‰õÄ_® POˆQÜ ¡ Ú« Å #∞O_ç q=ÚH˜Î Hõey#O^Œ∞# "å~°∞ ‰õÄ_® Ѷ∞¨ #OQÍ
L`«û"åÅ∞ [~°∞ѨىõΩ<åfl~°∞. HÍx x*ÏO x~°O‰õΩâ◊`fi« O #∞O_ç q=ÚH˜Î
`≥ÅOQÍ}Ï Kåi„`«Hõ <ÕÑ^¨ ºŒè O
=O^ŒÅ ã¨O=`«û~åÅ <≥*· ÏO áêÅ#Ö’ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞ ~åRO
16 lÖÏ¡Å∞ (8 `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡Å∞, 5 =∞~å\Ïfi_® lÖÏ¡Å∞, 3
Hõ~åfl@Hõ lÖÏ¡Å∞) Hõey =¸_»∞ ÉèÏ+¨Å „Ѩ[Å`À LO_Õk. "åi
"åi ÉèÏ+¨Å∞, PKå~° =º=Ǩ~åÅ∞ "Õ~Ô <· å-WzÛ Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩ<Õ ^èÀ~°}`˜ À
„Ѩ[Å∞ ã¨ÇϨ r=#O ™êyã¨∂=Î KåÛ~°∞.
„Ѩã∞¨ `Î O« PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò ~åROÖ’ ÉèÏQÆOQÍ L#fl `≥ÅOQÍ}
1724 #∞O_ç 1948 =~°‰Ωõ 224 ã¨O=`«û~åÅ∞ x*ÏOáêÅ#Ö’
LO_Õk. x*ÏO #∞O_ç q=ÚH˜Î HõeyOK«_®xH˜ WHõ¯_ç „Ñ¨[Å∞ ÉèÏ+¨`À
xq∞`«ÎO ÖˉõΩO_® Z<≥fl<ÀflHõëêìÅ∞ Ѩ_®eû=zÛOk. ÖˇHõ¯ÖË#O`«
=∞Ok áÈ~å_ç „áê}ÏÅ#∞ JiÊOKå~°∞.
^Õâ◊ ™êfi`«O„`«ºO <å\˜ãu÷≤
PQÆã∞¨ ì 15, 1947# ^Õâ◊ „Ѩ[ÅO`å ™êfi`«O„`«º "Õ_∞» HõÖ’¡
=ÚxyáÈÜ«∂~°∞. PO„^è∞Œ Å∞ ÉèÏQÆOQÍ L#fl =∞^Œ~åã¨∞ ~å„ëêìxH˜
Hõeã¨∞O^•=∞x q#fláêÅ∞ – HÍ*Ë^•Ì=∞x =∞# áêÅ∞ 1 #n#^•Å ^•~°∞Å∞ =∞#q – #n[ÖÏÅ ^•~°Å∞ "åiq
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞‰õΩ ¿ãfiKåÛù, ™êfi`«O„`åºÅ∞
<≥*· ÏO „áêO`« „Ѩ[Å Z_»`Q≥ xÆ áÈ~å\ÏÅ =Å#, ÉèÏ~°`«
„ѨÉ∞íè `«fi K«~º° Å =Å#, ã¨~åú~ü Ѩ>ÖË ò KåHõKH« ºõ O =Å# x*ÏOÃÑ·
XuÎ_Ãç ÑiyOk. 1948 ÃãÃÑOì |~ü 13# ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ÃÑ· áÈbã¨∞
K«~º° „áê~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k. ÃãÃÑOì |~ü 17# z=i x*ÏO g∞~ü L™ê‡<£
JbMÏ<£ ÖÁOyáÈÜ«∂_»∞. nx`À ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£‰Ωõ q=ÚHÎ̃ Hõey,
^ÕâßxH˜ ™êfi`«O„`«ºO ÅaèOz# ã¨O=`«û~°O `«~åfi`« WHõ¯_ç „Ñ¨[ʼnõΩ
™êfi`«O„`«ºO ÅaèOzOk.
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ~å„ëêìxH˜ x*ÏO #∞O_ç q=ÚH˜Î Hõey#ѨÊ\˜H˜
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ U~åROÖ’ ÖËx q^èOŒ QÍ ^•^•Ñ¨Ù <åÅ∞QÆ∞
ã¨O=`«û~åÅ áê@∞, JO>Ë 1952Ö’ ZxflHõÅ∞ [iy |∂~°∞æÅ
~å=∞Hõ $ ëê‚ ~ å=Ù =ÚYº=∞O„uQÍ ZxflHõ Ü Õ ∞ ºO`« =~° ‰ õ Ω ,
„Ѩ*τѨÉ∞íè `åfixH˜ WHõ¯_ç „Ñ¨[Å∞ <ÀK«∞HÀÖË^∞Œ .
=Úb¯ L^Œº=∞O
1948 #∞O_ç 52 =~°‰õΩ <åÅ∞ˆQà◊§áê@∞ q∞e@s,
ã≤qÖò JkèHÍ~°∞Å áêÅ<å HÍÖÏxfl Pã¨~åKÕã¨∞H˘x =∞^Œ~åã¨∞
~åROÖ’x PO„^èŒ∞Å∞ J<ÕHõ =∞Ok WHõ¯_»‰õΩ=zÛ L^ÀºQÍÅ#∞
`≥ÅOQÍ} „áêO`«ÑÙ¨ ѨÖÅ¡ˇ ∞ – PO„^è• áêʼnõΩÅ =ÚÖˇÅ¡ ∞ 3 ã¨"∞≥ Yÿ º ~å¢+Oì̈ `À ^ŒQÍ – ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk *ÏQÍ
ÅaèOK«#O^Œ∞# `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å∞ =∂„`«O x~åâß xã¨Ê $ǨÏÖ’¡
=ÚxyáÈÜ«∂~°∞. ™êfi`«O„`«º ã¨O|~åÖ’¡ =ÚxyáÈ~Ú# PO„^è∞Œ Å∞
`≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å ¿ãfiKåÛù ™êfi`«O„`åºÅ QÆ∞iOz PÖ’zOK«Ö^Ë ∞Œ .
^ÕâßxH˜ ™êfi`«O„`«ºO =KåÛˆH x*ÏO x~°O‰õΩâ◊`fi« O =∞iO`«
ÃÑiyáÈ~ÚOk. `≥ Å OQÍ} „Ѩ [ Å ™êfi`« O „`« º áÈ~å\Ïxfl
L‰õΩ¯áê^ŒO`À J}˜z"ÕÜ«∂Åx x~°‚~ÚOK«_»O`À „Ѩ[Å HõëêìÅ∞
`å~å™ê÷ ~ ÚH˜ KÕ ~ ° ∞ ‰õ Ω <åfl~Ú. ^•xH˜ `À_» ∞ MÏã≤ O ~° r fi
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ~°*ÏHÍ~°∞Å∞ ^ÀÑ≤_ôʼnõΩ, ǨÏ`åºHÍO_»‰õΩ,
J`åºKå~åʼnõΩ áêÅÊ_»_»O`À „Ѩ[Å∞ k‰õΩ¯ÖËx Ѩ‰õ∆ΩÖÏ¡QÍ
=Åã¨"à≥ ϧeû =zÛOk. PO„^è• „áêO`åʼnõΩ =Åã¨áÈ~Ú# `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[ʼnõΩ Hõh㨠=∞~åº^Œ ^ŒHõ¯HõáÈQÍ "åix JOk# HÍ_çH˜
^ÀK«∞HÀ=_»OÖ’ PO„^è∞Œ Å∞ `«=∞KÕu"å\Ïxfl „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞. <åQÆÑÓ¨ ~ü
ÖÏO\˜ `≥Å∞ˆQ`«~° „áêO`åʼnõΩ "≥o§# `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ʼnõΩ =∂„`«O
JѨÓ~°fi"≥∞#ÿ P^Œ~} ° ÅaèOzOk.
2
^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. `≥ÅOQÍ} "åiH˜ WOw¡+π ~å^Œ#fl ‰õΩO\˜ ™ê‰õΩ`À
q∞e@s, ã≤qÖò áêʼnõΩÅ∞ qK«Hõ∆}Ï~°Ç≤Ï`«OQÍ L^ÀºQÍÅÖ’
PO„^è∞Œ Å#∞ xOáê~°∞. JÖÏ xÜ«∞q∞OK«|_»¤ JO„^è∞Œ Å∞, "≥#∞"≥O@<Õ
`«=∞"åix Ñ≤eÑ≤OK«∞H˘x =∞ixfl L^ÀºQÍÅ#∞ `«=∞"åiˆH
Hõ@Éì \ˇ Ïì~∞° . JÖÏ J„Hõ=∞OQÍ L^ÀºQÍÅÖ’ ã≤~÷ Ñ° _¨ ¤» PO„^è∞Œ Å∞ `«=∞#∞
`å=Ú ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°ÎÅ∞QÍ =i‚OK«∞H˘x, `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ÅÃÑ·
JkèHÍ~° ^Œ~åÊxfl „Ѩ^iŒ ≈OK«_O» „áê~°OaèOKå~°∞. =Úb¯ x|O^è#Œ Å∞
J=∞Å∞Ö’ L#flѨÊ\˜H˜ PO„^è∞Œ Å∞ ^˘OQÆ ã¨iÑì Hˆ≤¶ @¡`À L^ÀºQÍÅ#∞
^ŒH¯˜ OK«∞HÀ=_®xfl WHõ¯_ç „Ñ¨[Å∞ `˘O^Œ~Q° Í<Õ Ñ¨ãQ≤ \Æ Ïì~∞° . Ѷe¨ `«OQÍ
''ÔQ~· ü =Úb¯ - QÀÉϺH±—— JO@∂ L^Œºq∞OKå~°∞. ''W_ô¡ - ™êOÉÏ~ü
QÀÉϺH±——, ''QÀOQÆ∂~° ѨKÛ« _ç QÀÉϺH±—— ÖÏO\˜ x<å^•Å∞ JѨC_Õ
ѨÙ@∞ì H˘KåÛ~Ú.
qâßÖÏO„^ÖŒè ’<Õ „Ñ*¨ Ï~å[º™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ áÈ~å@O KÕ™êÎ=∞O@∞#fl
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ɡOQÍÖòÖ’ Uáê\˜ Jaè=$kúx ™êkèOK«QeÆ yO„_∞» ?
`≥ÅOQÍ}Ï "ÕÔ~·`Õ ã¨∞uÎ "≥Ú`«Î#O@∞#fl^•? H˘_=» e
P_»#O@∞#fl^•? `≥ÅOQÍ}Ï "ÕÔ~·`Õ g∞ áÈ~å\ÏxH˜ J_Õq¤ ∞\˜?
-HÍà’l
4
PO„^è~Œ åRO U~åÊ@∞
=∞^Œ~åã¨∞ ~åROÖ’ ÉèÏQÆOQÍ L#fl PO„^è∞Œ Å∞ L^ÀºQÆ
~°OQÆOÖ’, =#~°∞Ö’¡ `«=∞#∞ `«q∞à◊√Å∞ ^ÀÑ≤_Hô ˜ QÆ∞iKÕã∞¨ <Î åfl~°x
„Ѩ`ºÕ Hõ ~åR L^Œº=∂xH˜ #_»∞OayOKå~°∞. á⁄\˜ì N~å=ÚÅ∞ „Ѩ`ºÕ Hõ
JO„^è~Œ åRO H˘~°‰Ωõ 1952 JHÀì|~ü 19# P=∞~°} x~åǨ~°nHõ∆
„áê~°OaèOKå~°∞. ~å[^è•x ã¨=∞㨺`À áê@∞, Pi÷Hõ ã¨=∞㨺Å∞
Z^Œ∞~°=Ù`åÜ«∞x TÇ≤ÏOz#ѨÊ\˜H˜ „Ѩ`ºÕ Hõ PO„^èŒ ~åRO W=fi_®xH˜
Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO JOwHõiOzOk. HÍx =∞^Œ~åã¨∞ #QÆ~O° Ö’ ÉèÏQÆO
~Ú"åfiÅx HÀ~°∞`«∂ `«# x~åǨ~°nHõ#∆ ∞ H˘#™êyOz 63= ~ÀA
_çÃãO|~ü 15# á⁄\ì̃ N~å=ÚÅ∞ „áê}`åºQÆOKÕâß~°∞. nO`À
„Ѩ`ºÕ Hõ ~åR L^Œº=∞O f„=~°∂ѨO^•eÛOk. Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ky=zÛ
1953 JHÀì|~ü1# =∞^Œ~åã¨∞ ~åROÖ’#∞O_ç PO„^è∞Œ Å#∞ q_»nã≤,
„Ѩ`ºÕ Hõ PO„^èŒ ~å„ëêìxfl U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _»"∞≥ #ÿ k. =∞^Œ~åã¨∞ #QÆ~O° Ö’
PO„^艌 Ωõ ÉèÏQÆO HÍ"åÅ#fl ÅHõ∆ ºO`À nHõ∆ H˘#™êyOz, 1952Ö’
á⁄\˜ì N~å=ÚÅ∞ K«xáÈQÍ, qâßÖÏO„^èŒ U~åÊ@∞ H˘~°‰Ωõ „áê}`åºQÆO
KÕã#≤ @∞¡QÍ <Õ\ <˜ åÜ«∞‰õΩÅ∞ =i‚OK«_O» K«i„`«#∞ =„H©Hiõ OK«_"» ∞Õ
`«Ñʨ "Õ~∞° HÍ^Œ∞.
=∂@Ö’¡ =∞#=∞O`å J#fl^Œ=Ú‡Å∞ – KÕ`Ö« ’¡ K«∂âßOQÍ L#fl ^Œ=Ú‡Å∞
nO`À P<å\˜ ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO ã¨∞„Ѷ‘O HÀ~°∞ì [_ç̊ Ѷ¨[Öò Jb
J^躌 Hõ`∆ #« 1953Ö’ ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}ÏxÔH· Hõg∞+¨<#£ ∞ U~åÊ@∞
KÕãO≤ k. J^Õ Zãπ.P~ü.ã≤ (¿ã\ì ò s P~°<æ *·≥ +Ë <¨ £ Hõg∞+¨<)£ . ^ÕâO◊ Ö’x
qq^èŒ „áêO`åÅ#∞ Ѩ~º° \˜Oz, ~å„ëêìŠѨÙ#~üx~å‡}ÏxH˜ `«y#
ã¨∂K«#Å∞-ã¨ÅǨÅ∞ W"åfiÅ#fl^Õ D Hõg∞+¨<£ „Ѩ^•è # ÉÏ^躌 `«.
PO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ D Hõg∞+¨<£ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞, PO„^èŒ ~å„ëêìÅÖ’
Ѩ~º° \˜Oz „Ѩ[Å, ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ Jaè„áêÜ«∂Å#∞ ¿ãHõiOz
`«# x"ÕkHõ#∞ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ã¨=∞iÊOzOk. P x"ÕkHõÖ’
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ ~åROÖ’x 8 `≥Å∞QÆ∞ =∂\Ï¡_Õ lÖÏ¡Å#∞ „Ѩ`ÕºHõ
~åROQÍ U~°Ê~°KåÅx, ^•xH˜ ''ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ ~åRO—— Jx
<å=∞Hõ~°}O KÕÜ«∂Åx ã¨∂zOzOk. D U~åÊ@∞#∞ J~Ú^Œ∞
ã¨O=`«û~åÅ∞ ѨsH˜O∆ z, P `«~∞° "å`« XHõ "Õà◊ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞ ~åR
âßã¨#ã¨ÉÖíè ’ =¸_çO@ ~Ô O_»∞=O`«∞Å =∞Ok JOwHõi¿ãÎ JѨC_»∞
PO„^èŒ ~åROÖ’ qb#O HÍ=K«∞Û#x `«# x"ÕkHõÖ’ ã¨∂zOzOk.
=∂ Éè∂í =ÚÅ∞ z#flÉ’Ü«∂~Ú `«_®i – K«∂ã¨∂áÎ È`Õ `«fi~°Ö’<Õ =∞~À Z_®i
PO„^èŒ „Ѩ^Õâò U~åÊ@∞‰õΩ =ÚO^Œ∞#fl Ѩiã≤÷`«∞Å∞
1948Ö’ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞ ~åRO, 1953Ö’ PO„^è~Œ åRO
"Õ~∞° "Õ~∞° QÍ U~åÊ>ÿ̌# `«~∞° "å`« PO„^è∞Œ Å∞ ÉèÏëê„ѨÜÚ« HõÎ ~å„ëêìÅ
ѨÅq¡ x JO^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. Hõ~∞° =ÙHÍÅOÖ’ XÅ¡#x ѨOÑ≤Oz# "≥ÚQÆ_∞» ,
ѨO@HÍÅOÖ’ ѨOÑ≤OK«=∞x J_çy#@∞¡ x*ÏO#∞O_ç ™êfi`«O„`åºxfl
á⁄O^Œ_O» Ö’HÍx, ~°*ÏHÍ~°∞Å J~åK«HÍÅ#∞O_ç ~°HO∆˜ K«_O» Ö’HÍx
Ѩ\Oì˜ K«∞HÀx PO„^è∞Œ Å∞, ÉèÏëê „Ñ¨ÜÚ« HõÎ ~å„ëêìŠѨÅq¡ `À '' JO^Œin
`≥Å∞ˆQ——#x, `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å∞ ‰õÄ_® `«=∞"åˆ~#x HõÑ@ ¨ „¿Ñ=∞#∞
XÅHõÉ’âß~°∞. `≥Å∞QÆ∞ =∂\Ï¡_Õ "å~°O^ŒiH˜ XˆH ~å„ëêìxfl U~åÊ@∞
KÕÜ∂« Å<Õ |∂@HõÑÙ¨ x<å^•xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KåÛ~°∞. qâßÖÏO„^èŒ
U~åÊ@∞#∞ `≥ÅOQÍ}"åã¨∞Å∞ =ºuˆ~H˜ã¨∂Î<Õ =KåÛ~°∞. W^Õ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ‰õÄ_® qâßÖÏO„^èŒ U~åÊ@∞‰õΩ `«O^•#
ѨÅHõ_O» `À PO„^è•<åÜ«∞Hõ`fi« O Ü≥ÚHõ¯ "å^•xH˜ =∞iO`« |ÅO
KÕ‰Äõ iOk. JO`ÕH͉õΩO_® ™êfi`«O„`åº#O`«~O° U~åÊ>ˇ#ÿ ~å„ëêìÅÖ’
‰õÄ_® JHõ¯_»H¯õ _» ÉèÏëê„ѨÜÚ« HõÎ ~å„ëêìÅ "å^ŒO =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk.
5 qâßÖÏO„^èŒ U~åÊ@∞ |Å=O`«O – q_»nã≤ KÕ^•ÌO ѶŨ =O`«O 6
~å„ëêìŠѨÙ#~üx~å‡}O H˘~°‰Ωõ xÜ«∞q∞Oz# Ѷ[¨ Öò Jb Hõg∞+¨<£
"≥e|∞zÛ# Jaè„áêÜ«∂Å∞:
1. qb<åxfl =ºuˆ~H˜OK«_®xH˜ K«∂Ñ≤Oz# HÍ~°}ÏÅ∞ : (qb#O`À
`≥ÅOQÍ}‰õΩ [iˆQ #ëêìÅ∞)
★ Z‰õΩ¯= Jaè=$kú K≥Ok# „áêO`«O`À, `«‰õΩ¯= Jaè=$kú
K≥Ok# „áêO`åxfl HõÅѨ_O» ã¨=∞~°h÷ Ü«∞O HÍ^Œ∞.
★ Ö’@∞ |_≥\ ˚ ò`À L#fl PO„^èŒ ~å¢ëêìxfl q∞QÆ∞Å∞ |_≥\˚ ò`À
L#fl ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ~å¢+Oì̈ `À HõeÑ≤`,Õ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ~å¢+Oì̈
#+ì̈áÈHõ `«Ñʨ ^Œ∞.
★ „a\˜+π áêÅ#Ö’ ѨÙ\˜ì ÃÑiy# PO„^è∞Œ ʼnõΩ q^•º=HÍâßÅ∞
JkèHOõ QÍ L#flO^Œ∞#, x*ÏO HÍÅOÖ’ `≥Å∞QÆ∞ x¿+^èOŒ ,
L~° ∂ Ì <Õ Ñ ¨ ^ ä Œ º OÖ’ J~° H ˘~° K« ^ Œ ∞ =ÙÅ∞ K« k q#
`≥ÅOQÍ}"åi`À HõÅѨ_»O =Å# L^ÀºQÍÅxflO\˜h
PO„^è∞Œ ÖË ^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O =ÙOk.
★ ѨšѨ٠„áêO`«OQÍ L#fl PO„^茄áêO`åxˆH #n[ÖÏÅhfl
qxÜ≥ ∂ yOK« | _Õ J=HÍâ◊ = Ú#flO^Œ ∞ # `≥ Å OQÍ}‰õ Ω
h\˜=#~°∞ÅÖ’ <åºÜ«∞O [~°∞QÆ^∞Œ .
7 áêʼnõΩÅO`å xOk`«∞Å∞ – áêe`«∞ÅO`å |Ok`«∞Å∞ 8
2.qb<åxH˜ J#∞‰õÄÖÏOâßÅ∞: (qb#O`À PO„^艌 Ωõ HõeQˆ ÖÏÉèÏÅ∞)
★ PO„^èŒ ~å„ëêìxH˜ ~å[^è•x ã¨=∞㨺 L#flO^Œ∞#, ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£
JѨÊ\˜ˆH Jaè=$kú K≥Ok L#flO^Œ∞#, Ô~O_»∞ ~å¢ëêìÅ
qb#O`À PO„^èŒ ~å¢ëêìxH˜ L#fl ~å[^è•x ã¨=∞㨺
Ѩiëê¯~°=∞=Ù`«∞Ok.
★ `≥ÅOQÍ}Ö’ Yx[ =#~°∞Å∞ qiqQÍ L#flѨÊ\˜H˜ PǨ~°
ã¨=∞㨺 =ÙOk. PO„^èÖŒ ’ PǨ~åxH˜ H˘~°`« ÖË#ѨÊ\˜H˜ Yx[
=#~°∞Å H˘~°`« =ÙOk. ~Ô O_»∞ „áêO`åÅ qb#O`À W~°∞
„áêO`åÅ ã¨=∞㨺Å∞ Ѩiëê¯~°=∞=Ù`å~Ú.
(WHõ¯_ç Yx[ =#~°∞Å∞ PO„^è∞Œ ʼnõΩ LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ ®¤Ü∞Õ
`«Ñʨ , JHõ¯_ç PǨ~° ^è•<åºÅ∞ =∂„`«O WHõ¯_ç „Ñ¨[ʼnõΩ ^ŒH¯õ ÖË^∞Œ )
Hõg∞+¨<£ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞ ~å„ëêìxfl „Ѩ`ºÕ HõOQÍ<Õ LOKåÅ<Õ
ã≤áê~°ã∞¨ Å`À `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Ö’¡ ã¨O`À+¨O "≥eq¡ iã≤Ok. qâßÖÏO„^èŒ
U~åÊ@∞ÔH· Z^Œ∞~°∞K«∂ã≤# PO„^è∞Œ ʼnõΩ x~åâ◊ HõeyOk. PO„^è~Œ åR
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Hˆ O„^ŒOÃÑ· `«=∞ XuÎ_xç ÃÑOK«_®xH˜ <å@HÍÅ∞
„áê~°OaèOKå~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ qâßÖÏO„^èŒ U~°Ê_»∞`«∞O^Õ"∂≥ ##fl
ÉèÜ
í ∞« O`À `≥ÅOQÍ}Ö’ =∞~À™êi „Ѩ*Ï L^Œº=∞O |Ü«∞Å∞^ÕiOk.
ѨOKå~Úf ZÅHõ<∆ ˘¡KÛÕ – =∞#‰õΩ |∂@HõÑÙ¨ Qͺãπ Hõ<H≥ <∆õ ˘¡KÛ≥
1956 Ö’ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£, PO„^èŒ ~å¢ëêìÅ =ÚYº=∞O„`«∞Å
J^躌 Hõ`∆ #« ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl XѨÊO^ŒOÖ’ PO„^èŒ ~å¢+Oì¨ `«~Ñ° Ù¨ # ɡ["å_»
QÀáêÖò ~Ô _ç,¤ hÅO ã¨Or=Ô~_ç,¤ JÅ∂¡i ã¨`º« <å~åÜ«∞} ~åA,
Q“`«∞ ÅK«Û#flÅ∞ áêÖÁæ#QÍ, `≥ÅOQÍ} ÃÑ^ŒÌÅ∞QÍ |∂~°∞æÅ
~å=∞Hõ$ëê‚~å=Ù, H˘O_® "≥OHõ@~°OQÍÔ~_ç,¤ =∞„i K≥<åflÔ~_ç,¤ *ˇ.q.
#iûOQÆ~å=ÙÅ∞ ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~°∞.
XѨÊO^ŒOÖ’x „Ѩ^•è # JOâßÅ∞ : („ÉÏÔH@¡Ö’ LÅ¡OѶ∞¨ #Å∞)
★ XHõ „áêO`åxH˜ =ÚYº=∞O„u Ѩ^q Œ Åaè¿ãÎ =∞~À „áêO`åxH˜
LѨ =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ ^ŒHͯe. ǨϟO, Pi÷H,õ ~Ô "≥#∂º,
„Ѩ}ÏoHõ, "å}˜[ºO, Ѩi„â◊=∞Å âßYÖ’¡ U"Õx Ô~O_»∞
âßYÅ#∞ `≥ÅOQÍ}Ï "åiH˜ JѨÊyOKåe.
(PO„^艌 Ωõ K≥Ok# ã¨Or=Ô~_çH¤ ˜ =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ ^ŒH¯õ QÍ,
`≥ Å OQÍ}‰õ Ω ^Œ H ͯeû# LѨ = ÚYº=∞O„u Ѩ ^ Œ q x
~°^Œ∞ÌKÕâß~°∞.)
★ `≥ÅOQÍ}Ö’ =∞^Œºáê# x¿+^•xfl `≥ÅOQÍ} âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ∞
HÀi# q^èOŒ QÍ J=∞Å∞ KÕÜ∂« e.
(`≥ÅOQÍ}Ö’ =∞^Œºáê#O J=∞Å∞ KÕÜ«∞_»O, PO„^èŒÖ’
x¿+^•xfl qkè O K« _ » O `À `≥ Å OQÍ} #∞O_ç JOk#
P^•Ü«∂xfl PO„^èŒ „áêO`«O Ö’@∞‰õΩ Éèsí Î KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞)
JO^Œih ã¨=∂#O KÕ™êÎ=∞x X@∞ì – ZH˜¯OKå~°∞ WO`«HÍÅO =Ú#QÆK@≥ ∞ì
[=Ǩ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ Jaè„áêÜ«∞O :
1953 PO„^èŒ ~åRO U~åÊ@∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ qâßÖÏO„^èŒ
x<å^ŒOÃÑ· <≥„Ǩ˙ QÍ~°∞ f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. P<å\˜ Hõ~∂° flÖò
„ÃÑãπ HÍ#ÊùÔ~<£ûÖ’ ''qâßÖÏO„^èŒ x<å^ŒO "≥#∞Hõ ^Œ∞~å„Hõ=∞}
L^Õ Ì â ◊ º Ѩ Ó i`« ™ê„=∂[º"å^Œ `« ` « fi =ÚO^Œ x —— ÉÏǨ  @OQÍ
„ѨH\õ O˜ Kå~°∞. `«^#Œ O`«~O° 1955 =~°‰Ωõ [iy# PO„^èŒ <åÜ«∞‰õΩÅ
Ǩg∞Å∞, XuÎ_»∞ʼnõΩ ÖÁOy 1955 =∂iÛ 5 # x*Ï=∂ÉÏ^£
ã¨ÉÖíè ’ =∂\Ï¡_∞» `«∂ '' `≥ÅOQÍ}-PO„^èŒ „áêO`åÅ∞ Hõeã≤ LO>Ë,
á⁄O`«#‰õΩ^Œ~H° áõ È`Õ q_®‰õΩÅ∞ WK«∞Û‰õΩ#fl>Ë¡ H˘O`«HÍÅO `«~åfi`«
q_çáÈ=K«∞Û#x—— J<åfl~°∞.
ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µºÅ XѨÊO^ŒO
F"≥Ñ· Ù¨ Ѷ[¨ Öò Jb Hõq∞+¨<£ ~Ô O_»∞ „áêO`åÅ#∞ Hõe¿Ñ
Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ÖË=x `ÕeÛK≥Ñʨ QÍ, =∞~À "≥Ñ· Ù¨ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ‰õÄ_®
Uq∞ KÕÜ«∂Ö’ `ÕÅ∞ÛHÀÖËx _ÀÖÏÜ«∞=∂#ã≤÷uÖ’ LO_»QÍ,
PO„^èŒ<åÜ«∞Hõ`«fiO `«=∞ѨÅ∞‰õΩ|_çx „ѨÜ≥∂yOz ˆHO„^•xfl
ã¨=∞‡uOѨ*¿Ë 㠄ѨÜ∞« `«flOÖ’ LO_»QÍ, PO„^è<Œ åÜ«∞‰õΩŠǨg∞ʼnõΩ,
„Ѩ֒ÉèÏʼnõΩ H˘O^Œ~∞° `≥ÅOQÍ} <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÖÁOyáÈ~Ú, ã¨"∞≥ Hÿ ºõ
~åR U~åÊ@∞#∞ ã¨=∞‡uã¨∂Î ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µºÅ XѨÊO^•xH˜ ã≤^ÑÌŒ _¨ ®¤~∞° .
9 áêeOKå~°∞ PO„^è∞Œ Å∞ UÉè̌· Uà◊√§ – q_»∞=Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ =∞#O L#fl Tà◊√§ 10
★ áêÅ<å =ºÜ«∂xfl PO„^è–Œ `≥ÅOQÍ}Å∞ 2 : 1 x+¨ÊuÎÖ’
ÉèíiOKåe. q∞ye# `≥ÅOQÍ} P^•Ü«∂xfl `≥ÅOQÍ}
Jaè=$kúHˆ qxÜ≥∂yOKåe.
(Ö’@∞ |_≥\˚ ò`À qb#"≥∞#ÿ PO„^èŒ ~å¢+Oì̈ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~å¢+Oì̈ Ö’
`«#=O`«∞ "å\Ï<Õ ã¨=∞‰õÄ~°ÛÖËHõáÈ~Ú#O^Œ∞=Å#,
`≥ÅOQÍ} „áêO`« q∞QÆ∞Å∞ PO„^èŒ „áêO`«ÑÙ¨ áêÅ<å =ºÜ«∞O
"å\Ï „H˜O^Õ Y~°Û~ÚOk.)
★ qâßÖÏO„^è#Œ ∞ U~åÊ@∞ KÕ¿ã@ѨC_»∞ XHõ"àÕ ◊ L^ÀºQÆ∞Å#∞
`˘ÅyOKåeû=¿ãÎ `«y# x+¨ÊuÎÖ’<Õ `˘ÅyOKåe.
(`˘ÅyOKÕ Ñ¨iã≤÷u `«Öˇ`«Î#O^Œ∞#, H˘`«ÎQÍ fã¨∞‰õΩ<Õ
L^ÀºQÍÖ’¡ ^˘OQÆ ã¨iÑì HÔ≤¶ @¡`À PO„^è∞Œ ÖË xÜ«∞q∞OK«|_®¤~∞° .)
★ L^ÀºQÆ∞Å xÜ«∂=∞HÍÖ’¡ [<åÉèÏ x+¨ÊuÎx „áêuѨkHõQÍ
fã¨∞HÀ"åe.
(`≥ÅOQÍ}‰õΩ ~å=Åã≤# 5 ÅHõ∆Å L^ÀºQÍÖ’¡ 2 ÅHõ∆Å∞
PO„^è∞Œ Å∞ `«#∞flHõáÈÜ«∂~°∞.)
★ ÃÇ· Ï ^Œ ~ åÉÏ^Œ ∞ ~å¢+¨ ì O Ö’x q^•º=HÍâßÅ#∞ WHõ ¯ _ç
q^•º~°∞Å÷ Hˆ ^Œ̂H¯ÖÏ K«∂_®e. `≥ÅOQÍ}ÏÖ’x ™êOˆHuHõ
q^•º ã¨Oã¨÷Ö’¡ „Ѩ"Õâ◊O WHõ¯_ç q^•º~°∞÷ňH Ѩiq∞`«O
11 KÕÜ∂« Å#∞O^Œ@ „Ѩ[ʼnõΩ ¿ã= – Z=iH˜ `≥eÜ«∞^Œ∞ÖË JkèHÍ~° Ü«∂= 12
 KÕÜ∂« e. Z\ì̃ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ~åRO "≥Ú`«OÎ g∞^Œ L#fl q^•º
™œHõ~åºÅÖ’ `≥ÅOQÍ} q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ =¸_çO@ XHõ =O`«∞‰õΩ
`«QÆæ‰õΩO_® K«∂_®e. D Ô~O_çO\˜Ö’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ Uk
W+ì̈"∞≥ `ÿ Õ ^•xx ZOK«∞HÀ=K«∞Û.
(`«ÑÙ¨ Ê_»∞ =Úb¯ ã¨iÑì HÔ≤¶ @¡`À PO„^è∞Œ ÖË JkèHOõ QÍ WHõ¯_ç
q^•º=HÍâßÅ#∞ qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞).
★ L^ÀºQÍÅÖ’ 2 : 1 x+¨ÊuÎx áê\˜OKåe.
(WHõ¯_ç"åiH˜ ã¨iÜ≥ÿ∞# `≥Å∞QÆ∞ ~å^Œx, Jxfl âßYÅÖ’
PO„^è∞Œ Å<Õ xOáê~°∞)
★ L^ÀºQÆ xÜ« ∂ =∞HÍʼnõ Ω 12 㨠O =`« û ~åÅ x"å㨠O
`«Ñʨ xã¨iQÍ áê\˜OKåe.
(x|O^è Œ # #∞ Ѩ ~ ° º "Õ H ˜ ∆ O Kåeû# "å~° O `å PO„^è Œ ∞ ÖË
J~Ú#O^Œ∞# `«Ñ¨ÙÊ_»∞ x"å㨠Ѩ„`åÅ#∞ ã¨=∞iÊOz<å
J_çy# "å~°∞ ÖË~∞° ).
★ `≥ÅOQÍ} =º=Ǩ~åÅ#∞ Ѩ~°º"ÕH˜∆OK«_®xH˜ „áêOfÜ«∞
=∞O_»ex U~åÊ@∞ KÕÜ∂« e.
(PO„^èŒ JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO Pã¨~å`À, <åÜ«∞‰õΩÅ`À
xO_ç# =∞O^Œ|ÅO`À, `«ÑC¨ _»∞ ÖˇH¯õ Å`À =∞Éèºí ÃÑ_»∞`«∂
PO„^è∞Œ Å WO@ Ѩhfl~°∞ – `≥ÅOQÍ} HõO@ Hõhfl~°∞ 13
ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~å¢+Oì̈ Ö’ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å ã≤u÷ QÆ`∞« Å∞ :
„a\˜+π áêÅ# =Úyã≤áÈ`Õ ¿ãfiKåÛù ™êfi`«O„`åºÅ∞
Åaè™êÎÜ∞« x ^Õâ"◊ åã¨∞Å∞ ÉèÏqOz#>Ë,¡ x*ÏO áêÅ# JO`«"∞≥ `ÿ Õ
`«=∞ |`«∞‰õΩÅ∞ ÉÏQÆ∞ Ѩ_»∞`åÜ«∞x, ÉÏxã¨`«fiO, x~°O‰õΩâ◊`«fiO
#tOz ã¨=∂#`«fiO Åaèã∞¨ OÎ ^Œx, K«^∞Œ =ÙÅ`À áê@∞ H˘Å∞=ÙÅ∞
ã¨=∞‰õÄ~°∞`åÜ«∞x, `«=∞ á⁄ÖÏʼnõΩ ™êQÆ∞h~°∞ Åaèã∞¨ OÎ ^Œx, ‰õÄ_»∞,
QÆ∂_»∞, h_»Å‰õΩ Ö’@∞O_»^xŒ `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Å∞ ‰õÄ_® Z<≥fl<Àfl
HõÅÅ∞ Hõ<åfl~°∞. HÍh P HõÅÅhfl ѨQÆ\ ˜ HõÅÖË#x, =¸<åflà◊§
=ÚK«Û>Ë#x J~°O÷ HÍ=_®xH˜ ZO`ÀHÍÅO Ѩ@Öì ^Ë ∞Œ .
'~å"Õ∞â◊fi~°O áÈ~Ú<å â◊<Õâ◊fi~°O áÈÖË^Œ#fl@∞¡— x*ÏO
#"å|∞ áÈÜ«∂_Õ HÍx x~°O‰õΩâ◊`fi« O áÈÖË^∞Œ , ¿Ñ^ŒiHõO áÈÖË^∞Œ ,
"≥∂™êÅ∞ `«QÖæÆ ^Ë ∞Œ . ÃÑQ· Í =∞ixfl ~Ô @∞¡ ÃÑiQÍ~Ú. „a\˜+π K«^∞Œ =ÙÅ∞
<ÕiÛ# PO„^èጠêʼnõΩÅ∞ HõÅÉ¡ Áe¡ Hõ|∞~°`¡ À, "≥∂™êÅ`À `≥ÅOQÍ}Ö’
`«=∞ ™ê„=∂*Ϻxfl qãÎ̈iOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. gi áêÅ#`À `≥ÅOQÍ}
"åã¨∞Å |`«∞‰õΩÅ∞ ÃÑ#Og∞^Œ#∞O_ç á⁄~ÚºÖ’ Ѩ_@ ¤» ~¡ ÚOk. Ç≤Ï@¡~ü
^Œ∞~°ÇϨ OHÍ~åÅ∞, ^ŒH} ∆˜ τѶH≤ Í `≥Å*¡ Ïu "åi q=Hõ,∆ <årÅ qHõ$`«
PO„^è∞Œ Å áêÅ# f~°∞ f~°∞ - „Ѩ[Å ~å`«Å∞ `å~°∞=∂~°∞ 15
`≥ÅOQÍ} „áêOfÜ«∞ =∞O_»e ã≤á¶ê~°ã¨∞Å∞ Z#fl_»∂
ÖˇH¯õ KÕÜ∞« ‰õΩO_® LÅ¡OѶ∞≤ OKå~°∞.)
★ `≥ Å OQÍ}Ö’x =º=™êÜ« ∞ Éè í ∂ =ÚÅ#∞ PO„^è Œ ∞ Å∞
H˘#∞QÀÅ∞KÕÜ«∞~å^Œ∞.
(h\˜ áê~°∞^ŒÅ =ã¨u L#fl Éè∂í =ÚÅ∞, #Å¡~ˆ QÆ_ç <ÕÅÅ∞
KåÖÏ=~°‰Ωõ PO„^è∞Œ Å Pnè#OÖ’H˜ "≥àϧ~Ú).
★ Hͺa<≥\ò =∞O„`«∞Å xÜ«∂=∞HõO 3:2 x+¨ÊuÎÖ’ [~°QÍe.
`≥ÅOQÍ}‰õΩ K≥Ok# =∞O„`«∞Ö’¡ XHõ~∞° =Úã≤O¡ =∞`«ã∞¨ _Î ∞»
LO_®e.
ZÖÏÔQ`· <Õ qÕ ∞ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ `≥ÅOQÍ}
„áêO`åxfl |Å=O`«OQÍ PO„^èŒ ~åRO`À HõeÑ≤ 1956 #=O|~ü
1 # ^ÕâO◊ Ö’x "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏëê „Ñ¨ÜÚ« HõÎ ~åROQÍ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò#∞
U~åÊ@∞KÕâß~°∞.
P<å\˜ ^Õâ◊ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÍx, `≥ÅOQÍ}
ÃÑ^ŒÅÌ ∞HÍx Ѷ[¨ Öò Jb Hõg∞+¨<‰£ Ωõ U=∂„`«O qÅ∞= WzÛL<åfl
WѨÙÊ_»∞ `≥ÅOQÍ} Wxfl Hõ+#ì̈ ëêìÅ#∞ Ö’#ÜÕ∞ºkHÍ^Œ∞.
Pi÷HOõ QÍ J„QÆÉÏè QÍ# ‰õΩѨÊO – `≥ÅOQÍ}ωõΩ `«Ñʨ ÖË^∞Œ =∞iO`« HõÑʨ O 14
K«~º° Å#∞ PO„^è• áêʼnõΩÅ∞ `≥ÅOQÍ} `≥~ð ÑH· ˜ ZH˜¯OKå~°∞. PO„^è•
áêʼnõΩÅ PQÆ_®Å =ÚO^Œ∞ x*ÏO #"å|∞ xÜ«∞O`«$`«fiO ‰õÄ_®
KåÖÏ z#fl^≥· áÈ~ÚOk. ~åAÅ áêÅ#, `≥Å^¡ ˘~°Å Ѩ~ÀHõ∆ áêÅ#,
x*ÏO „Ѩ ` « º Hõ ∆ áêÅ#, ~° * ÏHõ ~ ° ¡ J=∂#∞+¨ K« ~ ° º ÅÖÏO\˜
"å\˜#xflO\˜x "Õ∞à◊qOz PO„^èጠêʼnõΩÅ∞ `≥ÅOQÍ} „áêO`åxfl
HÍÅhQÍ =∂~°∞ÛH˘x PkèÑ`¨ åºxH˜ ^•~°∞Å∞ Ѩ~∞° K«∞‰õΩ<åfl~°∞. PO„^èŒ
áêʼnõΩÅ, JkèHÍ~°∞Å PQÆ_®Å`À `≥ÅOQÍ}"åã¨∞Å |`«∞‰õΩÅ∞ Jxfl
~°OQÍÖ’¡ |֡ᷠÈÜ«∂~Ú.
'Q˘„Ô~Å∞ u<Õ"å_»∞ áÈ~Ú |„Ô~Å∞ u<Õ"å_»∞ =zÛ#@∞¡—
x*ÏO ™ê÷#OÖ’ PO„^èŒ áêʼnõΩÅ∞ =KåÛ~°∞. `≥Å∞QÆ∞ *Ïu XHõ¯>ÿ̌`Õ
P *ÏuˆH xO_»∞^Œ#O =ã¨∞OÎ ^Œx, =∂Ü«∞=∂@Å∞ K≥ÑÊ≤ =∂Ü«∞
KÕâß~°∞. "å=ÚÅ∞ "Õ∞¿ã "åiH˜ ѨKÛ« QÆ_¤ç ѶŨ Ǩ~°O J#fl@∞¡ PO„^è•
áêʼnõΩÅ JqhuH˜ `≥ÅOQÍ}Ï H˘O_»Å∞, QÆ∞@ìÅ∞, "åQÆ∞Å∞, =OHõÅ∞,
K≥~∞° =ÙÅ∞ ѨO\˜ H˜OkˆH KåÅ_»O ÖË^∞Œ .
qb#O `«~åfi`« XHõ „áêO`«O HÀ\©âfi◊ ~°∞ʼnõΩ xÅÜ«∞OQÍ
=∂~°QÍ, =∞~À „áêO`«O PHõe Kå=ÙʼnõΩ Hˆ O„^Œ aO^Œ∞=~ÚOk.
K«∞@ìOQÍ WHõ¯_çH˜ =zÛ# PO„^èŒ∞Å∞ K«@ìO Kå@∞# |i`≥yOz
„áêOfÜ«∂aè=$kú "Õ~∞° "Õ~∞° - áêʼnõΩÅO`å X\ì̃ ^ŒQÍHÀ~°∞ 16
„Ѩ=iÎã¨∂Î, `≥ÅOQÍ}Ï „Ѩ[Å#∞ x@ìxÅ∞=Ù<å, Ѩ@ìѨQÆÖË
^ÀK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. PO„^è∞Œ Å∞ [Å =#~°∞Å∞#fl Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞,
"åºáê~°∞Å∞, L^ÀºQÆ∞Å∞ Jx =¸_»∞ =ÚYº"≥∞ÿ# =~åæÅ∞QÍ
ã≤~÷ Ñ° _¨ Q» Í, `≥ÅOQÍ}"åã¨∞Å∞ =∂„`«O „ѨH$õ uÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ #ç ~Ô `· ∞« Å∞,
‰õÄbÅ∞, x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞QÍ |`«∞‰õΩÅ#∞ "≥à§◊ nã¨∞<Î åfl~°∞.
h\˜ ™œHõ~°ºO ÖËHõ, q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î ÖËHõ, L#fl K≥~°∞=ÙʼnõΩ
=∞~°=∞‡`«∞ÎÅ∞ ÖËHõ `≥ÅOQÍ}Ö’x XHõѨÊ\˜ =∂QÍ}˜ Éèí∂=ÚÅ∞
"≥∞@ì Éèí∂=ÚÅ∞QÍ, "≥∞@ìÉèí∂=ÚÅ∞ c_»∞ Éèí∂=ÚÅ∞QÍ, c_»∞
Éè∂í =ÚÅ∞ Z_®~°∞Å∞QÍ =∂iáÈ`«∞<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ Hõ#fl ‰õÄ`«∞à◊§<Õ
J=Ú‡‰õΩ<Õ ã≤u÷ F"≥Ñ· Ù¨ , „¿Ñ=∞`À ÃÑOK«∞‰õΩ#fl Ѩâ√◊ =ÙÅ#∞ Hõ™ê~ÚʼnõΩ
J=Ú‡‰õΩ<Õ ^Œ∞ã≤u÷ =∞~À"≥Ñ· Ù¨ Z^Œ∞~Ô O· k.
„Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O – 1969 :
"≥∂™êÅ#∞ Ѩã≤QÆ\ ˜ì# `≥ÅOQÍ}Ï "å~°∞ J_»áê^Œ_»áê
xÅnã¨∞#Î flѨÊ\˜H© 1969 Ö’ ѨÙ\ì̃# „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞"Õ∞
K≥ÑC¨ HÀ`«y#kQÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄OkOk. D L^Œº=∞OÖ’ P<å\˜
=ÚYº=∞O„u „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ x~°O‰õΩâ◊ áêÅ#‰õΩ ã¨∞=∂~°∞ 400
=∞Ok L^Œº=∞ HÍ~°∞Å∞ |֡ᷠÈÜ«∂~°∞. D L^Œº=∞HÍ~°∞ʼnõΩ ZÖÏO\˜
"Õ~åÊ@∞"å^ŒOÃÑ· ÉÏ|∞ Ü«∞^ŒOú – *ˇ· PO„^èŒ L^Œº=∞OÖ’ "Õ~åÊ@∞ˆH ã≤^OúŒ 17
4. ã‘xÜ«∂sìx x~°‚~ÚOK«_»OÖ’ <åºÜ«∞™ê÷<åÅ f~°∞ÊÅ#∞
Q“~°qOKåe.
(<åºÜ« ∞ ™ê÷ < åÅ#∞ 㨠O „Ѩ k OKåˆ ~ QÍx, f~° ∞ ÊÅ#∞
Q“~°qOK«ÖË^Œ∞)
5. PO„^èŒ „áêO`åxH˜ "≥zÛOz# `≥ÅOQÍ} x^è∞Œ Å#∞ ÖˇH¯˜ Oz,
~åÉ’ÜÕ∞ HÍÅOÖ’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOKåe.
(`≥ÅOQÍ}Ï q∞QÆ∞Å∞<Õ `ÕÅÛÖË^∞Œ . JO^Œ∞Hˆ Hˆ \Ï~ÚOKÕ „Ѩâfl◊
L^Œ~ÚOK«ÖË^Œ∞)
6. ~å[^è•x #QÆ~O° Ö’ q^•º =ã¨`∞« Å#∞ ÃÑOKåe.
(„ѨÉèí∞`«fi ~°OQÆOÖ’ ÃÑOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞ HÍx „ÃÑ·"Õ@∞
~°OQÆOÖ’ ѨÙ@ìQ˘_»∞QÆ∞ÖÏ¡ ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú)
ZÖÏÔQ·`Õ<Õq∞ `≥ÅOQÍ}Ï L^Œº=∞O ã¨^Œ∞Ì=∞xyOk.
1971Ö’ [iy# áê~°"¡ ∞≥ O\ò ZxflHõÖ’¡ WHõ¯_ç „Ñ¨[Å∞ HÍO„ÔQãπ
áêsìx z`«∞zÎ `«∞QÎ Í F_çOz, `≥ÅOQÍ} „Ѩ`ºÕ Hõ ~åR x"å^ŒO`À
ZxflHõÅ |iÖ’ky# `≥ÅOQÍ} „Ѩ*Ïã¨q∞uH˜ „|Ǩχ~°^OŒä Ѩ_∞» `«∂
10 =∞Ok áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ#∞ QÔ eÑ≤OKå~°∞. nx`À `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[ÅO`å „Ñ¨`ºÕ Hõ ~å„ëêìxfl HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~°x Ö’HÍxH˜ "≥Å_¡ O·≥ k.
^Œ∞~°^$Œ +ì̈=âß`«∞Î Ju ÃÑ^ŒÌ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ^ÕâO◊ QÍ K≥ÑC¨ ‰õΩO@∞#fl
qâ◊fi q^•ºÅÜ«∂Å∞ =∞#"≥`· Õ – "≥ã· π Kèå#ûÅ~üÅ∞ "å~°∞ 19
Q“~°=O ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ . =∞^Œ~åã¨∞ ~å¢ëêìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_ç#
á⁄\˜ì N~å=ÚÅ∞‰õΩ ^ŒH¯˜ # Q“~°=OÖ’ XHõ¯âß`«O Q“~°=O ‰õÄ_®
=∞# `≥ÅOQÍ} g~°∞ʼnõΩ ^ŒHõ¯ÖË^Œ∞. <å\˜ L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞
_®II K≥<åflÔ~_ç¤ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO, PO„^èŒ <åÜ«∞‰õΩÅ ‰õΩÜ«Ú‰õΩÅÎ ‰õΩ
`«ÖÁyæ, PO„^è∞Œ ʼnõΩ |OQÍ~°∞ ѨÖÏ¡xfl JOkOKå_»x JO@∞O\Ï~°∞.
L^Œº=∂xfl K«ÖÏ¡~Û° _®xH˜ 1969Ö’ JdÅѨH∆õ XѨÊO^ŒO
‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞.
1969 <å\˜ JdŠѨH∆õ XѨÊO^ŒO :
1. x|O^èŒ#ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ KÕi#"åix L^ÀºQÍÅ#∞O_ç
`˘ÅyOz, "åi™ê÷#OÖ’ ™ê÷x‰õΩÅ#∞ xÜ«∞q∞OKåe.
(WѨÊ\˜=~°‰Ωõ XHõ¯ix ‰õÄ_® `˘ÅyOK«Ö^Ë ∞Œ )
2. `« Ñ ¨ C _» ∞ =Úe¯ 㨠i ì Ñ ¶ ≤ Ô H \ò Å #∞ 㨠= ∞iÊOz# "åix
qKåiOz, tH˜O∆ Kåe.
(qKåiOzO^Õ ÖË#ѨC_»∞ tH˜O∆ K«_"» ∞≥ Hõ¯_çk?)
3. ™ê÷xHõ ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ =Úe¯ x|O^è#Œ Å#∞ qã¨iÎ OKåe.
(„ѨÉ∞íè `«fi ã¨Oã¨Å÷ Ö’<Õ k‰õΩ¯ÖË^OŒ >Ë ™ê÷xHõ ã¨Oã¨Å÷ Ö’ "Õ̂~
K≥áêÊÖÏ?)
„ѨÉ∞íè `«fi HõàÏâßÅÅ∞ =∞#"≥`· Õ – q^•º~°∞Å÷ ∞ "å~°∞ 18
<å\˜ =∞# ^Õâ◊ „Ѩ^è•x N=∞u WOk~åQÍOnè „Ñ¨[Å f~°∞Ê#∞
HÍÅ~åâß~° ∞ . PO„^è Œ < åÜ« ∞ ‰õ Ω Å QÍ~° _ ô q^Œ º ʼnõ Ω P"≥ ∞
ÖÁOyáÈ=_»O`À PO„^è• HÍO„ÔQãπ =∂„`«"∞Õ "≥∂ã¨O KÕã∞¨ #Î fl^Œx
ÉèÏqOKÕ™ê÷<åxfl "≥Ú`«ÎO HÍO„ÔQãπ áêsìÜÕ∞ "≥∂ã¨OKÕã≤O^Œx
K≥ÑC¨ ‰õΩ<ÕÖÏKÕãO≤ k. „Ѩ*Ïã¨q∞u ¿Ñ~°∞`À QÔ ez# ZO.ёʼnõΩ Z~°"ãÕ ≤
HÍO„ÔQãπ áêsìÖ’ HõÅ∞ѨÙH˘x P áêsì^QŒ ÍKÕãO≤ k. P L^Œº=∞OÖ’Oz
ѨÙ@∞ìH˘zÛ, ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ Zky# "å~°O`å<Õ_∞» HÍO„ÔQãπ
áêsìÖ’<Õ LO_ç `≥ÅOQÍ}‰õΩ J_»∞QÆ_∞» QÆ∞<å J_»∞¤ `«Q∞Æ Å∞`«∞<åfl~°∞.
1969 Ö’ 10 =∞Ok áê~°¡"≥∞O@∞ ã¨Éèí∞ºÅx¿ãÎ HÍã¨Î FÑ≤Hõ
Ѩ @ ì = ∞#fl WOk~° = ∞‡ =∂@‰õ Ω W"åeì = ~° ‰ õ Ω PQÍO.
WOÔHO`«HÍÅO PQÍe? -HÍà’l
*ˇ· PO„^è• L^Œº=∞O
=Úe¯ x|O^è Œ # Å∞ K≥ Å ∞¡ É Ï>Ë # x 㨠∞ „Ñ‘ O HÀ~° ∞ ì
Kåi„`å`« ‡ Hõ " ≥ ∞ ÿ # f~° ∞ Ê W=fi_» O `À PO„^è Œ ∞ ÅÖ’ Hõ Å Hõ Å O
|Ü«∞Å∞^ÕiOk. =Úe¯ x|O^èŒ#Å∞ K≥Å∞¡ÉÏ@∞ JÜÕ∞º@@¡~Ú`Õ
PO„^èŒ „Ѩ`ºÕ Hõ ~åROQÍ U~°Ê_®Åx *ˇ· PO„^èŒ L^Œº=∂xfl KÕÑ\¨ Ïì~∞° .
D L^Œº=∂xH˜ PO„^è∞Œ ÅO`å ã¨"∞≥ Hÿ ºõ OQÍ JO_»QÍ xÅ|_®¤~∞° .
Ѩk lÖÏ¡Å∞ =∞#"≥`· Õ – HõÖHˇ ~ìõ ∞° ¡ "åà◊√§ 20
 [iˆQ =~°‰õΩ [Ü«∞ÉèËi, [~°QÆHõáÈ`Õ ~°}ÉèËi J#fl@∞¡
[iy#O`« H ÍÅO `≥ Å OQÍ} =#~° ∞ Å#∞ q[Ü« ∞ =O`« O QÍ
H˘Å¡Q˘\Ïì~°∞. =Úe¯ x|O^èŒ#Å K≥Å∞¡ÉÏ@∞Ö’ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì
`≥ÅOQÍ}‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ f~°∞Êx=fi@O`À `«=∞ ^ÀÑ≤_Hô ˜ J_»∞¤
`«ye#@∞ì ÉèÏqOz# PO„^èጠêʼnõΩÅ∞ '*ˇP· O„^è—Œ ¿Ñ~°∞`À ~°}ÉèiË
"≥∂yOKå~°∞. *ˇ· PO„^è• L^Œº=∞ÅHõ∆ ºO PO„^èŒ ~åR U~åÊ@∞ HõO>Ë
`≥ Å OQÍ} ~° H õ ∆ } Å∞ ZuÎ " Õ ã ≤ , PO„^è Œ ∞ Å^ÀÑ≤ _ ô H ˜ Ǩ Ï ^Œ ∞ Ì Å ∞
K≥iÑ≤"ÕÜ«∞_»"Õ∞ =ÚYº"≥∞ÿOk. P L^Œº=∂xfl K«Å¡|~°K«_»_®xH˜
P<å\˜ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO P~°∞ ã¨∂„`åŠѨ^HŒä Íxfl „ѨH\õ O˜ zOk.
P~°∞ ã¨∂„`åŠѨ^HŒä Oõ `À *ˇ· PO„^èŒ L^Œº=∞O PyáÈ~ÚOk HÍx,
`≥ÅOQÍ}Ï =∂„`«O K≥Ñʨ ÖË#O`« #+¨áì È~ÚOk.
P~°∞ ã¨∂„`åŠѨ^HŒä Oõ =Å¡ `≥ÅOQÍ}‰õΩ [iy# #ëêìÅ∞ :
★ =Úe¯ x|O^è#Œ Å∞ ~°^∞Œ .Ì
★ `≥ÅOQÍ} „áêOfÜ«∞ Hõq∞\˜ ~°^∞Œ .Ì
★ ~å[^è•xx „Ѷ‘ *’<£QÍ "åiH˜ "åˆ~ K≥ÑC¨ HÀ=_»O.
„ѨÉèí∞`åfiã¨∞Ѩ„`«∞Å∞ =∞#"≥·`Õ – _®Hõì~°∞¡ "åà◊√§ 21
PO„^Œè áêÅ#Ö’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ
[iy#/[~°∞QÆ∞`«∞#fl #ëêìÅ∞
ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åR U~åÊ@∞`À Jxfl ~°OQÍÅÖ’ `≥ÅOQÍ}ωõΩ
J<åºÜ«∞"Õ∞ [iyOk. J<åºÜ«∂Å =Å¡ [~°∞QÆ∞`«∞#fl #+¨ìO
ã¨iKÕÜ«∞ÖË#O`« ^Œ∂~°O "≥o§áÈ~ÚOk. Hõeã≤ LO_»_®xH˜
gÅ∞ÖË#O`« =º`庙êÅ∞ ÃÑiyáÈÜ«∂~Ú. H˘xfl „Ѩ^•è # ~°OQÍÅÖ’
U"Õ∞~°‰Ωõ #+ì̈áÈÜ«∂"≥∂ ã¨∂Å÷ OQÍ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O.
1. q^•º ~°OQÆO :
q^•º=O`«∞Å#∞ |\˜ì Jaè=$kú P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞O^Œx
K≥ | ∞`« ∞ O\Ï~° ∞ . x*ÏOHÍÅOÖ’ `≥ Å ∞QÆ ∞ ‰õ Ω „áê^è • #º`«
HõeÊOK«Háõ È=_»O =Å¡ `≥ÅOQÍ} H˘O`« #+ì̈áÈQÍ, ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åR
U~åÊ@∞ `«~åfi`« `≥ÅOQÍ}Ö’x q^•º™œHõ~åºÅxflO\˜x PO„^è∞Œ ÖË
KÕlH˜¯OK«∞HÀ=_»O, q^•º=ã¨`∞« Å HõÅÊ#Ö’ q=Hõ#∆ ∞ K«∂Ñ≤OK«_O»
=Å¡ 㨠~ ° fi O #+¨ ì á ÈÜ« ∂ O. áê~î ° â ßÅÅ∞, Hõ à ÏâßÅÅ∞,
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å∞, #iûOQ∑ ã¨∂¯ÖòÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ "å\˜#xflO\˜x
™ê÷ÑO≤ K«_O» Ö’ `≥ÅOQÍ}Ï#∞ "≥∂ã¨"∞Õ KÕâß~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi q^•ºã¨Oã¨Å÷
Jaè=$kú Ѩ^•ä # PO„^è• *’~°∞ - Jxfl ~°OQÍÅÖ’ "åi^Õ <À~°∞ 23
★ x"å㨠Ѩiq∞ux 12 ã¨O=`«û~åÅ #∞O_ç <åÅ∞QÆ∞
ã¨O=`«û~åʼnõΩ `«yOæ K«_O» .
★ PO„^è• `≥ÅOQÍ}ʼnõΩ K≥Ok# P^•Ü«∞ =ºÜ«∂Å#∞ q_çQÍ
K«∂¿Ñ Ѩ^uúŒ x ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»O.
D Ѩ^HŒä Oõ Ö’ PO„^è∞Œ ʼnõΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ x|O^è#Œ Åhfl
á⁄Å∞¡ áȉõΩO_®, HÍÅÜ«∂Ѩ# ÖˉõΩO_® J=∞Å∞ KÕÜ«∞|_»QÍ,
`≥ Å OQÍ}‰õ Ω J#∞‰õ Ä ÅOQÍ L#fl x|O^è Œ # Å∞ J=∞Å∞‰õ Ω
<ÀK«∞HÀÖË^Œ∞. qâßÖÏO„^èŒ U~åÊ@∞ `«~åfi`« ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl
XѨÊO^•ÅÖ’ÔHÖÏ¡ D P~°∞ã¨∂„`åŠѨ^äŒHõ"Õ∞ PO„^èŒ∞ʼnõΩ
J`«ºkèHõOQÍ "Õ∞Å∞#∞ KÕ‰õÄ~°ÛQÍ, `≥ÅOQÍ}ωõΩ =∂„`«O Hõ+¨ì
#ëêìÅ#∞ ÃÑOzOk.
`≥ÅOQÍ} „áêO`« „Ѩ[Å "≥#∞HõÉÏ@∞ `«#O ^Œ∂~°O
JÜÕ∞º=~°‰Ωõ „Ѩ`ºÕ Hõ ~åR "å^ŒO H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ LO@∞Ok.
D PO^Àà#◊ #∞ PѨQeÆ Qˆ â◊HΘ Z=iH© ÖË^∞Œ . gÖˇ·`Õ `«=∞
ã¨Ç¨Ü«∂xfl JOkOKåe. gÅ∞HÍHõáÈ`Õ XHõà◊√§ KÕ¿ã
„ѨÜ∞« `åflʼnõΩ J_»∞~¤ åHõáÈ=_»O =∞Ozk. -HÍà’l
HÀ~°∞ìÅ∞ =∞#"≥·`Õ – [_ô̊Å∞ "åà◊√§ 22
q+¨Ü∞« OÖ’<Õ HÍHõ, Z~Ú_≥_£ q^•ºã¨Oã¨Ö÷ ’¡ ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ}#∞
xÅ∞=Ù<å =ÚOKå~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi Y~°∞Û`À #_çKÕ q^•º ã¨Oã¨Å÷ hfl
PO„^è•, ~åÜ«∞Åã‘=∞ÅÖ’ LO_»QÍ, "åºáê~å`«‡Hõ ^Œ$+≤`ì À #_»∞ã¨∞#Î fl
„ÃÑ·"Õ\ò q^•º ã¨Oã¨÷Å∞ `≥ÅOQÍ}Ï JO`«\Ï Ñ¨Ù@ìQ˘_»∞QÆ∞ÖÏ¡
ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú. XHõ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡‰õΩ WKÕÛ „QÍO@∞, Jxfl
`≥ÅOQÍ} lÖϡʼnõΩ WKÕÛ „QÍO@∞ Hõ#fl Z‰õΩ¯=.
~åROÖ’ „áêOfÜ« ∞ Ѩ i kè Hõ e y# P~° ∞
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂ÅÖ’ HÀ™êÎ PO„^èÖŒ ’ ~Ô O_»∞, ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ ~Ô O_»∞,
`≥ÅOQÍ}Ö’ XHõ\ ,˜ ~å[^è•xÖ’ XHõ\ ˜ L<åfl~Ú. ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞#∞
„Ѷ*‘ ’<£QÍ K≥ÑC¨ ‰õΩO@∞#flO^Œ∞# WHõ¯_ç ã¨Oã¨Å÷ #∞ `≥ÅOQÍ}Ï MÏ`å
„H˜O^Œ [=∞Hõ@_ì ®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ . WqQÍHõ ~åR "åºÑÎ̈ ѨikèQÅÆ
qâ◊fi q^•ºÅÜ«∂ÅÖ’ =∞Ç≤ÏàÏ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞O, „^•q_» ÉèÏ+¨Å
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å∞ ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ LO_»QÍ, "≥^· ºŒ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞O
q[Ü«∞"å_»Ö’ L#flk. ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ Hõey# ã¨Oã¨Ö÷ #·ˇ ã¨O㨯 $`«
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, ã¨`«º™ê~Ú L#fl`« q^•º ã¨Oã¨÷Å∞ ‰õÄ_®
~åÜ« ∞ Åã‘ = ∞Ö’<Õ L<åfl~Ú. WqáÈ#∞ q∞ye# Jxfl
qâ◊ fi q^•ºÅÜ« ∂ Å∞, P ™ê÷ ~ Ú ã¨ O 㨠÷ Å ∞, XHõ ¯ HÍHõ f Ü« ∞
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O `«Ñ¨Ê Jhfl ~å[^è•x #QÆ~°OÖ’<Õ L<åfl~Ú.
#ÖÁæO_»Ö’ Hõ@Hõ@ „`åQÆ∞h~°∞ - áêÅ=¸~°∞Ö’ Ѩ`åÎÖ^Ë ∞Œ ™êQÆ∞h~°∞ 24
 qâßYѨ@flOÖ’ PO„^è• qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, u~°∞ѨuÖ’ "≥OHõ>âË fi◊ ~° ѨiQÆ}#Ö’xH˜ fã¨∞HÀ‰õΩO_®, `≥ÅOQÍ}‰õΩ XHõ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xfl
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, QÆ∞O@∂~°∞Ö’ <åQÍ~°∞˚#, J#O`«Ñ¨Ó~üÖ’ =∂„`«O Hˆ \Ï~ÚOK«_O» ZO`« Ѷ∞¨ ’~°"∂≥ PÖ’zOK«O_ç
Hõ$+¨‚^Õ=~åÜ«∞, ‰õΩѨÊOÖ’ „^•q_» ÉèÏ+¨Å qâ◊fi q^•ºÅÜ«∂Å∞ q^•º~°OQÆOÖ’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ [iy# J<åºÜ«∂Å∞ (2001-02) :
L<åfl~Ú. =~°OQÆÖòÖ’ ™ê÷ÑO≤ z# ™êOˆHuHõ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xfl
PO„^èŒ ~åÜ«∞Åã‘=∞ `≥ÅOQÍ}
~å[^è•xˆH `«~°eOKå~°∞. HÀ™êÎO„^èŒ, ~åÜ«∞Åã‘=∞ „áêO`åÅÖ’
ExÜ«∞~ü HõàÏâßÅÅ∞ 266 138 176
=º=™êÜ«∞, ™êOˆHuHõ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# âßYÅ#∞
_ç„w HõàÏâßÅÅ∞ 167 70 74
<ˇÅH˘ÖÏÊ~°∞. HÍx WÖÏO\˜ âßYÅ ™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡Å∞
Jxfl ~°HÍÅ áê~îâ° ßÅÅ∞ 26,786 12,857 17,594
=∂„`«O <ÀK«∞HÀÖË^∞Œ . #ÖÁæO_»Ö’ ™ê÷ÑO≤ KåÅx â◊O‰õΩ™ê÷Ñ#¨ KÕã#≤
Jxfl áê~î°âßÅÖ’¡ Láê^蕺ܫÚÅ∞ 88,435 38,552 65,040
™ê~°fi„uHõ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xfl ‰õÄ_® ~å[^è•xˆH `«~°eOKå~°∞.
JHõ~∆ å㨺`å âß`«O 39% 38% 30%
XHõ¯=∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å∞, P ™ê÷~ÚH˜ K≥Ok#
"≥Ú`«OÎ 21 ã¨Oã¨Å÷ Ö’ PO„^èŒ ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’¡ 10, ~åR ~å[^è•xÖ’ Z~Ú_≥_£ ExÜ«∞~ü HõàÏâßÅÅ Y~°∞Û 17.4 7.73 2.63
10, `≥ÅOQÍ}Ö’ 1 =∂„`«"∞Õ L<åfl~Ú. W\©=ÖË =∞~À =¸_»∞ (ã¨O=`«û~åxH˜ HÀ@¡Ö’)
qâ◊ fi q^•ºÅÜ« ∂ Å#∞ ™ê÷ Ñ ≤ O KåÅx „Ѩ ã ¨ ∞ Î ` « =ÚYº=∞O„u 1969 #∞O_ç <Õ\ =˜ ~°‰Ωõ Z~Ú_≥_£
~å[âıY~ü~Ô _ç¤ fã¨∞‰õΩ#fl x~°Ü
‚ ∞« OÖ’ ‰õÄ_® ѨHá∆õ ê`«"∞Õ ^•yL#flk. ExÜ«∞~ü HõàÏâßÅʼnõΩ Y~°∞Û HÀ@¡Ö’ 365 162 55
PO„^èŒ ~åRO#∞O_ç =zÛHõeã≤# HÀ„™êÎO„^è-Œ ~åÜ«∞Åã‘=∞ „áêO`åÅ#∞ Z~Ú_≥_£ _ç„w HõàÏâßÅʼnõΩ Y~°∞Û
~Ô O_»∞ „áêO`åÅ∞QÍ K«∂Ñ≤Oz ~Ô O_»∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å#∞ JHõ¯_» (ã¨O=`«û~åxH˜ HÀ@¡Ö’) 38.52 8.74 5.76
™ê÷ÑO≤ KåÅx x~°~‚ ÚOK«QÍ, 4 lÖÏ¡Å ~åÜ«∞Åã‘=∞`À `≥ÅOQÍ}#∞ 1956 #∞O_ç <Õ\ =˜ ~°‰Ωõ Y~°∞Û HÀ@¡Ö’ 848 181 121
[=∞Hõ_»∞`«∂, WѨÊ\˜ˆH JHõ¯_» L#fl JkèHõ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å#∞ „ÃÑ=· ∞s ã¨∂¯Öòû âß`åÅÖ’ 48 23 29

„ÃÑ"· \Õ ò HõàÏâßÅÅ∞ "åi"≥`· Õ – q^•º~°∞Å÷ ∞ =∞#O 25 „ÃÑ"· \Õ ò Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞ "åi"≥`· Õ – ~ÀQÆ∞Å∞ =∞#O 26

PO„^è,Œ ~åÜ«∞Åã‘=∞ÅÖ’x qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å∞ P „áêO`«ÑÙ¨
q^•º~°∞÷ʼnõΩ, L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ =∂„`«"Õ∞ xÅÜ«∞O HÍQÍ, ~å[^è•x
#QÆ~°OÖ’x ã¨Oã¨÷ÅÖ’ ‰õÄ_® P „áêO`«O "åˆ~ ã≤OÇ¨Ï ÉèÏQÆO
^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. WHõ¯_ç ã¨Oã¨Å÷ Ö’x "≥ã· -π Kå<£ûÅ~üÅ∞, „Ñ≤xûáêÖòû,
JkèHÍ~°∞Å∞, L^ÀºQÆ∞ÅÖ’ JkèHõÉèÏQÆO PO„^èŒ∞ÖËHÍQÍ, JHõ¯_ç
ã¨Oã¨Å÷ Ö’ `≥ÅOQÍ}Ï "åiH˜ Hõhã¨O J>ˇO_»~Öü ÏO\˜ áÈã¨∞Åì ∞ ‰õÄ_®
^ŒH¯õ ÖË^∞Œ . WHõ¯_» ‰õÄ_® =∞#"åiH˜ ^ŒH¯˜ Ok ã‘fiѨ~∞° ,¡ J>ˇO_»~ûü ,
Hõ~¡ ¯ü ÅÖÏO\˜ L^ÀºQÍÖË. JO^Œ∞Ö’ ‰õÄ_® PO„^è∞Œ Å∞ ÖË~x° K≥Ñʨ ÖËO.
=Úb¯ x|O^è#Œ Å∞ J=∞Å∞Ö’ L#fl HÍÅOÖ’ ‰õÄ_® =∞# q^•º
™œHõ~åºÅ∞ =∞#‰õΩ ^ŒH¯õ ÖË^∞Œ . ~å[^è•xÖ’ L#fl@∞=O\˜ ~åR"åºÑ¨Î
Ѩikè Hõey# Ü«¸x=iû\©ÅÖ’ `≥ÅOQÍ}ωõΩ K≥Ok# "å~°∞ 10
âß`«OÖ’¿Ñ LO_»QÍ, `≥ÅOQÍ}Ë`~« ∞° Å∞ 90 âß`«OÃÑQ· Í L<åfl~°∞.
WkÖÏ LO_»QÍ PO„^è•, ~åÜ«∞Åã‘=∞ÅÖ’x, qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂ÅÖ’
P „áêO`åxH˜ K≥Ok#"åˆ~ 99 âß`«O HÍQÍ, XHõ¯âß`«O ‰õÄ_®
`≥ÅOQÍ}Ï "å~°∞ L#fl@∞¡ ^•MÖÏÅ∞ ÖË=Ù.
PO„^èŒ „áêO`«OÖ’ ÅHõ=∆ ∞Ok [<åÉèωõΩ, ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’
70 "ÕÅ =∞Ok [<åÉèωõΩ XHõ „ѨÉ∞íè `«fi ExÜ«∞~ü HõàÏâßÅ LO_»QÍ,
Ѩi„â◊=∞Å∞ "åi"≥`· Õ – HÍÅ∞+¨ºO =∞#‰õΩ 27
`≥ÅOQÍ}ÏÖ’ =∂„`«O P~°∞ ÅHõÅ∆ [<åÉèωõΩ XHõ „ѨÉ∞íè `«fi ExÜ«∞~ü
HõàÏâßÅ#∞ U~°Ê~°Û_»O ^ÀÑ≤_ô q^è•#OÖ’ ÉèÏQÆ"∞Õ . ÅH∆Í _≥Ƀ·è̌ "ÕÅ
=∞OkH˜ XHõ „ѨÉ∞íè `«fi _ç„w HõàÏâßÅ P ~Ô O_»∞ „áêO`åÅÖ’ LO_»QÍ,
=¸_»∞ ÅHõÅ∆ _≥Ƀ·ˇ "ÕÅ =∞OkH˜ XHõ _ç„w HõàÏâßÅ `≥ÅOQÍ}Ö’
L#flk. "≥~Úº [<åÉèÏHˆ XHõ¯ „áê^äqŒ ∞Hõ áê~îâ° ßÅ JHõ¯_» LO_»QÍ,
~Ô O_»∞ "ÕÅ [<åÉèωõΩ XHõ\ ˜ WHõ¯_» L#flk.
2. "≥·^ŒºO :
ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~å¢+ì¨ U~åÊ@∞‰õΩ =ÚO^Õ WHõ¯_» L™ê‡xÜ«∂, QÍOnè,
x*ÏO, Hͺ#û~ü, h֒Ѷ~¨ ,ü HÀ~°O\˜, Ü«Ú<åx, „Ѩã∂¨ u Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞
xi‡OK«|_ç, „Ѩ*Ï~ÀQƺ Ѩi~°H} ∆õ ‰õΩ ZO`«QÍ<À ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ®¤~Ú.
J~Ú`Õ qâßÖÏO„^èŒ U~åÊ@∞ `«~åfi`« „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ áêʼnõΩÅ
q=Hõ=∆ Å¡ D =º=ã¨#÷ ∞ <åâ◊#O KÕâß~°∞. ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åR U~åÊ@∞
`«~°∞"å`Õ "≥·^Œº =º=ã¨÷‰õΩ „QÆǨÏ}O Ѩ\ ˜ìOk. x*ÏO P~À÷ÃѶ_çH±
Pã¨∞Ѩ„ux ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ ã¨Oã¨÷QÍ =∂iÛ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ JO^Œx
„^•HõÑ∆ O¨ _»∞QÍ KÕã,≤ q∞QÆ`å Pã¨∞Ѩ„`«∞ÅxflO\˜x „ѨÉ∞íè `«fiO xsfi~°ºO
KÕãO≤ k. D |∂@HõÑÙ¨ áêʼnõΩÅ ~åHõ`À áêeKÕÛ P=ÙÅ∞ áÈ~Ú
Q˘_»∞¤\Ï=ÙÅ∞ ^ŒHͯ~Ú. ™ê=∂#∞ºÅ‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖËx
HÍO„\ÏHõ~ì ∞° ¡ "åÔ~`· Õ – ‰õÄbÅ∞ =∞#O 28
HÍ~Àʈ~\ò Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞ W|ƒ_ç =Ú|ƒ_çQÍ, ѨÙ@ìQ˘_»∞QÆ∞ÖÏ¡
ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú. =∞^茺`«~°QÆu "åiˆH JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖËx D
Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞ c^Œ"åiH˜ Q˘_»∞\¤ Ï=ÙÖË. x~°O‰õΩâ◊√_≥#· x*ÏO #"å|∞
„Ѩ*Ï~ÀQƺOÃÑ· K«∂Ñ≤Oz#O`« „â◊^Œú, „Ѩ*Ï™êfi=∞º „ѨÉèí∞`«fiOQÍ
K≥ÑÙ¨ ʉõΩO@∞#fl D „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ K«∂Ñ≤OK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú.
ZO`ÀHÍÅO #∞O_ç ¿ã=ÅOk㨠∂ Î =㨠∞ Î # fl
Pã¨∞Ѩ„`«∞ÅxflO\˜x x^è∞Œ Å ÖËq∞H˜ QÆ∞iKÕã,≤ =∂ `å`«Å∞ <Õ`∞« Å∞
`åQÍ~°x K≥ÑC¨ HÀ=_®xH˜ =∂„`«"∞Õ LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ ÖÕ Ï KÕâß~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi
Pã¨∞Ѩ„`«∞Å ™ê÷#OÖ’ HÍ~Àʈ~\ò ~°OQÍxH˜ Ѩ@Oì Hõ\Ïì~∞° . „ѨÉ∞íè `«fi
Pã¨∞Ѩ„`«∞ÅÖ’ =∞O^Œ∞Å∞O_»=Ù. _®Hõì~°∞¡O_»~°∞. =ã¨`«∞Å∞O_»=Ù.
x^è∞Œ Å∞ Hˆ \Ï~ÚOK«_O» ÖË^∞Œ . z=iH˜ g\˜x Hˆ =ÅO áÈã¨∞=ì ∂~°Oì
Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞QÍ =∂„`«"∞Õ q∞yÖÏÛ~°∞. WѨÊ\˜Hˆ „ѨÉ∞íè `«fi Pã¨∞Ѩ„`«∞Å#∞
#~°Hõ‰õÄáêÅ∞QÍ ™ê=∂#º [#O K≥ѨC‰õΩO@∞<åfl~°∞. „ѨÉèí∞`«fi
Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞ "≥·^Œº ¿ã=Å#∞ JOkOK«ÖËHõáÈ=_»O, HÍ~Àʈ~\ò
Pã¨∞Ѩ„`«∞Å qѨs`«"≥∞ÿ# Y~°∞ÛÅ#∞ ÉèíiOK«ÖËHõáÈ=_»O =∞^茺#
™ê=∂#º [#O ^Õ=ÙxÃÑ· ÉèÏ~°O "Õã≤ ~ÀQÍÅ`À ‰õΩq∞eáÈ`«∞<åfl~°∞.
H˘O`«=∞Ok `åǨÏ`«∞‰õΩ q∞Oz JѨCÅ#∞ KÕã≤ HÍ~Àʈ~\ò
Z`«∞‰Î Ωõ áÈ=_®Å∞ "åi"≥`· Õ – ZuÎáÈ`«Å∞ =∞#‰õΩ 29
Hˆ =ÅO „ѨÉ∞íè `«fi ã¨Ç¨ Ü«∞O`À<Õ QÆ>Hìˇ ¯õ QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞x JO^Œ∞Ö’x
~ÀQÆ∞Öˇ#· =∞O„`«∞Å#∞, JkèHÍ~°∞Å#∞, L^ÀºQÆ∞Å#∞ K«∂ã≤#ѨC_»∞
`≥eã≤áÈ`«∞#flk. WO`«ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î „ѨÉ∞íè `«fiO #∞O_ç ~å~ÚfÅ#∞
JO^Œ∞‰õΩO@∞#fl D HÍ~Àʈ~\ò Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞ „áê}ÏÅ`À áÈ~å@O
[~°∞ѨÙ`«∞#fl ~ÀQÆ∞Å∞=¿ãÎ, "åix L™ê‡xÜ«∂, QÍOnèʼnõΩ
"≥à◊§=∞O\ÏÔ~O^Œ∞HÀ!
Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞(2001-02) PO„^èŒ ~åÜ«∞Åã‘=∞ `≥ÅOQÍ}
Ǩϟq∞Ü≥∂ Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞ 139 56 50
„ã‘Î, tâ◊√ Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞ 5 2 2 ã¨Oã¨÷Å#∞ ™ê÷Ñ≤OK«_»O =Å¡ JHõ¯_ç „Ñ¨[ʼnõΩ "≥∞~°∞ÔQ·# ¿ã=Å∞
PÜ«Ú~ˆ fi^Œ Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞ 392 195 128
"≥@~°fls Pã¨∞Ѩ„`«∞Å∞ 120 50 90
1956 #∞O_ç `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ XHõ¯ [#~°Öò Pã¨∞Ѩ„ux
‰õÄ_® U~åÊ@∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . `≥ÅOQÍ}ωõΩ Hˆ \Ï~ÚOz# x^è∞Œ Å#∞O_ç
L=∞‡_ç „áêO`åÅ „Ѩ[Å J=ã¨~åÅ#∞ <≥~"° ~Õ ∞° ã¨∞#Î fl L™ê‡xÜ«∂,
QÍOnè Ö ÏO\˜ „Ѩ É è í ∞ `« fi P㨠∞ Ѩ „ `« ∞ ʼnõ Ω J~° H ˘~° x^è Œ ∞ Å#∞
JO^Œ * Ë ã ¨ ∞ Î < åfl~° ∞ . g\˜ H ˜ UÜÕ ∞ \˜ H ÍÜÕ ∞ _» ∞ ˆ H \Ï~ÚOѨ Ù Å∞
`«yáæ È`«∞<åfl~Ú. W^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HÍ~Àʈ~\ò Pã¨∞Ѩ„`«∞ʼnõΩ, #iûOQ∑
Éè=í <åÅ∞ "åi"≥`· Õ – ѨÓiQÆ∞_çÃãÅ∞ =∞#q 31
Pã¨∞Ѩ„`«∞Å"≥·Ñ¨Ù Ѩ~°∞ÔQuÎ, JѨCÖ’¡ =Úxy r=K«Ûù"åÅ∞QÍ
|`«∞‰õΩÅ#∞ "≥à§◊ nã¨∞<Î åfl~°∞. qz„`«"∞Õ =∞O>Ë HÍ~Àʈ~\ò Pã¨∞Ѩ„`«∞Åhfl
PO„^è∞Œ ʼnõΩ K≥Ok#"Õ HÍQÍ, „ѨÉ∞íè `«fi Pã¨∞Ѩ„`«∞ÅÖ’ ‰õÄ_® _®Hõ~ì ∞° ,¡
ã≤|ƒOkÖ’ Z‰õΩ¯=âß`«O PO„^è∞Œ ÖË.
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Ô~O_»∞ ~°∂áêÜ«∞ʼnõΩ XHõ H˜Ö’ aÜ«∞ºO
W=fiÖË=∞x KÕ`∞« Öˇ`ãÎÕ #≤ D „ѨÉ∞íè `«fiO, „ѨÉ∞íè `Àfi^ÀºQÆ∞ʼnõΩ =∂„`«O
HÍ~Àʈ~\ò Pã¨∞Ѩ„`«∞Å "≥^· ºŒ Y~°∞ÛÅ#∞ Éèií OK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ
~å=_» O q_» ∂ ¤ ~ ° O . L^ÀºQÆ ∞ ÅÖ’ Jkè H õ âß`« O PO„^è Œ ∞ ÖË
J~Ú#O^Œ ∞ =Å¡ < À, HÍ~Àʈ ~ \ò P㨠∞ Ѩ „ `« ∞ Åxfl PO„^è Œ ∞ Å"Õ
J~Ú#O^Œ∞=Å¡<À D |∂@HõÑÙ¨ "≥ãŨ ∞ÉÏ@∞#∞ HõeÊOz LO_»=K«∞Û.
„ѨÉ∞íè `Àfi^ÀºQÆ∞Å∞ „ѨÉ∞íè `«fi Pã¨∞Ѩ„`«∞ÅÖ’ ¿ã=Å#∞ á⁄O^Œ_®xH˜
JOwHõiOK«_»O ÖË^ŒO>Ë Jq ZÖÏ Ñ¨xKÕã¨∞Î<åflÜ≥∂ J~°÷O
KÕã¨∞HÀ=K«∞Û. ¿Ñ^Œ„Ѩ[ʼnõΩ z#fl z#fl =∞O^Œ∞Å#∞ Lz`«OQÍ
JOkOK«Ö=Ë ∞x K≥|∞`«∞#fl „ѨÉ∞íè `«fiO, L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ ÃÑ^Œ"Ì Ú≥ `«OÎ Ö’
K≥eO¡ K«_®xH˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å=_»OÖ’ PO`«~º° "Õ∞q∞\’? J㨇nÜ«ÚÅ
HÍ~Àʈ~\ò Pã¨∞Ѩ„`«∞Å#∞ ÖÏÉèÏÅ ÉÏ\Ö’ ѨÜ∞« xOѨKÜ Õ ∞« _®xˆH
D "≥ãŨ ∞ ÉÏ@∞#∞ HõeÊOz=ÙO_»=K«∞Û. HÍ~Àʈ~\ò Pã¨∞Ѩ„`«∞Åxfl
L^ÀºQÆ∞Å∞ "åÔ~`· Õ – x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞ =∞#O 30
Ǩϟ"£∞ʼnõΩ ã¨aû_ô ^èŒ~°Ö’¡ ã¨÷ÖÏÅ∞, *ÏfÜ«∞ ÉϺO‰õΩÅ ^•fi~å
|∞∞}ÏÅ∞ HõeÊã¨∂Î „Ѩ*Ï^èŒ<åxfl ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆѨ~°∞ã¨∞Î<åfl~°∞.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ JáÈÖ’ Pã¨∞Ѩ„uH˜ P<å_»∞ ZHõ~åxH˜ =¸_»∞ ÅHõÅ∆
~°∂áêÜ«∞Å =∂Ô~¯\ò ^è~Œ ° L#fl Éè∂í q∞x Hˆ =ÅO ZHõ~åxH˜ Zxq∞k
"ÕÅ <åÅ∞QÆ∞ =O^ŒÅ ~°∂áêÜ«∞Å (~°∂. 8,400/–) K˘Ñ¨ÙÊ# 30
ZHõ~åÅ Éè∂í q∞x Hˆ \Ï~ÚOKå~°∞.
U<å\˜#∞O_À L#fl WHõ¯_ç L™ê‡xÜ«∂, QÍOnè "≥∞_çHÖõ ò
HÍÖËrÅ#∞ q[Ü«∞"å_»Ö’x "≥·^Œº q^è•# Ѩi+¨`ü‰õΩ J#∞|O^èŒ
ã¨Oã¨Å÷ ∞QÍ =∂~åÛ~°∞. q[Ü«∞"å_», u~°∞ѨuÅÖ’ P~ÀQƺ âߢ™êÎÅ
JO^Œ∞`«∞<åfl~Ú HÍx, `≥ÅOQÍ}ÏÖ’x U XHõ¯lÖÏ¡ ‰õÄ_® D
J^Œ$ëêìxH˜ <ÀK«∞HÀÖË^∞Œ .
=^ŒOÌ >Ë QÆ^Ì≥ ZH˜¯ ÃÑ^ŒiÌ HõO KÕ™êÎ"å?
=¸_»∞HÀ@¡ KÕ`∞« Å∞
h "Õ∞_»#∞ Ѩ_^» À™êÎ~Ú - "≥∞_»<Õ q_»n™êÎ~Ú
h‰õΩ xÅ∞K«∞ ǨωõΩ¯ ÖË^∞Œ - hH˜OHÍ k‰õΩ¯ÖË^∞Œ
x*ÏO #"å|∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ^•â◊~k° ä „"åã≤# D Hõq`« <Õ\ ˜ PO„^•è áêʼnõΩʼnõΩ ‰õÄ_® ã¨iQÍæ<Õ ã¨iáÈ`«∞Ok.
QÆ∞„~°O Ѩ~∞° QÆ∞ =∞#ÔH`· Õ – *ÏH±áê\ò "åiH˜ 32
3. L^˼Qꁰ :
g~Àz`« áÈ~å\ÏʼnõΩ, qѨ¡"À^Œº=∂ʼnõΩ =∂~°∞¿ÑÔ~·#
`≥ÅOQÍ}Ï Ü«Ú=`« <Õ_∞» x~åâ◊, xã¨Ê $ǨÏÖ’¡ =ÚxyáÈ~ÚOk.
PHõ e ˆ H Hõ Å `À JÅ=∞\ ˜ ã ¨ ∞ Î # flk. ~å¢+¨ ì O Ö’x Láêkè
J=HÍâßÅxflO\˜Ö’ HÀ™êÎ, ~åÜ«∞Åã‘=∞"åi ǨÏ_®q_Õ `«Ñ¨Ê
`≥ÅOQÍ}Ï "åã¨∞Å T¿ã qxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ . P~°∞ã¨∂„`åŠѨ^HŒä Oõ
¿Ñ~° ∞ # =Úe¯ x|O^è Œ # Å#∞ HÍÅ~åã≤ , L^ÀºQÍÅxflO\˜ x
QÆ∞O_»∞QÆ∞`«QÎ Í PO„^è∞Œ ÖË KÕlH˜¯OK«∞‰õΩx, `≥ÅOQÍ}ωõΩ x~°∞^ÀºQÍxfl
q∞yÖÏÛ~°∞. P~°∞ ã¨∂„`åŠѨ^HŒä Oõ ~åHõ=ÚO^Õ `≥ÅOQÍ}Ï "åã¨∞ʼnõΩ
^ŒHͯeû# 22"ÕÅ L^ÀºQÍÅÖ’ `≥ÅOQÍ}Ë`~« ∞° Å∞ xÜ«∞q∞OѨ|_®¤~∞° .
Ãã„Hõ>iË Ü«∞\ò U~åÊ@∞ KÕã#≤ ѨÙÊ_»∞ =∞~À 50 "ÕÅ =∞Okx kQÆ∞=∞u
KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. `≥ÅOQÍ}Ï "åiH˜ `≥Å∞QÆ∞ ~å^Œx WOHÀ ÅHõ∆
L^ÀºQÍÅ#∞ PO„^èŒ – ~åÜ«∞Åã‘=∞ "åi`À xOáê~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi~°OQÆ
㨠O 㨠÷ Å ∞, HÍ~Àʈ ~ +¨ < £ Å #∞ =Úe¯`À xq∞`« Î O ÖË ‰ õ Ω O_®
`≥ÅOQÍ}Ë`«~°∞Å`À xO¿Ñâß~°∞. ™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷ÅÖ’ Ѩ^Œúf áê_»∞
ÖˉΩõ O_® D „áêO`«O "åix ^ŒiKÕ~h° Ü«∞ÖË^∞Œ .
1983 Ö’ „ѨÉ∞íè `«fiO WzÛ# ÖˇH¯õ Å „ѨHÍ~°"∞Õ Zh˚"ÀÅÖ’
Ô~O_»∞ ÅHõ∆Å W~°"≥· <åÅ∞QÆ∞"ÕÅ=∞Ok PO„^èŒ∞Å∞ HÍQÍ, ÅH∆Í
`˘q∞‡k"ÕÅ =∞Ok =∂„`«"∞Õ `≥ÅOQÍ}ωõΩ K≥Ok#"å~°∞. QÆ`« 45
Uà◊√§QÍ L^ÀºQÍÖÖ’ `≥ÅOQÍ}Ï"åiH˜ K≥ѨÊÖË#O`« J<åºÜ«∞O
[iy<å Ѩ\ Oì̃ K«∞‰õΩ<Õ"åˆ~ Hõ~∞° "≥<· å~°∞. `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ ~åHõ`À D
=º`庙êÅ∞ =∞iO`« ÃÑiQÍ~Ú. `≥Å∞QÆ∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, FÃÑ<£
Ü«¸x=iû\©, Ѩ^•‡=f =∞Ç≤ÏàÏ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂ÅÖ’ `≥ÅOQÍ}
„áêux^躌 O <å=∞=∂„`«"∞Õ . `≥ÅOQÍ}‰õΩ K≥Ok# q^•º=O`«∞ÅO`å
ˆ H =ÅO ZOáê¡ Ü ü ∞ "≥ ∞ O\ò Zˆ H ÛOlÅÖ’ ¿Ñ~° ¡ #"≥ ∂ ^Œ ∞ ˆ H
Ѩiq∞`«"∞≥ <ÿ å~°∞. Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ ѨxKÕã∞¨ #Î fl"å~°∞ ‰õÄ_® ~Ô O_»∞#fl~°
ÅHõ ∆ Å =∞Ok PO„^è Œ ∞ ÖË HÍQÍ, ÅHõ ∆ Ö ’Ѩ Ù =∂„`« " Õ ∞
`≥ Å OQÍ}Ï"å~° ∞ <åfl~° ∞ . k#㨠i "Õ ` « # O`À Hõ O ÃÑhÅÖ’
ѨxKÕ¿ã"åiÖ’ ã¨ÇÏ≤ `«O 83% PO„^è∞Œ ÖË HÍQÍ, 17% =∂„`«O
`≥ÅOQÍ}‰õΩ K≥Ok#"å~°∞ L<åfl~°∞. XHõ¯ ~°OQÍÔ~_ç¤ lÖÏ¡Ö’<Õ L#fl
Ѩi„â◊=∞Ö’¡ ^•^•Ñ¨Ù 1,60,000 =∞Ok `≥ÅOQÍ}Ë`«~°∞Å∞
ѨxKÕã∞¨ #Î fl@∞¡ JOK«<å.

ÉèÏ+¨ XHõ¯>Ë HÍx – Ü«∂㨠"Õ~∞° 33 *Ïu XHõ¯>Ë HÍx – hu "Õ~∞° 34

x*ÏO HÍÅOÖ’x `≥ÅOQÍ}Ï L^ÀºQÆ∞Å∞ Ѩ^gŒ q~°=∞} L#fl`À^ÀºQÍÅ∞ (2001-02) PO„^èŒ ~åÜ«∞Åã‘=∞ `≥ÅOQÍ}
KÕã#≤ ѨÙ_»∞ P MÏmÅxflO\˜h PO„^è∞Œ Å`À xOáê~°∞. P~°= *’<£Ö’ S.Z.Zãπ 115 19 27
ÉèÏQÆ"≥∞ÿ# ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£#∞ „Ѷ‘*’<£QÍ K≥ѨC‰õΩO@∂ L^ÀºQÍÅhfl S.Ñ≤.Zãπ. 50 19 20
PO„^è∞Œ ňH Hõ@Éì \ˇ Ïì~∞° . `≥ÅOQÍ}Ï lÖÏ¡ÅÖ’‰õÄ_® JkèHÍ~°∞Å S.ZѶπ.Zãπ. 48 6 20
™ê÷~Ú L^ÀºQÍÅxflO\˜x PO„^èŒ∞Å`À<Õ xOáê~°∞. J^Õ HÀ™êÎ- ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì [_ô̊Å∞ 15 2 8
~åÜ«∞Åã‘=∞ÅÖ’ z~°∞^ÀºQÍÅÖ’ ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ}ωõΩ K≥Ok#"åiH˜ `≥ÅOQÍ}Ï HÀ~°∞Åì Ö’ qq^èŒ ~°HÍÅ [_ô̊Å∞ 69 13 31
™ê÷#g∞Ü«∞ÖË^∞Œ . ~åR "åºÑ¨OÎ QÍ ÃÑ· ™ê÷~Ú JkèHÍ~°∞ÅO`å PO„^è∞Œ ÖË `≥ÅOQÍ}Ï WO[hiOQ∑ HÍÖËrÅ „Ñ≤xûáêÖòû 7 1 25
J~Ú#O^Œ∞# Ö’áê~ÚHÍiQÍ =º=ǨÏ~°O #_çzáÈ`«∞#flk. PO„^èŒ WO[hiOQ∑ HÍÖËrÅ „Ñ≤xûáêÖòû 27 - -
<åºÜ«∞™ê÷<åÅÖ’ ‰õÄ_® 95% `≥ÅOQÍ}Ë`«~°∞ÖË J~Ú#O^Œ∞# ~åÜ«∞Åã‘=∞ WO[hiOQ∑ HÍÖËrÅ „Ñ≤xûáêÖòû 2 10 -
HÀ~°∞Åì HÔ H˜¯<å `≥ÅOQÍ}‰õΩ <åºÜ«∞O [~°Q_Æ O» Hõ+"ì̈ ∞Õ . `≥ÅOQÍ}ψH Z<£.l.~°OQÍ HÍÖËrÅ „Ñ≤xûáêÖòû 9 4 -
Ѩiq∞`«=∞~Ú# ã¨Oã¨÷ÅÖ’ ‰õÄ_® PO„^èŒ∞Å^Õ PkèѨ`«ºO. Z<£.l.~°OQÍ É’~°∞¤ "≥∞O|~°∞¡ 9 2 4
„ѨÉèí∞`Àfi^ÀºQÍÅÖ’ JkèHõÉèÏQÆO PO„^èŒ∞ňH Hõ@ìɡ@ì_»O <Õ\ ˜H˜ Z.Ñ≤.Ñ≤.Zãπ.ã≤.É’~°∞¤ "≥∞O|~°∞¡ 7 6 2
[~°∞QÆ∞`«∞#fl `«O`Õ. lÖÏ¡ HõÖˇHõì~°∞¡, [_ô˚Å∞, JkèHÍ~°∞Å∞ =O\˜ Hõ=∞i¬Ü∞« Öò \ωõΩû PѶ㑠∞¨ Ö’ JkèHÍ~°∞Å∞ 418 42 161
Ѩ^Œ=ÙÅ∞ PO„^èŒ∞ʼnõΩ ^ŒHõ¯QÍ, H˘kÌáê\˜ Hõ¡~°∞¯Å∞, |O„\’`«∞Å∞ HõÖˇHõì~°∞¡ 10 1 -
`≥ÅOQÍ}ωõΩ ^ŒHͯ~Ú. „Ѩã¨∞Î`«O Ãã„Hõ>ËiÜ«∞\òÖ’ ѨxKÕã¨∞Î#fl "≥·ãπ Kèå<£ûÅ~°∞¡ 10 2 5
L^ÀºQÆ∞ÅÖ’ 87% PO„^è∞Œ ÖË LO_»_®xfl |\˜ì `≥ÅOQÍ}ωõΩ [iy#, il„™êì~°∞¡ (qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å∞) 6 7 4
[~°∞QÆ∞`«∞#fl J<åºÜ«∂xfl JOK«<å "Õã∞¨ HÀ=K«∞Û. W<£Ñ¶¨ˆ~‡+¨<£ >ˇHÍflÅr JkèHÍ~°∞¡ 5 - -

„Ѩ[ÖÁHõ¯>Ë HÍx – áêʼnõΩÅ∞ "Õ~∞° 35 K«^∞Œ =ÙÖÁHõ¯>Ë HÍx – H˘Å∞=ÙÅ∞ "Õ~∞° 36

610 l.F. ѨÓ~åfiѨ~åÅ∞ :
`≥ÅOQÍ}ωõΩ L^ÀºQÍÅÖ’ J<åºÜ«∞O [iyO^Œx <å\˜
=ÚYº=∞O„u Zhì ~å=∂~å=Ù 30–12–1985# 1975 #∞O_ç
1985 =~°‰õΩ [iy# J„Hõ=∂Å#∞ ã¨iKÕ¿ã L^ÕÌâ◊ºO`À 610
r.F.#∞ *ÏsKÕ Ü « ∞ _» " ≥ ∞ ÿ # k. `≥ Å OQÍ} "åiH˜ |^Œ ∞ Å∞QÍ
L^ÀºQÍÅ#∞ á⁄Ok# PO„^è∞Œ Å#∞ "åi „áêO`åňH |kb KÕã,≤ P
™ê÷ # OÖ’ `≥ Å OQÍ} "åi<Õ xÜ« ∞ q∞OKåÅ<Õ k D l.F.
=ÚM’º^ÕâÌ º◊ O. "åã¨"Î åxH˜ D l.F. 31–3–1986 <å\˜Hˆ J=∞Å∞
KÕÜ∂« eûOkQÍ HÍÅ =º=kèx x~°~‚ ÚOKå~°∞. HÍh 20 ã¨O=`«û~åÅ∞
QÆ_zç <å áêʼnõΩÅ q=Hõ∆ =Å#, JkèHÍ~°∞Å∞ `≥ÅOQÍ}#∞ ã¨=u
`«e¡ ã¨O`å#OQÍ ÉèÏqã¨∞#Î flO^Œ∞=Å¡ <Õ\ H˜ © J=∞Å∞‰õΩ <ÀK«∞HÀÖË^∞Œ .
WkÖÏ LO_»QÍ D =∞^躌 HÍÅOÖ’ `≥ÅOQÍ}Ï "åã¨∞ʼnõΩ ^ŒHͯeû#
=∞ixfl L^ÀºQÍÅ#∞ PO„^è∞Œ Å∞ H˘Å¡Q˘\Ïì~∞° . Ѷe¨ `«OQÍ `≥ÅOQÍ}‰õΩ
K≥Ok# q^•º=O`«∞Å∞ ~À_»¡"≥O|_ç u~°QÆ_»"≥∂, J_»=ÙÅáêÅ∞
HÍ=_»"∂≥ P#"å~ÚfQÍ =∂iOk.
1956Ö’ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~å¢+Oì¨ U~°Ê_ç# <å\˜#∞O_ç WÖÏO\˜
ã¨OѶ∞¨ @#Å∞ HÀH˘Å¡Å∞. 1968 <å\˜Hˆ `≥ÅOQÍ}‰õΩ K≥O^•eû#
25 "ÕÅ L^ÀºQÍÅ#∞ PO„^èŒ∞Å∞ KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ#fl@∞¡ x~åÌiOz,
Éè∂í =ÚÖÁHõ¯>Ë HÍx – ^è~Œ Å° ∞ "Õ~∞° 37
ã¨z"åÅÜ«∞OÖ’x Jxfl qÉèÏQÍÅ#∞ ѨijeOz `≥ÅOQÍ}
L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ [iy# J<åºÜ«∂Å#∞ ã¨i KÕÜ∂« e.
610 l.F. *Ïs JÜÕ∞º <å\˜Hˆ 59"ÕÅ `≥ÅOQÍ}‰õΩ
K≥Ok# L^ÀºQÍÅ#∞ ™ê÷xˆH`«~°∞Å∞ ^ŒH˜¯OK«∞‰õΩ#fl@∞¡ JOK«<å.
J~Ú`Õ "å\˜x ã¨=iOK«Háõ ÈQÍ <Õ\ H˜ ˜ P ã¨OYº ~Ô O_»∞#fl~° ÅHõÅ∆ ∞
^•\˜O^Œx JO@∞<åfl~°∞.
610 l.F.ÃÑ· z`«âÎ √◊ kÌÖxË ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ :
KèO« _»âßã¨#∞_çQÍ ¿Ñ~°∞QÍOz# ZhìP~ü `å<Õ 1985Ö’
q_»∞^ŒÅ KÕã#≤ 610 lF#∞ J=∞Å∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_® <åÅ∞ˆQà◊§áê@∞
Ѩ^gŒ HÍÖÏxfl "≥à§◊ |∞KåÛ~°∞. 1989–94 =∞^躌 HÍO„ÔQãπ JkèHÍ~°OÖ’
=Ù<åfl D l.F.#∞ J=∞Å∞ KÕÜ«∞ÖËHõáÈ~ÚOk. 1995 #∞O_ç
2004 =~°‰õΩ JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O „ѨÉèí∞`«fiO D
l.F.#∞ J=∞Å∞ KÕ Ü « ∞ ÖË ^ Œ ∞ . `≥ Å ∞QÆ ∞ ^Õ â ßxH˜ H˘O`« H ÍÅO
q∞„`«ÑH¨ O∆õ QÍ, =∞iH˘O`«HÍÅO â◊„`«∞ѨHO∆õ QÍ L#fl Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞
D q+¨Ü∞« OÖ’ =¸QÆÉ’Ü«∂~°∞. `≥ÅOQÍ}Ö’ =∂„`«"∞Õ LxH˜x
Hõey L#fl a*ˇÑ≤ `≥Å∞QÆ∞^ÕâßxH˜ q∞„`«ÑH¨ O∆õ QÍ LO_ç‰Äõ _® Ug∞
™êkèOK«ÖHË áõ È~ÚOk. „Ѩã∞¨ `Î O« JkèHÍ~°OÖ’ L#fl HÍO„ÔQãπ ~Ô O_Õà√◊ §
QÆ_zç <å D r."À J=∞Å∞ KÕ™êÎ=∞O@∂<Õ PK«~} ° Ö’ P Hõq∞\©
~å¢+Oì̈ XHõ¯>Ë HÍx – HõëêìÅ∞ "Õ~∞° 39
WѨÙÊ_»∞ 610 l.F.#∞ q_»∞^ŒÅ KÕã#≤ @∞¡QÍ<Õ, 21–1–1969#
<å\˜ =ÚYº=∞O„u „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ l.F. 36#∞ *Ïs KÕã#≤ ѨÊ\˜H˜
J=∞Å∞‰õΩ <ÀK«∞HÀÖË^∞Œ .
610 l.F.Ö’x „Ѩ^•è # JOâßÅ∞ :
1. x|O^è#Œ ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ xÜ«∞q∞OK«|_ç# "åix "åi"åi
ã¨fiã¨Ö÷ ÏʼnõΩ 31–3–1986 Ö’QÍ Ñ¨OÑ≤OKåe.
2. E~åÅ, Nâ‹ · Å O, N~åO™êQÆ ~ ü „áê*ˇ ‰ õ Ω ì Å H˜ O ^Œ
xÜ«∞q∞OK«|_ç# <å<£ QÆl>ˇ_£ Hˆ _»~ü L^ÀºQÍʼnõΩ K≥Ok#
™ê÷xHˆ `«~∞° Å#∞ "åi"åi *’<£Å‰õΩ |kb KÕÜ∂« e.
3. Ãã„Hõ>iË Ü«∞\ò, âßMÏkèѨ`∞« Å HÍ~åºÅÜ«∂ÅÖ’ Ö’HõÖò "åiH˜
`«y# <åºÜ«∞O [~°QÍe.
4. Ö’HõÖò HͺO_ç_Õ@∞¡QÍ É’QÆãπ ã¨iìѶ≤ÔH@¡`À L^ÀºQÍÅ#∞
á⁄Ok#"åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ"åe.
5. J„Hõ=∞ xÜ«∂=∞HÍÅ∞, „Ѩ"∂≥ +¨#‰¡ Ωõ ã¨O|OkèOz `≥ÅOQÍ}
JÉèíº~°∞÷Å∞ KÕã¨∞‰õΩ<Õ JÑ‘ÊÅ¡xflO\˜x 31–3–86Ö’QÍ
Ѩi+¨¯iOKåe.
6. „ÃÑã≤_≥xûÜ«∞Öò P~°¤~ü `«~åfi`« [iy# xÜ«∂=∞HÍÅ∞,
„Ѩ"∂≥ +¨#x¡ flO\˜x ѨijeOz 30–6–1986 Ö’QÍ ~å¢+ì¨
#^Œ∞ÖÁHõ¯>Ë HÍx – áêˆ~ f~°∞ "Õ~∞° 38
D Hõq∞\© Jx HÍÅO "≥Ån¡ ã¨∞#Î flk.
HõOKÕ KÕ#∞ "Õ∞ã≤#@∞¡ „ѨÉ∞íè `«fi L`«~Î ∞° fiÅ#∞ JkèHÍ~°∞ÖË
J=∞Å∞ KÕÜ«∞‰õΩO_® J_»∞¤‰õΩO@∞O_»QÍ J_çˆQ^≥=ix? J=∞Å∞
KÕÜ∞« ÖËx L`«~Î ∞° fi#∞ ZO^Œ∞‰õΩ *Ïs KÕã#≤ @∞ì? D l.F#∞ J=∞Å∞
KÕÜ∞« HõáÈ=_»O`À *Ïs KÕã#≤ ~å=∂~å=Ù, PÜ«∞# `«~∞° "å`« =zÛ#
=ÚYº =∞O„`«∞ÅO^Œih Jã¨=∞~°∞Å÷ H˜O^Õ [=∞Hõ\Ïìe. Jã¨=∞~°∞_÷ #·≥
~åA#∞ #=Ú‡‰õΩ<ÕH#õ fl Jã¨Å∞ ~å*Ë ÖËHáõ È=_»O L`«=Î ∞=∞x hu
âß„™êÎÖ’¡ K≥|∞`«∞O\Ï~°∞. D l.F J=∞Å∞‰õΩ <ÀK«∞HÀHõáÈ=_®xH˜
ÉÏ^èŒ∞ºÖˇ=~À QÆ∞iÎOzOn ÖË^Œ∞, tH˜∆OzOn ÖË^Œ∞. `≥ÅOQÍ}‰õΩ
J<åºÜ«∞O [iˆQ l.FÅhfl JHõ~∆ O° á⁄Å∞¡áȉõΩO_® PQÆ"∞Õ Ñ¶∂¨ Åg∞^Œ
J=∞Å=Ù`«∞O_»QÍ, `≥ÅOQÍ}‰õΩ „ѨÜ∂≥ [#O KÕ‰Äõ ~ˆ Û U l.F
‰õÄ_® J=∞Å∞ HÍ=_»O ÖË^OŒ >Ë áêʼnõΩŠѨHá∆õ ê`«O ZO`« f„=OQÍ
=ÙO^À J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
D l"ÀÃÑ· y~üQÍ¡h Hõg∞+¨<£ `«# x"ÕkHõ#∞ U<å_À
„ѨÉèí∞`åfixH˜ JO^Œ*Ëã≤Ok. Hͺa<≥\ò P"≥∂kOzOk. J~Ú<å
J=∞Å∞ KÕÜ∞« @OÖ’ J^Õ `å`åû~°O. P Hõg∞+¨<£ `«# `«∞k iáÈ~°∞Öì ’
`≥ÅOQÍ}Ï "åã¨∞ʼnõΩ L^ÀºQÍÅÖ’ Jxfl ~°OQÍÅÖ’ ‰õÄ_®
J<åºÜ«∞"Õ∞ [iyO^Œx ã¨Ê+ì̈OQÍ ¿Ñ~˘¯#_»O QÆ=∞<å~°›O.
JÃãOc¡Ö’ PO„^艌 Ωõ 187 ã‘@∞¡ - `≥ÅOQÍ}‰õΩ 107 ã‘@∞¡ 40
4. h\˜ =#~°∞Å∞ :
QÆ#∞Ö’¡Oz |OQÍ~åxfl |Ü«∞@‰õΩ f¿ãÎ =KÕÛ P^•Ü«∞O Hõ#fl -
Éè∂í q∞H˜ h\˜ =ã¨u HõeÑ≤¿ãÎ =KÕÛ P^•Ü«∞O Z‰õΩ¯=
-ã¨~ü J~°~ú ü HÍ@<£
`≥ÅOQÍ} ‰õΩ_ç, Z_»=∞Å Hõ$ëê‚, QÀ^•=i #^Œ∞Å∞
áê~°∞`«∞<åfl, ^ÕâO◊ Ö’<Õ J„QÆ™ê÷#OÖ’ =ÙO_®eû# D „áêO`«O PO„^èŒ
áêʼnõΩÅ q=Hõ∆ =Å¡ ^ÕâO◊ Ö’<Õ "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`«OQÍ QÆ∞iÎOѨÙ
á⁄OkOk. `≥ÅOQÍ}‰õΩ ™êQÆ∞h~°∞ JO^ŒHáõ È=_»"∞Õ QÍHõ, Hõhã¨O
„`åQÆ∞h\˜H˜ ‰õÄ_® <ÀK«∞HÀÖËHáõ È~ÚOk. Hõ$ëê‚ #kH˜ ™êfiQÆ`O«
ѨÅ∞‰õΩ`«∞#fl áêÅ=¸~°∞‰õΩ ™êQÆ∞h~°∞ ÖË^∞Œ , g_À¯Å∞ ѨÅ∞‰õΩ`«∞#fl
#ÖÁæO_»‰Ωõ „`åQÆ∞h~°∞ ÖË^∞Œ . <åQÍ~°∞#˚ ™êQÆ~ü x~å‡}ÏxH˜ #ÖÁæO_»
lÖÏ¡ 21 „QÍ=∂Å#∞ HÀÖ’Ê~ÚOk. D lÖÏ¡ "åã¨∞Å∞ á¶È¡Ô~·_£
h\˜H˜ |Öˇ· ѨÙ@∞ìHõ`À<Õ HÍÅ∞¡ KÕ`«∞Å∞ =OHõ~°Öˇ· Jq\˜`«<åxfl
J#∞Éèqí ã¨∞<Î åfl~°∞. `≥ÅOQÍ} HõëêìʼnõΩ Jã¨Ö#·ˇ HÍ~°}ÏÅÖ’ h\˜
=#~°∞ÅÖ’ [iy# "≥∂ã¨"∞Õ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ k. ~åR ^è•<åºQÍ~°OQÍ
¿ÑÔ~xflHõQÆ#fl HÀ™êÎ lÖϡʼnõΩ ™êQÆ∞h\˜x JO^Œ*Ëã¨∞Î#fl Hõ$ëê‚,
QÀ^•=i #^Œ∞Å∞ ~Ô O_»∞ ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ} „áêO`«OÖ’<Õ „Ѩ"tÕ Oz
D „áêO`«"åã¨∞Å#∞ "≥H¯˜ iã¨∂,Î J^Œ#OQÍ D „áêO`« „Ѩ[Å Hõhfl\˜x
‰õÄ_® `«=∞Ö’ HõÅ∞ѨÙH˘x HÀ™êÎO„^èŒ Éè∂í =ÚÅ#∞ `«_∞» ѨÙ`«∞<åfl~Ú.
PO„^è∞Œ ʼnõΩ x~°Ü‚ ∂« kèHÍ~°O - `≥ÅOQÍ}‰õΩ ÉÏxã¨`fi« O 41
`≥ÅOQÍ} „áêO`åxH˜ ˆH=ÅO 5 ÅHõ∆Å ZHõ~åʼnõΩ =∂„`«"Õ∞
h~°O^Œ∞`«∞#flk. D 5 ÅHõ∆Å ZHõ~åÅÖ’ ‰õÄ_® x|O^èŒ#ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ =Å㨠"å^Œ∞Å∞ KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ#fl Éèí∂=ÚÅ∞ Hõe¿ã
=Ù<åfl~Ú. Z_»=∞ HÍÅ∞= ^•fi~å #ÖÁæO_», Y=∞‡O lÖϡʼnõΩ
JO^•eû# h\˜x =∂„`«O ѨÓiÎ ™ê÷~ÚÖ’ qxÜ≥∂QÆOÖ’H˜ `Õ‰Ωõ O_®
ÔH.ZÖò.~å=Ù ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ`À `≥ÅOQÍ} h\˜x Hõ$ëê‚ lÖÏ¡‰õΩ
`«~e° OK«_O» [iyOk. QÆ∞O@∂~°∞Ö’ ™êQÆ=Ù`«∞#fl á⁄ÖÏÅ∞, "≥Ú`«OÎ
`≥ÅOQÍ}Ö’ ™êQÆ=Ù`«∞#fl á⁄ÖÏÅHõO>Ë Z‰õΩ¯=. „áê*ˇ‰õΩìÖ’
=ÚOѨىõΩ QÆ∞~Ô O· k `≥ÅOQÍ} „áêO`«O. „áê*ˇ‰Ωõ ì x~å‡}ÏxH˜ ~åà‹§uÎ#
‰õÄbÅ∞ `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Å∞. „áê*ˇ‰Ωõ ì x~å‡}"≥∞Oÿ k `≥ÅOQÍ}ÏÖ’<Õ.
J~Ú<å D „áê*ˇ‰Ωõ ì `≥ÅOQÍ} "åã¨∞ʼnõΩ "≥ÚO_çK~≥ Úºx K«∂Ñ≤ã∂¨ Î
=ÚO^Œ∞‰õΩ "≥o§Ok. Ѷe¨ `«OQÍ ÅHõÖ∆ Ïk=∞Ok `≥ÅOQÍ}Ï „Ѩ[Å∞
x~å„â◊ÜÚ« Öˇ<· å~°∞. „QÍ=∂ʼnõΩ „QÍ=∂ÖË =Å㨠"≥àϧeû =zÛOk.
`«@,ì áê~° QÆ∞iOz `≥eã≤#O`«QÍ Ñ¨ÅHÍ, |ÅáêÅ QÆ∞iOz `≥eÜ«∞x
áêÅ=¸~°∞ ÖË|~ü ~å„uO|=à◊√§ Hõ+Oì≤ z „áê*ˇ‰Ωõ ì x~å‡}ÏxH˜ Hõ$+≤
KÕâß~°∞. WO`«Hëõ êìÑ_¨ ®¤ áêÅ=¸~°∞‰õΩ ^ŒH¯˜ O^Õg∞ ÖË^∞Œ .
Nâ‹Å· O „áê*ˇ‰Ωõ ì x~å‡}ÏxH˜ `≥ÅOQÍ}‰õΩ K≥Ok# 117
„QÍ=∂Å∞ =ÚOѨىõΩ QÆ∞Ô~·<å~Ú. Ô~O_»∞#fl~° ÅHõ∆Å =∞Ok
x~å„â◊ÜÚ« Öˇ<· å~°∞. WHõ¯_ç ‰õΩ_ç HÍÅ∞= ~åÜ«∞Åã‘=∞‰õΩ H˘O`«=~°‰Ωõ
Hõeã¨∞O_®Åx Ô~O_»∞ „áêO`åÅ á⁄`«∞ÎÅ∞ – áêʼnõΩÅO`å XˆH „áêO`åxH˜ `˘`«∞ÎÅ∞ 43
Hõ$ëê‚ #k :
=∞ǨÏ|∂Éò #QÆ~Öü ’ „Ѩ"tÕ ã¨∞#Î fl D #k 69% Ѩs"åǨÏHõ
„áêO`åxfl `≥ÅOQÍ}Ö’<Õ Hõey=Ù#flk. Hˆ =ÅO 13% Ѩs"åǨÏHõ
„áêO`«O Hõey=Ù#fl HÀ™êÎO„^艌 Ωõ 65% h\˜x qxÜ≥∂yã¨∞OÎ _»QÍ,
18% Ѩs"åǨÏHõ „áêO`«O Hõey=Ù#fl ~åÜ«∞Åã‘=∞‰õΩ 20% h\˜x
qxÜ≥∂yã¨∞<Î åfl~°∞. `≥ÅOQÍ} h\˜"å\Ï `ÕÅÛ‰õΩO_® "≥Ú`«OÎ h\˜x
H˘Å¡Q˘>Ëì Ѩ^HŒä ÍÅ∞ ã≤^OÌŒ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
1930Ö’ „áê}O áÈã¨∞‰õΩ#fl <åQÍ~°∞#˚ ™êQÆ~ü „áê*ˇ‰Ωõ ‰ì Ωõ
ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~å¢+ì¨ U~åÊ@∞‰õΩ =ÚO^Õ 1952Ö’ x*ÏO #"å|∞ NHÍ~°O
K«∞@ìQÍ, L=∞‡_ç „áê*ˇ‰õΩìQÍ xi‡OK«_®xH˜ =∞^Œ~åã¨∞ ~å¢+¨ìO
=ºuˆ~H˜Oz# Ѷ¨e`«OQÍ<Õ PO„^èŒ∞Å∞ „Ѩ`ÕºHõ ~å¢+¨ìO H˘~°‰õΩ
L^Œºq∞Oz „Ѩ`ºÕ Hõ ~å„ëêìxfl ™êkèOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. J~Ú`Õ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò
U~åÊ@∞`À PO„^è∞Œ Å ‰õΩÜ«Ú‰õΩÅÎ HÍ~°}OQÍ D „áê*ˇ‰Ωõ ì `≥ÅOQÍ}
„áêO`åxH˜ Q˘_»∞¤\Ï=ÙÖÏ =∂iáÈ~ÚOk. #ÖÁæO_» lÖÏ¡Ö’
xi‡Oz# D „áê*ˇ‰Ωõ ì PO„^è,Œ `≥ÅOQÍ} „áêO`åʼnõΩ ‰õΩ_ç Z_»=∞
HÍÅfiÅ ^•fi~å ã¨=∂# h\˜x JOkOKÕ XѨÊO^ŒO`À „áê~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k.
HÍh <Õ_»∞ ‰õΩ_ç HÍÅ∞= ^•fi~å PO„^èŒ „áêO`åxH˜ 20 ÅHõ∆Å
ZHõ~åʼnõΩ ÃÑ·QÍ ™êQÆ∞h~°O^Œ∞`«∞O_»QÍ, Z_»=∞ HÍÅfi ^•fi~å
J#fl>Ë¡ KÕâß~°∞ ~å¢ëêìxfl [áê<£ – PO„^èŒ <Õ\ ˜ [áê<£ – `≥ÅOQÍ} <å\˜ [áê<£ 42
LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ Oç ^ÕHÍx, Z_»=∞ HÍÅ∞= `≥ÅOQÍ}‰õΩ =∂„`«O K«∞Hõ¯
h\˜x ‰õÄ_® JOkOK«ÖHË õ áÈ~ÚOk.
1948Ö’ x*ÏO #"å|∞ „áê~°OaèOz# `«∞OQÆÉ„íè ^Œ „áê*ˇ‰Ωõ ì
#∞O_ç =∞ǨÏ|∂Éò #QÆ~‰ü Ωõ 20 \˜ZOã≤Å h\˜x W"åfieû =ÙO_»QÍ,
1956 `«~∞° "å`« =∂„`«O =∞ǨÏ|∂Éò#QÆ~ü ã¨iǨÏ^Œ∞=Ì ~°‰Ωõ „`«qfi#
HÍÅ∞= JHõ¯_Õ PyáÈ~ÚOk.
~å*’e|O_» _≥·=~°¬<£Ö’ K«@ìѨ~°OQÍ, <åºÜ«∞|^ŒúOQÍ
=∞ǨÏ|∂Éò#QÆ~ü „áêO`åxH˜ ~å"åeû# h\˜x ~åÜ«∞Åã‘=∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ [|~°Ìã‘ÎQÍ `«∂=ÚÅ∞ ѨQÆ∞ÅQ˘\˜ì, ˆQ@∞¡ ÖËÑ≤ hà◊√§
=∞o§OK«∞‰õΩ<åfl PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò „ѨÉ∞íè `«fiO Hõà√◊ § =¸ã¨∞H˘x KÀ^ŒºO
K«∂ã¨∞Î#flk.
|Kå=`ü „\˜|∞º#ÖòÖ’ E~åÅ „áê*ˇ‰Ωõ ‰ì Ωõ 17 \˜.ZO.ã‘Å
h\˜x ˆH\Ï~ÚOz<å, 30 ã¨O=`«û~åÅ∞ QÆ_çzáÈ~Ú<å D
„áê*ˇ‰Ωõ ‰ì Ωõ "≥∂HõO∆ HõÅ∞QÆÖ^Ë ∞Œ . „áê*ˇ‰Ωõ #ì ∞ ‰õΩkOz 10 \˜.ZO.ã‘.ʼnõΩ
Ѩiq∞`«O KÕã≤ z=~°‰Ωõ „áê*ˇ‰Ωõ #ì ∞ xi‡Oz#ѨÊ\˜H˜ HÍÅ∞=ŠѨ#∞Å∞
ѨÓiÎ HÍÖË^∞Œ . ѨÓiΙê÷~ÚÖ’ h~°∞ xOѨىõΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ Hõ~åfl@Hõ =ÚOѨÙ
„QÍ=∂ʼnõΩ K≥eO¡ Kåeû# 30 HÀ@∞¡ K≥eO¡ K«Hõ áêÅ=¸~°∞ á⁄ÖÏÅ#∞
WѨÊ\˜H© ZO_»É_ˇ ∞» `«∂<Õ L<åfl~°∞.
|_≥@˚ ∞ Hˆ \Ï~ÚOѨ٠WHõ¯_» - Y~°∞ÛÃÑ>Ëkì JHõ¯_» 44
QÀ^•=i #k :
QÀ^•=i #k Ü≥ÚHõ¯ 79% Ѩs"åǨÏHõ „áêO`«O
`≥ÅOQÍ}Ö’ =ÙO_»QÍ, 21% Ѩs"åǨÏHõ „áêO`«O =∂„`«"∞Õ HÀ™êÎ
PO„^èÖŒ ’ =ÙOk. HÍx D #k `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`åxH˜ 10% h\˜x
‰õÄ_® JOkOK«ÖHË áõ È~ÚOk.
35 ã¨O=`«û~åÅ „H˜`O« „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ áÈK«Oáê_»∞ „áê*ˇ‰Ωõ ì
áêʼnõΩÅ q=Hõ=∆ Å¡ <Õ\ H˜ ˜ ‰õÄ_® ѨÓiÎ HÍÖËHáõ È~ÚOk. HÍx 13
ã¨O=`«û~åÅ „H˜O^Œ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì# `≥Å∞QÆ∞ QÆOQÆ „áê*ˇ‰õΩì
PQÆ"∞Õ Ñ¶∂¨ Å`À ѨÓ~°~Î ÚOk. Z#fl_À "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\˜#ì áÈK«Oáê_»∞
WOHÍ Ñ¨ÓiÎ HÍÖË^•? J<Õ J#∞=∂#O „Ѩ[ʼnõΩ =ã¨∞OÎ ^Œ#∞‰õΩ<åfl~À
U"≥∂! nxH˜ =∞^躌 Ö’<Õ N~åO™êQÆ~Qü Í <å=∞Hõ~} ° O KÕâß~°∞.
x*ÏOHÍÅOÖ’<Õ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ x*ÏO™êQÆ~ü „áê*ˇ‰Ωõ ì „H˜O^Œ
L#fl Éè∂í =ÚÅ#∞ =Åã¨"å^Œ∞Å∞ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ<åfl~°∞.
`«^•fi~å D „áê*ˇ‰Ωõ ì `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ÅHõ#fl PO„^è∞Œ ňH JkèHOõ QÍ
„ѨÜ∂≥ [#O KÕ‰Äõ ~°Û_»O ^Œ∞~°^$Œ +ì̈O.
=∞Or~å #kÃÑ· xi‡Oz# ã≤OQÆ∂~°∞ „áê*ˇ‰Ωõ ì L=∞‡_ç
Pã≤QÎ Í K≥ÑÙ¨ ʉõΩ<Õ ~å[^è•x #QÆ~° „Ѩ[ʼnõΩ „`åQÆ∞h~°OkOK«_®xˆH
`≥ÅOQÍ}ωõΩ PHõe `åѨO – PO„^è∞Œ Å áêÅ#^Õ D áêѨO 45
73 "ÕÅ ZHõ~åʼnõΩ h~°∞ eѶìπ =∂~°Oæ QÍ JO^Œ=Åã≤ LO@∞Ok.
J^Œ#OQÍ `≥ÅOQÍ}Ö’ 1 ÅHõ∆ 4 "ÕÅ ZHõ~åÅ∞ ã≤s÷ HõiOѨ|_ç`Õ
PO„^èÖŒ ’ 20 ÅHõÅ∆ ∞ 33 "ÕÅ ZHõ~åÅ∞ ã≤s÷ HõiOѨ|_»`å~Ú.
PO„^茄Ѩ^Õâò J=`«~°} <å\˜H˜ `≥ÅOQÍ}Ï PO„^èŒ
„áêO`åÅÖ’ ™êQÆ∞h~°O^Õ Éèí∂q∞ x+¨ÊuÎ 1:1.7 (z#fl `«~°Ç¨
„áê*ˇ‰Ωõ Åì ^•fi~å ™êQÆÜ∞Õ º Éè∂í q∞ 18 ÅHõÅ∆ ZHõ~åÅ∞QÍ ÉèÏq¿ãÎ
D x+¨ÊuÎ 1:1.3) HÍQÍ 2004 <å\˜H˜ P x+¨ÊuÎ 1:3.8 J~ÚOk.
[ÅÜ«∞[˝O `«^#Œ O`«~O° P x+¨ÊuÎ 1:2.7 J=Ù`«∞Ok. JO>Ë Z=Ô~xfl
„ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕã<≤ å `≥ÅOQÍ} q∞QÆ`å „áêO`« Jaè=$kú ™ê÷~ÚH˜
KÕ~∞° HÀÖËHáõ È=@=∞@∞Oz Hõhã¨O PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò U~°Ê_»Hõ ѨÓ~°fi=Ú#fl
ã≤÷uÖ’ ‰õÄ_® ÖËHõáÈ=_»O J`«ºO`« ^Œ∞~°^Œ$+ì̈Hõ~°O. WOHõ U^À
ѨQÅÆ n™êÎO, `≥ÅOQÍ}#∞ Jaè=$kú KÕ™êÎO Jx „ѨÉ∞íè `«fiO „ѨQÖÆ ÏƒùÅ∞
ѨÅ∞‰õΩ`«∞O>Ë ZÖÏ #=∞‡_»O?
WHõ „áê*ˇ ‰ õ Ω ì Å q=~åÅÖ’H˜ "≥ _ ç ` Õ [ÅÜ« ∞ [˝ O
HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ ѨÓiÎ KÕÜ∞« `«Åɡ\#ì˜ „áê*ˇ‰Ωõ Åì
HÀ= XHõ@~Ú`Õ J~Ú^Õà◊¡Ö’ ѨÓiÎ KÕÜ«∞|∂x# „áê*ˇ‰õΩì „âı}˜
~Ô O_»=k. D ~Ô O_»∞ Hˆ @ysÅ∞ HÍHõ =∞iH˘xfl „Ѩ`ºÕ Hõ „áê[‰õΩÅì #∞
h\˜ =#~°∞Åhfl HÀ™êÎ̂H áê~°∞ - Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅhfl PO„^è•Hˆ ã¨∞=∂~°∞ 47
Ѩiq∞`«O KÕâß~°∞. D „áê*ˇ‰õΩì „H˜O^Œ XHõ¯ ZHõ~åxH˜ ‰õÄ_®
™êQÆ∞h~°OkOK«Háõ ÈQÍ, Hõhã¨O „áê*ˇ‰Ωõ ì K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ Å L#fl "≥∞^ŒH±
lÖÏ¡Ö’x „QÍ=∂Å „Ѩ[ʼnõΩ =∞Ozh\˜x ‰õÄ_® JOkOK«_O» ÖË^∞Œ .
WÖÏ =ÙO_»QÍ D „áê*ˇ‰Ωõ ì x~å‡}ÏxH˜ Y~°∞Û KÕã#≤ 250 HÀ@¡
x^è∞Œ Å#∞ `≥ÅOQÍ} "å\ÏQÍ K«∂Ñ≤OKå~°∞.
`≥ Å OQÍ} h\˜ = #~° ∞ Å∞ `≥ Å OQÍ} J=㨠~ åÅ#∞
f~°Û‰õΩO_® W`«~°∞Å J=ã¨~åÅ#∞ f~°Û_»O U <åºÜ«∞ã¨∂„`åÅ∞
JOwHõiOK«=Ù. =∞# [ÖÏÅ#∞ PO„^è„Œ áêO`åxH˜ =∞o§OK«_O» Ö’
Hõ$+≤KãÕ #≤ HÔ .ZÖò.~å=Ù#∞ JѨ~° Éèwí ~°^∞Œè _»∞QÍ =i‚ã∞¨ OÎ >Ë =∞#O
`«ÅÅ∂Ѩ_»OÖ’ J~°÷"Õ∞ ÖË^Œ∞. U<å\˜#∞O_À L#fl K≥~°∞=ÙÅhfl
ZO^Œ∞‰õΩ =∂Ü«∞=∞Ü«∂ºÜ≥∂ =∞#O xÅnÜ«∂e.
=ÚYº=∞O„u ~å[âıY~° ~Ô _ç¤ [ÅÜ«∞[˝O :
(q^•º™êQÆ~ü ~å=ÙQÍi hà◊√§-x*ÏÅ∞ ѨÙãÎ̈HOõ Ö’x ÉèÏQÆO)
„ѨÉ∞íè `«fiO `«ÅÃÑ\ì̃# [ÅÜ«∞[˝O ѨÓ~°~Î Ú`Õ `≥ÅOQÍ}Ö’
"≥Ú`«ÎO 39 ÅHõ∆Å 83 "ÕÅ ZHõ~åʼnõΩ ™êQÆ∞h~°O^Õ J=HÍâ◊O
LO@∞Ok. PO„^茄áêO`«OÖ’ 107 ÅHõ∆Å 20 "ÕÅ ZHõ~åʼnõΩ
™êQÆ∞h~°O^Œ∞`«∞Ok. `≥ÅOQÍ}Ö’ ™êQÆ∞h~°O^Õ Éè∂í q∞Ö’ 15 ÅHõÅ∆
Hõeã¨∞O_®Å<Õk |∂@HõO – HÍ*ËÜ∂« Å#fl^Õ Jã¨Ö#·ˇ <å@HõO 46
‰õÄ_® „ѨÉ∞íè `«fiO KÕÑ\¨ Oì̃ k. ~Ô O_Õà§◊ Ö’ ѨÓiÎKÜ
Õ ∞« ^ŒÅz# "≥Ú`«OÎ
Zxq∞k „áê*ˇ‰õΩìÅÖ’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ K≥Ok# =¸_»∞ „áê*ˇ‰õΩìÅ∞
^Õ"å^Œ∞Å ("≥Ú^Œ\ ˜ ¿Ñ*¶ ò), Jb™êQÆ~,ü QÆ∞`«Ê - D =¸_»∞ ZuÎáÈ`«Å
Ѩ^HŒä ÍÖË. PO„^èŒ „áêO`«OÖ’ =Oâ◊^•è ~° ~Ô O_»=^Œâ-◊ "≥Ú^Œ\ ˜ ¿Ñ*¶ ò,
`å\˜ÑÓ¨ _ç, ѨÙ+¨¯~°O, ™È=∞tÅ, `≥Å∞QÆ∞QÆOQÆ „áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞ "≥Ú`«OÎ
J~ÚkO\˜x KÕÑ\¨ Ïì~∞° . D J~ÚkO\˜Ö’ `å\˜ÑÓ¨ _ç, ѨÙ+¨¯~°O
q∞#Ǩ~Ú¿ãÎ q∞ye#q „QÍq\© „áê*ˇ‰õΩìÅ∞. D ˆH@ysÖ’
`≥ÅOQÍ}ÃÑ· 1185 HÀ@∞¡ Y~°∞Û ÃÑ_»`å~°∞. 1 ÅHõ∆ 23 "ÕÅ ZHõ~åÅ
„H˘`« PÜ«∞Hõ@∞ì‰Ωõ h~°O^Œ∞`«∞Ok. J^Œ#OQÍ 93 "ÕÅ ZHõ~åÅ
PÜ«∞Hõ@∞ì ã≤s÷ HõiOѨ|_»∞`«∞Ok. PO„^è„Œ áê*ˇ‰Ωõ Åì ÃÑ#· 4592 HÀ@∞¡
Y~°Û=Ù`å~Ú. 11 ÅHõÅ∆ 25 "ÕÅ ZHõ~åÅ PÜ«∞Hõ@∞ì ™êQÆ∞Ö’H˜
=ã¨∞ÎOk.
WHõ J~Ú^Õà¡◊ „áê*ˇ‰Ωõ Åì q+¨Ü∂« xH˜ =¿ãÎ `≥ÅOQÍ}Ö’
P~°∞ „áê*ˇ‰õΩìÅ#∞ JO>Ë Zeq∞<Õ\ ˜ =∂^èŒ=Ô~_ç¤, N~åO™êQÆ~ü
kfifÜ«∞^Œâ◊, N~åO™êQÆ~ü =~°^ŒHÍÅ∞=, cè=∂, HõÅfi‰õΩiÎ,
<≥@Oì áê_»∞Å#∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° . N~åO™êQÆ~ü =~°^HŒ ÍÅ∞=, kfifÜ«∞^Œâ◊
`≥ÅOQÍ}‰õΩ F>Ë¿ãÎ XHõ=∂~°∞ - áêʼnõΩÅ áêÅ#Ö’ f~°∞ =∂~°∞ 48
`«Ñ¨Ê q∞ye# <åÅ∞QÆ∞ ZuÎáÈ`«Å Ѩ^äŒHÍÖË. PO„^茄áêO`«OÖ’
Ѩ<≥flO_»∞ „áê*ˇ‰õΩìÅ∞ `À@Ѩe¡, ~°≠O~°≠Ï=u, ѨÙezO`«Å,
QÆ∞O_»H¡ =õ ∞‡, ~å=∞f~°O÷ ÉÏºÖˇxûOQ∑ i[~åfiÜ«∞~ü, QÆ∞~°∞~åѶ∞¨ "ÕO„^Œ,
ÔH.ã≤.HÍÅ∞= P^èŒ∞hHõ~°}, QÍÖË~°∞ #QÆi, ÃÑ#fl JǨϟaÅO
kfifÜ«∞^Œâ,◊ ǨÏO„n-h"å, z„`å=u #k ÉÏºÖˇxûOQ∑ i[~åfiÜ«∞~ü,
"≥eQ˘O_». D ˆH\yiÖ’ `≥ÅOQÍ}Ö’ 9 "ÕÅ 536 HÀ@¡
~°∂áêÜ«∞Å∞ "≥zÛOz 15 ÅHõÅ∆ 83 "ÕÅ ZHõ~åÅ∞ ™êQÆ∞H˜ fã¨∞‰õΩ=¿ãÎ
PO„^èÖŒ ’ 12 "ÕÅ 439 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å Y~°∞Û`À 18 ÅHõÅ∆ 13
"ÕÅ H˘`«Î PÜ«∞Hõ@∞ì‰Ωõ h~°OkOK«_"» ∞Õ HÍHõ =∞~À 14 ÅHõÅ∆ 31
"ÕÅ ZHõ~åÅ PÜ«∞Hõ@∞ì#∞ ã≤s÷ Hõi™êÎ~∞° .
WHõ „Ѩ`ºÕ Hõ „áê*ˇ‰Ωõ ì Hˆ @ysÖ’ KÕÑ_¨ ∞» `«∞#fl áÈÅ=~°OÃÑ·
7981 HÀ@∞¡ Y~°∞Û Jx „ѨÉ∞íè `«fiO K≥|∞`«∞<åfl =ÚOѨىõΩ QÆ∞~°Ü∞Õ º
ÉÏkè`∞« ŠѨÙ#~å"åã¨, ã¨Ç¨ Ü«∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞, =ÚOѨىõΩ QÆ∞~°Ü∞Õ º
Éè∂í =ÚÅ #+ì̈Ñi¨ Ǩ~°O "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q fã¨∞‰õΩO>Ë =∞~À 5 "ÕÅ HÀ@∞¡
ZÖÏQÆ∂ J=Ù`«∞O^Œx xѨÙ}∞Å JOK«<å. D „áê*ˇ‰Ωõ ì =¸ÅOQÍ
7 ÅHõÅ∆ 20 "ÕÅ ZHõ~åÅ∞ ™êQÆ∞‰õΩ =™êÎÜ∞« x K≥|∞`«∞<åfl~°∞. HÍx
23 ÅHõÅ∆ 21 "ÕÅ ZHõ~åÅ PÜ«∞Hõ@∞ì HÀã¨O ÉèÏs ÃãA · HÍÅ∞=Å∞
|_≥\˚ ò Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅ∞ `≥ÅOQÍ}‰õΩ - |_≥\˚ ò Y~°∞ÛÅ∞ PO„^艌 Ωõ 49
`≥ÅOQÍ}‰õΩ 57 âß`«O x^è∞Œ Å∞ Y~°∞Û KÕ™ê=∞x K≥|∞`«∂<Õ D
Pi÷Hõ ã¨O=`«û~°OÖ’ WѨÊ\˜Hˆ `≥ÅOQÍ}ωõΩ 51 âß`«O, ã‘=∞‰õΩ
21 âß`«O, HÀ™êΉΩõ 28 âß`«O x^è∞Œ Å∞ "≥zÛOKå=∞x K≥áêÊ~°∞.
=ÚYº=∞O„u K≥ÑÊ≤ # JOÔHÅ#∞ |\˜ì x~°∞_»∞ `≥ÅOQÍ}Ö’ 1893
HÀ@∞¡ D ã¨O=`«û~°O 6 <≥ÅÅÖ’ 1052 HÀ@∞¡ JO>Ë "≥Ú`«OÎ
2945 HÀ@∞¡ Y~°∞Û KÕã#≤ @∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. HÀ™êÎ, ã‘=∞ʼnõΩ HõeÑ≤
W^Õ =º=kèÖ’ Hˆ =ÅO 2536 HÀ@∞¡ Y~°∞Û KÕã#≤ @∞¡ K≥|∞`«∞<åfl~°∞.
W^Õ q+¨Ü∂« xfl ѨÙ#~°∞^•…\ 㘠∂¨ Î H˘O^Œ~∞° =∞O„u=~°∞ºÅ∞ Ѩ„uHÍ
qÖËY~°¡ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ QÆ`« 20 <≥ÅÖ’ 2990 HÀ@∞¡
Y~°∞Û KÕ™ê=∞x, PO„^èŒ „áêO`åxH˜ 2400 HÀ@∞¡ Y~°∞Û KÕ™ê=∞x
q=iOKå~°∞. J~Ú`Õ „ѨuѨHÍ∆ Å∞ `≥ÅOQÍ}Ö’ ÃÑ\˜#ì @∞¡ K≥|∞`«∞#fl
ÉèÏs "≥Ú`«OÎ 2990 HÀ@¡ q=~åÅ∞ J_»QQÆ Í á⁄<åflÅ ÅHõ;Ü«∞º
QÆ`« Ѩ^xÌ≥ q∞k <≥ÅÖ’¡ [ÅÜ«∞[˝OÖ’ ÉèÏs „áê*ˇ‰Ωõ Åì ÃÑ#· Hˆ =ÅO
1140 HÀ@∞¡ Y~°∞Û ÃÑ\Ïì=∞x XѨC‰õΩ<åfl~°∞. q∞QÆ`å 1850 HÀ@¡
~°∂áêÜ«∞Å ã¨OQÆ`qÕ ∞\˜? nxH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO ^ŒQ~æÆ ° ["åÉË"∞≥ <ÿ å LO^•?
WÖÏ `«ÑC¨ _»∞ „ѨKå~°O KÕÜ∞« _»OÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi L^ÕâÌ º◊ O `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[Å#∞ „Ѩux^è∞Œ Å#∞ =∞Éèºí ÃÑ@ì_O» `«Ñʨ =∞~˘Hõ\ ˜ HõxÑ≤OK«^∞Œ .
„Ѩ`ºÕ Hõ ~åROÖ’ „|`«∞‰õΩÅ∞ =∂i f~°∞ - „|u‰õΩO>Ë K«∂_˘K«∞Û =∂~°∞ f~°∞ 51
`«=Ùfi`«∞<åfl~°∞. `≥ÅOQÍ}Ö’ ^Œ∞=Ú‡QÆ∂_≥O, ZÅ¡OѨe¡ „áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞
KÕѨ\ ˜ì 3876 HÀ@∞¡ Y~°∞ÛÃÑ\˜ì 3 ÅHõ∆Å 39 "ÕÅ ZHõ~åʼnõΩ
™êQÆ∞h~°Ok™êÎ=∞x „ѨÉ∞íè `«fi QÆ}ÏOHÍÅ∞ "≥Å_çã∞¨ <Î åfl~Ú. JO>Ë
"≥Ú`«OÎ [ÅÜ«∞[˝OÖ’ `≥ÅOQÍ}Ö’ ~°∂áêÜ«∞Å∞ (14597) 14
"ÕÅ 597 HÀ@∞¡ Y~°∞ÛÃÑ_ç`Õ PO„^茄áêO`åxH˜ 25,012 HÀ@∞¡
Y~°∞ÛÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞. (áÈÅ=~°O J^Œ#Ѩ٠Y~°∞Û Ñ¨iQÆ}#Ö’H˜
fã¨∞HÀÖË^∞Œ .) JO>Ë `≥ÅOQÍ}ÃÑ· Y~°∞Û 35 âß`«O PO„^èÃŒ Ñ· 65
âß`«O Jx QÆ}ÏOHÍÅ∞ ã¨Ê+¨Oì QÍ K≥|∞`«∞O>Ë `≥ÅOQÍ}‰õΩ 50
âß`«OÃÑQ· Í ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ_»∞`«∞<åfl=∞x K≥Ñʨ _»O q_»∂~¤ "° ∞Õ HÍ^Œ∞
ѨzÛ J|^ŒOú Jx J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok. J|^•úÅx Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ „ѨKå~°O
KÕÜ«∞_»O ^•fi~å "å\˜H˜ K≥Å∞¡ÉÏ@∞ HõeÊOKåÅ#flk „ѨÉèí∞`«fi
L^ÕÌâ◊º"≥∞ÿ#@∞¡ HÍ#=™ÈÎOk. =ÚYº=∞O„u K«O_ôѶ¨∞_£Ö’ [iy#
=ÚYº=∞O„`«∞Å ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ `«=∞ áêsì J^躌 ‰õΩ∆ ~åeH˜ `≥ÅOQÍ}Ö’
JkèHâõ ß`«O (50 âß`«O HõO>Ë Z‰õΩ¯=) x^è∞Œ Å#∞ ã¨=∞‰õÄ~åÛ=∞x
K≥Ñʨ _»O WO^Œ∞‰õΩ x^Œ~≈° #O. 6-10-2005 <å_»∞ =ÚYº=∞O„u
Ѩ„uHÍ qÖËY~°¡ ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ QÆ`« ã¨O=`«û~°O h\˜áê~°∞^ŒÅ
~°OQÆOÖ’ HÀ™êΉõΩ 22 âß`«O, ~åÜ«∞Åã‘=∞‰õΩ 21 âß`«O,
HÍO„ÔQãπ áêsì HÍ^Œ∞ "Õ~∞° "Õ~∞° - JkèHÍ~°O ^ŒH¯˜ `Õ "åi =∂@=∂~°∞ 50
QÆ`« `˘q∞‡k ã¨O=`«û~åÅÖ’ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ 177 HÀ@∞¡ =∂„`«"∞Õ
Y~°∞Û ÃÑ\ì̃O^Œx P ÖˇH¯õ # K«∂¿ãÎ `«=∞ Ѷ∞¨ #`«#∞ "≥∞K«∞ÛHÀ"åÅx
„ѨÉèí∞`«fiO `«Ñ¨#. Jk x["Õ∞ HÍ=K«∞Û QÍx `≥ÅOQÍ}Ö’ 50
âß`«OHõ<åfl Z‰õΩ¯= x^è∞Œ Å Y~°∞Û KÕã∞¨ <Î åfl=∞x '_ÀÅ∞— "å~ÚOK«_O»
"≥#Hõ U^À =ӺǨÏO, "≥∂@∞QÍ K≥áêÊÅO>Ë ‰õΩ„@ HÍ#=™ÈÎOk.
WO`ÕQÍHõ `≥ÅOQÍ}Ѩ@¡ „ѨÉ∞íè `«fiO K«∂ѨÙ`«∞#fl ^•~°∞}
q=Hõ‰∆ Ωõ WOHÍ J<ÕHõ L^•Ç¨Ï~°}Å#∞ ¿Ñ~˘¯#=K«∞Û.
★ Jxfl J#∞=∞`«∞Å∞ L#fl N~åO™êQÆ~ü kfifÜ«∞ ^Œâ◊,
N~åO™êQÆ~ü =~°^HŒ ÍÅ∞= Ѩ#∞Å#∞ J~Ú^Õà¡◊ Hˆ @ysÖ’H˜
„`Àã≤ J#∞=∞`«∞Å∞ ÖËx `≥Å∞QÆ∞QÆOQÆ#∞ ~Ô O_Õà§◊ Ö’ ѨÓiÎ
KÕÜ∂« eû# „áê*ˇ‰Ωõ Åì *Ïa`åÖ’H˜ KÕ~Û° _»OÖ’ JO`«~å~°O÷
Uq∞\˜? q=Hõ∆ HÍ^•?
★ WK« Û OѨ e ¡ , áÈÅ=~° O „áê*ˇ ‰ õ Ω ì Å ∞ Ô ~ O_» ∞ ‰õ Ä _®
ZO`ÀHÍÅOQÍ XˆH QÍ@# Hõ\ "ì˜ Ü Õ ∞« |_®¤~Ú. ~Ô O_çO\˜H©
Hˆ O„^Œ =∞O„u`«fi âßYÅ J#∞=∞`«∞Å∞ ÖË=Ù. á⁄~°∞QÆ∞ ~å„ëêìÅ∞
JÉèºí O`«~åÅ∞ ÖË=<≥`∞« `Î ∞« <åfl~Ú. D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ WK«ÛOѨex¡
QÍeH˘kÖËã≤ PQÆ"Õ∞Ѷ¨∂ÅÃÑ·# áÈÅ=~°O „áê*ˇ‰õΩì#∞
h\˜"å\Ï ÖËx áÈuÔ~_ç¤H˜ ÃÑ^ŒÌÃÑ^ŒÌ ˆQ@∞¡ - „áê*ˇ‰õΩìÅ∞O_ô áê~°x `≥ÅOQÍ} HÍÅ∞=Å∞ 52
 KÕÑ@¨ _ì ®xH˜ HÍ~°}O XHõ¯>Ë - q=Hõ.∆
★ `≥ÅOQÍ}Ö’ WK«ÛOѨe¡, Ö’Ü«∞~ü ÃÑ<£QÆOQÆ, ÖˇO_ç,
JkÖÏÉÏ^£Ö’x J<ÕHõ =∞^茺`«~°Ç¨ „áê*ˇ‰õΩìÅ∞ „QÍq\©
=∂~åæ# h~°Ok™êÎ~Ú. „ѨÉ∞íè `«fiO g\˜ÃÑ· U=∂„`«O ^Œ$+≤ì
™êiOK«ÖË^Œ∞. Z<Àfl Uà◊√§QÍ #Å¡Q˘O_»"åã¨∞Å HÀiHõ
Zãπ.ZÖò.a.ã‘. ™⁄~°OQÆO - D Ѩxx "Õy~°Ñ~¨ K° ‰« Ωõ O_®
g\˜x [ÅÜ«∞[˝OÖ’x U eã¨∞Öì ’#∂ KÕ~Û° ‰õΩO_® "≥eQ˘O_»
™⁄~°OQÍxfl KÕ~Û° _»OÖ’ L^ÕâÌ º◊ "≥ÚHõ¯>Ë - q=Hõ.∆
★ `≥ÅOQÍ} „áê*ˇ‰Ωõ Ö ì ’¡ JkèHâõ ß`«O ZuÎáÈ`«Å Ѩ^HŒä ÍÖË. "å\˜
J=∞Å∞‰õΩ Ô~O_»∞"ÕÅ "≥∞QÍ"å@¡ q^Œ∞º`«∞Î J=ã¨~°O.
ã¨=∂O`«~O° QÍ q^Œ∞º`«∞Î „áê*ˇ‰Ωõ Åì #∞ „áê~°OaèOK«‰Ωõ O_®
™êQÆ ∞ h\ ˜ ZuÎ á È`« ŠѨ ^ ä Œ H ÍÅ∞ Ѩ Ó iÎ K Õ ¿ ãÎ "å\˜
QÆ`Õ=∞=Ù`«∞Ok?
D q+¨Ü∞« OÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO PÖ’K«# KÕã#≤ @∞ì ÖË^∞Œ . HÍ~°}O
q=Hõ∆. ZÖÏO\˜ J#∞=∞`«∞Å∞, h\˜ ˆH\Ï~ÚOѨÙÅ∞ ÖËx J<ÕHõ
„áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞ ǨÏO„n-h"å, QÍÖË~∞° #QÆi, `≥Å∞QÆ∞ QÆOQÆ, "≥eQ˘O_»
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÖ’ Hͺ_»~yü i `≥ÅOQÍ}k - b_»~∞° yi PO„^èkŒ 53
2005 # ѨOÑ≤# „Ѩuáê^Œ##∞ P"≥∂kã¨∂Î =¸_»∞ "å~åÖ’¡<Õ
JO>Ë 13-09-2005# q_»∞^ŒÅ KÕ™êÎ~∞° . WO^Œ∞Ö’ 7 ÅHõÅ∆ 63
"ÕÅ ZHõ~åʼnõΩ xHõ¯zÛQÍ h\˜ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕ™êÎO Jx Ǩg∞ W™êÎ~∞° .
Hõ$ëê‚ [ÖÏÅÃÑ· ZÖÏO\˜ ǨωõΩ¯ ÖˉõΩ<åfl Z=~°∂ JÉèíºO`«~°O
`≥eÜ«∞*ËÜ∞« ~°∞. WHõ `≥ÅOQÍ}‰õΩ ÖÏaèOKÕ „áê}Ç≤Ï`«-KÕ"à≥ ¡◊ 㑯O‰õΩ
=ÚYº=∞O„u Ǩg∞Å#∞ ‰õÄ_® „ѨH¯õ #ɡ\ ì˜ J<ÕHõ J"åO`«~åÅ∞
HõeÊ™êÎ~°∞. 160 \˜.ZO.ã≤.ʼnõΩ |^Œ∞Å∞QÍ 50 \˜.ZO.ã≤.ʼnõΩ
J#∞=∞u Wã¨∂Î Wk „ѨHõ¯ ~å„ëêìÅ JÉèíºO`«~åÅ QÆ∞iOz
ѨijeOK«=∞x K≥|∞`«∂ 3 <≥ÅÅ `«~∞° "å`« l.F. 557 #∞ q_»∞^ŒÅ
KÕ™êÎ~°∞. J<åºÜ«∞=∞x Jxfl áêsìÅ∞ Q˘_»=ÃÑ_ç`Õ l.F. 623
<≥Å~ÀAÅ `«~åfi`« WzÛ ã¨=i™êÎ~∞° . WO`åKÕ¿ãÎ Wk 'W<≥fiã≤Qì̂ +¨<—£
HÀã¨O WzÛ# L`«~Î ∞° "Õ. q∞ye# „áê*ˇ‰Ωõ Åì =∂kiQÍ 'x~å‡}O—
HÀã¨O HÍ^Õ. P W<≥fiã≤ì̂Q+¨<£ Ѩ#∞Å∞ ‰õÄ_® WO`«=~°‰õΩ JO>Ë
l.F. WzÛ <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÖˇ<· å „áê~°OÉèOí HÍÖË^∞Œ . PǨ! ã¨"∞≥ Hÿ ºõ
~åROÖ’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ ZO`« <åºÜ«∞O [~°∞QÆ∞`«∞O^À XHõ¯™êi
PÖ’zOK«O_ç?
#HõûÖˇ@· ¡ `«∞áêH© `«∂\ÏÅ"å~ü - ÖˇH¯õ Ö’¡ QÆÅO¡ `«∞ =∞#¿Ñ~°∞ 55
=O\˜q ѨÓiÎ KÕÜ∞« _®xH˜ ~åR |_≥@ ˚ ∞#∞ LѨÜ∂≥ yã¨∂,Î `≥ÅOQÍ}
„áê*ˇ‰õΩìÖˇ·# WK«ÛOѨe¡, ^Œ∞=Ú‡QÆ∂_≥O, „áê}Ç≤Ï`«-KÕ"≥à◊¡,
N~åO™êQÆ~ü =~°^HŒ ÍÅ∞=, ^Õ"å^Œ∞Å =¸_À^Œâ◊ - g\˜x *ÏfÜ«∞
„áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞QÍ QÆ∞iÎOz g\˜H˜ 25 "ÕÅ HÀ@∞¡ W"åfiÅx Hˆ O„^•xfl
HÀ~°_»O `≥ÅOQÍ} Ѩ@¡ „¿Ñ=∂? q=H∆Í? Wk ˆH=ÅO PO„^èŒ
„áê*ˇ‰Ωõ Åì #∞ ~åR |_≥\˚ òÖ’ ѨÓiÎKãÕ ≤ `≥ÅOQÍ} „áê*ˇ‰Ωõ Åì ÉèÏ~åxfl
Hˆ O„^ŒOÃÑ· <≥\ ì̃ KÕ`∞« Å∞ ^Œ∞Å∞ѨىõΩ<Õ ÉÏ^躌 `å~åÇ≤Ï`«º"≥∞#ÿ K«~º° ‰õΩ
ѨÓ#∞HÀ=_»O `«Ñʨ =∞~˘Hõ\ ˜ HÍ^Œ∞.
HÀ™êΉõΩ ÖÏaèOKÕ áÈÅ=~°O „áê*ˇ‰õΩì l.F. 96 #∞
WO[h~ü W<£ pѶπ 24-08-2004 <å_»∞ ѨOÑ≤# „Ѩuáê^Œ##∞
P"≥∂kã¨∂Î 10-09-2004 <å_»∞ JO>Ë 17 ~ÀAÖ’¡<Õ q_»∞^ŒÅ
KÕÜ∞« _»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. L#flѨàO◊ QÍ 7 ÅHõÅ∆ 20 "ÕÅ ZHõ~åÅ
PÜ«∞Hõ@∞ì#∞ 23 ÅHõÅ∆ 21 "ÕÅ ZHõ~åʼnõΩ ÃÑOz<å ZÖÏO\˜
JÉèºí O`«~O° LO_»^∞Œ . W^Õ q^èOŒ QÍ ã‘=∞‰õΩ ÖÏaèOKÕ áÈuÔ~_çᤠê_»∞
l.F 170x ã¨O|Okè`« pѶπ WO[h~ü Hõ_»Ñ¨#∞O_ç 20-08-
PO„^è∞Œ Å x~°Ü‚ ∂« kèHÍ~°OÖ’ - `≥ÅOQÍ} k"åÖÏ MÏÜ«∞O 54
5. =º=™êÜ«∞O :
™êQÆ∞h~°∞ JO^Œ‰õΩO_® KÕã≤ `≥ÅOQÍ} =º™êÜ«∂xfl
áêʼnõΩÅ∞ <åâ◊#O KÕâß~°∞. ‰õΩO@Å∞, K≥~∞° =ÙʼnõΩ =∞~°=∞`«∞ÅÎ ∞
KÕÜ∞« ‰õΩO_® =∂QÍ}˜ Éè∂í =ÚÅ∞ "≥∞@ì Éè∂í =ÚÅ∞QÍ =∂ˆ~O^Œ∞‰õΩ
Hõ$+≤ KÕâß~°∞. `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ =∂QÍ}˜ ѨO@ ÃÑiyO^Œx „ѨÉ∞íè `«fiO
ÖˇH¯õ Å∞ K≥|∞`«∞#flk. HÍx D ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ É’~°∞ÉÏ=ÙÖË HÍ~°}=∞#fl
~°ÇϨ ™êºxfl qÑ≤Ê K≥Ñʨ _»OÖË^∞Œ . „áê*ˇ‰Ωõ Åì =ÚOѨىõΩ ÅHõÖ∆ Ïk ZHõ~åÅ
`≥ÅOQÍ} Éè∂í =ÚÅ∞ #+¨áì ÈÜ«∂~Ú. =ÚOѨىõΩ QÆ∞iHÍx Éè∂í =ÚÅÖ’
J`«ºkèHõ âß`«O PO„^èŒ∞Å =â◊"≥∞ÿáÈÜ«∂~Ú. XHõ¯ ã≤OQƈ~}˜
HõOÃÑh=Å¡<Õ `≥ÅOQÍ} P~°∞ ÅHõÅ∆ ZHõ~åÅ =º=™êÜ«∞ Éè∂í q∞x
HÀÖ’Ê~ÚOk. iÜ«∞Öò Z¿ã\ì ò, á¶êOǨÏ∫*òÅ „H˜O^Œ WѨÊ\˜Hˆ =¸_»∞
ÅHõ ∆ Å ZHõ ~ åʼnõ Ω ÃÑ· Q Í #+¨ ì á ÈÜ« ∂ O. PO„^è Œ „áêO`« O `À
áÈeÛ#@¡~Ú`Õ `≥ÅOQÍ}Ö’ h\˜ =ã¨uH˜QÍx, q^Œ∞º`ü ã¨aû_ôH˜
QÍx KÕã#≤ Y~°∞Û KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. D XHõ¯ q+¨Ü∞« OÖ’<Õ QÆ`« 45
Uà◊§Ö’ `≥ÅOQÍ}ωõΩ ÅHõÖ∆ Ïk HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å #+¨Oì "å\˜eO¡ ^Œ@.
=∞# ~Ô `· ∞« Å P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞ „ѨÑO¨ Kåxfl HõkeOz<å, =∞#
`≥ÅOQÍ} Jaè=$kúx HÀ~°∞ HÀ~°∞ - Z^Œ∞Ì Ñ¨ÙO_»∞<Õ Hõ^• HÍH˜HÀ~°∞ 56
áêʼnõΩÅ#∞ HõkeOK«ÖËHõáÈÜ«∂~Ú. ѨÙ~°∞QÆ∞=∞O^Œ∞Å∞ Ô~·`«∞Å
„áê}ÏÅ#∞ fÜ«∞_®xˆH LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞<åfl~Ú. âßâ◊fi`«"∞≥ #ÿ K«~º° Å∞
KÕѨ@ì#O^Œ∞# P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ K«i„`« WHõ¯_ç Ô~·`«∞Å r=#OÖ’
ÉèÏQÆ"≥∞ÿáÈ~ÚOk.
`≥ Å OQÍ}Ï „áêO`« O Ö’x Éè í ∂ =ÚÅ#∞ PO„^è Œ ∞ Å∞
H˘#∞QÀÅ∞KÕÜ«∞~å^Œ<Õ x|O^èŒ##∞ Ju„Hõq∞Oz ™ê~°=O`«"≥∞ÿ#,
h\˜=#~°∞Å∞#fl Éèí∂=ÚÅ#∞ PO„^èŒ∞Å∞ `«=∞ =â◊OKÕã¨∞HÀ=_»O
=∞iO`« f„=`« ~ ° O KÕ ã ¨ ∞ Î < åfl~° ∞ . `« ∞ ᶠê #∞Ö’ H˘|ƒiK≥ @ ∞¡
‰õÄeáÈ~Ú#ѨC_»∞ HÀ™êÎ Ô~·`«∞ʼnõΩ ã¨Ç¨Ü«∞=∞OkOK«_»OÖ’
U=∞~°áê@∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ HÍx, WHõ¯_ç ~Ô `· ∞« Å P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ q+¨Ü∞« OÖ’
g∞#"Õ ∞ ëêÅ∞ Öˇ H ˜ ¯ OKå~° ∞ . =∞# „áêO`« O Ö’ PÖò H õ c ~ü
Ѩâ√◊ =^è⌠ßÅ#∞ ™ê÷ÑO≤ z =∞# Ѩâ√◊ ã¨OѨ^#Œ O`å ǨÏiOK«∞‰õΩáÈÜÕ∞ÖÏ
KÕâß~°∞.
J`«ºkèHõ ™êQÆ∞Éè∂í q∞ `≥ÅOQÍ}ÏÖ’<Õ LOk. #^Œ∞Åhfl
WHõ¯_ç#∞O_Õ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞<Î åfl~Ú. J~Ú<å `≥ÅOQÍ}Ö’<Õ =º=™êÜ«∞O
"≥#∞Hõ|_çáÈ=_®xH˜ „Ѩ^•è # HÍ~°}O áêʼnõΩÅ q=Hõ<∆ .Õ
PO„^è• „áê*ˇ‰Ωõ Åì ‰õΩ Ǩïëê~°∞ - `≥ÅOQÍ}ωõΩ ZuÎáÈ`«Å ÉË*Ï~°∞ 57
=∞o§ã¨∞<Î åfl~°∞. ~å=∞QÆ∞O_»OÖ’ L`«ÊuÎ J=Ù`«∞#fl 2600 "≥∞QÍ"å@¡
Hõ~Ô O@∞`À<Õ `≥ÅOQÍ} J=ã¨~åÅhfl f~°Û=K«∞Û. HÍh Z<£\ ј ã≤ ≤
Pnè#OÖ’ ~å=∞QÆ∞O_»O ^ä~Œ ‡° Öò Ѩ=~ü ¿ã+ì #¨ ∞¡ LO_»_O» =Å¡ ~åR
"å\ÏQÍ L`«ÊuÎ J=Ù`«∞#fl q^Œ∞º`«∞ÖÎ ’ Hˆ =ÅO 27 âß`«O (600
"≥∞QÍ"å@∞¡) =∂„`«"∞Õ Åaèã∞¨ #Î flk. H˘`«QÎ ∂Æ _≥OÖ’ 1250 "≥∞QÍ"å@∞¡
L`«ÊuÎ J=Ù`«∞<åfl W`«~° „áêO`åʼnõΩ =∞o§ã¨∞<Î åfl~°∞.
6. Ѩi„â◊=∞Å∞ :
Ѩi„â◊=∞Å∞ PO„^èŒ∞ʼnõΩ ^Õ"åÅÜ«∂ÖË HÍ=K«∞Û. HÍh
`≥ÅOQÍ}Ï "åiH˜ =∂„`«O W"Õ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ "≥·^•ºxH˜ ÖÁOQÆx
~åK«Ñ¨ÙO_»∞ÖÏ Ñ¨i}q∞OKå~Ú. `≥ÅOQÍ} „áêO`«OÖ’ W|ƒ_ç
=Ú|ƒ_çQÍ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ ™ê÷ÑO≤ K«_O» `À "å`å=~°} HÍÅ∞+¨ºO U~°Ê_ç
„Ѩ[Å P~ÀQͺxfl ^≥|ƒfã¨∞Î<åfl~Ú. =∞~À"≥·Ñ¨Ù ã¨"≥∞ÿHõº ~å¢+¨ì
U~åÊ@∞‰õΩ =ÚO^Œ∞ r=<Àáêkèx HõeÊOz# Ѩi„â◊=∞Åhfl
=¸`«Ñ_¨ ®¤~Ú. H˘`«QÎ Í =ã¨∞#Î fl Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ `≥ÅOQÍ}Ï "åã¨∞ʼnõΩ
Láêkè ÅaèOK«_O» ÖË^∞Œ .
qb<åxH˜ =ÚO^Œ∞ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ʼnõΩ HõÅÊ`«~∞° =ÙÖÏ¡
LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ ¤» 'P[O*ÏÇ≤Ï q∞Öòû, L™ê‡xÜ«∂ HÔ q∞HõÖòû, x*ÏO
PO„^è• áêʼnõΩÅ ™êfiǨÏHÍ~°O - `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ŠǨǨHÍ~°O 59
`≥ÅOQÍ}Ö’ ™êQÆ∞h\˜ ™œHõ~º° O QÆÅ Éè∂í q∞Ö’ ã¨∞=∂~°∞
63 âß`«O É’~°∞¡, ÉÏ=ÙÅ „H˜O^Œ<Õ L#flk. 16 ÅHõ∆Å q^Œ∞º`ü
ѨOѨÙÃã@¡ ^•fi~å ã¨∞=∂~°∞ 25ÅHõÅ∆ ZHõ~åÖ’¡ `≥ÅOQÍ} ~Ô `· åOQÆO
ѨO@Å∞ ѨO_çã∞¨ <Î åfl~°∞. W`«~° „áêO`åÅ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ `«# Y~°∞Û`À
„áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞ xi‡Oz ™êQÆ∞h~°∞ JOkã¨∞#Î fl „ѨÉ∞íè `«fiO ™⁄O`« Y~°∞Û`À
™êQÆ∞h~°∞ ™œHõ~º° O HõeÊOK«∞‰õΩ#fl `≥ÅOQÍ} ~Ô `· åOQÍxH˜ `«y#O`«
q^Œ∞º`ü ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕÜ∞« _»O ÖË^∞Œ . „ѨÉ∞íè `«fi Jã¨=∞~°`÷ « =Å¡ ~ÀA‰õΩ
=¸_»∞, <åÅ∞QÆ∞ QÆO@ʼnõΩ q∞Oz =º=™êÜ«∂xH˜ q^Œ∞º`ü ã¨~Ñ° ~¨¶ å
KÕÜ«∞ÖËx Ѩiã≤÷u. JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=_®xH˜ Lz`« HõÔ~O@∞
W™êÎ=∞x, PK«~°}Ö’ qѶ¨Å"≥∞ÿOk. ã¨"≥∞ÿHõº~åROÖ’ L#flO^Œ∞ˆH
`≥ÅOQÍ} ~Ô `· åOQÍxH˜ D n#ã≤u÷ ^•Ñ¨ÙiOzO^Œx K≥Ñʨ _®xH˜
q^Œ∞º^Œ∞`åÊ^Œ# - qxÜ≥∂QÆO J<Õ XHõ¯ JOâ◊O KåÅ∞. HÍ=Åã≤#O`«
ÉÁQÆ∞æ L<åfl ~å=∞QÆ∞O_»O, H˘`«ÎQÆ∂_≥OÅÖ’ 3850 "≥∞QÍ"å@¡
q^Œ∞º^Œ∞`åÊ^Œ# (~åR L`«ÊuÎÖ’ =¸_çO@ Ô~O_»∞ =O`«∞Å∞)
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl, <åQÍ~°∞˚#™êQÆ~ü, Nâ‹·ÅO „áê*ˇ‰õΩìÅÖ’ `≥ÅOQÍ}
"å\Ï ã¨∞=∂~°∞ 1360 "≥∞QÍ"å@∞¡ L<åfl `≥ÅOQÍ} ~Ô `· åOQÍxH˜
HõÔ~O@∞#∞ W=fi_»O ÖË^Œ∞. W`«~° „áêO`åʼnõΩ, ~å„ëêìʼnõΩ
`åÉËÅ∞ Ѩ~∞° QÆ∞`À HõÅfi‰õΩiÎ ZuÎáÈ`«Å∞ - z~°∞`« Ѩ~∞° QÆ∞`À `≥Å∞QÆ∞QÆOQÆ 58
+¨µQÆ~ûü , `å*ò QÍ¡ãπ áêºHõsì , „áêQÍ@∂Öòû, ã≤iѨÓ~ü ¿ÑѨ~ü q∞Öòû,
ã≤OQƈ~}˜ HÍÅsãπ, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ Pãπɡ™êìãπ— ÖÏO\˜ „Ѩ=ÚY
Ѩi„â◊=∞Å∞ =¸ã≤"Õ`«‰õΩ QÆ∞Ô~·<å~Ú. x*ÏO HÍÅOÖ’ U~åÊ@∞
KÕã#≤ ÃãO„@Öò ÖϺÉò#∞ P~ü.P~ü. ÖϺÉòQÍ =∂ˆ~Ûã≤ PO„^è∞Œ Å`À
xO¿Ñâß~°∞, 1956‰õΩ =ÚO^Œ∞#fl Ѩi„â◊=∞ÅxflO\˜Ö’ `≥ÅOQÍ}
"åã¨∞ÖË L^ÀºQÆ∞Å∞ HÍQÍ, <Õ_∞» Jq PO„^è∞Œ ňH ™ê÷=~åÖˇ<· å~Ú.
Ѩi„â◊=∞Åhfl `≥ÅOQÍ}Ö’<Õ =ÙO_»QÍ x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞ ‰õÄ_® WHõ¯_Õ
JkèHõOQÍ ZO^Œ∞‰õΩ<åfl~À, D „áêO`«"Õ∞ ZO^Œ∞‰õΩ Jaè=$kú
K≥O^Œ_O» ÖË^À xÅnÜ«∂eû# ã¨=∞Ü«∞=∂ã¨#fl"≥∞Oÿ k. P<å_»∞ ~Ô ã· π
q∞Å∞¡Å∞ `«Ñʨ =∞ˆ~ Ѩi„â◊=∞Å∞ ÖËx PO„^èŒ „áêO`«O "å~°∞ <Õ_∞»
áêi„âßq∞HõOQÍ =ÚO^ŒO[Ö’ ZO^Œ∞‰õΩ<åfl~À QÆ=∞xOKåe.
PO„^è∞Œ Å∞ Ѩi„â◊=∞Å#∞ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ™œÅÉèºí O H˘~°̂H ¿ã\ì ò
ÃѶ·<å<£û HÍ~Àʈ~+¨<£, z#fl `«~°Ç¨ Ѩi„â◊=∞Å Jaè=$kú ã¨Oã¨÷,
WO_»¢ãÜ ì≤ ∞« Öò W<£„á¶ê¢ãHì¨ Ûõ ~ü HÍ~Àʈ~+¨<Å£ #∞ „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨$+≤Oì z#@∞¡
Jq JOkOz# ~°∞}ÏÅ#∞, á⁄Ok# =º‰õΩÅÎ #∞ ѨijeOz#ѨÙÊ_»∞
J~°÷=∞=Ù`«∞#flk. W\©=Å „ѨHõ\ ˜Oz# „Ѩ`ÕºHõ Pi÷Hõ *’<£Å
q+¨Ü∞« OÖ’ ‰õÄ_® Jxfl PO„^è• lÖÏ¡ÖË ZOÑ≤Hõ HÍ|_®¤~Ú.
L^ÀºQÆ∞Ö’¡ PO„^è∞Œ Å JkèHÍ~°O - `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ʼnõΩ JO^èHŒ Í~°O 60
 Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ `≥ÅOQÍ}Ï =º=™êÜ«∞ Éè∂í =ÚÅ#∞, Ѩi„â◊=∞Å#∞ ™ê÷Ñ≤OKÕO`«=~°‰õΩ `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Å#∞
h\˜x, `«‰Ωõ ¯= ^è~Œ H°̂ q^Œ∞º`«∞#Î ∞ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ JOkOKå~Ú. ÃÑQ· Í Éè=í # x~å‡} ‰õÄbÅ∞QÍ Ñ¨xKÕ~ÚOz# PO„^èŒ áêi„â◊q∞Hõ "Õ`ÅΫ ∞
~À_»∞¤ ™œHõ~åºÅ∞, á¶È#∞ ™œHõ~åºÅ∞ HõÅ∞QÆ*âË ß~Ú. ÃÑ@∞ì|_»∞Åg∞^Œ Ѩi„â◊=∞Å∞ „áê~°OaèOz# ~ÀA#∞O_ç `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Å#∞
20% =~°‰õΩ ã¨aû_ôÅ#∞ J#∞=∞uOKå~°∞. ¿ãÖòû \ÏH±ûÖ’ ˆQ@∞^•\˜ ֒ѨʼnõΩ ~åhÜ«∞@O ÖË^Œ∞. q^ÕâßʼnõΩ ZQÆ∞=∞u
q∞#Ǩ~ÚOѨÙxKåÛ~°∞. WO`å KÕ¿ãÎ U ‰õΩÅO"åi Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ KÕÜ«∞|_»∞`«∞#fl „QÍ<≥·\ò HõOÃÑhʼnõΩ =Ú_çã¨~°∞HõO`å `≥ÅOQÍ}
„áêO`åx^Õ HÍQÍ, Ѩi„â◊=∞Å Ü«∞[=∂#∞Å∞, L^ÀºQÆ∞Å∞ =∂„`«O
P ‰õΩÅO"åˆ~ L^ÀºQÆ∞Å∞, U „áêO`«O"åi Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ P
`≥ÅOQÍ}Ë`~« ∞° ÖË. `≥ÅOQÍ}Ö’x "≥Ú`«OÎ „ÃÑ"· @
Õ ∞ Ѩi„â◊=∞ÅÖ’
„áêO`«O"åˆ~ L^ÀºQÆ∞Å∞. ~Ô _ç¤ ÖϺÉòûÖ’ PO„^èŒ „áêO`åxH˜ K≥Ok# 23% =∂„`«"Õ∞ `≥ÅOQÍ} L^ÀºQÆ∞Å∞<åfl~°∞. W^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
Ô~_»¡ˆH JkèHõ L^ÀºQÍÅ∞ ÅaèOK«QÍ, ã≤sãπ HõOÃÑhÖ’ PO„^èŒ PO„^èŒÖ’x Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ `≥ÅOQÍ} L^ÀºQÆ∞ÖË ÖËHõáÈ=_»O
„áêO`åxH˜ K≥Ok# ~åAʼnõΩ L^ÀºQÍÅ∞ ÅaèOKå~Ú. JÖψQ Hõ=∞‡ QÆ=∞<å~°›O.
‰õΩÅO "åi HõOѨhÅÖ’ P ‰õΩÅã¨∞ÖÎ Ë L^ÀºQÍÅ#∞ á⁄O^ŒQeÆ QÍ~°∞. Ѩi„â=◊ ∞Å ~å~ÚfÅ∞ PO„^Œè ~åÜ«∞Åã‘=∞ `≥ÅOQÍ}
g@xfl\˜=Å¡ áêi„âßq∞HõOQÍ `≥ÅOQÍ} Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞<åfl q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î 60% 7.5% 12.5%
L^ÀºQÆ =ã¨u =∂„`«O ÅaèOK«_O» ÖË^∞Œ . PO„^è∞Œ ŠѨi„â◊=∞Åhfl =º=™êÜ«∞ Ѩi„â◊=∞Å∞ 54 23 23
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ K«∞@∂ì L#fl ~°OQÍÔ~_ç¤ lÖÏ¡Hˆ Ѩiq∞`«=∞=Ù`«∞O_»QÍ *ÏfÜ«∞ ÉϺO‰õΩÅ ~°∞}ÏÅ∞ 54 16 30
HÀ™êÎO„^èŒ lÖÏ¡ÅÖ’ H˘`«ÎH˘`«Î Ѩi„â◊=∞Å∞ ѨÙ@∞ìH˘ã¨∞Î<åfl~Ú. Ѩi„â◊=∞Å∞ 6000 750 1250
`≥ÅOQÍ} W`«~° lÖÏ¡ÅÖ’ L#fl Ѩi„â◊=∞Å∞ ‰õÄ_® T_çáÈ=_»"∞Õ
HÍi‡‰õΩÅ∞ ÅHõ∆Ö’¡ 2.56 0.30 0.95
ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O.
Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ k#ã¨i ‰õÄbÅ∞ ÅHõ∆Ö’¡ 3.16 0.70 0.81

JkèHÍ~°OÖ’ PO„^è∞Œ Å^Õ Ñ¨@∞ì - `≥ÅOQÍ}‰õΩ q∞yeOk á⁄@∞ì 61 Hõ=Ú‡‰õΩ<åfl~°∞ `≥ÅOQÍ}Ï K«∞@∞ì - ѨHá∆õ ê`« áêÅ#^Õ D QÆ∞@∞ì 62

7. QÆ$Ç¨Ï x~å‡}O :
~å[^è • x #QÆ ~ ° O Ö’ qK« Û ù Å q_ç Q Í Z<£ ˆ H ¡ " £ Å ∞,
Jáê~ü"ì ∞≥ O\òÅ∞, HÍÅhÅ∞ ѨÙ@∞ìH˘ã¨∞<Î åfl~Ú. ÃÇÏ· >ˇH± ã≤\ ,© "≥∞QÍã≤\ ©
¿Ñ~°`¡ À ѨÙ~å`«# ã¨O㨯 $u =∂Ü«∞=∞ø`«∞#flk. ã¨Q@ Æ ∞# `≥ÅOQÍ}
"åã¨∞Å Wà◊§ ã¨Ö÷ ÏÅHõ<åfl <åÅ∞QÆ∞ ~Ô @¡ "≥â· ßźO`À PO„^è∞Œ Å "Õ∞_»Å∞
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ ÅHõÖ∆ Ïk ZHõ~åÅ =º=™êÜ«∞ Éè∂í =ÚÅ∞
=Åã¨"å^Œ∞Å QÆ$Ç¨Ï x~å‡}ÏxˆH qxÜ≥∂yOѨ|_»∞`«∞<åfl~Ú.
ÃÇ· Ï ^Œ ~ åÉÏ^£ lÖÏ¡ #∂~° ∞ âß`« O QÆ $ Ǩ Ï x~å‡}Ïxˆ H
qxÜ≥∂yOѨ|_»QÍ, ~°OQÍÔ~_ç¤ lÖÏ¡Ö’ ã¨QOÆ Éè∂í =ÚÅ∞ =º=™êÜ«∞O
#∞O_ç ^•i =∞àϧ~Ú. #ÖÁæO_», =∞ǨÏ|∂Éò#QÆ~,ü =~°OQÆÖò, "≥∞^ŒH±
lÖÏ¡Å∞ ‰õÄ_® =Åã¨"å^Œ∞Å J_®¤Å‰õΩ =º=™êÜ«∞ Éèí∂=ÚÅ#∞
JiÊã¨∞<Î åfl~Ú. [<åÉèÏ ÖˇH¯õ Ö’¡ H͉õΩO_® Wà◊§ ã¨Ö÷ ÏÅ Pnè<åxfl
|\˜ì K≥áêÊÅO>Ë ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ 60% PO„^è∞Œ Å^Õ Jx K≥áêÊeû#
Ѩiã≤u÷ Z^Œ∞~Ô O· k. QÆ$Ç¨Ï x~å‡} ~°OQÆO "ÕQOÆ Ñ¨ÙOA‰õΩ#fl^Œx
K≥ Ñ ¨ Ê _» O Hõ < åfl `≥ Å OQÍ}Ë ` « ~ ° ∞ Å QÆ $ Ǩ  Å∞ â◊ ~ ° " Õ Q Æ O `À
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞x K≥ѨÊ_»O "åã¨ÎqHõ`«‰õΩ ^ŒQÆæ~°QÍ =ÙO@∞Ok.
`≥ÅOQÍ}Ë`~« ∞° Å QÆ$Ç¨Ï x~å‡}ÏʼnõΩ Wà◊§ ã¨Ö÷ ÏÅ ¿Ñ~°∞#, W@∞HõÅ∞
`«Ü∂« ~°∞ KÕ¿ã <≥ÑO¨ `À =º=™êÜ«∞ Éè∂í =ÚÅ∞ `«Q∞Æ `æ ∞« O_»QÍ, Wã¨∞Hõ
`«~°eOѨÙ`À Éèí∂QÆ~°ƒù[ÖÏÅ =∞@ìO `«yæáÈ~Ú =º=™êÜ«∞O
^≥|ƒuO@∞#flk. ~å[^è•x #QÆ~O° K«∞@∂ì =O^ŒHÖ˜ ’g∞@~°∞¡ iÜ«∞Öò
Z¿ã\ì ò "åºáê~°∞Å =â◊"∞≥ áÿ È~ÚOk.
~å[^è•x #QÆ~O° Ö’ Jxfl „áêO`åÅ "å~°∞ L#flѨÊ\˜H©
PO„^èŒ – `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Å∞ =∂„`«O y„~° wã≤#@∞¡QÍ Z=iH˜
"åˆ~ q_çáÈ~Ú#@∞ìQÍ L<åflˆ~ HÍx, Hõeã≤ L#fl@∞¡ ÖË^∞Œ . ÃÑiy#
#QÆ~O° áê`«|ã‘,Î H˘`«Î |ã‘ÅÎ ∞QÍ q_çáÈQÍ, H˘`«|Î ã‘ÖÎ ’ PO„^èŒ –
`≥ÅOQÍ}ÏÅ∞QÍ q_»nã≤#@∞¡ HÍÅhÅ∞ `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ <Î åfl~Ú. Ec¡
Ç≤ÏÖòû, |O*Ï~å Ç≤ÏÖòû, ã¨Or=Ô~_ç¤ #QÆ~,ü "≥OQÆà~◊ å=Ù #QÆ~,ü ‰õÄHõ\ò
Ѩe¡, =#ã¨÷eѨÙ~°O ÖÏO\˜q PO„^èŒ∞Å ™ê÷=~åÅ∞QÍ QÆ∞iÎOѨÙ
á⁄O^ŒQÍ, J_»Q¤ ∞Æ @ì, [QÆ`yü iQÆ∞@ì, <å=∂ÅQÆ∞O_»∞, |`«∞Hõ=∞‡‰õΩO@
ÖÏO\˜q `≥ÅOQÍ}Ï "åã¨∞ʼnõΩ K≥Ok#qQÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^•~Ú.
ÅH©H¤ Í Ñ¶Ó¨ Öò, @áêÊK«|∂„`«, ѶŨ H±<å=∂ =O\˜ |ã‘ÅÎ ™ê÷#OÖ’
|O*Ï~å Ç≤ÏÖòû, Ec¡ Ç≤ÏÖòû, ÃÇÏ· >ˇHã± \≤ © ÖÏO\˜ HÍÅhÅ∞ KÀ@∞
KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl~Ú. Z\ÁzÛ HÍÅO QÆ_»∞ã¨∞Î#fl H˘kÌ `≥ÅOQÍ}Ï
"åã¨∞Å *Ï_»Å∞ =∂„`«O he h_»Å∞QÍ<Õ q∞yeáÈ`«∞<åfl~Ú.

qâßÖÏO„^Õ =Ú^Œ<Ì åfl~°∞ - LѨ=ÚYº=∞O„u ~°^<ÌŒ åfl~°∞ 63 JkèHÍ~° Ñ‘~O°î PO„^è∞Œ Å l^Œ<Ì åfl~°∞ - =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ =∞#‰õΩ =^Œ<Ì åfl~°∞ 64
 QÆ$Ç¨Ï x~å‡} ~°OQÆOÖ’ 1956Ö’ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ^ÀÑ≤_ô
1969 <å\˜ „Ѩ`ÕºHõ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞ ѨÙ@∞ìHõ`À Ѩ~åHÍ+¨ì‰õΩ
KÕ~∞° ‰õΩ#flk. „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O =Úyã≤# "≥O@<Õ Ñ¨^HŒä Oõ
„ѨHÍ~°O ^ÀÑ≤_ô "≥Ú^ŒÖO·ˇ k. ~å[^è•x #QÆ~O° ÃÑ· „Hõ=∞OQÍ Ñ¨@∞ì
™êkèOK«_®xˆH Ǩï_®, ǨÏ∫ã≤OQ∑ É’~°∞Ť ∞ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. ǨÏ∫ã≤OQ∑
É’~°∞¤ ^•fi~å ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ K«∞@∂ì H˘`«HÎ ˘`«Î HÍÅhÅ#∞ U~åÊ@∞
KÕã≤ PO„^èŒ∞ʼnõΩ ^è•~å^Œ`«ÎO KÕâß~°∞. JÖÏO\˜"Õ 'Éèí~°`ü#QÆ~ü,
ÉÏQ∑eOQÆOѨe,¡ Zãπ.P~ü. #QÆ~,ü "≥OQÆà~◊ å=Ù #QÆ~,ü =∞ÅH±¿Ñ@,
=#ã¨÷eѨÙ~°O, =∞øÖÏe, QÆKüÉ∫e, q[Ü«∞#QÆ~ü HÍÅh, "≥∞Ç≤Ïn
Ѩ@flO—ÅÖ’ xi‡Oz# HÍÅhÅ∞. L^•. Pã≤Ü∂« Ö’ÔHÖÏ¡ Ju ÃÑ^Œ^Ì #·≥
‰õÄHõ\òÑe¨ ¡ HÍÅhÖ’ 97% Wà◊§#∞ PO„^è∞Œ ÖË HÔ =· ã¨O KÕã∞¨ HÀ=_»O
ѨHõ∆áê`« áêÅ#‰õΩ x^Œ~°≈#O. WѨÊ\˜=~°‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO, Ǩï_®,
ǨÏ∫ã≤OQ∑ É’~°∞,¤ ÖË|~ü _çáê~ü"ì ∞≥ O\ò xi‡Oz# "≥Ú`«OÎ QÆ$ǨÅÖ’
90% PO„^è∞Œ ÖË KÕlH˜¯OK«∞‰õΩx ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£#∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~∞° .
1970Ö’ Ec¡ÇÏ≤ Öòû ǨÏ∫ãπ ae¤OQ∑ ™⁄Ãã\· H© ˜ ZHõ~å‰õΩ
=O^Œ~∂° áêÜ«∞Å <å=∞=∂„`«O ^è~Œ ‰° Ωõ 1,398 ZHõ~åÅ#∞ ^è•~å^Œ`OΫ
KÕâß~°∞. PHõ¯_» L#fl `≥ÅOQÍ} ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å#∞, yi[#∞Å#∞
`«iq∞H˘\ì̃ P ™⁄Ãã\· H© ˜ ^è•~å^Œ`OΫ KÕã#≤ Éè∂í q∞ qÅ∞= „Ѩã∞¨ `Î «
qb<åxH˜ ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µÅ P"≥∂^ŒO - WOHÍ H˘#™êy¿ãÎ `«Ñʨ ^Œ∞ „Ѩ=∂^ŒO
áÈ~Ú<å D Ѩ„uHõʼnõΩ QÆ∞~°∞ΉõΩ ~åÖË^Œ∞ HÍh, `≥ÅOQÍ}
=ÚYº=∞O„`«∞Å#∞ kOKÕÜ∞« _»OÖ’ „Ѩu~ÀE "≥Ú^Œ\ ¿˜ Ñr "å~°ÖÎ .Ë
UHõOQÍ F `≥ÅOQÍ} =ÚYº=∞O„u<Õ |ѶӨ <£QÍ z„uã¨∂Î HÍ~°∂<ì Å£ #∞
„Ѩ u ~ÀE „Ѩ K « ∞ iOKåÜ« ∞ O>Ë g∞_ç Ü « ∂ Pkè Ñ ¨ ` « º O ZÖÏ
H˘#™êQÆ∞`«∞#fl^À JOK«<å "ÕÜ∞« =K«∞Û.
Ѩ „ uHÍ ~° O QÆ O Ö’ J㨠= ∂#`« Å ∞ H˘\Áì z Û#@∞ì
HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú. qb<åxH˜ =ÚO^Œ∞ `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`«OÖ’ L#fl
Ѩ„uHõÅhfl PO„^èŒ áêʼnõΩÅ q=Hõ∆‰õΩ QÆ∞Ô~· HÍÅQÆ~°ƒùOÖ’ Hõeã≤
áÈÜ«∂~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ Ñ¨„uHÍ ~°OQÆOÖ’ PO„^è∞Œ Å QÆ∞`åºkèÑ`¨ åºxH˜
Z^Œ∞ˆ~ ÖˉõΩO_® áÈ~ÚOk. áêʼnõΩÅ∞ J㨇nÜ«∞ Ѩ„uHõňH
„Ѩ H õ @ #Å∞, 㨠a û_ô Å ∞, „QÍO@¡ # ∞ =∞OE~° ∞ KÕ ã ¨ ∂ Î H˘xfl
k#Ѩ„uHõÅ#∞ `«=∞ áêsì Hõ~Ñ° „¨ `åÅ∞QÍ =∂~°∞Û‰õΩO@∞<åfl~°∞.
g∞_çÜ«∂ "≥Ú`«ÎO PO„^èŒ∞Å QÆ∞Ñ≤Ê\’¡<Õ L#flO^Œ∞#
`≥ÅOQÍ} Hõ+#ì̈ ëêìÅ∞ „ѨÉ∞íè `«fiO ^Œ$+≤Hì Q˜ Íh, |Ü«∞\˜ „ѨÑO¨ K«O
^Œ$+≤Hì ˜ QÍh `≥eÜ«∞hÜ«∞_»O ÖË^∞Œ . `≥ÅOQÍ} ¿Ñ~°∞ qO>Ë<Õ H˘xfl
¿ÑѨ~°¡‰õΩ HõOѨ~°O ѨÙ@∞ìH˘ã¨∞Î#fl@∞¡ HõxÑ≤ã¨∞Î#flk. z#flz#fl
ã¨OѶ∞¨ @Å#∞ Ѩ`åHõ ji¬HÅõ ∞QÍ =Ú„kOz ÃÑ^ŒÑÌ @ ‘ "Õã∞¨ #Î fl H˘xfl
HÀ™êÎO„^èÃŒ Ñ<· Õ áêʼnõΩÅ ÉèHí Î̃ - `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ʼnõΩ ÖË^∞Œ Éè∞í HÎ̃
^è~Œ Ö° ’¡ "ÕÅ HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Ö’¡ LO@∞Ok. f~å K«∂¿ãÎ P ™⁄Ãã\· Ö© ’
JkèHõâß`«O PO„^èŒ∞ÖË ã¨Éèí∞ºÅ∞. iÜ«∞ÖòZ¿ãì\ò "åºáê~°∞Å∞
=â◊Ñ~¨ ∞° K«∞‰õΩ#fl Éè∂í =ÚÅ#∞ "å~°∞ áê¡@∞¡QÍKÕã≤ ZHõ~åxH˜ K≥eO¡ z#
^è~Œ Ö° Ö’ QÆ*ÏÅ#∞ J=Ú‡`«∞<åfl~°∞. `≥ÅOQÍ}Ï"åã¨∞Å∞ `«=∞ ã¨O`«uH˜
50 QÆ*ÏÅ ã¨Ö÷ ÏÅ#∞ H˘xÃÑ@ìÖ#Ë O`«QÍ ^è~Œ Å° ∞ JHÍâß#flO\Ï~Ú.
K≥~∞° =ÙÅ∞, ‰õΩO@Å∞ ‰õÄ_® |∂@HõÑÙ¨ iÜ«∞Öò Z¿ã\ì ò "åºáê~°∞Å
PHõeH˜ Ѷ¨ÅǨ~°"≥∞ÿáÈ`«∞<åfl~Ú. J@g „áêO`åÅ∞, |O[~°∞
Éè∂í =ÚÅ∞ iÜ«∞Öò Z¿ã\ì ò "åºáê~°∞ʼnõΩ ã≤~∞° Å∞ ѨO_çã∞¨ <Î åfl~Ú.
áêi„âßq∞Hõ"å_»Å ¿Ñ~°∞# `≥ÅOQÍ} ¿Ñ^Œ„Ѩ[Å Éèí∂=ÚÅ#∞
¿ãHõiOz, ã¨aû_ô ~ˆ @¡`À |∂@HõÑÙ¨ áêi„âßq∞Hõ"`Õ ÅΫ ‰õΩ Hõ@Éì \ˇ Ïì~∞° .
WO`å KÕ¿ãÎ P "åºáê~°∞Å∞ ã¨aû_ô ^è~Œ Å° ‰õΩ á⁄Ok# Éè∂í =ÚÅ#∞
JkèHÖõ ÏÉèÏʼnõΩ J=Ú‡‰õΩ<åfl Ѩ\ Oì̃ K«∞‰õΩ<Õ <å^è∞Œ _Õ ÖË_∞» .
9. Ѩ„uHõÅ∞ - >ˇeq[#∞¡ :
Jã¨`åºÅ#∞, J~°ãú `¨ åºÅ#∞ ã¨`åºÅ∞QÍ =∂~°Û_®xH˜ H˘xfl
k# Ѩ„uHõÅ∞ áÈ\© Ѩ_»∞`«∞<åfl~Ú. K«^Œ∞=Ù~åx "åix É’ÖÏÎ
H˘\˜ìOK«_®xH˜ W^ÕѨxx H˘xfl >ˇeq[<£ Kèå#à◊√§ KÕѨ\Ïì~Ú.
áêÅ=¸~°∞ lÖÏ¡Ö’x 24 ÅHõÅ∆ [<åÉèÏÖ’ 14 ÅHõÅ∆ [#O =Åã¨
65 ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åRO`À PO„^蕉õΩ „Ѩ"∂≥ ^ŒO - `≥ÅOQÍ}ωõΩ q∞yeOk qëê^ŒO 66
k#Ѩ„uHõÅ∞, L"≥fi`«∞Î# ÖËz# `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞ "å~°ÎÅ∞
„áê=ÚYº`«ÖËxqQÍ Ö’Ñ¨e ¿ÑrňH Ѩiq∞`«O KÕã¨∞Î<åfl~°∞.
L^Œº=∂xfl q[Ü«∞=O`«O KÕÜ∂« ÅO>Ë „Ѩã∞¨ `Î =« Ú#fl k#Ѩ„uHõÅ#∞,
„Ѩ™ê~° ™ê^è<Œ åÅ#∞ =∂„`«"∞Õ #=Ú‡‰õΩO>Ë ã¨iáÈ^Œ∞. ѨHá∆õ ê`« ^èÀ~°}˜
K« ∂ Ñ≤ ã ¨ ∞ Î # fl g∞_ç Ü « ∂ ÃÑ· ‰õ Ä _® L^Œ º =∞O #_ç Ñ ≤ O Kåeû#
J=ã¨~°=ÚOk.
10. ã≤x=∂ ~°OQÆO :
ã≤x=∂ ~°OQÆOÖ’ Öˇ\· ò ÉÏÜü∞#∞O_ç Ç‘Ï~À =~°‰Ωõ "≥Ú`«OÎ
PO„^èŒ∞ÖË. `≥ÅOQÍ} ã¨O㨯 $ux <åâ◊#O K≥Ü«∞º_®xH˜ ã≤x=∂
~°OQÆO #_»∞O ayOz#@∞¡ HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. WHõ¯_ç Ü«∂ã¨#∞, ÉèÏ+¨#∞,
ã¨O㨯 $ux ã≤x=∂Å ^•fi~å J==∂# Ѩ~°∞ã¨∞Î<åfl~°∞. ~“_ô
"Õ+^¨ •è ~°∞ʼnõΩ, Ǩ㨺#@∞ʼnõΩ `≥ÅOQÍ} Ü«∂㨠¿Ñ~°∞`À ÉèÏ+¨#∞
`«yeã¨∞Î<åfl~°∞. "åã¨Î"åxH˜ "å~°∞ `≥ÅOQÍ}‰õΩ K≥Ok# ÉèÏ+¨QÍ
K«∂Ñ≤ã∞¨ #Î fl ÉèÏ+¨ ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ ZHõ¯_® HõxÑ≤OK«^∞Œ . x*ÏO
HÍÅOÖ’ L~°∂Ì Ñ¨^•Å HõÅ~ÚHõ`À `≥Å∞QÆ∞#∞ ã¨OHõ~O° KÕã≤ =∂\Ï¡_Õ
"å~°∞ `≥ÅOQÍ}Ö’ XHõ¯ âß`«O ‰õÄ_® ÖË~∞° . JÖÏO\˜ ÉèÏ+¨#∞
"≥Ú`«OÎ `≥ÅOQÍ} „áêO`åx^Õ J#fl@∞¡ |∂@HõÑÙ¨ „ѨKå~åxfl `«=∞
ã≤x=∂Å ^•fi~å „Ñ¨Kå~°O KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
67 PO„^è• áêʼnõΩÅ^ŒO`å ‰õΩÜ«ÚHÎ̃ - HÍ=Åã≤O^Õ =∞#‰õΩ q=ÚHÎ̃ 68
 ã≤ x =∂ ~° O QÆ = ∞O`å 99 âß`« O PO„^è Œ ∞ ň H
K≥Ok#O^Œ∞=Å¡<À U"≥∂HÍx ã≤x=∂ ~°OQÍxH˜ W|ƒ_ç=Ú|ƒ_çQÍ
ã¨aû_ôÅ#∞ „ѨH\õ O˜ K«_O» Ö’ áÈ\©Ñ_¨ ∞» `«∂ „ѨÉ∞íè `«fiO „Ѩ*Ï^è<Œ åxfl
^Œ∞ifixÜ≥∂QÆÑ~¨ ∞° ã¨∞#Î flk. ~å"≥∂rѶe≤ Oã≤\H© ,˜ ã≤x=∂ ã¨∂_ì Ü
ç ∂≥ ʼnõΩ,
ã≤x=∂~°OQÆOÖ’ L#fl "åiH˜ ã¨aû_ô ^èŒ~°Å‰õΩ Wà◊§ ã¨÷ÖÏÅ#∞
ˆH\Ï~ÚOK«_»O q_»∂¤~°O. ã≤x=∂"å~°∞ JÖÏ ã¨O„QÆÇ≤ÏOz#
Éè∂í =ÚÅ#∞ `«ÑC¨ ^•i Ѩ\ Oì̃ z#ѨC_»∞‰õÄ_® J_çy# "å~°∞ ÖË~∞° .
~å=∞Hõ$ëê‚ ã¨∂_ì Üç ∂≥ WѨÊ\˜Hˆ "åºáê~° ã¨=Ú^•Ü«∞OQÍ =∂iOk.
11. W`«~° ~°OQÍÅ∞ :
z\òû, ÃѶ·<å<≥ûãπ, @∂~üû PO_£ „\Ï"≥Öòû, „Ñ≤O\˜OQ∑,
Hõ<„£ ãì̈H<∆õ û£ , iÜ«∞Öò Z¿ã\ì òûÖÏO\˜ "å\˜Ö’‰õÄ_® PO„^è∞Œ Å^Õ Ñ¨ÓiÎ
PkèѨ`«ºO.
W`«~åÅ∞ (2001-02) PO„^èŒ ~åÜ«∞Åã‘=∞ `≥ÅOQÍ}
„QÆO^ä•ÅÜ«∂Å∞ 630 243 466
ѨOKå~Úf âßYÅ∞ 883 342 295
Jyfl=∂ѨHõ Hˆ O„^•Å∞ 104 40 62
PO„^è∞Œ ʼnõΩ zHͯ~Ú Éè’QÍÅ∞ - `≥ÅOQÍ}‰õΩ ^ŒHͯ~Ú ~ÀQÍÅ∞ 69
`≥ÅOQÍ}ÃÑ· JáÈǨÏÅ∞
1. „ѨH$õ uѨ~O° QÍ<Õ `≥ÅOQÍ} "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`«O HÍ^Œ∞ :
ã¨HÅõ ã¨OѨ^ÅŒ ∞ Hõey# `≥ÅOQÍ} <Õ_∞» ѨÙ>ì̌_∞» ^Œ∞ó
YOÖ’ =ÚxyáÈ~ÚOk. ~å¢+¨ ì O Ö’x Jxfl lÖÏ¡ Å Hõ < åfl
=∞ǨÏ|∂Éò#QÆ~Öü ’<Õ J`«ºkèHõ ™êQÆ∞Éè∂í q∞ =ÙOk. Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’
J`«ºkèHõ P@qHõ ã¨OѨ^Œ =ÙOk. PkÖÏÉÏ^£, HõsO#QÆ~,ü =~°OQÆÖò,
Y=∞‡O lÖÏ¡ÅÖ’ Z#ÖËx ÉÁQÆ∞æ xˆHá∆ êÅ∞<åfl~Ú. `≥ÅOQÍ}Ö’<Õ
J`«ºkèHõ q^Œ∞º`ü L`«ÊuÎ J=Ù`«∞#flk. ~å¢+Oì¨ Ö’ ¿Ñ~°∞QÍOz# „Ѩ^•è #
#^Œ∞Öˇ#· Hõ$+¨,‚ QÀ^•=i #^Œ∞ŠѨs"åǨÏHõ „áêO`«O 70 âß`åxH˜
ÃÑQ· Í `≥ÅOQÍ}Ö’<Õ LOk.
'JOQÆ\’¡ Jhfl L<åfl JÅ∞¡x <À\’¡ â◊x— J#fl@∞¡ WHõ¯_»
Jhfl L<åfl WHõ¯_ç „Ñ¨[ʼnõΩ Jhfl Hõ~∞° "Õ. „`åQÆ_®xH˜ hà◊√§ÖËx
„Ѩ[Å∞ `≥ÅOQÍ}ÏÖ’<Õ L<åfl~°∞. u#_®xH˜ uO_çÖËx"å~°∞
=∞#"åˆ~. LO_»_®xH˜ WÅ∞¡ÖxË k =∞# Tˆ~.¡ K«^=Œ _®xH˜ `«y#xfl
q^•º ã¨Oã¨Å÷ ∞ ÖË=Ù. K«kq# "åiH˜ H˘Å∞=ÙÅ∞ ÖË=Ù. =º=™êÜ«∂xH˜
™êQÆ∞h~°∞ ÖË^∞Œ . h~°∞ LO>Ë Hõ~O° @∞ LO_»^∞Œ . ÃÑQ· Í `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[ʼnõΩ "≥∂™êÅ∞ KÕ¿ã ‰õΩÜ«ÚH˜Î `≥eÜ«∞^Œ∞. "≥∂™êÅ#∞O_ç
PQƉΩõ O_® ™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú "≥∂™êÅ∞ - "≥∞e"ÕÜ∞« Hõ `«Ñʨ ^Œ∞ =∞# g∞™êÅ∞ 71
Wq QÍHõ Jxfl ~°OQÍÅÖ’ J_»∞QÆ_∞» QÆ∞<å `≥ÅOQÍ}ωõΩ
J<åºÜ«∞"Õ∞ [iyOk. ~åROÖ’<Õ "≥#∞Hõ|_ç# lÖÏ¡QÍ =Ú„^Œ
<≥uÎ<≥`«∞ΉõΩ#fl =∞ǨÏ|∂Éò#QÆ~ü‰õΩ <åÅ∞QÆ∞âß`«O `≥Å¡HÍ~°∞¤Å#∞
ˆH\Ï~ÚOz, J„QÆ™ê÷#OÖ’ L#fl `«∂~°∞ÊQÀ^•=iH˜ 7 âß`«O
`≥ÅH¡ Í~°∞Ť #∞ Hˆ \Ï~ÚOK«_O» â’K«hÜ«∞O. ã¨=∞„QÆ „QÍg∞}Ïaè=$kÌ
Ѩ^HŒä Oõ (S.P~ü._ç.Ñ≤) „H˜O^Œ Hˆ \Ï~ÚOѨÙÖÖ’ z`«∂~Î ∞° ‰õΩ "≥Ú^Œ\ ˜
™ê÷#O ^ŒH¯õ QÍ, P `«~åfi`« ™ê÷<åÅ#∞ `«∂~°∞ÊQÀ^•=i, QÆ∞O@∂~°∞Å∞
^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩ<åfl~Ú. [<åÉèÏ „áêuѨkHõ# H͉õΩO_® QÆ∞_ç¤ ÖˇH¯õ Å`À
JkèHõ âßã¨#ã¨ÉèÏ™ê÷<åÅ#∞ PO„^茄áêO`«"Õ∞ ^ŒH˜¯OK«∞‰õΩ#flk.
`≥ÅOQÍ} âßã¨#ã¨Éèí ™ê÷<åÅÖ’ JHõ¯_»Hõ¯_» PO„^èŒ∞ÖË ã‘@¡#∞
^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. `≥ÅOQÍ}Ï HÀ\ÏÖ’ JÖÏ QÔ ez# =Åã¨"å^Œ∞Å∞
=∞O„uѨ^=Œ ÙÅ#∞ ‰õÄ_® ^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. „Ѩã∞¨ `Î « =ÚYº=∞O„u
~å[âıY~ü~Ô _ç¤ `≥ÅOQÍ}Ö’x 9 lÖÏ¡Ö’¡ *ÏfÜ«∞ Láêkè Ǩg∞
Ѩ^HŒä Íxfl J=∞Å∞ KÕÜ∂« Åx x~°~‚ ÚOKå_»O>Ë `≥ÅOQÍ} "≥#∞HõÉÏ@∞
f„=`«#∞ TÇ≤ÏOK«=K«∞Û. ~ÀA"ås ‰õÄb Ѩ#∞Å#∞ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ
L^ÕtÌ Oz# *ÏfÜ«∞ Láêkè Ǩg∞ Ѩ^HŒä Íxfl K«∂Ñ≤ã∂¨ ,Î ^•xfl ‰õÄ_®
`≥ÅOQÍ} Jaè=$kúQÍ =i‚OK«_O» H˘OK≥ÑÙ¨ |∞kÌ HÍHõ =∞ˆ~q∞\˜?
ZѨÊ\˜H© PO„^è∞Œ ňH<å Ü≥∂QÍÅ∞ - WOˆH<åflà◊§x =∞# D `åºQÍÅ∞ 70
~°HO∆˜ K«∞‰õΩ<Õ Ü«ÚHÎ̃ `≥eÜ«∞^Œ∞. Ѩ~º° =™ê#OQÍ `≥ÅOQÍ}"åã¨∞Å∞
`«~°`«~åÅ∞QÍ J+¨ìHõëêìÅ<Õ =Oâ◊ áê~°OѨ~°º Pã≤ÎQÍ `«=∞ ÉèÏq
`«~åʼnõΩ JO^Œ*ãË ∞¨ <Î åfl~°∞. `≥ÅOQÍ} "≥#∞HõÉÏ@∞‰õΩ HÍ~°‰Ωõ Å∞QÍ
x*ÏO #"å|∞Å#∞ K«∂Ñ≤Oz WO`«HÍÅO PO„^èŒ áêʼnõΩÅ∞ Ѩ|ƒO
QÆ_çáê~°∞. HÍh "åã¨Î"åxH˜ PO„^èŒ áêʼnõΩÅ∞ =zÛ# `«~°∞"å`Õ
`≥ÅOQÍ} ^ÀÑ≤_ô f„="≥∞ÿOk. Hõ$ëê‚, QÀ^•=iÅ#∞O_ç h\˜x,
ã≤OQÆ̂~}˜ #∞O_ç ÉÁQÆ∞#æ ∞, `≥ÅOQÍ} „áêO`«OÖ’x ã¨∞#flѨÙ~å~Úx
PO„^èŒ∞Å∞ H˘Å¡Q˘@ì_»O =Å¡<Õ `≥ÅOQÍ} „áêO`«O "≥#∞Hõ|_ç
áÈ~ÚO^Œ<kÕ "åã¨=Î O.
„ѨH$õ uѨ~O° QÍ `≥ÅOQÍ} "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`«OHÍ<ÕHÍ^Œ∞.
"≥#∞Hõ‰õΩ <≥\ ˜ì"ÕÜ«∞|_ç# „áêO`«O =∂„`«"Õ∞. qb#O ~ÀA#
`≥ÅOQÍ} PO„^èŒ HõO>Ë "≥#∞Hõ|_çÖ^Ë ∞Œ . WHõ¯_» J<å_Õ q∞QÆ∞Å∞
|_≥˚\ò LO_Õk. J_»áê^Œ_»áê `«∞á¶ê<£Å‰õΩ QÆ∞iÜ≥ÿ∞ =Åã¨=zÛ#
PO„^èŒ∞Å#∞ P^Œ∞HÀQÆeQÍ~°∞. WHõ¯_ç q∞QÆ∞Å∞ |_≥˚\ò, WHõ¯_ç
ã¨OѨ^`Œ À<Õ PO„^èŒ „áêO`åxfl Jaè=$kú ѨiKå~°∞. JHõ¯_ç Jaè=$kú
zǨflÅhfl ã¨"≥∞ÿHõº ~åR U~åÊ@∞ `«~åfi`Õ ~°∂á⁄O^ŒQÍ, WHõ¯_ç
Jaè=$kú zǨflÖË"∞≥ <ÿ å LO>Ë, Jq ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åR U~åÊ@∞‰õΩ =ÚO^Œ∞
~°∂ѨÙk^Œ∞̉õΩ#fl"Õ. P=∂@H˘¿ãÎ x*ÏO #"å|∞ ~åÜ«∞Åã‘=∞,
PO„^è∞Œ ŠǨωõΩ¯Å ~°H}∆õ - `≥ÅOQÍ} Pã¨∞ÅÎ ÉèHí }∆õ 72
HÀ™êÎO„^èŒÅ#∞ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑhH˜ ^•~å^Œ`«ÎO KÕâß_ÕHÍx
`≥ÅOQÍ}#∞ =∂„`«O =^Œ∞Å∞HÀÖËHáõ ÈÜ«∂_»O>Ë Ñ¨iã≤u÷ x J~°O÷
KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.
„ѨH$õ uѨ~O° QÍ `≥ÅOQÍ} "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`«=∞x KÕã∞¨ #Î fl
QÀɡ Ö ò û „Ѩ K å~° = ∞O`å |∂@Hõ O . `« ∞ ᶠê #¡ = Å¡ Q Íx,
Éè∂í HõOáêÅ=Å¡QÍx ZÖÏO\˜ „Ѩ=∂^ŒOÖËx ã¨∞~°H`∆˜ "« ∞≥ #ÿ „áêO`«O
=∞# `≥ÅOQÍ}. U „áêO`åxfl =â◊Ñ~¨ K° ∞« HÀ"åÅ<åfl =ÚO^Œ∞QÍ
"åi ã¨O㨯 $ux <åâ◊#O KÕÜ∂« Å<Õ ã¨∂„`åxfl JHõ~∆ åÅ áê\˜ã∂¨ ,Î
„Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ =∞# ã¨O㨯 $ux ã¨~fi° <åâ◊#O KÕã∂¨ ,Î =∞#ÃÑ· Ѩ@∞ì
™êkèOz =∞#Å#∞ ã¨fiO`« ~åROÖ’<Õ Ñ¨~å~Ú"åiQÍ =∂~åÛÅx
‰õΩÜ«Ú‰õΩÅÎ ∞ Ѩ#∞fl`«∞<åfl~°∞. "åi Z`«∞ÅÎ #∞ z`«∞KÎ ãÕ ≤ „Ѩ`ºÕ Hõ ~å„ëêìxfl
™êkèOK«∞‰õΩO>Ë `«fi~°Ö’<Õ =∞#k ‰õÄ_® Jaè=$kú K≥Ok#
„áêO`«"∞Õ ##fl x[O `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
2. #Hõûe[O =Å¡<Õ `≥ÅOQÍ}‰õΩ #+ì̈O [~°∞QÆÖ^Ë ∞Œ :
f„"«"å^ŒO L#flO`«HÍÅO Jaè=$kúH˜ J_»O¤ Hˆ Jx ™ê‰õΩÅ∞
K≥|∞`«∂<Õ LO\Ï~°∞ =∞# áêʼnõΩÅ∞. Jaè=$kú ÖËHáõ È`Õ f„="å^ŒO
ѨÙ@ìHõ `«Ñ¨Ê^Œx `«~°`«~åÅ K«i„`« `≥eÜ«∞*Ëã¨∞Î#flk. "åã¨Î"åxH˜
"≥#∞HõÉÏ@∞`«#O =ÖË¡ #Hõûe[O ѨÙ@∞ì‰õΩ~åQÍ, #HõûÖˇ·@¡=ÖË¡
H˘Å¡Q˘@ì_®xˆH áêʼnõΩʼnõΩ tHõ}∆ - =∞# Ѩk lÖÏ¡Å∞ "åiH˜ ^ŒH}∆˜ 73
z=iH˜ `≥ÅOQÍ} „áêO`«"∞Õ `«Å_¡ eç ¡ áÈ`«∞#flk. `≥ÅOQÍ} „áêO`«O
"Õ~~° Ú`Õ #Hõûe[O ^•#O`«@^Õ ã¨=∞ã≤áÈ`«∞O^Œ<kÕ xifi"å^•Oâ◊O.
3. `≥ÅOQÍ} „Ѩ`ÕºHõ ~å¢+¨ì"≥∞ÿ`Õ =Úã≤¡OÅ ~å[ºOQÍ =∂~°^Œ∞ :
`≥ÅOQÍ} „Ѩ`ºÕ Hõ ~å¢+"ì¨ ∞≥ `ÿ Õ =Úã≤O¡ Å ~å[º"≥∞áÿ È`«∞O^Œx,
„ѨKå~°O KÕã∞¨ <Î åfl~°∞, WO^Œ∞Ö’ Z@∞=O\˜ "åãÎ̈=O ÖË^∞Œ . HÍO„ÔQãπ
áêÅ#Ö’ `≥ Å OQÍ} =ÚYº=∞O„`« ∞ Å#∞ `˘ÅyOKåÅ<Õ
^Œ∞~°∞^ÕâÌ º◊ O`À PO„^è∞Œ Å ‰õΩuû`åÅ =Å¡<Õ ~å[^è•xÖ’ =∞`« HõÅǨÅ∞
[iy#@∞¡ K«i„`« `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ #Î flk.
`≥ Å OQÍ}"å㨠∞ Å∞ ZO`À HÍÅO#∞O_Õ Ç≤ Ï O^Œ ∂
=Úã≤¡OÅ∞QÍ ã¨Ç¨Ïr=#O ™êyOK«_»O <Õ~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. =Úã≤¡O
ѨO_»∞QÆÖˇ·# [ǨÏOw~üÑ‘~ü ^Œ~åæ *Ï`«~°Å#∞ Ãã·`«O Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞
[~°∞ѨىõΩO@∞<åfl~°∞. `≥ÅOQÍ}Ö’x Ç≤ÏO^Œ∂ - =Úã≤¡OÅ#∞
`ÀÅ∞ÉÁ=∞‡Å#∞ KÕã≤, PO„^èŒ áêʼnõΩÅ∞ <å@Hõ=∂_»∞`«∞<åfl~°∞.
P=∂@H˘¿ãÎ WѨÊ\˜=~°‰Ωõ [iy# =∞`«HÅõ ǨÅÖ’ =Úã≤O¡ Å #∞O_ç
WHõ¯_ç Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ ~°HO∆˜ K«_®xH˜ JHõ¯_ç Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ U<å_≥<· å
=ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~å? JÖψQ WHõ¯_ç =Úã≤O¡ Å#∞ ~°HO∆˜ K«_®xH˜ JHõ¯_ç
=Úã≤¡OÅ∞ „áê}ÏÖÁ_®¤~å? Hõeã≤ rqOK«_®xfl QÆ∞iOz WHõ¯_ç
ã¨iKÕã∞¨ ‰õΩO^•=∞O\Ï~°∞ Jxfl ÖˇH¯õ Å∞ - `≥iz K«∂ѨÖ^Ë ∞Œ D<å\˜H˜ |∞‰õΩ¯Å∞ 75
`≥ÅOQÍ} "≥#∞Hõ|_ç L#fl^Œx JkèHÍ~°OÖ’ L#fl"å~°∞ "åkã¨∂Î
LO\Ï~°∞. `≥ÅOQÍ}‰õΩ J<åºÜ«∞O [iy#O^Œ∞=Å¡, ¿Ñ^ŒiHõO
ÃÑ~°Q_Æ O» =Å¡, x~°∞^ÀºQÆO q[$OaèOK«_O» `À<Õ #Hõûe[O ѨÙ\˜ì
"Õà¥◊ #¡ ∞‰õΩOk. „áêO`åÅhfl ã¨=∂O`«~O° QÍ Jaè=$kú K≥Ok=ÙO>Ë,
áêÅ#Ö’ q=Hõ∆ ÖˉõΩO>Ë U<å_À #Hõûe[O *Ï_»Å∞ ÖˉõΩO_®
áÈÜÕ∞q.
Jaè=$kúH˜ `å=Ú =ºuˆ~HõO HÍ^Œx #HõûÖòû Z<Àfl™ê~°∞¡
„ѨH\õ O˜ Kå~°∞. ã¨OѨ^Œ Hˆ O„nHõ$`«=∞=_®<Õfl "å~°∞ =ºuˆ~H˜ã∞¨ <Î åfl~°∞.
#HõûÖòû`À =¸`«Ñ_¨ #ç ã¨Oã¨Å÷ Hõ<åfl „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ =¸ã≤"ãÕ #≤ ã¨Oã¨Ö÷ Ë
JkèHOõ . =¸`«Ñ_¨ #ç Ѩi„â◊=∞Å#∞ `≥iÑ≤OKåeûOkQÍ #HõûÖˇ@ · ∞¡
J<ÕH™õ ê~°∞¡ _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. #HõûÖˇ\· ò L^Œº=∞O f„=OQÍ L#fl^Œx
K≥|∞`«∞#flѨÊ\˜H˜ `≥ÅOQÍ}Ö’ Ѩi„â◊=∞Å∞ q[Ü«∞Ѩ^äŒOÖ’
#_»∞ã¨∞Î<åfl~Ú.
K«~º° –„ѨuK«~º° J<Õ Ñ¨^uúŒ Ö’ áÈbã¨∞Å∞ – #HõûÖˇ@
· ¡ =∞^躌
™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞ #eyáÈ`«∞<åfl~°∞. <å<å\˜H© `≥ÅOQÍ} ѨÖÅ¡ˇ ∞
MÏm J=Ù`«∞<åfl~Ú. áÈbã¨∞Å∞ `«=∞ HÍ~°º^ŒH`∆õ #« ∞ „Ѩ^iŒ ≈OK«_®xH˜,
#HõûÖˇ@· ∞¡ `«=∞ LxH˜x x~°∂Ñ≤OK«∞HÀ=_®xH˜ Ѩ_∞» `«∞#fl `«O\ÏÅÖ’
Hõeã¨∞O^•=∞x ZѨC_»∂ "≥Ú‰õΩ¯Å∞ - ZO`≥<· å `≥eqÖ’ "åˆ~ #Hõ¯Å∞ 74
„Ѩ[ʼnõΩ ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞. D q+¨Ü«∞OÖ’ PO„^èŒ∞Å#∞ K«∂ã≤
<Õ~∞° ÛHÀ"åeû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
4. ÉèÏ+¨ XHõ¯>ÿ̌`Õ Hõeã≤ =ÙO_®ÖÏ? :
„ѨѨOK«OÖ’ XˆHÉèÏ+¨ =∂\Ï¡_Õ "åiH˜, XˆH =∞`åxfl
áê\˜OKÕ "åiH˜ J<ÕHõ ^ÕâßÅ∞<åfl~Ú. ^ÕâO◊ Ö’ XˆHÉèÏ+¨#∞ =∂\Ï¡_Õ
"åiH˜ "Õ~∞° "Õ~∞° ~å¢ëêìÅ∞<åfl~Ú. XHõ `«e¡ ~°HOÎõ ѨOK«∞‰õΩѨÙ\ì̃#
J#fl^Œ=Ú‡ÖË q_çáÈ`«∞O_»QÍ, =∞#ã¨∞Å∞ HõÅ∞=x ÉèÏ~åºÉè~í Öΰ Ë "Õ~∞°
HÍѨÙ~åÅ#∞ ZOK«∞‰õΩO@∞O_»QÍ, Ѩ~㰠ʨ ~° q~°∞^Œ"Ì ∞≥ #ÿ ÉèÏ"åÅ`À
Hõeã≤ LO_Õ^O≥ ^Œ∞‰õΩ? ÉèÏ+¨`À Hõeã≤ =Ù~_®Å#_»O ÉèÏ=ºO HÍ^Œ∞.
HõÅ∞"åeûOk ÉèÏ"åÖË HÍx, ÉèÏ+¨ HÍ^Œ∞. HõeÑ≤Ok „áêO`åÅ<Õ
HÍx, =∞#ã¨∞Å#∞ HÍ^Œ∞. h\˜Ö’ #∂<≥ Hõeã≤#@∞¡ Hõeâß"Õ∞ `«Ñʨ ,
áêÅ∞ hà◊√Ö¡ Ï HõÅ∞=ÖËHáõ ÈÜ«∂O. HõÅѨ_®xH˜ =ÚO^Õ qb<åxH˜
`≥ÅOQÍ}Ï "åã¨∞Å∞ =ºuˆ~H˜OKå~°O>Ë, WHõ¯_ç „Ñ¨[Å Wëêì WëêìÅ`À
xq∞`«OÎ ÖˉΩõ O_®<Õ Hõeáê~°#flk JOwHõiOz f~åeû# q+¨Ü∞« O.
J~Ú<å ÉèÏ+¨ XHõ¯>Ë J#fl q+¨Ü∂« xfl ‰õÄ_® PO„^è∞Œ Å∞
JOwHõiOz#@∞¡ ^•YÖÏÅ∞ ÖË=Ù. =∞# ÉèÏ+¨#∞, Ü«∂ã¨#∞
q_»nã≤ K«∂¿ãÎ =∞#k ‰õÄ_® ~å^•i - L^Œºq∞¿ãÎ „Ѩ`ºÕ Hõ~åRO ~å^• =∞i 76
U<å\˜#∞O_À `«=∞ ã≤x=∂Å ^•fi~å „Ñ¨`«ºHõ∆OQÍ, Ѩ~ÀHõ∆OQÍ
=ºuˆ~H˜ã¨∂Î =ã¨∞Î<åfl~°∞. `≥Å∞QÆ∞ ÉèÏ+¨#∞ ~°H˜∆OK«_®xH˜ K«~°ºÖË
KÕѨ@ìHõáÈQÍ, q^•º~°OQÍ#flO`å POQÆ¡O`À xOÑ≤, `≥Å∞QÆ∞#∞
Hõ#∞=∞~°∞QÆ∞ KÕâß~°∞. x["≥∞#ÿ `≥Å∞QÆ∞#∞ =∂\Ï¡_"Õ å~°∞ ~åROÖ’<Õ
XHõ âß`åxH˜ q∞Oz HõxÑ≤OK«~∞° . L~°∂,Ì WOw¡+µ¨ Ѩ^•Å HõÅ~ÚHõ
ÖËx^Õ ÉèÏ"åÅ#∞ ã¨iQÍ =ºH©HÎ iõ OK«ÖxË ‰õÄ_»eÖ’ L<åflO. WOHÍ
ÉèÏ+¨#∞ Ѩ@∞ìH˘x Hõeã≤ LO_®Å#_»O ^ÕxH˜? P=∂@H˘¿ãÎ `≥ÅOQÍ}
„Ѩ[Åk ãÔ̈~#· `≥Å∞QÆ∞ HÍ^Œx Qˆ e KÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞. HÍx ÉèÏ~°`åxfl
PO„nèHõiOz# uHõ¯#, ÉèÏQÆ=`åxfl `≥Å∞wHõiOz# áÈ`«#Å∞
`≥ÅOQÍ} „áêO`«O"åˆ~ Jx K«i„`«HÍ~°∞Å∞ JO@∞<åfl~°∞.
5. ~å¢ëêìÅ∞ q_çáÈ=_»O *ÏfÜ«∞"å^•xH˜ ^≥|ƒHÍ^Œ∞ :
Jaè=$kúH˜ z#fl ~å¢ëêìÖË ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ∞» `«∞#fl@∞¡ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
`≥eÜ«∞*Ëã∞¨ <Î åfl~Ú. =∞#Hõ#fl ÃÑ^ŒÌ ~å¢ëêìÖ#·ˇ L`«~Î ° „Ѩ^âÕ ò, cǨ~ü,
=∞^茺„Ѩ^ÕâòÅ∞ =∞#Hõ<åfl "≥#∞Hõ|_ç L<åfl~Ú. z#fl ~å¢ëêìÖˇ·#
ѨO*ÏÉò, ǨÏ~åº<å, Ç≤Ï=∂KåÖò „Ѩ^âÕ òÅ∞ =∞#Hõ<åfl =ÚO^Œ∞<åfl~Ú.
™êfi`«O„`åº#O`«~O° - ÉèÏëê „Ñ¨ÜÚ« HõÎ ~å¢ëêìÅ U~åÊ@∞ `«~åfi`«
Z<Àfl ~å¢ëêìÅ<Õ~Ê° ~°K∞« ‰õΩ<åflO. Dâß#º „áêO`«OÖ’ z#fl z#fl
~å„ëêìÅ∞ ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú. ѨO*ÏÉò, ǨÏ~åº<åÅ∞ q_çáÈÜ«∂~Ú.
Hõeã¨∞O_®ÅO>Ë PO„^è∞Œ ňH WOѨ٠- "åiH˘~°Hˆ `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Å =ÚOѨ٠77
PO„^èŒ ~å¢+ì̈O H˘~°‰õΩ á⁄\ì̃ N~å=ÚÅ∞ P<å_»∞ KÕã≤Ok Q˘Ñ¨Ê
HÍ~°º"Õ∞ J~Ú`Õ `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Å∞ <Õ_∞» #_çÑã≤ ∞¨ #Î fl L^Œº=∞O
‰õÄ_® Q˘Ñ¨Ê HÍ~°º"Õ∞.
„Ѩ`ºÕ Hõ ~å¢+Oì¨ H˘~°‰Ωõ L^Œº=∂xfl #_çÑã≤ ∞¨ #Î flO`« =∂„`å#
`≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å ^ÕâÉ◊ Híè xÎ̃ â◊OH˜OKåeû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ . *ÏfÜ«∞
"å^•xH˜ „ѨfHõÖ#·ˇ Ǩϟo, ~åvѨÓi‚=∞ =O\˜ *ÏfÜ«∞ ѨO_»∞QÆÅ∞
^Õâ◊ „Ѩ[ʼnõΩ nè@∞QÍ `≥ÅOQÍ}Ï "åã¨∞Å∞ [~°∞ѨىõΩO@∞O_»QÍ,
D ~Ô O_»∞ *ÏfÜ«∞ ѨO_»∞QÆʼnõΩ PO„^èŒ „áêO`«OÖ’ P#"åÖË ÖËx
q+¨Ü∂« xfl QÆ=∞xOKåe.
7. áêi„âßq∞HÍaè=$kúH˜ PO„^è∞Œ Å∞ HÍ~°}O HÍ^Œ∞ :
PO„^è Œ ∞ Å =Å¡ < Õ D „áêO`« O Ö’ Ѩ i „â◊ = ∞Å∞
ѨÙ@∞ìH˘KåÛÜ«∞x =∞~À ‰õΩq=∞~°≈ |Ü«∞Å∞^ÕiOk. HÍx PO„^èŒ
„áêO`«OÖ’ XHõ¯ Ѩi„â◊=∞ ‰õÄ_® ÖËx ~ÀA#<Õ WHõ¯_» ~Ô O_˘O^ŒÅ
Ѩi„â◊=∞Å∞O_Õq. qb#O `«~åfi`« P Ѩi„â◊=∞Åhfl Jã¨=∞~°∞Ö÷ #·ˇ ,
JqhuѨ~∞° Öˇ#· PO„^è• JkèHÍ~°∞Å KÕu"å@O =Å¡<Õ =¸ã≤"`Õ ‰« Ωõ
QÆ∞~Ô <· å~Ú. P `«~åfi`« P Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷#OÖ’<Õ PO„^è∞Œ Å∞ „ѨÉ∞íè `«fiO
#∞O_ç „Ñ¨ ` Õ º Hõ =㨠` « ∞ Å#∞ á⁄Ok #∂`« # Ѩ i „â◊ = ∞Å#∞
U~°Ê~°K«∞‰õΩ<åfl~°∞. =_ç¤OKÕ ™ê÷#OÖ’ PO„^èŒ áêʼnõΩÅ∞O_»QÍ,
Jxfl ~°OQÍÅÖ’ PO„^è∞Œ Å^Õ#@ |_®~Ú - `≥ÅOQÍ} ~°H}∆õ HÀã¨O `«Ñʨ ^Œ∞ Å_®~Ú79
x#flQÍHõ "≥Ú#fl Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ ~å¢ëêìÅ#∞O_Õ L`«~Î åOK«Öò, *Ï~°Oö _£,
Kèf« ãÎ Ñπ ∞¨¶ _£Å∞ ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú. ^ÕâO◊ Ö’#∞#fl 28 ~å¢ëêìÅ∞ ÉèÏëê
Ѩ~O° QÍHÍh, [<åÉèÏ Ñ¨~O° QÍ HÍh, "≥â· ßźѨ~O° QÍ HÍh U~°Ê~°z#q
HÍ=Ù. ÅHõÖ∆ ’¡ [<åÉèÏ =Ù#fl ~å¢ëêìÅ∞ XHõ"Ñ·≥ Ù¨ , H˘xfl ^ÕâßÅHõ<åfl
Z‰õΩ¯= [<åÉèÏ =Ù#fl ~å¢ëêìÅ∞ =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ D ^ÕâO◊ Ö’<Õ =Ù<åfl~Ú.
„Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ} ~åRO [<åÉèÏ Ñ¨~O° QÍ, "≥â· ßźѨ~O° QÍ ^ÕâO◊ Ö’
WѨÙÊ_»∞#fl ã¨QOÆ ~å¢ëêìÅHõ<åfl ÃÑ^Œ^Ì Õ J=Ù`«∞Ok.
"≥·âßźѨ~°OQÍ J~°∞}ÏK«Öò „Ѩ^Õâò, J™êûO, QÀ"å,
ǨÏ~åº<å, Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^Õâò, =∞}˜Ñ¨Ó~ü, q∞*’~åO, "Õ∞Ѷ¨∂ÅÜ«∞,
<åQÍÖÏO_£, ѨO*ÏÉò, ã≤H¯˜ O, „uѨÙ~°, [=¸‡HÍj‡~ü, L`«~Î åOK«Öò,
*Ï~°öO_£, K«fÎãπѶ¨∞_£, ˆH~°à◊, ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò ~å„ëêìÅ∞ U~åÊ@∞
HÍÉ’ÜÕ∞ =∞# `≥ÅOQÍ}Ï Hõ#fl z#fl"Õ.
6. `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O "Õ~åÊ@∞ "å^ŒO HÍ^Œ∞ :
`≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xfl "Õ~åÊ@∞ "å^Œ=∞x, „áêOfÜ«∞
`«`fi« =∞x JkèHÍ~°OÖ’ L#fl |∂@HõÑÙ¨ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ q=∞i≈OK«_O»
JÅ"å>ˇáÿ È~ÚOk. HÍx =∞# Hõ<åfl =ÚO^Õ, 1952Ö’<Õ L=∞‡_ç
=∞„^•ã¨∞ ~å¢+Oì̈ #∞O_ç "Õ~åÊ@∞ H˘~°‰Ωõ L^Œº=∂Å∞ #_çÑ≤ „Ѩ`ºÕ Hõ
''PO„^èŒ ~å¢+Oì¨ —— U~°Ê~°K∞« ‰õΩ#flk PO„^è∞Œ ÖË#x =∞izáÈ~å^Œ∞. „Ѩ`ºÕ Hõ
ZO`«HÍÅO Hõeã¨∞<åfl `«Ñ¨Ê^Œ∞ HõOѨ٠- JO^Œ∞ˆH „Ѩ`ÕºHõ ~å„ëêìxÔH· KÕÜ«∂e `≥OѨ٠78
`≥ÅOQÍ} "åã¨∞ʼnõΩ Ѩi„â◊=∞Å#∞ ™ê÷Ñ≤OK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊"Õ∞
ÖË ‰ õ Ω O_® áÈ~ÚOk. J~Ú<å Jxfl ~° H ÍŠѨ i „â◊ = ∞ʼnõ Ω
=Ú_çã~¨ ∞° ‰õΩÅ∞ `≥ÅOQÍ}Ö’ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =ÙO_»QÍ, PO„^è∞Œ Å
Q˘Ñ¨Ê`«<åxfl =i‚OK«_»OÖ’ Bz`«º"Õ∞=ÚOk? "åi „áêO`«OÖ’
Ѩi„â◊=∞Å#∞ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <Õ "å`å=~°}OQÍh, =ã¨`∞« Å∞QÍh ÖËHáõ È=_»O
=Å¡<Õ WHõ¯_» Ѩi„â◊=∞Å#∞ ™ê÷Ñ≤OKåˆ~ `«Ñ¨Ê `≥ÅOQÍ} „áêO`«
Jaè=$kúÃÑ· Jaè=∂#O`ÀQÍx, ~å[^è•x #QÆ~° Jaè=$kúÃÑ·
„¿Ñ=∞`ÀQÍx HÍ<ÕHÍ^Œ∞. ã¨aû_ç ^èŒ~°Ö’¡ ã¨÷ÖÏÅ∞, h\˜=ã¨u,
q^Œ∞ºK«ÛHù ÖΘ ÏO\˜q á⁄Ok Ѩi„â◊=∞Å#∞ ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. J~Ú<å "å~°∞
ÃÑ\˜#ì Ѩi„â◊=∞Å ^•fi~å ‰õÄ_® ÖÏÉèÏÅ∞, L^ÀºQÍÅ∞ PO„^è∞Œ ňH
ÅaèOK«QÍ, HÍÅ∞+¨ºO HõOѨ٠`≥ÅOQÍ}‰õΩ ^ŒH¯˜ Ok.
8. PO„^èŒ∞Å=Å¡ ~å[^è•x Jaè=$kú K≥O^ŒÖË^Œ∞ :
PO„^èŒ∞Å =Å¡<Õ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ Jaè=$kú K≥OkO^Œx F
|∂@HõÑÙ¨ "å^•xfl "å~°∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥ã∞¨ <Î åfl~°∞.
qâßÖÏO„^èŒ U~åÊ@∞‰õΩ =ÚO^Œ∞ Hõ~°∞=Ù HÍ@HÍÅ
ã¨=∞Ü«∂Ö’¡ =∞# Ñ¨Öˇ¡ [<åʼnõΩ D #QÆ~°O HÍ=∞^Õ#∞=ÙÖÏ
r=<Àáêkèx HõeÊOzOk. HÍx Jaè=$kú K≥OkO^Œx K≥ÑÙ¨ ʉõΩO@∞#fl
`≥ÅOQÍ}ˆH"≥∂ ~åàÁ§K≥Û - PO„^è•HÔ `· Õ hàÁ§K≥Û 80
D #QÆ~O° <Õ_∞» `≥ÅOQÍ} Ѩ֡ˇ „Ѩ[Å#∞ x~åâ◊Hˆ QÆ∞i KÕã∞¨ #Î flk.
#QÆ~O° xO_®, U J_»g¤ ∞^Œ K«∂ã≤<å `≥ÅOQÍ} ‰õÄbÅ∞ Ѩ#∞ÅH˘~°‰Ωõ
Ѩ~°∞QÆ∞Å∞ ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞. "å~åxH˜ XHõ™êi ‰õÄ_® Ѩx^˘~°Hõx
Ѩiã≤u÷ „Ѩ`º« HõO∆ QÍ HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ѨÅ∞ JO`«ã∞¨ ÅÎ
Éèí=<åÅ∞ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ʼnõΩ P„â◊Ü«∞O W=fiÖËHõáÈ`«∞<åfl~Ú.
Ѷe¨ `«OQÍ ZHõ¯_» K«∂ã≤<å MÏm áê¡@Ö¡ ’ QÆ∞_çÃãÅ∞ "≥Å∞ã¨∞<Î åfl~Ú.
=¸ã‘ #kH˜ W~° ∞ "≥ · Ñ ¨ Ù Å =ÚiH˜ Ö ’ rq㨠∞ Î # fl "å~° O `å
`≥ÅOQÍ}Ï"åˆ~#x =∞izáÈ~å^Œ∞. x~°∞^ÀºQÆO`À Ü«Ú=‰õΩÅ∞
~À_»"¡ O≥ |_ç u~°∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. k‰õΩ¯`ÀK«x =∞iH˘O^Œ~∞° J_»=ÙÅ∞
Ѩ@∞ì‰Ωõ x u~°∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. Jqhu ~å[º"Õ∞Å∞`«∞#flk. HÍÅ∞+¨ºO`À
HõOѨ~O° ѨÙ@∞ìH˘ã¨∞#Î flk. W^Õ<å ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ Jaè=$kú?
Ѩ Å ∞ JO`« ã ¨ ∞ Î Å Éè í = <åÅ∞, qâßÅ"≥ ∞ ÿ # HÍÅhÅ∞
qãÎ̈iOK«_"» ∞Õ <å Jaè=$kú JO>Ë? HÀ@¡‰Ωõ Ѩ_Q» ÖÆ uˇ #Î "å~°∞ F"≥Ñ· Ù¨ ,
‰õÄ\˜H˜ ÖËx"å~°∞ =∞~À"≥·Ñ¨Ù =ÙO_»_»"Õ∞<å Jaè=$kú? ã¨OѨ^Œ
ˆ H O„nHõ $ `« " ≥ ∞ ÿ á È~ÚOk. `≥ Å OQÍ}Ë ` « ~ ° ∞ Å KÕ ` « ∞ Ö’¡ ˆ H
ã¨OѨ^OŒ `åáÈ`«∞#flk. KÕ`H« Íx „ѨÉ∞íè `åfiÅ=Å¡<`·≥ <Õ qÕ ∞, ѨHá∆õ ê`«ÑÙ¨
ѨiáêÅ# =Å¡<`·≥ <Õ qÕ ∞, H˘O^Œ~∞° L^ÀºQÆ∞Å∞, H˘O^Œ~∞° HÍO„\ÏHõ~ì ∞° ¡
Z_»`Q≥ xÆ "≥∂™êʼnõΩ UàÁ§K≥Û - JO^Œ∞Hˆ „Ѩ`ºÕ Hõ ~å„ëêìxH˜ HÍàÁ§K≥Û 81
Z=iH© JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖËx ÃÇÏ· >ˇH± ã≤\ ,© ã¨aû_ôÅ`À Z"≥∞‡Ö˺Å
HÍÅhÅ∞, ã≤x=∂ ã¨∞ì_çÜ≥∂Å∞, HÍ~Àʈ~\ò Pã¨Ê„`«∞Å∞, ~å"≥∂r
ѶÖ≤ ò‡ã≤\ © ÖÏO\˜"Õ PO„^è∞Œ Å áêÅ#Ö’ Jaè=$kú K≥O^•~Ú. D
Jaè=$kúH˜ ‰õÄ_® Ѩ~ÀHõO∆ QÍ `≥ÅOQÍ}Ï"åˆ~ #+ì̈áÈQÍ PO„^è∞Œ ÖË
Jaè=$kú K≥O^•~°∞. "åi =∂\Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë ™ê=∂#∞ºxH˜ WO_»¡
ã¨÷ÖÏň~@∞¡ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ÖË#O`« Z`«∞Î Z^ŒQÆ_»O Jaè=$kú
J#fl=∂@! WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë #QÆ~O° Ö’x L^ÀºQÍÅhfl PO„^è∞Œ ÖË
=â◊Ѩ~°∞Û‰õΩx, "åˆ~ Jaè=$kú K≥Ok#=∂@ "åãÎ̈=O. áêʼnõΩÅ∞
HõeÊOz# =ã¨`∞« Å P^è•~°OQÍ PO„^è∞Œ ÖË Ñ¨i„â◊=∞Å#∞ ™ê÷ÑO≤ K«∞‰õΩx,
"åˆ~ ÖÏÉèÏÅ#∞ QÆ_Oç Kå~°#flk x[O. áê`« ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ #QÆ~O°
K«∞@∂ì =Åã¨"å^Œ∞Å∞ JO^Œ"∞≥ #ÿ HÍÅhÅ∞ xi‡OK«∞‰õΩ#fl =∂@
ã¨`«ºO. HÍh, g@xflO\˜=Å¡ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å∞ xHõ~°OQÍ
#+¨ìáÈÜ«∂~°∞. '=∞Ok Z‰õΩ¯"≥·`Õ =∞l˚QÆ Ñ¨Å∞K«#— J#fl@∞¡
`≥ÅOQÍ}Ë`~« ∞° Å =Åã¨Å =Å¡ ã¨ÇϨ [ =#~°∞ŠѨOѨHOõ Ö’ =∞#"Õ∞
#+¨áì ÈÜ«∂O. XHõ¯ =∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë '=∞# ѨÑÙ¨ Ê#∞, "åi á⁄@∞ì#∞
HõÅ∞ѨىõΩx JO^Œ~O° Hõeã≤ T^Œ∞‰õΩx uO@∞<åfl=∞x =∞~°záÈ~å^Œ∞—.
JO>Ë ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞#∞ P^è•~°OQÍ KÕã∞¨ H˘x PO„^è∞Œ Å∞ Jaè=$kú
K≥O^•ˆ~HÍx, PO„^è∞Œ Å=Å¡ `≥ÅOQÍ}"åã¨∞ʼnõΩ ^ŒH¯˜ O^Õq∞ÖË^∞Œ .
Hõ$ëê‚ QÀ^•=~°∞Å [ÖÏÅ∞ - PO„^è∞Œ ňH JOkã¨∞<Î åfl~Ú Ñ¶Ö¨ ÏÅ∞ 83
Jqhu`À „Ѩ*Ï^è<Œ åxfl ^Àz, ÃÑ^ŒÃÌ Ñ^ŒÌ Éè=í <åÅ∞ xi‡OK«∞‰õΩ#flO`«
=∂„`å# Jaè=$kú [iy#\Ï¡? [<åÉèÏ ÃÑ~°Q_Æ O» QÍh, Éè=í <åÅ∞
ÃÑ~°Q_Æ O» QÍh Jaè=$kúH˜ „áê=∂}˜HOõ HÍ^Œ∞. „Ѩ[ʼnõΩ =ã¨`∞« Å∞
ÃÑiy`Õ, r=<Àáêkè ÃÑiy`Õ, r=# „Ѩ=∂}ÏÅ∞ ÃÑiy`Õ x["≥∞#ÿ
Jaè=$kú [iy#@∞¡ K≥ѨÙÊHÀ"åe. „ѨѨOK«=∞O`«\Ï [<åÉèÏ
ÃÑiyáÈ`«∞#fl>Ë¡ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’#∂ ÃÑiyOk. ѨÖ@ ¡ˇ ∂à◊Ö¡ ’ ‰õÄ_®
HÍO„H©\ò Éè=í <åÅ∞ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl>Ë¡ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ Éè=í <åÅ
JO`«ã∞¨ ÅÎ ∞ ÃÑiQÍ~Ú. W^ŒO`å PO„^è∞Œ Å =Å¡<Õ [iyO^ŒO>Ë ZÖÏ?
Kåi‡<å~ü, HÀ\˜, Pa_£ûÅ∞ „áê^è•#º`«#∞ HÀÖ’Ê~Ú – ‰õÄHõ\òÑe¨ ,¡
=#ã¨÷eѨÙ~°O, =∂^•Ñ¨Ó~ü, Ѷ≤eO ã≤\ © ÖÏO\˜q „áê^è•#º`«#∞
ã¨O`«iOK«∞‰õΩO>Ë Jaè=$kú K≥Ok#\Ï¡?
P=∂@H˘¿ãÎ WѨÊ\˜H© ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ K≥ÑC¨ HÀ^Œy#qQÍ
¿Ñ~˘¯O@∞#fl QÆO_ç¿Ñ@ K≥~∞° =Ù, Ǩï¿ã<£ ™êQÆ~,ü L™ê‡<£ ™êQÆ~,ü
<≥„Ǩ˙ [O`«∞ „Ѩ^~Œ ≈° # âßÅ, ™êÖÏ~ü[OQ∑ =ã¨∞Î „Ѩ^~Œ ≈° # âßÅ,
JÃãOc¡ Éè=í #O, L™ê‡xÜ«∂ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞O, L™ê‡xÜ«∂ Pã¨Ê„u,
Ãã„ÔH>ËiÜ«∞\ò, QÀÖÁ¯O_» HÀ@ ÖÏO\˜ Jaè=$kú zǨflÅhfl PO„^è∞Œ Å
„Ѩ"Õ∞Ü«∞O ÖˉõΩO_®<Õ ã¨"≥∞ÿHõº ~å¢ëêìxH˜ =ÚO^Õ WHõ¯_»∞<åfl~Ú.
áêʼnõΩŠѨHá∆õ ê`« <å@HÍÅ∞ - `≥ÅOQÍ}‰õΩ âßâ◊fi`« HÍ@HÍÅ∞ 82
QÀÖÁ¯O_» ~åAÅ∞, x*ÏO áêʼnõΩÅ∞ Ѩ#∞flÅ ~°∂ѨOÖ’
„Ѩ[Å#∞ ^Àz ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ #QÆ~åxfl Jaè=$kú KÕâß~°∞. "å~°∞
‰õÄ_® =∞#ÃÑ· „¿Ñ=∞`À Jaè=$kú KÕÜ∞« HõáÈ~Ú<å, J^Œ$+ì̈=âß`«∞Î
P Jaè=$kú =∂„`«"Õ∞ <Õ_»∞ =∞#‰õΩ q∞yeOk. <Õ\ ˜ áêÅ#Ö’
‰õÄ_® U^≥<· å Jaè=$kú [iyLO>Ë, Jk‰õÄ_® PO„^è∞Œ Å Jaè=$kú
H˘~° ‰ õ Ω [iyO^Õ `« Ñ ¨ Ê , `≥ Å OQÍ}‰õ Ω ÃÑ^Œ Ì Q Í
LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞#fl^Õg∞ÖË^∞Œ . J~Ú<å P Jaè=$kú ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ}Ï
x^èŒ∞Å`À, `≥ÅOQÍ}Ï „Ѩ[Å#∞ =∞ÉèíºÃÑ\˜ì KÕã¨∞Î#fl^Õ Jx
=∞izáÈ~å^Œ∞. P~°∞ ã¨∂„`åŠѨ^HŒä Oõ J=∞Å∞Ö’H˜ ~åHõ=ÚO^Œ∞
D #QÆ ~ ° O Ö’x ™œHõ ~ ° º Åhfl `≥ Å OQÍ} "åiH˜ =∂„`« " Õ ∞
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LO_Õq. HÍx <Õ_∞» KåÖÏ "å\˜ÃÑ· `≥ÅOQÍ}Ï
"åã¨∞Å∞ Ѩ@∞ì HÀÖ’Ê`«∞O_»QÍ, PO„^èŒ∞ňH ѨÓiΠǨωõΩ¯Å∞
Åaèã∞¨ <Î åfl~Ú. WkÖÏ LO>Ë XHõ"Ñ·≥ Ù¨ ~å[^è•x Jaè=$kúx `≥ÅOQÍ}
Jaè=$kúQÍ K«∂Ñ≤ã∂¨ ,Î =∞~À"≥Ñ· Ù¨ Jaè=$kú Ѷ֨ ÏÅ#∞ ‰õÄ_® "åˆ~
^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩO@∂ 'P~°∞ã¨∂„`åŠѨ^HŒä Oõ —`À ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ JO^Œin
(„Ѷ‘*’<£) Jx K≥ѨÙ`«∂ `≥ÅOQÍ}‰õΩ Jaè=$kúÖ’ "≥ÚO_çKÕ~Ú
K«∂Ñ≤ã¨∞Î<åfl~°∞. 1956 <å\˜ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ (áê`«|ã‘Î) ZÖÏO\˜
Jaè=$kúH˜ <ÀK«∞HÀHõáÈQÍ, =Åã¨"å^Œ∞Å J_®¤Å∞ =∂„`«"∞Õ (H˘`«ãÎ \≤ )©
~åR=∞O`å PO„^è• T_»Å∞ - WOÔHѨC_˘^Œ∞Å∞`å~Ú D Ñ‘_Å» ∞ 84
Jaè=$kú K≥O^•~Ú. áê`«|ã‘Îx Ѩije¿ãÎ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ZO`«
Jaè=$kú K≥OkO^À J~°"÷ ∞≥ áÿ È`«∞Ok.
9. „Ѩ`ºÕ Hõ ~å¢+ì¨ L^Œº=∞O ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ ã¨$+≤ì HÍ^Œ∞ :
`≥ÅOQÍ} „Ѩ`ºÕ Hõ ~å¢+ì̈ x<å^ŒO ~å[H©Ü∞« x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞
ѨÙ\˜ìOKå~°<Õ Ñ¨ÙHÍ~°¡Ö’ "åã¨Î=O ÖË^Œ∞. „Ѩ*Ï|ÅO ÖËx^Õ U
L^Œº=∞=¸ xÅ^˘‰õΩ¯HÀÖË^xŒ „ѨÑO¨ K« K«i„`« Z<Àfl™ê~°∞¡ ~°∞A=Ù
KÕãO≤ k. J<åºÜ«∂Å∞ [~°∞QÆHáõ È`Õ „Ѩ[ʼnõΩ Zxfl HõÅÉ¡ Áe¡ Hõ|∞~°∞¡
K≥ÑÊ≤ <å L^Œº=∂ÅÖ’ áêÖÁæ#~°<kÕ JHõ~∆ ° ã¨`º« O. r=<åxˆH QÆ_∞» ¤
Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞#fl =∞#^ÕâO◊ ÖÏO\˜ ^ÕâßÅÖ’, „Ѩ`ºÕ H˜Oz PHõe Kå=ÙʼnõΩ
xÅÜ«∞"≥∞#ÿ `≥ÅOQÍ} =O\˜ „áêO`åÅÖ’ Ѩ#∞Å#∞ q_çzÃÑ\˜ì
L^Œº=∂ÅÖ’ áêÖÁæ#_»O ™ê^躌 OHÍx Ѩx. „Ѩ*Ï L^Œº=∞OQÍ ~°∂ѨÙ
k^Œ∞‰Ì Ωõ #fl HÍ~°}O KÕ`<« Õ 1971Ö’ 10 =∞Ok ZO.Ñ≤.Å∞ QÔ eKå~°∞.
ÔQez#"å~°∞ UO KÕâß~°#flk WHõ¯_» J„Ѩã¨∞Î`«O. „Ѩ[Å∞ `«=∞
Hõ~"ΰ åºxfl `å=Ú x~°fiiÎOKå~°∞. qq^èŒ HÍ~°}ÏÅ =Å¡ L^Œº=∞O
J#∞‰õΩ#fl Ѷe¨ `«O ѨÓiÎQÍ ™êkèOz LO_»Háõ È=K«∞Û, JO`«=∂„`å#
L^Œº=∂<Õfl â◊OH˜OK«_O» ÉèÏ=ºOHÍ^Œ∞.
WѨÊ\˜Hˆ D L^Œº=∂xH˜ `≥ÅOQÍ}‰õΩ K≥Ok# L^ÀºQÆ∞Å∞
ÉÏǨ@OQÍ<Õ `«=∞ =∞^ŒÌ`«∞#∞ „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. ~å[H©Ü«∂Å`À
J^Œ~Q° ˘_»∞`«∞<åfl~Ú "åi "Õ∞_»Å∞ - =∂Ü«∞=∞=Ù`∞« <åfl~Ú =∞# *Ï_»Å∞ 85
P L^Œº=∞"Õ∞ [~°∞QƉΩõ O_® LO>Ë WѨÙÊ_»∞ [iyO^Œx
K≥ÑÙ¨ ʉõΩO@∞#fl #+ì̈OHõ<åfl Z<ÀflÔ~@∞¡ Z‰õΩ¯= #+ì̈O [iy =ÙO_Õk.
J==∂<åÅ∞ =∞iO`« ÃÑiˆQq. K≥<åflÔ~_ç,¤ ã¨`º« <å~åÜ«∞} ~Ô _ç¤ ÖÏO\˜
"åiH˜ QÆ = ~° fl ~ü Ѩ ^ Œ = ÙÅ∞ ^Œ ˆ H ¯q HÍ=Ù. L^Œ º =∞O
ѨÙ@∞ìH˘zÛ#O^Œ∞=Å¡<Õ Ñ≤.q.#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù, t=â◊OHõ~,ü =∞e¡HÍ~°∞<˚ ,£
"≥OHõ@™êfiq∞, JO[Ü«∞ºÅ‰õΩ Hˆ O„^ŒOÖ’ =∞O„u Ѩ^=Œ ÙÅ∞ ^ŒHͯ~Ú.
XHõ"Õà◊ <å\˜ L^Œº=∞O Ug∞ ™êkèOK«ÖË^Œx K≥ѨÙʉõΩO^•=∞<åfl
D<å\˜ L^Œº=∂xH˜ P L^Œº=∞"Õ∞ „¿Ñ~°} Jx JOwHõiOK«Hõ
`«Ñ¨Ê^Œ∞.
11. `≥ÅOQÍ} U~°Ê_ç`Õ WHõ¯_ç „Ñ¨[ʼnõΩ ^ŒHˆ ¯ „ѨÜ∂≥ [<åÖËq∞\˜?
★ Hõ$ëê‚, QÀ^•=i, `«∞OQÆÉèí„^Œ #^Œ∞Ö’¡ `≥ÅOQÍ} H˘~°‰õΩ
ˆH\Ï~ÚOz# h\˜x qxÜ≥∂QÆѨ~°∞Û‰õΩx Ô~·`«∞Å∞ ÖÏÉèíO
á⁄O^Œ∞`å~°∞.
★ `≥ÅOQÍ}Ö’ L`«ÊuÎ J=Ù`«∞#fl q^Œ∞º`ü`À =º=™êÜ«∂xH˜
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ "Õ∞~°‰Ωõ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕÜ∞« =K«∞Û.
★ ã¨∞=∂~°∞ ~Ô O_»∞ ÅHõÅ∆ =∞Ok x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞ L^ÀºQÆ∞Å∞QÍ
=∂~°∞`å~°∞.
PO„^è• `≥ÅOQÍ}Å@ ÉÏ~Ú ÉÏ~Ú - HõÅǨÅ`À Hõeã¨∞O_Õ^O≥ ^Œ∞HÀ~Ú 87
ã¨O|O^èŒO ÖËx "Õ∞^è•=ÙÅ∞, ™ê=∂#º „Ѩ[Å∞, q^•º~°∞÷ÅÖ’
J`«ºkè‰õΩÅ∞ „Ѩ`ÕºHõ ~å¢ëêìxfl ã¨=∞i÷ã¨∞Î<åfl~°∞. qq^èŒ ~å[H©Ü«∞
áêsìÅÖ’ ÉèÏQÆ"∞≥ #ÿ O^Œ∞# PÜ«∂ áêsìÅ x~°Ü ‚ ∂« ʼnõΩ `«ÖÁQÆ_æ O» `À
Ju `«‰Ωõ ¯==∞Ok `≥ÅOQÍ} <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∂„`«"∞Õ `≥ÅOQÍ}#∞
ÉÏǨ@OQÍ ã¨=∞i÷OK«ÖHË áõ È`«∞<åfl~°∞.
10. 1969 `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞ Ѷe¨ `åÅ∞ :
1969<å\˜ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O J#∞‰õΩ#fl ÅH∆ͺxfl
™êkèOK«ÖHË áõ È~Ú<å D L^Œº=∞O `«~åfi`Õ "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ `≥ÅOQÍ}
=ºH˜HÎ ˜ (Ñ≤.q. #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù) =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ ÅaèOzOk. P
`«~∞° "å`Õ =∞„iK≥<åflÔ~_ç,¤ @OQÆ∞@∂i JO[Ü«∞º ÖÏO\˜ "å~°Å‰õΩ
=ÚYº=∞O„u Ѩ^=Œ ÙÅ∞ ^ŒHͯ~Ú. Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅÖ’ ‰õÄ_® H˘kÌáê\˜
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. JdÅѨHõ∆ XѨÊO^ŒO, P~°∞ã¨∂„`åÅ
Ѩ^HŒä ÍÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~Ú. J~Ú`Õ g@xflO\˜=Å¡ `≥ÅOQÍ}‰õΩ
XiyO^Õq∞@x „ѨtflOKÕ"å~°∞ ‰õÄ_® ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . qq^èŒ HÍ~°}ÏÅ
=Å¡ D K«~º° Å∞ `≥ÅOQÍ} HõëêìÅ#∞ `«yOæ K«ÖHË áõ È~Ú =ÙO_»=K«∞Û.
HÍx, P<å\˜#∞O_Õ `≥ÅOQÍ} „áêO`åxH˜ QÆ∞iÎOѨ٠ÅaèOz,
`≥ÅOQÍ} ¿Ñ~°∞ qO>Ë<Õ PO„^èጠêʼnõΩʼnõΩ =}∞‰õΩ ѨÙ>Ëì Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
Z^Œ∞~°Ü«∂º~Ú.
ã¨"≥∞ÿHõº x<å^ŒÑ¨Ù THõ^ŒOѨÙ_»∞ „ѨKå~°O - `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Å∞ ‰õÄ_® `«Å∂Ѩ_»"Õ∞ qKå~°O 86
★ `≥ÅOQÍ} ã¨O㨯 $u, ÉèÏ+¨Å∞ ѨÙ#~°∞^ŒiÌ OѨ|_»`å~Ú. ÉèÏ+¨
ã¨O㨯 $`«∞Å J==∂<åxH˜ ™ê÷#=ÚO_»^∞Œ .
★ #Hõûe[O ѨÓiÎQÍ `«∞_»∞K«∞‰õΩáÈÜÕ∞ J=HÍâ◊=ÚOk.
★ `≥ÅOQÍ} =#~°∞Å qxÜ≥∂QÆO H˘O`«"∞Õ ~°‰Ωõ `«Qˆ æ J=HÍâ◊O
L#flO^Œ∞# "å\˜x ÉèÏq`«~åʼnõΩ ѨkÅѨ~K° =« K«∞Û.
★ q^•º~° ∞ ÷ Å ‰õ Ω q^•º=HÍâßÅ∞ ÃÑ~° ∞ QÆ ∞ `å~Ú.
12. `≥ÅOQÍ}k ‰õÄ_® Ѷ∞¨ #"≥∞#ÿ K«i„`Õ :
™êfi`«O„`«º áÈ~å\ÏxH˜ n@∞QÍ x*ÏO x~°O‰õΩâ◊`fi« OÃÑ·
#_çÑO≤ z# áÈ~å@O, ™ê÷xHˆ `«~∞° ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ #_çÑO≤ z# =Úe¯
L^Œº=∞O, ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åR U~åÊ@∞ <å\˜ #∞O_ç PO„^è∞Œ ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ
#_çÑã≤ ∞¨ #Î fl áÈ~å\ÏÅxfl x["≥∞#ÿ K≥`· <« åºxH˜ „Ѩu~°∂áêÖË. HÍx
`≥ÅOQÍ} K«i„`«#∞ HÍÅ~åÜ«∞_®xH˜ áêʼnõΩÅ∞ KÕã#≤ qHõ$`« KÕ+Åì¨
=Å¡ D<å\˜ „Ѩ[ʼnõΩ P áÈ~å\ÏÅ P#"åà◊√§ =∂Ü«∞"≥∞<ÿ å~Ú.
K«i„`«Ö’ q[Ü«∞QÍ^äÅŒ ∞ =∂„`«"∞Õ xez LO\ÏÜ«∞<Õk XHõ ã¨`º« O
HÍQÍ, =∂#gÜ«∞ HÀ}ÏÅ#∞ Pq+¨¯iOK«^ŒÅz# `≥ÅOQÍ}
áÈ~å\ÏÅ∞ „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ Hõ#∞=∞~°∞QÔ · áÈ`«∞<åfl~Ú. `«=∞ ѨÓsfi‰õΩÅ
q[Ü«∞QÍ^äÅŒ #∞ ѨÙãÎ̈Hõ ~°∂ѨOÖ’ `Õ=_®xH˜ `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Å∞
„ѨÜ∞« uflOK«Háõ È=_»O XHõ HÍ~°}O HÍQÍ, ÖËx K«i„`«#∞ `≥ÅOQÍ}
Jxfl ~°OQÍÅÖ’ PO„^è∞Œ Å^Õ#@ |_®~Ú - `≥ÅOQÍ} ~°H}∆õ HÀã¨O `«Ñʨ ^Œ∞ Å_®~Ú88
„Ѩ[ÅÃÑ· áêʼnõΩÅ∞ |Å=O`«OQÍ ~°∞kÌ# HÍ~°}OKÕ `«=∞ K«i„`«#∞
=∞izáÈÜ«∂~°∞. Pk=∞ *Ï`«∞Å =∞#∞QÆ_» áÈ~å\ÏÅ#∞Oz WѨÊ\˜
=~°‰Ωõ `≥ÅOQÍ}ωõΩ K≥‰Ωõ ¯K≥^~Œ x° K«i„`« LOk. „ѨÑO¨ K«OÖ’ „áêp#
<åQÆiHõ`Å« ‰õΩ n>ÿ̌# <åQÆiHõ`« LOk. `«iz K«∂¿ãÎ `≥ÅOQÍ}Ö’
„Ѩu T~À¡ WO^Œ∞‰õΩ ã¨O|OkèOz# U^À XHõ P#"åÅ∞ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
PkèÑ`¨ º« O K≥ÖÏ~ÚOKÕ *Ï`«∞Å∞ "≥#∞Hõ|_»"¤ åi K«i„`«#∞
ÃÑH· ˜ ~åhÜ«∞~°x P~°∞ºÅ HÍÅO<å\˜#∞O_Õ `≥Å∞ã¨∞#Î flk. WO`«\ ˜
L^Œº=∂xH˜ Ѷ¨∞#"≥∞ÿ# K«i„`« PáêkOK«ÖËHõáÈ~Ú<å Ѷ¨~°"åÖË^Œ∞
HÍx, ã¨O‰õΩz`«`«fiO`À ^•xfl "Õ~åÊ@∞ "å^ŒOQÍ z„uOK«_»O
K«∂ã¨∞ÎO>Ë „Ѩu `≥ÅOQÍ} áœ~°∞xÃÑ· `ÕÅ∞¡, *ˇ„~°∞Å∞ áêH˜#@∞¡
J=Ù`«∞#flk. PO„^è• PkèÑ`¨ º« O`À #_çz# Ѩ„uHõÅxfl P L^Œº=∂xH˜
=„HõÉÏè +¨º"Õ∞ K≥Ñʨ _»O =Å¡<Õ D ^Ò~åƒùQºÆ ã≤u÷ <≥ÅH˘#fl^Œ#_»OÖ’
Z@∞=O\˜ ã¨O^ÕÇϨ O ÖË^∞Œ . „Ѩã∞¨ `Î « L^Œº=∂xfl ‰õÄ_® W^Õ q^èOŒ QÍ
Hõ#∞=∞~°∞QÆ∞ KÕ¿ã J=HÍâßÅ∞#flO^Œ∞# „Ѩ[Å∞, L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞
U=∞~°∞áê@∞`À "≥∞ÅQÆ=Åã≤# J=ã¨~O° ZO`≥<· å LOk.
`≥ÅOQÍ} ‰õÄ_® ~åROÖ’ ÉèÏQÆ"∞Õ #@ - x^è∞Œ Å∞ Hˆ \Ï~ÚOKåÅO>Ë ÉèÏ~°"∞Õ #@ 89
ã¨∞=∂~°∞ 400 =∞Ok `≥ÅOQÍ} Ü«Ú=‰õΩÅ∞ <ÕÅH˘iQÍ~°∞. ã¨∞=∂~°∞
8 ^ŒâßÉÏÌÅ K«i„`«#∞ Hõey L#fl HÍO„ÔQãπ áêsìx 1971 <å\˜
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ZxflHõÖ’¡ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å∞ pèH˘\Ïì~∞° . „Ѩ*Ï™êfi=∞º
Ѩ^uúŒ Ö’ `≥ÅOQÍ} „Ѩ*Ï ã¨q∞uH˜ F@∞ "Õã,≤ `«=∞ „Ѩ`ºÕ Hõ ~åR
HÀiHõ#∞ "≥e|∞zÛ<å, „Ѩ*Ïaè „áêÜ«∂xfl áê`«~°Ö’ ÃÑ\˜ìOk
Hˆ O„^ŒOÖ’#∞#fl P<å\˜ HÍO„ÔQãπ áêsìÜ∞Õ .
'‰õÄ¿ã QÍ_ç^Œ =zÛ "Õ∞¿ã QÍ_ç^#Œ ∞ K≥_Q» ˘\ì̃#@∞ì— „Ѩ`ºÕ Hõ
`≥ÅOQÍ} ~åRO HÀã¨O L^Œºq∞Oz#ѨC_»ÖÏ¡ `≥ÅOQÍ} „áêO`åxH˜
K≥Ok# HÍO„ÔQãπ áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ 'QÆ∞OѨÙÖ’ QÀqO^Œ— J#fl@∞¡
`≥ÅOQÍ} x<å^•xfl JO^Œ∞H˘x `«=∞ LxH˜x HÍáê_»∞HÀ"åÅ<Õ
`åѨ„`«Ü«∞O`À L^Œº=∂xH˜ `«∂@∞¡ á⁄_»=_»O P#"å~ÚfQÍ
=ã¨∞#Î flk. W^Õ `«O„`«OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ `«∂`«∂ =∞O„`åÅ`À `≥ÅOQÍ}
HÍO„ÔQãπ á¶È~åxfl U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O
TѨO^Œ∞‰õΩO@∞#fl ^Œâ◊Ö’ \˜.P~ü.ã≤.ã≤. H˜ K≥Ok# <åÜ«∞‰õΩÅ∞
~ÀAHÀ=∂@ K≥|∞`«∂, QÆ∞OѨÙÖ’ QÀqO^Œ J#fl@∞¡ `å=Ú ã¨ÇÏ≤ `«O
`≥ÅOQÍ} ~åR U~åÊ@∞ H˘~°Hˆ áÈ~å_»∞`«∞#fl@∞¡ á¶ÈAeKåÛ~°∞.
PO„^è• „áê*ˇ‰Ωõ Åì ‰õΩ Ǩïëê~°∞ - `≥ÅOQÍ}Ï ZuÎáÈ`«Å ÉË*Ï~°∞ 91
`≥ÅOQÍ} - ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞
HÍO„ÔQãπ áêsì :
U ZO_» HÍQ˘_»∞QÆ∞ Ѩ>Ëì "åiÖ’ HÍO„ˆQãπ "åˆ~
J„ˆQã¨~∞° Åx JO^ŒiH© `≥eã≤# q+¨Ü∞« "Õ∞. `≥ÅOQÍ} HõëêìʼnõΩ Jã¨Å∞
HÍ~°‰Ωõ Å∞ HÍO„ÔQãπ "åˆ~ HÍQÍ, H˘OQÆ [ѨOÖÏ `≥ÅOQÍ} ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
W`«~° áêsìÅ#∞ q=∞i≈OK«_O» Ö’ =∂„`«O =ÚO^Œ∞O\Ï~°∞. ã¨"∞≥ Hÿ ºõ
~åR U~åÊ@∞ #∞O_ç UHõ^•è \˜QÍ 26 ã¨O=`«û~åÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’
L#flk P áêsìÜ∞Õ . JO`ÕQ͉õΩO_® HÍO„ÔQãπ áêsì P^èfiŒ ~°ºOÖ’<Õ
`≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å JcèëêìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞#∞ qb#O
KÕâß~°∞. qb# XѨÊO^ŒÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞ KÕã≤# W~°∞ „áêO`åÅ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ P áêsìH˜ K≥Ok# "åˆ~. HÍO„ÔQãπ ѨHá∆õ ê`« áêÅ#‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ<Õ 1969 Ö’ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å∞ L^Œºq∞OKå~°∞. J^Õ
HÍO„ÔQãπ ǨÏÜ«∂OÖ’<Õ HÍO„ÔQãπ "åˆ~ *ˇ·PO„^è• L^Œº=∂xfl
#_çÑO≤ Kå~°∞. HÍO„ÔQãπ =ÚYº=∞O„u „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’
PO„^è• Ñ¨ÖÖ¡ˇ ’¡ ÃãÅÜÕ∞\˜ h~°∞ - =Åã¨Å`À z#flÉ’~ÚOk T~°∞ 90
`≥ÅOQÍ} H˘~°‰Ωõ áÈ~å_»∞`«∞#fl "åiÃÑ· q=∞~°≈Å∞ QÆ∞Ñ≤Êã¨∂Î HÍÅO
QÆ_áç ê~°∞. `å=Ú JkèHÍ~°OÖ’H˜ =¿ãÎ `≥ÅOQÍ} =KÕÛã≤#>Ë¡ Jx
„ѨQÆÖσùÅ∞ ѨeH˜ WHõ¯_ç „Ñ¨[Å#∞ JÜ≥∂=∞Ü«∂xH˜ QÆ∞iKÕã≤,
L^Œº=∂xH˜ TѨÙ~å‰õΩO_® KÕÜ«∞_»OÖ’ `«=∞ =O`«∞ áê„`«#∞
áÈ+≤OKå~°∞. JkèHÍ~°O ^Œ‰õΩ¯`«∞O^À ÖË^À J<Õ J#∞=∂#O`À
\˜.P~ü.Zãπ.`À á⁄`«∞ΉõΩ `«Ç¨Ï`«Ç¨ÏÖÏ_ç, f~å JkèHÍ~°O ^ŒHͯHõ
JkèHÍ~° =∞`«∞ÖÎ ’ "≥∞=ÿ ∞~°záÈ`«∂ `≥ÅOQÍ}#∞ =∞izáÈÜ«∂~°∞.
ÃÑQ· Í `«=∞ áêÅ#Ö’ `≥ÅOQÍ} Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞O^ŒO@∂ ã¨<åfl~Ú
<˘‰õΩ¯Å∞ <˘‰õΩ¯`«∂ „ѨHõ¯^•i Ѩ\ ì̃OѨEã¨∞Î<åfl~°∞. JkèHÍ~°OÖ’
ÖËx ~ÀA# `≥ÅOQÍ}‰õΩ áÈ~å_»=∞x K≥ÑC¨ ‰õΩO@∂, JkèHÍ~°O
^ŒHͯHõ =¸QÆ<À=Ú áê\˜™êÎ=∞#_»O H˘OQÆ[áêxfl QÆ∞~°∞‰Î Ωõ `≥ã∞¨ #Î flk.
P<å_»∞ HÀ@Å∞ ^•\˜# "åi =∂@Å∞, <Õ_∞» KÕ`Å« ∞ K«∂¿ãÎ QÆ_Ñ» ¨
‰õÄ_® ^•@_»O ÖË^∞Œ . `≥ÅOQÍ} ~åR U~åÊ@∞‰õΩ Jxfl "≥Ñ· Ù¨ Å#∞O_ç
J#∞‰õÄŠѨiã≤`÷ ∞« Å∞ U~°Ê_ç#ѨC_»∞ gi =∞ø#„=`«"∞Õ J_»O¤ H˜QÍ
=∂i#O^Œ∞# K«i„`«Ö’ =∂Ü«∞x =∞K«ÛQÍ q∞yeáÈ`å~°x QÆ∞iÎOz
z`«âÎ √◊ kú`À „Ѩ`ºÕ Hõ ~åR U~åÊ@∞‰õΩ ã¨ÇϨ HõiOKåÅ<Õ ã¨OHõÖÏÊxfl
U~°Ê~°K∞« HÀ"åÅx „Ѩ[Å∞ Ptã¨∞<Î åfl~°∞.
#`«#Î _»HÖõ ’ N~åO™êQÆ~ü - z~°∞`« Ѩ~∞° QÆ∞Ö’ `≥Å∞QÆ∞QÆOQÆ 92
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ : LxH˜x HÀÖ’ÊQÍ, =∞~À™êi „Ѩ`ºÕ Hõ ~å„ëêìxfl =ºuˆ~H˜ã∂¨ Î L#fl
HÍã¨Î LxH˜x ‰õÄ_® T_»∞Û‰õΩ<åfl~°∞. `≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å D<å\˜
Jkè<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ L#fl PO„^è• Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ
âßѨ<å~å÷ʼnõΩ =∞~À #∂ˆ~à◊§=~°‰Ωõ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ ~åR ѨQÍæÅ∞
Z^Œ∞~°∞ K≥¿ÑÊ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `≥ÅOQÍ} Hõ=¸ºxã¨∞Åì Ö’ ÖË#O^Œ∞#
^Œ̂H¯ J=HÍâßÅ∞ ÖË=Ù. ÉèÏ+¨ XHõ¯>ÿ̌#O^Œ∞# Hõeã¨∞O_®Åx HÍH˜
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ZOK«∞‰õΩ#fl qâßÖÏO„^èŒ "å^•xH˜ Z@∞=O\˜
QÀÅ KÕã∞¨ #Î fl Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, "åi áêsìÖ’ =∂„`«O Hõeã¨∞O_»ÖHË õ
J_»O¤ H˜ Z^Œ∞~°∞HÍÖË^∞Œ . x*ÏOg∞^Œ g~Àz`« áÈ~å@O ™êyOz#
‰õΩHõ¯Å∞ zOÑ≤# qãÎ̈iÖÏ =ÚHõ¯Å∞ =ÚHõ¯Å∞QÍ q_çáÈÜ«∂~°∞.
Hõ=¸ºxã¨∞ìʼnõΩ qâßÖÏO„^èŒ x<å^ŒO P Q˘Ñ¨Ê`«<åxH˜ QÆ∞iÎOѨÙ
ÖˉõΩO_® KÕã≤Ok. PO„^èŒ Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `≥ÅOQÍ} PO„^èŒ Éè∂í ™êfi=∞º â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ [O@ "å~Ú^ŒºOQÍ =∂i,
Hõ=¸ºxã¨∞ì HÍ~°ºHõ~Åΰ #∞ *ˇO_®Å#∞, `«∞áê‰õΩÅ#∞ "≥∂¿ã "å~°∞QÍ<Õ ã¨"≥∞ÿHõº`å ~åQÍxfl qxÑ≤ã¨∂Î, ™ê„=∂[º "å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
ÉèÏqã¨∞<Î åfl~°∞ HÍx, U<å_»∂ ÉèÏ= „ѨH@ õ # ¿ãfiK«Û‰ù Ωõ QÍx, HõÅO áÈ~å_»∞`«∞<åfl=∞x „ѨQÖÆ ÏƒÅ∞ ѨÅ∞‰õΩ`«∂, PO„^èŒ áêʼnõΩÅ q=Hõ#∆ ∞
Ѩ@∞ì‰Ωõ <Õ J=HÍâßxH˜ QÍx ™ê÷#g∞Ü«∞ÖË^∞Œ . xÅ∞=iOK«_»OÖ’ qѶ¨Å"≥∞ÿ, g~°∞ Ñ≤zÛ K«∂ѨÙÅ∞ K«∂ã¨∞Î<åfl~°∞.
`≥ÅOQÍ} „áêOfÜ«∞ É’~°∞#¤ ∞ `≥Å∞QÆ∞ ^ÕâO◊ Jkè<`Õ « ~°^∞Œ ÑÌ ~¨ z° #
„Ѩ`ºÕ Hõ ~åR L^Œº=∞O Ѩ@¡ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ÃãO· ^è=Œ ÙxÖÏ
~ÀA# HÍh, ÖË^• 610 r"À q+¨Ü«∞OÖ’ HÍx XHõ ¿ÑѨ~ü
J_»∞¤Ñ¨_»∞`«∞<åfl~°∞. Hõ+¨ìѨ_ç 'WÅ∞¡Hõ\ ˜ì HõÅ∞¡`åy `«QÆ∞Åɡ\ ˜ì#@∞¡—
¿ã\ì ò"∞≥ O\ò`À `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ʼnõΩ ã¨O`À+¨O HõeyOz<å, `≥ÅOQÍ}
qѨ"¡ åÅ`À x*ÏO x~°O‰õΩ+¨`fi« O #∞O_ç `≥ÅOQÍ}#∞ q_çÑO≤ K«_®xH˜
"åã¨∞Å∞ Hõ=¸ºxã¨∞Åì #∞ J‰õΩ¯# KÕ~∞° ÛH˘x LO_Õ"å~°∞. „Ѩ`ºÕ Hõ
„áê} `åºQÍÅ∞ KÕâß=∞x Q˘Ñ¨ÊQÍ K≥ÑC¨ ‰õΩO@∂, qb# ã¨=∞Ü«∞OÖ’
~åR U~åÊ@∞ q+¨ Ü « ∞ OÖ’ Hõ = ¸ºx㨠∞ ì Å #∞ #=Ú‡HÀ=_» O
J`«∞º`åûǨxfl „Ѩ^iŒ ≈Oz `≥ÅOQÍ}#∞ Hõ™ê~Ú KÕuÖ’ ÃÑ@ì_O»
‰õΩHõ¯`ÀHõ#∞ Ѩ\ ì˜ QÀ^•=i Dk#@∞¡QÍ<Õ LO@∞Ok.
"≥¿· Ñ "≥ÚQÆ∞æ K«∂áê~°∞. ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åR U~åÊ@∞#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOz H˘O`«

PO„^è∞Œ Å∞ Jg∞~°∞ - `≥ÅOQÍ} ѨH~© ∞° 93 PO„^è•Ö’Oz =zÛ# =∞#™ê~°∞ - "Õ~∞° Ê@∞ ~åR=∞O>Ë T~°∞HÀ~°∞ 94

`≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O áêsì : `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ ‰õΩ@∞OÉ áêÅ#‰õΩ NHÍ~°O K«∞\˜#ì O^Œ∞#

P áêsì `≥ÅOQÍ} =º‰õΩÅÎ ‰õΩ =ÚMº=∞O„u Ѩ^=Œ ÙÅ#∞ QÆ`« 23
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ áêsì JkèHÍ~°OÖ’H˜ =KåÛˆH `≥ÅOQÍ}‰õΩ
Uà◊§#∞O_ç Hõ@ìɡ@ìÖËHõ áÈ=_»"Õ∞ HÍHõ, `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O áêsì
HõëêìÅ∞ ~Ô \˜Oì ѨÜ∂« º~Ú. PO„^è∞Œ Å PkèÑ`¨ º« O =∞iO`« ÃÑiyOk.
L#flO`«=~°‰Ωõ Hõ@Éì _ˇ ∞» `«∞O^Œ#fl Qͺ~°O\© ÖË^∞Œ . =∂=∂ JÅ∞¡à√◊ §
Hõ=∞‡ ‰õΩÅã¨∞ÅÎ áêsìQÍ K≥ÑC¨ ‰õΩ<Õ ã≤u÷ H˜ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ kQÆ*Ï~°Û|_»k¤ .
ÉèÏQÍÅ#∞ ѨOK«∞H˘x 17 Uà◊§ HÍÖÏxfl áêeOz XHõix q∞Oz
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ Jkè<`Õ « ~å=∂~å=Ù‰õΩ ~å[H©Ü∞« Ѩi*Ï˝#O ÖËHáõ È=_»O
XHõ~∞° `≥ÅOQÍ}ωõΩ [iˆQ #+ì̈OÖ’ áÈ\© Ѩ_®¤~∞° . ~å=∂~å=Ù,
=Å¡, PÜ«∞# PO„^èŒ JkèHÍ~°∞ÅÃÑ<· Õ Z‰õΩ¯=QÍ P^è•~°Ñ_¨ #ç O^Œ∞#
K«O„^ŒÉÏ|∞Å <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ PO„^è,Œ ~åÜ«∞Åã‘=∞ʼnõΩ =_çO¤ ѨÙÅ∞
PÜ«∞# fã¨∞‰õΩ#fl K«~°ºÅhfl `≥ÅOQÍ}‰õΩ #+¨ì"Õ∞ HõeyOKå~Ú.
ÃÑiQÍ~Ú. PO„^èŒ L^ÀºQÆ∞Å ™ê÷#OÖ’ `≥ÅOQÍ} "åix xOáêeû#
„áêOfÜ«∂aè=$kú É’~°∞¤ ~°^∞Œ Ì "≥Ú^Œ\ ˜ q=Hõ∆ HÍQÍ, `≥Å∞QÆ∞ QÆOQÆ
Ѩiã≤÷u `«ÖˇuÎ#ѨC_»∞ ''<Õ#∞ H˘\ì̃#@∞¡ #\˜™êÎ, h=Ù U_çÛ#@∞¡
Ѩ^äŒHõO`À `≥ÅOQÍ} x^èŒ∞ʼnõΩ HÀ`« Ѩ_»_»O =∞~À q=Hõ∆. gi
#\˜OK«∞—— J#fl@∞¡ HõO\˜ `«∞_»∞ѨÙQÍ 610 r"À#∞ q_»∞^ŒÅ KÕã≤
áêÅ<å HÍÅOÖ’ ™ê÷Ñ≤OK«|_»¤ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Åhfl PO„^èŒ,
~å=∂~å=Ù KÕ`«∞Å∞ ^Œ∞Å∞ѨÙHÀQÍ, ^•xfl J=∞Å∞ KÕÜ«∞‰õΩO_®
~åÜ«∞Åã‘=∞, ~å[^è•x „áêO`åňH Ѩiq∞`«"≥∞ÿ<å~Ú. JѨÊ\˜ˆH
J_»∞¤HÀ=_»OÖ’ `˘q∞‡k#flˆ~à◊§áê@∞ K«O„^ŒÉÏ|∞ q[Ü«∞O
~å[^è•xÖ’ L#fl "≥^· ºŒ q^•ºÅÜ«∂Å#∞ q[Ü«∞"å_» "≥^· ºŒ q^è•#
™êkèOKå_»∞. PO„^èŒ ã¨O㨯 $ux ~°∞^ÕÌ „ѨÜ∞« `«flO ‰õÄ_® `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊
Ѩ i +¨ ` « ∞ Î Ö ’ Éè Ï QÆ O QÍ =∂~åÛ~° ∞ . Ѩ ^ •‡=f =∞Ç≤ Ï àÏ qâ◊ fi
áêsì áêÅ<å HÍÅOÖ’<Õ JkèHOõ QÍ ÃÑiyOk.
q^•ºÅÜ«∂xfl ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. #ÖÁæO_»Ö’ U~åÊ@∞
KÕÜ∞« ã¨OHõeÊOz, „áê~°OaèOz# FѨ<£ Ü«¸x=iû\©x ~å[^è•xH˜ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O áêsì HÍÅOÖ’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ ^ŒH˜¯Ok
`«~°eOKå~°∞. â◊ O Y∞™ê÷ Ñ ¨ # ~åàı § . XHõ ¯ Ѩ ^ ä Œ H õ O ‰õ Ä _® HÍ~° º ~° ∂ Ѩ O
^•ÅÛÖËHáõ È~ÚOk. PO„^è,Œ ~åÜ«∞Åã‘=∞ʼnõΩ K≥~À qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xfl

`≥ÅOQÍ}Ï ~À_»∞¡ QÆ`∞« ‰õΩÅ f~°∞ - PO„^èŒ QÆb¡ ~À_»‰¡ Ωõ `å~°∞ 95 =∞^Œ~åã¨∞ ~åROÖ’x ^Œ∞~°ÇϨ OHÍ~°O - `≥ÅOQÍ}ÏÃÑ· „ѨfHÍ~°O 96
Hõ\ìɡ\ ˜ì# `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O áêsì `≥ÅOQÍ}‰õΩ =∂„`«O ZO^Œ∞‰õΩ
Hõ@Éì @ ˇ Öì HË áõ È~ÚO^À WHõ¯_ç „Ñ¨[Å∞ PÖ’zOKåe. =∂~°∞=¸Å
L#fl ‰õΩѨÊOÖ’ UHõOQÍ „^•q_» qâ◊fi q^•ºÅÜ«∂xfl K«O„^ŒÉÏ|∞
™ê÷ÑO≤ z ѨHá∆õ ê`« áêÅ#Ö’ P áêsìx Ѩ~åHÍ+¨‰ª Ωõ KÕ~åÛ_»∞. J~Ú<å
ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åR "å^Œ"∞Õ `«=∞ ÅHõ∆ º=∞x ÉÏǨÏ@OQÍ<Õ „ѨH\õ O˜ z#O^Œ∞#
P áêsì `≥ÅOQÍ} q+¨Ü∞« OÖ’ Q˘_»∞\¤ Ï=Ù<Õ `«ÅÑ≤OѨ*ãË ∞¨ #Î flk.
ÉèÏ~°fÜ«∞ [#`å áêsì :
'XHõ F@∞ ~Ô O_»∞ ~å„ëêìÅ∞— Jx zÅ∞Hõ ѨÅ∞‰õΩÅ∞ ѨeH˜#
a*ˇÑ≤ QÆ^<Ì≥ H≥ ¯˜ # `«~åfi`« 'XˆH áêsì - ~Ô O_»∞ q^è•<åÅ∞— J#fl@∞ìQÍ
„Ѩ=iÎOzOk. `«# áêÅ<å HÍÅOÖ’ ^ÕâO◊ Ö’ =¸_»∞ H˘`«Î ~å„ëêìÅ#∞
U~åÊ@∞ KÕã≤, `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Ö’¡ Pâ◊Å∞ ˆ~Ñ≤Ok. `«=∞ áêsì
HÍH˜<å_»Ö’ „Ѩ`ÕºHõ `≥ÅOQÍ} H˘~°‰õΩ f~å‡#O KÕâß=∞x
K≥ѨC‰õΩO@∂, `≥ÅOQÍ}#∞ U~°Ê~°K«_®xH˜ ZÖÏO\˜ „Ѩܫ∞`«flO
KÕÜ«∞‰õΩO_®<Õ Pˆ~à◊§ JkèHÍ~åxfl "≥ÅQÆɡ\Ïì~°∞. 2004 =~°‰õΩ
`≥ Å OQÍ} JOâ◊ O Z`« Î Ö Ë = ∞x a*ˇ Ñ ≤ *ÏfÜ« ∞ <åÜ« ∞ ‰õ Ω Å∞
P^ÕtOK«_O» `À ~åR a*ˇÑ≤ =¸QÆÉ’~ÚOk. 2004 `«~åfi`« a*ˇÑ≤
`«# LxH˜<Õ HÀÖ’Ê~ÚOk.
=Åã¨Å lÖÏ¡QÍ áêÅ=¸~°∞ - lÖÏ¡Ö’ Ѩ`åÎÖ^Ë ∞Œ ™êQÆ∞h~°∞ 97
ѨÙ\˜ì# `≥ÅOQÍ} áêsìÅÖ’ \˜PÔ~¿ãû Ju ÃÑ^ŒÌ áêsì Jx
K≥ÑC¨ HÀ=K«∞Û. ѨÙ\©ì ѨÙ@ìQÍ<Õ ã¨OK«Å# q[Ü«∂Å#∞ ™êkèOz, P
áêsì `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xH˜ NHÍ~°O K«∞\˜ìOk. WHõ¯_ç „Ñ¨[Å∞
‰õÄ_® q∞QÆ`å `≥ÅOQÍ} áêsìÅ Hõ<åfl, P áêsìx JkèHOõ QÍ<Õ
P^ŒiOz, J‰õΩ¯# KÕ~∞° Û‰õΩ<åfl~°x, JѨÊ\’¡ [iy# ™ê÷xHõ ZxflHõÅ∞
~°∞A=Ù KÕâß~Ú. _çѨӺ\˜ ã‘ÊHõ~ü Ѩ^ŒqH˜ âßã¨# ã¨Éèíº`åfixH˜
~år<å=∂ KÕã,≤ ZO`À H˘O`« `åºQÆO KÕã#≤ K«O„^ŒâYı ~ü ~å=Ù#∞
„Ѩ[Å∞ #=∞‡_»O <åºÜ«∞"Õ∞. 'L^Œº=∞O #∞O_ç q~°q∞OK«∞‰õΩO>Ë
~åà◊§`À H˘\ì̃ K«O¿Ñ ǨωõΩ¯#∞ `≥ÅOQÍ} „Ѩ[ÅH˜ã∞¨ <Î åfl#x— PÜ«∞#
ÉÏǨÏ@OQÍ K≥ÑÊ≤ # ѨÅ∞‰õΩÅ∞ WHõ¯_ç „Ñ¨[Å#∞ ÉÏQÍ „ѨÉÏè q`«O
KÕâß~Ú. D „ѨH@ õ # 1969 <å\˜ L^Œº=∞OÖ’ 'ÉÏx㨠„|`«∞‰õΩ
Hõ#fl Kå"Õ "Õ∞Å∞— J<Õ x<å^ŒO`À P<å_»∞ „Ѩ[Å#∞ "Õ∞ÖÁ¯eÑ≤#
HÔ .q.~°OQÍÔ~_ç¤ „ѨH@õ ##∞ QÆ∞~°∞‰Î Ωõ `≥ã∞¨ #Î flk.
`≥ÅOQÍ} ~åR ã¨q∞uÖ’ a*ˇÑ≤ #∞O_ç ~år<å=∂ KÕã≤
|Ü«∞@‰õΩ =zÛ# #ˆ~O„^Œ KÕ~@
° O`À P áêsìÃÑ· „Ѩ[Ö’¡ =∞iO`«
qâßfi™êxfl ÃÑOzOk. J_»áê, ^Œ_á» ê =∂#= ã¨ÇϨ ["≥∞#ÿ `«ÑC¨ Å`À,
PO„^è•Ö’ K«∂_®e hà◊¡ f~°∞ - `≥ÅOQÍ}Ï „áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞ ~åà◊¡ f~°∞ 99
~åROÖ’ a*ˇÑ≤ LxH˜H˜ ã¨ÇϨ HõiOz# =¸Å ã¨OÎ ÉèOí QÍ
¿Ñ~°∞ QÆ_Oç z# #ˆ~O„^Œ WѨÊ\˜Hˆ P áêsìH˜ ^Œ∂~°=∞Ü«∂º_»∞. WHõ
q∞yeO^ŒÖÏ¡ PO„^èŒ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, `≥ÅOQÍ} F@~°`¡ À q∞#∞‰õΩ q∞#∞‰õΩ
=∞O@∞#flk. JkèHÍ~°OÖ’ L#fl<å_»∞ Ug∞ KÕÜ«∞ÖËx D áêsì,
JkèHÍ~°O áÈ~Ú# `«~åfi`« P áêsì ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ} "å^•xfl
<≥uHÔÎ `«∞‰Î Ωõ #flk. ~åROÖ’ U^À XHõ áêsì Pã¨~å`À <≥@∞ìH˘ã¨∞#Î fl
P áêsì à ѷ < Õ Ñ¨ Ó iÎ Q Í Éè Ï ^Œ º `« ÃÑ\˜ ì x„^Œ á È=_» O J`åºâı
J=Ù`«∞O^Œ#_»OÖ’ ã¨O^ÕÇϨ O ÖË^∞Œ . ÉèÏ~°fÜ«∞ [#`å áêiì *ÏfÜ«∞
HÍ~°º=~°Oæ W\©=Å „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ} ~åRO H˘~°‰Ωõ f~å‡xOK«_O»
KåÖÏ ã¨O`«ãO≤ K«^QŒ æÆ Ñ¨i}Ï=∞O.
`≥ÅOQÍ} ~åR ã¨q∞u :
U„Ñ≤Öò 27, 2001 # `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ _çÑÓ¨ º\˜
ã‘ÊHõ~üQÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl HõÅfi‰õΩO@ K«O„^ŒâıY~ü ~å=Ù K«O„^ŒÉÏ|∞
<åÜ«Ú_»∞ÃÑ· u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉÏ=Ù\Ï#∞ ZQÆ∞~°"ãÕ ∂¨ Î `≥ÅOQÍ} „Ѩ`ºÕ Hõ
~åR ™ê^è#Œ HÔ · '`≥ÅOQÍ} ~åR ã¨q∞u—x ™ê÷ÑO≤ Kå_»∞. 1972 `«~åfi`«
WHõ¯_Õ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞OÎ ^Œ@ Hõ$ëê‚ h~°∞ - ѨO@ʼnõΩ P^è•~°O "å#h~°∞ 98
H˘xfl `«ÑC¨ _»∞ x~°Ü
‚ ∂« Å`À D áêsì `≥ÅOQÍ} ™ê^è#Œ Ö’ ZQÆ∞_»∞
kQÆ∞_»∞Å#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞<åfl WOHÍ z`«âÎ √◊ kú`À<Õ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl^Œx
„Ѩ[Å∞ #=Ú‡`«∞<åfl~°∞. QÆ`« Pˆ~à◊§#∞O_ç „Ñ¨`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}
ã¨=∞㨺#∞ PiáÈh‰õΩO_® ~å=} HÍ+¨Oì ÖÏ ~°yeã¨∂Î =ã¨∞#Î fl \©P~Ô ãπ
=∞O@Ö‰õΩ `«Ö’ ã¨q∞^è#Œ ∞ WHõ¯_ç „Ñ¨[Å∞ ã¨=∞iÊOK«QeÆ y`Õ „Ѩ`ºÕ Hõ
~åRO =∞iO`« "ÕQÆOQÍ U~°Ê_»∞`«∞O^Œ#_»OÖ’ ã¨O^ÕǨÏO ÖË^Œ∞.
W`«~° áêsìÅ#∞ #=Ú‡HÀ=_»O Hõ#fl `≥ÅOQÍ} ~åRO H˘~°̂H ѨÙ\ì̃#
áêsìÅ#∞ #=Ú‡HÀ=_»O ã¨=Úz`«O.
''`≥ÅOQÍ} a_»¤ P"Õâ◊Ѩ~°∞_»∞. JO`«~°∞‡Y`«fiO, u~°QÆ|_Õ`«`«fiO
- Ô~O_»∂ ã¨=∞áêà◊¡Ö’ LO\Ï~Ú. `≥ÅOQÍ}Ï =∞x+≤Ö’
Éè’àÏ`«#O, Ö∫HõºO `≥eÜ«∞x J=∂Ü«∞Hõ`fi« O, =Ú‰õΩ¯ã¨∂\˜`#« O,
ã¨OѨ^ŒHÀã¨O JOQÆÖÏ~°ÛHõáÈ=@O, ^èŒ~凄QÆǨÏO =O\˜
QÆ∞}QÆ}ÏÅ∞ WHõ¯_ç ™ê^•=∞x+≤ P`«‡#∞ Ѩ\™ì˜ êÎ~Ú. =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ
K«∂ã≤<å, ™ê=∂lHõOQÍ K«∂ã≤<å <åºÜ«∞"≥∞ÿ# áÈ~å\ÏÅ∞ D
QÆ_»¤g∞^Œ `«Ñ¨Ê WOHÀKÀ@ =KÕÛ J=HÍâ◊O ÖË^Œ∞.——
- ^•â◊~k° ä ~°OQÍKå~°º
`≥ÅOQÍ}Ï"åi Ѩ^=Œ ÙÅ∞ ÉÁHõ¯f~°∞ - HõOH˜<å Ѷe¨ `«OÖË^∞Œ ‰õΩHõ¯f~°∞ 100

ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åROÖ’ =ÚMº=∞O„`«∞Å∞
PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò "≥Ú^Œ\ ˜ =ÚYº=∞O„uQÍ Ñ¨^gŒ ÉÏ^躌 `«Å∞
KÕÑ\¨ #ì˜ hÅO ã¨Or=Ô~_ç¤ "≥Ú^Œ\ ˜ ~À*Ë `≥ÅOQÍ}‰õΩ W"åfieû#
LѨ=ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ x ~°^∞Œ Ì KÕã≤ ѨHá∆õ ê`« áêÅ#‰õΩ NHÍ~°O
K«∞\Ïì~°∞. L^ÀºQÆ∞Å ã‘xÜ«∂i\©Ö’ =∞„^•ã¨∞ #∞O_ç =zÛ#
L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ „Ѩ"∂≥ +¨#∞¡, ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ~å„ëêìxH˜ K≥Ok# L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ
i=~°¬#∞¡ J=∞Å∞ KÕã≤ q=Hõ∆ K«∂Ñ≤OKå_»∞. `≥ÅOQÍ}Ï L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ
L#fl r`åÅÖ’ HÀ`« ÃÑ\˜ì PO„^è• L^ÀºQÆ∞Å r`åÅ ÃÑOѨÙ`À D
„áêO`åxH˜ „^ÀǨÏO KÕâß_»∞. =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ #∞O_ç kyáÈ`«∂
‰õÄ_® `«# „áêO`åxˆH K≥Ok# ^•"≥∂^Œ~°O ã¨Or=Ü«∞º‰õΩ
=ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ x Hõ@Éì \ˇ ì̃ `≥ÅOQÍ}‰õΩ J<åºÜ«∞O KÕÜ∞« _»"∞Õ
HÍHõ Ñ≤.ã≤.ã≤. J^躌 Hõ∆ Ѩ^qŒ x ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ} "åiH˜ ^ŒH¯õ ‰õΩO_®
KÕÜ∞« _»OÖ’ q[Ü«∞O ™êkèOKå_»∞.
`«^∞Œ Ѩi =ÚYº=∞O„uQÍ =zÛ# ^•"≥∂^Œ~O° ã¨Or=Ü«∞º
=ÚYº=∞O„uQÍ q"å^•ã¨Ê^Œ∞_»∞ HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H© =Úb¯ x|O^è#Œ
~å[^è•xÖ’ x"å™êÅ∞ "Õ~∞° "Õ~∞° - H˘\ÁìzÛ#@∞¡ WO_»¡ f~°∞ "Õ~∞°
`≥ÅOQÍ} L^Œº=∞ Ѷe¨ `«OQÍ „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ ~år<å=∂`À
`≥ÅOQÍ} =ºHÎ̃ Ñ≤.q.#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù =ÚYº=∞O„uQÍ ZxflÔH· =Úb¯
x|O^è#Œ ÖÃÑ· ÃÇÏ· HÀ~°∞ì WzÛ# f~°∞Ê#∞ ã¨"åÖò KÕã∂¨ Î ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ
JÑ‘ÊÅ∞ KÕã≤ `≥ÅOQÍ}ωõΩ <åºÜ«∞O [iÑ≤OK«_®xH˜ z`«âÎ √◊ kú`À
Hõ$+≤KÕâß~°∞. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì =Úb¯ x|O^èŒ#ÅÃÑ· `≥ÅOQÍ}‰õΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ f~°∞Ê WzÛ#ѨC_»∞ Ñ≤.q. ǨÏ~å¬xfl "≥e|∞K«Û_»O`À
PÜ« ∞ # Ѩ ^ Œ q ˆ H QÆ O _» O U~° Ê _ç O k. f~° ∞ ʉõ Ω =ºuˆ ~ Hõ O QÍ
Jaè„áêÜ«∂xfl "≥e|∞zÛ# ã¨Or=Ü«∞º‰õΩ PO„^èŒ∞Å∞ h~å[#O
Ѩ@ìQÍ, f~°∞Ê#∞ ǨÏi¬Oz# Ñ≤.q.x kOz"ÕÜ«∞_®xH˜ PO„^è•
=∞O„`«∞Å∞ ~år<å=∂ KÕã≤ ~åRѨu áêÅ##∞ ÃÑ\˜ìOK«_»OÖ’
q[Ü«∞O K≥O^•~°∞. ~åRѨu áêÅ# =Úyã≤# `«~∞° "å`« ‰õÄ_®
Ñ≤.q.x =ÚYº=∞O„uQÍ =∞m§ ZxflHõ H͉õΩO_® J_»∞¤HÀ"åÅ<Õ
^Œ∞~°∞^ÕâÌ O◊ `À áêsì J^躌 Hõ∆ Ѩ^qŒ #∞O_ç ‰õÄ_® ~år<å=∂ KÕ¿ã
=~°‰Ωõ PO„^è• <åÜ«∞‰õΩÅ∞ x„^ŒáÈÖË^∞Œ .
Ñ≤.q. ™ê÷#OÖ’ L`«~Î åO„^èŒ #∞O_ç Y=∞‡O‰õΩ =Å㨠=zÛ#
[ÅQÆO "≥OQÆà~◊ å=Ù =ÚYº=∞O„uQÍ ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« |_ç `≥ÅOQÍ}
<åÜ«∞‰õΩÅ#∞ `«#‰õΩ Z^Œ∞~°∞ÖˉΩõ O_® KÕ¿ã L^ÕâÌ º◊ O`À K≥<åflÔ~_ç¤
"≥Ñ· Ũ¶ ºO x~åâ◊‰Ωõ HÍ~°#O H͉õÄ_»^∞Œ - H˘`«Î „¿Ñ~°}‰õΩ ѨÙ<åk HÍ"åe
q+¨Ü∞« OÖ’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞Ê WzÛ#
ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ =∂r =ÚYº=∞O„uQÍ =∂iáÈ~Ú# DÜ«∞#
JO^ŒiHõ<åfl =ÚO^Œ∞QÍ *ˇ· PO„^è• L^Œº=∂xH˜ Ñ≤Å∞ѨÙx=fi_»OÖ’
=ÚO^Œ∞O_»∞@ =Å# `≥ÅOQÍ} ^Œ$+≤ìÖ’ DÜ«∞# qÅ<£QÍ<Õ
q∞yeáÈÜ«∂_»x K≥Ñʨ Hõ `«Ñʨ _»OÖË^∞Œ .
㨠O r=Ü« ∞ º#∞ J*Ï˝ ` « O Ö’H˜ Ѩ O Ñ≤ Ô ~ O_» = ™êi
=ÚYº=∞O„uQÍ Ñ¨^gŒ ÉÏ^躌 `«#∞ KÕÑ\¨ #ì̃ ã¨Or=Ô~_ç¤ ã¨Or=Ü«∞º
ѨÙ#~°∞^ŒiÌ Oz# LѨ=ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ x =∞m§ ~°^∞Œ Ì KÕã≤ =∞~À™êi
`≥ÅOQÍ}‰õΩ "≥ÚO_çK~Õ Úx K«∂Ñ≤OKå_»∞.
ã¨Or=Ô~_ç¤ ™ê÷#OÖ’ =ÚYº=∞O„uQÍ =zÛ# HÍã¨∞
„|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ `≥ÅOQÍ} Z_»Å K«∂Ñ≤Oz# q=Hõ∆ `å~å™ê÷~ÚH˜
KÕiOk. K≥<åflÔ~_çx¤ J_»∞¤ `˘ÅyOK«∞HÀ"åÅ<Õ L^ÕâÌ º◊ O`À PÜ«∞##∞
Hˆ O„^•xH˜ ѨOÑ≤OKå_»∞. ѨHá∆õ ê`åxH˜ DÜ«∞# `«Å∞ѨÙÅ∞ ÉÏ~å¡
`≥~=° _»O`À 1969 Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O ѨÙ@∞ìH˘zÛOk.
D L^Œº=∞OÖ’ ã¨∞=∂~°∞ 400 =∞Ok q^•º~°∞Å÷ #∞ x~åÌH} ∆˜ ºOQÍ
K«OÑ≤OK«_O» Ö’ DÜ«∞# áê„`« „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ k.
101 =∞# J^Œ$+ì̈O <˘ã¨@ÖË^∞Œ - KÕ`Ö« ’¡<Õ LOk 102
L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò QÆ=~°fl~üQÍ, Ñ≤.q.x JdÅ ÉèÏ~°`« HÍO„ÔQãπ HÍ~°º^Œi≈QÍ
xÜ«∞q∞OKÕÖÏ KÕÜ∞« _»OÖ’ q[Ü«∞O K≥O^•_»∞. Hˆ O„^ŒO Z=∞Ô~h˚ û
qkèOK«_O» `À DÜ«∞# ѨiáêÅ#Ö’x Ö’@∞áê@∞¡ „Ѩ[Å ^Œ$+≤Hì ˜
JO`«QÍ ~åÖË^Œ∞. J^Œ$+¨ì=âß`«∞Î ã¨=∞~°÷"≥∞ÿ# =ÚYº=∞O„uQÍ
K≥ѨCHÀ|_»∞`«∞#fl DÜ«∞# <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [iy# ZxflHõÖ’¡
HÍO„ÔQãπ‰Ωõ 30 ™ê÷<åÖË ^ŒHͯ~Ú.
`≥ÅOQÍ} L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∞„i K≥<åflÔ~_ç¤ WOk~å
HÍO„ÔQãπ *ˇO_® „H˜O^Œ =ÚYº=∞O„uQÍ ZxflÔH· Hˆ O„^ŒOÖ’ `≥ÅOQÍ}
"åiH˜ =∞O„uѨ^Œ=ÙÅ∞ WÑ≤ÊOK«_»OÖ’ q[Ü«∞O K≥O^•_»∞.
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ #QÆ~åxfl PO„^è∞Œ Å∞ HÔ =· ã¨O KÕã∞¨ HÀ‰õΩO_® J_»∞‰¤ Ωõ <Õ
L^ÕâÌ º◊ O`À ~°OQÍÔ~_ç¤ lÖÏ¡#∞ ã¨$+≤Oì Kå_»∞. PO„^è• ~åÜ«∞Åã‘=∞
q^•º~°∞Å÷ ∞ `≥ÅOQÍ} q^•ºã¨Oã¨Ö÷ ’¡ ã‘@∞¡ á⁄O^Œ‰Ωõ O_® J_»∞‰¤ Ωõ <Õ
L^ÕÌâ◊ºO`À *’#Öò Ѩ^Œúux „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïì_»∞. JO`ÕH͉õΩO_®
N~åO™êQÆ~ü x~å‡}OÖ’ JkèHõ „â◊^úŒ K«∂Ñ≤Oz `≥ÅOQÍ} „áêO`åxH˜
h~°∞ JO^ÕÖÏ K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. `≥ÅOQÍ}‰õΩ ã¨=Úz`«"∞≥ #ÿ
™ê÷<åxfl HõeÊOK«_®xH˜ K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩO@∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’
=∞`«HÅõ ǨÅ#∞, Jã¨=∞‡ux ã¨$+≤Oì z DÜ«∞##∞ kOz"ÕÜ∞« _»OÖ’
PO„^è• <åÜ«∞Hõ`fi« O q[Ü«∞O K≥OkOk.
103 `åºQÍÅ =Å¡ ÅaèOKÕ ã¨∞YâßO`«∞ÅHõ<åfl =∞ˆ~k Q˘Ñ¨ÊkHÍ^Œ∞ 104
 DÜ«∞# ™ê÷#OÖ’ =∞~À `≥ÅOQÍ} =ºH˜Î \˜. JO[Ü«∞º
=ÚYº=∞O„uQÍ <åq∞<Õ@∞ KÕÜ∞« |_ç#ѨÊ\˜H˜ =∞`«HÖõ ǨÅ#∞ =∞m§
„áê~°OaèOz U_®k#fl~° Hõ#fl =ÚO^Õ =ÚYº=∞O„uѨ^qŒ #∞O_ç
kyáÈÜÕ∞ÖÏ PO„^è• <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. PO„^è•<åÜ«∞‰õΩÅ∞
~år"£QÍOnè ^ŒQ~æÆ ° #_çÑO≤ z# <å@HõO`À `≥ÅOQÍ}‰õΩ K≥Ok#
JO[Ü«∞º#∞ ÉÏǨÏ@OQÍ J==∂#Ѩ~°z, Ѩ^Œg „|+¨µìxfl KÕã≤
`≥ÅOQÍ}#∞ J==∂#Ѩ~K° å~°∞. PÜ«∞# ™ê÷#OÖ’ =zÛ# Éè=í #O
"≥OHõ@~åOÔ~_ç¤ „Ѩ[Å`À ã¨O|O^èŒ"Õ∞ ÖˉõΩO_® P~°∞ <≥ÅÖË
ѨiáêeOz#O^Œ∞# PÜ«∞# QÆ∞iOz K≥ѨCHÀ"åeûO^Õg∞ ÖË^Œ∞.
Éè=í #O ™ê÷#OÖ’ q[Ü«∞ÉÏ㨯~° ~Ô _ç¤ =ÚYº=∞O„uQÍ <åq∞<Õ\ò
KÕÜ«∞|_ç, =¸_»∞ =∂™êÅ∞ Jã¨O`«$Ñ≤Î ÃãQÆÅ =∞^茺 HÍÖÏxfl
QÆ_çÑ≤#ѨÊ\˜H©, `«~°∞"å`« [iy# ZxflHõÖ’¡ \˜._ç.Ñ≤.H˜ „Ѩ[Å∞
„|Ǩχ~°^OŒä Ѩ@_ì O» `À DÜ«∞# =ÚYº=∞O„uQÍ KÕãO≤ ^Õg∞ ÖË^xŒ
K≥ѨCHÀ=K«∞Û. J~Ú`Õ *ˇ·PO„^è• L^Œº=∞OÖ’ q[Ü«∞ÉÏ㨯~°Ô~_ç¤
`≥ÅOQÍ} „Ѩ[ÅÃÑ· JHõ¯ã¨∞ "≥Å|¡ ∞zÛ# HÍ~°}OKÕ DÜ«∞# g∞^Œ
`≥ÅOQÍ} „Ѩ[ʼnõΩ U<å_»∞ ã¨^aŒ „áêÜ«∞O ÖË^∞Œ .
=ÚxˆQ"åà◊√§ LO>Ë =ÚOKÕ =Ú~îåÅ∞ W|ƒ_ç=Ú|ƒ_çQÍ Ñ¨Ù@∞H˘™êÎ~Ú 105
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤ <å^≥O_»¡ ÉèÏ㨯~°~å=Ù =ÚYº=∞O„uQÍ ZxflÔH·
<≥Å~ÀAÅ áê@∞ ѨxKÕã≤#ѨÊ\˜H© `«# Ѩ^Œqx ~°H˜∆OK«∞‰õΩ<Õ
L^ÕâÌ º◊ O`À ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ áê`« #QÆ~åaè=$kúH˜ ѨkHÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞
=∞OE~°∞ KÕ™ê_»∞. „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩi~°H}∆õ Ö’ Jxfl ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞
ZhìP~ü‰Ωõ =∞^Œ`Ì ∞« ѨÅHõ_O» `À uiy =ÚYº=∞O„uQÍ ZxflÔH#· ZhìP~ü
âßã¨# ã¨É#íè ∞ ~°^∞Œ KÌ ãÕ ≤ uiy ZxflHõÖ’¡ QÔ ez |O^è∞Œ =~åæxH˜ ÃÑ^ŒÑÌ @‘
"Õâß_»∞. 1989 ZxflHõÖ’¡ \˜._ç.Ñ≤. F_çáÈ~Ú HÍO„ÔQãπ‰Ωõ q[Ü«∞O
^ŒH¯õ _»O`À ~Ô O_»==∂~°∞ Ѩ^qŒ Ö’H˜ =zÛ# K≥<åflÔ~_çx¤ kOK«_®xH˜
PO„^è• <åÜ«∞Hõ`fi« O =∞m§ =∞`«HÅõ ǨʼnõΩ P[ºO áÈã≤Ok. Ѷe¨ `«OQÍ
U_®kˆH J==∂#Hõ~°OQÍ Ñ¨^Œq#∞O_ç kyáÈ"åeû =zÛOk.
U<å_»∂ „Ѩ`«ºHõ∆ ZxflHõÖ’¡ áêÖÁæ#‰õΩO_® ~å[H©Ü«∂xfl #_çÑ≤#
<Õ^∞Œ ~°∞=∞e¡ =ÚMº=∞O„uQÍ <åq∞<Õ\ò KÕÜ∞« |_ç PÜ«∞# <ÕiÊ#
J㨠= ∞‡u ~å[H© Ü « ∂ ň H |e JÜ« ∂ º_» ∞ . gi ™ê÷ # OÖ’
q[Ü«∞ÉèÏ㨯~°~Ô _ç¤ =∞~À™êi <åq∞<Õ\ò KÕÜ∞« |_ç `«# KÕ`∞« Åg∞^Œ∞QÍ
ZhìP~ü‰õΩ =∞~À™êi JkèHÍ~åxfl JѨÊyOKå_»∞. ZhìP~ü#∞
"≥#∞fláÈ@∞ á⁄_çz PÜ«∞# JÅ∞¡_∞» <å~å K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞
=ÚYº=∞O„uQÍ `«##∞ `å#∞ „ѨH\õ O˜ K«∞‰õΩ<åfl_»∞. h\˜ g∞^Œ ~å`«Å
„ѨÜ∞« `åflxfl q~°q∞OK«#O`«=~°‰Ωõ áÈQÀ@∞ì‰Ωõ <Õk Uq∞ LO_»^∞Œ 107
"≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ HÍO„ÔQãπ áêsì ™ê÷#OÖ’ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O
=ÚYº=∞O„uQÍ Zhì~å=∂~å=٠Ѩ^qŒ Ö’H˜ =zÛ# "≥O|_Õ `≥ÅOQÍ}
„áêOfÜ«∞ =∞O_»ex ~°^Œ∞ÌѨ~°K«_»O, P™ê÷# Hõq Ѩ^Œq #∞O_ç
^•â◊~k° xä J==∂#Hõ~O° QÍ `˘ÅyOK«_O» DÜ«∞# `≥ÅOQÍ}‰õΩ
KÕã≤# Ѷ¨∞#HÍ~åºÅ∞QÍ K≥ѨCHÀ=K«∞Û. \ϺOH±|O_£ÃÑ· L#fl
q„QÆǨÅxfl PO„^è• =º‰õΩÎňH ˆH\Ï~ÚOKå_»∞. NNH˜ ™ê÷#O
HõeÊOKå_Õ HÍx ^•â◊~k° Hä ˜ ™ê÷#O HõeÊOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂_»∞. L^ÀºQÍÅÖ’
`≥ÅOQÍ}‰õΩ J<åºÜ«∞O [iyO^Œx "≥Úã¨e Hõhfl~°∞ HÍiÛ
HõO\˜`«∞_»∞ѨÙQÍ XHõ l.F.#∞ q_»∞^ŒÅ KÕâß_»∞ HÍx J=∞Å∞
KÕÜ«∞‰õΩO_®<Õ áêÅ<åHÍÖÏxfl =ÚyOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. Nâ‹·ÅO
Z_»=∞HÍÅ∞= T¿ã Z`«Î‰õΩO_® ‰õΩ_çHÍÅ∞=‰õΩ ã¨O|OkèOz#
`≥Å∞QÆ∞QÆOQÆ, Ñ‘Ö~Ë ∞° , #QÆi, ǨÏO„n-h"å „áê*ˇ‰Ωõ Åì ÃÑ· x^è∞Œ Å#∞
‰õΩiÑ≤OKå_»∞. JѨÊ\˜ ~åRѨu *ˇ·Öòã≤OQ∑ QÍiKÕ #ÖÁæO_»Ö’
â◊O‰õΩ™ê÷Ñ#¨ KÕÜ∞« |_ç# ™ê~°fi„uHõ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xfl ~å[^è•xH˜
`«~°eOK«_»OÖ’ J`«∞º`åûǨÏO K«∂Ñ≤OKå_»∞. W^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
q[Ü«∞"å_»Ö’ P~ÀQƺ âß„™êÎÅ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xfl, u~°∞ѨuÖ’
=∞Ç≤ÏàÏ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xfl U~åÊ@∞ KÕ~ÚOKå_»∞. DÜ«∞#ÃÑ·
"≥∂Hõie¡ „|`«H_õ O» HõO>Ë Kå=_»O "Õ∞Å∞ 106
=∂kiQÍ `≥ÅOQÍ} Ѩ^HŒä ÍÅ∞ „ѨH\õ O˜ z KÕ`∞« Å∞ ^Œ∞Å∞ѨىõΩ<åfl_»∞.
=∞ǨÏ|∂Éò#QÆ~ü#∞ ^Œ`«Î`« fã¨∞‰õΩ<åfl#x K≥Ñ≤Ê P lÖÏ¡‰õΩ
X~°QÆɡ\ ˜ìO^Õq∞ ÖË^Œ∞. ѨÙ\˜ì#^ŒQÆæ~°ÖÏ¡ JѨCÅ∞ `≥zÛ PO„^è•
„áê*ˇ‰Ωõ Åì ‰õΩ Y~°∞Û KÕã≤ `≥ÅOQÍ}‰õΩ zÑ¨Ê q∞yÖÏÛ_»∞. `«# xÜ≥∂[Hõ
=~°"æ ∞≥ #ÿ ‰õΩѨÊOÖ’ UHõOQÍ F Ü«¸x=iû\©<Õ ™ê÷ÑO≤ z ѨHá∆õ ê`«
áêÅ##∞ ~°∞A=Ù KÕâß_»∞. *ˇ· PO„^è• L^Œº=∞OÖ’ ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩ_çQÍ Ñ¨Ù@∞ìH˘zÛ ã¨"≥∞ÿHõº ~åRO HÍ"åÅO@∂ Ѩšqx
JO^Œ∞‰õΩ<åfl_»∞. `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xfl ^≥|ƒf¿ã ^Œ∞~°∞^ÕÌâ◊O`À
`≥ÅOQÍ} „áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞ ZHõ¯_» "Õã#≤ Q˘OQÆo JHõ¯_Õ J#fl@∞¡ LO_»QÍ
H˘`«QÎ Í WK«ÛOѨe,¡ ^Õ"å^Œ∞Å ¿Ñ~°`¡ À â◊O‰õΩ™ê÷Ñ#¨ Å∞ KÕã≤ KÕ`∞« Å∞
^Œ∞Å∞ѨىõΩ<åfl_»∞.
„Ѩã∞¨ `Î « =ÚYº=∞O„u ~å[âıY~°~Ô _ç¤ :
''K«O„^ŒÉÏ|∞<åÜ«Ú_»∞#∞ QÆ^Ì≥ kOz`Õ `≥ÅOQÍ} ~åRO
=KÕÛã≤#>Ë¡—— Jx ÉèÏqã¨∞Î#fl `«~°∞}OÖ’ âßã¨#ã¨Éèí‰õΩ =ÚO^Œã¨∞Î
ZxflHõÅ∞ ~å=@O, P ZxflHõÖ’¡ `≥ÅOQÍ} ~åRO H˘~°‰õΩ
áÈ~å_»∞`«∞#fl `≥ÅOQÍ} ~åR ã¨q∞u HÍO„ÔQãπ áêsì`À Hõeã≤
áÈ\©KÜ Õ ∞« _»O, ZxflHõÖ’¡ K«O„^ŒÉÏ|∞ z`«∞Î z`«∞QÎ Í F_çáÈ=_»O
ÖÏO\˜q „Ѩ`ÕºHõ ~åRO H˘~°‰õΩ "Õ~Ú Hõà◊§`À Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞Î#fl
`≥ÅOQÍ} „Ѩ[Å Hõà§◊ Ö’ HÍOuˆ~YÅ∞ xOáê~Ú. HÍx P ã¨O`À+¨O
Zxfl™ê~°∞¡ F_ç<å QÔ Å=_®xH˜ =∞~À J=HÍâ◊O LO@∞Ok 108
"åã¨Î=~°∂ѨO ^•ÅÛ‰õΩO_® #∂`«# =ÚYº=∞O„uQÍ =zÛ#
_®II "≥ · . Zãπ . ~å[âı Y ~° Ô ~ _ç ¤ J_» ∞ QÆ _ » ∞ QÆ ∞ <å Ãã· O ^Œ = ÙxÖÏ
J_»∞‰¤ Ωõ O@∞<åfl~°∞. `˘q∞‡^Õà§◊ áêÅ#Ö’ K«O„^ŒÉÏ|∞ KÕã#≤ #+ì̈O
Hõ#fl ~Ô O_»∞#flˆ~à◊§Ö’ "≥.· Zãπ.P~ü. Z‰õΩ¯= #ëêìxfl HõÅ∞QÆ*âË ß_»∞.
J~Ú^Œ∂à◊√§ W=fi=∞<åfl W=fi#x "≥ÚO_çHˆ ã≤# ^Œ∞~Àº^è#Œ ∞x áê„`«#∞
áÈ+≤ã∞¨ #Î fl ~åR =ÚYº=∞O„u `≥ÅOQÍ} ~å„ëêìxfl J_»∞H¤ À=_®xH˜
â◊`q« ^è•Å „ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl_»∞.
QÆ ` « 50 㨠O =`« û ~åÅÖ’ DÜ« ∞ # Hõ # fl =ÚO^Œ ∞
ѨiáêeOz# PO„^è• =ÚYº=∞O„`«∞Å∞ WHõ¯_ç h\˜=#~°∞Å#∞,
L^ÀºQÍÅ#∞ QÆ∞O_»∞QÆ∞`«QÎ Í H˘Å¡Q˘\ì̃#^•xx ~å[âıY~°~Ô _ç¤ ‰õÄ_®
H˘#™êyOK«_®xˆH HõOHõ}O Hõ@∞ì‰õΩ#fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞Î#flk. „Ѩã¨∞Î`«
=ÚYº=∞O„u Ѩ^Œg HÍÅOÖ’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ [iy# #ëêìÅ#∞
ã¨∂Å÷ OQÍ Ñ¨ije^•ÌO.
★ L^ÀºQÍÅ∞ : K«O„^ŒÉÏ|∞#∞O_ç "å~°ã` ¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞Oz#
610 l.F ã¨=∞㨺#∞ ~å[âıY~°~Ô _ç¤ ‰õÄ_® Ѩi+¨¯iOK«‰Ωõ O_®
g∞#"Õ∞ëêÅ#∞ ÖˇH¯˜ ã¨∂ΠѨ|ƒO QÆ_∞» ѨÙ`«∞<åfl_»∞.
★ „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅÖ’ J=Ù\ò ™ÈiûOQ∑ q^è•<åxfl „Ѩ"â Õ Ã◊ Ñ\˜ì
~åÉ’ÜÕ∞ L^ÀºQÍÅxflO\˜x PO„^è•, ~åÜ«∞Åã‘=∞ "åiˆH
Jã¨=∂#`«fiO =Å¡<Õ qѨ"¡ åÅ∞ ѨÙ@∞H˘™êÎ~Ú 109
*Ïs KÕâß_»∞.D K«~°º`À Hõ$ëê‚ #k<Õ ~åÜ«∞Åã‘=∞‰õΩ
=∞Å∞ѨىõΩ<Õ ‰õΩ„@‰õΩ `≥~Ö° áË ê_»∞. `«# ã¨fiO`« lÖÏ¡ Hõ_Ñ» ‰¨ Ωõ
ÖÏÉèOí HõeyOK«_®xH˜ =¸_»∞ HÀ@¡ `≥ÅOQÍ}Ï "åã¨∞Å#∞
#>Ë\ì ’¡ =ÚOK«_®xˆH ã≤^=ÌŒ ∞Ü«∂º_»∞.
★ ѨÙezO`«Å „áê*ˇ‰Ωõ ì : Hõ$ëê‚ #kÖ’ WѨÊ\˜Hˆ "≥Ú`«O Î h\˜x
qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩO@∂ ~Ô O_»∞ ѨO@Å∞ ѨO_çOK«∞‰õΩO@∞#fl
Hõ$ëê‚ _≥ÖÏì‰Ωõ J^Œ#OQÍ XHõ ZHõ~å PÜ«∞Hõ@∞ì ÖË#ѨÊ\˜H˜
=ÚK« Û @QÍ =¸_» = Ѩ O @ ¿Ñ~° ∞ `À Ѩ Ù ezO`« Å #∞
xi‡™êÎ#O@∞<åfl_»∞. `«^•fi~å #ÖÁæO_» lÖÏ¡Ö’x Z<Àfl
Éèí∂=ÚÅ∞, ™êQÆ~ü PÜ«∞Hõ@∞ì „QÍ=∂Å∞, HÀ@¡ qÅ∞"≥·#
ã¨∞#flѨ٠~å~Ú xˆH∆áêÅ∞ =ÚxyáÈ`åÜ«∞x `≥Å∞ã¨∞Î<åfl
MÏ`«~∞° KÕÜ∞« _»O ÖË^∞Œ .
★ PO„^è•Ö’ xi‡Oz# „áê*ˇ‰Ωõ Å ì `À XHõ \˜.ZO.ã≤. h\˜H˜
=¸_»∞ "ÕÅ ZHõ~åÅ áê~°H=õ ∞x, `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ xi‡ã¨∞#Î fl
ZuÎáÈ`«Å Ѩ^HŒä ÍÅ „H˜O^Œ XHõ \˜.ZO.ã≤.H˜ =ÚÃÑÊÂ=¸_»∞
"ÕÅ ZHõ~åÅ áê~°H=õ ∞x x~åÌiOK«_O» `≥ÅOQÍ} Jaè=$kúH˜
"≥.· Zãπ.P~ü. Wã¨∞#Î fl qHõ$`« x~°fiK«#O.
x~åâ◊ ÖˉΩõ O_® L^Œºq∞¿ãÎ q[Ü«∞O `«Ñʨ ^Œ∞ 111
Hõ@Éì \ˇ ÏìÅx ‰õΩÜ«Ú‰õΩÅÎ ∞ Ѩ#∞fl`«∞<åfl_»∞. WѨÊ\˜Hˆ HÍO„\ωõΩì
Ѩ^Œúu# L^ÀºQÍÅ ¿Ñ~°∞`À W~°"≥· "ÕÅ L^ÀºQÍÅ#∞
J㨇nÜ«ÚʼnõΩ Hõ@ìɡ\Ïì_»∞. J>ˇO_»~°∞¡, „_≥·=~°∞¡ ÖÏO\˜
áÈã¨∞Öì ’¡ `≥ÅOQÍ} "å~°∞ JkèHOõ QÍ L#fl HÍ~°}OKÕ P
áÈã¨∞Åì <Õ ~°^∞Œ KÌ Ü
Õ ∂« Åx JO@∞<åfl_»∞.
★ áÈÅ=~°O „áê*ˇ‰Ωõ ì : `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡ Y=∞‡O‰õΩ K≥Ok#
ÅHõ ∆ Ö Ïk Pk"å㨠∞ Å, ¿Ñ^Œ „Ѩ [ Å P~° Î < å^•Å#∞
ÖˇH¯õ KÕÜ∞« ‰õΩO_® =O^ŒÖÏk „QÍ=∂Å#∞ =ÚOѨىõΩ QÆ∞iKÕã∂¨ Î
PO„^è• „áêO`åxH˜ hà◊§OkOKÕ áÈÅ=~åxfl xi‡Oz
f~°`å#x ~ÀAHÀ „ѨH@ õ # QÆ∞Ñ≤Êã¨∞<Î åfl_»∞.
★ áÈuÔ~_çá ¤ ê_»∞ ÃÇÏ_£ ~Ô QÆ∞ºÖË@~ü : q^Œ∞º`ü L`åÊ^Œ# H˘~°‰Ωõ
xi‡OK«|_»¤ Nâ‹Å· O „áê*ˇ‰Ωõ #ì ∞O_ç =∞„^•ã¨∞ #QÆ~åxH˜ =∞Oz
h\˜x JOkOKÕ <≥ѨO`À P „áê*ˇ‰õΩì‰õΩ QÆO_ç H˘\˜ì
~åÜ«∞Åã‘=∞ ~Ô `· åOQÍxH˜ DÜ«∞#Hõ#fl =ÚO^Œ∞#fl áêʼnõΩÅ∞
ѨOzÃÑ@ìQÍ, DÜ«∞# UHõOQÍ áÈuÔ~_ç¤áê_»∞ ÃÇÏ_£
~Ô QÆ∞ºÖË@~ü ™ê=∞~å÷ºxfl Ѩk"ÕÅ ‰õĺÃã‰õΩ¯Å #∞O_ç #Å∞|k
<åÅ∞QÆ∞"ÕÅ ‰õĺÃã‰õΩ¯Å‰õΩ ÃÑOK«∞`«∂ ~°ÇϨ 㨺OQÍ l.F.#∞
XHõ ǨÏ^Œ∞#Ì ∞ ^•\˜# ã¨ÇϨ #O ã¨∞QÆ∞}O JxÑ≤OK«∞HÀ^Œ∞ 110
★ „ѨÉèí∞`«fi, ¿Ñ^ŒÔ~·`«∞Å Éèí∂=ÚÅ J=∞‡HõO : ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
K«∞@∞ì„ѨH¯õ Å L#fl =¸_»∞ <åÅ∞QÆ∞ lÖÏ¡ÅÖ’x „ѨÉ∞íè `«fi,
¿Ñ^Œ, ^Œo`« ~Ô `· ∞« Å Éè∂í =ÚÅxflO\˜x „ÃÑ"· @ Õ ∞ =º‰õΩÅÎ ‰õΩ
Hõ@ìɡ_»∞`«∞<åfl_»∞. Ô~·`«∞ʼnõΩ <å=∞=∂„`«Ñ¨Ù ^èŒ~° K≥e¡Oz
Éè∂í =ÚÅ#∞ HÔ =· ã¨O KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ =∞^躌 ^ŒàÏiÅ Pã¨~å`À
„ѨÉèí∞`«fi"Õ∞ (Ǩï_®) iÜ«∞ÖòZ¿ãì\ò "åºáê~°O KÕã¨∞Î#flk.
QÆ^≥Ì<≥H˜¯# "≥O|_Õ [ÅÜ«∞[˝O ¿Ñ~°∞`À UHõHÍÅOÖ’ 38
„áê*ˇ‰Ωõ Åì ‰õΩ â◊O‰õΩ™ê÷Ñ#¨ KÕã,≤ x^è∞Œ ÅxflO\˜x HÍO„\ÏHõ~ì ‰¡° Ωõ
Hõ@Éì \ˇ ì˜ JqhuH˜ `«Å∞ѨÙÅ∞ ÉÏ~å¡ `≥iKå_»∞. D _»|∞ƒ#∞
~å[^è•x #QÆ~°O K«∞@∂ì L#fl Éèí∂=ÚÅ#∞ H˘#∞QÀÅ∞
KÕÜ«∞_®xH˜ qxÜ≥∂yã¨∂Î ™ê=∂#∞ºxH˜ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’
ÖË#O`«QÍ Éèí∂q∞ ^èŒ~°Å∞ ÃÑOK«∞`«∞<åfl_»∞. ã¨O^Œ\’¡
ã¨_Õq∞Ü«∂ J#fl@∞¡ J㨇nÜ«ÚʼnõΩ ÖÏÉèíO KÕ‰õĈ~Û
L^Õâú º◊ O`À J=Ù@~ü iOQ∑~À_»∞#¤ ∞ „áê~°OaèOz, `«#"åi
Éè∂í =ÚÅ#∞ `«ÑÊ≤ ã¨∂,Î ¿Ñ^ŒÅ Éè∂í =ÚÅ#∞ Hõ$ëê‚~Ê° }O KÕã∂¨ ,Î
J=Ù@~ü iOQ∑~À_»∞¤ JÖˇ<· "£ ∞≥ O@∞#∞ QÆO@ QÆO@‰õΩ =∂~°∞ã¨∂Î
QÍ~°_ô KÕã∞¨ <Î åfl_»∞.
[iy#^•xH˜ qKåiOK«Hõ [~°QÉÆ ’ÜÕ∞^•xÔH· =ÚO^Œ∞‰õΩ #_»"åe 112
 q^Œº : <åÅ∞QÆ∞ lÖÏ¡Å∞#fl ~åÜ«∞Åã‘=∞ „áêO`«OÖ’ WѨÊ\˜Hˆ
★
lÖÏ¡‰Ωõ XHõ\ ˜ Hõ#fl Z‰õΩ¯= Ü«¸x=iû\©Å∞ L#flѨÊ\˜H©
W\©=Å „ѨHõ\ ˜Oz# =¸_»∞ Ü«¸x=iû\©ÅÖ’ =∞~À
Ü«¸x=iû\©x „ѨHõ\ ˜ã¨∂Î, Ѩk lÖÏ¡Å `≥ÅOQÍ}Ï
„áêO`åxH˜ XˆH Ü«¸x=iû\©x Hˆ \Ï~ÚOKå_»∞. QÆ∞~°∞‰õΩÅ
q^•ºÅÜ«∂ÅÖ’ ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ}ωõΩ J<åºÜ«∞"Õ∞ KÕ™ê~°∞.
UHõOQÍ Hõ_Ñ» ¨ lÖÏ¡Ö’ „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆOÖ’ "≥^· ºŒ , WO[hiOQ∑
HõàÏâßÅÅ#∞ ™ê÷Ñ≤OKåÅx x~°‚~ÚOK«_»O "≥·.Zãπ.P~ü.
ѨHá∆õ ê`« áêÅ#‰õΩ xÅ∞"≥`∞« Î ™êHõ∆ ºO.
`≥ÅOQÍ} P^•Ü«∂xfl PO„^è• Jaè=$kúH˜ "≥zÛã¨∂Î
`≥ÅOQÍ} „áê*ˇ‰Ωõ Åì ‰õΩ Hˆ O„^Œ"∞Õ ã¨Ç¨ Ü«∞O KÕÜ∂« Åx „ѨH@ õ #Å∞
KÕã¨∂Î `≥ÅOQÍ}Ï „Ѩ*τѨux^èŒ∞ʼnõΩ =∞O„uѨ^Œ=ÙÅ∞, W`«~°
„Ѩ֒ÉèÏÅ∞ K«∂ÃÑ_»∞`«∂ `≥ÅOQÍ}ÏÃÑ· „ѨtflOK«‰Ωõ O_® "åi <Àà◊§#∞
<˘H˜¯ ÃÑ_»∞`«∞<åfl_»∞.
QÆ=∞xHõ : QÆ`« Ü«∂ɡ· ã¨O=`«û~åÅÖ’ PO„^è• ~åÜ«∞Åã‘=∞‰õΩ K≥Ok#
"å~°∞ ã¨∞=∂~°∞ 44 ã¨O=`«û~åÅ∞ ѨiáêeOK«QÍ, `≥ÅOQÍ}‰õΩ
K≥Ok#"å~°∞ Hˆ =ÅO 6 ã¨O=`«û~åÖË áêeOK«_O» QÆ=∞<å~°›O.
`«∞ѨCѨ\ ì̃ Kå=_»O Hõ<åfl `«∞k=~°‰Ωõ [fieOK«_"» ∞Õ =∞Ozk 113
PO„^è∞Œ ʼnõΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ x|O^è#Œ Åhfl J=∞Å∞‰õΩ <ÀK«∞HÀQÍ,
`≥ÅOQÍ}ωõΩ ÖÏÉèíO HõÅQÍeû# x|O^èŒ#Å#∞ J}z"Õâß~°∞.
ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µºÅ XѨÊO^ŒO, JdÅѨH∆õ XѨÊO^ŒO, 5 ã¨∂„`åŠѨ^HŒä Oõ ,
P~°∞ã¨∂„`åŠѨ^HŒä Oõ , 8 ã¨∂„`åŠѨ^HŒä Oõ ÖÏO\˜=xfl `≥ÅOQÍ}‰õΩ
Z@∞=O\˜ <åºÜ«∞O KÕÜ«∞ÖËHõáÈÜ«∂~Ú. „ѨÉèí∞`«fi P^•Ü«∞O
`≥ÅOQÍ} #∞O_ç JkèHõOQÍ LO_»QÍ, ˆH\Ï~ÚOѨÙÖ’¡ PO„^è•
„áêO`åxH˜ JkèHOõ QÍ LO@∞<åfl~Ú. qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Åhfl PO„^è•
- ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’¡<Õ ˆHO„nHõ$`«"≥∞ÿ<å~Ú. L#fl q^•º ã¨Oã¨÷Å<Õ
H˘#™êyOKÕ J=HÍâ◊O ÖË^∞Œ . H˘`«qÎ ™ê÷ÑO≤ KÕ J=HÍâßÅ∞ ‰õÄ_®
Jã¨ÖË ÖË=Ù. ™ê÷ÑO≤ z<å QÆ∞O@∂~°∞, q[Ü«∞"å_», qâßYѨ@flO,
z`«∂Î~°∞, J#O`«Ñ¨Ó~ü, Hõ_»Ñ¨Å∞ Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∂Î<Õ L<åfl~Ú.
`≥ÅOQÍ}Ö’ L#fl Ѩi„â◊=∞Åxfl WѨÊ\˜ˆH =¸`«Ñ¨_®¤~Ú. H˘`«Î
Ѩi„â◊=∞Å#∞ HÀ™êÎO„^èŒ lÖÏ¡Ö’¡ xO¿Ñã¨∞<Î åfl~°∞. `≥ÅOQÍ}Ö’ ÉÁQÆ∞æ
QÆ#∞Å∞O>Ë PO„^èŒ „áêO`«OÖ’ q^Œ∞º`ü Ѩi„â◊=∞Å#∞ <≥ÅH˘ÅÊ_»O
#QÆ∞ÉÏ>Ë. ÉÁQÆ∞æQÆ#∞Å∞, ã¨∞#flѨÙ~å~Ú `«yæáÈ`«∞<åfl~Ú. ~åR
JѨCÅ∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ~åR JѨCÖ’¡ `≥ÅOQÍ}Ï "å\Ï
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#flk. x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. x#fl\˜ ~ÀAHõ#fl
D ~ÀA J^è•fi#flOQÍ `«Ü∂« ~Ô á· È`«∞#flk.
"å~Ú^•Å∞ "Õ¿ã JÅ"å@∞ q[Ü«∂xH˜ |^ŒÌ â◊„`«∞=Ù 115
=ÚyOѨÙ
KÕã∞¨ ‰õΩ#fl XѨÊO^•Åxfl |∞@ì^•YÖˇ<· å~Ú. ~ÀA ~ÀA‰õΩ
"≥ ∂ ™êÅ∞ ÃÑ~° ∞ QÆ ∞ `« ∞ <åfl~Ú. `≥ Å OQÍ} „Ѩ [ Å rq`åÅ∞
kQÆ*Ï~°∞`«∞<åfl~Ú. „Ѩ`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï L^Œº=∂ʼnõΩ Ѷ¨e`«"Õ∞
^ŒH¯õ ‰õΩO_® KÕÜ∂« Åx ‰õΩ„@Å∞ Ѩ#∞fl`«∞<åfl~°∞. f~° „áêO`«OÖ’x
„Ѩ[Åg∞^Œ K«∂Ñ≤OKÕ „â◊^Œú Hõ#fl JkèHõ „â◊^Œú#∞ Ñ‘~î°Éèí∂q∞ g∞^Œ
x=ã≤OKÕ „Ѩ[Å g∞^Œ K«∂Ñ≤OKåeû LO@∞Ok. HÍx ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åR
U~åÊ@∞ ~ÀA#∞O_ç Hõ_∞» Ѩ٠xO_ç# "åiˆH =_癤 êÎ=∞O@∞<åfl~°∞.
x^è Œ ∞ Å ˆ H \Ï~ÚOѨ Ù Ö’¡ Ѩ H õ ∆ á ê`« " Õ ∞ K« ∂ Ñ≤ O Kå~° ∞ . Hõ $ ëê‚ ,
#n*ÖÏÅxflO\˜x PO„^茉õΩ =∞o§OKå~°∞. QÀ^•=i [ÖÏÅ#∞
qxÜ≥∂yOKÕ `≥ÅOQÍ}Ï Ñ¨^HŒä ÍÅ#∞ HÍy`åňH Ѩiq∞`«O KÕâß~°∞.
1956 #∞O_ç 1969 =~°‰Ωõ ^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩ#fl L^ÀºQÍÅ#∞ ~åRѨu
L`«~Î ∞° fi ^•fi~å l.F. 36 J=∞Å∞ H͉õΩO_® J_»∞Ѥ _¨ ®¤~∞° . 1969
#∞O_ç 86 =~°‰õΩ ^ŒH˜¯OK«∞‰õΩ#fl JkèHõ L^ÀºQÍÅ#∞ PO„^è•
„áêO`åxH˜ `«~e° Oz, P ™ê÷<åÅÖ’ `≥ÅOQÍ}Ï "åix xOáêeû#
610 l.F. D<å\˜H˜ J=∞Å∞HÍÖË^∞Œ . P~°∞ ã¨∂„`åÅ XѨÊO^ŒOÖ’
Hõ~=ΰ º x~°fiǨÏ}‰õΩ =ºHÎ̃Q`Æ « HÍ~°}ÏÅ∞ J_»∞~¤ å‰õÄ_»^∞Œ 114
áêʼnõΩÅ "åQÍú<åÅ∞ HÍ~°º~°∂ѨO ^•ÅÛÖËHõáÈÜ«∂~Ú.
<åQÍ~°∞#˚ ™êQÆ~Öü ’ "≥∂ã¨O KÕâß~°∞. Nâ‹Å· O „áê*ˇ‰Ωõ ì q+¨Ü∞« OÖ’
"≥∂ã¨"∞Õ KÕâß~°∞. =∞# „áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞ J#∞‰õΩ#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ѨÓiÎ
HÍHõáÈ=_®xfl xÅn¿ã"å~°∞ÖË~∞° . K≥~∞° =ÙÅ∞, ‰õΩO@Å∞, "åQÆ∞Å∞,
J_»=ÙÅ∞ =∂Ü«∞"≥∞áÿ È`«∞<åfl Ѩ\Oì˜ K«∞‰õΩ<Õ"å~°∞ ÖË~∞° . Ñ≤@Åì ∞, QÆ∞@ìÅ∞
Ѩi„â◊=∞Å ^≥|ƒ‰õΩ <åâ◊#=∞ø`«∞<åfl, ã¨=∞ãÎ̈ KÕu=$`«∞ÅÎ ∞ KÕ<`Õ Å« ∞
=∂Ô~¯\ò =∂Ü«∞‰õΩ HõxÑ≤OK«‰õΩO_® áÈ`«∞<åfl J_çˆQ"å~°∞ ÖË~°∞.
`≥ÅOQÍ}Ë`«~° „áêO`åÅÖ’ H˘`«Î „áê*ˇ‰õΩìÅ#∞ „áê~°OaèOz,
K«∂ã¨∞OÎ _»QÍ<Õ Ñ¨ÓiÎ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl „ѨtflOK«ÖHË áõ È`«∞<åflO. Ѩk"ÕÅ
HÀ@¡ „Ѩ ` Õ º Hõ á꺈 H r KåÅx Hõ = ¸ºx㨠∞ ì Å ∞ H˘`« Î á ê@#∞
JO^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. xHõ~O° QÍ ã¨O=`«û~åxH˜ `≥ÅOQÍ}Ï "å\ÏH˜O^Œ
5 "ÕÅ HÀ@¡ JѨCÅ∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ, Hˆ =ÅO 5 "ÕÅ HÀ@∞¡ W¿ãÎ
ã¨iáÈ`«∞O^Œx J~°O÷ Ѩ~O÷° ÖËx "å^Œ#Å#∞ "å~°∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KåÛ~°∞.
WѨ Ê \˜ ˆ H áê`åà◊ O Ö’H˜ `≥ Å OQÍ}Ïx `Àã≤ " Õ â ß~° ∞ . ^•xfl
QÆ>Hì̌ ¯˜ OK«_®xH˜ „ÉǨχ`«~O° ‰õÄ_® HÍ^Œ∞. JO>Ë ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~åROÖ’
ÉÏQÆ∞Ѩ_Õ J=HÍâßÅ∞ Jã¨ÖË ÖË=Ù. WHõ q∞yeO^ŒÖÏ¡ q_çáÈ=_»"∞Õ .
q_ç á È`Õ =∞# x^è Œ ∞ Å`À Z#fl\˜ H À XHõ < å\˜ H ˜ ÉÏQÆ ∞ Ѩ _ Õ
J=HÍâ◊=ÚO@∞Ok.
Ѩ_áç È`å"Õ∞"≥∂#x #_»=Hõ =∂#∞‰õΩO\Ï=∂? 116
 PHõ e Kå=ÙÅ`À, P`« ‡ Ǩ Ï `« º Å`À `« Å ¡ _ ç Å ∞¡ ` « ∞ #fl J#∞|O^èŒ=Ú-1
`≥ÅOQÍ}Ï"åã¨∞Å∞, Z=fii#∞O_ç ‰õÄ_® ã¨Ç¨ Ü«∞O Ji÷OK«_O» ÖË^∞Œ .
PO„^茄áêO`«OÖ’x QÆ[O ã¨÷ÖÏxfl‰õÄ_® PtOK«_»OÖË^Œ∞. "å~°∞
ã¨"≥∞ÿHõº ~åROÖ’ =ÚYº=∞O„`«∞ŠѨ^ŒgHÍÅO
Jqhu`À ã¨OáêkOK«∞H˘#fl ã¨OѨ^#Œ ∞ ѨOz W=fi=∞x HÀ~°_O» PO„^è• =ÚYº=∞O„`«∞Å∞
ÖË^Œ∞. =∞# „áêO`åxfl „Ѩ`ÕºHõ ~åROQÍ QÆ∞iÎOKåÅx =∂„`«"Õ∞ „|Ǩ‡#O^ŒÔ~_ç¤ 7 ã¨O=`«û~åÅ 7 <≥ÅÅ∞
L^Œºq∞ã¨∞<Î åflO. `≥ÅOQÍ}Ï#∞ HÀˆ~ ǨωõΩ¯ WHõ¯_ç „Ñ¨[ʼnõΩ L#flk. Zhì~å=∂~å=Ù 7 ã¨O=`«û~åÅ 6 <≥ÅÅ∞
HÍQÍ `≥ Å OQÍ}#∞ HÍ^Œ < Õ Ç¨ Ï ‰õ Ω ¯ Z=iH© ÖË ^ Œ ∞ . <å^≥O_»¡ ÉèÏ㨯~°~å=Ù 1 <≥Å
HÍ^Œ#QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~°O>Ë =∞# „áêO`«O`À "åiH˜ ÖÏÉèOí L#fl>Ë¡ <Õ^∞Œ ~°∞=∞e¡ [<å~°<ú £ ~Ô _ç¤ 1 ã¨O=`«û~°O10 <≥ÅÅ∞
ÉèÏqOKåeû LO@∞Ok. Éè=í #O "≥OHõ„\ÏOÔ~_ç¤ 9 <≥ÅÅ∞
JO`«~`æ° « Ѩ~å~ÚáêÅ# #∞O_ç q=ÚHÎ̃ HÀã¨O `≥ÅOQÍ}
ÃãÃÑOì |~ü 2006 <å\˜H˜ "≥Ú`«OÎ 17 ã¨O=`«û~åÅ 09 <≥ÅÅ∞
=∞~À L^Œº=∂xH˜ ã≤^"úŒ ∞≥ #ÿ k. D L^Œº=∞O ^•fi~å Uk =∂i<å,
=∂~°Háõ È~Ú<å =∞# =#~°∞Å g∞^Œ =∞#ˆH ǨωõΩ¯ Åaèã∞¨ OÎ ^Œ#_»OÖ’ ~åÜ«∞Åã‘=∞ =ÚYº=∞O„`«∞Å∞
=∂„`«O ã¨O^ÕÇϨ O ÖË^∞Œ . ã¨fiѨiáêÅ# ~åROQÍ =∞# `≥ÅOQÍ}Ï#∞ hÅO ã¨Or=Ô~_ç¤ (Ô~O_»∞ q_»`Å« ∞) 5 ã¨O=`«û~åÅ 3 <≥ÅÅ∞
fiÛk^Œ\Ì ÏxH˜ Z@∞=O\˜ `åºQÍÅÔH<· å "≥#∞HÍ_»É’=∞x =∞#=∞O`å ^•"≥∂^Œ~O° ã¨Or=Ü«∞º 2 ã¨O=`«û~åÅ 2 <≥ÅÅ∞
„Ѩu[˝ KÕ^•ÌO. q[Ü«∞ÉèÏ㨯~°Ô~_ç¤(^ŒÑ¶¨^Œá¶êÅ∞QÍ) 2 ã¨O=`«û~åÅ 6 <≥ÅÅ∞
g∞Ô~#∞fl‰õΩ#fl <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ xÅnÜ«∞O_ç. T~°∂~å K«O„^ŒÉÏ|∞<åÜ«Ú_»∞ 8 ã¨O=`«û~åÅ 8 <≥ÅÅ∞
ã¨`庄QÆÇ¨ Å∞ KÕÜ∞« O_ç. JѨC_»∞ `≥ÅOQÍ} `«fi~°Ö’ =ã¨∞OÎ k. ~å[âıY~°~Ô _ç¤(ÃãÃÑOì |~ü 2006 <å\˜H)˜ 2 ã¨O=`«û~åÅ 6 <≥ÅÅ∞
*ˇ· `≥ÅOQÍ} *ˇ*· ·ˇ `≥ÅOQÍ} ÃãÃÑOì |~ü 2006 <å\˜H˜ "≥Ú`«OÎ 20 ã¨O=`«û~åÅ 11 <≥ÅÅ∞

„Ѩ=∂^•Å∞ LO\ÏÜ«∞x „ѨÜ∂« }ÏÅ∞ =∂<Õ™êÎ=∂? 117 J<åºÜ«∂Å∞, J„Hõ=∂Å`À ~årѨ__» "» ∞Õ Ñ¶∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ <Õ~O° 118

`≥ÅOQÍ} =ÚYº=∞O„`«∞Å∞ J#∞|O^è=Œ Ú -2

Ñ≤.q.#~°ã≤OǨ~å=Ù 1 ã¨O=`«û~°O 4 <≥ÅÅ∞ ã¨"≥∞ÿHõº ~åROÖ’ U~åÊ>ÿ̌# qâ◊fi q^•ºÅÜ«∂Å∞
=∞„i K≥<åflÔ~_ç(¤ ~Ô O_»∞ q_»`Å« ∞) 3 ã¨O=`«û~åÅ 7 <≥ÅÅ∞
PO„^è,Œ ~åÜ«∞Åã‘=∞ „áêO`åÅ∞
\˜. JO[Ü«∞º 1 ã¨O=`«û~°O 4 <≥ÅÅ∞
<åQÍ~°∞#˚ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, QÆ∞O@∂~°∞ 1976
"≥Ú`«OÎ 6 ã¨O=`«û~åÅ 03 <≥ÅÅ∞
NHõ$+¨‚ ^Õ=~åÜ«∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, J#O`«ÑÓ¨ ~ü 1978
Ѩ^•‡=u qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, u~°∞Ѩu 1983
L`«~Î åO„^艌 Ωõ K≥Ok `≥ÅOQÍ}Ö’ ã≤~÷ Ñ° _¨ ¤»
ã¨O㨯 $`« qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, z`«∂~Î ∞° 1985
[ÅQÆO "≥OQÆà~◊ å=Ù 4 ã¨O=`«û~åÅ 2 <≥ÅÅ∞
"≥^· ºŒ , P~ÀQƺ âß„™êÎÅ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, q[Ü«∞"å_» 1986
„^•q_» ÉèÏ+¨Å qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, ‰õΩѨÊO 2002
~åRѨu áêÅ# 9 <≥ÅÅ∞
"Õ=∞# qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, Hõ_Ñ» ¨ 2006
~å[ ~å[ #ˆ~O„^Œ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, ~å[=∞O„_ç 2006
QÆ=∞xHõ : `≥ÅOQÍ} =ÚYº=∞O„`«∞Å#∞ ѨxKÕÜ«∞hÜ«∞‰õΩO_®
`≥ÅOQÍ} „áêO`«O
J_»∞QÆ_∞» QÆ∞<å J_»∞`¤ Q« ÅÆ _»O`À U =ÚYº=∞O„u `«# Ѩ^gŒ HÍÖÏxfl
HÍHõfÜ«∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, =~°OQÆÖò 1976
ѨÓiÎ KÕã¨∞HÀÖË^Œ∞. Ñ≤.q.#~°ã≤OǨ~å=Ù =ÚYº=∞O„uQÍ L#fl
`≥ÅOQÍ} qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, x*Ï=∂ÉÏ^£ 2006
HÍ~°}O KÕ`<« Õ ~åRѨu áêÅ##∞ qkèOѨ*âË ß~°∞. K≥<åflÔ~_çx¤ ~Ô O_»∞
QÆ=∞xHõ : ~åR ~å[^è•xÖ’ U~°Ê~°z# qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å∞ Jxfl
™ê~°∞,¡ JO[Ü«∞º#∞ XHõ ™êi =ÚYº=∞O„uQÍ kOKÕÜ∞« _®xH˜ =∞`«
„áêO`åÅ "åiH˜ ã¨=∂#OQÍ<Õ LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞#flO^Œ∞# "å\˜
HõÅǨʼnõΩ P[ºO áÈâß~°∞.
q=~åÅ∞ W=fiÖË^∞Œ .
<åºÜ«∞O JÅ㨺O HÍ=_»O J<åºÜ«∞O`À ã¨=∂#"Õ∞ 119 "≥Ñ· Ũ¶ ºO x~åâ◊‰Ωõ HÍ~°}O H͉õÄ_»^∞Œ - H˘`«Î „¿Ñ~°}‰õΩ ѨÙ<åk HÍ"åe 120
 J#∞|O^è=Œ Ú -2 qâßÖÏO„^èÕ =Ú^Œ<Ì åfl~°∞
JO`«º„áêã¨`À K«∞~°HõÅ∞ LѨ=ÚYº=∞O„u ~°^<ÌŒ åfl~°∞
JkèHÍ~° Ñ‘~O°î "åi l^Œ<Ì åfl~°∞
~åR=∞O`å PO„^èŒ T_»Å∞
h\˜ ^•~°Å∞ =∞#‰õΩ =^Œ<Ì åfl~°∞
J^Œ~Q° ˘_»∞`«∞<åfl~Ú "åi "Õ∞_»Å∞
L^ÀºQÆ x~°∞^ÀºQÆ Ñ¨OѨHÍÅ∞
=∂Ü«∞=∞=Ù`«∞<åfl~Ú =∞# *Ï_»Å∞
L^ÀºQÍÅÖ’ "åi ÃÑOѨHÍÅ∞
WOÔHѨC_˘^Œ∞Å∞`å~Ú D Ñ‘_Å» ∞
x~°∞^ÀºQÆOÖ’ =∞# =ÚOѨHÍÅ∞
PO„^è•-`≥ÅOQÍ}ÏÅ@ ÉÏ~ÚÉÏ~Ú
HÍ^ŒO>Ë z~°∞^ÀºQÆOÖ’ xOѨHÍÅ∞
HõÅǨÅ`À Hõeã¨∞O_Õ^O≥ ^Œ∞HÀ~Ú
PO„^è∞Œ ʼnõΩ zHͯ~Ú Éè’QÍÅ∞
Jxfl ~°OQÍÅÖ’ PO„^è∞Œ Å<Õ^@Œ |_®~Ú
`≥ÅOQÍ}‰õΩ ^ŒHͯ~Ú ~ÀQÍÅ∞
`≥ÅOQÍ} ~°H}∆õ HÀã¨O `«Ñʨ ^Œ∞ Å_®~Ú
ZѨÊ\˜H© "åiˆH<å Ü≥∂QÍÅ∞
"å~°O\Ï~°∞...........
WOÔH<åflà◊§x =∞# D `åºQÍÅ∞
PO„^è∞Œ Å Q“~°=O xÅɡ@∞ì
PO„^è∞Œ ŠǨωõΩ¯Å ~°H}∆õ
J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ `≥ÅOQÍ} `åHõ@∞ìÃÑ@∞ì
`≥ÅOQÍ}Ï Pã¨∞ÅÎ ÉèHí }∆õ
WOÔHO`«HÍÅO =∞# D 'T— H˘@∞ì
JO^Œ∞Ö’<Õ áêʼnõΩʼnõΩ tHõ}∆
WѨÊ\ỖH<· å "Õ∞ÖÁ¯x 'pè— H˘@∞ì
=∞# Ѩk lÖÏ¡Å∞ "åiH˜ ^ŒH}∆˜

ZO`« Q˘Ñ¨Ê x~°Ü‚ ∞« "≥∞<ÿ å HÍ~°º~°∂ѨO ^•ÅÛHõáÈ`Õ ÖÏÉèOí ÖË^∞Œ 121 L#fl`«"∞≥ #ÿ Pâ◊Ü∞« O HÀã¨O [#‡O`å QÆ_Ñç <≤ å =º~°O÷ HÍ^Œ∞ 122

`≥ÅOQÍ}ˆH"≥∂ ~åàÁ§KÕÛ
PO„^è•HÔ `· Õ hàÁ§KÕÛ
Z_»`Q≥ xÆ "≥∂™êʼnõΩ UàÁ§KÕÛ
JO^Œ∞Hˆ „Ѩ`ºÕ Hõ ~å„ëêìxH˜ HÍàÁ§KÕÛ
Hõ$ëê‚ QÀ^•=~°∞Å [ÖÏÅ∞
PO„^è∞Œ ňH JOkã¨∞<Î åfl~Ú Ñ¶Ö¨ ÏÅ∞
`≥ÅOQÍ}Ï "≥#∞HõÉÏ@∞H˜"Õ =¸ÖÏÅ∞ Hõeã¨∞O_®ÅO>Ë PO„^è∞Œ ňH WOѨÙ
ZÅ∞ÔQuÎ Kå\ÏeûO^Õ =∞# HõÖÏÅ∞ "åiH˘~°Hˆ `≥ÅOQÍ}Ï "åã¨∞Å =ÚOѨÙ
\˜.P~ü.Zãπ. ѨÙ@∞ìH`õ À.......... ZO`« HÍÅO Hõeã¨∞<åfl `«Ñʨ ^Œ∞ HõOѨÙ
=∞#QÆm§ QÆm§ ѨÙ<åk ~åàÁ§KÕÛ JO^Œ∞Hˆ „Ѩ`ºÕ Hõ ~å„ëêìxHÔ · KÕÜ∂« e `≥OѨÙ
HÍy`åÅÃÑ· HõàÏâßÅÖÁKÕÛ
=∞O„`«∞Å =∂@Ö’¡ L^ÀºQÍÖÁKÕÛ
W^ŒO`å K«∂ã¨∂OÎ >Ë Tã¨~"° à≥ §ı QÆ∞~˘ÎKÛÕ
PQƉΩõ O_® ™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú "≥∂™êÅ∞
HõÅÉ¡ Áe¡ Hõ|∞~°`¡ À HõÑ@¨ "ÕëêÅ∞
U"≥∞áÿ ÈÜ«∂~Ú `≥ÅOQÍ} "åã¨∞Å ~ÀëêÅ∞
"≥∞e"ÕÜ∞« Hõ `«Ñʨ ^Œ∞ =∞# g∞™êÅ∞

"≥~Úº ™êǨÏã¨"∞≥ #ÿ PÖ’K«#ÅHõ<åfl XHõ ™êǨÏ㨠HÍ~°ºO Q˘Ñ¨Êk 123 *ˇ· `≥ÅOQÍ} *ˇ*· ·ˇ `≥ÅOQÍ} 124