1

Atatrk, Tarih retimi ve Mzeler

Bahri ATA
*

1920'li yllarda Atatrk'n eitime ynelik konumalar ve grleri, Mustafa
Rahmi, Mehmet Emin Eriirgil gibi eitimciler tarafndan, Trk eitim sisteminin
hedeflerinin belirlenmesinde yol gsterici olarak ele alnmtr. Maarif Vekili smail
Safa Beyin (zler) dneminde bu grler, Maarif Misak olarak ilan edildi. Bu
grler, mill eitimin erevesini izdii kadar, vatandalk aktarm ve siyasal
toplumsallatrmann en nemli arac olarak okul tarih programlarn da etkiledi. O
halde, Cumhuriyet dnemi tarih programlarnn ieriini, nerdikleri retim
yntemlerini anlayabilmek iin Atatrk'n konuya ilikin grlerini ve yaptklarn
bilmek gerekir. ncelikle, Atatrk'n ada tarih pedagojisini benimsemi olduu
grlmektedir. Bu benimseyi, tarih programlarnn ieriinin mill olmasn ve tarih
ders kitaplarnn mill bak asndan yazlmasn ngrd kadar(nk ada
eitim, mill eitimdir.), Tarihi sunum yntemlerinin de eitliliini [belgeye dayal tarih
yazm ve retimi, haritayla eitim, raksak (divergent) sorulara dayal soru-cevap
yntemi, tarih alan gezileri, drama etkinlii, mzelerin kullanlmas gibi] gerekli
klmaktayd. Bu almada Atatrk, tarih derslerini genlere nasl sundu? sorusundan
hareketle, Atatrkn pedagoji bilgisine, ocuklara ve genlere tarih retiminin
ada yntemlerine dikkat ekilecektir.

1. Tarih Program ve Ders Kitab Meselesi
Atatrk, tarih retimine ilikin olarak tarih programlarnn yeniden yaplmas
ve tarih ders kitaplar meseleleriyle ancak 1928 ylndan sonra gerek anlamda
ilgilenebilmiti. nl eitimci hsan Sungu, 17.12. 1922 tarihli Trkiye Byk Millet
Meclisi Maarif Vekletine sunduu bir raporda tarih kitaplarn eletirirken unlar
belirtmekteydi;
...Mekteplerimizde okutulmakta zere tercme edilen bir tarih kitab slamiyette
zektn onda bir olarak hesap edildiini ve Asuriler hakknda tetkikatta bulunmak iin en
seri vastann Louvre mzesini ziyaret etmekten ibaret bulunduunu kaydeden kraat
kitaplarmza baklsa bu milletin ruhuna, bu milletin harsna tercman olmaktan ziyade
hepsinde bir tercme kokusu, bize bsbtn yabanc bir muhitin havay mnevisi
hissedilir... ( 1923:21).

*
Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Ar. Gr.
2
Kazm Nami Duru'ya gre de ortaokul programna gre hazrlanan pek ok
ders kitab, ngilizce veya Almanca'dan evri olup, Trkiye'nin hayat artlarna uygun
deildi. stelik, ilkokul ve ortaokul programlarndan farkl olarak, lise programlar, eski
sultani programlarnn devam olup, Fransz programlarnn ilene ilene
Cumhuriyet'e kadar gelmi ekliydi. Bu programlar, eitim uzmanlarnca deil, konu
alan uzmanlarnca yaplmtr. Bu uzmanlarda kendi uzmanlk alanlarna daha fazla
nem vermiti. Bu durumdan, tarih programlar da nasibini ald. 1924 ylnda, eitim
dergilerinde yaymlanan makalelerde tarih programlarnn Almanya'da olduu gibi
mill tarih etrafnda "teksif" edilmesi (toplanmas) ileri srlmt. rnein, Ahmet
Tevfik, Muallimler Mecmuas'nda yazd bir yazda Almanya'da yaymlanan klasik
tarih kitaplarnda tarihi olaylarn mill tarih etrafnda toplandna iaret etmitir. Fuat
Kprl'nn 1923 ylnda ilkokullar 4. ve 5. snflar iin yazd Mill Tarih adl kitab
bu ereve ele almak gerekir.
Atatrkn tarih programlar ile ilk yakn ilgisi, 1924, 1925 tarihlerinde
Trabzona yapt gezide kendisini gstermitir. Trabzon lisesinde bir retmenler
toplantsnda tarih retmeni Rfat Bey program saatlerinin azlndan ikayet etmesi
zerine bu konuda iki saat konumu ve Trk tarih tezinin ilk esaslarn
atmt(Egeli,1959:65). Atatrkn 1926 yrrle konulan ilkretim programnda,
tarihe ilikin blmlerin baz ksmlarnn altn izerek, okuduu anlalmaktadr.
Atatrkn ilkokul tarih dersi amalar arasnda Byk ahslarn hayat ve hareketleri tasvir
edilerek ocuklara imtisale ayan nmuneler gstermek cmlesini zellikle iaretledii dikkati
ekmektedir(Tfeki, 1983:332).
1927 ylnda tarih programlarnda radikal bir deiiklik yapld. Bu deiimin
amac Trk tarihni mihver yaparak, retimde bulunmakt(Hasan li Ycel,
1946:286). 1923-1930 arasnda okullarda Ahmet Refik, Fuat Kprl, hsan erif, Ali
Read gibi tarihilerin kitaplar okullarda okutuldu. Bu yazarlar, Cumhuriyet
ynetiminin ruhuna uygun olarak II. Merutiyet dneminde de okutulan ders
kitaplarn program deiikliklerine gre dzeltip, tekrar bastrdlar. 1928'dan sonra
Atatrk tarih programlarnn ierii meselesi zerine bizzat eilmiti. Bu yl Afetinan,
Atatrk'e, okuduu bir Franszca corafya kitabnn, Trklerin sar rka mensup
olduu, ikinci snf bir insan tipine girdii iddiasn yazdn sylemiti. Bunun zerine
Atatrk, bu konu zerinde durmaya karar verdi(Karal, 1988:160). Atatrk, bir yandan
tarih programlar ve ders kitaplar ii ile urarken, baz bilimsel tarih kitaplarnn
3
zellikle Trke'ye evrilmesini istemiti. Atatrk, nl tarihi, bilimkurgu yazar H. G.
Wellsin Cihan Tarihinin Ana Hatlar isimli eserinde dnya tarihinde Trklerin oynad
role nem verdii iin, Trk aydnlarnn okumas isteiyle, acele evrilmesini
salad.
18 Mays 1930 tarihnde T.B.M. Meclisi'nde Bakanlk btesi grlrken,
Maarif Vekili Cemal Hsn Bey (Gmhane Milletvekili), Talim ve Terbiye Heyeti'nin
programlar tanzim ettiini, fakat programlar, Darlfnun'dan oluan bir heyet
tarafndan yapldn sylemektedir. Trk tarih programnn da Yusuf Akura
tarafndan yapldn ve vekaletin onu uygulamaya altn belirtmektedir.
Liselerdeki ve ortaokullardaki tarih retimi sz konusu olunca, Trk Tarihinin Ana
Hatlar'na gre yazlm tarih kitaplar akla gelmektedir. Bu kitap, bilindii gibi, Trk
Oca'na bal olarak kurulan Trk Tarihi Heyetine hazrlatlmt. Bu heyetin iinde
Afetinan, Mehmet Tevfik, Samih Rifat, Yusuf Akura, Reit Galip, Hasan Cemil, Sadri
Maksudi, emseddin, Vasf ve Yusuf Ziya Beyler bulunmaktayd. 1931 ylnda Milli
Eitim Bakanlnca bu kitaptan 30.000 adet baslp, okullara datlmtr. Yine ayn
yln yaznda Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti'nin bnyesindeki bir ekip tarafndan 4 ciltlik
lise tarih ders kitaplar hazrland. Hasan li Ycel'in de, 1930 ylndaki tarih
programlarndaki bu deiikliin Atatrk'n emriyle olduunu, Trk Tarihi Tetkik
Cemiyeti'ne yazdrlan 4 ciltlik tarih kitaplarna gre programn dzenlendiini
belirtmektedir(Hasan li Ycel, 1946: 287). Hasan li Ycel'in bu ifadesi, neden
ortaokul ve lise tarih programlarnda ilkokullarda olduu gibi bir hedef, retim
yntemleri gibi pedagojik ksmlarn olmadn da aklamaktadr. 1932 ylnda
dzenlenen I. Trk Tarih Kongresinde, Konya Kz Ortamektebi Tarih-Corafya
retmeni Ferit bey, bu kitaplarn retmenler iin eksik, renci iin de fazla
olduunu ileri srd. Talim ve Terbiye Reisi olan hsan Sungu, bu kitaplarn ilk devre
rencisi iin ayrntl ve renci seviyesinden yksek olmadn savundu. Sungu'ya
(1932:282-283) gre, bu rencilerin ou daha yksek bir okula gitmeyecektir,
ocuklarn Trk Tarihinin genel hatlarn renmeden okuldan kmas arzu edilen bir
durum deildir. Sungu'nun zerinde durduu ikinci nokta da yeni harflerle baslm
tarih kitab olmamasdr. stelik, kitaba girmi her ismin, tarihin ve rakamn ocua
retilmesine gerek yoktur. Fakat, bunlarn kitaplarda olmas, tarih aratrmalarnda
yarar salayacakt. Nitekim, 1933'de ortaokullarda, lise iin yazlan tarih ders
kitaplarnn zorlukla takip edeceini ve bu kitaplarn ar olduu grld iin
4
ortaokullar iin yeni tarih kitaplar yazdrlma almalar balam, 1934 retim
ylna yetitirilmesi ngrlmt(Reit Galip, 1946:119). Bu konuda Reit Galip
yle demektedir:
" Bir mill tezi mdafaa ettii iin, yeni tarih nokta-i nazarlarmza ilmin yeni
hakikatlerine istinat eden mill tarih nokta-i nazarmz gtt iin bu kitaplarn o
mekteplerde okutulmas mecburiyeti grlmtr. " (Reit Galip, 1946:119).

1943 Maarif uras srasnda tarih retimi seksiyonuna ortaokul ve liseler iin
1930'larda yazdrlan bu tarih ders kitaplar ele alnm ve ocuklarn dzeyine uygun
olmad vurgulanmt. Bu balamda, Gazi Pedagoji Muallimi Ziya Talat (al)
ocuk psikolojisine ilikin Piagetnin grlerini dile getirmiti. Somut dnme
aamasnda olan ocuklara tarih retiminde mzelerin ve antik eyalarn
kullanlmasnn nemi bir kez daha gndeme getirildi (II. Maarif uras, 1943:233).
1930'lu ve 40'l yllarda zellikle yksekretimde bir ders kitab yokluu krizi
yaanmt. Geri bu balamda, Hasan li Ycel, baka ve ileri memleketlerde
retmenlerin kendi notlarn bastrarak zmlediini ve stelik zaten niversitenin
mevcut ve sabit bir takm bilgilere mahsusu olmad ve yeni almalarn ve
aratrmalarn renciye yanstlmas gerektiini ileri srmt (Hasan li Ycel,
1946: 293). O yllarda tarih blmndeki hocalarn rencilerine bu tr notlar
tutturduu grlmektedir. rnein, o yllarda okumu rahmetli Dr. Hseyin
Datekin'in ktphanesinde Mkrimin Halil Ynan'n ve smail Hakk Uzunarl'nn
byle notlar ile karlatm. Bu tarihiler, daha sonra ders notlarn kitap olarak
bastrmtr. lgin bir ekilde ortaokullarda ve liselerde rencilere tarih dersine
ilikin not tutturma gelenei, gemite bir ihtiya olmasna ramen, gnmze kadar
tarih retmenleri tarafndan devam ettirilmitir.
Yukardaki ifadelerden de anlalaca zere Atatrk, 1928 sonras tarih
programlar ve ders kitaplar sorunu zerine zellikle eilmiti. Mecburi eitimin
sresinin ksa olmas, harf devriminden dolay kaynak snrll, ocuklarn o gn iin
ok ykl bir tarih programyla ve tarih ders kitaplar ile karlamasna yol amt.
Bugn, zorunlu eitim sresinin 8 yla karlmas ile bu problem ksmen
ald. Trkiye'de, zorunlu eitimin Avrupa lkelerinde olduu gibi 12 yla karlmas,
hi phesiz ki tarih program konularnn, ocuklarn psikolojik alarna gre
dengeli bir ekilde datlmasn daha da kolaylatracaktr.
5

2. Tarih Dersi Sunumunu eitlendirme abalar
Cumhuriyetin ilk yllarnda tarih programlarnda tarih retimine ilikin
direktifler bir yana, Atatrk'n kendi yaptklaryla, tarih dersinin sunumunu
eitlendirdii grlmektedir.
2.1. Belgelere Dayal Tarih Yazm ve retimi
Tarih aratrmasnda belge; mzelerin ve tarihi mekanlarn sunmu olduu
nesneler olduu kadar, yazl ve grsel olabilir. Bununla birlikte, Trkiye'de tarih
deyince salt yazl belgeler akla gelmektedir. Bunda ilk bakta Osmanl arivinin
henz tasnif olmamas yatt dnlebilir. Gerekte, nedeni daha metodolojiktir.
Trkiye'de Merutiyet'le beraber Osmanl okullarnda bir Seignobos Saltanat balad.
Darlfnun tarih hocalar, ounlukla Fransz tarih kitaplarn zellikle Langlois ve
Seignobos'un kilerinin evrilerini yaptlar. 100 yl nce iki Fransz tarihi C.V. Langlois
ve C. Seignobos, Tarih Tetkiklerine Giri adl eserlerinde tarihiliin esas olarak
dkmanter kanta dayal olduunu ileri srerek, vesikalar olmaynca, tarihte yoktur
eklinde bir yaklam iindeydiler. Geri bugn sosyal tarihilik ve szl tarihilik
yaklamlar ile tarihilie yeni bir boyut getirilmek isteniyor fakat, Trkiye'de
Seignobos tipi tarihilik profesyonel tarihiler tarafndan en yaygn olan tarihilik
anlay olarak nemini korumaktadr. te yandan, Atatrk'n her trl belgeye kar
hassas davrand ortadadr. Atatrk, arkeoloji mzeleri kadar, etnografya mzesinin,
nklap mzelerinin kurularak, Trk tarihi ve kltrne ait her trl nesnenin yok
olmasnn nne gemeye almtr.
7.4. 1924 ylnda Atatrk, Yunus Nadi Bey ile yapt bir mlakatta bir tarih
eserin gereklere uygun olup olmadn anlamak iin dayand kaynaklara ve
belgelere baklmasn gerektiini, fakat imdiye kadar tarihilerin talihsizliinin
belgeye dayanmaktan ok bir takm vgclerin veya bencillerin szlerine dayanmas
olduu sylemi ve kendisi Kurtulu Sava'na ilikin anlarn toplad belgelere
dayanarak yazacan belirtmiti (Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt. V, s.101).
Nitekim, Nutuk adl eserini yazd. Bu mlakat, Atatrk'n yazl belgelere dayal tarih
anlayn gsterme asndan nemlidir.
Atatrk, fotoraflar ve film tr belgelere de nem vermi, gelecek kuaklarn
tarih eitiminde pek ok grsel belge brakmaya almtr. Atatrk'n Muallim
Mektebi kl fotorafs Esat Nedim Bey, genlerde grsel hafzay gelitirecek
6
ok fazla Atatrk fotoraf ekmitir. Kurtulu Sava, Cumhuriyet ve Atatrk'le ilgili
mzelerde bu tr grsel belgelerle karlamak mmkndr. Tarih retmenleri, bu
tr malzeme ile alabilecek tarzda donatlmaldr.
2.2. Haritayla Tarih Eitimi
Bu yazya Atatrk', tarih haritas banda grntleyen bir fotoraf esin
kayna olmutur. Pek ok konu alan uzman tarafndan, bu fotoraftaki haritann
varl deil, fakat ierii; hakl olarak, Trk tarih tezi ve Trklerin g yollar
asndan incelenmiti. Bu fotorafa bir tarih eitimcisi gzyle bakldnda ise;
fotoraf tek bana, Atatrk tarafndan bir tarih dersi arac olarak haritann
nemsenmesinin bir gstergesi olarak yorumlanabilir. Atatrk gibi, emsi Efendi
Mektebinde renim grm olan general Galip Pasinler, emsi Efendi'nin derste
harita ve kre kullandn vurgulamt. stelik, emsi Efendi kulland retim
yntemlerine o kadar ok gvenmektedir ki ilkokul rencisini, ortaokul rencisi ile
ayn snavda yartrabilmekteydi. Bu konuda Galip Pasinler yle demektedir:
" Bir gn emsi Efendi, benimde iinde bulunduum 5-6 renciyi yanna ald.
Rtiye Okulu'na gtrd. Orada bizi rtiye rencileri ile imtihana soktular. Bize gazete
okuttular. Rtiyeliler bizim kadar okuyamadlar. Duvarda bir harita asl idi. Onlar bu
haritay bizim kadar okuyamadlar. Velhasl biz onlardan stn ktk. " (Mert, 1991:339).
Bu baar dnemin Rumeli adl Selanik gazetesinde haber konusu bile
olmutu. Atatrk'n harita kullanma alkanlnn tohumlarn, usul-u cedid yntemini
takip eden emsi Efendi'nin att sylenebilir. Atatrk'n haritaya ainal askeri
okullarda da gelimitir. Atatrk'n tarih retiminde bir ara olarak haritay
nemsemesi ve kullanmas tavr, gnmz Tarih retmenleri iin olduka reticidir.
2.3. Tarih Dersi ve Iraksak Sorular
Atatrk, yurt gezilerinde okullara uramandan yapamazd. Denetlemeyi en ok
sevdii derste Tarih dersi idi. Atatrkn rencilere sorduu tarih sorular eitimde
deerlendirme asndan incelenmeye deerdir. nk ocuklara sorulan bu
sorularn tm analiz ve sentez dzeyindedir. rnein, 1930 ylnda, Atatrk, Antalya
lisesinde bir tarih dersini dinlemi ve rencilere yle bir soru yneltmitir;
1789 Fransz devrimi ile 1919 Trk devrimi arasnda ruh ve dn benzerlii nedir? . Bu
soru uzun boylu tartlmt. Bir renci, 1919 devrimini yapanlarn yaadn ve bu
soruyu ancak onlarn yantlayabileceini syledi. Bunun zerine Atatrk, Her iki
devrimin ruh ve dn benzerlii, alk ve sefalet iinde yaayan, bilinli bir ulusun sefahat ve
ihtiam iinde yaayan arm bir idareye boyun ememesi ve onu bomasdr. diyerek
7
cevaplamt. Bir sohbetinde:- "Tarih, acaba benim mi yoksa II. Mehmedin mi yapt ileri daha
nemli bulacaktr?" trnden bir soru sormutu. Atatrkn tarihte hipotetik dnme
egzersizleri de yapt bilinmektedir. Bir konumasnda, Alemdar Mustafa Paann
Mustafa Reit Paann kltre sahip olduu takdirde kendisinden nce cumhuriyeti
ilan edebileceini vurgulamt. Gnmzde batl tarih eitimcileri, raksak tarih
sorularyla genlerin yaratclnn gelitirilebileceini ileri srmektedir. Eitimsel
amal olarak da tarihte hipotetik soru sorulabileceini vurgulamlardr. Yukarda da
grld gibi, Atatrk'n ayn tutum iinde olduu grlmektedir. Trkiye
Cumhuriyeti'nin kurucusu Atatrk, soru sorma meselesine byle yaklarken, Abbas
Gl'nn (1996:33) de iaret ettii gibi niin okullarmzda "Atatrk'n renim grd
okullar hangileridir?" gibi sorularla rencileri bilgi hamallna yneltmekteyiz?
2.4. Tarih Alan Gezileri
Atatrkn tarihilii, tarih sevgisi, Trk tarih tezi zerine makale ve aratrma
trnden olduka alma yaplmtr(bknz. Afetinan, Akurgal, Baykal, Gnaltay,
Karal, Kocatrk'n almalarna). O yzden burada pek o konu zerinde
durulmayacaktr. Kald ki, bu almalar, Atatrkn hayatnda yaptklaryla tarih
retiminin yntemleri konusunda en gzel rnekleri verdii konusuna pek dikkat
ekmemitir.
te yandan pek ok an trnde kaynak, Atatrkn, ak havada askeri
savalarn olduu yerleri gezme konusundaki duyarll konusunda bilgiler
salamaktadr. zellikle, akir Zmre'nin anlar ve Mnir Hayri Egelinin anlar bu
konuda bizi olduka bilgilendirmektedir.
Mustafa Kemal Atatrk 16 ay sre ile ateemiliter olarak Sofyada grev
yapmt. Yakn arkadalarndan akir Zmre 1913de Atatrkn eliinde Plevne
Meydan Muharebesi'nin getii yerde gereklemi bir tarih alan gezisinden sz
etmektedir.
akir Zmrenin konuya ilikin ans yledir;
Temmuz ayndaydk, zannederim. Sofya rtiyesinde tahsil gren bir grup
talebe Plevne Meydan Muharebesi'nin cereyan ettii sahay ziyarete gidecekti. Bu saha
mkemmel bir mze haline sokulmutu. Mustafa Kemal, bu ziyaret haberini duyunca
derhal harekete geti. Sobranyann Trk ve Bulgar mebuslarn tahrik ederek Plevne
Meydan Muharebesi'nin yapld yere gtrmeye muvaffak oldu.
8
Kanlukur muharebesi; kahraman Osman Paa'nn Ruslarn Plevnede birbiri
ard sra devam eden iddetli taarruzlarn pskrtmek iin yapt muharebenin addr.
Rus kuvvetleri bu muharebede 16 bin l brakmlard. Talebelerle gelen Trk ve Bulgar
ileri gelenleri burada durdular. Bir talebe anavatann kaybolan bu kesine kar iinde
snmeyen ayrlk hissinden ve akndan bahsetti. Orada bulunan Trkler ok mteessir
olmutu.
O zaman Kolaas Mustafa Kemal derhal ortaya kt ve ateli bir hitabeye
balad grld. Bu hitabesinde, Mustafa Kemal, Osman Paa'nn kahramanlndan
vgyle sz etmi, bu kahramanlk timsalinin ilelebet payidar olacan sylemi ve sonra
talebelere dnerek;
- zlmeyin, byle kahramanlar Trk milletinin iinde her zaman yetiecek ve
byle kahramanlar her zaman Trk milletine takdim edeceklerdir. Yakn zamanlar sizlere
bunu gsterecektir. (Polat, 1949:4).
Bir mddet sonra I. Dnya Sava balam ve Mustafa Kemal Sofya atee
militerliinden ayrlarak, istei zerine anakkaleye gnderilmiti. Anafartalarda
imentepe zaferinin kazanlmasndan sonra Atatrk, akir Zmre ile karlam ve
ona;
- akir, bu kahraman millet her zaman bir Plevne kahramanl gstermeye hazrdr.
demiti (Polat, 1949:4).
Mnir Hayri, eer misafirler arasnda askerler varsa, Atatrkn onlar
evrede cereyan etmi askeri olaylar incelemek ve izah etmekten zevk aldn
yazmaktadr( Egeli,1959:31). Atatrk, Afgan Harbiye Nazr Sultan Mahmut Han
Timurlenkle Yldrm Bayezt arasndaki mehur Ankara Meydan Muharebesi'nin
getii sahaya gtrmtr. Fakat, Atatrkn bu alanda nazra ne tr bir bilgi
verdii bilinmemektedir.
2.5. Mzeler
Atatrk, yurt gezileri esnasnda zellikle mzeleri ve eski sanat ve uygarlk
eserlerini gzden geirmitir. Atatrk'n mzelere yaklam, daha sonra Trkiye
Cumhuriyeti'nin kltr politikasnda mzelerin yerini belirlemitir.
1913 ylnda Atatrk Sofyada ateemiliter iken Bulgarlarn ulusal
bayramlarnn kutlama gnnde dzenledikleri bir kostml baloya davet edilmiti.
9
Bu baloya gitmek iin askeri mze komutanna bir mektup yazarak komutandan ok
gsterili bir yenieri kyafeti istemitir. Harbiye Nazr Enver Paann izniyle
mzeden bir yenieri elbisesi sonradan iade edilmek zere kendisine verildi. Atatrk,
Kazm zalp Paaya yazd mektupta; Baloda hemen herkesin kyafeti ile ilgilendiini,
kendisine sorular sorduklarn, yenieri tarihnden ve Trk zaferlerinden geni bilgiler vermek frsatn
bulduunu (zalp, 1992:8-9) belirtmiti.
Atatrk, Dou cephesinde grevli olduu srada, 21 Kasm 1916'ya kadar
Bitlis'te kalm, hatra defterine gre, Bitlis'teki eski eserler ve trbeleri gezdiini not
dmt(nder, 1975:81).
Atatrk, 1 Mart 1923'de Trkiye Byk Millet Meclisi'nin drdnc toplanma
yln aarken yapt konumada eitime zellikle geni bir yer ayrmtr. Burada ;
"Ameli ve amil bir maarif iin hududu vatann merakizi mhimmesinde asri
ktphaneler, nebatat ve hayvanat baheleri, konservatuvarlar, darlmesailer, mzeler
ve sanayi nefise meherleri tesisi lazm olduunu...." (Atatrk'n Sylev ve Demeleri,
1945: 288) zellikle vurgulamt.
9 Mart 1930'da Atatrk, Antalya mzesini gezdi. Aspendos'a giderek
incelemelerde bulundu. Mze mdrne "- Bu tiyatroyu restore ediniz ama, kapsna kilit
vurmaynz. Burada temsiller veriniz, greler dzenleyiniz" (nder, 1975:54) dedi.
Gnmzde, Aspendos Tiyatrosunda yaplan uluslar aras bale ve opera etkinlikleri
Atatrk'n szlerinden yola klarak yaplmaktadr. u gnlerde, Efes Antik
kentindeki Celsus ktphanesi'ni yeniden ilevsel hale getirmek ve hizmete sokmak
iin gsterilen abalar da bunlara eklenebilir. Gerekte, ada mzecilik anlay da
bu tr giriimleri ngrmektedir.
20 Kasm 1930'da Sivas'ta Atatrk, lisedeki Sivas kongresinin yapld salonu
gezerken, masalardan birinin yanl konduuna dikkat ekmiti. Masann, kongre
esnasndaki doru yerini gstermiti(nder, 1975:325). Bu olay, Atatrk'n
sergilemenin aslna uygun olmasnda gsterdii zen ve dikkate iaret etmektedir.
25 Aralk 1930'da Atatrk Edirne'deki eski eserleri gezdi. zellikle Selimiye
Camii'ne Balkan Sava srasnda isabet eden top mermilerinin izleri ve ykntlar
zerine;
10
" Bunlar, onarmaynz, olduu gibi kalsn. nsanla mal olmu bir sanat
aheserine kar, dmann insafszca saygszca davran, btn dnyaya rnek ve
ibret olsun" (nder, 1975:132) demitir.
3 ubat 1931 gn zmir Mzesi'ni gezen Atatrk, mze defterine,
" zmir Asar- Atika Mzesi'ni gezdim. Byk himmet ve dikkatle istifadeli bir hale
getirilmi, memnun oldum." (nder, 1975:196) tarznda dncelerini ifade
etmitir.
20. 2. 1931 tarihli Konya'dan smet nn'ye ektii telgraf, mzelere nasl
yaklatn da gstermektedir. Atatrk, burada eski eserlerin bilimsel korunmasnda,
tasnif edilmelerinde, kaz ilerinde yararlanlmak zere arkeoloji uzmanlarna
gereklilii vurgulamt. Milli Eitim Bakanlna, yurt dna bu konuda renci
gnderilmesini tavsiye etti. Bunun yansra, yzyllarca srm ihmallerden dolay
harap olmu Karatay Medresesi, Alaeddin Camii, Sahip-Ata Camii ve Trbesi, Sral
Mescit ve nce Minare'nin hemen onarlmasn istemiti.
5 ubat 1934'de Kayseri'de Hunat Hatun Medresesi'ndeki mzeyi ziyaret etti
ve birka tarih camiyi gezdi(nder, 1975:227). Atatrk, 21 Mays 1938 gn,
Viranehir( Pompeipolis) harabelerini gezdi(nder, 1975:282).
Grlyor ki, bir devlet kurucusu ve lider olarak Atatrk, yurt gezilerinde
mzelere ve tarih mekanlara zellikle nem vermesiyle, Trkiye'de kltr
politikasnn anahatlarn izmitir.

SONU
Atatrk, tarih retiminde belgelerin, haritalarn, raksak sorularn, mzelerin
ve alan gezilerinin kullanlmasnn nemini bizzat grm ve uygulam bir lke ve
devlet kurucusu olarak karmza kmaktadr. Atatrk, yaptklar ile ada tarih
pedagojisi ile ada mzecilik anlayn entegre etmeye alt. stelik, halkn
sanat ve tarih bilinci asndan eitimi sz olunca, tarih retimini ve mzecilii iki
ayr alan gibi dnmemi, disiplinler aras bir ereve iinde birlikte ie koulmas
gerektiini kendi hayatndan rneklerle gstermitir.
Atatrk'n, o gnlerde yapt iler, gnmz Tarih retmenlerine tarih
dersinin sunumunu eitlendirme ve mzeleri ilevsel olarak kullanma konusunda
ipular vermektedir.
11
KAYNAKLAR
Afetinan, A. (1939). "Atatrk ve Tarih Tezi". Belleten Cilt III, Ankara: TTK Yay.
--------------- (1988) " Atatrk ve Tarih" Atatrklk II. Kitap. stanbul: M. E. B.
Basmevi, sf. 151-156.
Akurgal, Ekrem (1971) " Tarih lmi ve Atatrk" Belleten, say:140.
Baykal, Bekir Stk (1971) " Atatrk ve Tarih" Belleten, say:140.
Egeli, Mnir Hayri,(1959), Atatrkden Bilinmeye Hatralar, stanbul: Ahmet Halit
Yaarolu Kitapclk.
Gl, Abbas (1996) %100 Baar in Gl Eitim. stanbul: Kelebek Yay.
Gnaltay, emseddin.(1939). "Atatrkn Tarihilii ve Fahri Profesorl Hakknda
Bir Hatra". Belleten cilt III, Ankara: TTK Yay.
zgi, zkan (1987) "Atatrk'n Tarih lmi Hakknda Dnceleri Atatrk Kltr, Dil
ve Tarih Yksek Kurumu, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi. Cilt IV.
Karal, E. Ziya (1988) "Atatrk'n Trk Tarih Tezi" Atatrklk II. Kitap. stanbul: M.
E. B. Basmevi, sf. 157-164.
Kocatrk, Utkan(1987). "Atatrkn Tarih Tezi". Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek
Kurumu, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi. Cilt III.
Mert, zcan (1991) " Atatrk'n lk retmeni emsi Efendi", Atatrk Aratrma
Merkezi Dergisi, cilt III, Mart, say:20.
nder, Mehmet (1975) Atatrk'n Yurt Gezileri. Ankara: Trkiye Bankas Kltr
Yay.
zalp, Kazm ve Teoman zalp (1992) Atatrkten Anlar. Ankara: T. C. Bankas
Kltr Yay.
Polat, Hsameddin (1949) "Atatrk, inklblarn Sofyada ataemiliterken tasarlam
bulunuyordu.(akir Zmreye ait anlar)" Cumhuriyet Gazetesi, 10 Kasm,
Say: 9069, sf. 2.
12
Reit Galip(1946 ) " Trkiye Byk Millet Meclisinde Bakanlk Btesi Grlrken"
" Cumhurbakanlar, Babakanlar ve M. E. Bakanlarnn Milli Eitimle
lgili Sylev ve Demeleri. Ankara: Milli Eitim Basmevi, sf.117-127.
Sungu, hsan (1922) lk ve Orta retim Program Gelitirmesi likin 17. 12. 1922
Tarihli Rapor Eitim Hareketleri , 1969, cilt 15, say:168-169, ss.8-13.
Tfeki, Grbz (1983) Atatrkn Okuduu Kitaplar. stanbul: Bankas Yay.
Trkiye nklap Tarihi Enstits Yaymlar (1945) Atatrk'n Sylev ve Demeleri -
I (1919-1938). stanbul: Maarif Matbaas.
nal, Tahsin (1973). "Cumhuriyetin 50. Ylnda Tarih Anlaymz Trk Kltr
Aratrmalar Enstits, Ankara.
Ycel, Hasan li(1946) " Trkiye Byk Millet Meclisinde, Vakit Cetveli, kitap ve
Programlar Hakknda " Cumhurbakanlar, Babakanlar ve M. E.
Bakanlarnn Milli Eitimle lgili Sylev ve Demeleri. Ankara: Milli Eitim
Basmevi, sf. 281-288.