Ağa Mesih Şirvanî
(XVIII. Yüzyıl)
Ağa Mesih Şirvanî, XVIII. yüzyılda yaşamış
meşhur bir şairdir. M. F. Ahundov, "Bir de bir
Mesih varmış, hayalâtı az bulunur" diyerek ona
yüksek değer vermiş, onun adını Vakıf ve Zakir ile
birlikte anmıştır. Hayatı hakkında bilgimiz azdır.
F. B. Köçerli, onu Vakıf ve Vidadî'nin çağdaşı sa-
yarak Şirvanlı Mustafa Han devrinde yaşadığını
ifade etmiştir.
Ağa Mesih, 1749 yılında Şirvan'da meydana
gelen bir savaşı tasvir etmiş, Guba hanı Feteli Han
adına bir "Şahnâme" yazmıştır. Şamahı'nm De-
degüneş köyünde doğan şairin 1789 yılma kadar
yaşadığı bilinmekte idiyse de daha sonraki hayatı
Şiirler
Eşidin etdiyini Şahseven Ehmed Xanın,
Xahiş-i zulmünü ol zalim ü biimânm,
Yox imiş zerrece şanında mürüvvet anın,
Qıldığı aleme cövr ü sitemin dünyanın,
Ne qeder olsa baisi naheq qanm.
Qanda idi evvelde bele rütbe-yi xub?
Reşdiler verdi, besi eyledi Nadir mensub,
Döndü andan yazıb etrafa xeyanet mektub,
Qıldı İqbal-i bedi leşker-i şayi meğlub,
Qaçdi dağın Qumuğun, bekledi Dağıstânm.
hakkında bilgi yoktur. Ağa Mesih'in 1789 yılında
bir tarihî olaya bağlı olarak yazdığı manzume de
bunu göstermektedir.
Ağa Mesih; gazel, muhammes, müstezad,
terci-i bend vs. gibi türlerde şiirler yazmıştır. Sal-
man Mümtaz, şairin eserlerinden seçmeleri 1925
yılında yayımlamıştır. Hamit Araslı ise "XVII-
XVIII. Asır Azerbaycan Edebiyatı Tarihi" adlı ese-
rinde şair hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir.
1988 yılında yayımlanmış olan "XVII-XVII1.
Asırlar Azerbaycan Edebiyatı" adlı eserde de Ağa
Mesih'in şiirlerinden örnekler yer almıştır.
Şahseven Ahmet Han'ın yaptıklarını dinleyin. O
imansız ve zalimin, zulüm isteklerini (duyun).
Onun şanında zerre kadar insanlık yokmuş.
Haksız yere kan dökülmesine sebep olanlar ne
kadar olsa da onun aleme verdiği dünyanın ezi-
yet ve işkencesidir.
Böyle bir iyilik derecesi şimdiye kadar ne-
redeydi? Kahramanlar verdi. Narid Şah pek çok
kimseyi kendine bağladı. Ondan dönüp etrafa
hıyanet mektupları yazdı. Kötü talihi, gayret or-
dusunu mağlûp etti. Dağın Kumuk'undan kaçtı,
Dağıstan'da bir müddet bekledi.
Anda hem durmadı ol başı qara, nikbeti şum,
Oldu endîşe-yi nâheqler ile azim-i Rum,
Qıldı Xotkar'a bilavasite erzin me'lum,
Bexşiş-i bîhed anın ismine oldu mersum,
Şehden açıldı qapısı kerem-i ehsânm.
Ve dexi malını Xotkarm alıb etdi ferar,
Qilmadı qedr-i nemek, tutmadı ol yerde qerar,
Tezeden qıldı yene, su-yi Dağıstana ğüzar,
Verdi yeğmaye olan malını ol dem ne ki var,
Özünün bext-i güdâzine salıb talanın.
Qıldı Surxaym evin somee, misl-i derviş,
Tâki dövran-i felekden nece vaqe ola iş,
Haq getirdi nezere ölmeği Nadir Şehi piş,
Kim cilûs eyledi Adil Şah olub xeyrendiş,
Mülk ü textini teşerrüf qılıban Iranın.
Surxay oğluna töküb xelveti yüz terh xeyal,
"Yetürüm şâhe özüm, ver mene bir veqt mecal,
Bu hökümet mene mensûb olur evvelki misal,
Alıram beyliyi Şirvan ile bihed sene mal,
Belke serkarlığm küll-i Azerbaycanm"
Geh Qumıqdan enib öz meqsedine getdi revan,
Oldu eller yığıban sakin-i ölke-yi Muğan,
Qıldı serdâre her enva ile yüz qulluq eyan,
Eyledi hâsil özün hakim-i mülk-i Şirvan,
Oldu ixlâsiyle beyler bey-i Emiraslanm.
Çıxdı âvâze ki, Tebrîze gelir Adil Şah,
Emiraslana buyurmuşdurur efvâc-i sipah,
Ağsu qelesini terk edib ol rûyi siyah,
Ki, Muğana keçib oldu qemu işden agah,
Yazdı Adil Şaha: Emr et ne ise fermanın".
İbrahim Şah, Emiraslan getirib ikisi zur,
Destgîr eyleyiben etdiler Adil Şahı gur,
Aldılar elde olan mal ü büsatın meqdur,
Oldu merce' bu ikisine hem esbab-i umur,
Görelim dexi nedir qerdişi bu dövranm.
Bir terefden bu olub yaği Emiraslana,
Verdi ol ülkeleri çapqma bu talana,
Tab qılmadı döyüş menzil-i Sarı Xana,
Qırılıb sındı vü qaçdı Talış ü Gilana
Girdi çengelde kesib her yollarını her yanın.
İbrahim Şah ki, öldürdü Emiraslani,
Qıldı tabe özüne memleket-i İrani,
Tapdı fürset bu, varıb eyledi pabus ani,
Ane hem rah-i xeyanet tapihan pünhani,
Qaçdı elden-ele keçdi qolunu Selyan'm.
O başı kara, uğursuz ve talihsiz kişi, orda da
durmadı. Haksız düşüncelerle Rum'a doğru
gitti. Durumunu aracısız şekilde Hotkar'a bil-
dirdi. Sınırsız hediyeler onun ismine yazıldı. Pa-
dişahın cömertlik ve ihsan kapısı açıldı.
Daha sonra Hotkar'ın malını alıp kaçtı. Tuz-
ekmek hakkı bilmedi, orada da durmadı. Ye-
niden Dağıstan tarafına yöneldi. O anda elinde
ne kadar malı varsa hepsini kendisinin yakıcı,
kötü talihinin yağması olarak yorumlayıp yağ-
malattı.
Derviş gibi Surhay'ın evini ibadetgâh haline ge-
tirdi. Tâ felekten bir çok iş başına gelinceye
kadar (böyle sürdü). Allah, Nadir Şah'ın önüne
ölüm düşüncesinin ve tahtının tasarruf hakkına
sahib oldu.
Surhay, oğluna tenha bir yerde yüz çeşit dü-
şüncesini aktardı: "Bana bir müddet fırsat ver,
kendimi şah yapayım. Evvelki gibi bu hükümet
bana bağlı olur. Şirvan beyliğini alırım, sana sı-
nırsız mal ile belki bütün Azerbaycan'ın va-
liliğini veririm." dedi.
Bazen Kumuk'tan inerek kendi amacına doğru
yöneldi. Etrafına insanlar toplayıp Mugan ül-
kesine yerleşti. Başkomutan her çeşitten yüz
hizmetçi gönderdir. Sonunda kendisini Şirvan
ülkesinin hakimi eyledi. İyi niyetle Emiraslan'm
beylerbeyi oldu.
Adil Şah'm Tebriz'e geldiği ve Emiraslan'a asker
gönderdiği duyulur. O kara yüzlü, Aksu ka-
lesini terk edip Mugan'a geçmiş ve bütün iş-
lerden haberdar olmuştu. Daha sonra Adil Şah'a
"Fermanın neyse emret" diye yazdı.
İbrahim Şah ile Emiraslan yardımlaşıp zorla ya-
kalayarak Adil Şah'ı kor ettiler. Elindeki bütün
mal ve eşyasını zorla aldılar. Saltanat araçları bu
ikisine makam oldu. Şimdi bu feleğin dönüşü
nasıldır, görelim:
Diğer taraftan bu, Emiraslan'a düşman oldu. O
ülkeleri yağmacının talanına verdi. Sarı Han
menzilindeki savaşta gücü yetmedi. Ordusu kı-
rıldı, kendisi de Talış ve Gilan'a kaçtı. Ormana
girip her yerin yollarını kesti.
İbrahim Şah, Emiraslan'ı öldürüp İran ülkesini
kendine bağladı. Bu, fırsat bulup onun ayağını
Öpmek için gitti. Ona gizlice ihanet yolunu bu-
lunca ülkeden ülkeye kaçıp Selyan kolunu geçti.
Şirvanm torpağına geldi o xâyin bir çaq,
Var idi xelqin arasında kudretle nifaq,
Cümlesi olmuş idi bir-birinin üzüne ağ,
Yeri xali görüben bekledi kuh u yaylaq,
Bir başa basdı elin çöllerine Şirvanm.
Hacı Xan eyledi herçend feqan ü feryad;
-Maye-yi fitnedürür kim bu haramazâde fesad,
Refi lâzımdır ola olmadan aşûbi ziyad".
"Ekremüzzeyf" hedisini qıhb bezîsi yad,
Dediler: "Her ne ise hörmeti var mehmanın".
Qıldı Serkar Sefereli Bey ülfetler ona,
O ki var lazime-yi se'y ile xidmetler ona,
Yemek ü içmeyi vermekde mehebbetler ona,
Oların qesdine tapıldı xeyânetler ona,
-Ki, uzatdı olara te'ne dilin Ölkanm.
Qaldı bir qeder sülük oldu arada var gel,
Olmadı evvel ayaqda qoyan el üstüne-el,
Zahiren azmış idi ol qanı dolmuşa emel,
Deyilir âlem-ârâ türfe misaldir bu mesel:
"Yaxşılıq başı götürmez bu yaman insanın".
Bir olub Şahseven Ehmed Xan her bais-i şer,
Selyan ü Bakî, Muğan, küll i Qumuq u yekser,
Qel'enin üst yanın bağladı Qasım senger,
Ona âsanhq ile şehr muti' olmasa ger,
Qeyre xelqin dağıda varını xânimânm.
Her iki-üçde urub qel'eye xelvet çapavul,
Hacıxan ile çıxır bir nece beyzade vü qul,
Ki, olur hâsil-i merdâne döyüşler sağ ü sol,
Yetişer qetle, başarmaz qayidır xâr ü melul,
Bu gün olmadı deyer fikrin eder ferdanın.
Bu imiş meqsedi her iş ona dilxâh olsun,
Bedkube, Quba, Qumuq, İlisu agâh olsun
Ki, bu Şirvan yrahb her dem ü desgâh olsun,
Xelqi râm eyliyiben cıqqa vurub şâh olsun,
Sonra qesdine dura ol ibrahim Mirzanın.
Şirvanm xalqına bunlar eser etdi qâyet,
Xân ü divanbeyi, soltan, vekil etdi qeyret,
Yazdılar nâmeler etrafa gele her millet
"Ne bize, kim yetişir cümlenize bu xüffet,
Defini ölmek eder beyle qemu tüğyânm".
O hain, bir süre sonra Şirvan toprağına geldi.
Halkın arasında çok büyük bir ayrılık vardı.
Herkes birbirine tuzaklar kurmuştu. Bu hâli gö-
rünce dağlarda ve yaylalarda bekledi. Tek ba-
şına Şirvan çöllerine geldi.
Hacı Han, her yana feryat ve figan eyledi: "Bu
gayrimeşru kişi, fitne kaynağıdır. Fazla ortalığı
karıştırmadan onu ortadan kaldırmak lâzımdır"
dedi. Bazıları "ekremüzzeyf*" hadisini ha-
tırlayıp "Kim olursa olsun misafire hürmet ge-
rekir" dediler.
(*) Buharı ve Müslim rivayetlerine göre yiyecek son lok-
masını peygamberin misafirine verip eşine "peygamber'in
misafirine yemek hazırla" diyen ensardan birisinin söz-
leridir.
Vali Sefereli Bey, ona yakınlık gösterdi. O da ça-
lışma gerekçesiyle ona hizmet ederdi. Ona yi-
yecek, içecek vererek dostluk gösterdi. Onların
canına kastetmek için hıyanetler bulundu. Ül-
kenin kınama, ayıplama dilini onlara uzattı.
Orada bir müddet kaldı, gele gide arada yol
oldu. Önceleri onu ayakta tutan, elinin üstüne el
koyan olmadı. O kanı dolmuş arzusu görünüşte
azmıştı. Dünyada şaşılacak bir örnek olarak şu
söylenir: "Bu kötü insan, iyilikten anlamaz."
Şahseven Ahmet Han, her kötülüğe sebep olan-
la biri oldu: Selyan, Bakı, Mugan, bütün Kumuk
bir baştan bir başa (birleştiler). Kasım, kalenin
üst tarafında istihkam kurdu. Eğer şehir ona ko-
layca teslim olmazsa halkın yerini yurdunu da-
ğıtacaktı.
İkide bir kaleye yalnız başına akın yapardı. Hacı
Han ile birlikte birçok bey ve köleler dışarı çık-
tılar. Sağda solda mertçe savaşlar meydana ge-
liyordu. "Bu kadar ölü yeter, bu gün olmadı, ya-
rını düşünelim" diyerek başaramaz, üzgün ve
yıkılmış şekilde geri dönerdi.
Amacı, her işin onun gönlünün istediği gibi ol-
masıymış: Bedkube, Küba, Kumuk ve İlisu bil-
sin ki, bu adam, Şirvan yıkılıp her zaman ken-
disi iktidarda olsun, istiyordu. Halkı kendine
bağlayıp tuğ vurarak şah olmak, sonra da İb-
rahim Mirzayı öldürmek istiyordu.
Bunlar, Şirvan halkına fazlasıyla tesir etti. Han,
divanbeyi, sultan ve vekiller gayret göstererek
her milletin gelmesi için mektup yazdılar. "Bu
hafiflik sadece bize değil, herkese yeter. Bu
büyük taşkınlığın önlenmesi için herkesin öl-
mesi gerekir" dediler.
Geldi Hacı Çelebi Xan, Cavanşir dexi zud,
Ereş, Ağdaş, Quba, Xançobanı, Se'da zud,
Lahıc, Houz, Qıssah, Belaken on çeki bud,
Daxil-i qel'e yanında olan eller mövcud,
Şixmüzeyden aşağa basdı üzün sehrânm.
Recebin on doqquzu, şenbe günü oldu yüriş,
Ki, bular sengerin etrafın alıb tâ göre iş,
Geldi Ehmed aşağa, qoşunu ile pes ü piş,
Zahiren kim o pelidin eceli yetmiş imiş,
Vurdu yol, geldi qılıncma şeh-i merdâmn.
Qel'enin gündoğanmda qurulub meydanlar,
Müjde-yi cenge nisar oldu oîacaq canlar,
Lâlezâr eyledi Ağsu çölünü al qanlar,
Kimiden nifret eder, kime dönür dövranlar,
Bexti nâdîde qalır be'zi dil-i viranın.
Öydü kim Özünü bîbak misal-i Rüstem,
Yeddi-sekkiz top edib yerbe-yer açdırdı elem,
Badkube qoşunu, Mirze Mehemmed Xan hem,
Piş-i ceng eyledi Memmedrza Xanı ol dem,
Destesi birle alıb durdu onun meydanın.
Durdu üç topla beraberde sipah-i Şirvan,
Qarşıda zenbureki top, elem feyzi nişan,
Bir Hacı Çelebi, hemze-yi dövran-i cahan,
Biri nayib-i Denah Xan ve biri Memdeli Xan,
Birisi dexi Hacı Xan-i ezimüşşanm.
Buyuran tek Hacı Xan çerxeçiler etdi savaş
Deste-yi Xançoban'ı evvel-i cenq etdi telaş,
Ki, Mehcmmedrza Xan gelib basib bağrına daş,
Biri Ağa Rza bey, Ağakişi eyledi baş,
Geldi Ehmedxan ü "yazıq -dedi -qardaş can".
Birbebir eylediler Ağarza üste hücum,
Oldu aradakiler toz arasında me'dum,
Fil-i serxoş kimi her yana dolayıb xortum,
TÖkdüler nize-qıhnc her terefden me'lum,
Nece basma döyer demirci ol zindanın.
Bir yanında terpedib Ebdürrehman Soltan at,
Belke serkar Muradxan Bey ve be'zi qazat,
Deste-yi Xançobanı müttefiq etdi herekat,
Ki, bayaq eyledi şenlik bu ki, Heqq verdi nicat,
Yara Ehmedxan alıb döndü cilavi anın.
Hacı Çelebi Han; Cavanşir, Ereş, Ağdaş, Küba,
Haçobam, Se'da, Lahıc, Houz, Kıssalı ve Be-
laken beyleriyle birlikte çabucak geldi. Kale içi
yakınlarında bulunan askerler de vardı. Hepsi
Şıhmuzey'den aşağıya doğru çölün yüzünü
kapladılar.
Recep ayının on dokuzunda pazar günü hücum
başladı. Bunlar işlerini gerçekleştirmek için is-
tihkâmın etrafına geldiler. Ahmet, askerleriyle
önden ve arkadan aşağıya geldi. Demek ki o re-
zilin eceli gelmişmiş. O yiğitler padişahının kı-
lıcıyla can verdi.
Kalenin doğusunda meydanlar kuruldu. Savaş
müjdesine canlar saçıldı. Al kanlar Ağsu çölünü
lâle bahçesi gibi yaptı. Felek kimisinden nefret
eder, kimisine de yardım eder. Bazı yıkık, harap
gönüllerin talihi ise pek az kişide bulunur.
Rüstem-i Zal gibi korkusuzca kendini övdü.
Yedi sekiz top hazırlayıp belli yerlerde bayrak
açtırdı. O zaman Mirza Mehemmed Han, Me-
hemmed Rıza Han'ı Badkube ordusunun savaş
öncüsü yaptı. O da takımını alıp onun karşısına
çıktı.
Şirvan askerleri üç topla birlikte durdu. Karşıda
hayvan üzerinde taşman küçük top ve bolluk
işareti bayrak vardı. Biri bu devirde dünyanın
Hamza'sı gibi güçlü Hacı Çelebi, biri Penah
Han'ın vekili, Memdeli Han, biri diğeri ise şanı
yüce Hacı Han'dı.
Hacı Han'ın emriyle öncü birlikler savaşa baş-
ladı. Hançoban'm takımı savaştan önce te-
laşlandılar. Bunun üzerine Mehemmed Rıza
Han gelip bağrına taş bastı. Ağa Rıza Bey, Ağa-
kişi adlı biriyle meydana çıktı. Ahmed Han
geldi ve "Canım kardeşim, yazık" dedi.
Ağarza üstüne birebir hücum ettiler. Arada ka-
lanlar toz duman içinde yok oldular. Sarhoş fil
gibi her tarafa hortum sallayarak her taraftan
mızrak ve kılıç döktüler. Demirci, o karanlığın
nasıl başını döğer?
Abdurrahman Sultan, bir yanda at oynattı. Vali
Murathan Bey ile bazı gaziler Hançoban'm ta-
kımıyla birlikte hareket etti. Böylece bayağı şen-
lik oldu. Allah kurtuluş nasip etti. Ahmed Han,
yara aldı ve onun dizgini döndü.
Çünki Qurban bey ü minbaşı ba çend nefer,
Aldı scnger önünü saxlamaq üçün biser,
Dexi Cefer beg ü Zâhid beg ü pansed basılar,
Her biri me'rekede yüz bele meydanlara er,
Özgedir cür'eti illah o Melik Ağanm.
Topçubaşi Elibey tiz rov ü tünd suvar,
Bu Mehemmed Rza Bey miraxurbaşı ki, var,
Hem Hüseyneli Bey ü Kamil cenğ ile medar,
Ki bular dümenim gah yolar şahin var
Yarıban bağrını qamn axıdar ednanm.
Dexi Hacı Çelebi oğlu, hem Ağakişi bek,
Xelqi de, ordusu da birbirinden yeğrek,
Ara qarışdığı dem çerxeçiye getdi kömek,
Ki, ne mümkündür anın döyüşünü dilde demek,
Yoxdurur nâm-i Xudâ tayı o bihemtanm.
Tanrıverdi Bey ü Ye'qub Bey ile etdi tiraq,
Qoymadılar olara tuş gelen düşmeni sağ,
Möhtesib Tâhb Ağa çerxeçi qarışdığı çağ,
Atı oynadığı çağ, özünü qurtardı bayağ,
Sağ çıxmağı onm lütfi idi Mövlamn.
Elisultânî Melikzâde-yi ölkey-yi Ereş,
Gündoğandan yeriyirdi deyesen şehre güneş,
Cem'i Ağdaş salıb vurhavur ü keşha-keş,
Xacmaz ü Bumu qılıb düşmeni qerq-i ateş,
Dud tutdu üzünü mehr-i hemen Aranın.
Nece derbend igidi adları ism-i Şamxal,
Şah pabûsuna getmek idi temhid xeyal,
Aferin, onlara şahın çöreyi ola halal,
Bir terefden hem olar, vermedi e'daye macal,
Çaşdırıb sehm ü sedâsmdan ox u peykanın.
Hacı Xan tale'ine lütf-i ilah ola meded,
Bağladı âdem-ârâ ye'ni İskender kimi sedd,
Terpenen tek eledi kellesini topnan redd,
Şahseven sındı vü üz qaçmağa tutdu bihedd,
Kesdi senger yolunu, yeddi Ağamoğlanm.
Vari Esker yeridi baydaq açıb reng-â-reng,
Düşmene ruz-i teeddi eledi Erseni teng,
Vardı namerd qaçaq, merd qıhb qeyret ü neng,
Badikube qoşunu xanı ile hâlet-i çeng,
Dözmedi güllesine Sefereli Softanın.
Kurban Bey ve binbaşı bir ka askerle im-
tizamsızlığın önüne geçmek için mevzi aldı.
Cafer Bey, Zahid Bey ve her biri savaş mey-
danında, böyle yüzlerce meydanda erlik gös-
termiş yüzbaşılar vardı. Ancak, o Melik Ağa'nm
cesareti bambaşkadır.
Topçu Ali Bey çabuk yürüyüşlü ve sert bir at bi-
nicisiydi. Sarayın ahırcıbaşı Mehemmed Rıza
Bey de vardı. Hüseyin Ali Bey ve Kâmil de sa-
vaşçılıkla meşhurdu. Bunlar bazen şahin gibi
düşmanlarım yolarlar. Alçakların bağrını ya-
rarak kanını akıtırlar.
Hacı Çelebioğlu'nun da, Ağakişi Bey'in de hem
halkları, hem de orduları birbirinden üstündür.
Ortalık karışınca Öncülere yardım gitti. Onların
savaşını dille anlatmak mümkün değildir. Allah
adı için, böyle bir benzersiz olayın dengi yoktur.
Tanrıverdi Bey ve Yakup Bey ile birleşerek on-
lara doğru gelen düşmanları sağ bırakmadılar.
Muhtesip (Belediye işlerine bakan) Talip Ağa,
Öncülerin savaştığı, atların oynadığı anda ken-
dini kurtarabildi. Onun buradan sağ çıkışı,
Mevlâ'nın bir lûtfu idi.
Ereş ülkesinin melikzadesi Elisultan gelirken
sanki doğudan şehre güneş yürüyor gibiydi.
Bütün Ağdaş, çatışma ve savaş içindeydi. Hac-
maz ve Bumu, düşmanı ateşe boğdular. Aran'm
güneşli yüzünü duman kapladı.
"Şamhal" adında birçok Derbend yiğitlerinin
kurdukları hayal, şahın ayağına gitmekti. On-
lara aferin, şahın ekmeği onlara helal olsun.
Onlar bir taraftan düşmana fırsat vermediler,
bir taraftan da ok ve ucundaki demirlerin korku
ve sesinden şaşırttılar.
Hacı Han'ın kaderine ilâhi lûtuftan yardım gel-
sin. O insanlar içinde İskender gibi bir set yap-
tırdı. Kıpırdayanın kellesini topla yok etti. Şah-
seven, kırıldı ve kaçmaya yüz tuttu. Yedi
Ağamoğlan'm yolunu mevziler kesti.
Bütün askerler rengârenk bayrak açarak yü-
rüdü. Saldırı günü düşmana Erseni sıkıntı
verdi. Namert kaçaklar vardı, Mertler ise gayret
ve şöhret gösterdiler. Badikube ordusu hanı ile
savaş halindeydi. Sefereli Sultan'm güllelerine
dayanamadı.
Menzil-i herb de Ehmed Xan alıb üç yare,
Özü vurulubani düşdü qoşun avvare,
Aparan meyyidini gördü ki, yoxdur çare,
Buraxıb bir dereye rast gelib bunlare,
Kesdiler qaraca başın o hesud e'danm.
Şahseven verdi nehiq ata ki, çıxsm teleden,
Belke başın alıban qurtula bu meşğeleden,
Qıla pünhan esirden, dexi yükden seleden,
Arxadan getdi qoşun saxladı malu geleden,
Aldı qarşısmı qaytardı elin-obanm.
Qapıçı Ehmed Bey eyledi bîr türfe edâ,
Aldı Memmedrza Xanm olan esbabını tâ,
Yetdi Eyvaz Beye ol cengde bir özge hevâ,
Ki, bular yengi yetişendi qemu nam-i Xudâ,
Olacaq yaveri Kazım bey-i bi-pervanm.
Merde tapşırdı keser sidq ile namerdi yola,
Bu meseldir: "Boşalar, belli ki, her kase dola",
Gede baş ölkelere, hem cesed atıla kola,
Belkc ölmekden o kafir nece hezz etdi ola,
Ki, onun heşr ile heşri qopa tersanın.
Talei şumdur onun ki, bele işleri var,
Şehr-i Derbendde çixmaq yeddi yüz göz izhar,
Qetl ü ölke-yi Muğan, Cisride hem kelle minar,
Ağsu Allahdadı tehlüke sam nigar,
Sarı Xan eyliye ferqin o qeder nöqsanm.
Ağzı çaxırlı hemişe, özü mest ü mexmur,
Mayil-i büd'et işi alem ara fisq ü fücur İ
smet-i râh-i edeb, şerm ü heyâdan dexi dur,
Eyni mâder: bexeta nütfe, herâm ü menfur,
Oğulu nece olur beyle ata-ananın?
Ki, bu çox fethdurur, bilmesin aqil bunu kem,
Şahseven birle Muğan on iki min el heşem,
Leşker-i pil tenan sehmden eylerdi dejem,
Kimi qerq oldu Kür'e, kimisi de çaylara hem,
Kimi azuqe olub nehengine deryanın.
Bu imiş meqsedi alsın ele Dağıstanı,
Qolunun zerbi ile tabe ede Şirvanı,
Özü sehrada geze, zebt qıla ölkani,
Fesl-i xermende bele teleb ede buğdanı,
Qalmadı hörmeti bir arpaca bu buğdanm.
Ahmed Han, savaş yerinde üç yara aldı. Kendisi
vurulunca ordusu başıbozuk hâle düştü. Ölü-
sünü götürenler gördüler ki, çare yoktur. Bun-
lara rastlayınca bir dereye bıraktılar. O kıskanç
düşmanın kara başını kestiler.
Şahseven ata eşek anırtısı verdi ki, tuzaktan
kurtulsun. Belki o zaman bu meşgaleden kazıp
kurtulabilir; esirlerden, eşya ve yüklerden giz-
leyibilirdi. Ordu arkadan gitti. Mallara ge-
lenlerden korudu. Elin obanın karşısına geçip
geri döndürdü.
Kapıcı Ahmed Bey, şaşılacak bir tavır gösterdi.
Mehemmed Rıza Han'ın eşyalarına kadar her
şeyini aldı. O savaşta Ayvaz Bey'e başka bir hâl
oldu. Allah'ın adı için bütün bunların hepsi yeni
yetmeydi. Korkusuz Kazım Bey'in yaveri ola-
cak.
Namerdi doğrulukla yola getirme işi mert ki-
şiye havale edildi. Bu bir atasözüdür, "Dolan
her kâse boşalır". Ülkeler için baş gider, kola da
ceset atılır. O kâfir ölmekten nasıl haz duymuş
olabilir? Onun kıyamette dirilip mahşere çık-
ması ile Hıristiyanların mahşeri ayrılsın.
Onun kaderi uğursuzdur, böyle işleri vardı:
Derbend şehrinde yedi yüz göz çıkarmak,
Muğan ülkesini katletmek, Cisri'de kellelerden
kule yapmak gibi. Allah'tan ki Aksu tehlike
rüzgârlarından uzaktı. O kadar noksanı Sarı
Han fark etsin.
Daima ağzı içkili, kendisi sarhoş ve sersemdi.
Zulme meyleden bu adamın bütün işi fesat ve
bozgunculuktu. Edep, namus yolu ve utanma
duygularından uzaktı. Anası gibi, günah to-
humu, haramzade ve iğrenç birisiydi. Böyle ana
ve babanın oğlu nasıl olur?
Bu büyük fetihtir, akıllı anlayışlı kişiler bunu az
sanmasın. Şahseven ile on iki bin Mugan ailesi,
fil ordusunun korkusundan yüzlerini bu-
ruşturdular. Kimisi Kür nehrinde, kimisi de de-
relerde boğuldu. Kimisi de denizdeki tim-
sahlara yem oldu.
Onun maksadı, Dağıstan'ı alıp bilek gücüyle Şir-
van'ı kendine tâbi etmekmiş. Kendisi çölde
gezip ülkeyi zaptetmek istermiş. Harman za-
manında da buğdayı böyle ister. Bu buğdayın
bir arpa kadar bile kıymeti kalmadı.
Ol iqidler ki, qemu tiğzen ü sâhib-i şest,
Qoydu el deste-yi şemşire ele dest-be-dest,
Nece ki, Ehmed Xamn eylediler adını pest
-Ki, bunlar verdiler ol, Rüstem-i dövrâne şikest,
Âcizem etmeye te'rifini bu dastanm.
Ey Mesih, eyledi Heqq merhemeti birle nezer,
Ki, bu xeyriyyet ile xar ü zelil oldu eğer,
Kime ise bele dövlet olacaq idi meğer?
Dem ü sâet, gece gündüz, dexi hem şâm ü seher,
Nece şükr etmeyelim qüdretine Yezdânm.
O yiğitlerin hepsi ok ve kılıç ustasıdır. Kılıç kab-
zalarına el attılar. Ne zaman Ahmet Han'ın
adını hafifçe söylediler, o zaman bunlar devrin
Rüstem'ini yenilgiye uğrattılar. Bu destanı tarif
etme hususunda aciz kalırım.
Ey Mesih! Allah merhametiyle nazar eyledi.
Eğer bu iyiliklerle bile aşağı ve rezil olduysa
böyle bir saadet kime olursa olsun nasip ola-
caktı. Her an, her saat, gece gündüz, akşam
sabah Allah'ın kudretine nasıl şükretmeyelim?