Prografil14 15

Programacin Didctica
Departamento de Filosofa
IES Pluringe San Rosendo
Mondoedo
Curso 2014-2015
ndice
I Datos do Departamento 9
0.1 Composicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
0.2 Sesin semanal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
0.3 Materias impartidas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
0.4 Accesibilidade da programacin . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
0.5 Lexislacin Educativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
0.5.1 Educacin Secundaria Obrigatoria . . . . . . . . . . . . 12
0.5.2 Bacharelato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
II Programacins por asignatura 15
1 Educacin para a cidadana 17
1.1 Introduccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.2 Competencias bsicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.3 Plan lector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.4 Plan TIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.5 Plan de convivencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.6 Obxectivos da asignatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.7 Materiais e recursos didcticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.8 Actividades complementarias e extraescolares . . . . . . . . . . 25
1.9 Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.10 Mtodos didcticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.10.1 Traballo de clase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.10.2 Exercicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.10.3 Exames . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
1.11 Atencin diversidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
1.12 Criterios de avaliacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
1.13 Contidos mnimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1.14 Procedementos de avaliacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.14.1 Avaliacin parcial ordinaria . . . . . . . . . . . . . . . 36
1.14.2 Avaliacin nal ordinaria . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
NDICE 3
1.14.3 Avaliacin nal extraordinaria . . . . . . . . . . . . . . 37
1.14.4 Recuperacin da asignatura do propio curso . . . . . . . 38
1.14.5 Asignaturas pendentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
1.14.6 Exames parciais de pendentes . . . . . . . . . . . . . . . 39
1.14.7 Exames nais de pendentes . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2 Educacin tico-cvica 41
2.1 Introduccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.3 Plan lector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.4 Plan TIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.9 Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.10.2 Exercicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2.10.3 Exames . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.13 Contidos mnimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3 Filosofa e Cidadana 65
3.1 Introducin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.2 Plan lector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3.3 Plan TIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3.8 Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
4 NDICE
3.9.2 Exercicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
3.9.3 Exames . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
3.12 Contidos mnimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
4 Historia da Filosofa 81
4.1 Introducin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
4.2 Plan lector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
4.3 Plan TIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4.5 Obxectivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4.8 Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
4.9.2 Exercicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4.9.3 Exames . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.12 Contidos mnimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
NDICE 5
5 Antropoloxa 99
5.1 Introducin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5.2 Plan lector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
5.3 Plan TIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
5.5 Obxectivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
5.8 Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
5.9.2 Exercicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
5.9.3 Exames . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
5.12 Contidos mnimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
6 tica e losofa do dereito 115
6.1 Introducin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6.2 Plan lector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
6.3 Plan TIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
6.5 Obxectivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
6.8 Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
6.9.2 Exercicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
6.9.3 Exames . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
6.12 Contidos mnimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
6 NDICE
7 Filosoa da ciencia e da tecnoloxa 131
7.1 Introducin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
7.2 Plan lector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
7.3 Plan TIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
7.5 Obxectivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
7.8 Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
7.9.2 Exercicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
7.9.3 Exames . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
7.12 Contidos mnimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
8 Historia e cultura das relixins (1
o
, 2
o
e 3
o
de ESO) 147
8.1 Introducin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
8.3 Plan lector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
8.4 Plan TIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
8.6 Obxectivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
NDICE 7
8.9 Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
8.10.2 Exercicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
8.10.3 Exames . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
8.13 Contidos mnimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
o
de ESO) 167
9.1 Plan lector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
9.2 Plan TIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
9.6 Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
9.7.2 Exercicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
9.7.3 Exames . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
9.10 Contidos mnimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
8 NDICE
Parte I
Datos do Departamento
Composicin 11
0.1 Composicin
O Departamento ten por nico membro ao profesor Emilio Navarro Mar-
tnez, (PES), que exerce a Xefatura.
0.2 Sesin semanal
A sesin semanal celebrarase segundo o indicado no horario do profesor.
0.3 Materias impartidas
O Departamento imparte este ano as seguintes asignaturas:
1. Proxecto Interdisciplinar 1
o
ESO
2. Educacin para a Cidadana 2
o
ESO,
3. Educacin tico-Cvica 4
o
ESO,
4. Filosofa e Cidadana 1
o
Bach.,
5. Antropoloxa 1
o
Bach.,
6. Historia da Filosofa 2
o
Bach,
Os grupos nos que se imparta clase sern os consignados no horario do profe-
sor. Polo que toca programacin do Proxecto Interdisciplinar, ser presentada
aprobacin da CCP tal como establece a lexislacin.
12
0.4 Accesibilidade da programacin
Un resumo da presente programacin estar exposta ao pblico no tabolei-
ro de anuncios reservado ao Departamento, asimismo conservarse no Departa-
mento disposicin dos interesados.
0.5 Lexislacin Educativa
0.5.1 Educacin Secundaria Obrigatoria
1. Real Decreto 1631/2006, de 29 de decembro, polo que se establecen as
ensinanzas mnimas correspondentes educacin secundaria obrigatoria
(BOE de 5 de xaneiro de 2007).
2. Decreto 133/2007 do 5 de xullo, polo que se establece o currculo da
educacin secundaria obrigatoria na Comunidade autnoma de Galicia
(DOG de 13 de xullo de 2007).
3. Orde do 21 de decembro do 2007 pola que se regula a avaliacin e cuali-
cacin do alumnado da ESO (DOG do 7 de xaneiro do 2008)
4. Orde do 23 de xuo do 2008 pola que se modica a Orde do 21 de decem-
bro do 2007 que regula a avaliacin e cualicacin do alumnado da ESO
(DOG do 24 de xuo de 2008)
0.5.2 Bacharelato
1. Real Decreto 1467/2007, de 2 de noviembre, polo que se establecen as
ensinanzas mnimas do bacharelato (BOE 6 de novembro de 2007)
2. Decreto 126/2008, de 19 de xuo, polo que se establece o currculo do
Bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia (DOG de 23 de xuo
de 2008).
Lexislacin Educativa 13
3. Orde do 25 de xuo de 2008 polo que se publica o catlogo de asignaturas
optativas no Bacharelato e se establece o seu currculo (DOG 27 de xuo
de 2008).
4. Decreto 231/2002, do 6 de xuo, polo que se modica o Decreto 275/1994,
do 29 de xullo, polo que se establece o currculo do bacharelato LOGSE
na Comunidade Autnoma de Galicia. (DOG No 135, Luns, 15 de xullo
de 2002)
Nota Bene
Ao longo desta programacin aparecern en cursiva os fragmentos tomados
literalmente dos Decretos que establecen o currculum das diferentes asignatu-
ras. En letra sin destacar estarn as contribucins do profesor.
Para as concreciones establecidas como necesario complemento e desenvol-
vemento da lexislacin, estarse ao disposto pola revisin de esta Programacin
que debe realizar a Inspeccin educativa.
A falta de comunicacin ao respecto da necesidade de establecer modica-
cins entenderse como unha aprobacin das sas disposicins.
14
Parte II
Programacins por asignatura
Seccin 1
Educacin para a cidadana
1.1 Introduccin
O Decreto 133/2007 introduce esta asignatura, correspondente ao 2
o
curso
de ESO, nos seguintes termos:
Nas sociedades democrticas contemporneas, a aprendizaxe do papel da cidada-
na debe ser unha tarefa compartida polas familias, o sistema educativo e os medios
de comunicacin. Porn, a comunidade escolar debe estar preparada para asumir es-
ta funcin e a responsabilidade que dela se deriva. A Unin Europea establece como
obxectivo dos sistemas educativos velar por que na comunidade escolar se promo-
va realmente a aprendizaxe dos valores democrticos e da participacin, con n de
preparar as persoas para a cidadana activa. De acordo coas recomendacins inter-
nacionais, un dos principios que inspiran o sistema educativo a transmisin e posta
en prctica de valores que favorezan a liberdade persoal, a responsabilidade, a cida-
dana democrtica, a solidariedade, a tolerancia, a igualdade, o respecto e a xustiza,
as como que axuden a superar calquera tipo de discriminacin. Este principio pon
de manifesto a necesidade de incorporar, con entidade propia, unha asignatura que
capacite o alumnado para asumir responsabilidades pola vida en comn, construr
pautas sociais comns que vaian mis al dos intereses sociais individuais e entender
o exercicio da cidadana como valor importante nas relacins humanas.
18 Educacin para a cidadana
A educacin para a cidadana pretende contribur implicacin do alumnado
na vida social, como cidads e cidadns que posan a informacin precisa e sexan
conscientes das sas obrigas e responsabilidades, na medida en que os seus obxectivos
impregnen todas as asignaturas da etapa e a escola sexa qun de abrirse ao medio
social en que as persoas van ter que exercer o seu rol de cidadns, introducindo novas
prcticas educativas que lles permitan a toma de contacto con situacins do medio
social, que incidan na construcin da sa identidade cvica.
As das asignaturas que conguran a educacin para a cidadana nesta etapa: a
educacin para a cidadana e os dereitos humanos, que se imparte no segundo curso,
e a educacin tico-cvica de cuarto curso, estrutranse en varios bloques que van
desde o persoal e o mis prximo ao global e mis xeral; en ambas existe un conxunto
de contidos comns a todos os bloques, orientados adquisicin de procedementos,
habilidades sociais e actitudes bsicas para o desenvolvemento dunha convivencia
pacca e da cidadana democrtica.
1.2 Contribucin da asignatura ao logro das com-
petencias bsicas
A educacin para a cidadana e os dereitos humanos e a educacin tico-cvica
relacinanse directamente coa competencia social e cidad pero, a complexidade das
sociedades democrticas esixe facer fronte a unha serie de novos desafos como o
coidado do ambiente, a orientacin do desenvolvemento tecnocientco, a respon-
sabilidade polas xeracins futuras, a igualdade entre os sexos, a loita contra novas
formas de exclusin social e contra as existentes, que impiden desvincular a compe-
tencia social e cidad do desenvolvemento das demais competencias bsicas. Negarlle
cidadana a participacin no debate sobre estas cuestins, entre outras, sera con-
traditorio cos valores democrticos. Unha cidadana activa debe ter capacidade de
elixir, pero ser quen de elixir esixe ser quen de formular preguntas, observar, selec-
cionar, analizar, sintetizar informacin e transformala en coecemento, explicitar
ideas, construr argumentos, formular hipteses etc. Estamos a falar de destrezas re-
lacionadas con diferentes competencias (competencia en comunicacin lingstica,
para aprender a aprender, autonoma e iniciativa persoal, etc.), que necesario ad-
quirir se o obxectivo a formacin integral do alumnado e a sa preparacin para a
vida social.
Competencias bsicas 19
Comunicacin lingstica
O uso sistemtico do dilogo e do debate contribe competencia en comuni-
cacin lingstica. Debater en serio esixe exercitarse na escoita, a exposicin e a ar-
gumentacin e para iso necesario verbalizar os conceptos, facer explcitas as ideas,
formar os xuzos e estruturalos de forma coherente.
Coecemento e interaccin co mundo fsico
Ser conscientes da importancia do uso responsable dos recursos naturais, da ne-
cesidade de preservar o ambiente, potenciar o consumo responsable e unha forma de
vida saudable, son contidos con que desde a educacin para a cidadana posible con-
tribur tamn ao desenvolvemento da competencia no coecemento e interaccin co
mundo fsico.
Tratamento da informacin e competencia dixital
A necesidade de buscar, obter, analizar, sintetizar e relacionar a informacin
procedente de distintas fontes, comprendela e integrala para producir coecemento,
comunicala, facer inferencias e deducins son procedementos que contriben tamn
a desenvolver a competencia tratamento da informacin e competencia dixital.
Competencia social e cidad
En relacin coa competencia social e cidad, a educacin para a cidadana pro-
picia a adquisicin de habilidades para vivir en sociedade e para exercer a cidadana
democrtica, ao favorecer o desenvolvemento de destrezas que permiten participar,
tomar decisins, elixir a forma axeitada de comportarse en determinadas situacins
e responsabilizarse das consecuencias derivadas das decisins adoptadas. Contribe
as mesmo a reforzar a autonoma, a autoestima e a identidade persoal, a tomar
conciencia e facilitar a expresin dos propios pensamentos, valores, sentimentos e
accins. Ao impulsar os vnculos persoais baseados nos sentimentos e os valores da
convivencia e a participacin, contribe a fomentar habilidades sociais destinadas a
mellorar as relacins interpersoais.
O coecemento da diversidade axuda a xerar sentimentos non excluntes e a in-
teriorizar o valor de respecto, as como a aceptar e usar convencins e normas sociais
facilitadoras da convivencia. A sensibilizacin ante as situacins de discriminacin
e inxustiza, permiten consolidar os valores de cooperacin, solidariedade, xustiza,
non violencia, compromiso e participacin tanto no mbito persoal coma no social.
A prctica do dilogo axuda a afrontar e resolver as situacins de conito mediante
procedementos non violentos.
Contribese tamn dimensin tica da competencia social e cidad ao favore-
cer a identicacin e reexin crtica sobre os valores do contorno e ao ofrecer como
referente tico comn os valores que sustentan a Declaracin Universal dos Dereitos
Humanos, a Constitucin espaola e o Estatuto de autonoma de Galicia. Contidos
especcos como o coecemento dos fundamentos e os modos de organizacin dos es-
tados e das sociedades democrticos, a evolucin histrica dos dereitos humanos, o
achegamento pluralidade social ou ao carcter da globalizacin e as implicacins
que comporta para os cidadns, proporcionanlle ao alumnado instrumentos para
construr, aceptar e practicar normas de convivencia acordes cos valores democrti-
cos, exercer os dereitos e liberdades e asumir as responsabilidades e deberes cvicos.
Competencia cultural e artstica
A educacin para a cidadana permite tamn mellorar a competencia cultural e
artstica, porque o desenvolvemento de habilidades sociais para a convivencia nunha
sociedade plural, esixe ser quen de apreciar o feito cultural nas sas diversas manifes-
tacins.
Competencia para aprender a aprender
A educacin para a cidadana, a travs da educacin afectivo emocional, contri-
be tamn ao desenvolvemento da competencia de aprender a aprender, porque faci-
lita o recoecemento das propias capacidades e carencias e as habilidades para sacar
proveito das primeiras e superar as segundas. Por outra banda, o desenvolvemento
Plan lector 21
do dilogo e a valoracin das razns doutras persoas, require admitir a diversidade
de respostas ante un mesmo problema.
As mesmo, o estmulo das destrezas orientadas recompilacin e sntese de in-
formacin, transformacin da informacin en coecemento, ao desenvolvemento
das habilidades sociais que permiten o traballo en equipo e a participacin favorecen
tamn as aprendizaxes posteriores.
Autonoma e iniciativa persoal
Os contidos da educacin para a cidadana, potencian tamn o desenvolvemen-
to da competencia bsica autonoma e iniciativa persoal, xa que a reexin sobre as
relacins entre intelixencia, sentimentos e emocins, posibilita o coecemento dun
mesmo, o autocontrol e o equilibrio emocional, necesarios para o desenvolver un
comportamento autnomo. O coecemento da contribucin de distintas teoras ti-
cas, facilita a creacin dun cdigo moral propio.
Por outra banda, os contidos procedementais do currculo atenden especialmente
argumentacin, elaboracin de ideas propias, ao estudo de casos que exixan un
posicionamento persoal sobre un problema e a procura de posibles solucins. Prev
as mesmo a necesidade de planicar, tomar decisins con criterio propio e asumir a
responsabilidade da eleccin. A formulacin de dilemas morais, que caracterizan as
asignaturas desta rea, contriben tamn a que as alumnas e os alumnos constran
un xuzo tico propio baseado nos valores e prcticas democrticas.
1.3 Contribucin ao Plan Lector do Centro
A letura comprensiva forma parte da metodoloxa bsica da asignatura de
acordo co exposto no apartado correspondente.
1.4 Contribucin ao Plan TIC do Centro
Eventualmente a Internet utilizarse como fonte de informacin suplemen-
taria para a labor de aprendizaxe. Algunos alumnos podern realizar actividades
online.
1.5 Contribucin ao Plan de Convivencia do Cen-
tro
Os contidos das asignaturas do Departamento, especicamente dedicados a
temas de tica e poltica teen unha obvia conexin co fomento da convivencia.
Na exposicin dos contidos tericos procurarse destacar esta conexin.
1.6 Obxectivos da asignatura
De acordo co Decreto 133/2007, a asignatura Educacin para a cidadana e
os dereitos Humanos de 2
o
de ESO ter como obxectivo o desenvolvemento das
seguintes capacidades:
1. Recoecer a condicin humana na sa dimensin individual e social, toman-
do conciencia da propia identidade, das caractersticas e experiencias persoais
respectando as diferenzas cos outros e desenvolvendo a autoestima.
2. Coecer e expresar os sentimentos e as emocins e desenvolver a afectividade
nas relacins cos outros, manifestando unha actitude aberta, solidaria e res-
pectuosa, rexeitando os estereotipos, os prexuzos e a violencia en todas as sas
formas.
3. Desenvolver a iniciativa persoal, actuar con autonoma, asumindo responsa-
bilidades individuais e colectivas e practicar formas de convivencia e partici-
pacin baseadas no respecto, utilizando o dilogo e a mediacin para evitar e
resolver os conitos.
Obxectivos da asignatura 23
4. Coecer, valorar e exercer os dereitos e asumir responsablemente os deberes e as
obrigas que se derivan das declaracins internacionais de dereitos humanos e
da Constitucin espaola e o Estatuto de autonoma de Galicia, identicando
os valores que os fundamentan.
5. Asumir a pluralidade das sociedades actuais recoecendo a diversidade como
enriquecedora da convivencia e defender a igualdade de dereitos e oportuni-
dades de todas as persoas, rexeitando as situacins de inxustiza e as discrimi-
nacins existentes por razn de sexo, orixe, crenzas, diferenzas sociais, orien-
tacin afectivo-sexual ou de calquera outro tipo, como unha vulneracin da
dignidade humana e causa perturbadora da convivencia.
6. Recoecer e asumir a igualdade de dereitos e oportunidades entre mulleres e
homes, valorar a diferenza de sexos rexeitando os estereotipos e prexuzos que
supoan discriminacin e participar activamente na prevencin da violencia
de xnero.
7. Coecer e apreciar os principios e valores que fundamentan e lexitiman os
sistemas democrticos e o funcionamento da Comunidade Autnoma de Ga-
licia, do Estado espaol e da Unin Europea, tomando conciencia do patri-
monio comn e da diversidade social e cultural.
8. Coecer os fundamentos do modo de vida democrtico e aprender a obrar
de acordo con eles nos diferentes mbitos da convivencia. Asumir os deberes
cidadns na mantenza dos bens comns e recoecer o papel do Estado como
garante dos servizos pblicos.
9. Coecer as diversas formas de participacin poltica, desenvolver habilidades
dialxicas orientadas participacin democrtica e valorar a importancia da
participacin cidad ben sexa na vida poltica institucionalizada ou noutras
formas de participacin como a cooperacin, o asociacionismo e o voluntaria-
do.
10. Coecer as causas que provocan a violacin dos dereitos humanos, a pobreza e
a desigualdade, as como a relacin entre os conitos armados e o subdesenvol-
vemento. Valorar as accins encamiadas consecucin da paz e a seguridade
e a participacin activa como medio para lograr un mundo mis xusto.
11. Recoecerse membros dunha cidadana global, baseada nos valores da liber-
dade, a igualdade e a xustiza e implicarse activamente na sa realizacin,
comezando por mostrar respecto crtico polos costumes e modos de vida de
poboacins distintas propia e manifestar comportamentos solidarios coas
persoas e colectivos desfavorecidos.
12. Coecer e analizar as principais teoras ticas que mis contriburon ao reco-
ecemento das liberdades e dos dereitos das persoas.
13. Identicar as posicins morais que estn na orixe dos principais problemas e
conitos do mundo actual, valorar a importancia da anlise tica na orienta-
cin da sa resolucin e desenvolver unha actitude crtica ante os modelos que
se transmiten a travs dos medios de comunicacin, mediante a adquisicin
de destrezas bsicas na utilizacin das fontes de informacin.
14. Adquirir un pensamento crtico, desenvolver un criterio propio e adquirir
habilidades para comunicar as propias ideas e defender as propias posicins en
debates, a travs da argumentacin documentada e razoada, as como para
escoitar e valorar as razns e argumentos dos outros.
15. Practicar o dilogo coa realidade social en continuo proceso de transforma-
cin, como instrumento para a anlise crtica das conviccins persoais e a
formulacin dun proxecto de vida propio, na dimensin persoal, cvica e pro-
fesional.
Estimamos que non procede unha secuenciacin por curso debido repeti-
cin de temas e metodoloxa en ambos. Consideramos que a sa consecucin ha
ser gradual tal e como se reexa nos criterios de avaliacin xados para o curso
1.7 Materiais e recursos didcticos
Anda que poder recomendarse algn libro de texto para o seguimento da
asignatura, este non ser obrigatorio, polo que o alumno poder utilizar o libro
ou texto que desexe, por razns de disponibilidade ou de anidade intelectual.
preciso recordar que o contido esixible da asignatura o establecido polos
textos legais pertinentes, sen que o alumno poida pretextar que o devandito
contido non aparece no texto que est a utilizar para eximirse do seu estudo.
responsabilidade do alumno, de acordo coa metodoloxa activa que a lexislacin
establece, utilizar unha variedade de fontes para recopilar a informacin que
precisa asimilar.
Actividades complementarias e extraescolares 25
Para a consulta ocasional ou a ampliacin dos temas tratados o alumnado
ter sa disposicin a Biblioteca do Centro ademais dos recursos da Internet.
O Departamento conta coas ferramentas informticas do sitio web do Centro e
ten acceso dotacin informtica do mesmo.
Os alumnos tamn podern seguir a asignatura con materiais redixidos polo
profesor.
Os fragmentos para comentario podern corresponder a clsicos da loso-
fa dos estudados en 2
o
de Bach. Cando algunha obra non estea traducida ao
galego o profesor procurar traducir os fragmentos a estudar anda que por con-
sideracins de tempo ou posibilidade o profesor poder entregar fragmentos de
traduccins ao casteln, correndo de parte dos alumnos a sa traduccin ao ga-
lego, se o estiman necesario, como tarefa de alto valor didctico que contribe
ao desenvolvemento da sa capacidade de uso da lingua galega. Mutatis mutan-
dis cando os textos estean en galego e o alumno desexe utilizar o casteln como
lengua vehicular.
1.8 Actividades complementarias e extraescolares
Non se contemplan actividades extraescolares nin complementarias espec-
cas para esta asignatura anda que os alumnos e o profesor podern participar
nas actividades de tema axeitado promovidas polo Centro.
1.9 Contidos
As indicacins sobre temporalizacin son orientativas e estarn sometidas s
necesidades didcticas do alumnado.
Distribuimos os contidos da asignatura en 27 sesiones que coinciden cos
apartados do DCB. Cada sesin ser tratada durante unha semana aproximada-
mente.
As horas de clase sobrantes ofrecern o marxe de exibilidade necesario para
atender s continxencias e necesidades que poidan xurdir ademais de realizacin
de exames, etc.
1. Comprensin e incorporacin dos conceptos de amizade, fraternidade, digni-
dade, sinceridade, agradecemento, cordialidade, dilogo, etc., bsicos para a
convivencia.
2. Recoecemento e valoracin da convivencia familiar como un sistema de co-
municacin e cooperacin entre xeracins. Posibles disfuncins: anlise e busca
de solucins compartidas.
3. Recoecemento e valoracin da amizade como un sistema de comunicacin e
cooperacin entre iguais.
4. Valoracin e uso do dilogo como instrumento para a prevencin e resolucin
de conitos nas relacins entre iguais e nas relacins interxeracionais.
5. Anlise da importancia da sexualidade na vida humana, da necesidade dun-
ha regulacin tica das relacins sexuais baseada no respecto e na equidade e
prevencin de prcticas de risco.
6. Valoracin crtica da divisin social e sexual do traballo e rexeitamento de
prexuzos racistas, xenfobos, homfobos e sexistas.
7. Axuda a compaeiras, compaeiros e, en xeral, a persoas en situacin desfavo-
recida e responsabilizacin no coidado das persoas dependentes
8. Participacin no centro educativo e en actividades sociais da comunidade co-
mo aprendizaxe dos deberes cidadns. Especial incidencia na mediacin e aco-
llida de alumnado inmigrante.
9. Identicacin e exercicio dos deberes e dereitos que teen como alumnado dun
centro.
10. Coecemento e manexo da Declaracin universal dos dereitos humanos, asun-
cin dos deberes e responsabilidades que dela se derivan e valoracin do proceso
de recoecemento e proclamacin dos dereitos humanos como unha conquista
histrica inacabada.
11. Recompilacin de informacin sobre os distintos tipos de documentos que re-
collen a lexislacin internacional sobre os dereitos humanos (declaracins, pac-
tos, convenios...) e sobre os mecanismos de control e proteccin dos acordos.
Contidos 27
12. Recoecemento da igualdade das persoas en dignidade e dereitos, identica-
cin e condena de situacins de violacins dos dereitos humanos e coecemen-
to dos recursos para denunciar e combater a violacin dos dereitos.
13. Valoracin das diferenzas de xnero como enriquecedoras das relacins inter-
persoais. Coecemento dos dereitos das mulleres na nosa sociedade actual e a
loita pola sa consecucin. Recoecemento da igualdade de dereitos de mulle-
res e homes e identicacin e rexeitamento das situacins de discriminacin
de feito das cales anda son vtimas as mulleres.
14. Identicacin do sistema de dereitos e deberes como base da convivencia polti-
ca. Valoracin do exercicio dunha cidadana activa, que coece os seus dereitos
e asume as sas responsabilidades. Os sistemas de votacin democrtica.
15. Identicacin das principais institucins e dos conceptos fundamentais que
denen un sistema democrtico.
16. Identicacin e coecemento dos principios, dereitos e deberes fundamentais
recoecidos na Constitucin espaola e no Estatuto de autonoma de Galicia.
17. Identicacin e valoracin das diversas formas de participacin cidad: coope-
racin, asociacionismo e voluntariado.
18. Valoracin da poltica como servizo cidadana: a responsabilidade pblica.
Informacin sobre a estrutura e funcionamento da proteccin civil e coece-
mento do seu papel na prevencin e xestin dos desastres naturais e provoca-
dos. Os sistemas de votacin democrtica.
19. Asuncin da responsabilidade cidad: identicacin e aprecio dos bens co-
mns e servizos pblicos. Valoracin dos impostos como a contribucin dos
cidadns aos gastos e investimentos pblicos e como instrumento para a distri-
bucin da renda e compensacin das desigualdades.
20. Reexin sobre as causas, avaliacin das consecuencias dos accidentes de cir-
culacin e implicacin na sa prevencin.
21. Coecemento dos dereitos e deberes que implica o consumo, planicacin de
condutas e adquisicin de hbitos de consumo racional e responsable compati-
ble coa sustentabilidade.
22. Observacin do impacto das actividades individuais e colectivas sobre o am-
biente e valoracin da responsabilidade polo seu coidado.
23. Valoracin da diversidade social e cultural como enriquecedora da conviven-
cia nunha sociedade plural. Identicacin dos elementos culturais propios que
poidan estar en perigo nun mundo globalizado e posibles solucins.
24. Identicacin de situacins de violacin de dereitos e sensibilizacin fronte s
necesidades de colectivos e grupos desfavorecidos. Planicacin de iniciativas
encamiadas construcin duna sociedade mis xusta e solidaria.
25. Identicacin dos principais conitos no mundo actual e sensibilizacin ante
as situacin das persoas que sofren directamente as sas consecuencias. Infor-
macin sobre o papel dos organismos internacionais e as forzas de pacicacin
na prevencin e resolucin dos conitos. Identicacin e valoracin das ac-
cins individuais e colectivas a favor da paz.
26. Anlise e valoracin da inuencia das novas formas de comunicacin, infor-
macin e mobilidade no establecemento de relacins globais entre as persoas de
diferentes lugares do mundo e das consecuencias da globalizacin econmica.
27. Sensibilizacin ante as desigualdades: riqueza e pobreza. Coecemento de ini-
ciativas encamiadas loita contra a pobreza e a axuda ao desenvolvemento.
1.10 Mtodos didcticos
O Bloque 1 Contidos comns establecido no Decreto 133/2007 para a asig-
natura Educacin para a cidadana (2
o
ESO) presenta unha boa descripcin da
metodoloxa a utilizar nesta asignatura:
1. Identicacin de problemas actuais, a sa conceptualizacin e reexin argu-
mentada.
2. Anlise comparativa e avaliacin crtica de informacins proporcionadas po-
los medios de comunicacin sobre un mesmo feito ou cuestin de actualidade.
3. Prcticas de exposicin (oral e escrita) das ideas propias ou dos resultados das
lecturas e da informacin obtida a travs de diversos medios.
4. Preparacin e intervencin en debates, sobre aspectos relevantes da realida-
de social, considerando as posicins e alternativas existentes e desenvolvendo
unha actitude de compromiso para a sa mellora.
Mtodos didcticos 29
5. Utilizacin do dilogo como estratexia para a identicacin dos conitos e a
solucin dos problemas.
Nas clases os alumnos lern os textos presentados polo profesor e irn acla-
rando sus dbidas, plantexando outras, aportando elementos complementarios
de anlise, etc.
Podern utilizarse elementos audiovisuais ou mesmo pertencentes Internet
como motivo para a discusin e a anlise. A asignatura poder contar cunha
pxina web con recursos para o seu estudo.
Podern realizarse exercicios de reforzo ou ampliacin e tamn o alumnado
realizar exames coincidentes coas avaliacins.
Concederse importancia central lectura comprensiva do material escrito,
e a elaboracin de actividades escritas. De preferencia, o traballo dos alumnos
ser individual e en dilogo cos textos ou o material escrito complementario.
Polo regular, os alumnos reectirn a sa comprensin e asimilacin do texto
na produccin de comentarios de fragmentos sobre a temtica estudada ou na
realizacin das actividades encargadas.
1.10.1 Traballo de clase
O traballo durante a clase esencial para a superacin do curso. Os alumnos
deben participar activamente nas actividades da clase. Naturalmente o primeiro
requerimento dos alumnos ter un comportamento adoitado ao traballo que
realizan e unha actitude de respecto aos seus compaeiros e ao profesor. Os
alumnos que non se comporten axeitadamente recibirn un tratamento discipli-
nario segundo o establecido no RRI do Centro.
1.10.2 Exercicios
Os alumnos debern realizar por lo menos un exercicio por semana. Con-
tmplase a realizacin de 10 exercicios por avaliacin. Caso de que esta tea
menos semanas, podern encargarse dous exercicios en algunha das semanas pa-
ra axustar o nmero.
Os exercicios polo regular constarn de 10 preguntas semellantes as que po-
den aparecer nos exames de avaliacin.
O exercicio ser correxido e calicado polo profesor e seralles devolto. Os
alumnos debern obter o feedback necesario revisando as sas respostas. Cando
non entendan algunha correccin deben cotexarla cos textos da asignatura e
preguntar ao profesor se anda non a comprenden.
As caractersticas dos exercicios podern ser anlogas as dos exames. 10 pre-
guntas a calicar con 1, 0 ou 0.5 segundo estean ben, mal ou regularmente res-
pondidas.
A nota dos exercicios en cada avaliacin ser a media aritmtica das calica-
cins de todos os exercicios encargados ata a data. Os non realizados contarn 0
puntos pero o divisor ser o mesmo para todos os alumnos tean realizado mis
ou menos exercicios.
Os alumnos cuxo traballo coincida nas respostas co traballo de outro alumno
sern calicados con cero puntos dicir, sern considerados invlidos como me-
dio de avaliacin, sen que sexa relevante quen copiou ou deixou copiar, conduc-
tas ambalasdas merecedoras de sancin. responsabilidade dos alumnos custo-
diar o seu traballo para impedir fraudes alleos, e por suposto, facer os traballos
segundo as instruccins do profesor, sen cometer fraude.
1.10.3 Exames
Realizarse un s exame por cada avaliacin parcial.
Non se contempla a realizacin de ningn exame nin control de coecemen-
tos en medio da avaliacin.
Os alumnos que deixen o exame en branco, seran calicados con 0 puntos
que se sumarn nota de exercicios.
Atencin diversidade 31
1.11 Atencin diversidade
Cada leccin poder contar con actividades de reforzo e de ampliacin que
os alumnos realizarn se necesario como parte do seu proceso de aprendizaxe.
Os alumnos que o precisen podern recibir traballo adaptado as sas condi-
cins e necesidades, circunstancia que poder reectirse como reforzo educativo
ou mesmo ACI. A estos efectos, contarse co asesoramento do Departamento
de orientacin.
En ningn caso se atender ningunha reclamacin dun alumno baseada na
suposta ou real diferencia de trato con respecto a outro alumno ou grupo de
alumnos. En ningn caso se entender que a pertenza ao mesmo nivel educativo
impide ao profesor adaptar os contidos ou os mtodos se as necesidades acad-
micas dos alumnos o xustican de acordo co principio de atencin a diversidade
que a lexislacin establece.
1.12 Criterios de avaliacin
Adoptamos os establecidos polo Decreto 133/2007, que son:
1. Valorar a importancia das outras persoas para a construcin da propia identi-
dade, tomar conciencia dos vnculos que estn na base da convivencia e iniciar
a construcin dun cdigo de conduta autnomo, a partir do recoecemento da
propia identidade e do respecto e tolerancia polas diferenzas persoais e sociais.
Con este criterio pretndese avaliar se o alumnado quen de comezar a crea-
cin do seu propio itinerario de madurez cvica, recoecendo a importancia
das outras persoas na construcin da propia identidade, respectando critica-
mente as diferenzas para ir mis al dunha tolerancia pasiva baseada no rela-
tivismo ou na indiferenza, cara a unha tolerancia activa.
2. Practicar o dilogo para evitar e superar os conitos nas relacins entre iguais
e nas relacins interxeracionais.
Con este criterio pretndese avaliar se o alumnado desenvolveu habilidades
sociais de respecto e tolerancia coas persoas do seu contorno e se utiliza de for-
ma sistemtica o dilogo como instrumento para evitar e resolver os conitos
nas relacins interxeracionais e entre iguais, rexeitando calquera tipo de vio-
lencia, cara aos membros da comunidade escolar, ou da familia.
3. Identicar e rexeitar, a partir da anlise de feitos reais ou gurados, as situa-
cins de discriminacin cara a persoas de diferente orixe, xnero, ideoloxa,
relixin, orientacin afectivo-sexual e outras, respectando as diferenzas per-
soais e mostrando autonoma de criterio.
Este criterio permite comprobar se os alumnos, ante a presentacin dun caso
ou situacin simulada ou real, recoecen a discriminacin que, por motivos
diversos, sofren determinadas persoas e colectivos nas sociedades actuais e se
manifestan autonoma de criterio, actitude de rexeitamento cara s discrimi-
nacins e respecto polas diferenzas persoais.
4. Participar, de modo democrtico e cooperativo, en todas as actividades pro-
gramadas tanto na aula como fra dela, e en xeral na vida do centro e do
contorno como preparacin para o exercicio duna cidadana activa.
A travs deste criterio pretndese valorar o compromiso do alumnado co exer-
cicio dunha cidadana activa, capaz de asumir responsabilidades observando
o grao de participacin nas actividades do grupo-clase e do centro educativo.
5. Utilizar diferentes fontes de informacin e considerar as distintas posicins e
alternativas existentes nos debates que se formulen sobre problemas e situa-
cins de carcter local ou global.
Este criterio pretende comprobar o coecemento e manexo das tcnicas do
debate, se as alumnas e os alumnos se documenta debidamente utilizando
distintas fontes de informacin e se son quen de analizalas e sintetizar a in-
formacin para presentar as sas opinins de forma rigorosa, se argumentan
debidamente, consideran as distintas posicins e alternativas en cada un dos
problemas formulados e chegan a elaborar un pensamento propio e crtico.
6. Identicar os principios bsicos das declaracins internacionais dos dereitos
humanos e a sa evolucin, distinguir situacins de violacin destes e recoe-
cer e rexeitar as desigualdades de feito e de dereito, en particular as que afectan
as mulleres.
Este criterio avala o grao de coecemento das declaracins internacionais
de dereitos humanos e a sa evolucin histrica, se o alumnado recoece os
actos e as situacins de violacin de dereitos humanos no mundo actual, as
discriminacins que anda sofren algns colectivos, tanto na lexislacin como
Criterios de avaliacin 33
na vida real e, particularmente, se describe e rexeita a discriminacin de feito
e, en casos, tamn de dereito que afectan as mulleres.
7. Identicar os conceptos fundamentais (pluralismo poltico, parlamentarismo,
representatividade...) que denen un sistema democrtico, os principios e as
institucins fundamentais, as como os dereitos e deberes que establece a Cons-
titucin espaola e o Estatuto de autonoma de Galicia.
Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado identica os conceptos
fundamentais que denen un sistema democrtico (pluralismo poltico, par-
lamentarismo, representatividade...), as como os trazos fundamentais do sis-
tema poltico espaol no que respecta identicacin das institucins funda-
mentais e os dereitos e deberes recollidos na Constitucin espaola e o Estatuto
de autonoma de Galicia.
8. Identicar os principais servizos pblicos que deben garantir as administra-
cins, recoecer a contribucin dos cidadns no seu mantemento e mostrar,
ante situacins da vida coti, actitudes cvicas relativas ao coidado do con-
torno, seguridade vial, proteccin civil e ao consumo responsable.
O obxectivo deste criterio comprobar que as alumnas e os alumnos reco-
ecen os principais servizos que as administracins prestan cidadana e,
vez, comprenden as obriga que corresponden a cada cidadn no mantemen-
to dos servizos pblicos a travs da contribucin scal. As mesmo, trtase de
comprobar que coecen as obrigas cvicas que lles corresponden no coidado do
contorno e o respecto aos bens pblicos, seguridade viaria, proteccin civil
ou ao consumo responsable.
9. Utilizar e contrastar con rigor informacin procedente de diversos medios
para identicar as causas dalgns dos problemas de convivencia nas sociedades
actuais, elaborar un punto de vista propio e desenvolver actitudes responsables
que contriban sa mellora.
Este criterio pretende avaliar se o alumnado sabe utilizar con certo rigor infor-
macin procedente de distintas fontes para documentarse sobre os principias
problemas de convivencia das sociedades actuais.
10. Identicar as caractersticas da globalizacin e o papel que xogan nela os me-
dios de comunicacin, recoecer as relacins que existen entre a sociedade en
que vive e a vida das persoas doutras partes do mundo.
Con este criterio trtase de valorar se as alumnas e os alumnos coecen o papel
da informacin e a comunicacin no mundo actual e as relacins existentes
entre a vida das persoas de distintas partes do mundo como consecuencia da
globalizacin, se comprenden as repercusins que determinadas formas de vi-
da do mundo desenvolvido teen nos pases en vas de desenvolvemento e se
manifestan actitudes de solidariedade cos grupos desfavorecidos.
11. Recoecer a existencia de conitos e o papel que desempean neles as organi-
zacins internacionais e as forzas de pacicacin. Valorar a importancia da
participacin humanitaria para paliar as consecuencias dos conitos.
Con este criterio pretndese comprobar que o alumnado capaz de identicar
os conitos mis relevantes do mundo actual e a sa localizacin, d mostras
de sensibilizacin ante a situacin das persoas que sofren directamente as con-
secuencias dos conitos e se valora o papel da participacin humanitaria para
mitigalas.
1.13 Contidos mnimos
1. Identicacin e exercicio dos deberes e dereitos que teen como alumnado dun
centro.
2. Coecemento e manexo da Declaracin universal dos dereitos humanos, asun-
cin dos deberes e responsabilidades que dela se derivan e valoracin do proceso
de recoecemento e proclamacin dos dereitos humanos como unha conquista
histrica inacabada.
3. Recompilacin de informacin sobre os distintos tipos de documentos que re-
collen a lexislacin internacional sobre os dereitos humanos (declaracins, pac-
tos, convenios...) e sobre os mecanismos de control e proteccin dos acordos.
4. Identicacin do sistema de dereitos e deberes como base da convivencia polti-
ca. Valoracin do exercicio dunha cidadana activa, que coece os seus dereitos
e asume as sas responsabilidades. Os sistemas de votacin democrtica.
5. Identicacin das principais institucins e dos conceptos fundamentais que
denen un sistema democrtico.
6. Identicacin e coecemento dos principios, dereitos e deberes fundamentais
recoecidos na Constitucin espaola e no Estatuto de autonoma de Galicia.
7. Identicacin e valoracin das diversas formas de participacin cidad: coope-
racin, asociacionismo e voluntariado.
Procedementos de avaliacin 35
8. Valoracin da poltica como servizo cidadana: a responsabilidade pblica.
Informacin sobre a estrutura e funcionamento da proteccin civil e coece-
mento do seu papel na prevencin e xestin dos desastres naturais e provoca-
dos. Os sistemas de votacin democrtica.
9. Asuncin da responsabilidade cidad: identicacin e aprecio dos bens co-
mns e servizos pblicos. Valoracin dos impostos como a contribucin dos
cidadns aos gastos e investimentos pblicos e como instrumento para a distri-
bucin da renda e compensacin das desigualdades.
10. Coecemento dos dereitos e deberes que implica o consumo, planicacin de
condutas e adquisicin de hbitos de consumo racional e responsable compati-
ble coa sustentabilidade.
11. Valoracin da diversidade social e cultural como enriquecedora da conviven-
cia nunha sociedade plural. Identicacin dos elementos culturais propios que
poidan estar en perigo nun mundo globalizado e posibles solucins.
12. Identicacin de situacins de violacin de dereitos e sensibilizacin fronte s
necesidades de colectivos e grupos desfavorecidos. Planicacin de iniciativas
encamiadas construcin duna sociedade mis xusta e solidaria.
13. Identicacin dos principais conitos no mundo actual e sensibilizacin ante
as situacin das persoas que sofren directamente as sas consecuencias. Infor-
macin sobre o papel dos organismos internacionais e as forzas de pacicacin
na prevencin e resolucin dos conitos. Identicacin e valoracin das ac-
cins individuais e colectivas a favor da paz.
1.14 Procedementos de avaliacin
Entendemos que a avaliacin necesariamente un proceso de estimacin
cualitativa e que o alumno debe procurar aprender o mximo para que a sa
avaliacin sexa clara e distintamente positiva.
A equivalencia aritmtica das avaliacins establcese de acordo cun proce-
demento matemtico, simplemente para intentar garantir a xustiza e a impar-
cialidade no proceso de asignacin de calicacins. O feito, imposto pola lei,
de que as calicacins sexan numricas, ao mesmo tempo que discretas, impn
un reaxuste necesario e necesariamente convencional que en ningn caso pode-
r utilizarse como excusa para viciar a avaliacin, que non debe ser en ltima
instancia outra cousa que unha estimacin do que o alumno aprendeu.
En ningn caso se aceptarn reclamaciones de nota de alumnos en base a
la proximidad aritmtica da sas calicacins coa nota mnima esixida. A nota
mnima para aprobar fxase nun 5, non nun 4,9 ou 4,8.
Por suposto, as reclamacins sobre as calicacins debern basearse na apli-
cacin dos criterios e instrumentos de avaliacin ao traballo do alumno e non en
comparacins reais ou supostas coas calicacins obtidas por outros alumnos.
1.14.1 Avaliacin parcial ordinaria
A calicacin ser o resultado da suma da nota de exercicios e da nota do
exame. Os exercicios ponderan o 20% e a nota do exame o 80%
En todos os exames feitos durante o curso entrarn todos os contidos vistos
ata a data, sen que o profesor poida comprometerse a que as preguntas reictan
de xeito proporcional os contidos vistos. As preguntas son escollidas aleatoria
ou arbitrariamente entre a materia vista. obriga do alumno coecer abondo
os contidos para obter o aprobado.
Os exames tern 10 preguntas. Sern calicadas con 1 punto, medio punto
o cero segundo estean contestadas ben, regular o mal. As preguntas non con-
testadas non restarn puntuacin. Cando nunha resposta existan contidos de
incorreccin rechamante, estes anularn toda a resposta, sen que corresponda
contabilizar as posibles partes correctas da mesma.
Non se descontarn puntos por faltas de ortografa anda que o profesor, na
sa correccin, as sinalar.
Na segunda avaliacin a nota calcularse tendo en conta os traballos feitos
durante a 1
a
e a 2
a
avaliacins e os exames feitos para a 1
a
e a 2
a
avaliacins
(coecientes de ponderacin, 1 e 2, divisor 3). Isto faise as para garantir que as
calicacins sexan unha medida do traballo feito regularmente durante todo o
curso, e non unha medida dunha actuacin puntual, atendendo mellor as ao
criterio normativo da avaliacin continua.
1.14.2 Avaliacin nal ordinaria
A nota nal ser a da terceira avaliacin.
A nota da terceira avaliacin ser a suma da nota de exames e da nota de
traballos feitos durante o curso na que a nota dos exames ponderar un 80% e a
nota dos traballos un 20%.
Anota dos exames calcularse mediante a aplicacin dunha media ponderada
dos exames das tres avaliacins (coeciente de ponderacin, 1, 2 e 3 respectiva-
mente. Divisor, 6). Faise as porque, ao entrar toda a materia en todos os exames,
entndese que o exames son progresivamente mis difciles medida que o curso
avanza, polo que, para o clculo nal debe contar mis a nota obtida na 2
a
e a 3
a
avaliacins que na primeira.
A nota dos traballos ser a media simple dos traballos feitos durante todo o
curso.
Ser requisito para a obtencin da cualicacin de aprobado ter unha cali-
cacin total de cinco puntos sen que sexa requisito necesario aprobar os exames
para obtela.
As notas sern redondeadas ao enteiro inferior se estn entre as 0 as 49 cen-
tsimas e ao enteiro superior se van das 50 as 99 centsimas. S se redondea na
nota nal de avaliacin, non nos clculos intermedios que se farn centsima.
1.14.3 Avaliacin nal extraordinaria
A proba extraordinaria ter dez preguntas, que podern ter varios apartados.
As preguntas reectirn os criterios de avaliacin da asignatura, procurndose
que todos os criterios aparezan conectados ao menos a unha cuestin.
Cada pregunta ser valorada con 1 punto se est adecuadamente respondida.
As preguntas non respondidas ou respondidas mal sumarn cero puntos. As
preguntas imperfecta ou parcialmente respondidas sumarn medio punto.
Na proba se setembro s se ter en conta a calicacin do exame, sen que
as calicacins do traballo de clase ou dos exercicios obtidas durante o curso
supoan ningunha diferencia nin favorable nin contraria para o alumno.
1.14.4 Recuperacin da asignatura do propio curso
Non se realizarn exames de recuperacin das avaliacins suspensas. Enten-
derse que os alumnos recuperaron unha avaliacin se aprobaron a seguinte.
En todos os exames de avaliacin entrar a materia vista ata o momento no
curso. Igualmente sern contabilizados como obrigatorios os exercicios de todo
o curso ata o momento.
Os alumnos que incurran na gura legal de perda do dereito avaliacin
continua tern que presentarse ao exame global de recuperacin do que se fala
no seguinte pargrafo.
Os alumnos que non acaden a nota mnima tras o exame correspondente
3
a
Avaliacin podern realizar un exame global de recuperacin no que de novo
entrar toda a asignatura do curso. Este exame ter as mesmas caractersticas
que o exame da convocatoria extraordinaria e ocupar o lugar do exame da 3
a
avaliacin no clculo das calicacins
Os alumnos que o desexen podern presentarse a este exame para subir nota.
Caso de que a nota obtida sexa menor, computarselles a nota anterior.
1.14.5 Recuperacin de asignaturas pendentes de cursos ante-
riores
Os alumnos con asignaturas pendentes de cursos anteriores podern realizar
os exercicios correspondentes ao curso non superado e presentalos para a sa
correccin. Os exercicios non contarn para a nota pero servirn para a prepa-
racin dos exames.
1.14.6 Exames parciais de pendentes
Realizarnse dous exames ordinarios, un en xaneiro e outro a nais de abril.
En cada un deles entrar todo o contido do curso. Os alumnos que os superen es-
tarn exentos da realizacin dos exames extraordinarios a realizar para alumnos
con asignaturas pendentes.
O tipo de exame ser das mesmas caractersticas que o da convocatoria ex-
traordinaria.
Para o clculo da nota utilizarse o mesmo procedemento que cos alumnos
do curso ordinario na convocatoria extraordinaria.
Estarse ao disposto pola Xefatura de Estudos do Centro con respecto
coordinacin ou ao calendario dos exames para alumnos con pendentes.
1.14.7 Exames nais de pendentes
Os alumnos con asignaturas pendentes de otros cursos podern realizar un
exame nal coincidindo coas convocatorias ordinaria e extraordinaria, se nn
aprobaron as convocatorias parciais. O seu exame ter por contido todo o da
asignatura. Para o clculo de nota s se ter en conta a calicacin do exame.
O exame ter as mesmas caractersticas que os exames ordinarios e extraor-
dinario dos alumnos do curso corrente.
Con respecto aos alumnos de 2
o
de ESO que accedan ao PDC levando pen-
dente a asignatura de Educacin para a Cidadana, entenderse que a recuperan
se aproban o mbito socio-lingstico do 3
o
curso do Programa de Diversica-
cin Curricular, caso contario a asignatura manterse pendente no 4
o
curso, con
idntico modo de recuperacin.
Seccin 2
Educacin tico-cvica
(O Decreto 133/2007 concibe a presente asignatura, de 4
o
curso, como unha
continuacin de Educacin para a Cidadana do 2
o
curso da ESO. Ns repetimos
aqu elementos comns para maior claridade.)
2.1 Introduccin
O Decreto 133/2007 presenta esta asignatura nos seguintes termos:
Nas sociedades democrticas contemporneas, a aprendizaxe do papel da cidada-
na debe ser unha tarefa compartida polas familias, o sistema educativo e os medios
de comunicacin. Porn, a comunidade escolar debe estar preparada para asumir es-
ta funcin e a responsabilidade que dela se deriva. A Unin Europea establece como
obxectivo dos sistemas educativos velar por que na comunidade escolar se promo-
va realmente a aprendizaxe dos valores democrticos e da participacin, con n de
preparar as persoas para a cidadana activa. De acordo coas recomendacins inter-
nacionais, un dos principios que inspiran o sistema educativo a transmisin e posta
en prctica de valores que favorezan a liberdade persoal, a responsabilidade, a cida-
dana democrtica, a solidariedade, a tolerancia, a igualdade, o respecto e a xustiza,
42 Educacin tico-cvica
as como que axuden a superar calquera tipo de discriminacin. Este principio pon
de manifesto a necesidade de incorporar, con entidade propia, unha asignatura que
capacite o alumnado para asumir responsabilidades pola vida en comn, construr
pautas sociais comns que vaian mis al dos intereses sociais individuais e entender
o exercicio da cidadana como valor importante nas relacins humanas.
A educacin para a cidadana pretende contribur implicacin do alumnado
na vida social, como cidads e cidadns que posan a informacin precisa e sexan
conscientes das sas obrigas e responsabilidades, na medida en que os seus obxectivos
impregnen todas as asignaturas da etapa e a escola sexa qun de abrirse ao medio
social en que as persoas van ter que exercer o seu rol de cidadns, introducindo novas
prcticas educativas que lles permitan a toma de contacto con situacins do medio
social, que incidan na construcin da sa identidade cvica.
As das asignaturas que conguran a educacin para a cidadana nesta etapa: a
educacin para a cidadana e os dereitos humanos, que se imparte no segundo curso,
e a educacin tico-cvica de cuarto curso, estrutranse en varios bloques que van
desde o persoal e o mis prximo ao global e mis xeral; en ambas existe un conxunto
de contidos comns a todos os bloques, orientados adquisicin de procedementos,
habilidades sociais e actitudes bsicas para o desenvolvemento dunha convivencia
pacca e da cidadana democrtica.
2.2 Contribucin da asignatura ao logro das Com-
petencias Bsicas
A educacin para a cidadana e os dereitos humanos e a educacin tico-cvica
relacinanse directamente coa competencia social e cidad pero, a complexidade das
sociedades democrticas esixe facer fronte a unha serie de novos desafos como o
coidado do ambiente, a orientacin do desenvolvemento tecnocientco, a respon-
sabilidade polas xeracins futuras, a igualdade entre os sexos, a loita contra novas
formas de exclusin social e contra as existentes, que impiden desvincular a compe-
tencia social e cidad do desenvolvemento das demais competencias bsicas. Negarlle
cidadana a participacin no debate sobre estas cuestins, entre outras, sera con-
traditorio cos valores democrticos. Unha cidadana activa debe ter capacidade de
elixir, pero ser quen de elixir esixe ser quen de formular preguntas, observar, selec-
cionar, analizar, sintetizar informacin e transformala en coecemento, explicitar
ideas, construr argumentos, formular hipteses etc. Estamos a falar de destrezas re-
lacionadas con diferentes competencias (competencia en comunicacin lingstica,
para aprender a aprender, autonoma e iniciativa persoal, etc.), que necesario ad-
quirir se o obxectivo a formacin integral do alumnado e a sa preparacin para a
vida social.
Comunicacin lingstica
O uso sistemtico do dilogo e do debate contribe competencia en comuni-
cacin lingstica. Debater en serio esixe exercitarse na escoita, a exposicin e a ar-
gumentacin e para iso necesario verbalizar os conceptos, facer explcitas as ideas,
formar os xuzos e estruturalos de forma coherente.
Coecemento e interaccin co mundo fsico
Ser conscientes da importancia do uso responsable dos recursos naturais, da ne-
cesidade de preservar o ambiente, potenciar o consumo responsable e unha forma de
vida saudable, son contidos con que desde a educacin para a cidadana posible con-
tribur tamn ao desenvolvemento da competencia no coecemento e interaccin co
mundo fsico.
Tratamento da informacin e competencia dixital
A necesidade de buscar, obter, analizar, sintetizar e relacionar a informacin
procedente de distintas fontes, comprendela e integrala para producir coecemento,
comunicala, facer inferencias e deducins son procedementos que contriben tamn
a desenvolver a competencia tratamento da informacin e competencia dixital.
Competencia social e cidad
En relacin coa competencia social e cidad, a educacin para a cidadana pro-
picia a adquisicin de habilidades para vivir en sociedade e para exercer a cidadana
democrtica, ao favorecer o desenvolvemento de destrezas que permiten participar,
tomar decisins, elixir a forma axeitada de comportarse en determinadas situacins
e responsabilizarse das consecuencias derivadas das decisins adoptadas. Contribe
as mesmo a reforzar a autonoma, a autoestima e a identidade persoal, a tomar
conciencia e facilitar a expresin dos propios pensamentos, valores, sentimentos e
accins. Ao impulsar os vnculos persoais baseados nos sentimentos e os valores da
convivencia e a participacin, contribe a fomentar habilidades sociais destinadas a
mellorar as relacins interpersoais.
O coecemento da diversidade axuda a xerar sentimentos non excluntes e a in-
teriorizar o valor de respecto, as como a aceptar e usar convencins e normas sociais
facilitadoras da convivencia. A sensibilizacin ante as situacins de discriminacin
e inxustiza, permiten consolidar os valores de cooperacin, solidariedade, xustiza,
non violencia, compromiso e participacin tanto no mbito persoal coma no social.
A prctica do dilogo axuda a afrontar e resolver as situacins de conito mediante
procedementos non violentos.
Contribese tamn dimensin tica da competencia social e cidad ao favore-
cer a identicacin e reexin crtica sobre os valores do contorno e ao ofrecer como
referente tico comn os valores que sustentan a Declaracin Universal dos Dereitos
Humanos, a Constitucin espaola e o Estatuto de autonoma de Galicia. Contidos
especcos como o coecemento dos fundamentos e os modos de organizacin dos es-
tados e das sociedades democrticos, a evolucin histrica dos dereitos humanos, o
achegamento pluralidade social ou ao carcter da globalizacin e as implicacins
que comporta para os cidadns, proporcionanlle ao alumnado instrumentos para
construr, aceptar e practicar normas de convivencia acordes cos valores democrti-
cos, exercer os dereitos e liberdades e asumir as responsabilidades e deberes cvicos.
Competencia cultural e artstica
A educacin para a cidadana permite tamn mellorar a competencia cultural e
artstica, porque o desenvolvemento de habilidades sociais para a convivencia nunha
sociedade plural, esixe ser quen de apreciar o feito cultural nas sas diversas manifes-
tacins.
Competencia para aprender a aprender
A educacin para a cidadana, a travs da educacin afectivo emocional, contri-
be tamn ao desenvolvemento da competencia de aprender a aprender, porque faci-
lita o recoecemento das propias capacidades e carencias e as habilidades para sacar
proveito das primeiras e superar as segundas. Por outra banda, o desenvolvemento
do dilogo e a valoracin das razns doutras persoas, require admitir a diversidade
de respostas ante un mesmo problema.
As mesmo, o estmulo das destrezas orientadas recompilacin e sntese de in-
formacin, transformacin da informacin en coecemento, ao desenvolvemento
das habilidades sociais que permiten o traballo en equipo e a participacin favorecen
tamn as aprendizaxes posteriores.
Autonoma e iniciativa persoal
Os contidos da educacin para a cidadana, potencian tamn o desenvolvemen-
to da competencia bsica autonoma e iniciativa persoal, xa que a reexin sobre as
relacins entre intelixencia, sentimentos e emocins, posibilita o coecemento dun
mesmo, o autocontrol e o equilibrio emocional, necesarios para o desenvolver un
comportamento autnomo. O coecemento da contribucin de distintas teoras ti-
cas, facilita a creacin dun cdigo moral propio.
Por outra banda, os contidos procedementais do currculo atenden especialmente
argumentacin, elaboracin de ideas propias, ao estudo de casos que exixan un
posicionamento persoal sobre un problema e a procura de posibles solucins. Prev
as mesmo a necesidade de planicar, tomar decisins con criterio propio e asumir a
responsabilidade da eleccin. A formulacin de dilemas morais, que caracterizan as
asignaturas desta rea, contriben tamn a que as alumnas e os alumnos constran
un xuzo tico propio baseado nos valores e prcticas democrticas.
online.
tro
De acordo co Decreto 133/2007, a asignatura Educacin tico-cvica, de 4
o
de
ESO ter como obxectivo o desenvolvemento das seguintes capacidades:
1. Recoecer a condicin humana na sa dimensin individual e social, toman-
do conciencia da propia identidade, das caractersticas e experiencias persoais
respectando as diferenzas cos outros e desenvolvendo a autoestima.
Obxectivos da asignatura 47
2. Coecer e expresar os sentimentos e as emocins e desenvolver a afectividade
nas relacins cos outros, manifestando unha actitude aberta, solidaria e res-
pectuosa, rexeitando os estereotipos, os prexuzos e a violencia en todas as sas
formas.
3. Desenvolver a iniciativa persoal, actuar con autonoma, asumindo responsa-
bilidades individuais e colectivas e practicar formas de convivencia e partici-
pacin baseadas no respecto, utilizando o dilogo e a mediacin para evitar e
resolver os conitos.
4. Coecer, valorar e exercer os dereitos e asumir responsablemente os deberes e as
obrigas que se derivan das declaracins internacionais de dereitos humanos e
da Constitucin espaola e o Estatuto de autonoma de Galicia, identicando
os valores que os fundamentan.
5. Asumir a pluralidade das sociedades actuais recoecendo a diversidade como
enriquecedora da convivencia e defender a igualdade de dereitos e oportuni-
dades de todas as persoas, rexeitando as situacins de inxustiza e as discrimi-
nacins existentes por razn de sexo, orixe, crenzas, diferenzas sociais, orien-
tacin afectivo-sexual ou de calquera outro tipo, como unha vulneracin da
dignidade humana e causa perturbadora da convivencia.
6. Recoecer e asumir a igualdade de dereitos e oportunidades entre mulleres e
homes, valorar a diferenza de sexos rexeitando os estereotipos e prexuzos que
supoan discriminacin e participar activamente na prevencin da violencia
de xnero.
7. Coecer e apreciar os principios e valores que fundamentan e lexitiman os
sistemas democrticos e o funcionamento da Comunidade Autnoma de Ga-
licia, do Estado espaol e da Unin Europea, tomando conciencia do patri-
monio comn e da diversidade social e cultural.
8. Coecer os fundamentos do modo de vida democrtico e aprender a obrar
de acordo con eles nos diferentes mbitos da convivencia. Asumir os deberes
cidadns na mantenza dos bens comns e recoecer o papel do Estado como
garante dos servizos pblicos.
9. Coecer as diversas formas de participacin poltica, desenvolver habilidades
dialxicas orientadas participacin democrtica e valorar a importancia da
participacin cidad ben sexa na vida poltica institucionalizada ou noutras
formas de participacin como a cooperacin, o asociacionismo e o voluntaria-
do.
10. Coecer as causas que provocan a violacin dos dereitos humanos, a pobreza e
a desigualdade, as como a relacin entre os conitos armados e o subdesenvol-
vemento. Valorar as accins encamiadas consecucin da paz e a seguridade
e a participacin activa como medio para lograr un mundo mis xusto.
11. Recoecerse membros dunha cidadana global, baseada nos valores da liber-
dade, a igualdade e a xustiza e implicarse activamente na sa realizacin,
comezando por mostrar respecto crtico polos costumes e modos de vida de
poboacins distintas propia e manifestar comportamentos solidarios coas
persoas e colectivos desfavorecidos.
12. Coecer e analizar as principais teoras ticas que mis contriburon ao reco-
ecemento das liberdades e dos dereitos das persoas.
13. Identicar as posicins morais que estn na orixe dos principais problemas e
conitos do mundo actual, valorar a importancia da anlise tica na orienta-
cin da sa resolucin e desenvolver unha actitude crtica ante os modelos que
se transmiten a travs dos medios de comunicacin, mediante a adquisicin
de destrezas bsicas na utilizacin das fontes de informacin.
14. Adquirir un pensamento crtico, desenvolver un criterio propio e adquirir
habilidades para comunicar as propias ideas e defender as propias posicins en
debates, a travs da argumentacin documentada e razoada, as como para
escoitar e valorar as razns e argumentos dos outros.
15. Practicar o dilogo coa realidade social en continuo proceso de transforma-
cin, como instrumento para a anlise crtica das conviccins persoais e a
formulacin dun proxecto de vida propio, na dimensin persoal, cvica e pro-
fesional.
Estimamos que non procede unha secuenciacin por curso debido repeti-
cin de temas e metodoloxa en ambos. Consideramos que a sa consecucin ha
ser gradual tal e como se reexa nos criterios de avaliacin xados para o curso.
precisa asimilar.
profesor.
o
lengua vehicular.
2.9 Contidos
As indicacins sobre temporalizacin son orientativas e estarn sometidas
s necesidades didcticas do alumnado. Divdese o contido da asignatura en 28
sesins. Cada leccin tratarse nunha sesin.
1. Recoecemento da persoa como suxeito moral e asuncin dos compoentes
individuais e colectivos na construcin da identidade e no comportamento
moral.
2. Recoecemento, valoracin e respecto pola dignidade da persoa.
3. Asuncin da diversidade e rexeitamento de prexuzos baseados en estereotipos
que supoan calquera forma de discriminacin.
4. Coecemento, expresin e autocontrol dos propios sentimentos e emocins e
rexeitamento da violencia como solucin aos conitos nas relacins interpe-
soais.
5. Asuncin de responsabilidades, individuais e colectivas, no exercicio da liber-
dade na toma de decisins morais.
6. Anlise dos elementos individuais e do contexto sociocultural que poden con-
dicionar os diferentes sistemas de valores. Subxectivismo, relativismo e plura-
lismo.
7. Coecemento das principias teoras ticas que mis teen contribudo con-
quista de dereitos e liberdades, desde a perspectiva da felicidade e a perspectiva
da xustiza.
8. Consideracin das dimensins tica, xurdica e poltica dos dereitos humanos.
Valoracin dos dereitos humanos como exixencia mnima de xustiza.
9. Identicacin das principias etapas na conquista dos dereitos humanos e valo-
racin das novas reivindicacins (terceira xeracin de dereitos).
10. Implicacin na defensa efectiva dos dereitos humanos. Identicacin e rexei-
tamento das actitudes de intolerancia, inxustiza e exclusin.
11. Avaliacin da discriminacin positiva desde a perspectiva das exixencias da
xustiza e a igualdade de dereitos e oportunidades.
Contidos 51
12. Conceptualizacin da nocin de democracia.
13. Valoracin da importancia da participacin cidad para o funcionamento
das institucins democrticas. Distincin entre formas de participacin non
institucionalizada e a participacin poltica institucionalizada. Valoracin
da formacin da opinin, de acordo con algn tipo de deliberacin, para un-
ha a participacin responsable. Distincin entre democracia representativa e
democracia deliberativa.
14. Aproximacin ao sistema poltico espaol. Identicacin das principias insti-
tucins democrticas e recoecemento dos principios do funcionamento demo-
crtico.
15. Identicacin da liberdade, a xustiza e a igualdade como valores en que se
fundamenta a democracia. Valoracin da democracia como conquista tica.
16. Recoecemento do Estado democrtico de dereito como marco formal para a
realizacin dos ideais ticos.
17. Identicacin dos valores constitucionais, coecemento dos dereitos e deberes
fundamentais recoecidos na Constitucin espaola e no Estatuto de autono-
ma de Galicia e da regulacin do seu exercicio.
18. Coecemento da loita das mulleres e das sas organizacins para a conquista
da igualdade de dereitos e oportunidades e o seu recoocemento como suxeitos
histricos, de dereitos e de cidadana. Distincin entre igualdade de dereitos e
igualdade de feito, e exemplicacin e toma de conciencia de situacins en que
a igualdade de dereitos non se traduce en igualdade de feito.
19. Anlise das causas e factores da discriminacin das mulleres. Planicacin de
alternativas a situacins, reais ou simuladas, de discriminacin.
20. Rexeitamento da violencia de xnero. Recompilacin de informacin sobre as
medidas destinadas prevencin e proteccin integral da violencia contra as
mulleres.
21. Identicacin e respecto polas diferenzas sociais e culturais e valoracin das
sas manifestacins en actitudes, costumes e formas de vida distintas propia,
como enriquecedoras da convivencia nunha sociedade plural.
22. Anlise das posicins mis frecuentes ante o multiculturalismo e reexin so-
bre os problemas ticos que delas se derivan: etnocentrismo e discriminacin,
problemas ticos do relativismo cultural.
23. Valoracin do interculturalismo como proxecto tico e poltico e reexin so-
bre os valores mnimos dunha tica cvica.
24. Toma de conciencia da nova orde global e identicacin dos procesos que con-
triben sa formacin: a integracin dos mercados e do espazo poltico e
social.
25. Identicacin dos recursos bsicos do poder dos medios de comunicacin (a
seleccin das novas, a linguaxe da publicidade...) e a sa incidencia na cons-
trucin da realidade e nas nosas decisins e opinins.
26. Recoecemento da crise do estado-nacin e valoracin da globalizacin econ-
mica e a fragmentacin da autoridade poltica como risco para a proteccin
efectiva dos dereitos civs, econmicos e sociais. Informacin sobre os move-
mentos comprometidos na defensa dos dereitos humanos e recoecemento do
seu labor.
27. Identicacin dos medios e iniciativas, tanto individuais coma colectivos para
procurar un desenvolvemento humano sustentable.
28. Recoecemento da pertenza a unha cidadana global e identicacin e valo-
racin dos procesos que poderan contribur a unha globalizacin tica.
O Bloque 1 (contidos comns) establecido no Real decreto para a asignatura
Educacin tico-cvica presenta unha boa descripcin da metodoloxa a utilizar
nesta asignatura:
1. Elaboracin, exposicin e discusin sobre textos e cuestionarios con problem-
ticas reais referidas aos dereitos humanos para desenvolver unha consciencia
crtica atenta aos desafos do presente e asumindo unha responsabilidade tica
polo futuro.
2. Adquisicin de informacins contrastadas e relevantes para a comprensin dos
problemas e dos desafos da sociedade contempornea, mediante anlise com-
parativa e avaliacin crtica das informacins proporcionadas polos medios
de comunicacin sobre un mesmo feito ou cuestin de actualidade.
Mtodos didcticos 53
3. Recoecemento dos sentimentos propios e alleos e respecto polas conviccins e
actitudes dos outros, polos seus sentimentos, ideas e comportamentos compati-
bles co respecto aos dereitos fundamentais.
4. Interese por coecer as posicins e as razns dos quen pensa de modo distinto.
Recolleita de informacin sobre temas de convivencia. Elaboracins de pre-
guntas para a participacin en debates sobre temas previamente pactados, con
intervencins que sigan as pautas de respecto e normas moderadoras. Elabora-
cin de conclusins.
5. Recoecemento das inxustizas e as desigualdades. Interese pola busca e prctica
de formas de vida mis xustas e participacin en proxectos que impliquen acti-
tudes de solidariedade na vida comunitaria, dentro e fra do centro educativo,
asumindo o exercicio da cidadana.
de anlise, etc.
2.10.2 Exercicios
ra axustar o nmero.
pondidas.
2.10.3 Exames
de orientacin.
O Decreto 133/2007 sinala os seguintes criterios de avaliacin para a nosa
asignatura:
1. Recoecer os sentimentos nas relacins interpersoais e practicar o dilogo nas
situacins de conito. Razoar sobre as motivacins das condutas e eleccins,
asumindo as responsabilidades que delas se derivan.
Con este criterio intntase comprobar que o alumnado identica e recoece
os seus propios sentimentos, que quen de poerse no lugar das outras persoas
e utiliza o dilogo para superar os conitos nas sas relacins interpersoais,
que razoa as sas eleccins, que identica aquelas cousas de que directamen-
te responsable e aquelas en que comparte algunha clase de responsabilidade
colectiva e asume axeitadamente a responsabilidade dos seus actos.
2. Identicar os eixos sobre os cales se constre a identidade persoal.
Mediante este criterio intntase comprobar se as alumnas e os alumnos enten-
den e aceptan a propia identidade como algo construdo e non dado, que
posible redenir. Trtase tamn de avaliar se quen de respectar criticamente
outras eleccins que conguran outras identidades, mediante o exercicio dun-
ha tolerancia activa.
3. Diferenciar os trazos bsicos que caracterizan a dimensin moral das persoas,
recoecer distintos sistemas de valores e identicar dilemas morais que teen
a sa orixe na aplicacin de diferentes paradigmas de valoracin.
Con este criterio pretndese avaliar se o alumnado identica os distintos trazos
que caracterizan a dimensin moral das persoas, aqueles que condicionan o
comportamento humano (as normas, a xerarqua de valores, os costumes, etc.)
e se recoece distintos paradigmas de valoracin na orixe dos dilemas morais
que se formulan no mundo actual.
4. Mediante a formulacin de dilemas morais sobre cuestins de actualidade,
identicar os problemas ticos xerados desde diversas posicins morais e pro-
poer estratexias para a sa resolucin.
Con este criterio pretndese comprobar se o alumnado identica as posicins
morais que estn na orixe de determinados debates ticos do mundo actual.
As mesmo, trtase de valorar se comprende a ecacia do dilogo, fronte s
posturas que o rexeitan por imposible (dogmatismo) ou por innecesario (relati-
vismo) e se presentan unha actitude de tolerancia activa, fronte intolerancia
ou a mera tolerancia pasiva baseada no relativismo ou na indiferenza.
5. Identicar e explicar axeitadamente as principais teoras ticas.
Mediante este criterio intntase avaliar o coecemento dos ncleos conceptuais
clave dalgns dos sistemas ticos occidentais que mis inuron coas sas con-
tribucins conceptuais e coa sa prctica social conquista e recoecemento
das liberdades e dos dereitos das persoas. Tamn permite valorar a capacida-
de do alumnado para enxuizar, a partir das teoras estudadas, determinadas
condutas e situacins da sa vida coti.
6. Recoecer e distinguir as dimensins tica, xurdica e poltica dos dereitos
humanos. Valorar os dereitos humanos como principal referencia tica, en
tanto que exixencia mnima de xustiza, manifestando actitudes a favor do
exercicio activo e o respecto destes. Identicar a evolucin dos dereitos cvicos,
polticos, econmicos, sociais e culturais e avaliar as novas reivindicacins en
asignatura de dereitos humanos.
A travs deste criterio trtase de comprobar o grao de comprensin dos con-
ceptos claves dos dereitos humanos e a sa valoracin crtica do esforzo que
supuxo na historia da humanidade.
7. Comprender e expresar o signicado histrico e losco da democracia co-
mo forma de convivencia social e poltica e identicar os valores e principios
morais en que se sustenta.
Mediante este criterio pretndese avaliar no alumnado o coecemento dos pro-
cesos de democratizacin de moitos pases, en concreto Espaa, como unha
conquista tico-poltica, se comprende o pluralismo poltico e moral vez que
coece os conceptos clave do sistema democrtico, como o sistema de eleccins,
o pluralismo poltico, o goberno da maiora e se recoece algo valioso nos pro-
cesos democrticos en si mesmos marxe da sa capacidade para lograr o ben
comn.
8. Valorar de forma argumentada, a importancia da participacin cidad para
o funcionamento das institucins democrticas e da formacin da opinin, de
acordo con algn tipo de deliberacin, para unha participacin responsable.
Con este criterio trtase de comprobar se as alumnas e os alumnos son quen
de distinguir entre formas de participacin poltica institucionalizada e non
institucionalizada, valorar a importancia da participacin
9. Valorar de forma argumentada, a importancia da participacin cidad para
o funcionamento das institucins democrticas e da formacin da opinin, de
acordo con algn tipo de deliberacin, para unha participacin responsable.
Con este criterio trtase de comprobar se as alumnas e os alumnos son quen de
distinguir entre formas de participacin poltica institucionalizada e non ins-
titucionalizada, valorar a importancia da participacin cidad para o funcio-
namento dos sistemas democrticos e da formacin de opinin de acordo con
algn tipo de deliberacin, fronte ao seguimento acrtico da opinin difun-
dida polos medios de comunicacin, as como a responsabilidade dos poderes
pblicos de cara cidadana.
10. Analizar as causas que provocan os principais problemas sociais do mundo
actual utilizando de forma crtica a informacin que proporcionan os medios
de comunicacin e identicar solucins comprometidas coa defensa de formas
de vida mis xustas.
Trtase de comprobar se o alumnado identica e comprende algunhas das cau-
sas que provocan os principais problemas sociais do mundo actual (reparticin
desigual da riqueza, explotacin infantil, emigracins forzadas, etc.), utilizan-
do con precisin e de forma crtica a informacin obtida dos distintos medios
de comunicacin, se recoece a actuacin de organismos e institucins com-
prometidas coa defensa de formas de vida mis xustas e se manifesta actitudes
de tolerancia e solidariedade ao achegar solucins.
11. Analizar o camio percorrido ata o recoecemento da igualdade de dereitos
das mulleres e poer de manifesto as sas contribucins en todos os campos do
saber ao longo da historia e o coidado dos seres humanos. Identicar e rexei-
tar as causas e factores de discriminacin, as como as situacins de violencia
machista de que son vtimas.
Este criterio pretende coecer se as alumnas e os alumnos recoecen a igualda-
de e a dignidade de todas as persoas e os elementos diferenciadores que estn na
base dalgunhas discriminacins, se identican as sas contribucins aos dife-
rentes campos do saber e o coidado dos seres humanos, as como os momentos
histricos mis relevantes na conquista dos dereitos polticos das mulleres e a
igualdade no mbito familiar e laboral, vez que permite indagar se saben
identicar e localizar as situacins de discriminacin que anda sofren nas
sociedades actuais e rexeitan activamente a violencia contra as mulleres.
12. Xusticar as propias posicins utilizando sistematicamente a argumentacin
e o dilogo e participar de forma democrtica e cooperativa nas actividades do
centro e do contorno.
Mediante este criterio pretndese avaliar o uso axeitado da argumentacin so-
bre dilemas e conitos morais, se son quen de desvelar os supostos de partida
nas propias posicins e nas das outras persoas, de soster un punto de vista pro-
pio, de descubrir incoherencias nos procesos de razoamento e exixir claridade,
precisin e pertinencia na argumentacin, pero tamn o respecto s posicins
diverxentes dos interlocutores, tanto na aula coma no mbito familiar e so-
cial. Por outra parte, trtase de coecer a maneira e o grao en que as alumnas
Contidos mnimos 59
e os alumnos participan e cooperan activamente no traballo de grupo e se cola-
boran co profesorado e as compaeiras e compaeiros nas actividades do centro
educativo e noutros mbitos externos.
13. Recoecerse membros dunha cidadana global e comprender a necesidade de
compartir uns mnimos morais posibilitadores da convivencia.
Este criterio pretende avaliar a capacidade do alumnado para concibir e im-
plicarse na construcin dun futuro mellor. Pretende comprobar se quen de
situarse nunha perspectiva intercultural, asumindo a natureza pluralista da
nosa sociedade, valorando positivamente as diferenzas culturais, recoecendo
o dilogo entre as culturas como unha posibilidade de enriquecemento mu-
tuo e como o camio para lograr unha verdadeira integracin, as como o
establecemento duns valores mnimos compartidos. Trtase, en denitiva de
comprobar, se no seu papel de cidadns teen por referentes os cidadns do
mundo.
1. Coecemento, expresin e autocontrol dos propios sentimentos e emocins e
rexeitamento da violencia como solucin aos conitos nas relacins interpe-
soais.
2. Coecemento das principias teoras ticas que mis teen contribudo con-
quista de dereitos e liberdades, desde a perspectiva da felicidade e a perspectiva
da xustiza.
3. Identicacin das principias etapas na conquista dos dereitos humanos e valo-
racin das novas reivindicacins (terceira xeracin de dereitos).
4. Conceptualizacin da nocin de democracia.
5. Aproximacin ao sistema poltico espaol. Identicacin das principias insti-
tucins democrticas e recoecemento dos principios do funcionamento demo-
crtico.
6. Identicacin da liberdade, a xustiza e a igualdade como valores en que se
fundamenta a democracia. Valoracin da democracia como conquista tica.
7. Identicacin dos valores constitucionais, coecemento dos dereitos e deberes
fundamentais recoecidos na Constitucin espaola e no Estatuto de autono-
ma de Galicia e da regulacin do seu exercicio.
8. Coecemento da loita das mulleres e das sas organizacins para a conquista
da igualdade de dereitos e oportunidades e o seu recoocemento como suxeitos
histricos, de dereitos e de cidadana. Distincin entre igualdade de dereitos e
igualdade de feito, e exemplicacin e toma de conciencia de situacins en que
a igualdade de dereitos non se traduce en igualdade de feito.
9. Identicacin e respecto polas diferenzas sociais e culturais e valoracin das
sas manifestacins en actitudes, costumes e formas de vida distintas propia,
como enriquecedoras da convivencia nunha sociedade plural.
10. Identicacin dos recursos bsicos do poder dos medios de comunicacin (a
seleccin das novas, a linguaxe da publicidade...) e a sa incidencia na cons-
trucin da realidade e nas nosas decisins e opinins.
11. Recoecemento da crise do estado-nacin e valoracin da globalizacin econ-
mica e a fragmentacin da autoridade poltica como risco para a proteccin
efectiva dos dereitos civs, econmicos e sociais. Informacin sobre os move-
mentos comprometidos na defensa dos dereitos humanos e recoecemento do
seu labor.
12. Identicacin dos medios e iniciativas, tanto individuais coma colectivos para
procurar un desenvolvemento humano sustentable.
durante a 1
a
e a 2
a
a
e a 2
a
avaliacins
a
e a 3
a
curso.
para obtela.
3
a
a
riores
racin dos exames.
traordinaria.
Seccin 3
Filosofa e Cidadana
3.1 Introducin
A asignatura de losofa e cidadana congrase a partir dunha dobre motiva-
cin: por unha parte, pretende ser unha introducin losofa e ao estilo de reexin
que esta comporta; por outra, proponse culminar a educacin para a cidadana que
se desenvolveu ao longo da ensinanza secundaria obrigatoria. Pero a conxuncin
deste dobre propsito non debe ser interpretada como unha incoherencia ou perigo
de escisin dentro dos contidos desta asignatura, senn mis ben ao contrario, pois o
afondamento na dimensin tica do concepto de cidadana e a necesidade de clari-
car as sas bases e proxeccins loscas remtennos dun xeito natural claricacin
do concepto mesmo de losofa e das sas funcins e problemas bsicos.
Agora ben, esta claricacin do papel e funcins da losofa remite, pola sa
vez, a unha certa investigacin antropolxica previa, desde a cal -e a partir da cal-
se comprende a necesidade humana de losofar. , pois, esta anlise que discorre
retrospectivamente desde o concepto de cidadana ata o centro mesmo da losofa e
a antropoloxa a que tenta dar unidade e coherencia ao currculo desta asignatura.
A ordenacin lineal con que se presenta a secuencia destes contidos -desde o ncleo
temtico segundo ata o nal- responde a este enfoque con independencia de que o
66 Filosofa e Cidadana
tratamento e distribucin didctica nas aulas se leve a cabo por esta orde ou non.
Respecto aos contidos comns propostos no primeiro ncleo temtico, evidente que
teen un carcter transversal a todo o currculo, dada a sa natureza procedemental.
A sa nalidade o desenvolvemento de destrezas intelectuais bsicas, ineludibles en
calquera caso para a prctica da reexin losca. Debern marcar e impregnar,
polo tanto, a organizacin da prctica docente do conxunto do currculo.
Finalmente, cmpre subliar desde outro ngulo distinto o dobre carcter, ter-
minal e propedutico ou de iniciacin, desta asignatura. Terminal porque culmina
o proceso de educacin para a cidadana. Propedutico porque achega por primeira
vez un catlogo de problemas loscos bsicos nos que se afondar; e esta iniciacin
deber preparar para un posterior desenvolvemento en maior amplitude e profundi-
dade -e en perspectiva diacrnica- destas e doutras problemticas loscas, tal como
se propn na asignatura de historia da losofa do curso seguinte. O equilibrio entre
estas das nalidades deber ser preservado nos desenvolvementos didcticos concre-
tos que se fagan nas aulas.
online.
Plan de convivencia 67
tro
1. Coecer e identicar as caractersticas especcas do ser humano e as dimen-
sins que o conguran, analizando a sa xnese evolutiva e as tensins que
xeran: dialctica natureza/cultura e individuo/ sociedade.
2. Comprender e analizar a forma especca de categorizacin e relacin lingstico-
simblica que os suxeitos humanos establecen co mundo e cos semellantes.
3. Analizar e comprender os elementos e procedementos propios da racionalida-
de e caracterizar a especicidade do saber losco contrastndoo con outros
saberes -en especial co cientco.
4. Distinguir a dobre dimensin terica e prctica da losofa, e comprender as
grandes preguntas e problemas loscos xerados a partir desta dobre dimen-
sin.
5. Analizar e comprender os fundamentos da accin moral, valorando a auto-
noma moral como meta ineludible dunha conduta madura e responsable.
6. Coecer, analizar e valorar os enfoques das teoras ticas fronte dobre aspi-
racin de felicidade e xustiza na sociedade actual, facendo especial nfase nos
esforzos de conciliacin de ambas as aspiracins.
7. Comprender as conexins entre moral, dereito e poltica, partindo da anlise
do concepto de cidadana e da sa xnese histrica.
8. Comprender e valorar as races ticas da lexitimidade poltica democrtica e,
en consecuencia, das institucins do Estado que sobre elas se levanten.
9. Analizar os novos retos da democracia no mundo globalizado actual.
10. Obter informacin por diversos medios sobre problemas loscos, analizn-
doa e integrndoa, as como adquirir unha bagaxe bsica de nocins, conceptos
e teoras elaboradas pola losofa verbo dos citados problemas.
11. Dialogar, debater e argumentar con rigor lxico e coherencia, respectando as
persoas que sosteen posturas diferentes.
12. Analizar textos referidos s temticas desenvoltas no currculo, as como ela-
borar composicins e traballos escritos sobre elas.
13. Manter un dilogo continuo coa vida real, mediante a aplicacin das nocins
e conceptos que se van adquirindo ao contorno.
14. Empregar con rigor e propiedade os conceptos e vocabulario especco corres-
pondente, tanto na anlise dos problemas como nos debates e exposicins orais
e escritas.
15. Desenvolver competencia lectora e hbitos de traballo intelectual.
16. Desenvolver unha competencia social e cidad baseada nunha actitude crti-
ca, autnoma e responsable ante todo intento de xusticacin de desigualdades
sociais e ante toda discriminacin por sexo, etnia, cultura, crenzas ou caracte-
rsticas individuais e sociais.
precisa asimilar.
profesor.
o
lengua vehicular.
3.8 Contidos
1. O dobre proceso de evolucin biolxica e cultural: hominizacin e humaniza-
cin.
2. Adialctica entre natureza e cultura e as diferentes concepcins do ser humano
a que d lugar.
3. Adimensin social da persoa e a dialctica entre persoa individual e sociedade.
4. A relacin lingstica e simblica do suxeito co contorno: categorizacin do
mundo e comunicacin social.
5. A racionalidade: elementos e procedementos que a denen (conceptualizacin,
inferencia, argumentacin, coherencia, etc.), fronte a outras modalidades de
coecemento (crenzas, mitos, tradicins, etc.).
6. A racionalidade cientca e a sa demarcacin.
7. A dimensin terica da racionalidade losca: a busca da verdade e o sentido
da realidade a travs da gnoseoloxa e a metafsica.
8. A dimensin prctica da racionalidade losca: a busca de directrices para a
accin a travs da tica e a losofa poltica.
9. Preguntas e problemas fundamentais da losofa. Da losofa moral losofa
poltica.
10. Os fundamentos da accin moral: liberdade e responsabilidade.
11. O trnsito da heteronoma autonoma moral.
12. As teoras ticas ante os retos da sociedade actual: felicidade e xustiza.
13. A idea de cidadana: xnese histrica e fundamentacin losca.
14. O Estado: orixe e lexitimidade do poder poltico.
15. Os dereitos humanos e a sa positivizacin constitucional por parte do Estado.
16. Fundamentos loscos do estado democrtico e de dereito: a lexitimidade
legal-democrtica.
17. Os retos da democracia no mundo globalizado e intercomunicado actual: di-
versidade e identidade, cara a unha cidadana cosmopolita.
18. Principio de igualdade e a sa realizacin efectiva.
Transcribimos as indicacins do Decreto:
As orientacins metodolxicas propostas a continuacin apuntan potenciacin
e consolidacin de competencias traballadas xa en etapas educativas anteriores. De
Mtodos didcticos 71
acordo con este criterio, as metodoloxas concretas empregadas polo profesorado nesta
asignatura debern orientarse a:
1. Potenciar unha autonoma progresiva, por parte das alumnas e dos alumnos,
na obtencin, anlise e procesamento da informacin referida s cuestins e
problemas propostos.
2. Promover o dilogo e o debate horizontal entre iguais como un medio para
desenvolver estratexias de conceptualizacin, comunicacin e empata intelec-
tual e emocional.
3. Manter un modelo de aprendizaxe funcional no cal as nocins que se van
adquirido sexan aplicadas vida real ou virtual.
4. Promover a lectura e anlise de textos, as como a composicin de textos pro-
pios e exposicins orais e escritas.
5. Normalizar o uso de vocabulario tcnico especco e exixir uns niveis de rigor
lxico e de coherencia argumentativa tanto nas producins orais coma nas
escritas.
6. Ofrecerlles s alumnas e aos alumnos instrumentos e estratexias de autoanlise
e autoavaliacin para detectar os avances e carencias no proceso de aprendiza-
xe.
O bloque de Contidos comns ofrece indicacins metodolxicas que trans-
cribimos a continuacin:
1. Tratamento e anlise crtica da informacin pertinente para os problemas tra-
tados, que se obter por diferentes medios, includas as novas tecnoloxas da
informacin e da comunicacin.
2. Anlises e comentarios de textos loscos, as como outros de tipo cientco,
literario, xurdico, poltico, sociolxico, artstico, etc. que permitan compren-
der e afondar nos problemas tratados.
3. Prctica da reexin, debate e argumentacin dialxica rigorosa e coherente,
empregando os esquemas e procedementos achegados pola lxica e a teora da
argumentacin, mantendo actitudes respectuosas coas persoas discrepantes.
4. Exercicios de transferencia das nocins adquiridas a situacins do contorno e
vida real.
5. Uso dun vocabulario tcnico e losco axeitado de carcter bsico, tanto nas
anlises de textos coma nos debates e exposicins orais e escritas.
de anlise, etc.
Mtodos didcticos 73
3.9.2 Exercicios
ra axustar o nmero.
pondidas.
3.9.3 Exames
de orientacin.
Os criterios que se establecen a continuacin estn orientados a comprobar o
grao de consecucin, por parte do alumnado, dos obxectivos conceptuais e procedementais-
prescritos no currculo. Estes criterios concrtanse metodoloxicamente no desenvol-
vemento de seis tipos de accin diferentes desde as que se deber observar o grao de
consecucin dos citados obxectivos. Agora ben, tanto o proceso de aprendizaxe como
as accins nas que este se pon de manifesto, son sempre complexas; de a que cada
criterio deba ser tomado como un complemento dos outros, como unha perspectiva
desde a que completar todo o proceso de avaliacin da aprendizaxe.
1. Recoller e integrar informacin a travs dos diversos medios acerca dos pro-
blemas, conceptos e teoras especcos propostos para cada bloque temtico.
Con este criterio pretndese comprobar a capacidade para incorporar, procesar
e integrar a informacin, as como avaliar o grao de autonoma que se vai
adquirindo ao longo do proceso de aprendizaxe.
2. Caracterizar, identicar e expoer, tanto de forma oral como escrita, os pro-
blemas, conceptos e teoras propostos e desenvoltos en cada un dos bloques te-
mticos especcos.
Con este criterio trtase de comprobar o nivel de comprensin dos problemas e
teoras analizadas e o grao de coecemento, asimilacin e dominio das nocins
e conceptos adquiridos sobre eles.
3. Ler, analizar e comentar, tanto oralmente como por escrito, textos referidos s
nocins e problemas abordados.
Trtase de vericar con este criterio a capacidade para identicar nas fontes
e formulacins orixinais os problemas e nocins adquiridos en diferentes mo-
mentos do proceso de aprendizaxe, as como avaliar o grao de competencia
lectora e doutras destrezas intelectuais bsicas como a capacidade de anlise
(ideas principais e secundarias, supostos e conclusins), sntese (esquemas, ma-
pas conceptuais), estruturacin e distribucin do discurso, etc.
4. Debater e argumentar acerca das cuestins mis problemticas e controverti-
bles suscitadas por certos temas, fundamentalmente os ticos e polticos.
Con este criterio poderase avaliar a capacidade para facer avances nos procesos
de axuste, precisin e exibilizacin dos conceptos ao longo do proceso discursi-
vo, as como avaliar o grao de destreza e coherencia argumentativa mantendo
o respecto s diferentes opinins.
5. Utilizar un vocabulario tcnico especco tanto nas argumentacins como nas
exposicins orais e escritas.
Este criterio permite avaliar o grao de incorporacin signicativa do vocabu-
lario tcnico introducido e comprobar o nivel de precisin, exactitude e rigor
no seu uso tanto oral como escrito.
6. Transferir e aplicar as nocins, conceptos e teoras incorporadas anlise da
vida real e do propio contorno.
Poderase comprobar con este criterio o grao de funcionalidade e signicativi-
dade dos conceptos e teoras adquiridas as como o nivel de conciencia asumido
acerca da utilidade dos saberes acadmicos.
1. Adialctica entre natureza e cultura e as diferentes concepcins do ser humano
a que d lugar.
2. Adimensin social da persoa e a dialctica entre persoa individual e sociedade.
3. A racionalidade: elementos e procedementos que a denen (conceptualizacin,
inferencia, argumentacin, coherencia, etc.), fronte a outras modalidades de
coecemento (crenzas, mitos, tradicins, etc.).
4. Preguntas e problemas fundamentais da losofa. Da losofa moral losofa
poltica.
5. As teoras ticas ante os retos da sociedade actual: felicidade e xustiza.
6. O Estado: orixe e lexitimidade do poder poltico.
7. Fundamentos loscos do estado democrtico e de dereito: a lexitimidade
legal-democrtica.
durante a 1
a
e a 2
a
a
e a 2
a
avaliacins
a
e a 3
a
curso.
para obtela.
3
a
a
riores
racin dos exames.
traordinaria.
Seccin 4
Historia da Filosofa
4.1 Introducin
A asignatura de historia da losofa retoma a reexin iniciada polo alumnado
coa losofa e cidadana, dotndoa dun carcter sistemtico e diacrnico. A estreita
relacin entre estas asignaturas do bacharelato debe manifestarse, que deber reto-
mar os conceptos e procedementos in, tanto na organizacin docente dos contidos
como na actividade reexiva desenvolvida por cada estudanteiciados no curso an-
terior e afondar neles. O que a historia da losofa lle achega ao alumnado unha
construcin diacrnica dos principais momentos e autores do pensamento losco
que servir, por unha banda, como exemplo de solucin a problemas loscos e,
pola outra, como condicionantes pasados de conceptos e problemas vixentes no da
de hoxe.
Hai certos problemas constantes ao longo da historia da losofa, como a rela-
cin entre realidade e aparencia, coecemento e opinin, o individuo e a sociedade,
o problema da liberdade e autorrealizacin humana, a orixe dos valores morais, a
lexitimidade do poder poltico ou o dominio tcnico da natureza. A reexin lo-
sca segue abordando eses problemas na actualidade baixo formulacins como o
papel dos medios de comunicacin na sociedade, o estatuto da realidade virtual, a
82 Historia da Filosofa
relacin entre mente e cerebro, entre ciencia e interese, a confrontacin entre felici-
dade e xustiza, positivismo e iusnaturalismo, multiculturalismo e interculturalismo,
liberalismo e comunitarismo, a desigualdade de xnero, a nova organizacin do tra-
ballo, a biotica, etc. A historia da losofa formlase como un retorno da presenta-
cin actual deses problemas, xa anticipados en losofa e cidadana, s formulacins
mis relevantes que adquiriron no pasado e que lles serven de punto de partida. Esta
asignatura faille patente ao alumnado, polo tanto, o carcter aberto e progresivo da
investigacin losca.
Os contidos da historia da losofa estn secuenciados en catro grandes etapas his-
tricas: antiga, medieval e renacentista, moderna e contempornea. En cada unha
delas sern abordados unha serie de autores e correntes especialmente signicativas,
seleccionando os temas mis importantes na sa obra de cara a ter unha visin com-
pleta da historia da losofa. A temporalizacin por perodos obedece necesidade
de contextualizar a cada autor e cada tema nun momento histrico determinado,
cuns condicionantes sociais, econmicos, polticos e culturais que lle dan sentido e
serven de medida da sa relevancia. O coecemento da losofa vai, pois, da man
do coecemento da sociedade e da historia. As ideas losocamente relevantes non
son opinins casuais, senn que aparecen para formular claramente e dar algn tipo
de solucin aos problemas tericos e prcticos que se lles presentaron a seres humanos
concretos.
Esta contextualizacin por perodos non vai en detrimento da unidade que per-
corre toda a historia da losofa, pois ao tempo que cada autor interlocutor do
seu contexto, realiza tamn un dilogo con outros autores pasados e futuros que se
enfrontaron a problemas similares e en relacin cos cales manifesta a sa dbeda
ou a sa crtica. A obra escrita dos distintos lsofos cobra unha importancia fun-
damental, pois a fonte para coecer o seu pensamento e tamn para trazar a lia
que relacione uns autores con outros. O traballo con textos cobra, polo tanto, unha
grande importancia nesta asignatura. A importancia dos textos, con todo, non debe
desviarnos da nalidade prioritaria, que non un coecemento exhaustivo dalgns
autores, senn un percorrido introdutorio e completo que vaia dos gregos ata os no-
sos das e que sirva ao alumnado, non s para coecer formas de pensar presentes na
historia polo seu valor intrnseco, senn tamn para avaliar a inuencia destas na
xestacin do noso presente e para exercitar a reexin crtica. A prctica da anlise
das opinins dos distintos autores en relacin co seu contexto e comparndoos uns
con outros fornece o alumnado dun sentido crtico que lle permite, non s constatar
a historicidade de certas crenzas e valores, senn tamn cuestionar ou fundamen-
tar con criterio as crenzas e valores presentes na actualidade, tanto no seu contorno
prximo coma nos medios de comunicacin.
Plan lector 83
A historia da losofa pretende, deste modo, contribur ao progreso na compren-
sin da realidade e na orientacin da accin individual e colectiva.
Aasignatura presntase en cinco bloques. Oprimeiro de contidos comns. Ose-
gundo, Filosofa antiga, pretende ofrecer unha comprensin global da orixe do pensa-
mento losco, as como a sa evolucin na antiga Grecia. Prestarselle unha aten-
cin especial a Platn e Aristteles, xa que achegaron gran cantidade de conceptos
e formularon moitos dos problemas que sern retomados no pensamento posterior.
O terceiro bloque, Filosofa medieval e renacentista, detense no estudo do encontro
entre a herdanza da losofa grega e a nova doutrina achegada polo cristianismo, as
como dos problemas derivados da necesidade de harmonizalas. Sguese coas achegas
do perodo renacentista, que serven de transicin losofa moderna: o xurdimento
da ciencia tal como entendida hoxe e a reexin poltica centrada no Estado como
realidade emerxente. O cuarto bloque, Filosofa moderna, toma como tema central
deste perodo o novo concepto de racionalidade que xorde nos sculos XVI e XVII,
enfocado na gura do suxeito de coecemento e de accin autnoma. As correntes -
loscas do racionalismo e do empirismo son tratadas en contraposicin, analizando
as sas propostas epistemolxicas e de fundamentacin da moral e da convivencia.
Finalmente, a gura de Kant como sntese e cumio da losofa moderna nas sas
pretensins tericas e prcticas. Como quinto bloque, Filosofa contempornea, tr-
tanse nun principio as propostas dos dous grandes pensadores do sculo XIX, que fan
unha crtica, desde perspectivas diferentes, das achegas do pensamento moderno, para
seguidamente achegar unha visin panormica das correntes do sculo XX e das sas
propostas e intentos de solucin para os problemas do presente. Finalmente, realzase
unha mencin losofa realizada en Espaa neste perodo.
online.
tro
4.5 Obxectivos
O ensino da historia da losofa no bacharelato ten como nalidade o desenvol-
vemento das seguintes capacidades no alumnado:
1. Coecer os perodos da historia da losofa e os seus representantes fundamen-
tais.
2. Recoecer as cuestins que ocuparon permanentemente a losofa ao longo
da sa historia e relacionalas con temas traballados en losofa e cidadana,
utilizando con propiedade os conceptos adquiridos.
3. Comprender a vinculacin entre o pensamento dos distintos autores e outras
manifestacins da actividade humana do seu contexto histrico: socioecon-
micas, polticas, cientcas e artsticas.
4. Elaborar exposicins orais e composicins escritas acerca de temas determina-
dos con claridade, correccin, plenitude e autonoma, exercitando na medida
do posible unha reexin persoal.
Materiais e recursos didcticos 85
5. Comentar textos loscos analizando con rigor os seus conceptos e teses e
comparndoos coa postura defendida noutros textos de diferente autora acerca
dos mesmos temas.
6. Desenvolver o hbito de ponderar con criterio opinins contrapostas a partir
do contraste entre teoras e correntes loscas que se sucederon na historia.
7. Constatar a posicin de cada representante dunha corrente losca sobre a
diferenza de xnero e valorala luz das crenzas e prcticas do seu contexto
histrico.
8. Debater temas de actualidade en relacin cos contidos da asignatura, funda-
mentando racionalmente a propia postura, recoecendo as achegas doutras per-
soas e illando os prexuzos infundados.
9. Valorar o coecemento do pasado como unha achega continua de elementos
que contriben comprensin do presente e planicacin do porvir.
10. Apreciar a lectura como medio de enriquecemento persoal e desenvolver un
hbito inquisitivo e analtico en relacin coa informacin recibida na vida
coti.
precisa asimilar.
profesor.
o
lengua vehicular.
4.8 Contidos
Enumeramos as leccins:
1. As orixes da losofa.
a) O paso do mito ao logos.
a) Os primeiros intentos de explicacin racional: os presocrticos.
2. Scrates e Platn.
a) A ilustracin ateniense: os sostas e Scrates.
b) Realidade e coecemento desde a teora das ideas.
Contidos 87
c) O ser humano e a sociedade.
3. Aristteles.
a) A teora da natureza.
b) A tica e a poltica.
4. Perodo helenstico e as escolas helensticas.
5. O contacto entre losofa e relixin cristi: Santo Agostio de Hipona e San
Tom de Aquino.
a) A relacin entre razn e fe.
b) A lei natural.
6. O Humanismo e o renacemento como trnsito modernidade.
a) A revolucin cientca.
b) A xnese do Estado moderno.
7. O racionalismo e o empirismo: Descartes, Locke e Hume.
a) Descartes: a evidencia do eu como criterio de certeza e punto de partida
dun sistema dedutivo do saber.
b) A teora do coecemento empirista fronte ao racionalismo: o fenomenis-
mo e a crtica da idea de causa en Hume.
c) Locke e a teora do contrato social.
8. A ilustracin: o idealismo transcendental de Kant.
A crtica da razn como sntese de racionalismo e empirismo.
a) O formalismo moral.
9. Marx: a crtica do capitalismo.
a) Crtica ao idealismo e materialismo anterior: o concepto de alienacin.
b) O materialismo histrico.
10. Nietzsche: a crise da razn ilustrada.
a) A crtica dos valores da cultura occidental: o nihilismo.
b) A vontade de poder e o superhome.
11. A losofa analtica e outras correntes loscas do sculo XX.
12. A losofa en Espaa.
13. O pensamento galego.
As orientacins metodolxicas propostas apuntan potenciacin e consolidacin
de certas competencias promovidas xa en etapas educativas anteriores.
De acordo con este criterio, as metodoloxas concretas empregadas polos profeso-
res nesta asignatura debern orientarse a:
1. Espertar a curiosidade e interese do alumnado polos problemas suscitados nou-
tras etapas histricas mediante a planicacin de contextos e estratexias de
aprendizaxe que o acheguen ao seu contexto vivencial, establecendo similitu-
des con problemas actuais.
2. Propiciar a autonoma na busca e procesamento da informacin pertinente
para os temas tratados.
3. Promover a lectura e anlise de textos loscos e a elaboracin de comenta-
rios sobre eles que inclan reexins crticas argumentadas.
4. Propoer a planicacin e elaboracin, por parte das alumnas e dos alumnos,
de composicins escritas e de exposicins orais en relacin cos temas tratados
onde integren informacin procedente de distintas fontes.
5. Propiciar o traballo en grupo para desenvolver investigacins, debates e outras
tarefas en colaboracin.
6. Formular as diversas actividades con diferente grao de complexidade en fun-
cin dos recursos cognitivos necesarios para realizalas, coa dobre nalidade de
atender diversidade dentro da aula e permitir unha autoavaliacin axeitada
e unha motivacin progresiva cara a niveis de maior complexidade.
Mtodos didcticos 89
O bloque de Contidos comns contn propiamente orientacins metodol-
xicas que teen o seu lugar adoitado aqu:
1. Busca de informacin a partir de fontes diversas e integracin desta seguindo
criterios temticos ou metodolxicos.
2. Anlise e comentario de textos loscos, identicando as sas ideas e relacio-
nndoas coa teora da persoa autora.
3. Presenza das autoras e autores nas diferentes etapas.
4. Exposicins orais e composicins escritas acerca do pensamento de distintas
autoras, utilizando con propiedade o vocabulario tcnico adquirido e incor-
porando as propias reexins de xeito fundamentado.
5. Participacin en debates, expoendo razoadamente o pensamento propio.
de anlise, etc.
4.9.2 Exercicios
ra axustar o nmero.
pondidas.
4.9.3 Exames
de orientacin.
1. Ordenar e situar cronoloxicamente os perodos, problemas, autoras e autores
que se estudan, identicando as sas caractersticas distintivas e establecendo
as relacins correspondentes.
Con este criterio pretende avaliarse a capacidade do alumnado para situar
historicamente os temas estudados, diferenciando de modo signicativo cada
perodo e constatando a inuencia duns noutros para ter unha visin com-
pleta e unitaria da historia da losofa e poder desenvolverse axilmente nas
problemticas que a percorren.
2. Relacionar os problemas loscos estudados coas principais condicins socio-
culturais en que aparecen e a que pretenderon dar resposta.
Este criterio pretende comprobar a capacidade do alumnado para situar as
cuestins loscas estudadas no seu marco histrico distinguindo o saber -
losco doutras manifestacins culturais que aparecen no mesmo contexto e
analizando a relacin existente entre as formulacins loscas e os proble-
mas e necesidades da sociedade do seu tempo.
3. Expoer por escrito os aspectos dunha teora losca individual, dunha escola
ou perodo de forma completa, clara e coherente.
Este criterio pretende comprobar o grao de comprensin, de modo signica-
tivo, do pensamento dun autor ou perodo da historia da losofa, e a capa-
cidade de articular os seus conceptos de forma argumentada, unitaria e non
fragmentaria.
4. Analizar textos loscos identicando a sa estrutura, teses e argumentos e
mais explicando os seus conceptos no marco do pensamento correspondente.
Este criterio trata de avaliar a capacidade de comprensin dos textos loscos
mediante a identicacin do problema que abordan, a explicitacin das sas
ideas, a explicacin dos conceptos e termos especcos utilizados e os argumen-
tos que se empregan para demostrar e xusticar as sas teses.
5. Comentar criticamente textos loscos, identicando os seus supostos impl-
citos, a consistencia dos seus argumentos e a vixencia das sas achegas na ac-
tualidade.
Mis al da comprensin precisa dun texto, este criterio trata de valorar o
desenvolvemento do esprito crtico do alumnado, amosado na capacidade de
desvelar os supostos e intereses subxacentes aos textos, comparalos con outros
Contidos mnimos 93
argumentos posibles -nomeadamente con outros de diferente autora- e ma-
nifestar de forma razoada o seu acordo ou desacordo coas opinins do autor,
especialmente no referido a aquelas conceptualizacins de carcter exclunte e
discriminatorio, en especial ao androcentrismo.
6. Elaborar pequenos traballos (buscas de informacin, recensins de lecturas, ex-
posicins orais ou composicins escritas) sobre algn autor ou autora ou algn
aspecto transversal a varios autores ou autoras con pautas metodolxicas esta-
blecidas.
Trtase con este criterio de avaliar a capacidade de esforzo do alumnado, as
como o seu progreso na autoorganizacin da aprendizaxe, formulando peque-
nas metas de investigacin e percorrendo o camio para acadalas seguindo
pautas establecidas de antemn. Tamn se avala con este criterio a capacida-
de de integrar informacin diversa nunha sntese reexiva.
7. Participar en debates sobre algn tema losco de actualidade relacionado
con contidos da asignatura, realizando escoita activa e exposicin razoada e
respectuosa.
Con este criterio trtase de avaliar a capacidade do alumnado para asimi-
lar os contidos da asignatura e relacionalos con problemas de actualidade, de
expoer a sa opinin razoadamente e respectar outras opinins facendo as
eventuais crticas a estas de modo fundamentado.
8. Utilizar comprensivamente un vocabulario tcnico especco en todas as acti-
vidades realizadas.
Con este criterio bscase avaliar o grao de incorporacin signicativa do voca-
bulario losco introducido en cada perodo, autoras e autores, e comprobar
o nivel de pertinencia, exactitude e rigor no seu uso, tanto oral coma escrito.
1. Platn
2. Aristteles
3. Santo Agostio
4. San Tom de Aquino
5. Maquiavelo: O poder e o realismo poltico e A razn de estado
6. Bacon: Ciencia e utopa social
7. Locke
8. Hume: O emotivismo moral
9. Rousseau
10. Kant: A tica formal e os postulados da razn prtica
11. Mill
12. Marx
13. Nietzsche
14. Habermas
durante a 1
a
e a 2
a
a
e a 2
a
avaliacins
a
e a 3
a
curso.
para obtela.
3
a
a
riores
racin dos exames.
traordinaria.
Seccin 5
Antropoloxa
5.1 Introducin
Unha das caractersticas do ser humano preguntarse sobre si mesmo, polo seu
ser e polo sentido da sa existencia. Non obstante, na medida de que existe unha
multitude de materias que pretenden facerse cargo dalgn aspecto da realidade hu-
mana, faise necesaria unha reexin interdisciplinar na que converxan os saberes
de carcter social e humano coas achegas dalgunhas ciencias naturais. Esta perspec-
tiva multidimensional, comparativa e global a que pode achegar unha antropolo-
xa xeral, na cal o enfoque losco proporciona as claves que permiten realizar as
conexins entre o material achegado polos distintos enfoques particulares, o que a
converte nunha materia de especial interese para o alumnado do bacharelato.
En consecuencia, o seu obxectivo non ser analizar as formas particulares da cul-
tura, senn proporcionar os instrumentos cognitivos, operativos e mesmo afectivos
necesarios que lle proporcionen ao alumnado unha base rme en que se apoiar, vez
que considera de forma crtica a sociedade da que forma parte e a global que se est
a construr; mentres cuestiona e reexiona sobre as crenzas e valores herdados do seu
contorno intelectual ou da tradicin, non co n de cambiar necesariamente o punto
de vista propio, senn de ensanchalo tendo en conta outras perspectivas.
100 Antropoloxa
A materia de antropoloxa, tendo en conta os obxectivos xerais da etapa e as ca-
pacidades que a materia pode contribur a desenvolver no alumnado, achega unha
seleccin de contidos que se adecuan aos seus intereses acadmicos e aos campos pro-
fesionais que se dirixe, que lle permitan afondar en cuestins xa abordadas noutras
materias (losofa, bioloxa, linguas, historia, economa, arte, etc.) coas que estn ou
xa teen entrado en contacto, proporcionndolle unha perspectiva sinttica e non s
unicadora.
Nota Bene:
Excepcionalmente durante este curso os alumnos de Antropoloxa non farn
exames, sustituindose stes pola redaccin dun traballo de investigacin indivi-
dual por avaliacin que ser tutorizado polo profesor ao longo da sa realiza-
cin. O traballo preparatorio ser o calicado con 2 puntos de acordo co expos-
to no apartado exercicios. O traballo nal levar unha calicacin mxima de 8
puntos de acordo coa sa calidade.
online.
tro
5.5 Obxectivos
1. Adquirir unha visin cientca do ser humano, atendendo sa dimensin
biolxica e a cultural.
2. Coecer, comprender e asumir as diferenzas e valorar a sa importancia para
a supervivencia da especie nun mundo cada vez mis intercomunicado.
3. Adoptar, fronte ao feito da diversidade cultural e biolxica, unha perspecti-
va integradora, que supere o etnocentrismo e o relativismo, que posibilite o
recoecemento libre de prexuzos e a relacin responsable coas outras persoas.
4. Coecer, analizar e comprender os procesos que conforman a natureza e a
cultura humanas.
5. Fomentar actitudes de tolerancia que faciliten o dilogo entre as culturas.
6. Adquirir unha comprensin global do humano, a partir das achegas dos distin-
tos campos da antropoloxa, das distintas ciencias humanas, sociais e naturais.
7. Valorar as achegas desde variadas perspectivas, como facilitadoras das claves
que permiten realizar a conexin e a interpretacin crtica dos diferentes ma-
teriais antropolxicos.
8. Coecer a especicidade dos estudos antropolxicos, familiarizarse cos seus m-
todos de traballo especcos e aplicalos ao estudo do contorno prximo, a n
de mellorar o coecemento e valorar o patrimonio cultural de Galicia.
9. Transferir os coecementos adquiridos anlise dos problemas fundamentais
do mundo actual co n de comprender as sas causas e implicarse activamente
nas sas solucins.
102 Antropoloxa
precisa asimilar.
profesor.
o
lengua vehicular.
Contidos 103
5.8 Contidos
A antropoloxa como campo de estudo.
1. Caractersticas, obxecto e mtodo dos estudos antropolxicos.
2. Principais ramas da antropoloxa.
3. Relacin da antropoloxa con outras ciencias humanas.
A persoa humana.
4. Fundamento biolxico da cultura. O proceso de hominizacin.
5. A teora da unidade da especie humana no evolucionismo.
6. Raza, cultura, herdanza e medio.
7. Natureza, cultura e sociedade.
8. Interiorizacin de valores e patrns culturais.
9. A diversidade cultural.
10. A racionalidade e as lxicas culturais. Alteridade e unidade das culturas.
11. O cambio cultural. Diversidade e progreso. Palabras e smbolos.
12. A cultura como orde simblica.
13. Smbolos e comunicacin.
14. Linguaxe e cultura. Comunidades lingsticas.
15. O poder das palabras e os nomes. Linguaxe e poder.
16. A arte e as sas implicacins socioculturais
17. Mito, rito, maxia e relixin.
104 Antropoloxa
18. O saber e a educacin.
Relacins interpesoais e organizacin social.
19. Espazo e parentesco. A pertenza a un contexto social. Os roles.
20. Conito e orde. Manexo do conito.
21. A base das institucins legais.
22. As sociedades pre-estatais. A poltica no Estado.
23. Adesigualdade. Os efectos do colonialismo sobre as sociedades primitivas. Des-
colonizacin e dependencia.
24. A sociedade global. Natureza humana, liberdade e dignidade.
25. A estrutura especca do ser humano. Indeterminacin, liberdade.
26. A dimensin temporal da vida humana: tempo, vida e historia. A conciencia
da morte.
27. Do pracer e a dor ao sentimento moral. O descubrimento do outro e a con-
ciencia moral. Sentimentos e teoras.
de anlise, etc.
Mtodos didcticos 105
5.9.2 Exercicios
ra axustar o nmero.
pondidas.
106 Antropoloxa
5.9.3 Exames
de orientacin.
1. Relacionar a informacin procedente de diversas reas do saber para compren-
der as caractersticas que constiten os trazos universais que denen a especie
humana e as variantes das distintas poboacins.
Pretndese comprobar a capacidade do alumnado para identicar os diferentes
factores que conuron no proceso de hominizacin e a sa interaccin na con-
formacin dos trazos especcos da especie, factores que explican as variacins
e diferenzas das distintas poboacins, desmontando os prexuzos raciais.
2. Identicar e explicar os distintos elementos e estruturas que conforman unha
cultura.
Con este criterio pretndese comprobar se as alumnas e os alumnos son quen
de identicar os compoentes mis relevantes dunha cultura e de integralos
nunha concepcin global; as mesmo se comprende os mecanismos de transmi-
sin entre distintas xeracins e os factores explicativos do cambio cultural.
3. Describir, analizar e explicar, usando conceptos adecuados, algn elemento
cultural do seu contorno, e comparalo con outras manifestacins culturais,
establecendo semellanzas e diferenzas.
Pretndese comprobar con este criterio a capacidade do alumnado para trans-
ferir o aprendido ao mbito prximo, reexionar sobre un feito cultural deter-
minado, evitando simplicacins; as mesmo, vericarase a presenza de crite-
rios de comparacin obxectiva entre distintas culturas, adoptando un punto
de vista que supere prexuzos etnocntricos.
4. Participar en debates sobre cuestins de actualidade, relativas s relacins en-
tre distintos modos de vida, usando un vocabulario apropiado e argumentos
pertinentes.
Pretndese vericar a capacidade do alumnado para interesarse polos proble-
mas suscitados pola convivencia entre persoas de distintas culturas, as como
para adoptar posturas de respecto e tolerancia. Bscase, as mesmo, comprobar
a sa capacidade de achegar argumentos.
108 Antropoloxa
5. Realizar snteses integradoras a partir de achegas tericas traballadas, e infor-
macin adquirida en distintas fontes.
Trtase de comprobar se o alumnado quen de contrastar e relacionar infor-
macin variada sobre os temas obxecto de traballo. O seu grao de capacidade
para reexionar, desde unha perspectiva losca, sobre cuestins relativas
identidade humana e dignidade da persoa.
6. Elaborar un traballo de investigacin sobre algn aspecto cultural do con-
torno.
Con este criterio comprobarase a capacidade de utilizar a reexin, contrastar
opinins, chegar a conclusins e resumir os coecementos adquiridos a travs
de mtodos e tcnicas de traballo especcos na investigacin antropolxica.
1. Caractersticas, obxecto e mtodo dos estudos antropolxicos.
2. Natureza, cultura e sociedade.
3. A diversidade cultural.
4. O cambio cultural. Diversidade e progreso. Palabras e smbolos.
5. Linguaxe e cultura. Comunidades lingsticas.
6. O saber e a educacin.
7. As sociedades pre-estatais. A poltica no Estado.
8. A sociedade global. Natureza humana, liberdade e dignidade.
9. A estrutura especca do ser humano. Indeterminacin, liberdade.
10. Do pracer e a dor ao sentimento moral. O descubrimento do outro e a con-
ciencia moral. Sentimentos e teoras.
110 Antropoloxa
durante a 1
a
e a 2
a
a
e a 2
a
avaliacins
a
e a 3
a
curso.
para obtela.
3
a
112 Antropoloxa
a
riores
racin dos exames.
traordinaria.
114 Antropoloxa
Seccin 6
tica e losofa do dereito
6.1 Introducin
As sociedades contemporneas son complexas. Adiversidade cultural e ideolxica
que as conforma precisa dunha formacin da sa cidadana que lle permita afrontar
os retos inherentes a ese pluralismo en continua transformacin e adaptacin.
Por iso, o recoecemento da soberana e da autonoma moral das persoas, xunta-
mente coa aceptacin do pluralismo ideolxico e cultural presente no seo da sociedade
constiten a base dun Estado democrtico.
Pretndese, xa que logo, unha explicitacin consciente e crtica dos principios
ticos sobre os que se asenta a convivencia dentro dun Estado democrtico de dereito
as como o desenvolvemento de actitudes de respecto, tolerancia e solidariedade que
permitan unha cooperacin activa e responsable na construcin dun contorno social
xusto.
Esta materia debe contribur ao desenvolvemento da conciencia crtica do alum-
nado e da sa capacidade para elaborar racional e autonomamente principios e nor-
mas universais.
116 tica e losofa do dereito
Presenta os seus contidos estruturados en cinco bloques: Xnese da moralidade,
historicidade dos cdigos morais, autonoma e moralidade, o ben moral, moral e
contrato social.
online.
tro
6.5 Obxectivos
1. Analizar, contrastar e interpretar informacins diversas sobre os diferentes
aspectos das condutas e cdigos morais, realizando actividades de documenta-
cin e de indagacin.
Materiais e recursos didcticos 117
2. Comprender os diferentes tipos e niveis de conciencia moral valorando o desen-
volvemento dunha racionalidade crtica e autnoma.
3. Desenvolver formas de racionalidade dialxica adoptando actitudes de empa-
ta, respecto e tolerancia.
4. Coecer a travs da anlise de textos e luz das diversas teoras ticas as inter-
pretacins sobre o desenvolvemento moral, tanto persoal como social.
5. Analizar e comprender as relacins entre moral e dereito desde a perspectiva
da xustiza como ideal de imparcialidade.
6. Valorar a existencia de actitudes morais crticas, orientadas a promover un
ordenamento legal mis xusto.
7. Comprender que a dignidade humana ten a sa base na liberdade e autono-
ma moral do individuo, asumindo a razn moral como gua ltima de todo
esforzo de emancipacin, tanto individual como colectiva.
8. Desenvolver procedementos de busca, anlise e exposicin da informacin,
acompaados dunha actitude de constancia no traballo e rigor no uso dos
conceptos.
precisa asimilar.
profesor.
o
lengua vehicular.
6.8 Contidos
1. Races antropolxicas da liberdade.
2. A socialidade constitutiva do ser humano.
3. A constitucin cultural de normas e valores morais e a sa reproducin a
travs dos procesos de socializacin.
4. Cdigos morais e reexin tica.
5. Reconstrucin reexiva de procesos de xeracin de normas e valores e da sa
reproducin, a partir da anlise de contextos reais facilmente observables.
Contidos 119
6. Identicacin e anlise na prctica de diversos mecanismos e axentes de so-
cializacin moral con especial nfase nos que operan a travs dos medios de
comunicacin de masas modernos.
7. Aprecio pola liberdade en canto apertura de posibilidades para a realizacin
humana.
8. Actitude crtica fronte accin conformadora dos diversos axentes de sociali-
zacin moral. Historicidade dos cdigos morais.
9. Relatividade histrico-cultural das normas e valores morais e etnocentrismo.
10. Funcionalidade dos cdigos morais e grao de consciencia desta.
11. Lexitimacin e as variantes: relixiosa, naturalista, contractual.
12. Recoecemento, anlise e caracterizacin da dobre perspectiva de interpreta-
cin de normas e valores morais concretos.
13. Planicacin e execucin dalgn pequeno traballo de investigacin sobre as
xusticacins e lexitimacins empregadas nalgn proceso histrico de imposi-
cin etnocntrica de valores e normas morais.
14. Recoecemento e identicacin de posibles actitudes etnocntricas hora de
analizar e axuizar valores e normas de culturas alleas.
15. Tolerancia e respecto con relacin diversidade de cdigos morais, de crenzas
e de ideoloxas.
16. Actitude crtica ante todo tipo de imposicin moral etnocntrica con especial
sensibilidade s procedentes da cultura occidental.
17. Xnese e desenvolvemento da conciencia moral.
18. Liberdade e racionalidade: a autonoma moral.
19. Dimensin intersubxectiva da racionalidade moral.
20. Descubrimento, caracterizacin e xerarquizacin de distintos tipos e modali-
dades de conciencia moral, a partir da anlise de exemplos concretos.
21. Recoecemento e anlise dos factores que dicultan a converxencia racional
intersubxectiva en conitos morais, reais ou simulados.
22. Utilizacin de procedementos de discusin e dilogo que propicien o desenvol-
vemento dunha racionalidade dialxica e non distorsionada.
23. Valoracin da racionalidade e da liberdade como fundamento da dignidade
humana e como condicin necesaria para unha conduta moral autnoma.
24. Valoracin do debate e do dilogo non s como procedementos axeitados para
a solucin dos conitos senn tamn como expresins do recoecemento moral
dos demais.
25. O ben moral como felicidade.
26. O ben moral como deber.
27. Felicidade individual, benestar colectivo e xustiza: o ideal da emancipacin.
28. Distincin, a travs de exemplicacins, do dobre plano, material e formal-
procedemental, de normas e valores morais.
29. Identicacin, caracterizacin e clasicacin, a travs de anlises de textos ex-
trados en diferentes fontes, das diversas concepcins do ben moral e da sa
conexin con determinados postulados loscos e circunstancias histricas.
30. Achega de propostas orientadas a contribur elaboracin dun modelo de ra-
cionalidade colectiva de carcter emancipatorio.
31. Aprecio polos esforzos de reexin tica elaborados ao longo da historia.
32. Asuncin da primaca da funcin prctica ou moral da razn como gua lti-
ma para a emancipacin, tanto individual coma colectiva. Moral e contrato
social.
33. Moral e dereito: o problema da lexitimidade e da obrigatoriedade moral das
leis.
34. tica mnima e xustiza como imparcialidade: fundamentos ticos do Estado
democrtico de dereito.
35. Do Estado democrtico de dereito internacionalizacin dos dereitos huma-
nos.
36. Anlise e delimitacin dos mbitos e relacins entre moral e dereito a partir
de debates sobre casos concretos de conito entre conciencia moral e legalidade.
37. Elaboracin e denicin dun conxunto de posibles principios ticos mnimos
que expresen o ideal de xustiza como imparcialidade, no marco dunha socie-
dade pluralista moderna.
38. Valoracin da existencia de actitudes morais crticas como un modo de con-
tribur ao desenvolvemento dunha orde legal mis xusta.
39. Valoracin do Estado democrtico de dereito en canto marco formal para a
realizacin dos ideais ticos de liberdade, igualdade e solidariedade.
40. Sensibilidade e actitudes solidarias e de compromiso respecto s situacins de
violacin dos dereitos humanos.
de anlise, etc.
6.9.2 Exercicios
ra axustar o nmero.
pondidas.
6.9.3 Exames
de orientacin.
1. Manexar e analizar informacin, procedente de distintos mbitos, referida s
producins morais humanas (normas e valores), poendo de relevo aqueles
aspectos que teen relacin cos contextos histricos e culturais nos que xorden
e operan.
Con este criterio pretndese comprobar a capacidade das alumnas e dos alum-
nos para descubrir e recoecer o carcter histrico-cultural dos cdigos morais,
para reconstrur os procesos de reproducin e transmisin deles as como para
diferenciar e analizar os seus diversos planos: graos de consciencia respecto
sa funcionalidade, variantes de lexitimacin e proxeccins etnocntricas.
2. Participar en debates e discusins especicamente morais centrados en proble-
mticas do mundo actual.
Pretndese vericar a capacidade das alumnas e dos alumnos para adoptar
perspectivas empticas, e de respecto e tolerancia fronte a outros puntos de vista
ou ideoloxas diferentes, as como a capacidade para argumentar racional e
ordenadamente.
3. Analizar textos loscos pertencentes s principais teoras ticas, as como
calquera outro que presente un claro contido moral caracterizando as sas
diferentes interpretacins do ben moral, as como os postulados loscos e as
circunstancias histricas que subxacen a eles.
Trtase, mediante este criterio, de comprobar a capacidade do alumnado pa-
ra identicar e expresar con precisin conceptual e terminolxica, non s os
trazos bsicos das diferentes teoras ticas loscas e a sa dependencia das
circunstancias histricas en que se elaboraron, senn tamn para descubrir e
comprender as diversas interpretacins que do ben moral existen no seo da
sociedade actual.
4. Analizar casos reais e hipotticos de dilemas e conitos entre moralidade e
legalidade subliando e caracterizando os supostos tericos a que remiten as
diversas argumentacins.
Este criterio trata de avaliar a capacidade do alumnado para comprender e
caracterizar con precisin a nocin de dereito e a sa conexin cos principios
bsicos da moralidade as como o carcter especco da lexitimidade democr-
tica fronte a outras modalidades de lexitimacin. O criterio deber vericar,
as mesmo, o progreso no desenvolvemento dunha conciencia moral crtica e
autnoma.
5. Seleccionar e integrar informacin procedente de diversas fontes en relacin
coa problemtica dos dereitos humanos.
A travs deste criterio vericarase a capacidade do alumnado para seleccionar
e integrar fontes de informacin diferentes, as como para transferir conceptos
desenvolvidos ao longo do proceso de aprendizaxe a situacins e acontecemen-
tos relevantes da actualidade (discriminacin, tortura, terrorismo, ausencia de
Contidos mnimos 125
liberdades, etc.). O criterio deber vericar, as mesmo, o grao de sensibilidade
do alumnado en relacin cos citados problemas.
6. Analizar datos e problemticas orixinadas polo uso en exclusiva dun modelo
de racionalidade puramente tecnolxica e instrumental (desastres ecolxicos,
derivacin blica da tecnoloxa, etc.).
Con este criterio pretndese vericar a capacidade do alumnado para valorar
criticamente as diversas funcins e usos da razn as como a capacidade para
transferir os conceptos e principios ticos desenvoltos ao longo do proceso de
aprendizaxe a situacin concretas reais.
1. Races antropolxicas da liberdade.
2. A socialidade constitutiva do ser humano.
3. A constitucin cultural de normas e valores morais e a sa reproducin a
travs dos procesos de socializacin.
4. Cdigos morais e reexin tica.
5. Relatividade histrico-cultural das normas e valores morais e etnocentrismo.
6. Funcionalidade dos cdigos morais e grao de consciencia desta.
7. Lexitimacin e as variantes: relixiosa, naturalista, contractual.
8. Xnese e desenvolvemento da conciencia moral.
9. Liberdade e racionalidade: a autonoma moral.
10. Dimensin intersubxectiva da racionalidade moral.
11. O ben moral como felicidade.
12. O ben moral como deber.
13. Felicidade individual, benestar colectivo e xustiza: o ideal da emancipacin.
14. Moral e dereito: o problema da lexitimidade e da obrigatoriedade moral das
leis.
15. tica mnima e xustiza como imparcialidade: fundamentos ticos do Estado
democrtico de dereito.
16. Do Estado democrtico de dereito internacionalizacin dos dereitos huma-
nos.
durante a 1
a
e a 2
a
a
e a 2
a
avaliacins
a
e a 3
a
curso.
para obtela.
3
a
a
riores
racin dos exames.
traordinaria.
Seccin 7
Filosoa da ciencia e da tecnoloxa
7.1 Introducin
O desenvolvemento cientco e tecnolxico o factor que mis inuu e ine
na conguracin do mundo contemporneo. A importancia crecente deste factor na
nosa sociedade esixe que o sistema educativo, ademais de formar nas diversas discipli-
nas especializadas, promova nos alumnos a adopcin dunha actitude de permanente
reexin crtica tanto acerca dos contidos do coecemento cientco como acerca das
implicacins ambientais, sociais, ticas e polticas da ciencia e a tecnoloxa.
O currculo desta materia pretende contribur consecucin de todas as capa-
cidades presentes nos obxectivos do bacharelato, anda que incide especialmente na
capacidade para comprender os elementos fundamentais da investigacin e o mtodo
cientco, e para analizar e valorar criticamente as realidades do mundo contempo-
rneo e os antecedentes e factores que inen nel.
Os contidos presntanse agrupados en catro bloques a travs dos cales se aborda o
feito da ciencia e a tecnoloxa desde das perspectivas loscas: a perspectiva episte-
molxica e a perspectiva ticopoltica. O senso da reexin losca sobre a ciencia
e a tecnoloxa, a caracterizacin das disciplinas cientcas e a sa metodoloxa, a
132 Filosoa da ciencia e da tecnoloxa
historicidade e o desenvolvemento do coecemento cientco, e a relacin entre cien-
cia, tecnoloxa e sociedade constiten os catro eixes arredor dos cales se articulan os
contidos dos bloques.
Esta materia supn unha reexin interdisciplinar e integradora acerca das ca-
ractersticas comns e especcas de diversas reas e materias en que o alumnado
se vn formando. Este propsito de vertebracin reexiva e sistemtica adquire a
posibilidade dun desenvolvemento mis amplo e rigoroso en correspondencia coa
madureza psicolxica e intelectual das alumnas e dos alumnos de segundo curso.
online.
tro
Obxectivos 133
7.5 Obxectivos
A materia de losofa da ciencia e da tecnoloxa pretende contribur a que o
alumnado adquira as seguintes capacidades:
1. Analizar, contrastar e interpretar informacins diversas sobre os problemas
epistemolxicos e ticopolticos que presentan a ciencia e a tecnoloxa, reali-
zando actividades de documentacin e indagacin e incorporando propia
expresin, tanto oral como escrita, o correspondente vocabulario especco.
2. Comprender o signicado e o valor da reexin losca sobre a ciencia e
a tecnoloxa, adoptando unha actitude crtica e reexiva ante os problemas
tericos e prcticos presentados por elas.
3. Comprender a historicidade, tanto interna como externa, inherente ao discur-
so cientco, analizando a relacin das teoras cientcas co marco econmico,
social, poltico e cultural en que se formulan.
4. Relacionar, a travs da lectura e a anlise de textos, as principais teorizacins
da losofa da ciencia actual, distinguindo as semellanzas e as diferenzas tanto
no modo de formular os problemas como nas solucins que se propoen.
5. Analizar, avaliar e debater criticamente os fundamentos, posibilidades e lmi-
tes do coecemento cientco e tecnolxico.
6. Distinguir entre o discurso tecnocientco e o discurso tico-poltico, anali-
zando criticamente os intereses e supostos ideolxicos habitualmente presentes
no discurso tecnocientco e no uso que se fai dos coecementos cientcos e
tecnolxicos.
7. Identicar e distinguir entre a reexin epistemolxica e a reexin tico-
poltica.
8. Adoptar unha actitude crtica ante todo intento de xusticacin das desigual-
dades sociais mediante investigacins e conclusins que se presentan como
cientcas.
9. Valorar os intentos por construr unha sociedade mundial baseada no respec-
to dos dereitos humanos individuais e colectivos na cal o uso da ciencia e a
tecnoloxa se oriente cara convivencia pacca e cara defensa da natureza.
precisa asimilar.
profesor.
o
lengua vehicular.
Contidos 135
7.8 Contidos
1. A epistemoloxa como metateora da ciencia.
2. Filosofa moral e poltica da ciencia e a tecnoloxa.
3. Aproximacin histrica losofa da ciencia.
4. As teoras cientcas. Estrutura e caractersticas
5. Os mtodos nas ciencias. Dedutivo, indutivo e hipottico-dedutivo.
6. Clasicacin das ciencias. Formais e empricas: naturais e humanas.
7. Explicacin, comprensin e predicin.
8. O problema da racionalidade na ciencia. Racionalismo versus relativismo.
9. O debate sobre o valor de verdade da ciencia. Realismo versus instrumenta-
lismo.
10. Dimensin sociohistrica do coecemento cientco.
11. Tecnociencia e sociedade: o impacto ambiental e social do desenvolvemento
tecnocientco e a idea de progreso.
12. Os mitos da ciencia.
13. tica, poltica e tecnociencia: o control social e democrtico dos usos e ns da
tecnociencia.
14. Debate acerca da relacin entre progreso cientco e tecnolxico e progreso
moral e social.
Entresacamos os seguintes contidos que ofrecen indicacins metodolxicas:
1. Identicacin, caracterizacin e distincin, a partir de textos escritos, dos dis-
cursos cientco-tecnolxico e losco, diferenciando, dentro deste ltimo, en-
tre a reexin epistemolxica e a reexin tico-poltica.
2. Construcin de cronoloxas e esquemas conceptuais que permitan localizar e
relacionar as escolas e autoras principais da historia da losofa da ciencia.
3. Recoecemento, a partir de textos loscos e cientcos, das principais concep-
cins da ciencia que se foron sucedendo ao longo da historia, relacionndoas
co seu contexto social e cultural.
4. Recoecemento do valor que as ideas loscas teen para a comprensin da
ciencia e da tecnoloxa.
5. Curiosidade por coecer as principais concepcins que da ciencia e da tecnolo-
xa se foron elaborando ao longo da historia e a inuencia que os presupostos
loscos exercen no desenvolvemento cientco e tecnolxico.
6. Elaboracin de snteses e comparacins escritas e orais sobre as diferentes pos-
turas loscas acerca da estrutura da ciencia, o desenvolvemento do coece-
mento cientco e a sa fundamentacin, e os problemas da racionalidade e a
verdade na ciencia.
7. Lectura dunha obra sinxela ou fragmentos de obras sobre a losofa da ciencia,
seguida de snteses orais e escritas sobre as lecturas realizadas de xeito indivi-
dual ou colectivo.
8. Comentario de textos de historia e losofa da ciencia. Elementos fundamen-
tais. Estrutura expositiva. Ideas e/ou propostas que contn e comparacin con
outras sobre o mesmo tema.
9. Anlise de casos concretos de investigacin cientca ou de accin tecnolxica
que estean sendo obxecto de debate pblico, a travs de informacins de prensa.
10. Reexin crtica ante presupostos ideolxicos subxacentes aos discursos cient-
cos e tecnolxicos.
11. Recoecemento e anlise da estrutura bsica dunha teora cientca, a partir
de exemplos familiares tratados en textos doutras materias.
12. Aprecio polo carcter estruturado e estruturante do coecemento cientco,
valorando a importancia que teen a claricacin e o uso preciso e rigoroso
dos termos e conceptos no desenvolvemento cientco.
13. Actitude crtica fronte s explicacins pseudocientcas. O desenvolvemento
do coecemento cientco.
14. Valoracin das achegas que a ciencia e a tecnoloxa fan humanidade e toma
de conciencia ante o fenmeno de investigacins e actividades tecnocientcas
que atentan contra o medio natural e/ou a humanidade.
15. Achegamento a proxectos sociais, lexislativos e polticos de organizacins ou
institucins que denuncian as aplicacins nocivas da ciencia e mais da tecno-
loxa e promoven a resituacin das persoas no seu contorno natural e sociocul-
tural.
16. Sensibilizacin con respecto proteccin do medio natural e actitude crtica
ante o uso blico da ciencia e da tecnoloxa.
de anlise, etc.
7.9.2 Exercicios
ra axustar o nmero.
pondidas.
7.9.3 Exames
de orientacin.
1. Obter informacin relevante sobre un tema concreto a partir de materiais
adecuados, utilizando fontes diversas, elaborala, contrastala e utilizala criti-
camente na anlise dos problemas loscos.
Este criterio trata de comprobar a capacidade do alumnado para buscar e ob-
ter informacin, recorrendo a fontes diversas (desde os coecementos que lle
proporcionan outras disciplinas ou os medios de comunicacin, consulta de
manuais, dicionarios ou textos especicamente loscos), as como o seu do-
minio de destrezas de carcter xeral, como a anlise e a sntese, a clasicacin e
a sistematizacin, a comparacin e a valoracin, necesarias para a utilizacin
crtica da dita informacin.
2. Comentar un texto losco atendendo identicacin dos seus elementos
fundamentais (problemas, conceptos e termos especcos) e da sa estrutura
expositiva (teses, argumentos e conclusins) e diferenciando as propostas que
contn doutras posicins posibles sobre o mesmo tema.
Este criterio trata de avaliar a capacidade de comprender textos de losofa
da ciencia e da tecnoloxa, mediante a identicacin dos problemas que neles
se presentan, a explicacin dos conceptos e termos especcos, o recoecemento
das proposicins e argumentos que apoien as teses mantidas as como as con-
clusins derivadas delas, e o contraste con outras posicins sobre os mesmos
problemas.
3. Compoer textos orais ou escritos que expresen de forma clara e coherente
o resultado do traballo de comprensin e reexin, realizado individual ou
colectivamente, sobre os problemas loscos que se estean tratando.
Este criterio trata de comprobar a capacidade do alumnado para expresar o seu
pensamento con claridade, rigor e coherencia, utilizando os termos especcos
con propiedade.
4. Realizar, de forma individual ou en grupo, un traballo monogrco acerca
dalgn problema losco de interese para o alumnado ou a proposta do pro-
fesorado, traballado previamente na aula.
Este criterio trata de avaliar a capacidade do alumnado para realizar, coas
orientacins pertinentes, pequenos traballos de investigacin sobre algn pro-
blema que suscite o seu interese aplicando unha correcta planicacin para a
busca de informacin, metodoloxa de traballo axeitada, presentacin cohe-
rente e argumentacin contrastada. Permitir, as mesmo, comprobar o grao
de autonoma para a realizacin de traballos.
5. Analizar e explicar, relacionndoas e contrastndoas, as ideas principais da
actual losofa da ciencia sobre o desenvolvemento do coecemento cientco.
Con este criterio pretndese comprobar a capacidade do alumno para com-
prender e comparar as principais teorizacins da losofa da ciencia actual
sobre a dinmica das teoras cientcas.
Contidos mnimos 141
6. Analizar e comparar datos e perspectivas tericas diversas sobre os problemas
ticos e polticos que presenta o desenvolvemento cientco e tecnolxico.
Con este criterio bscase coecer a capacidade do alumnado para reexionar
sobre as consecuencias sociais do desenvolvemento cientco e tecnolxico, con-
trastando diferentes perspectivas ticas e polticas e adoptando un xuzo crtico
ao respecto.
7. Participar en debates acerca de temas de actualidade relacionados cos contidos
da materia, confrontando posicins loscas e valorando as sas achegas para
a comprensin deses temas.
Este criterio trata de coecer a capacidade do alumnado para abordar temas
ou feitos de actualida de, adoptando un punto de vista losco e confron-
tando as propias posicins coas mantidas por outros, valorando as achegas da
anlise losca aos debates do noso tempo sobre a ciencia e a tecnoloxa, as
como a riqueza da diverxencia intelectual ben argumentada. As mesmo, per-
mitir coecer a capacidade do alumnado para expresar e contrastar as sas
propias ideas, e o respecto polas alleas.
1. Filosofa moral e poltica da ciencia e a tecnoloxa.
2. Os mtodos nas ciencias. Dedutivo, indutivo e hipottico-dedutivo.
3. Clasicacin das ciencias. Formais e empricas: naturais e humanas.
4. O problema da racionalidade na ciencia. Racionalismo versus relativismo.
5. O debate sobre o valor de verdade da ciencia. Realismo versus instrumenta-
lismo.
6. tica, poltica e tecnociencia: o control social e democrtico dos usos e ns da
tecnociencia.
durante a 1
a
e a 2
a
a
e a 2
a
avaliacins
a
e a 3
a
curso.
para obtela.
3
a
a
riores
racin dos exames.
traordinaria.
Seccin 8
Historia e cultura das relixins (1
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
8.1 Introducin
O fenmeno relixioso foi e segue a ser unha das dimensins persoais mis in-
teriorizadas, vez que un dos elementos fundamentais na conguracin dos grupos
humanos e das sociedades no mundo de hoxe. A maiores das sas crenzas, precep-
tos e smbolos, as relixins adquiren unha importante dimensin cultural pola sa
inuencia no mundo do pensamento e da arte, polas races relixiosas de moitas es-
truturas, costumes e usos sociais actuais, as como por inspirar cdigos de conduta
individual e colectiva. No caso de Galicia, as races, inuencias e inspiracins do
feito relixioso, especialmente da relixin cristi, son ben evidentes.
No mundo actual asistimos a un pluralismo que se manifesta nunha gran varie-
dade de crenzas relixiosas e non relixiosas. Simultaneamente, dse unha progresiva
secularizacin da sociedade que est a propiciar cambios no papel e importancia das
distintas reli xins. Todo este dinamismo afecta profundamente a vida das persoas,
as relacins entre elas e os diversos grupos socioculturais.
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
Amateria de historia e cultura das relixins concibe o estudo das crenzas e prcti-
cas relixiosas como un elemento da civilizacin. A sa anlise tenta acercar o alum-
nado ao coecemento das principais relixins e das sas manifestacins en relacin
con outras realidades sociais e culturais, as como comprensin da inuencia da re-
lixin no pensamento, na vida social e poltica das distintas civilizacins e culturas
ao longo do tempo.
Este coecemento das relixins enmarca a expresin relixiosa na sa realidade
histrica concreta, coas sas proxeccins positivas e negativas, tanto na conguracin
das sociedades en que xorden e se desenvolven como nas relacins entre os pobos.
A materia fai un estudo das relixins cun enfoque non confesional, nin de viven-
cia relixiosa; tampouco desde unha defensa de posturas agnsticas ou ateas. Pretende
mostrar ao alumnado o pluralismo ideolxico e relixioso existente no mundo en que
viven, desde o coecemento dos trazos relevantes das principais relixins e a sa pre-
senza nas sociedades actuais, vez que d importancia liberdade das conciencias e
liberdade relixiosa como elementos esenciais dun sistema de convivencia.
As mesmo, busca desenvolver actitudes de tolerancia cara s persoas con crenzas
ou sen elas, no respecto aos dereitos recoecidos na Declaracin universal dos dereitos
humanos, no marco da Constitucin espaola e do Estatuto de autonoma da nosa
comunidade galega.
8.2 Contribucin ao desenvolvemento das compe-
tencias bsicas
En relacin coa historia e cultura das relixins, o alumnado ter que entrar no
debate e no dilogo para comunicar os seus pensamentos, emocins, vivencias e opi-
nins, formarse un xuzo crtico e un comportamento tico, estruturar o coecemen-
to, dar coherencia e cohesin ao seu discurso e s propias accins e tarefas, adoptar
decisins e desfrutar escoitando, lendo, falando e escribindo.
Comunicarse e conversar supoen habilidades para establecer relacins constru-
tivas coas demais persoas e co contorno, e acercarse a novas culturas, que adquiren
consideracin e respecto na medida en que se coecen. Exercitar a competencia en
comunicacin lingstica implica tomar conciencia das convencins sociais, dos
valores e aspectos culturais; desenvolve, igualmente, a capacidade emptica de poer-
se no lugar doutras persoas, de ter en conta opinins distintas propia con sensibili-
dade e esprito crtico.
O estudo da historia e cultura das relixins axudar a coecer os espazos xeogr-
cos en que se desenvolveron e manifestaron as diversas tradicins e contribuir a
enriquecer o coecemento da nosa terra, contribundo as ao desenvolvemento da
competencia do coecemento e interaccin co mundo fsico.
O coecemento da historia e cultura das relixins dbese completar acudindo s
novas tecnoloxas, especialmente internet. Esta inclusin favorecer, non s o seu
estudo e o aumento de informacin, senn tamn, o desenvolvemento da competen-
cia dixital.
O estudo da historia e cultura das relixins favorece a comprensin da realidade
histrica e social do mundo, a sa evolucin, cos seus problemas, logros e deciencias.
Comporta recorrer anlise multicausal e sistmica para xulgar os feitos e problemas
sociais e histricos e para reexionar sobre eles de forma global e crtica, as como
realizar razoamentos sobre situacins, e dialogar para mellorar colectivamente a
comprensin da realidade.
O estudo desta materia axuda tamn a entender os trazos das sociedades actuais,
a sa crecente pluralidade e o seu carcter evolutivo, ademais de facilitar a compren-
sin das contribucins das diferentes culturas relixiosas ao progreso da humanidade,
e dispor dun sentimento comn de pertenza sociedade en que se vive. Todo isto
forma parte da competencia social e cidad. Da mesma maneira, a historia e cultu-
ra das relixins promove a adquisicin das habilidades sociais que permiten saber
que os conitos de valores, crenzas e intereses forman parte das relacins humanas e
que debemos resolvelos con actitude construtiva e convivencial, mediante a reexin
crtica e o dilogo, no marco dos patrns culturais bsicos de cada rexin, pas ou co-
munidade. Estes marcos culturais deben compatibilizarse co respecto aos principios
e valores universais, como os expresados na Declaracin universal dos dereitos hu-
manos, nos Dereitos da infancia, Constitucin espaola e Estatuto de autonoma de
Galicia e noutras lexislacins complementarias. Isto supn entender e interiorizar
que non toda posicin relixiosa tica, se non est baseada no devandito respecto.
O estudo da historia e cultura das relixins leva consigo coecer, comprender
e valorar criticamente as diferentes manifestacins culturais e artsticas de carcter
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
relixioso, utilizalas como fonte de enriquecemento e gozo e consideralas como parte
do patrimonio dos pobos.Esta dimensin artstica do feito relixioso que se mostra a
travs da arquitectura e das artes plsticas, da msica, da literatura, das artes escni-
cas e das diferentes formas que adquiren as chamadas artes populares, contriben ao
desenvolvemento da competencia cultural e artstica.
Aprender a aprender supn dispoer de habilidades para iniciarse na aprendiza-
xe e ser quen de continuar aprendendo de maneira cada vez mis ecaz e autnoma
de acordo cos propios obxectivos e necesidades. A didctica da historia e cultura das
relixins promove distintas estratexias e tcnicas: de estudo e informacin, de obser-
vacin e rexistro de feitos e relacins, de traballo cooperativo, de resolucin pacca
dos conitos, de aceptacin de erros, de aprender de e coas demais persoas. Implica,
as mesmo, a curiosidade de formular preguntas, identicar e manexar a diversidade
de respostas diante de situacins e problemas que teen que ver co feito relixioso.
A competencia de autonoma e iniciativa personal vai referida adquisicin
dun conxunto de valores e actitudes persoais, como a iniciativa e perseverancia, o
coecemento de si mesmo e a autoestima, a autocrtica, o control emocional, a crea-
tividade, a capacidade de afrontar problemas e optar con criterio propio e respon-
sabilizarse das propias opcins.Na medida en que a autonoma e iniciativa persoal
involucran outras persoas, esta competencia obriga a dispoer de habilidades proso-
ciais para relacionarse, cooperar e traballar en equipo, etc.
online.
tro
8.6 Obxectivos
O ensino da historia e cultura das relixins nesta etapa ter como nalidade o
desenvolvemento das capacidades que habiliten o alumnado para alcanzar os seguin-
tes obxectivos:
1. Coecer o feito relixioso nas sas diferentes manifestacins e identicar os
trazos bsicos das principais relixins como forma de axudar a comprender a
pluralidade relixiosa existente na sociedade actual.
2. Comprender o nacemento e desenvolvemento das relixins no contexto pol-
tico, social e cultural en que xurdiron e relacionalas coa traxectoria dos pobos
nas diferentes facetas da sa realidade histrica.
3. Valorar as manifestacins culturais e artsticas e as tradicins relixiosas como
parte do patrimonio cultural dos pobos, asumindo a responsabilidade da sa
conservacin e aprecindoas como recurso para o enriquecemento persoal.
4. Localizar e identicar, en Espaa e en Galicia, as ricas contribucins das tra-
dicins relixiosas vida dos pobos e a travs de monumentos, artes plsticas e
literarias.
5. Identicar as contribucins morais de determinadas relixins e valorar a sa
inuencia nas relacins humanas.
6. Concretar e analizar as causas dos enfrontamentos violentos entre as diferen-
tes confesins relixiosas e propoer solucins pacicadoras a estes conitos.
7. Destacar as principais iniciativas a prol do dilogo interrelixioso para fomen-
tar a interculturalidade no seo dos Estados pluriculturais.
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
8. Recoecer o dereito liberdade de pensamento, de conciencia e de relixin,
manifestando actitudes de respecto e tolerancia cara a crenzas ou non crenzas
das persoas, e de rexeitamento cara a situacins de inxustiza, discriminacin
e fanatismo baseadas nas crenzas relixiosas.
9. Adquirir un pensamento crtico, desenvolver un criterio propio e as necesa-
rias habilidades para defender as propias posicins, a travs da argumentacin
documentada e razoada, as como valorar as razns e argumentos das outras
persoas.
10. Sinalar a relacin entre unha educacin cvica e democrtica e a educacin
relixiosa.
precisa asimilar.
profesor.
o
lengua vehicular.
8.9 Contidos
Os contidos presntanse agrupados en tres bloques que, con progresiva diculta-
de, estarn presentes nos tres primeiros cursos de educacin secundaria obrigatoria.
Bloque 1. Manifestacins relixiosas a travs dos tempos.
1. As primeiras manifestacins relixiosas na Prehistoria: a manifestacin do sa-
grado na natureza. As pinturas rupestres e o seu signicado relixioso.Vida
despois da morte.
2. A relixin no Neoltico galego: megalitos e petroglifos: os cultos prerromanos
en Galicia. A inuencia mxico-relixiosa nos mitos e lendas.
3. O politesmo relixioso en Mesopotamia e Exipto: As claves da relixin: o mis
al. Mitos, ritos, templos e sacerdotes mediadores.
4. A relixin en Grecia e Roma. Mitos, ritos e templos. A dimensin artstica do
politesmo greco-romano.
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
5. As relixins orientais: os mitos e as doutrinas morais do hindusmo. As castas
e os intocables. O hindusmo actual. Gandhi e a a-himsa (non-violencia). Bu-
da e o budismo. As Catro Nobles Verdades e o Camio cara Iluminacin.
Karma, samsara e nirvana. Confucio, mestre de sabedora. tica universal e
tradicin relixiosa no confucianismo. Lao Tz e o taosmo. O signicado do
Tao te king: o curso do ceo e o ur pacco da natureza. O taosmo ecolxico.
O ying e o yang, opostos que se complementan. O xintosmo e o culto familiar
clnico. A divindade do poder imperial en Xapn.
6. As relixins da Amrica precolombiana. Aztecas, maias e incas: un politesmo
mtico e ritual.
Bloque 2. As relixins monotestas.
1. Xudasmo: cando Deus fala. A Biblia xuda e o Talmud. Ritos, festas, es-
pazos e smbolos. O mesianismo. A historia do xudasmo: entre a dispora
e a persecucin. A situacin actual: xudasmo reformado e liberal, ortodo-
xo/ultraortodoxo e conservador. Os xudeus en Espaa e en Galicia.
2. Mahoma e o islamismo. O Corn e a Sharia. A tica: os Cinco Piares. Ritos,
festas, espazos e smbolos. Aexpansin do islamismo: tolerancia e guerra santa.
A diversidade do mundo islmico na actualidade: modernidade, teocracia e
fundamentalismo. O islamismo en Espaa.
3. O cristianismo: Xess, o Cristo. O Antigo e o Novo Testamento. A vida dos
primeiros cristins e a expansin da primitiva igrexa. Ritos, festas, espazos e
smbolos. Ortodoxia e heterodoxia no seo do cristianismo. O cristianismo e a
colonizacin de Amrica. A expansin do cristianismo en Galicia, o papel e
inuencia do culto xacobeo na nosa historia e cultura.
Bloque 3. O feito relixioso.
1. A comunicacin entre o relixioso e o profano: as hierofanas. Hierofanas nas
relixins politestas e na tradicin relixiosa galega.
2. Ningunha relixin sen smbolos. O mito como relato simblico. O rito e as
celebracins. Inuencia das relixins nas manifestacins artsticas.
3. Inuencia da relixin nas tradicins culturais galegas. Festas, romaxes e san-
tuarios.
4. As mediacins do feito relixioso: tradicins, persoas mediadoras e ritos litrxi-
cos.
5. A moral relixiosa e os valores ticos universais.
6. Deus cuestionado. A diversidade de respostas fronte ao feito relixioso: persoas
relixiosas, ateas e agnsticas.
de anlise, etc.
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
8.10.2 Exercicios
ra axustar o nmero.
pondidas.
8.10.3 Exames
de orientacin.
1. Describir algns mitos signicativos das distintas relixins, establecendo com-
paracins entre eles e identicando a sa posible inuencia na nosa tradicin
cultural.
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado coece algns mitos
presentes nas diferentes relixins, por exemplo, sobre a creacin do mundo e
do ser humano, o diluvio, o mis al, a orixe do ben e do mal, etc.; se quen de
identicar elementos semellantes e diferentes nesta mitoloxa e coece algn
exemplo da sa pervivencia en tradicins, festas, lendas e obras literarias.
importante que as devanditas comprobacins tean unha especial referencia
ao contexto relixiosocultural de Galicia.
2. Recoecer nalgns ritos das relixins mis antigas a relacin con aspectos sig-
nicativos da vida das persoas, como son o nacemento, o matrimonio ou a
morte, e a pervivencia desas crenzas na tradicin relixiosa- cultural dos pobos.
Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado coece algns dos ritos
que aparecen nas relixins mis antigas, identica as diferenzas entre eles e
constata a pervivencia de determinadas concepcins relixiosas nas prcticas
e costumes sociais actuais. De novo a importancia de referir as devanditas
comprobacins ao contexto relixioso-cultural de Galicia.
3. Situar xeogracamente as principais manifestacins mxico-relixiosas da prehis-
toria en pinturas, petroglifos, esculturas e monumentos megalticos.
Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado sabe situar estas manifes-
tacins nun planisferio e, mis localmente, na Pennsula Ibrica, con especial
referencia a Galicia.
4. Caracterizar os edicios sagrados das primitivas relixins politestas e as sas
creacins artsticas en xeral, recoecndoas como manifestacins do patrimo-
nio cultural-relixioso.
Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado identica os espazos sa-
grados e as creacins artsticas das primitivas relixins politestas e se coece a
funcin que cada relixin lles outorga. Por outra parte, permite comprobar se
estima o valor esttico que teen como manifestacins artsticas do patrimo-
nio cultural-relixioso dos pobos.
5. Coecer e valorar as achegas morais e a orixinalidade doutrinal das relixins
orientais e a sa inuencia nas sociedades actuais.
Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado capaz de percibir as
profundas achegas morais e a orixinalidade doutrinal do hindusmo, budismo,
taosmo, confucianismo..., e de establecer unha comparacin valorativa coas
manifestacins de carcter mxico-relixioso doutras relixins politestas anti-
gas. Igualmente, trtase de comprobar en que medida as relixins orientais
aludidas inen nas actitudes e comportamentos do alumnado.
6. Explicar as relacins existentes entre o xudasmo, o cristianismo e o islamismo,
poendo de manifesto a sa tradicin comn e os seus trazos caractersticos
diferenciais.
Con este criterio trtase de avaliar se o alumnado identica os elementos co-
mns s relixins monotestas do Libro e as tradicins relixiosas que as im-
pregnan, as como se coece os trazos fundamentais das sas doutrinas, os seus
preceptos e cultos, e se capaz de facer explcitas as sas diferenzas.
7. Valorar a inuencia das tres relixins do Libro na conguracin da nosa pro-
pia historia e cultura, nas manifestacins escritas, plsticas, musicais, rituais e
festivas.
Con este criterio pretndese comprobar se o alumnado coece, valora e sita as
pegadas das relixins do Libro en Espaa e Galicia, e as inuencias que seguen
a ter nos diversos campos socioculturais e relixiosos.
8. Describir a resposta que o xudasmo, o cristianismo e o islamismo lle deron
e dan aos problemas da modernidade social e cultural, ao desenvolvemento
cientco, liberdade individual e democracia.
Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado capaz de situar s
relixins do Libro no contexto actual da modernidade ou posmodernidade
e de valorar o seu posicionamento con respecto aos retos e interrogantes dos
descubrimentos cientcos, a sa resposta igualdade entre homes e mulleres,
liberdade individual e democracia e, en xeral, s declaracins sobre dereitos
humanos.
9. Coecer a inuencia da relixin cristi en Amrica Latina e as sas relacins
coa colonizacin.
Con este criterio pretndese comprobar se o alumnado coece e valora as pega-
das da relixin cristi en Amrica latina e se quen de emitir un xuzo crtico
sobre a connivencia entre relixin e colonizacin.
10. Explicar as relacins de comunicacin entre o relixioso e o profano nas rela-
cins mis antigas.
Con este criterio pretndese comprobar se o alumnado entende o signicado da
divinizacin da natureza nas relixins mis antigas, a travs das hierofanas,
e se quen de detectar estas manifestacins hierofnicas na cultura tradicional
de Galicia.
11. Coecer e valorar a presenza signicativa dos smbolos nas diversas relixins
e a inuencia das relixins nas manifestacins artsticas.
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
Con este criterio trtase de avaliar se o alumnado coece e valora a riqueza
simblica -mitos, ritos, celebracins...- das relixins, as como a sa inuencia
en todas as manifestacins artsticas -arquitectura, pintura, escultura, msica,
creacins literarias...-. Igualmente, se quen de detectar e situar esta inuencia
nas tradicins culturais galegas.
12. Explicar e valorar a importancia das mediacins no feito relixioso.
Con este criterio pretndese comprobar se o alumnado entende o sentido da
mediacin relixiosa e como se realiza a travs das tradicins, das persoas e dos
ritos litrxicos.
13. Relacionar a moral propia de cada relixin e os valores ticos de carcter uni-
versal.
Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado sabe distinguir entre os
valores morais propios de cada relixin e os valores ticos universais, e estable-
cer relacins entre eles.
14. Coecer as doutrinas loscas que cuestionan a Deus, anda ben de maneira
distinta.
Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado coece e ten conciencia
dos cambios habidos nas respostas fronte ao feito relixioso, especialmente a
partir da Ilustracin. Igualmente, se sabe explicar as diferenzas entre destas,
agnsticos e ateos.
1. A relixin en Grecia e Roma. Mitos, ritos e templos. A dimensin artstica do
politesmo greco-romano.
2. As relixins orientais: os mitos e as doutrinas morais do hindusmo. As castas
e os intocables. O hindusmo actual. Gandhi e a a-himsa (non-violencia). Bu-
da e o budismo. As Catro Nobles Verdades e o Camio cara Iluminacin.
Karma, samsara e nirvana. Confucio, mestre de sabedora. tica universal e
tradicin relixiosa no confucianismo. Lao Tz e o taosmo. O signicado do
Tao te king: o curso do ceo e o ur pacco da natureza. O taosmo ecolxico.
O ying e o yang, opostos que se complementan. O xintosmo e o culto familiar
clnico. A divindade do poder imperial en Xapn.
3. Xudasmo: cando Deus fala. A Biblia xuda e o Talmud. Ritos, festas, es-
pazos e smbolos. O mesianismo. A historia do xudasmo: entre a dispora
e a persecucin. A situacin actual: xudasmo reformado e liberal, ortodo-
xo/ultraortodoxo e conservador. Os xudeus en Espaa e en Galicia.
4. Mahoma e o islamismo. O Corn e a Sharia. A tica: os Cinco Piares. Ritos,
festas, espazos e smbolos. Aexpansin do islamismo: tolerancia e guerra santa.
A diversidade do mundo islmico na actualidade: modernidade, teocracia e
fundamentalismo. O islamismo en Espaa.
5. O cristianismo: Xess, o Cristo. O Antigo e o Novo Testamento. A vida dos
primeiros cristins e a expansin da primitiva igrexa. Ritos, festas, espazos e
smbolos. Ortodoxia e heterodoxia no seo do cristianismo. O cristianismo e a
colonizacin de Amrica. A expansin do cristianismo en Galicia, o papel e
inuencia do culto xacobeo na nosa historia e cultura.
6. A moral relixiosa e os valores ticos universais.
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
durante a 1
a
e a 2
a
a
e a 2
a
avaliacins
a
e a 3
a
curso.
para obtela.
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
3
a
a
riores
racin dos exames.
traordinaria.
o
, 2
o
e 3
o
de ESO)
Seccin 9
Historia e cultura das relixins (4
o
de ESO)
online.
o
de ESO)
tro
precisa asimilar.
profesor.
o
lengua vehicular.
9.6 Contidos
1. As relixins e o poder poltico. Estados confesionais, teocrticos e laicos.
2. Herexas e guerras de relixin no seo do cristianismo. As reformas de Lutero e
Calvino.
3. As relixins e o pensamento cientco e losco. Interrelacins entre ambos
os dous mbitos. Coincidencias e diferenzas na interpretacin do mundo e da
sociedade.
4. O espertar da relixiosidade, a secularizacin e o pluralismo relixioso no mun-
do actual.
5. Fundamentalismos nas relixins de hoxe.
6. Dilogo interrelixioso, intercultural e a Alianza das Civilizacins:
7. As crenzas relixiosas no marco da Constitucin espaola. A Lei orgnica de
educacin (LOE) e a relixin: convivencia, tolerancia e xuzo crtico.
o
de ESO)
de anlise, etc.
9.7.2 Exercicios
ra axustar o nmero.
pondidas.
9.7.3 Exames
o
de ESO)
de orientacin.
1. Explicar as relacins entre as diversas confesins relixiosas e o poder poltico,
as como as diferenzas entre Estados confesionais, teocrticos e laicos. Con este
criterio pretndese comprobar se o alumnado consciente das mutuas inter-
ferencias entre as confesins relixiosas e o poder poltico, coas consecuencias
poltico-relixiosas que implica, e se quen de explicar as diferenzas entre Esta-
dos confesionais, teocrticos e laicos.
2. Coecer e enxuizar a historia das herexas e das guerras de relixin no seo
do cristianismo. Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado coece
os condicionamentos polticos e os criterios de carcter doutrinal e tico que
deron lugar aos movementos herticos e s guerras de exterminio no seo da
relixin cristi. Igualmente se o alumnado capaz de ter un xuzo crtico
sobre estes dramticos acontecementos.
3. Coecer e valorar as relacins entre a relixin e o pensamento cientco e
losco, as como as coincidencias e diferenzas na interpretacin do mundo
e da sociedade. Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado coece as
relacins entre relixin, ciencia e losofa e se quen de diferenciar e valorar
Contidos mnimos 173
o pensamento cientco e outras formas de coecer, como a maxia, o mito e a
relixin. Na mesma lia, se capaz de distinguir os mbitos propios da ciencia,
losofa e relixin, para superar incomprensins, intromisins e resolver os
conitos.
4. Detectar os trazos dunha nova relixiosidade, as como o pluralismo relixioso
e a crecente secularizacin da sociedade no mundo actual. Con este criterio
pretndese saber se o alumnado quen de recoecer e de concretar os cambios
modernos que afectan os sentimentos e prcticas relixiosas das persoas nun
mundo progresivamente secularizado.
5. Denir e identicar o fundamentalismo nas relixins de hoxe. Con este crite-
rio pretndese comprobar se o alumnado capaz de denir as caractersticas
esenciais do fundamentalismo relixioso e situar os principais lugares xeogr-
cos de maior inuencia. Comprobar igualmente se coece a historia do funda-
mentalismo ultraconservador catlico nos dous ltimos sculos, con especial
referencia a Espaa, e que valoracin fai del.
6. Valorar o dilogo interrelixioso como expresin de convivencia, tolerancia
e xuzo crtico. Con este criterio trtase de saber se o alumnado coece as
iniciativas que estn a promover o dilogo entre as diversas relixins e que
valoracin fai de todo este movemento de conciliacin ecumnica e de cultura
de paz interrelixiosa.
7. Coecer o lugar que ocupan as crenzas relixiosas no marco da Constitucin
espaola e o tratamento que a Lei orgnica de educacin (LOE) fai do ensino
da relixin nas escolas. Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado
ten coecemento das relacins institucionais entre un Estado non confesional,
como o caso de Espaa, e a pluralidade de confesins relixiosas, as como o
tratamento do ensino relixioso nas escolas.
1. As relixins e o poder poltico. Estados confesionais, teocrticos e laicos.
2. O espertar da relixiosidade, a secularizacin e o pluralismo relixioso no mun-
do actual.
3. Fundamentalismos nas relixins de hoxe.
o
de ESO)
durante a 1
a
e a 2
a
a
e a 2
a
avaliacins
a
e a 3
a
curso.
para obtela.
o
de ESO)
3
a
a
riores
racin dos exames.
traordinaria.
o
de ESO)

Prografil14 15

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Prografil14 15

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Programacin Didctica

Você também pode gostar