Você está na página 1de 108

A A M MO OR RT TE E E EM M V VE EN NE EZ ZA A

c
T TO ON NI IO O K KR R G GE ER R
Thnmas Mann

Tiaduo de: Maiia DeIing
ARIL S.A. CULTURAL L INDUSTRIAL
1 Ldio, }unho ~ 1971.
Lsle Iivio inlegia o fasccuIo n. 17 da coIeo OS IMORTAIS DA
LITLRATURA UNIVLRSAL.
Revisado e foinalado poi Susanacap
WWW.IORTALDLTONANDO.COM.R/IORUMNOVO/

TONIO KRGER............................................................................................... 2
A MORTE EM VENEZA................................................................................. 51







2

T Tn nn nI In n K Kr r g gc cr r

O soI de inveino eia apenas un polie liiIho Ieiloso e deliI alis
das canadas de nuvens solie a cidade acanhada.
MoIhadas e venlosas eslavan as iuas, de casas con esguias
cuneeiias, e, de vez en quando, caa una especie de gianizo, nen geIo
nen neve.
A escoIa leininaia. Ioi solie o plio cinenlado e peIo poilo
coiiian os landos de Iileilados, dividian-se e se afaslavan paia a
diieila e esqueida. Os aIunos nais ciescidos seguiavan, con dignidade,
suas liouxinhas de Iivios apeiladas ao onlio esqueido, ienando con o
liao diieilo conlia o venlo e de enconlio ao aInoo, os pelizes se
punhan aIegienenle a caninho, fazendo o ningau de geIo iespingai en
voIla deIes e os sele insliunenlos da cincia laleien denlio das paslas de
couio de foca. Mas, de vez en quando, con expiesso de lealilude nos
oIhos, lodos aiiancavan o lone paia un piofessoi de chapeu aIlo e laila
de }pilei que caninhava con passos conedidos...
~ AfinaI, voc no ven, Hans` ~ disse Tonio Kigei, que
espeiaia Ionganenle no neio-fio. L soiiindo foi ao enconlio do anigo,
que, conveisando con oulios coIegas, saa peIo poilo e j eslava con o
inluilo de afaslai-se na conpanhia desles...
~ O que e` ~ peigunlou Hans oIhando paia Tonio.
~ Ah! Sin, e veidade! Iois len! Vanos passeai ainda un pouco.
Tonio caIou-se e seus oIhos se luivaian. Lia possveI lei-se Hans
esquecido e s agoia Ienliado de que hoje a laide deveiian passeai un
pouco LIe, ao conliiio, desde que naicaian o enconlio, quase
ininleiiuplanenle, ficaia en aIegie expeclaliva...
~ en! Adeus ~ disse Hans aos coIegas. ~ Vou andai un
pouco con o Kigei. ~ L os dois se diiigiian paia a esqueida, enquanlo
os oulios se afaslaian vagaiosanenle paia a diieila.
Hans e Tonio linhan lenpo paia passeai depois das auIas
poique anlos peilencian a casas onde s se aInoava as 4 hoias. Seus
pais eian giandes coneicianles, ocupavan caigos plIicos e eian
podeiosos na cidade.
Aos Hansen, j h aIgunas geiaes, peilencian os exlensos
depsilos de nadeiia I enlaixo junlo ao iio, onde seiias foinidveis,
iosnando e siliIando, coilavan os lioncos. Tonio eia fiIho do CnsuI
Kigei, cujos sacos de ceieais, Ievando o none da fiina inpiesso en
pielo e con giandes Ielias, podian sei vislos, dia aps dia, lianspoilados

3

peIas iuas, e a casa giande e veIha de seus anlepassados eia a nais
senhoiiaI de loda a cidade...
Conslanlenenle os dois anigos, iapazes de caloize anos, linhan
de liiai o lone devido aos nuilos conhecidos, e ale eian
cunpiinenlados piineiio, poi aIgunas pessoas.
Anlos, con as paslas escoIaies penduiadas solie os onlios,
eslavan len veslidos e agasaIhados, Hans usava un. paIel cuilo a
noda de naiinheiio, sendo que solie os onlios e as coslas apaiecia a
goIa Iaiga e azuI do seu leino do nesno esliIo, e Tonio eslava de paIel
cinza, cinlado. Hans usava un lone de naiinheiio dinanaiqus con
filas pielas, do quaI apaiecia un lopele de seu caleIo de un Iouio-paIha.
LIe eia exliaoidinaiianenle lonilo e len feilo, Iaigo nos onlios e fino
na cinluia, con oIhos de un azuI-feiile e penelianles. Mas enlaixo do
iedondo lone de peIe de Tonio apaiecian, nun ioslo noieno afiIado e
lipicanenle suIino, uns oIhos escuios, Ievenenle sonlieados, con
pIpelias pesadas denais, sonhadoies e un lanlo leneiosos... oca e
queixo eian foinados de una suavidade foia do conun. Seu andai eia
negIigenle e desiguaI, enquanlo as peinas esguias de Hans, denlio das
neias pielas, caninhavan con eIaslicidade e iilno.
Tonio no faIava. Senlia ngoa. Iianzindo as solianceIhas,
Iigeiianenle olIquas, e conseivando os Ilios aiiedondados paia
assoliai, oIhava con a calea viiada de Iado, paia o infinilo. ~ Lsla
alilude e expiesso Ihe eian pecuIiaies.
Repenlinanenle Hans enfiou seu liao no de Tonio e ao faz-
Io ~ oIhava-o de sosIaio, pois salia peifeilanenle do que se lialava.
Tonio ainda conlinuou caIado duianle os passos seguinles, apesai de
senlii inedialanenle anenizai-se sua disposio.
~ Lu no linha esquecido, Tonio ~ disse Hans, oIhando paia a
caIada na sua fienle. ~ S pensei que hoje no ia sei possveI poique
ludo esl nuilo noIhado e esl venlando. Mas eu no ne inpoilo e acho
foinidveI voc lei espeiado poi nin apesai disso.
Iensava ale que voc livesse ido paia casa e fiquei aloiiecido...
Tudo en Tonio se liansfoinou nuna enoo saIlilanle e juliIosa,
ouvindo eslas paIavias.
~ en, agoia vanos peIos diques, peIo MuehIenvaII e
HoIslenvaII, assin eu Ievo voc paia casa, Hans... Oia, no faz naI
nenhun que depois eu voIle sozinho,-oulia vez voc ne aconpanha.
No fundo, Tonio no aciedilava nuilo no que Hans disseia, e
senlia, nilidanenle, que o oulio s dava a nelade da inpoilncia poi LIe
dada ao passeio de anlos. Via, no enlanlo, que Hans se aiiependia do

4

seu esquecinenlo e se enpenhava poi ieconciIi-Io. L LIe eslava Ionge do
piopsilo de ielaidai a ieconciIiao...
O caso eia que Tonio anava Hans Hansen, e j sofieia nuilo poi
causa deIe. AqueIe que nais ana e o suljugado e len que sofiei. Lsla
Iio sinpIes e nais duia que sua aIna de caloize anos j ieceleia da
vida. L LIe eia de un feilio que guaidava len lais expeiincias, lonava
nola inleiioinenle, poi assin dizei, e, de ceilo nodo, linha sua aIegiia
neIas, sen, olvianenle, diiigii-se poi eIas e deIas liiai pioveilos pilicos.
Aconlecia, lanlen, consideiai nais essenciais e inleiessanles eslas Iies
do que os ensinanenlos que Ihe inpunhan na escoIa. Sin, chegava
nesno a ponlo, na naioiia das vezes, de se ocupai duianle as auIas, nas
saIas de aiqueanenlo glico, en senlii esses iefIexos ale o nago e
excogil-Ios conpIelanenle. L esla ocupao Ihe dava una salisfao
len idnlica a de quando, andando peIo quailo, liiava do seu vioIino os
sons nais suaves que conseguia pioduzii, fazendo-os confundii con o
nuiniio do iepuxo, cujo jalo se eIevava laiIando, enlaixo, no jaidin,
sol os gaIhos da veIha nogueiia...
O iepuxo, a veIha nogueiia, seu vioIino e, aIen, o nai, o nai
Ilico, cujos sonhos de veio Ihe eia peinilido devaneai en suas feiias,
eslas eian as coisas que LIe nais anava, con as quais se idenlificava e
enlie as quais se desdoliava a sua vida nlina, coisas cujos nones
podian sei apioveilados, con lon efeilo, en veisos, e, de falo, senpie
iessoavan nos veisos que Tonio Kigei de vez en quando conpunha.
Que possua un cadeino de veisos esciilo poi LIe, foi descoleilo
poi sua pipiia cuIpa, piejudicando-o nuilo peianle os seus coIegas,
assin cono anle os piofessoies. Ao fiIho do CnsuI Kigei paiecia, de
un Iado, loIo e vuIgai chocaien-se con islo, e assin despiezava LIe
lanlo os coIegas cono os piofessoies, cujo conpoilanenlo, de quaIquei
naneiia, o iepeIia e cujas fiaquezas pessoais LIe peneliava con eslianha
peispiccia. De oulio Iado, LIe nesno senlia que fazei veisos eia
exliavaganle e un lanlo inconvenienle, e linha que dai iazo, poi assin
dizei, a lodos aqueIes que achavan eslianha essa ocupao. Ioien, islo
no o inpedia de faz-Ios.
Cono en casa nada fazia e duianle as auIas sua aleno eia vaga
e desviada, eia naI vislo peIos piofessoies, e suas nolas niseiveis, poi
causa das quais seu pai, un senhoi aIlo e cuidadosanenle veslido, de
oIhos azuis pensalivos, e que senpie usava una fIoi canpeslie na IapeIa,
se zangava laslanle e denonsliava pieocupao. Mas, paia a ne de
Tonio, sua ne lonila, de caleIos negios, que linha o none de ConsueIo
e que de quaIquei naneiia eia lo difeienle das oulias senhoias da
cidade, poique seu pai, h lenpos, fia lusc-Ia len I enlaixo no napa,
paia eIa os seus loIelins eian conpIelanenle indifeienles...

5

Tonio anava sua ne, noiena e fogosa, que locava lo
naiaviIhosanenle piano e landoIin, e senlia-se feIiz poique eIa no se
pieocupava con a posio dlia que LIe linha enlie os honens. Mas
senlia que a iia do pai eia len nais digna e iespeilveI e, apesai de
iecelei deIe seines, no fundo concoidava con LIe, achando a
indifeiena da ne un lanlo negIigenle.
As vezes, pensava nais ou nenos assin: asla eu sei cono sou
e no queiei nen podei nodificai-ne, indoIenle, ieleIde e dado a coisas
nas quais ninguen nais pensa. Ao nenos, e necessiio que ne
iepieendan seiianenle e ne casliguen poi islo, e que no passen poi
cina de ludo con leijos e nsica. AfinaI de conlas, no sonos os ciganos
do caiio veide, nas pessoas decenles, os cnsuIes Kigei, a fanIia
Kigei...
No iaias vezes lanlen pensava: Ioi que sou lo esquisilo, en
confIilo con ludo, en desavena con os piofessoies, e eslianho enlie os
oulios neninos` OIhe os aIunos, os lons e os de sIida nediociidade.
No achan os piofessoies engiaados, no fazen veisos e s pensan en
coisas en que a genle afinaI pensa e que poden sei dilas en voz aIla.
Cono se deven senlii len conpoilados e de acoido con lodos! Deve sei
lon... Mas que se passa conigo` L cono ludo leininai`
Lsle piocedinenlo de olseivai-se a si nesno e en sua ieIao a
vida desenpenhava un papeI inpoilanle no anoi de Tonio poi Hans
Hansen. Anava-o piineiio poique eia leIo, nas depois poique Ihe
paiecia, en lodos os ponlos, seu oposlo e conliasle. Hans Hansen eia un
aIuno exceIenle e, aIen disso, un conpanheiio aIegie que nonlava a
cavaIo, fazia ginslica, nadava cono un heii e eia nuilo popuIai. Os
piofessoies lialavan-no quase con caiinho, chanavan-no peIo none de
lalisno e ajudavan-no de lodas as naneiias.
Os coIegas piocuiavan sua eslina, e na iua cavaIheiios e
senhoias paiavan e pegavan no lopele de seu caleIo Iouio-paIha, que
apaiecia delaixo do lone de naiinheiio dinanaiqus, e dizian: oa
laide, Hans Hansen, do lopele lonilo. Ainda e o piineiio da cIasse9 D
Ienlianas ao papai e a nane, neu espIndido nenino!...
Assin eia Hans Hansen, e, desde que Tonio Kigei o conheceia,
senlia cines assin que o via, una noslaIgia invejosa, que se aninhava
acina do peilo e aidia.
Quen ne deia lei oIhos lo azuis, pensava, 44 e vivei en
hainonia e en feIiz conunho con lodo o nundo, cono LIe! Senpie
esl ocupado de naneiia digna, iespeilada poi lodos. Quando LIe
leinina suas Iies de casa, lona auIas de equilao ou faz aIgo con a
seiia de lialaIhos nanuais, e nesno nas feiias a leiia-nai o seu lenpo e
ocupado en ienai, veIejai e nadai, enquanlo eu fico deilado na aieia,

6

ocioso e peidido, de oIhai fixo paia o nisleiioso e nulveI jogo de
expiesso que desIiza solie a face do nai. Ioi isso seus oIhos so lo
Inpidos. Sei cono Hans... ~ LIe no lenlava loinai-se cono Hans
Hansen, e laIvez, inlinanenle, esle desejo no fosse Ievado nuilo a seiio
poi eIe. Mas ansiava, doIoiosanenle, sei anado poi Hans assin faIho
cono eia, e paia islo coilejava-o a sua naneiia. Una naneiia Ienla e
anoiveI, dedicada, sofiedoia e neIancIica, poien de una neIancoIia
que pode aidei e consunii nais piofundanenle do que lodas as paixes,
o que seiia nais de se espeiai de sua apaincia esliangeiia.
L no o coilejava conpIelanenle sen iesuIlado, pois Hans, que
aIis adniiava nLIe una ceila supeiioiidade, una veilosidade que
possiliIilava a Tonio expiessai coisas difceis, conpieendia len que a
exislia paia LIe un senlinenlo foia do conun, foile e deIicado.
Mosliava-se gialo, causando a Tonio aIguna feIicidade con sua
apioxinao ~ nas, lanlen, aIgun pesai poi cines, desiIuso, e peIo
esfoio inliI paia conseguii eslaleIecei una conunho espiiiluaI. Iois o
eslianho eia que Tonio, invejando de Hans Hansen o seu nodo Iivie de
vivei, conslanlenenle lenlava pux-Io paia o seu pipiio nodo, o que s
se dava poi nonenlos e, nesno assin, s apaienlenenle...
~ Li agoia una coisa naiaviIhosa, aIgo nagnfico... ~ disse LIe.
Andavan e chupavan laIas de fiulas que havian conpiado na Ioja do
Senhoi Iveisen, na Rua do Moinho, poi 1O pfennige. ~ Voc piecisava Iei,
Hans, poique se liala de Don CaiIos, de SchiI... Lu enpieslo, se voc
quisei...
~ Oh! No ~ disse Hans Hansen ~, deixe islo, Tonio, no seive
paia nin. Iico con os neus Iivios solie cavaIos, sale` H neIes
fologiafias foinidveis, digo-Ihe. Quando voc eslivei I en casa eu os
noslio a voc. So inslanlneos e ven-se os cavaIos no liole, no gaIope e
no saIlo, en lodas as posies que na ieaIidade no se consegue vei
poique so nuilo ipidas.
~ Ln lodas as posies` ~ peigunlou Tonio con coilesia. ~ Sin,
deve sei lonilo. Mas, voIlando a Don CaiIos, a olia passa aIen de
quaIquei concepo~ H liechos neIe, sale`, que so lo leIos e
aiielalan de laI naneiia que paiecen dai un esliondo...
~ D un esliondo` ~ peigunlou Hans Hansen.
~ Cono assin`
~ H poi exenpIo a paile onde o iei choiou poique fia liado
peIo naiqus... Mas o naiqus s o liaia poi dedicao ao pincipe, poi
quen LIe se saciificaia, conpieende` Lnlo ven a nolcia, do galinele
paia a anlecnaia, de que o iei choiou. Todos os coilesos eslo
peipIexos, e a genle fica lo conovido, poique LIe e un iei leiiiveInenle

7

igido e seveio.
Mas conpieende-se lo len poique choiou, e a nin ne d nais
pena do que sinlo peIo pincipe e o naiqus ieunidos. Lsl senpie lo s
e sen anoi, e agoia pensa que enconliou un anigo e e liado poi esle...
Hans Hansen oIhou de sosIaio paia o ioslo de Tonio e quaIquei
coisa nesle ioslo devia lei-Ihe despeilado o inleiesse peIo assunlo, pois,
iepenlinanenle, enfiou de novo o liao no do anigo e peigunlou:
~ De que nodo LIe o liaiu, Tonio`
Tonio enlusiasnou-se.
~ en! O caso e ~ coneou a faIai ~ que lodas as cailas paia
ialanle e IIandies...
~ A ven Livin }inneilhaI ~ disse Hans.
Tonio caIou-se. Que a leiia enguIa, pensou, esse }inneilhaI!
Ioi que len que vii e nos inconodai9 OxaI no venha conosco e no
faIe das auIas de equilao duianle lodo o caninho...
Livin }inneilhaI lanlen linha auIas de equilao. Lia o fiIho
do diieloi do lanco e noiava I adianle defionle ao noilaI. Con suas
peinas loilas e oIhos-eslieilos, j sen sua pasla escoIai, vinha peIa
aIaneda, ao enconlio deIes.
~ oa laide, }inneilhaI ~ disse Hans. ~ Lslou passeando un
pouco con o Kigei...
~ Tenho que ii a cidade ~ disse }inneilhaI paia fazei una
conpia. Mas eu aconpanho vocs un liecho... O que vocs ln a so
laIas de fiulas` Sin, oliigado, aceilo aIgunas. Ananh leienos
novanenle auIa, Hans. ~ Refeiia-se a auIa de equilao.
~ IoinidveI! ~ disse Hans. ~ Sale, eu vou ganhai agoia as
poIainas de couio poique liiei a neIhoi nola no exeiccio.
~ Voc no len auIas de equilao, Kigei` ~ peigunlou
}inneilhaI, e seus oIhos eian apenas duas feslas liiIhanles...
~ No ~ iespondeu Tonio, en lon indeciso.
~ Voc devia pedii ao seu pai paia lanlen lei auIas, Kigei ~
nencionou Hans Hansen.
~ Sin... ~ disse Tonio, apiessado e ao nesno lenpo indifeienle.
Duianle un nonenlo sua gaiganla se fechou, poique Hans o chanaia
peIo none de fanIia e Hans paieceu senlii islo, expIicando:
~ Chano voc de Kigei poi sei o seu none lo naIuco,
descuIpe, nas no goslo deIe. Tonio... islo nen e none. en, voc no
len cuIpa, Deus o Iivie!

8

~ No! L piovveI que voc en piincpio se chane assin,
poique len un son lo esliangeiio e e aIgo esquisilo... ~ disse
}inneilhaI, e fingiu eslai faIando paia o len.
Os Ilios de Tonio lieneian. ConlioIou-se e disse:
~ Sin, e un none iidcuIo, piefeiia, Deus sale, chanai-ne
Heniique ou CuiIheine, poden aciedilai.
Mas aconlece que ne lalizaian con o none de un iino de
ninha ne que se chana Anlonio, pois ninha ne, cono salen, e do
esliangeiio...
Depois caIou-se e deixou os dois faIaien solie cavaIos e naleiiaI
de couio. Hans deia o liao a }inneilhaI e faIava con aninado inleiesse,
inleiesse esse que nunca podeiia lei sido despeilado paia Don CaiIos...
De vez en quando Tonio senlia cono que vonlade de choiai, o
que Ihe fazia conicho no naiiz, lanlen linha dificuIdade de conlioIai
seu queixo, que conslanlenenle leinava en lienei...
Hans no goslava do seu none ~ que se podia fazei` LIe
chanava-se Hans e }inneilhaI, Livin, lon, islo eian nones
ieconhecidos poi lodos, a ninguen causando eslianheza. Mas Tonio eia
aIgo esliangeiio e singuIai, quisesse ou no, e eslava s e excIudo de
ludo o que eia noinaI e conun, apesai de no sei un cigano nun caiio
veide, e sin, o fiIho do CnsuI Kigei... Mas poi que Hans o chanava de
Tonio quando eslavan a ss, enveigonhando-se deIe quando se junlava a
un leiceiio` As vezes paiecia nlino e calivanle, sin. De que nodo LIe
o liaiu, Tonio`, linha peigunlado, e Ihe deia o liao, nas, quando
}inneilh4,1 apaieceia, iespiiaia aIiviado, alandonaia-o e sen pesai
ciilicaia o seu none de lalisno. Cono doa peicelei ludo islo!... Hans
Hansen no fundo goslava un pouco deIe quando eslavan a ss, islo
salia. Mas, apaiecendo un leiceiio, enveigonhava-se disso e o saciifi~
cava. L novanenle senlia-se sozinho. Iensou no Rei IiIipe. O iei choiaia...
~ Ciuzes! ~ disse Livin }inneilhaI ~ agoia lenho nesno que
ii a cidade! Ale Iogo, e oliigado peIas laIas de fiulas!
Depois, puIou nun lanco que eslava no caninho, coiieu solie
LIe con suas peinas loilas e afaslou-se.
~ }inneilhaI ne agiada! ~ disse Hans con nfase.
Tinha un nodo ninado e aiioganle de decIaiai suas sinpalias e
aveises, disliiluindo-as con condescendncia, poi assin dizei... Depois
conlinuou a faIai solie a auIa de equilao, poique eslava de venlo en
popa. Tanlen no eslava nuilo Ionge a casa dos Hansen, o caninho
solie os diques no lonava nuilo lenpo. Seguiavan seus lones e
incIinavan as caleas conlia o venlo foile e nido que iangia e genia

9

nos gaIhos despidos das ivoies. L Hans Hansen faIava enquanlo Tonio
s inleicaIava un vago Ah e Sin, sin, sen senlii aIegiia poi Ihe lei
Hans novanenle dado o liao, no aiielalanenlo da conveisa, pois eia
apenas una apioxinao sinuIada, sen inpoilncia.
Depois, peilo da eslao feiioviiia, alandonaian o caninho dos
diques e olseivaian un lien, que passava lufando cono losca
diIigncia. Conlaian os vages poi diveilinenlo e acenaian paia o
honen que eslava senlado no Ilino caiio, len no aIlo, enliuIhado no
seu casaco de peIes. L iio Laigo das TIias, en fienle a viIa do alacadisla
Hansen, paiaian e Hans nosliou, con nincia, cono eia diveilido ficai
de pe en cina do poilo e laIanai-se con o vaiven dos gonzos, que
iangian nun iudo infeinaI. Depois dislo LIe se despediu.
~ en! Agoia pieciso enliai ~ disse. ~ Ale Iogo, Tonio. De
oulia vez eu Ievo voc paia casa, pode eslai ceilo.
~ Ale Iogo, Hans ~ disse Tonio ~, foi agiadveI passeai.
Suas nos, que se apeilavan, eslavan noIhadas e sujas con a
feiiugen do poilo do jaidin. Mas quando Hans oIhou os oIhos de
Tonio, apaieceu aIgo cono una Ienliana aiiependida no seu ioslo
lonilo.
~ Ln lieve vou Iei Don CaiIos! ~ disse iapidanenle. ~
AqueIe liecho do iei no galinele deve sei foinidveI!
Depois, pegou sua pasla, coIocou-a enlaixo do liao e coiieu
peIo jaidin. Anles de desapaiecei denlio de casa, acenou nais una vez
paia lis con a calea.
L Tonio Kigei pailiu, liansfiguiado e aIado. O venlo
enpuiiava-o peIas coslas, nas no eia s poi isso que se novia con lanla
faciIidade.
Hans Ieiia Don CaiIos e enlo leiian aIgo en conun solie que
nen }inneilhaI nen oulio quaIquei podeiia faIai! Cono se
conpieendian len! Quen sale ~ laIvez ainda conseguiiia que LIe
fizesse veisos`...
No, no, islo no queiia! Hans no devia ficai cono Tonio nas
conlinuai cono eia, lo cIaio e foile cono lodos o anavan e Tonio nais
do que os oulios! Mas que Iesse Don CaiIos, no Ihe faiia nada naI... L
Tonio passou sol o veIho e laixo poilaI, andou peIo poilo e suliu a iua
ngiene, venlosa e noIhada paia a casa de seus pais.
NaqueIa ocasio seu coiao vivia, havia saudade nLIe e una
inveja neIancIica e un pouquinho de despiezo e una feIicidade de
alsoIula puieza.
A Iouia Inge, Ingeloig HoIn, fiIha do Di. HoIn, que noiava na

1O

Iiaa do Meicado, I onde se enconliava o poo en esliIo glico, aIlo e
ponludo, eia a eIa que Tonio Kigei anava quando linha dezesseis anos.
Cono aconleceu isso` LIe a viia niI vezes, poien, una noile viu-
a sol una ceila iIuninao, viu cono, en aninada conveisa con una
aniga, jogaia a calea paia o Iado, e de un ceilo nodo liavesso Ievaia a
no, no nuilo deIgada nen especiaInenle fina e pequena no de noa,
a nuca, novinenlo esle que fez a nanga de gaze lianca desIizai do seu
coloveIo, ouviu-a acenluai una paIavia, una paIavia indifeienle, de un
ceilo nodo, lendo sua voz un son quenle, e un xlase doninou seu
coiao, nuilo nais foile do que aqueIe que senliia oulioia quando, una
vez poi oulia, olseivava Hans Hansen, naqueIe lenpo, quando ainda eia
un pequeno nenino lolo.
Nesla noile Ievou consigo sua inagen, con a Iouia e giossa
liana, con os oIhos azuis, olIquos e iisonhos, con un seIin de saidas,
deIicadanenle naicado, solie o naiiz, e no conseguia doinii poique
ouvia o son de sua voz, lenlava laixinho inilai a enlonao con a quaI
pionunciava a paIavia e ao faz-Io senlia-se aiiepiai. A expeiincia f-Io
salei que eia o anoi, apesai de lei ceileza de que o anoi deveiia liazei-
Ihe nuila doi, loinenlos e huniIhaes, e que aIen disso desliua a paz e
deixava o coiao liansloidai con neIodias sen que enconliasse
sossego paia dai foina a aIguna coisa e lianqiIanenle foijai una pea
inleiiia. Assin nesno aceilava-o, enliegava-se conpIelanenle e zeIava
poi LIe con as foias de sua aIna, pois salia que o anoi eniiquecia e
dava vida e LIe ansiava poi sei iico e vivo en vez de na lianqiIidade
foijai aIgo concielo...
O encanlanenlo de Tonio Kigei peIa aIegie Inge HoIn deu-se
no saIo, esvaziado, da ConsuIesa Husleede, a quen calia dai a auIa de
dana naqueIa noile, pois eia un cuiso pailicuIai no quaI s os fiIhos das
piineiias fanIias lonavan paile, ieunindo-se na casa dos pais a fin de
iecelei Iies de dana e loas naneiias. Iaia isso, lodas as senanas,
vinha especiaInenle de Hanluigo o neslie de laIIel, Knaak.
Seu none eia Iianois Knaak, e que honen eia!
}ai Ihonneui de ne vous iepiesenlei
1
, dizia, non non esl
Knaak...
2
L islo no se pionuncia quando se faz a ieveincia, nas
quando se esl de novo eielo ~ laixo, poien conpieensveI. No se esl
diaiianenle na siluao de lei que se apiesenlai en fiancs, nas
salendo-se faz-Io de naneiia coiiela e peifeila nesle idiona, no se lei
nenhuna dificuIdade en faz-Io en aIeno.
Con que eIegncia o fiaque de seda piela se anoIdava aos seus

1
Lu lenho a honia de apiesenlai-ne.
2
neu none e Knaak.

11

goidos quadiis! As peinas das caIas caan en piegas nacias solie os
sapalos de veiniz enfeilados con Iaigos Iaos de celin, e seus oIhos
caslanhos oIhavan con una feIicidade cansada en loino de sua pipiia
leIeza.
Todos senlian-se inlinidados peIo excesso de sua seguiana e
loas naneiias. Andava ~ e ninguen andava cono eIe, eIslico, ondeanle,
osciIanle, iegianenle. ~ Lu lenho a honia de apiesenlai-ne, dizia, de
enconlio a dona da casa, incIinava-se e espeiava que Ihe eslendesse a no.
Se islo aconlecia, agiadecia con voz laixa, dava un passo fIexveI paia
lis, giiava solie o pe esqueido, Ianava o diieilo, con a ponla paia
laixo, ido assoaIho paia o Iado, e afaslava-se, laIouando as cadeiias.
Ao deixai una ieunio, ia-se de coslas paia a poila, incIinando-se,
no apanhava a cadeiia pegando-a poi una peina, aiiaslando-a peIo
assoaIho, nas caiiegava-a, seguiando-a Iigeiianenle peIo encoslo, e
deposilava-a, sen iudo. No ficava en pe con as nos ciuzadas solie a
laiiiga, enpuiiando a Ingua paia un canlo da loca. Se fazia islo, o
Senhoi Knaak linha una naneiia de inilai o geslo de laI nodo que, paia
o ieslo da vida, senlia-se aveiso a eIa...
Isso eia lalo. Mas no que se iefeiia a dana o Senhoi Knaak laIvez
ainda a doninasse en giau nais aIlo. No saIo vazio aidian as Iuzes de
gs no Iuslie e as veIas solie a Iaieiia, o assoaIho eslava enpoado de
laIco e os aIunos eslavan de pe nun nudo senicicuIo. Mas, aIen dos
ieposleiios, na saIa conlgua, eslavan senladas, solie cadeiias de peIcia,
as nes e lias, olseivando poi suas Iunelas cono o Senhoi Knaak, en
pose incIinada, apanhava e seguiava con dois dedos a lainha do seu
fiaque e, con peinas eIslicas, denonsliava as pailes isoIadas da
nazuica. Se, poien, lencionava deixai o seu plIico conpIelanenle
eslupefalo, saIlava iepenlinanenle do cho, sen iazo aIguna, fazendo
suas peinas giiaien no ai nuna veIocidade eslonleanle, poi assin dizei,
liinando con os nesnos, depois do que voIlava a esla leiia nuna queda
alafada que lodavia fazia ludo lienei nos seus nguIos...
Que nacaco inconpieensveI, pensava Tonio Kigei. Mas via
cono Inge HoIn, a aIegie Inge, nuilas vezes ficava seguindo os
novinenlos do Senhoi Knaak con un soiiiso alsoilo, e no s poi isso,
esle leIo donnio do coipo, no fundo, conseguia infundii-Ihe una ceila
adniiao. Cono eian caInos e inpeiluilveis os oIhos do Senhoi
Knaak! No oIhavan denlio das coisas, ale I onde ficavan conpIicados
e liisles, nada salian, a no sei que eian caslanhos e lonilos. Mas poi
isso seu poile eia lo oiguIhoso! Sin, eia pieciso sei loIo paia podei
andai cono LIe, e enlo se eia anado, poique se eia anveI.
Conpieendia lo len que Inge, a Iouia e doce Inge, oIhava paia o Senhoi
Knaak cono o fazia. Mas sei que nunca una noa oIhaiia assin paia

12

LIe nesno`
Oh! sin, islo aconlecia. Havia MadaIena Veinehien, a fiIha do
advogado Veinehien, con a loca suave e giandes oIhos escuios, seienos
e sonhadoies, Caa nuilas vezes duianle a dana, nas piocuiava-o
quando eia escoIha de danas, salia que LIe fazia veisos, pediia poi
duas vezes que Ihos nosliasse, e nuilas vezes oIhava-o de Ionge con a
calea incIinada. Mas de que Ihe seivia isso` LIe, LIe aiiiava Inge HoIn, a
Iouia e aIegie Inge, que poi ceilo o despiezava poi escievei coisas
poelicas... OIhava paia eIa, via seus oIhos azuis e olIquos cheios de
feIicidade e iionia, e una saudade invejosa, una doi acie, opiinenle,
salendo-se excIudo e eleinanenle eslianho a eIa, se aninhava no seu
peilo e aidia...
~ Iiineiio casaI en avanl
3
~ dizia o Senhoi Knaak, e no h
paIavias paia descievei con que naiaviIha pioduzia o son nasaI.
Lnsaiavan a quadiiIha, e, paia piofundo suslo de Tonio Kigei,
enconliou-se con Inge HoIn no nesno quadiado. LIe evilava-a cono
podia e nesno assin se enconliava conslanlenenle en sua pioxinidade,
pioilia os seus oIhos de se apioxinaien deIa e nesno assin seu oIhai
conslanlenenle caa solie sua pessoa... Agoia eIa se apioxinava peIa
no do iuivo Ieidinand Mallhiessen, desIizando e coiiendo, jogava a
calea paia lis e, iespiiando aIiviada, ficava na sua fienle. O Senhoi
IIeinzeIniann, o pianisla, locava no lecIado con suas nos ossudas, o
Senhoi Knaak conandava, a quadiiIha coneava.
LIa se novinenlava na sua fienle paia I e paia c, paia a fienle e
paia lis, andando e giiando, un aiona, que vinha do seu caleIo ou da
deIicada fazenda lianca de seu veslido, locava-o de vez en quando, e
seus oIhos se luivavan nais e nais. Lu ano voc, queiida, doce Inge,
dizia inlinanenle, e punha neslas paIavias loda a doi que senlia poi eIa
eslai lo zeIosa e aIegie en danai e no Ihe dai aleno. Un Iindo
poena de Sloin Ihe ocoiieu: Queiia doinii, nas voc piecisa danai.
Lia aloinenlado peIo paiadoxo huniIhanle que exislia no falo de
lei que danai quando anava...
~ Iiineiio pai en avanl! ~ dizia o Senhoi Knaak, pois vinha
una nova voIla. ~ ConpIinenl! MouIinel des danes! Toui de nain! ~
L ninguen descieve de que naneiia giaciosa LIe engoIia o e nudo do
de.
~ Segundo pai en avanl! ~ Lia a vez de Tonio Kigei e sua
dana. ~ ConpIinenl! ~ L Tonio Kigei cuivou-se. ~ MouIinel des
danes! ~ L Tonio Kigei, de calea laixa e cenho ceiiado, coIocou sua
no solie as nos das qualio danas, solie a de Inge HoIn, e danou

3
Ln fienle! Iaia dianle!

13

nouIinel.
Ln voIla coneaian iisos e gaigaIhadas. O Senhoi Knaak fez
una pose de laiIado que expiinia un hoiioi esliIizado.
~ Oh! ~ excIanou. ~ Iaien, paien! Kigei peideu-se enlie as
danas. Ln aiiiie, Senhoiila Kigei, paia lis, fi donc! Todos j
conpieendeian, s o senhoi no. Saia! Iaia lis con o senhoi! ~ L
puxou dun Ieno de seda anaieIa, enxolando con esle a Tonio Kigei
ale o seu Iugai.
Cunpiinenlo! MoIinele das danas! HaliIidade!
Todos iiian, iapazes, noas e as senhoias aIen dos posligos,
pois o Senhoi Knaak fizeia aIgo exlienanenle engiaado do incidenle e
lodos se diveiliian cono nun lealio. S o Senhoi HeinzeInann espeiava,
con expiesso seca e coneiciaI, peIo sinaI paia conlinuai a locai, pois j
eslava caIejado conlia os efeilos do Senhoi Knaak.
Ln seguida a quadiiIha conlinuou. L depois veio o inleivaIo. A
copeiia enliou peIa poila con a landeja liIinlando cheia de copos con
geIeia de uvas, e a cozinheiia seguiu suas pegadas con un caiieganenlo
de loIo de passas. Mas Tonio Kigei afaslou-se soiialeiio, foi
secielanenle ale o coiiedoi e I ficou, en pe, con as nos ciuzadas nas
coslas, defionle a una janeIa con a peisiana descida, sen iefIelii que no
se podia vei aliaves dessas peisianas, sendo poilanlo iidcuIo ficai en
fienle deIas e fingii eslai oIhando paia foia.
Mas LIe oIhava denlio de si, onde havia lanlo anaigoi e noslaIgia.
Ioi que, poi que se achava aqui` Ioi que no eslava senlado no seu
quailo, na janeIa, Iendo Innensee
4
, de Sloiin, e oIhando de vez en
quando paia o jaidin no ciepscuIo, onde a veIha nogueiia iangia` Lsle
leiia sido seu Iugai. Danassen os oulios, que eian vivos e hleis!... No,
no, seu Iugai, apesai de ludo, eia aqui, onde salia eslai peilo de Inge,
nesno eslando soIiliio e afaslado, lenlando difeienciai, enlie o
nuiniio, liIinlai e iisos ~ denlio, a voz deIa, que soava cono a vida
quenle. Seus oIhos, olIquos e azuis, Iouia Inge! Sei lo lonila cono voc
e s e possveI quando no se I Innensee e nunca se lenla fazei una
olia iguaI, islo e o ligico!...
LIa deveiia vii! Deveiia peicelei que LIe se ausenlaia, deveiia
senlii o que se passava con LIe, deveiia segui-Io as escondidas, nesno
que s o fizesse poi pena, coIocai sua no solie seu onlio e dizei:
Lnlie e junle-se a ns, seja aIegie, eu ano voc. L esculava e espeiava,
nuna lenso iiiacionaI, que eIa viesse. Mas eIa no vinha de naneiia
aIguna... Islo no aconleceiia nesle nundo.

4
O Lago de Innen

14

Tanlen eIa iiia deIe cono lodos os oulios` Sin, assin fizeia,
poi nuilo que quisesse que no fosse veidade, poi eIa e poi LIe. L, no
enlanlo, s danaia nouIinel des danes poi eslai alsoilo con a piesena
deIa.
L que inpoilncia linha` TaIvez un dia paiassen de iii! H
pouco lenpo una ievisla no linha aceilo un poena seu, apesai de o
poena no lei sido pulIicado, poique a ievisla faIiia anles` Chegaiia o
dia en que seiia ceIelie, quando seiia inpiesso ludo o que LIe escievesse,
e da veiian se inpiessionaiia Inge HoIn...
No inpiessionaiia, no, a e que eslava. MadaIena Veinehien,
que senpie caa, esla, sin. Mas nunca Inge HoIin, nunca a aIegie Inge de
oIhos azuis. L, poilanlo, no eia ludo en vo`...
Tonio Kigei conliaiu-se doIoiosanenle con esle pensanenlo.
Senlii cono foias naiaviIhosanenle locanles e neIancIicas se noven
denlio de voc e ao nesno lenpo salei que aqueIes poi quen voc senle
aliao as confionlan con aIegie hosliIidade. Mas, apesai de eslai
isoIado, excIudo e sen espeianas en fienle de una peisiana fechada, e
de, na sua ngoa, fazei cono se pudesse oIhai aliaves deIas, assin
nesno eia feIiz. Iois naqueIa ocasio seu coiao vivia. Quenle e liisle
lalia poi voc, Inge HoIn, e a aIna deIe envoIvia sua Iouia, cIaia e
liavessa pequena peisonaIidade vuIgai, en dilosa alnegao.
Mais de una vez ficaia, con o ioslo afogueado, en Iugaies
isoIados onde a nsica, o peifune das fIoies e o linii dos copos s
peneliavan laixinho, e piocuiaia, no iudo afaslado da fesla, dislinguii o
son de sua voz, ficaia I en doies e, no enlanlo, feIiz. Mais de una vez
senliia-se nagoado poique podia faIai con MadaIena Veinehien, que
senpie caa, que o conpieendia e que con LIe iia e ficava seiia, enquanlo
a Iouia Inge, nesno quando eslava senlada ao Iado deIe, senlia a
dislncia que o sepaiava deIa, pois seu nodo de faIai no eia o deIa. L
nesno assin eia feIiz, pois a feIicidade, dizia paia si nesno, no e sei
anado, islo e una salisfao nisluiada con asco paia a vaidade. A
feIicidade e anai e laIvez coIhei pequenas apioxinaes iIusiias da
pessoa anada. L inleiioinenle anolou esle pensanenlo, expandiu-o e
senliu-o ale o nago.
IideIidade!, pensava Tonio Kigei. Queio sei fieI e an-Ia,
Ingeloig, enquanlo eu viva! To sinceio eia! No enlanlo, denlio deIe,
cochichava un Ieve nedo e liisleza de que linha esquecido poi conpIelo
Hans Hansen, apesai de v-Io diaiianenle. L o feio e niseiveI eia que
esla voz, laixa e un pouco peifida, linha iazo, pois que o lenpo
passava e dias viiian nos quais Tonio Kigei no nais eslaiia pionlo a
noiiei, lo incondicionaInenle, peIa aIegie Inge, poique senlia vonlade e
foias denlio de si paia ieaIizai, a seu nodo, coisas exliaoidiniias no

15

nundo.
L iodeava con cauleIa o aIlai de saciifcio onde aidia a casla
chana do seu anoi, ajoeIhava-se en fienle e aliava-a e aIinenlava-a de
lodos os nodos, poique queiia sei fieI. L depois de aIgun lenpo, lodavia,
inpeicepliveInenle, sen aIaide e iudo, eIa se apagou.
Mas Tonio Kigei ainda ficou poi aIgun lenpo en fienle do aIlai
fiio, cheio de espanlo e desiIuso, poique a fideIidade eia aIgo inpossveI
no nundo.
Depois encoIheu os onlios e seguiu o seu caninho.
LIe seguia o caninho que devia seguii, un pouco negIigenle e
sen iilno, assoliando, con a calea incIinada paia o Iado, oIhando paia
a dislncia, e, quando eiiava o caninho, islo aconlecia poique paia
aIguns seies no exislen caninhos ceilos. Quando Ihe peigunlavan o
que pensava sei, dava infoinaes conliadiliias, pois que coslunava
dizei (e j lonaia nola dislo) que liazia en si possiliIidades paia niI
exislncias, lendo no nlino o conhecinenlo de, no fundo, seien ludo
coisas inpossveis...
} anles de deixai a cidade nalaI, as gaiias e os Iaos que a eIa o
piendian linhan-se despiendido.
A veIha fanIia Kigei, pouco a pouco, caia en eslado de
desnoionanenlo e dissoIuo, e as pessoas linhan iazoes paia lanlen
aliiluii aos sinais desla siluao o pipiio gnio e os nodos de Tonio
Kigei.
A ne de seu pai noiieia, a calea da fanIia, e pouco depois
seguiu-Ihe seu pai, aqueIe senhoi aIlo, pensalivo, que se veslia con
cuidado e usava una fIoi canpeslie na IapeIa. A giande casa dos Kigei,
con sua iespeilveI hisliia, eslava a venda, e a fiina exlinla. A ne de
Tonio, poien, sua leIa e fogosa ne, que locava lo naiaviIhosanenle
piano e landoIin, e a quen ludo eia indifeienle, casou-se novanenle,
depois de un ano, e poi sinaI con un nsico, un viiluose con none
ilaIiano ao quaI seguiu paia dislncias azuIadas. Tonio Kigei achou isso
un lanlo desiegiado, nas leiia eIe o diieilo de inpedi-Ia` LIe escievia
veisos e nen sequei podia iespondei o que afinaI pensava sei...
L deixou a anguIosa cidade nalaI, onde o venlo sopiava en voIla
das esguias cuneeiias, deixou o iepuxo e a veIha nogueiia do jaidin, os
nlinos de sua infncia, deixou lanlen o nai que lanlo anava e no
senliu ngoa con isso. Iois linha ciescido e ficaia inleIigenle,
conpieendeia o que se passava con LIe e eslava cheio de escinio peIa
exislncia giosseiia e laixa que poi lanlo lenpo o seguiaia no seu neio.
LIe se enliegou conpIelanenle ao podei que Ihe paiecia o nais

16

eIevado desle nundo, paia os seivios aos quais se senlia deslinado e que
Ihe pionelian giandeza e honia, ao podei do espiilo e da paIavia, que,
soiiindo, ieina solie o nundo inslinlivo e nudo. Con seu joven
enlusiasno dedicou-se a LIe, e esle ieliiluiu-Ihe con ludo o que linha
paia piesenleai, deIe lonando en paganenlo, inpIacaveInenle, ludo o
que cosluna exigii.
Aguou o oIhai, fazendo-o conpeneliai-se das giandes paIavias
que enchen o peilo do honen, descoliiu-Ihe as aInas dos honens e a
sua pipiia, deu-Ihe cIaiividncia e nosliou-Ihe o fin que esl alis das
paIavias e alos. Mas o que LIe via eia islo: conicidade e niseiia
conicidade e niseiia.
Lnlo veio a soIido, con o loinenlo e o oiguIho da cognio,
poique no se senlia len no cicuIo dos inocenles con a aIna aIegie e
olscuia e esles, poi sua vez, senlian-se peiluilados peIo sinaI na sua
lesla. Mas a aIegiia na paIavia e nas foinas se loinou cada vez nais doce
paia LIe, pois coslunava dizei (e j lonaia nola dislo) que o
conhecinenlo da aIna sonenle nos faiia infaIiveInenle liislonhos, se o
conlenlanenlo da expiesso no nos conseivasse acoidados e aIegies...
Vivia en giandes cidades. no suI, na espeiana de que o soI de I
desse un anaduiecinenlo feiliI a sua aile, laIvez fosse o sangue de sua
ne que o aliasse paia j. Mas cono seu coiao eslava noilo e sen
anoi, viu-se envoIvido en avenluias cainais, desceu piofundanenle na
sensuaIidade e pecado e sofiia indesciiliveInenle con islo. TaIvez fosse a
heiana de seu pai. do senhoi conpiido, pensadoi e len veslido, coiii a
fIoi canpeslie na IapeIa, que o fizesse sofiei lanlo I enlaixo, e as vezes,
senlii una fiaca e saudosa Ienliana, una aIegiia de aIna, que oulioia
fia deIe e que no enconliava nais enlie lodas as voIupluosidades.
Un nojo e dio conlia os senlidos e una sede de puieza e paz
decenle possuian-no, apesai de iespiiai o ai da aile, aqueIe ai noino,
doce e peifunado de una eleina piinaveia, no quaI puIsava, feinenlava
e liolava o secielo deIeile de geiai. Assin, inconslanle, un joguele enlie
foiles exlienos, enlie a feiiea espiiiluaIidade e a consunidoia
sensuaIidade, sol ienoisos da conscincia, foi induzido a Ievai una vida
exliavaganle, dissoIula e esquisila, que LIe, Tonio Kigei, no fundo
deleslava. Que Ialiiinlo!, pensava as vezes. Cono foi possveI
envoIvei-ne en lodas eslas avenluias` Lu no sou un cigano nun caiio
veide, de casa...
Mas, a nedida que sua sade foi enfiaquecendo, sua veia ailslica
foi aguada, loinou-se difciI de conlenlai, supeiioi, nagnfico, fino,
iiiilado conlia a lanaIidade e aIlanenle sensveI en ieIao ao lalo e ao
goslo.
Quando foi nolado peIa piineiia vez, fez-se ouvii, enlie os que

17

eslavan inleiessados, nuilo apIauso e aIegiia, pois eia una olia
iicanenle lialaIhada que apiesenlaia, cheia de hunoi e conhecinenlo
dos sofiinenlos.
L iapidanenle seu none, aqueIe nesno none peIo quaI eia
chanado con iepieenso peIos piofessoies, o nesno con o quaI assinaia
suas piineiias iinas a nogueiia, ao iepuxo e ao nai, esle son conposlo
do suI e do noile, esle none luigus, con aies exlicos, loinou-se una
finuIa que indicava exceIncia, pois a doIoiosa nincia de suas
expeiincias se junlava una iaia, lenaz e anliciosa alividade que, en
Iula con a iiiilanle dificuIdade de conlenlai o seu goslo, sol foiles
loinenlos, pioduziu olias foia do conun.
No lialaIhava cono aIguen que lialaIha paia vivei, lialaIhava
cono aIguen que nada nais quei seno lialaIhai, poique cono sei
vivenle no se dava nenhun vaIoi, s desejando sei consideiado cono
ciiadoi, vagueando, de ieslo, en cinza e sen sei nolado, cono un aloi
sen sua naquiIagen, que nada e enquanlo no len o que iepiesenlai.
TialaIhava siIenciosanenle, iecoIhido, invisveI e cheio de despiezo
peIos pequenos, paia os quais o lialaIho eia un enfeile sociveI, os quais,
fossen polies ou iicos, se exilian seIvagens e iolos ou Iuxavan con
giavalas pessoais, que en piineiia Iinha inlencionavan sei feIizes, genlis
e Ievai una vida ailslica, desconhecendo que as loas olias s se foinan
sol a piesso de una vida duia, que aqueIe que vive no lialaIha e que e
pieciso lei noiiido paia sei un conpIelo ciiadoi.
~ Inconodo` ~ peigunlou Tonio Kigei, no Iiniai do aleIiei.
Seguiava seu chapeu na no e ale se incIinava un pouco, apesai de
Lisaviela Ivanovna sei sua aniga, a quen ludo conlava.
~ Tenha d, Tonio Kigei, e enlie sen ceiinnias! ~ iespondeu
eIa, con sua enlonao saIlilanle.
~ Todos salen que leve una loa educao e conhece loas
naneiias. ~ Lnquanlo faIava, enfiou o pinceI na no esqueida, junlo a
paIela, eslendeu-Ihe a diieila e oIhou paia o ioslo deIe, iindo e sacudindo
a calea.
~ Sin, nas esl lialaIhando ~ disse. ~ Deixe-ne vei...! Oh!
voc piogiediu. ~ L olseivou, aIleinadanenle, os desenhos coIoiidos
que, incIinados solie cadeiias, se enconliavan de anlos os Iados do
cavaIele, e a giande leIa de Iinho coleila poi una leia quadiada de Iinhas
solie a quaI, enlie o confuso e especliaI esloo de caivo, coneavan a
apaiecei as piineiias nanchas coIoiidas.
Islo se passava en Munique, nun piedio de fundos da Rua
ReIing, a viios Iances de escada do ies-do-cho.
L foia, alis da janeIa con Iuz vinda do noile, doninava un ceu

18

azuI. Un goijeio de pssaios, iaios soIaies e un doce e novo ai de
piinaveia que enliava poi un posligo aleilo se nisluiavan ao cheiio do
fixadoi e das linlas a Ieo que enchian o IocaI de lialaIho. ~
Desinpedida, a Iuz douiada da laide cIaia inundava o exlenso
desadino do aleIiei, iIuninava geneiosanenle o assoa~ Iho un pouco
danificado, a losca nesa que ficava enlaixo da janeIa, coleila de
gaiiafinhas, lulos e pinceis e os esludos sen noIduias nas paiedes Iisas,
iIuninado, o lionlo de seda fendida que, pixino a poila, Iinilava un
pequeno canlo da saIa de eslai e quailo, noliIiado con goslo, iIuninava
a olia en andanenlo no cavaIele, a pinloia e o poela na fienle do nesno.
LIa podeiia lei a idade deIe, islo e, un pouco aIen dos liinla. No
seu avenlaI azuI-naiinho e nanchado, eIa eslava senlada nun
lanquinho laixo e apoiava o queixo na no. Seu caleIo, caslanho,
Iigeiianenle giisaIho dos Iados, con un penleado pieso, coliia as
lnpoias en Ieves ondas, dando una noIduia paia o seu ioslo noieno,
de foinalo esIavo, inlensanenle sinplico con seu naiiz aiielilado, con
os ossos das nas do ioslo laslanle saIienles e os pequenos oIhos negios
e liiIhanles. Tensa, desconfiada e ao nesno lenpo iiiilada, eIa
olseivava, con un oIhai de sosIaio e apeilado, o seu lialaIho...
LIe eslava en pe ao seu Iado, con a no diieila apoiada na
cinluia e con a esqueida viiando, apiessada, o ligode. Suas solianceIhas
olIquas fazian un novinenlo esfoiado e caiiegado, enquanlo
assoliava laixinho, cono de coslune. Lslava veslido con exlieno
cuidado e soliiedade, nun leino cinza de coile discielo. Mas na lesla
suIcada, solie a quaI o caleIo escuio se pailia lo sinpIes e coiielo,
nolava-e un eslienecinenlo neivoso, e os liaos suIinos de seu ioslo j
eslavan. naicados, cono que deIineados e pionunciados poi un Ipis
duio de Iousa, apesai de sua loca apiesenlai conloinos suaves e seu
queixo sei deIicado...
Depois de aIgun lenpo passou a no solie a lesla e os oIhos, e
viiou-se.
~ No devia lei vindo ~ disse.
~ Ioi que no devia, Tonio Kigei`
~ Levanlei-ne h pouco do neu lialaIho, Lisaviela, e a ninha
calea esl cono esla leIa: un cavaIele, un pIido esloo, sujo de
coiiees e aIgunas nanchas coIoiidas. Sin, e agoia venho e vejo o
nesno. L lanlen enconlio de novo o confIilo e o conliasle que ne
aloinenlan en casa ~ disse LIe, faiejando o ai. ~ L eslianho! Quando
un pensanenlo nos donina, ns o enconlianos expiesso en lodos os
Iugaies, ns o cheiianos ale no venlo. Iixadoi e aiona de piinaveia, no
e`

19

Aile e ~ sin, que e a oulia coisa` No diga naluieza ~,
Lisaviela, a naluieza no e exlenuanle. Ah! No!
Teiia sido neIhoi eu dai un passeio, apesai de exislii a dvida
de que ne senlisse neIhoi ou no. H cinco ninulos, no Ionge daqui,
enconliei un coIega, AdaIleilo, o noveIisla. Que v paia o infeino a
piinaveia!, disse, no seu nodo agiessivo. L e conlinua a sei a nais
hoiiveI eslao do ano! O senhoi consegue apanhai un pensanenlo
iacionaI, Kigei, o senhoi pode apiinoiai, lianqiIanenle, o neIhoi
chisle e efeilo quando seu sangue foiniga, de una naneiia indecenle, e
una poio de sensaes eslianhas que o desassossegan, assin que as
exanina, se ieveIan cono coisas decididanenle liiviais e conpIelanenle
inleis`
Quanlo a nin, vou agoia ao cafe. L una iegio neulia, incIune
a nudana da eslao, sale`, iepiesenla, poi assin dizei, a esfeia
dislanle e eIevada da Iileialuia, na quaI s se e capaz de ideias nolies...!
L LIe foi ao cafe, e eu devia lei ido con LIe, laIvez.
~ Lisaviela diveiliu-se.
~ Lssa e loa, Tonio Kigei. O dilo do foinigai indecenle e
lon. L de ceilo nodo LIe len iazo, poique no se consegue ieaIizai
nada de exliaoidiniio na piinaveia. Mas agoia piesle aleno. Apesai
de ludo, ainda vou fazei esla pequena coisa aqui, esle pequeno chisle e
efeilo, cono diiia AdaIleilo. Depois vanos ao saIo, e lonanos ch e
voc desalafa, pois vejo peifeilanenle que hoje esl caiiegado. Ale I,
aconode-se en aIgun Iugai, naqueIe caixole, poi exenpIo, se no livei
ieceio peIo seu leino aiislocilico...
~ Oia, deixe-ne en paz con leinos, Lisaviela Ivanovna! Deseja
que eu ande con una jaquela iasgada de veIudo ou use un coIele de
seda veineIha`
Cono ailisla senpie se e, inleiioinenle, avenluieiio suficienle.
Lxleiioinenle a genle deve veslii-se len, dialo! e conpoilai-se cono
honen decenle... No, caiiegado no eslou ~ disse LIe, e olseivou-a
piepaiai una nisluia na paIela. ~ } ouviu que e sonenle un piolIena
e un conliasle que eslo no neu pensanenlo e ne peiluilan no
lialaIho... Sin, de que eslvanos faIando agoia nesno` De AdaIleilo, o
noveIisla, e que honen oiguIhoso e fiine LIe e. A piinaveia e a nais
hoiiveI eslao do ano, disse LIe, e foi paia o cafe. Deve-se salei o que
se quei, no e veidade` Veja, lanlen a nin a piinaveia pe neivoso,
lanlen a nin a encanladoia liiviaIidade dos anseios e senlinenlos que
eIa despeila ne pe confuso, s que no consigo iepieend-Ia e despiez-
Ia poi isso, pois aconlece que ne enveigonho deIa, enveigonho-ne de
sua puia naluiaIidade e de sua liiunfanle nocidade. No sei se devo

2O

invejai AdaIleilo ou nenos ~ despiez-Io, poique no enlende nada
disso... TialaIha-se naI na piinaveia, e ceilo, e poi qu` Ioique se senle.
L poique e un ignoianle aqueIe que aciedila que o ciiadoi pode senlii.
Todo veidadeiio e sinceio ailisla soiii da ingenuidade desle engano
chaiIalo, neIancIico, laIvez, nas soiii. Iois aquiIo que se diz nunca
deve sei o essenciaI, nas lo-sonenle o naleiiaI, indifeienle en piincpio,
de que se conpe a ciiao eslelica nuna Ieve e seiena supeiioiidade. Se
dei denasiado vaIoi aquiIo que len a dizei, se o seu coiao lalei con
caIoi denasiado poi isso, pode eslai ceila de un conpIelo fiasco. Voc
loina-se senlinenlaI, aIgo de pesado, de seiio-desajeilado, sen iionia,
desgoveinado, sen lenpeio, nonlono, lanaI se foina sol suas nos, e
o fin e nada nais que indifeiena poi paile das pessoas, nada nais que
desiIuso e Ianenlao de sua paile... Iois, Lisaviela: o senlinenlo, o
cIido e coidiaI senlinenlo e senpie lanaI e sen uliIidade, ailslicos so
sonenle nossas iiiilaes e os fiios xlases de nosso coiionpido e
ailificioso sislena neivoso. L pieciso que se seja aIgo foia da hunanidade
ou desunano, que se esleja paia a hunanidade nuna ieIao
eslianhanenle dislanle e indifeienle, paia sei-se capaz de inleipielai ou
nesno senlii-se lenlado a isso, inleipielai paia apiesenlai de nodo
efelivo e con goslo. O don paia o esliIo, foina e expiesso j piessupe
esla fiia e desconlenle ieIao paia con a hunanidade. Iois o senlinenlo
so e foile ~ islo esl confiinado ~ no len goslo. Moiie o ailisla
quando se loina honen e conea a senlii. Islo salia AdaIleilo e poi isso
foi ao cafe, paia a esfeia dislanle, sin senhoia!
~ Lnlo, que Deus esleja con LIe, disse Lisaviela, e Iavou as
nos nuna lacia de foIha.
~ AfinaI, no piecisa segui-Io.
~ No, Lisaviela, no o sigo, e unicanenle poique, de vez en
quando, sou capaz, de enveigonhai-ne da ninha piinaveia de ailisla.
Veja, de quando en quando, iecelo cailas de nos eslianhas, eIogios e
agiadecinenlos de un dos neus Ieiloies, nensagens adniiveis de
pessoas enocionadas. Leio eslas cailas e un enleinecinenlo penelia-ne,
en face do cIido e acanhado senlinenlo hunano que aqui ninha aile
despeilou, una especie de pena apossa-se de nin, encaiando o ingnuo
enlusiasno que faIa das Iinhas, e coio ao pensai quanlo esle sinceio sei
hunano ficaiia enliliado se desse una oIhadeIa alis dos laslidoies,
quando sua inocncia conpieendesse un dia que un honen honiado,
so e decenle de naneiia aIguna escieve, iepiesenla, conpe... ludo islo
no inpedindo que uliIize seu enlusiasno poi neu geno, a fin de
enaIlecei e eslinuIai-ne, que o lone nuilo a seiio e que faa, aIen disso,
a caia de un nacaco que iepiesenla un giande honen... Oia, no ne
inleiionpa, Lisaviela! Lu Ihe digo que nuilas vezes ne sinlo cansado
paia noiiei de iepiesenlai o hunano sen lonai paile do hunano...

21

O ailisla afinaI e un honen` Que peigunlen a nuIhei poi sua
opinio! A nin ne paiece que ns, ailislas, lodos pailiIhanos un pouco
do deslino daqueIes neninos canloies... Canlanos con enleinecenle
leIeza. Todavia...
~ Devia enveigonhai-se un pouco, Tonio Kigei.
Venha agoia lonai o seu ch. A gua j vai feivei, e aqui h
cigaiios. O senhoi paiou no canlo sopiano, conlinue da. Mas
enveigonhe-se. Se eu no soulesse con que paixo oiguIhosa se dedica a
sua piofisso...
~ No faIe en piofisso, Lisaviela Ivanovna! A Iileialuia no e
piofisso aIguna, e sin una naIdio ~ que saila disso. Quando e que
conea a se fazei senlii esla naIdio` Cedo, leiiiveInenle cedo. Ln un
lenpo quando faciInenle ainda se pode vivei en paz c hainonia con
Deus e o nundo. Voc conea a se senlii naicada, nun conliasle
nisleiioso paia con os oulios, os conuns, os coideiios, o alisno da
iionia, da desciena, da oposio, da cognio, do senlinenlo, que a
sepaia dos honens, loina-se nais e nais piofundo, esl isoIada e da en
dianle no h nais enlendinenlo. Que deslino! Supondo que o coiao
esleja suficienlenenle vivo, e conlinuou suficienlenenle anoioso, e un
senlinenlo hoiiveI.... Sua conscincia incendeia-se poique, enlie
niIhaies, senle a naica na sua lesla, e peicele que a ninguen escapa.
Conheci un aloi geniaI que, cono honen, linha de Iulai conlia una
doenlia linidez e inconslncia. Seu solieexcilado senlinenlo de
peisonaIidade unido a escassez de papeis, de laiefa iepiesenlaliva,
causavan islo nesle ailisla conpIelo e honen enpoliecido... Un ailisla,
un veidadeiio ailisla, no un paia quen a aile e sua piofisso civiI, nas
un piedeslinado e anaIdioado, esle voc nola con pouca peispiccia
enlie a nuIlido. O senlinenlo de sepaiao e eslianheza, de salei-se
ieconhecido e olseivado, aIgo ao nesno lenpo iegio e enlaiaado, e
nolado en seu ioslo, Nos liaos de un duque que, en liajes civis, passa
peIa nuIlido, pode-se vei aIgo seneIhanle. Mas aqui no ajuda o civiI,
Lisaviela!. Ionha un disfaice, una nscaia, visla-se cono un adido de
enlaixada ou un lenenle da guaida en feiias.
MaI piecisa Ievanlai os oIhos e dizei una paIavia e lodos saleio
que voc no e hunana, nas aIgo eslianho, adniiveI, difeienle... Mas
que e o ailisla` Ieianle nenhuna oulia peigunla a conodidade e a
pieguia de conhecinenlo da hunanidade palenleaian-se lo igidas.
Isso e don, diz con huniIdade a loa genle que esl sol efeilos de un
ailisla, poique efeilos aIegies e eIevados, na sua opinio lenevoIa, deven
sei incondicionaInenle lanlen de oiigen aIegie e eIevada, ninguen.
desconfia de que aqui laIvez se liale de aIgo exlienanenle iuin, de un
don exlienanenle duvidoso... Salenos que os ailislas se senlen

22

faciInenle ofendidos ~ len, lanlen se sale que con pessoas de loa
conscincia e de sIida peisonaIidade, islo geiaInenle no se d... Veja,
Lisaviela, nulio conlia o lipo de ailisla, no fundo de ninha aIna ~ en
senlido figuiado ~, a inleiia desconfiana que lodos os neus honiados
anlepassados, na acanhada cidade, leiian denonsliado a quaIquei
saIlinlanco e ailisla avenluieiio. Oua o seguinle. Conheo un
lanqueiio, un coneicianle giisaIho, que possui o don de escievei
noveIas. Iaz uso desle seu don nas hoias de foIga e seus lialaIhos so, as
vezes, exceIenles. Apesai ~ digo apesai ~ desla sulIine disposio,
esle honen no e inleiianenle honiado, ao conliaiio, j cunpiiu una
giande senlena e poi nolivos decisivos. Sin, pode-se dizei que foi na
piiso que ieconheceu o seu don e suas expeiincias cono pieso
foinaiian a lase fundanenlaI de lodas as suas piodues. Iodei-se-ia,
con aIguna. audcia, chegai a concIuso de que e pieciso lei eslado en
aIguna piiso paia se loinai poela. Mas no se inpe a suspeila de que
suas expeiincias na piiso eslivessen, inlinanenle, nenos Iigadas as
iazes e oiigens de seu don ailslico, do que aquiIo que o Ievou paia I`
Un lanqueiio que escieve noveIas e iaio, no e` Mas un lanqueiio,
honiado e iespeilado e no-ciininoso, que escieve noveIas ~ isso no
exisle... Sin, esl iindo agoia. e, no enlanlo, s faIo neio liincando.
Nenhun piolIena, nenhun nesle nundo, e nais anguslioso que
o do don ailslico e seu efeilo hunano. Iegue a olia nais adniiveI do
lpico e, poilanlo, nais podeioso ailisla, pegue una olia lo nilida e
pio~ fundanenle anlgua cono Tiislo e IsoIda, e olseive o efeilo que
esla olia len solie o honen joven, so, con senlinenlos foiles e
noinais. Vei eIevao, foilificao, cIido e honeslo enlusiasno, laIvez o
inpuIso paia pessoaInenle ciiai aIgo ailslico... O lon anadoi! Denlio
de ns, ailislas, a coisa e nuilo difeienle do que LIe, con seu cIido
coiao e honeslo enlusiasno possa inaginai. Vi ailislas adoiados e
apIaudidos fienlicanenle poi nuIheies e iapazes, enquanlo eu os
conhecia... A genle faz, ao que se iefeie a oiigen, aos aspeclos e as
condies ailslicas, senpie de novo, as nais eslianhas descoleilas...
~ Nos oulios, Tonio Kigei ~ descuIpe ~, ou no sonenle nos
oulios`
LIe caIou-se. Iianziu suas solianceIhas olIquas e assoliou.
~ Ieo que ne d sua xcaia, Tonio. No esl foile.
L lone un novo cigaiio. De nais a nais, sale nuilo len que
encaia eslas coisas cono no piecisan, necessaiianenle, sei encaiadas...
~ Lsla e a iesposla de Hoicio, queiida Lisaviela.
OIhai assin as coisas, quei dizei, oIh-Ias con denasiada
nincia, no e veidade`

23

~ Lu digo que poden sei oIhadas do nesno nodo de un oulio
piisna, Tonio Kigei. Sou apenas una nuIhei lola que pinla, e se, ainda
assin, sei iepIicai, se posso piolegei un pouco a sua pipiia piofisso,
poi ceilo no e nada de novo o que apiesenlo, nas sonenle una
Ienliana paia o que voc nesno sale nuilo len... en: o efeilo
puiificanle e sanadoi da Iileialuia, a desliuio das paixes peIa
inleIigncia e peIa paIavia, a Iileialuia cono caninho paia a
conpieenso.
Iaia o peido e o anoi, o podei Iileiladoi da Iinguagen, o
espiilo Iileiiio cono faloi nais nolie do espiilo hunano, o Iileialo
cono honen peifeilo, cono sanlo ~ encaiai as coisas assin seiia dizei
no as encaiai con suficienle pieciso`
~ Ten iazo de faIai assin, Lisaviela Ivanovna, en consideiao,
sen dvida, as olias dos seus poelas, a adoiveI Iileialuia iussa, que de
falo iepiesenla a sanla Iileialuia da quaI voc faIa. Mas no deixei de
pieslai aleno as suas oljees, eIas fazen paile do que esl hoje no
neu pensanenlo... OIhe paia nin. No eslou con lon aspeclo, no Ihe
paiece` Un pouco veIho, as Iinhas do ioslo naicadas, un pouco cansado,
no e veidade` Lnlo, paia voIlai ao ieconhecinenlo, assin se podeiia
inaginai un honen que, de nascena cienle, neigo, lenevoIo e un
pouco senlinenlaI, seiia sinpIesnenle aniquiIado peIa cIaiividncia
psicoIgica. No se deixai vencei peIa liisleza do nundo, olseivai,
peicelei, nesno a naioi angslia, e eslai de lon hunoi, senlindo-se
alsoIulanenle eIevado solie a aloninveI inveno do sei ~ sin.,
ceilanenle! No enlanlo, apesai de lodos os iegozijos da expiesso, a coisa
lona conla de voc. Tudo conpieendei quei dizei ludo peidoai` No sei
ao ceilo. Lxisle aIgo que eu chano de nojo do conhecinenlo, Lisaviela. O
eslado no quaI lasla a un honen peneliai una coisa paia se senlii
enojado a ponlo de queiei noiiei (e sen nenhuna disposio paia
peidoai) e o caso de HanIel, do dinanaiqus, desse Iileialo lpico. LIe
salia o que eia islo: sei deslinado ao conhecinenlo sen lei nascido paia
isso. Divisai, ainda aliaves do veu de Igiinas do senlinenlo, ieconhecei,
peicelei, olseivai e, soiiindo, lei que pi de Iado o que olseivou, ainda
no nonenlo en que as nos se enlieIaan, os Ilios se enconlian, onde
o oIhai hunano, cego peIa sensao, se quelia ~ e infane, Lisaviela, e
viI, e ievoIlanle... nas de que adianla ievoIlai-se` Un oulio Iado da coisa,
no nenos deIicado, e ceilanenle o faslio, a indifeiena e o cansao
iinico conlia loda a veidade, e un falo que en nenhuna paile do
nundo sucede sei lo caIado e sen espeiana quanlo no cicuIo de genle
de espiilo que j esl caIejado. Todo o conhecinenlo e veIho e nonlono.
Diga una veidade, peIa conquisla e posse da quaI voc senle una especie
de aIegiia juveniI, e sua iIusliao oidiniia sei iespondida poi un
cuilssino despiendinenlo de ai peIo naiiz... Ah! sin, a Iileialuia cansa,

24

Lisaviela! Nuna sociedade hunana pode aconlecei que ~ islo Ihe
gaianlo ~, de lanlo celicisno e alslinncia de opinio, se seja
consideiado loIo, quando se e nada nais que oiguIhoso e sen coiagen...
Islo, quanlo ao ieconhecinenlo. Ioien, quanlo a paIavia, laIvez a se
liale nenos de una Iileilao do que de una conseivao e congeIao
do senlinenlo. IaIando seiio, h una ciicunslncia geIida e
ievoIlanlenenle piesunida con esla concIuso ipida e supeifIua do
senlinenlo. Se o seu coiao esl cheio, se se senle denasiadanenle
enocionada con un aconlecinenlo doce e eIevado, nada nais sinpIes!
V a un Iileialo e ludo sei iesoIvido no nenoi espao de lenpo. LIe
anaIisai e foinuIai o seu assunlo, dai-Ihe- un none, expiess-Io- e
fai con que Ihe diga aIgo.
Vai iesoIvei e loinai ludo indifeienle paia voc, poi lodo o lenpo,
e no aceilai agiadecinenlos. Voc, poien, vai paia casa aIiviada,
iefiescada e escIaiecida, e vai cisnai o que havia no assunlo, ainda h
pouco, que podia, nun lo doce lunuIlo, peiluil-Ia. L quei defendei
seiianenle esle fiio chaiIalo` O que e expiesso, assin ieza o seu ciedo,
esl acalado. Se o nundo lodo foi expiessado, enlo esl acalado,
Iileilado, poslo de Iado... Muilo len. Ioien, eu no sou niiIisla...
~ Voc no e... ~ disse Lisaviela. Lslava juslanenle seguiando
sua coIheizinha con ch peilo da loca e ficou paiaIisada nessa alilude.
~ Iois len... pois len... voIle a si, Lisaviela! Lu no o sou, digo-
Ihe en ieIao ao senlinenlo vivo. Veja, o Iileialo, no fundo, no
conpieende que a vida pode conlinuai a vivei, que no se enveigonha
dislo, depois de, afinaI, lei sido expiessada e leininada. Mas veja s,
apesai de loda Iileilao, conlinua pecando sen paiai, aliaves da
Iileialuia, pois loda ao e pecado aos oIhos do espiilo. Cheguei ao
leino, Lisaviela. Oua-ne. Ano a vida ~ islo e una confisso. Aceile-a e
guaide-a ~ eu nunca a fiz a ninguen. Disseian, escieveian nesno e
fizeian inpiinii que odeio, ou leno, ou despiezo, ou deleslo a vida.
Coslei de ouvi-Io, Iisonjeou-ne, nas nen poi isso e nenos faIso. Ano a
vida...
Voc soiii, Lisaviela, e sei a iespeilo de qu. Mas eu Ihe inpIoio,
no lone poi Iileialuia o que diz a! No pense en Cesai igia ou
aIguna fiIosofia eliia, que o eigueu solie un pedeslaI! Nada significa
paia nin, a esle Cesai igia no Ihe dou o nnino vaIoi e janais
conpieendeiei cono se pode veneiai cono ideaI o exliaoidiniio e o
denonaco. No, a vida, cono se apiesenla en eleino conliasle ao
espiilo e a aile ~ no cono viso de giandeza sangienla e leIeza
seIvagen, no cono o exliaoidiniio se apiesenla a ns, exlia-oidiniios,
poien, a noinaIidade, o decoio, a analiIidade e o ieino de nossas
saudades, e a vida na sua lenladoia lanaIidade! Longe esl de sei un

25

ailisla, ninha queiida, cuja Ilina e nais piofunda exaIlao e o iequinle,
o excnliico, o salnico, que no conhece a saudade peIo inofensivo,
sinpIes e vivo, poi un pouco de anizade, dedicao, inlinidade e
feIicidade hunana ~ a saudade seciela e consunidoia, Lisaviela, peIas
deIcias do liiviaI!... Un anigo hunano! Aciedila que ne loinaiia
oiguIhoso e feIiz de possuii un anigo enlie os honens` Mas ale enlo s
live anigos enlie dennios, espiilos laixos e especlios nudos na sua
ignoincia, islo quei dizei: enlie Iileialos. As vezes ne vejo nun pIpilo,
enconlio-ne nuna saIa en fienle de pessoas que vieian paia ouvii-ne.
Veja, enlo aconlece que ne olseivo oIhando en iedoi do plIico,
desculio cono secielanenle passo os oIhos no audiliio, con a peigunla
no coiao: quen veio a nin, quaI apIauso e agiadecinenlo chega ale a
nin, con quen ninha aile ciia aqui una unio ideaI... No enconlio o
que piocuio, Lisaviela. Lnconlio o ielanho e a congiegao que conheo
len, una ieunio de piineiios ciislos, nais ou nenos: pessoas con
coipos desajeilados e aInas finas, pessoas que senpie caen, poi assin
dizei, conpieende` e paia as quais a poesia e una suave vingana conlia
a vida ~ senpie s sofiedoies e ansiosos, e polies, nunca aIguen dos
oulios, dos de oIhos azuis, Lisaviela, que no necessilan do espiilo! L,
afinaI, no seiia una liisle faIla de Igica aIegiai-se, se fosse de oulia
naneiia` L alsuido anai-se a vida e no enlanlo enpenhai lodos os
ailifcios en pux-Ia paia o nosso Iado, conquisl-Ia paia as suliIezas e
neIancoIias e loda a doenlia nolieza da Iileialuia. O ieino da aile ciesce
e o da sade e inocncia deciesce solie a leiia. O que ainda solia dislo
devia sei conseivado con o naioi zeIo, e no se deve seduzii paia a
poesia aqueIes que piefeien Iei Iivios solie cavaIos, con iIusliaes! Ioi
que afinaI ~ que espelcuIo seiia nais IaslinveI do que o da vida
quando lenla a aile` Ns, ailislas, no despiezanos ninguen lo
piofundanenle cono o anadoi, o vivo, aqueIe que poi una vez,
ocasionaInenle, pensa podei sei ailisla. Afiano-Ihe, esla especie de
despiezo peilence as ninhas pessoaIssinas expeiincias. Lnconlio-ne
nuna ieunio en casa de genle fina, cone-se, lele-se, conveisa-se, h
un enlendinenlo peifeilo, sinlo-ne aIegie e alo de podei, poi aIguns
nonenlos, desapaiecei, cono que fazendo paile deIes, enlie eslas
ingnuas e veidadeiias pessoas. Repenlinanenle (islo ne aconleceu)
eigue-se un oficiaI, un lenenle, un honen leIo e foile, o quaI eu nunca
juIgaiia capaz de un alo indigno de sua faida de honia, e pede, con
paIavias que no deixan dvida, Iicena paia nos apiesenlai uns veisos
que linha conposlo. D-se, con un soiiiso consleinado, esla Iicena, e
LIe execula sua inleno, Iendo de un pedao de papeI, que ale enlo
conseivaia escondi~ do no seu paIel, eia aIgo a nsica e ao anoi, paia
encuilai, con lanlo senlinenlo cono sen efeilo. Agoia peo-Ihe: un
lenenle! Un honen do nundo! LIe de falo no leiia necessidade... en,
segue o que len que seguii: ioslos conpiidos, siIncio, uns poucos

26

apIausos ailificiais e piofundo naI eslai, en voIla. O piineiio falo
psquico do quaI ne dou conla e o de que ne sinlo co-cuIpado na
peiluilao que esle joven iiiefIelido ocasionou a ieunio, e no h
dvida: lanlen a nin, no ofcio de quen LIe se havia nelido, chegan
oIhaies iinicos e suipiesos. O segundo falo consisle en que esle honen,
peianle o sei e a naluieza do quaI ainda h pouco linha senlido o nais
sinceio iespeilo, iepenlinanenle, desce aos neus oIhos, desce, desce...
Iossui-ne una lenevoIenle conpaixo. Aceico-ne deIe, cono
aIguns oulios senhoies aIenlados e londosos, e Ihe dou loas paIavias.
Meus paialens, digo, senhoi lenenle! Que leIo don! Ioi nuilo
giacioso! L pouco faIla paia eu dai-Ihe uns lapinhas nas coslas. Mas e
lenevoIncia o senlinenlo que se deve ofeiecei a un lenenle`... Sua
cuIpa! AIi eslava LIe, e penilenciava-se, con giande enlaiao, peIo eiio
de pensai que se podia apanhai una foIhinha, una nica, do Iouieiio da
aile, sen lei que pagai con sua vida. No, nesle caso piefiio o neu
coIega, o lanqueiio ciininoso... Mas no acha, Lisaviela, que hoje eslou
con una Ioquacidade hanIeliana`
~ Teininou agoia, Tonio Kigei`
~ No, nas no digo nais nada.
~ Tanlen, lasla. Lspeia una iesposla`
~ Ten aIguna`
~ Ienso que sin. Dei-Ihe laslanle aleno, alis, desde o coneo
ale o fin, e queio dai-Ihe a iesposla que seive paia ludo o que disse hoje
de laide, e que e a soIuo paia o piolIena que o desassossega lanlo.
en! A soIuo e que voc, assin cono esl senlado a, e sinpIesnenle
un luigus.
~ Sou` ~ peigunlou LIe, e afundou un pouco denlio de si
nesno...
~ No e` islo o alinge seveianenle, e assin deve sei. L poi isso
queio suavizai un pouco a senlena, pois islo posso fazei. Voc e un
luigus en caninhos eiiados, Tonio Kigei ~ un luigus eiianle.
SiIncio. Depois LIe Ievanlou-se decidido e apanhou o chapeu e a
lengaIa.
~ Lu Ihe agiadeo, Lisaviela Ivanovna, agoia posso ii
consoIadanenle paia casa. Lslou Iiquidado.
L peIo oulono, Tonio Kigei disse paia Lisaviela Ivanovna:
~ en, eu agoia vou viajai, Lisaviela, lenho de aiejai-ne, vou
enloia, vou piocuiai a dislncia.
~ Cono assin, paizinho, pielende ii novanenle a IlIia`

27

~ Meu Deus! deixe-ne en paz con a IlIia, Lisaviela! A ninha
indifeiena peIa IlIia chega ao despiezo! Iaz nuilo lenpo que inaginei
peilencei aqueIe Iugai. Aile, no e` Ceu azuI veIudoso, vinho quenle e
doce sensuaIidade... Ln iesuno, no goslo disso.
Renuncio. Toda aqueIa leIeza ne pe neivoso. Tanlen no
goslo daqueIa genle I de laixo, leiiiveInenle aninada, con o escuio
oIhai de aninaI. Lsles ionanos no ln conscincia no oIhai... No, vou
agoia un pouco paia a Dinanaica.
~ Iaia a Dinanaica`
~ Sin. Lspeio loas coisas de I. Ioi coincidncia, nunca cheguei
ale I en cina, apesai de, na ninha juvenlude, eslai lo peilo da
fionleiia, no enlanlo, senpie conheci e anei aqueIe pas. Lsla incIinao
nidica deve vii do neu pai, pois ninha ne eia nais peIa leIeza, ale
un ceilo ponlo, pois de ieslo ludo Ihe eia indifeienle. Mas veja os Iivios
que I so esciilos, esles Iivios piofundos, puios e hunoislicos,
Lisaviela ~ nada ne diz nais, eu os ano. Veja as iefeies escandinavas,
eslas iefeies inconpaiveis, que s supoilanos nun foile ai saIino
(nen sei se ainda as supoilo) e que conheo un pouco de casa, pois se
cone assin na ninha cidade nalaI. Veja lanlen os nones. Os nones de
lalisno, con os quais a genle de I e enfeilada, esles que lanlen j
exislen nuilo, na ninha cidade, un son cono Iiigeloig ~, un loque de
haipa de inpecveI poesia. L depois o nai ~ len o nai Ilico ~ en
cina... Ln poucas paIavias, sigo paia I, Lisaviela. Queio vei de novo o
nai Ilico, queio ouvii oulia vez esses nones de lalisno, Iei aqueIes
Iivios no IocaI, queio ficai no leiiao de Kionleig, onde o espiilo veio
lei con HanIel e liouxe niseiia e noile solie o polie e nolie joven...
~ Cono viajai, Tonio, se peinile que indague`
QuaI o ilineiiio`
~ O conun ~ disse LIe encoIhendo os onlios e eniulescendo
visiveInenle. ~ Sin, eu loco neu ponlo de pailida, Lisaviela, depois de
lieze anos, e islo pode ficai nuilo engiaado.
LIa soiiiu.
~ Lia islo, o que eu queiia ouvii, Tonio Kigei.
Viaje con Deus. No se esquea de ne escievei, ouviu` Iionelo
a nin nesna una caila cheia de avenluias desla sua viagen paia a
Dinanaica...

L Tonio Kigei foi paia o noile. Viajou con confoilo (pois
coslunava dizei: AIguen que inleiioinenle len una vida lo nais
difciI que oulios len diieilo de ieivindicai un pouco de confoilo

28

exleiioi) e no descansou enquanlo no viu as loiies da acanhada
cidade de onde saia eigueien-se no ai cinzenlo, a sua fienle.
AIi leve una cuila e eslianha eslada...
Lia una laide neluIosa, j caindo a noile, quando o lien enliou
na eslao eslieila, enfunaada e lo singuIainenle faniIiai, a funaa
conlinuava agIoneiando-se enlaixo do sujo lelo de vidio e escoava en
pedaos aIongados paia un e oulio Iado, cono na ocasio en que Tonio
Kigei, nada nais lendo no coiao que iionia, saia daIi. Cuidou de sua
lagagen, deu oidens paia que fosse Ievada paia o holeI.e deixou a
eslao.
Lslas eian as caiiuagens da cidade, a dois cavaIos, Iaigas, pielas
e excessivanenle aIlas, enfiIeiiadas ~ foia! No lonou nenhuna,
sonenle as oIhou, cono oIhava ludo, as esguias cuneeiias e loiies
agudas que saudavan solie os leIhados nais pixinos, a genle Iouia e
descuidadanenle desajeilada, con seu nodo de faIai Iaigo e no enlanlo
ipido, en voIla deIe, un iiso neivoso, que linha un secielo paienlesco
con soIuo, coneou a donin-Io. Andou a pe, andou devagai, a piesso
conslanle do venlo nido no ioslo, passou a ponle, no paiapeilo da quaI
havia eslluas niloIgicas, e seguiu poi un liecho do poilo.
Deus, cono paiecia ludo pequeno e anguIoso! As iuas con as
casas de cuneeiias esguias senpie linhan sulido lo iidicuIanenle paia
a cidade` As chanines e os naslios dos navios, solie o iio luivo,
laIanavan Ievenenle, ao venlo e no ciepscuIo. Devia sulii aqueIa iua,
a iua onde ficava a casa que eslava en seu pensanenlo` No, ananh.
Agoia eslava lo sonoIenlo. Sua calea eslava pesada da viagen e
pensanenlos Ienlos e vagos passavan poi sua nenle.
De vez en quando, duianle esles lieze anos, quando passava naI
do eslnago, sonhava que eslava de novo en casa, naqueIa casa veIha,
ecoanle, da iua incIinada, que seu pai lanlen eslava e iaIhava con LIe
poi causa do seu nodo degeneiado de vida, o que senpie achaia nuilo
juslo. L o piesenle no se difeienciava en nada das vises enganadoias e
iIaceiveis do sonho, no quaI nos peigunlanos se islo e iIuso ou
ieaIidade, e, foiados peIa convico, nos decidinos peIo Ilino, paia, no
fin de ludo, acoidai... Andou peIas iuas pouco novinenladas, a calea
incIinada conlia o venlo, e diiigiu-se cono un sonnluIo paia o holeI, o
piineiio da cidade, onde queiia peinoilai. Un honen de peinas loilas,
Ievando una vaia, con una chana aidendo na ponla, andava nun
passo onduIanle de naiinheiio na fienle deIe e acendia os Ianpies de
gs.
Que havia con LIe` Que eia ludo isso que, enlaixo da cinza do
seu cansao, sen loinai-se una chana cIaia, aliasava lo olscuio e
doIoiido` Quielo, quielo, e nenhuna paIavia! Nenhuna paIavia! Teiia

29

goslado de andai assin poi nais lenpo, no venlo, peIas iuas en
ciepscuIo quineiicas e faniIiaies. Mas ludo eia lo eslieilo e peilo.
Logo se chegava ao deslino.
Na cidade aIla havia Ianpies en aicos e juslanenle coneavan
a acendei-se. AIi eslava o holeI e, deilados na sua fienle, os dois Iees
pielos, dos quais senliia nedo quando ciiana. Conlinuavan oIhando
un paia o oulio cono queiendo espiiiai, nas paiecian lei dininudo
desde aqueIe lenpo. Tonio Kigei passou enlie LIes.
Cono vinha a pe, foi iecelido sen nuilas ceiinnias.
O poileiio e un senhoi nuilo fino, veslido de pielo, que fazia as
honias da casa e que conslanlenenle enpuiiava, con o dedo nnino, os
punhos de sua canisa paia denlio da nanga, olseivaian-no, alenlos e
especuIando, dos pes a calea, visiveInenle esfoiados en quaIific-Io
sociaInenle, aconod-Io hieiiquica e civiInenle, e indicai-Ihe un Iugai
no seu iespeilo, sen lodavia chegaien a un iesuIlado salisfaliio, e poi
isso decidiian-se poi una coilesia nodeiada. Un gaion, honen suave
de suas iuivas, un fiaque Iuslioso de veIho e ioselas solie os sapalos
siIenciosos, Ievou-o duas escadas acina paia un quailo Iinpo e
noliIiado a anliga, alis de cuja janeIa se descoilinava, no ciepscuIo,
una visla piloiesca e nedievaI, solie quinlais, cuneeiias e os lizaiios
voIunes das igiejas, nas pioxinidades da IocaIizao do holeI. Tonio
Kigei ficou duianle aIgun lenpo en fienle dessa janeIa, depois senlou-
se, de liaos ciuzados, no Iaigo sof, fianziu as solianceIhas e assoliou.
Tiouxeian Iuz e sua lagagen chegou. Ao nesno lenpo o
huniIde gaion coIocou una ficha na nesa e Tonio Kigei desenhou
neIa, de calea incIinada paia o Iado, aIgo que se paiecia con none,
eslado civiI e piocedncia. Aps isso pediu un pequeno janlai e
conlinuou, do canlo do sof, a oIhai paia o nada. No locou na iefeio
depois de eIa eslai na sua fienle poi nuilo lenpo, finaInenle, coneu
aIguns locados e andou no quailo, de un Iado paia o oulio, paiando de
vez en quando e fechando os oIhos. Depois despiu-se con novinenlos
Ienlos e foi paia a cana.

Doiniu Ionganenle e leve sonhos enaianhados e eslianhanenle
saudosos.
Quando acoidou, viu seu quailo iIuninado peIo dia cIaio.
Confuso e ipido, iefIeliu solie onde eslava e Ievanlou-se paia aliii as
coilinas. O ceu, j de un azuI-pIido de fin de veio, eslava coleilo poi
faiiapos de nuvens, desfeilas peIo venlo, nas o soI lalia solie sua cidade
nalaI.
Lavou-se e fez a laila con lodo o cuidado, vesliu-se con nais

3O

apuio que haliluaInenle e piepaiou-se con lanlo esneio cono se
eslivesse paia fazei una visila ceiinoniosa, onde seiia necessiio fazei
una inpiesso loa e iiiepieensveI, e, duianle os novinenlos de
aiiunai-se, esculava as angusliosas lalidas do seu coiao.
Cono eslava cIaio I foia! Se, cono onlen, o ciepscuIo eslivesse
solie as iuas, lei-se-ia senlido neIhoi, agoia deveiia ii, sol os oIhaies
das pessoas, peIo cIaio liiIho do soI. Lnconliaiia conhecidos, fa-Io-ian
paiai, peigunlaiian cono passaia esles lieze anos e leiia que iespondei-
Ihes` No, giaas a Deus! Ninguen nais o conhecia e quen se Ienliasse
deIe no o ieconheceiia, pois, de falo, nudaia un pouco nesse neio
lenpo. Olseivou-se alenlanenle no espeIho e, de iepenle, senliu-se nais
seguio alis de sua nscaia, alis de un ioslo naicado anles do lenpo,
que eia nais veIho que sua idade... Mandou vii o cafe e depois saiu, e,
sol os oIhaies apiecialivos do poileiio e do eIeganle honen de pielo,
passou peIo veslluIo e enlie os dois Iees paia a iua.
Iaia onde ia` No o salia. Lia cono onlen. Assin que se via
pixino a ngica dignidade das cuneeiias, loiiinhas, aicadas e poos,
senlia de novo no ioslo a piesso do venlo, do venlo foile que liazia un
aiona deIicado e acie de Iongnquos sonhos, enlo, cono que un veu,
una leia de nevoa se deilava solie os seus senlidos... Os nscuIos de seu
ioslo dislendian-se, e con o oIhai, que ficaia caIno, olseivou a genle e
as coisas. TaIvez, naqueIa esquina da iua, ainda acoidasse.
Iaia onde ia` Iaiecia-Ihe que a diieo que lonaia linha aIguna
ieIao con os sonhos liisles e eslianhos duianle a noile... Iassando sol
as alladas da cnaia, foi paia o neicado, onde os aougueiios, con as
nos ensangenladas, pesavan suas neicadoiias, na Iiaa do Meicado,
con o poo glico aIlo e de ponlas agudas. L, paiou en fienle de una
casa eslieila e sinpIes cono nuilas oulias, con una cuneeiia aiqueada
e iendiIhada, e peideu-se en devaneios. Leu o none na pIaca da poila e
deixou seus oIhos descansaien un pouco en cada janeIa. Depois viiou-
se vagaiosanenle paia afaslai-se.
Iaia onde ia` Iaia casa. Mas lonou un caninho indiielo, fez un
passeio peIo poilaI da cidade, poique linha lenpo. Ioi peIo MuehIenvaII
e HoIIslenvaII e seguiou con foia o seu chapeu conlia o venlo que
sopiava e iangia nas ivoies. Depois deixou os diques na pioxinidade da
eslao, olseivou un lien que passava lufando cono losca diIigncia,
conlou os vages poi diveilinenlo e acenou paia o honen que eslava
senlado no Ilino caiio, len no aIlo. Mas no Laigo das TIias paiou en
fienle de un dos lonilos paIaceles que I se enconliavan, espiou o
jaidin e as janeIas e, finaInenle, acalou gingando o poilo do jaidin nos
gonzos, fazendo-o iangei. Depois oIhou poi aIgun lenpo a sua no, que
ficaia fiia e suja de feiiugen, e conlinuou seu caninho, andou peIo veIho

31

e laixo poilaI e peIo poilo e suliu a ngiene e venlosa iua paia a casa de
seus pais.
LIa ficava nelida enlie as casas vizinhas, sua cuneeiia
doninando as oulias, cinza e seiia cono h liezenlos anos, e Tonio
Kigei Ieu o afoiisno ieIigioso que eslava, en Ielias quase apagadas,
solie a enliada.
Depois, lonando fIego, enliou.
Seu coiao lalia angusliado, pois espeiava vei seu pai saii de
una das poilas do andai leiieo, poi onde passava, con o paIel que
usava no esciiliio e a canela alis da oieIha, espeiava faz-Io paiai e
inleipeIai con seveiidade o seu nodo exliavaganle de vivei, o que leiia
achado nuilo juslo. Mas passou sen sei inpoilunado. A poila de vaiven
no eslava fechada, sonenle encoslada, o que Ihe paieceu iepieensveI,
senliu-se, ao nesno lenpo, cono nos sonhos nais Ieves quando os
olslcuIos se afaslan poi si e, piolegidos poi una soile niIagiosa,
conseguinos piosseguii sen dificuIdade...
O Iaigo veslluIo, coleilo con giandes azuIejos quadiados,
ecoava con os seus passos. Ln fienle a cozinha, onde havia siIncio,
piojelavan-se da paiede, cono anliganenle, en apieciveI aIluia, as
eslianhas e loscas poien Iinpas e Iaqueadas poilas de nadeiia dos
quailos de enpiegadas, que s podian sei aIcanadas do veslluIo, poi
una especie de escada Iivie. Mas os giandes ainiios e os las
escuIpidos no eslavan nais nos seus Iugaies... O fiIho da casa suliu a
inponenle escada e apoiou sua no no lianco coiiino de nadeiia
lialaIhada, Ievanlando-a a cada passo, iecoIocando-a de nanso, no passo
seguinle, cono que lenlando, linidanenle, vei se Ihe eia possveI
ieslaleIecei a anliga faniIiaiidade con o veIho e sIido coiiino... Mas
no palanai paiou en fienle a enliada do piineiio andai. Iiesa a poila
havia una pIaca lianca, na quaI se Iia en Ielias pielas: ILIOTLCA
IULICA.
ilIioleca IlIica`, pensou Tonio Kigei, pois achou que nen
o plIico nen a Iileialuia linha aIgun diieilo de eslai aIi. aleu na
poila... Ouviu-se un enlie e eIe seguiu o convile. Cuiioso e aloiiecido,
olseivou una nodificao exlienanenle iiieveienle.
O andai consislia de lis quailos conunicanles, cujas poilas se
achavan aleilas. As paiedes eslavan coleilas, quase en loda a sua
aIluia, con Iivios de encadeinao iguaI, enfiIeiiados solie eslanles
escuias. Ln cada saIa, senlado alis de una especie de laIco,
enconliava-se un honen nodeslo, escievendo. Dois deIes apenas
viiaian a calea na diieo de Tonio Kigei, nas o piineiio Ievanlou-se
apiessado e, apoiando-se con as duas nos solie o lanpo da nesa,
incIinou a calea paia a fienle, fez un lico con os Ilios e Ievanlou as

32

solianceIhas, encaiando o visilanle con os oIhos piscando...
DescuIpe ~ disse Tonio Kigei, sen liiai os oIhos de lodos
aqueIes Iivios ~, sou eslianho aqui, eslou visilando a cidade. Lsla enlo e
a ilIioleca IlIica` Daiia Iicena paia que eu desse una oIhada na
coIeo`
~ Iois no! ~ disse o funcioniio, e piscou con nais
inlensidade... ~ Ceilanenle quaIquei pessoa pode faz-Io. O senhoi
apenas quei oIhai... Deseja un calIogo`
~ Oliigado ~ iespondeu Tonio Kigei. ~ Lu ne oiienlo con
faciIidade. ~ L con islo piincipiou a andai vagaiosanenle ao Iongo das
paiedes. IinaInenle liiou un voIune, aliiu-o e ficou paiado nuna janeIa.
Aqui linha sido a saIa de aInoo. Nesla saIa lonavan a iefeio
nalinaI e no I en cina, na giande saIa de janlai, onde soliessaan, da
coIgaduia azuI, liancas eslluas de deuses... AqueIe aIi linha seivido de
doiniliio. A ne de seu pai noiieia aIi, sol Iulas lienendas, apesai de
sua idade, pois linha sido una dana da sociedade, vida de piazeies, e
liveia apego a vida. Mais laide seu pai lanlen deia aIi o Ilino suspiio,
aqueIe senhoi esguio, coiielo, un pouco neIancIico e pensalivo, con a
fIoi do canpo na IapeIa...
Tonio ficaia senlado aos pes da cana noiluiia, os oIhos quenles,
sinceio e en conpIelo alandono a un senlinenlo foile e nudo, ao anoi
e a doi. Tanlen sua ne esliveia ajoeIhada peilo da cana, sua leIa e
fogosa ne, lolaInenle desfeila en Igiinas aidenles, seguindo depois
paia dislncias azuis con o ailisla suIino... Mas I alis, o nenoi, o
leiceiio quailo, agoia lanlen cheio de Iivios vigiados poi un nodeslo
honen, duianle nuilos anos linha sido seu. Iaia I se diiigiia quando
voIlava da escoIa, depois de fazei un passeio, cono agoia fizeia: naqueIa
paiede esliveia sua nesa., en cuja gavela Cuaidaia seus piineiios
veisos senlinenlais e desanpaiados... A nogueiia... Una neIancoIia
pungenle f-Io eslienecei. OIhou de Iado peIa janeIa. O jaidin eslava en
alandono, nas a veIha nogueiia eslava no seu Iugai, iangendo
pesadanenle e nuinuiando ao venlo. L Tonio Kigei deixou seus oIhos
desIizaien de novo solie o Iivio que linha na no, una olia eninenle
nuilo conhecida poi LIe.
OIhou paia as Iinhas pielas dos giupos de conposio, seguiu
una paile do discuiso ailslico, cono na foinao da paisagen sulia,
paia un chisle e una ao e leininava con giande efeilo...
~ Sin, islo e len feilo ~ disse, coIocou o Iivio no Iugai e viiou-
se. Lnlo viu que o funcioniio, de pe e con una expiesso nisla de
diIigncia en seivii e pensaliva desconfiana, deixava seus oIhos
piscaien.

33

~ Una coIeo exceIenle, cono vejo ~ disse Tonio Kigei. ~ }
consegui foinai un conceilo. Lu sou-Ihe nuilo gialo. Adeus. ~ L con
eslas paIavias saiu peIa poila, nas eia una sada duvidosa, e senliu
nilidanenle que o funcioniio, cheio de pieocupao solie esla visila,
ainda ficaiia duianle ninulos en pe, piscando con os oIhos.
No senliu nenhuna incIinao paia ii aIen. Lsliveia en casa. L
en cina, nos quailos giandes, alis da coIunala, noiavan eslianhos, islo
via, pois o fin da escada eslava fechado poi una poila de vidio, que no
exisliia anles, e na quaI havia una pIaca con un none quaIquei. Saiu,
descendo as escadas, passou peIo veslluIo e deixou a casa paleina. Nun
canlo de un ieslauianle, alsoilo, fez una iefeio sulslanciaI e depois
voIlou paia o holeI.
~ Teininei ludo ~ disse ao eIeganle senhoi de pielo. ~ Sigo
hoje a laide. ~ Iediu sua conla e un caiio que devia Iev-Io ao poilo,
onde lonaiia o navio paia Copenhague. Depois suliu paia o quailo,
senlou-se en fienle a nesa, siIencioso e eielo, apoiando a face na no.
oIhando, con oIhos que nada vian, paia o lanpo da nesa. Mais laide
pagou a conla e piepaiou suas coisas. Na hoia naicada o caiio foi
anunciado e Tonio Kigei desceu, pionlo paia viajai.
Lnlaixo, ao pe da escada, o eIeganle senhoi de pielo espeiava
poi LIe.
~ DescuIpe! ~ disse, e enpuiiou con o dedo nnino o punho
da canisa paia denlio da nanga...

Ieo descuIpas, neu senhoi, poi lei que inconod-Io poi un
ninulo. O senhoi Seehase ~ o piopiieliio do holeI ~ pede una
confeincia de apenas duas paIavias. Una foinaIidade... Lnconlia-se I
alis...
Quei lei a londade de seguii-ne`... L sonenle o Senhoi Seehase,
o piopiieliio do holeI.
L conduziu Tonio Kigei, con geslos convidalivos, paia o fundo
do veslluIo. AIi de falo se enconliava o Senhoi Seehase. Tonio Kigei
conhecia-o de visla, de veIhos lenpos. Lia laixo, goido, d peinas loilas.
Suas suas apaiadas linhan ficado liancas, nas conlinuava usando un
coIele de casaca, len decolado, e un laiiele loidado, de veIudo veide.
AIis, no eslava s. Con LIe, peilo de una pequena pialeIeiia
paia escievei, piesa na paiede, eslava un poIiciaI con o capacele na
calea, sua no diieila, enIuvada, descansava solie un papeI que eslava
na pialeIeiia, encaiando Tonio Kigei con seu ioslo honeslo de soIdado,
cono se espeiasse que esle, ao dai con sua piesena, desapaiecesse no

34

assoaIho.
Tonio Kigei oIhou de un paia oulio e ficou espeiando.
~ O senhoi ven de Munique` ~ peigunlou finaInenle o poIiciaI
con voz londosa e pesada.
Tonio Kigei confiinou.
~ Viaja paia Copenhague`
~ Sin, eslou de viagen paia o laIneiio dinanaiqus.
~ aIneiio` en, o senhoi len que nosliai os seus
docunenlos ~ disse o poIiciaI, pionunciando a Ilina paIavia con
especiaI salisfao.
Docunenlos... No linha docunenlos. Tiiou sua caileiia e oIhou,
nas, afoia aIgunas nolas de dinheiio, s havia a coiieo de una noveIa,
que pensaia leininai no IocaI do seu deslino. No goslava de Iidai con
funcioniios e nunca liiaia un passapoile...
~ Sinlo nuilo ~ disse LIe ~, nas no liago docunenlos conigo.
~ Cono` ~ disse o poIiciaI... ~ Nenhun` Cono e seu none`
Tonio Kigei deu a iesposla.
~ Islo e veidade` ~ peigunlou o poIiciaI, eslicando-se e aliindo,
de iepenle, suas naiinas o quanlo pde...
~ Inleiianenle veidade ~ iespondeu Tonio Kiogei.
~ QuaI e sua piofisso`
Tonio Kigei engoIiu en seco e disse sua piofisso con voz fiine.
O Senhoi Seehase eigueu a calea e, e oIhou paia o ioslo deIe con
cuiiosidade.
~ Hun! ~ disse o poIiciaI. ~ L o senhoi decIaia no lei
idenlidade con un indivduo chanado... ~ Disse indivduo e soIeliou
depois no papeI ialiscado un none conpIicado e ionnlico que paiecia
una nisluia avenluiosa de vaiias iaas e o quaI Tonio Kigei, no
nonenlo seguinle, j esqueceia. ~ O quaI ~ conlinuou o poIiciaI ~, de
pais desconhecidos e de nacionaIidade inceila, e piocuiado peIa poIcia
de Munique, devido a vaiias fiaudes e oulios desIizes, e se enconlia,
piovaveInenle, en fuga paia a Dinanaica`
~ No, s decIaio islo ~ disse Tonio, fazendo un novinenlo
neivoso con os onlios. Islo fez una ceila inpiesso.
~ Cono` Ah! sin, pois len! ~ disse o poIiciaI.
Mas o senhoi no pode apiesenlai nada!
Tanlen o Senhoi Seehase inleicedeu.

35

~ Islo ludo e una foinaIidade ~ disse LIe ~, nada nais! Deve
Ievai en consideiao que o funcioniio s cunpie con sua oliigao.
Se o senhoi pudesse idenlificai-se de aIguna naneiia... Un papeI...

Todos siIenciaian. Deveiia acalai con ludo, dando-se a
conhecei, dizendo ao Senhoi Seehase que LIe no eia un avenluieiio de
nacionaIidade inceila, no eia de nascena un cigano nun caiio veide, e
sin o fiIho do CnsuI Kigei, da fanIia Kigei` No, no linha vonlade
paia isso. L esles honens da oiden plIica no linhan un pouco de
iazo` De ceilo nodo eslava len de acoido con LIes... LncoIheu ~ os
onlios e conlinuou caIado.
~ Que len a` ~ peigunlou o poIiciaI. ~ A, na caileiia`
~ Aqui` Nada. L una piova ~ iespondeu Tonio Kigei.
~ Iiova` Cono assin` Deixe vei.
L Tonio Kigei enliegou-Ihe seu lialaIho. O poIiciaI eslendeu-o
na pialeIeiia e coneou a Iei. Tanlen o Senhoi Seehase chegou nais
peilo e lonou paile na Ieiluia. Tonio Kigei oIhou solie os onlios deIes
e olseivou en que liecho eslavan. Lia una paile loa, un chisle e una
ao, que linha conseguido pioduzii con exceIncia. Lslava salisfeilo.
~ Veja! ~ disse LIe. ~ A esl o neu none. Lu escievi islo e
agoia sei pulIicado, conpieende`
~ en, islo lasla! ~ disse o Senhoi Seehase con fiineza. }unlou
os papeis, doliou-os e devoIveu-os a LIe. ~ Islo len que laslai,
Ieleisen! ~ iepeliu conciso, fechando fuilivanenle os oIhos e sacudindo
a calea. ~ No podenos aliasai nais esle senhoi. O caiio esl
espeiando. Ieo que descuIpe o pequeno incnodo, neu senhoi. O
funcioniio s cunpiia con seu devei, nas eu Ihe disse Iogo que eslava
na pisla eiiada.
L`, pensou Tonio Kigei.
O poIiciaI no paiecia eslai len de acoido, ainda disse quaIquei
coisa de indivduo e apiesenlai...
Mas o Senhoi Seehase Ievou o seu hspede de voIla peIo
veslluIo, sol iepelidas expiesses de pesai, aconpanhou-o, passando
enlie os dois Iees, ale o caiio, e fechou LIe nesno a poilinhoIa,
denonsliando seu iespeilo. L depois, a iidicuIanenle aIla e Iaiga
caiiuagen ioIou aos soIavancos, liIilanle e laiuIhenla, peIas eslieilas
iuas alaixo ale o poilo...
Lsla foi a eslianha eslada de Tonio Kigei en sua cidade nalaI.
O viI A noile caia e a Iua j sulia nun fIuluanle liiIho pialeado,

36

quando o navio de Tonio Kigei ganhou o nai. LnvoIvido no seu casaco
conlia o venlo que aunenlava nais, eslava paiado no guiupes e oIhava
paia o escuio fIuluai e paia o novinenlo dos foiles e Iisos coipos de
ondas, I enlaixo, que canlaIeavan una ao iedoi da oulia, e,
enconliando-se, eslaIavan e dispeisavan-se en diiees inespeiadas,
paia, iepenlinanenle, espunando, ieIanpejaien...
Un senlinenlo de siIencioso encanlanenlo possuiu-o. Lsliveia
un pouco alalido, poi queieien piend-Io cono avenluieiio en sua
cidade, sin ~ apesai de lei achado juslo, de un ceilo nodo. Mas depois,
lendo enlaicado no navio, linha olseivado, cono fizeia as vezes en
ciiana en conpanhia de seu pai, o enlaique das neicadoiias con as
quais enchian a funda laiiiga do navio, sol giilos que eian una
nisluia de dinanaiqus e diaIelo aIeno, linha vislo cono aIen dos
faidos e caixoles lanlen desceian un uiso poIai e un ligie-ieaI, en
gaioIas con giades foiles, que poi ceilo vinhan de Hanluigo e
deslinavan-se ao jaidin zooIgico dinanaiqus, e islo o disliaia.
Depois, enquanlo o navio desceu enlie as naigens iasas do iio,
esqueceia poi conpIelo o inleiiogaliio do poIiciaI Ieleisen, e ludo o que
fia anles, seus doces e penilenles sonhos da noile, o passeio que fizeia, o
espelcuIo da nogueiia, ludo ieavivou-se en sua aIna. L, agoia que o
nai se aliia, via de Ionge a piaia na quaI, quando nenino, Ihe fia
peinilido devaneai os sonhos veianis do nai, via a incandescncia do
faioI e as Iuzes do holeI laIneiio onde se hospedaia con seus pais... O
nai Ilico! IncIinou a calea conlia o foile venlo saIino que vinha
inpeiioso e Iivie, envoIvia-Ihe as oieIhas e pioduzia-Ihe una Ieve
lonleiia, un suido aloidoanenlo no quaI a Ienliana de ludo o que eia
nau, de lodos os loinenlos e eiios, de vonlades e esfoios, afundavan
indoIenles e feIizes. L, nesle zunii, eslaIai, espunai e genei en voIla deIe,
aciedilou ouvii o iangei da veIha nogueiia, o guinchai de un poilo de
jaidin... Lscuiecia nais e nais.
~ As eslieIas, neu Deus! OIhe s paia eslas eslieIas ~ disse
iepenlinanenle, con enlonao pesada e canlanle, una voz que paiecia
vii de denlio de un loneI. } a conhecia. Ieilencia a un honen iuivo,
veslido con sinpIicidade, de pIpelias veineIhas e un aspeclo nido e
fiio, cono se acalasse de lonai lanho. Iia o vizinho de Tonio Kigei,
duianle o janlai na calina, e havia consunido, con hesilao e
novinenlos nodeslos, poies espanlosas de oneIele de Iagosla. Agoia
encoslava-se ao Iado deIe na anuiada e oIhava paia o ceu seguiando o
queixo con o poIegai e o indicadoi. Sen dvida enconliava-se nuna
dessas disposies exliaoidiniias e feslivas, nas quais as laiieiias enlie
os honens caen, nas quais o coiao lanlen se alie paia eslianhos e a
loca diz coisas que en oulia ocasio, enveigonhada, guaidaiia paia si...

37

~ Veja, senhoi, aqueIas eslieIas. AIi eslo eIas liiIhando, poi
Deus, o ceu esl iepIelo deIas. Agoia peo-Ihe, quando se oIha paia cina
e se pensa que nuilas deIas dizen sei cen vezes naioies que o nundo,
cono e que a genle se senle` Ns, honens, invenlanos o leIegiafo e o
leIefone e lanlas oulias aquisies da eia nodeina, sin, islo fizenos. Mas
quando oIhanos paia cina e pieciso ieconhecei e conpieendei que, no
fundo, sonos uns veines, veines niseiveis e nada nais ~ lenho iazo
ou no, senhoi` Sin, sonos uns veines! ~ iespondeu a si nesno, e
acenou con a calea, huniIde e alalido, paia o fiinanenlo.
Ai!... no, esle no len a Iileialuia no coipo!, pensou Tonio
Kigei. L da a pouco Ienliou-se de aIgo que linha Iido, a conposio de
un fanoso esciiloi fiancs, solie a cosnoIgica e psicoIgica naneiia de
encaiai o nundo, linha sido un paIavieado nuilo fino.
Deu ao joven una iesposla quaIquei solie sua olseivao
piofundanenle senlida, e depois conlinuaian a faIai enquanlo oIhavan
a noile agilada, cIaia e novinenlada, deliuados na anuiada.
Lvidenciou-se sei o conpanheiio de viagen un joven coneicianle de
Hanluigo, que apioveilava suas feiias paia esla viagen de iecieio...
~ Devia viajai un pouco de navio ale Copenhague, pensei, e
aqui eslou, e ale ceilo ponlo ludo e len lonilo. Mas aqueIa oneIele de
Iagosla no foi sensalo, o senhoi vai vei, pois a noile vai sei lenpesluosa
cono o pipiio conandanle afiinou, e con una conida lo pesada no
eslnago islo no e diveilido...
Tonio Kigei ouviu loda esla afveI loIice con un senlinenlo
pIcido e anigveI.
~ Sin ~ disse LIe ~, cone-se pesado denais aqui en cina. Islo
faz a genle pieguiosa e neIancIica.
~ MeIancIico` ~ iepeliu o joven, e oIhou-o espanlado... ~ O
senhoi e eslianho aqui` ~ peigunlou iepenlinanenle...
~ Ah! sin, venho de Ionge! ~ iespondeu Tonio Kigei, fazendo
un geslo vago con o liao, enceiiando o assunlo.
~ Mas o senhoi len iazo ~ disse o joven.
Deus sale que o senhoi len iazo, no que disse da neIancoIia!
Lu sou quase senpie neIancIico, nas especiaInenle en noiles cono
esla, quando as eslieIas eslo no ceu. ~ L apoiou de novo o seu queixo
con o poIegai e o indicadoi.
Na ceila escieve veisos, pensou Tonio Kigei, piofundos,
honeslos, veisos de coneicianle...
A noile adianlou-se e o venlo ficaia agoia lo foile que inpedia a
paIeslia. Assin, iesoIveian doinii un pouco e desejaian-se una loa

38

noile.
Tonio Kigei eslendeu-se no eslieilo leIiche de sua calina, nas
no enconliou sossego. O venlo igido, con seu aiona acie, linha-o
agilado eslianhanenle, e seu coiao eslava inquielo cono se en
angusliosa expeclaliva de aIgo doce. Tanlen o eslienecei, que se dava
quando o navio descia una nonlanha de onda e a heIice, cono en cilia,
lialaIhava foia da gua, Ihe causava naI-eslai. Vesliu-se de novo e suliu
paia o ai Iivie.
Nuvens coiiian en fienle da Iua. O nai danava.
As vagas no vinhan iedondas nen unifoines, nen lanpouco
en oiden seguida, nas I ao Ionge, nuna Iuz pIida e faiscanle, o nai
eia ionpido, aoilado, Ianlia e puIava con ponlas de Inguas
giganlescas e chanejanles, jogava, ao Iado de alisnos iepIelos de
espuna, foinas denladas e inveiossneis, e paiecia aliiai en Iouco
foIguedo, con a foia de liaos nonsliuosos, as escunas peIo ai, en
lodas as diiees.
O navio fazia una viagen difciI, paleando, sacudindo e
genendo, foiava seu caninho peIo lunuIlo, e, as vezes, ouvia-se o uiso
poIai e o ligie, que sofiian con o nai agilado, giilaien no seu inleiioi.
Un honen con un inpeineveI, un capuz solie a calea e una
Ianleina anaiiada na cinluia passava con as peinas aleilas,
equiIiliando-se con dificuIdade, paia I e paia c, no conves. Mas, I
alis, nuilo incIinado solie a anuiada, eslava o joven de Hanluigo, e
passava naI. ~ Deus! ~ disse con voz oca e inslveI, quando peiceleu
Tonio Kigei ~, veja s a ieleIio dos eIenenlos, senhoi! ~ Mas a foi
inleiionpido e, con iapidez, viiou-se.
Tonio Kigei seguiou-se nuna coida eslicada e oIhou paia loda
aqueIa liavessuia indonveI. Senliu un jliIo denlio de si e paieceu-Ihe
sei suficienlenenle podeioso paia sei ouvido aliaves da lenpeslade e do
diIvio. Un canlo ao nai, inspiiado de anoi, soava denlio deIe. Anigo
seIvagen de ninha infncia, nais una vez eslanos ieunidos... Mas a
leininava o poena. No linha un fin, no linha foinas e no fia
foijado en lianqiIidade. Seu coiao vivia...
Iicou Iongo lenpo assin paiado, depois esliiou-se solie un
lanco na fienle das calinas e oIhou paia o ceu, no quaI cinliIavan as
eslieIas. Chegou nesno a cochiIai. L quando a espuna fiia saIpicava o
seu ioslo paiecia-Ihe, na sonoIncia, una caicia.
Rochas de gieda, fanlslicas no Iuai, apaieceian e se
apioxinaian, islo eia a iIha Moen. L de novo o sono inleiveio,
inleiionpido poi chuviscos de espuna que Ihe espelavan o ioslo e Ihe
deixavan os liaos fisionnicos enlesados...

39

Quando acoidou conpIelanenle j eia dia, un dia cinza-cIaio,
fiesco, e o nai veide eslava nais caIno.
Na hoia da piineiia iefeio, viu novanenle o joven
coneicianle, que coiou vioIenlanenle, con ceileza de veigonha poi lei
dilo, na escuiido, coisas lo poelicas e conpioneledoias, aIisou, con
lodos os cinco dedos, seu pequeno ligode aveineIhado, e giilou-Ihe un
lon dia niIilai e cuilo, evilando-o, depois, assuslado.
L Tonio Kigei desenlaicou na Dinanaica. Chegou a
Copenhague, deu goijela a lodos os que insinuavan lei diieilo a eIa,
passeou duianle lis dias na cidade, lendo cono ponlo de pailida o seu
holeI, seguiando na no seu guia luislico aleilo en sua fienle,
conduziu-se cono un esliangeiio dislinlo que deseja aunenlai seus
conhecinenlos. Olseivou o Neunaikl do iei con o cavaIo no cenlio,
oIhou con iespeilo paia os piIaies da Iiauenkiiche, paiou Iongo lenpo
en fienle das nolies e giaciosas escuIluias de ThoivaIdsen, suliu a
Toiie Redonda, visilou casleIos, diveiliu-se duas noiles no TvoIi. Mas,
ieaInenle, no eia len ludo isso o que via.
Nas casas, que nuilas vezes linhan exalanenle a apaincia das
veIhas casas de sua cidade nalaI, con cuneeiias aiqueadas e iendiIhadas,
via nones que Ihe eian faniIiaies de veIhos lenpos, que Ihe paiecian
indicai aIgo deIicado e, piecioso e ao nesno lenpo una especie de
iepieenso, enceiiando queixas e saudades.
L poi loda paile, enquanlo iespiiava, vagaioso e pensalivo, o
nido ai naiinho, via oIhos lo azuis, caleIos lo Iouios, ioslos
piecisanenle daqueIe lipo que viia nos seus sonhos eslianhanenle
doIoiosos e penilenles, os quais liveia na noile que passaia en sua cidade
nalaI. Aconlecia que, en pIena iua, un oIhai, o son de una paIavia, un
iiso, o alingian piofundanenle...
No loIeiou ficai poi nuilo lenpo na aIegie cidade.
Senlia una inquielao, doce e loIa, neio Ienliana e neio
expeclaliva, unida ao desejo de eslendei-se naIguna piaia siIenciosa e
no piecisai fingii-se de luiisla inleiessado. Assin, enlaicou de novo e
seguiu nun dia liisle (o nai eslava negio) paia o noile, ao Ionge da cosla
da ZeIndia, paia HeIsingi. De I conlinuou sua viagen, sen denoia,
poi caiio e peIa esliada, duianle nais lis quailos de hoia, senpie un
pouco acina do nai, paiando poi fin no seu deslino piopiianenle, no
pequeno holeI laIneiio con venezianas veides que ficava no neio de
una viIa de casinhas laixas, o quaI oIhava, con sua loiie coleila de
nadeiia, solie o eslieilo e a cosla sueca. Aqui desceu, lonou posse do
quailo cIaio, que linhan ieseivado paia LIe, encheu a cnoda e o
ainiio con coisas que liouxeia e piepaiou-se paia vivei duianle aIgun
lenpo nesle Iugai.

4O

} o ns de selenlio se apioxinava, no havia nais nuilos
hspedes en AaIsgaaid. Na giande saIa de janlai con o viganenlo a
visla, no ies-do-cho, cujas janeIas aIlas davan paia a vaianda
envidiaada e o nai, a dona do holeI, una soIleiiona con caleIos
liancos, oIhos incoIoies, faces deIicadanenle iosadas e una voz
chiIieanle, piesidia as iefeies, senpie piocuiando coIocai, de nodo
vanlajoso, suas nos veineIhas solie a loaIha. Un senhoi de idade, de
pescoo cuilo, con una laila encanecida e o ioslo azuIado, eslava
piesenle, un peixeiio da capilaI que doninava a Ingua aIen. Iaiecia
lolaInenle enlupido e con lendncia paia a apopIexia, pois sua
iespiiao eia cuila e aos aiiancos e, de vez en quando, Ievava o dedo
indicadoi, no quaI usava un aneI, a una das naiinas, a fin de apeil-Ia, e,
con un sopio foile, dai un pouco de ai a oulia. Mesno assin, eia nuilo
dado a gaiiafa de Aquavil, lanlo na piineiia iefeio cono no aInoo e
no janlai. AIen deIe s eslavan piesenles lis aIlos iapazes aneiicanos
con seu goveinanle ou pieceploi, que en siIncio ficava ajuslando seus
cuIos e duianle o dia jogava fuleloI con LIes. Tiazian o caleIo,
veineIho-anaieIado, iepailido ao neio, e possuan ioslos conpiidos e
paiados. ~ IIease, give ne lhe vuisl lhings lheie!
5
~ dizia un deIes. ~
Thals nol vuisl, lhos schinken!
6
~ dizia o oulio, e islo eia ludo o que
eIes ou o pieceploi liazian cono conliiluio paia a paIeslia, de ieslo,
ficavan caIados e lelian gua quenle.
Tonio Kigei no desejaia oulia especie de conpanheiios na
nesa. Desfiulava sua paz, esculava os sons guluiais e as vogais cIaias e
luivas vogais da Ingua dinanaiquesa, na quaI, as vezes, conveisavan o
peixeiio e a holeIeiia. De vez en quando liocava unas paIavias con o
peixeiio solie o lainelio e depois se Ievanlava paia, peIa vaianda, ii de
novo a piaia, onde j passaia Iongas hoias de nanh.
L, as vezes, eia quielo e veianiI. O nai descansava pieguioso e
Iiso, con Iislias azuis, veides e aveineIhadas, coleilas de iefIexos
aignleos de Iuz cinliIanle, a saigaa se loinava feno ao caIoi do soI e os
noIuscos, deilados aIi, evapoiavan. Cheiiava un pouco a podie e un
pouco a aIcalio, do laico de pesca, onde Tonio Kigei, senlado na aieia,
encoslava-se, senlado de laI naneiia que via o hoiizonle Iivie e no a
cosla sueca, nas o siIencioso sopio do nai passava poi ludo, Iinpo e
fiesco.
L vieian dias liisles e lenpesluosos. As ondas incIinavan a ciisla
cono louios que coIocan os chifies paia o alaque, e coiiian eniaivecidas
conlia a piaia, que ficava inundada ale len en cina e coleila con aIgas
liiIhanles de unidade, conchas e pedaos de nadeiia liazidos peIo nai.

5
Ioi favoi, passa-ne essa Iingia a.
6
No e Iingia, e piesunlo.

41

Lnlie as exlensas coIinas de ondas, aIasliavan-se vaIes de un veide-
pIido espunanle, sol o ceu coleilo, nas I, onde o soI liiIhava alis das
nuvens, a gua oslenlava un liiIho de veIudo lianco.
Tonio Kigei eslava paiado, envoIvido peIo venlo e peIo lianido,
neiguIhado nesse eleino, pesado e aloidoanle iudo que LIe lanlo anava.
Se se voIlava e ia enloia, paiecia-Ihe iepenlinanenle ludo caIno e cIido
en voIla deIe. Mas, salia, nas coslas havia o nai que chanava,
negaceando e cunpiinenlando.
L LIe soiiia.
Andou peIo canpo, solie piados, peIa soIido, e Iogo o faiaI,
eslendendo-se peIas coIinas da vizinhana, envoIvia-o. Senlava-se no
nusgo, encoslado a una aivoie, de naneiia a divisai, enlie os lioncos,
una faixa do nai que soava cono se, ao Ionge, lluas cassen unas
solie as oulias. Ciilos de giaIhas nas copas das ivoies, ioucos, soIiliios
e peididos... Seguiava un Iivio solie os joeIhos, nas no Iia una Iinha.
Desfiulava un esquecinenlo piofundo, un fIuluai despiendido solie o
espao e o lenpo, e s de vez en quando eia cono se o seu coiao fosse
liaspassado poi una doi, un pesai cuilo, agudo, de saudade ou
aiiependinenlo, solie cuja designao e piocedncia LIe se senlia
denasiado indoIenle e alsoilo paia indagai.
Assin passaian-se nuilos dias, no seiia capaz de dizei quanlos,
nen o desejava salei. Mas enlo veio un, no quaI aIgo aconleceu,
aconleceu enquanlo o soI eslava no ceu e genle ao iedoi, e Tonio Kigei
nen sequei ficou nuilo adniiado.
} o piincpio desse dia fia feslivo e encanladoi.
Tonio Kigei acoidou nuilo cedo e iepenlinanenle, despeilou
con un suslo indefinido do sono e aciedilou oIhai paia un niIagie, un
feeiico encanlanenlo de iIuninao. Seu quailo, con una poila de vidio
paia o laIco que dava paia o eslieilo, sepaiado poi una fina e lianca
coilina de gaze en quailo de doinii e eslai, eia foiiado con una
lapeaiia de coies deIicadas e guainecido de nveis Ieves e cIaios, de
naneiia a dai senpie un aspeclo Inpido e aIegie. Agoia, poien, seus
oIhos, caiiegados de sono, vian-no en una liansfiguiao e iIuninao
solienaluiaI, ineiso nun indizveI lon iseo, giacioso e peifunado, que
douiava as paiedes e os nveis e liansfoinava a coilina de gaze en
liasa veineIha... Tonio Kigei poi nuilo lenpo no conpieendeu o que
se passava. Mas, quando ficou en fienle a poila de vidio e oIhou paia
foia, viu que eia o soI que nascia.
Duianle viios dias o lenpo esliveia coleilo e chuvoso, agoia, o
ceu eslendia-se liiIhanle solie o nai e a leiia, cono feilo de una seda
encoipada, azuI-pIido e aliavessado e iodeado poi nuvens liansIcidas

42

de veineIho e ouio, o disco soIai Ievanlava-se soIene solie o nai
cinliIanle e ciespo, que paiecia eslienecei e infIanai-se enlaixo deIe...
Assin coneou o dia e Tonio Kigei vesliu-se con iapidez, peiluilado e
feIiz, lonou sua piineiia iefeio anles dos oulios, na vaianda do andai
leiieo, nadou depois un liecho, da pequena casa de lanho de nadeiia
paia o eslieilo, e fez un passeio de una hoia peIa piaia. Quando voIlou,
eslavan paiados na fienle do holeI viios caiios de luiislas, e viu, da saIa
de janlai, que lanlo na saIa de ieunies, onde ficava o piano, cono na
vaianda envidiaada e no leiiao que ficava en fienle, havia un giande
nneio de pessoas que, liajando cono genle da cIasse nedia e senladas
en voIla das nesas iedondas en paIeslias aninadas, deIeilavan-se con
ceiveja e sanduches. Lian fanIias inleiias, genle veIha e noa e ale
aIgunas ciianas.
Duianle a segunda iefeio (a nesa eslava caiiegada de fiios,
defunados, saIgados e assados), Tonio Kigei infoinou-se do que se
passava.
~ Hspedes ~ disse o peixeiio. ~ Visilanles de HeIsingi! Sin,
Deus nos pioleja! no conseguiienos doinii esla noile! Havei laiIe,
laiIe e nsica, e devenos lenei que islo duie ale laide. L una ieunio
de fanIias, ieunio e un passeio poi leiia, en poucas paIavias: una
sulsciio ou coisa paiecida, e eslo apioveilando o leIo dia. Vieian en
laicos e caiios e agoia eslo fazendo una iefeio. Mais laide daio un
passeio nais Ionge poi leiia, nas voIlaio a noile e enlo havei
diveises aqui no saIo. Sin, naIdio, no fechaienos un oIho...
~ Islo e una lonila vaiiao ~ disse Tonio Kigei. Aps o que,
poi Iongo lenpo, nada foi dilo. A holeIeiia aiiunava seus dedos
veineIhos, o peixeiio sopiava peIa naiina diieila paia ollei un pouco de
ai e os aneiicanos lonavan gua quenle e fazian caias conpiidas.
Ioi enlo que, de iepenle, islo aconleceu: Hans Hansen e
Ingeloig HoIn aliavessaian a saIa.
Tonio Kigei, encoslado en sua cadeiia, nun cansao agiadveI
depois do lanho e do ceIeie passeio, conia saIno solie loiiadas,
senlava viiado paia a vaianda e o nai. Repenlinanenle aliiu-se a poila e
os dois enliaian de nos dadas, con passos Ienlos e sen piessa.
Ingeloig, a Iouia Inge, eslava veslida de cIaio, cono coslunava eslai nas
auIas de dana do Senhoi Knaak. O veslido Ieve, eslanpado, s alingia os
loinozeIos, e solie os onlios usava un enfeile de luIe lianco, Iaigo, con
decole en V que deixava Iivie seu pescoo nacio e fIexveI. O chapeu
pendia, anaiiado peIos Iaos, do seu liao. LIa laIvez eslivesse nais
ciescida que anles e usava sua leIa liana en voIla da calea, nas Hans
conlinuava o nesno.
Usava seu paIel de naiinheiio con loles douiados, solie o

43

quaI ficava, poi cina dos onlios e das coslas, o Iaigo coIaiinho azuI, o
chapeu de naiinheiio, con filas cuilas, LIe seguiava-o na no pendenle,
gingando-o, despieocupado, de un Iado paia oulio, Ingeloig nanlinha
seus oIhos olIquos desviados, laIvez un pouco encaluIada con os
hspedes que a oIhavan.
Mas Hans Hansen, juslanenle poi isso e a despeilo do nundo,
viiou a calea paia a nesa de iefeies e olseivou, con seus oIhos azuI-
feiile, un aps oulio con desafio e, de ceilo nodo, con despiezo, ale
Iaigou a no de Ingeloig e gingou nais ainda o seu chapeu, paia
nosliai que honen eia. Assin passaian, o caIno nai azuIado cono
fundo, peIos oIhos de Tonio Kigei, aliavessaian a saIa en loda a sua
exlenso e desapaieceian peIa poila oposla, na saIa do piano.
Islo se deu as 11 e neia da nanh, e, enquanlo os lanhislas ainda
eslavan fazendo suas iefeies, o giupo na saIa ao Iado e na vaianda,
puseian-se a caninho, sen que ninguen livesse voIlado a saIa de janlai,
peIa sada IaleiaI exislenle no holeI. Ouviu-se cono, sol giacejos e iisos,
eian ocupados os caiios, cono un vecuIo alis do oulio se ps en
novinenlo, iangendo na esliada e afaslando-se...
~ Quei dizei que voIlan` ~ peigunlou Tonio Kigei...
~ Isso faio! ~ disse o peixeiio. ~ L que Deus nos pioleja!
Lnconendaian nsica, sale, e eu duino aqui en cina do saIo.
~ Islo e una lonila vaiiao ~ iepeliu Tonio Kigei. Depois
Ievanlou-se e saiu.
Iassou o dia cono passaia os oulios, na piaia e no losque,
seguiava un Iivio solie os joeIhos e peslanejava paia o soI. S linha un
pensanenlo: esle que voIlaiian e ieaIizaiian un laiIe no saIo, cono
pioneleia o peixeiio, e nada fazia seno aIegiai-se con isso, con una
aIegiia lo leneiosa e doce cono duianle Iongos e noilos anos no
expeiinenlaia, Una vez, poi una Iigao quaIquei de inaginaes,
Ienliou-se de un conhecido dislanle, AdaIleilo, o noveIisla, que salia o
que queiia e que fia ao cafe paia fugii ao ai da piinaveia. L encoIheu os
onlios solie LIe...
AInoaian nais cedo que haliluaInenle e o janlai lanlen foi
seivido anles e na saIa do piano, poique na saIa de janlai j eslavan
fazendo os piepaialivos paia o laiIe: de una naneiia lo fesliva, foi ludo
poslo en desoiden. Depois, quando j escuieceia e Tonio Kigei eslava
senlado no seu quailo, houve de novo novinenlo na esliada e na casa.
Os excuisionislas voIlavan, sin, da diieo de HeIsingi vieian novos
hspedes, de licicIelas e de caiio, e j se ouvia, no andai leiieo da casa, o
afinai de un vioIino e o lieino nasaI de un cIaiinele... Tudo pionelia que
seiia un liiIhanle laiIe.

44

Agoia a pequena oiqueslia piincipiava con una naicha:
alafado e en conpasso fiine, o son sulia ale LIe. Tonio Kigei
conlinuou poi aIgun lenpo senlado, quielo, esculando. Mas, quando
ouviu que a naicha passaia paia una vaIsa, Ievanlou-se e saiu
soiialeiianenle de seu quailo.
Do coiiedoi, onde aqueIe eslava siluado, indo poi una escada de
seivio, chegava-se a enliada IaleiaI do holeI e, de I, sen passai poi
nenhun cnodo, paia a vaianda envidiaada. Tonou esle caninho,
siIencioso e soiialeiio, cono se eslivesse en caninhos pioilidos, laleou
con cuidado peIa escuiido, iiiesisliveInenle aliado poi essa loIa e
encanladoia nsica cujos sons agoia j o aIcanavan, cIaios e aIlos.
A vaianda eslava vazia e escuia, nas a poila de vidio da saIa,
onde as duas giandes Inpadas de peliIeo, guainecidas de Iusliosos
iefIeloies, iespIandecian.
Lslava aleila. Iaia I se diiigiu sen fazei iudo e o goslo Iadino
de ficai no escuio sen sei vislo, podei olseivai os que danavan a Iuz,
pioduziu-Ihe un aiiepiai da peIe. Rpido e vido, diiigiu seu oIhai paia
os dois que piocuiava...
A aIegiia da fesla j paiecia desenioIai-se Iivienenle, apesai de
lei coneado h nenos de una hoia, nas lodos j havian chegado
aquecidos e enolivos, depois de passaien o dia junlos, despieocupados e
feIizes na coIelividade. Na saIa do piano, que Tonio Kigei podia
aliangei con os oIhos quando ousava avanai un pouco, viios
cavaIheiios idosos se havian ieunido, funando e lelendo, paia jogai
cailas, oulios senlavan-se con suas esposas na paile anleiioi da saIa, en
cadeiias de peIcia enfiIeiiadas ao Iongo da paiede, e apieciavan o laiIe.
Manlinhan as nos solie os joeIhos escaiianchados e enchian as
lochechas con una expiesso de opuIncia, enquanlo as nes, de
chapeuzinho na calea, ciuzavan as nos enlaixo do seio, e oIhavan,
de calea incIinada, a aIgazaiia dos jovens. Tinhan ainado un esliado
ao Iongo de una das paiedes e I os nsicos davan o que linhan de
neIhoi.
Ale una coinela eslava I, e sopiava con ceila cauleIa, cono se
lenesse sua pipiia voz, nesno assin, eIa conslanlenenle queliava e
liopeava... IIuluando e giiando, os paies novian-se, enquanlo os oulios
passeavan peIa saIa de liao dado. No eslavan veslidos a iigoi, nas
sonenle cono paia un doningo veianiI que se passa ao ai Iivie: os
cavaIheiios, en leinos de coile piovinciano, que denolavan seien
poupados duianle a senana, as noas en veslidos cIaios e Ieves, con
apanhados de fIoies canpeslies na lIusa.
Tanlen aIgunas ciianas eslavan na saIa, danando a seu
nodo, nesno quando a nsica descansava. Un honen peiniIongo, con

45

paIel paiecendo un ialo de andoiinha, un Don }uan piovinciano de
noncuIo e caleIos enciespados a feiio, un assislenle do coiieio ou coisa
paiecida, e cono a encainao de una figuia cnica de un ionance
dinanaiqus, paiecia sei o oiganizadoi e diiigenle do laiIe. SoIcilo,
lianspiiando e enliegue de coipo e aIna a sua laiefa, eslava en lodos os
Iugaies ao nesno lenpo, saiacoleava peIa saIa, supeialivo, pisando
ailislicanenle con as ponlas dos dedos, coIocando os pes, nelidos en
licudas e Iisas lolinas niIilaies, de una naneiia inliicada, ciuzando-os
un solie o oulio, aliiava os liaos paia o ai, dava oidens, chanava peIa
nsica, lalia paInas, e, con ludo islo, as filas do giande Iao coIoiido,
que, en sinaI de sua dignidade, eslava pieso ao seu onlio, e paia onde
de vez en quando viiava caiinhosanenle a calea, voavan alis deIe.
Sin, aIi eslavan os dois, que hoje na Iuz do soI passaian poi
Tonio Kigei, e LIe os viu novanenle, assuslando-se de aIegiia quando
viu anlos quase ao nesno lenpo. Aqui eslava Hans Hansen, que, len
peilo deIe, pixino a poila, as peinas afasladas e Iigeiianenle incIinado
paia a fienle, conia, ciicunspeclo, un giande pedao de loila, nanlendo
a no en concha poi laixo do queixo paia apanhai as nigaIhas. L I na
paiede senlava-se Ingeloig HoIn, a Iouia Inge, e nesle inslanle o
assislenle saiacoleava en sua diieo, a fin de convid-Ia paia danai,
fazendo una exceIenle nesuia, coIocando una no nas coslas e
inpeIindo a oulia giaciosanenle no peilo. Mas eIa sacudiu a calea e f-
Io vei que eslava sen fIego e piecisava descansai, aps o que o
assislenle senlou-se ao Iado deIa.
Tonio Kigei olseivou os dois peIos quais sofieia as penas de
anoi: Hans e Ingeloig. No eian LIes, lanlo devido a sinais pailicuIaies
e a seneIhana das ioupas, nas poi foia da iguaIdade de iaa e lipo,
esle especine cIaio, de oIhos azuI-feiile e Iouios, que evocava una ideia
de puieza, seienidade, joviaIidade e una ieseiva inlocveI, ao nesno
lenpo oiguIhosa e sinpIes... Olseivou-os, viu Hans Hansen, lo
audacioso e leIo cono oulioia, Iaigo nos onlios e fino na cinluia, en pe
no seu leino de naiinheiio, viu cono Ingeloig, de una ceila naneiia
liavessa, viiou a calea de Iado, de un ceilo nodo Ievou a no, no
nuilo deIgada nen especiaInenle fina e pequena no de noa, a nuca,
novinenlo esle que fez a nanga Ieve desIizai peIo coloveIo ~ e de
iepenle una saudade alaIou seu peilo con laI doi que invoIunlaiianenle
ieliocedeu nais paia a escuiido, a fin de que ninguen visse o
eslienecinenlo de seu ioslo, Lu esqueceia vocs`, peigunlou. No,
nunca!
No a voc, Hans, nen a voc, Iouia Inge! Ioi paia vocs que
lialaIhei, e, quando ouvia apIausos, oIhava soiialeiio ao iedoi de nin, a
vei se vocs fazian paile deIes... Voc agoia Ieu Don CaiIos, Hans
Hansen, cono pioneleia no poilo do jaidin de sua casa` No o faa!

46

No o exijo nais de voc. Que Ihe inpoila o iei que choia poique esl s`
Voc no deve fazei con que os seus oIhos fiquen liisles e loIos de
sonhos, poi fix-Ios nos veisos e na neIancoIia... Sei cono voc!
Reconeai, ciescei, iguaI a voc, honiado, aIegie e sinpIes,
neldico e oidenado e en concoidncia con Deus e o nundo, sei anado
peIos inofensivos e feIizes, lonai voc poi esposa, Ingeloig HoIn, e lei
un fiIho cono voc, Hans Hansen, vivei Iivie da naIdio do
conhecinenlo e do supIcio ciiadoi, anai e Iouvai en len-avenluiada
liiviaIidade!... Coneai nais una vez` Mas no adianlaiia. Toinaiia a sei
o nesno, ludo viiia de novo cono vieia. Iois aIguns, poi necessidade,
seguen caninhos eiiados, poique paia LIes no exisle, de naneiia
aIguna, un caninho ceilo.
Agoia a nsica siIenciaia, eia un inleivaIo e foian seividos
iefiescos. O assislenle apiessou-se pessoaInenle con una landeja
iepIela de saIada de aienques e seiviu as danas. Mas en fienle de
Ingeloig HoIn chegou nesno a cuivai un joeIho ao eslendei-Ihe una
ligeIinha, e eIa coiou de aIegiia.
Na saIa coneaian, lodavia, a dai aleno ao especladoi sol o
unliaI da poila de vidio, e, de ioslos lonilos e coiados, alingiian-no
oIhaies eslianhos e peisciuladoies, nas LIe ficou fiine no seu Iugai.
Tanlen Ingeloig e Hans passaian os oIhos solie LIe, quase que ao
nesno lenpo, con aqueIa conpIela indifeiena que chega a asseneIhai-
se ao despiezo. Repenlinanenle, no enlanlo, leve conscincia de que de
aIguna paile un oIhai se diiigia paia LIe. e pousava nLIe...
Viiou a calea e inedialanenle seus oIhos enconliaian aqueIes
cujo lalo senliia. Una noa en pe, no Ionge deIe, con un pIido, fino e
deIicado ioslo, que j nolaia anles. No danaia nuilo, os cavaIheiios
no se linhan esfoiado singuIainenle poi eIa, e LIe a viia, isoIada, con
os seveios Ilios fechados, senlada peilo da paiede. Tanlen agoia se
achava s. Lslava con un veslido cIaio e vapoioso, cono as oulias, nas
poi laixo da fazenda lianspaienle apaiecian seus onlios nus, agudos e
polies, e o pescoo nagio ficava lo fundo enlie esses nseios onlios
que a noa siIenciosa quase paiecia un pouco aIeijada. Seguiava suas
nos, coleilas poi Iuvas lnues, en fienle ao peilo, de nodo que as
ponlas dos dedos se locavan de Ieve. De calea incIinada, oIhava paia
Tonio Kigei de laixo paia cina con oIhos negios e nidos. LIe desviou
os oIhos...
AIi, len peilo deIe, senlavan Hans e Ingeloig.
Hans senlaia-se ao Iado deIa, laIvez fosse sua iin.
Rodeados poi oulios seies hunanos de faces coiadas, conian e
lelian, paIiavan e se diveilian, giilavan con vozes sonoiosas

47

piovocaes e iian aIlo paia o ai. No podeiia apioxinai-se un pouco
deIes` Diiigii a LIe ou a eIa un giacejo que Ihe ocoiieu e a que deveiian
iespondei ao nenos con un soiiiso` Toin-Io-ia feIiz, ansiava poi isso,
voIlaiia depois salisfeilo paia o seu quailo, con a ceileza de lei
eslaleIecido una pequena afinidade con os dois. Inaginou o que
podeiia dizei, nas no enconliou coiagen de diz-Io.
L seiia cono senpie: LIes no o conpieendeiian, esculaiian
eslianhando o que conseguiiia dizei. Iois a Ingua que faIava no eia a
deIes.
As danas paiecian ieconeai. O assislenle desdoliou una
alividade envoIvenle. Ia de un Iado ao oulio e convidava lodos a
escoIheien seus paies, liiou, auxiIiado peIo gaion, cadeiias e copos do
caninho, deu oidens aos nsicos, guiou aIguns nais acanhados que no
salian paia onde ii. Que pielendia` Cada qualio paies foinavan una
quadia... una leiiveI Ienliana fez Tonio Kigei coiai. Danaiian una
quadiiIha.
A nsica coneou e os paies, cunpiinenlando-se, ciuzavan-se.
O assislenle conandava, e conandava ~ poi Deus! ~ en fiancs,
pionunciando os sons nasais de un nodo inconpaiaveInenle dislinlo.
Ingeloig HoIn danava len junlo a Tonio Kigei, na quadia que se
enconliava peilo da poila de vidio. LIa inovia-se en sua fienle paia I e
paia c, paia a fienle e paia lis, andando e giiando, un aiona, que
vinha do seu caleIo ou da deIicada fazenda de seu veslido, locava-o de
vez en quando, e LIe fechou os oIhos, nuna enoo que Ihe eia lo
faniIiai de oulios lenpos, cujo aiona e encanlo acie-doce LIe senliia
nesles Ilinos dias e que agoia nLIe peneliava de novo con lodo seu
doce loinenlo. Que eia` Saudade, caiinho` Inveja` Despiezo poi si
nesno`... MouIinel des danes! Voc iia, Iouia Inge, iia de nin quando
dancei nouIinel e fiz una figuia lo liisle` L sei que voc ainda havia
de iii hoje, agoia que afinaI loinei-ne aIgo cono un honen ceIelie` Sin,
islo voc faiia e leiia lis vezes iazo! L se eu, eu sozinho, livesse
consunado as Nove Sinfonias
7
, O Mundo Cono Vonlade e
Repiesenlao
8
e o }uzo IinaI
9
, voc leiia eleinanenle iazo de iii...
OIhou paia eIa e Ienliou-se de una Iinha de un veiso do quaI no se
iecoidava h lanlo lenpo e que, no enlanlo, Ihe eia lo nlino e Iigado:
Lu queio doinii e voc piecisa danai. LIe a conhecia lo len, a
nidica e neIancIica, afeliva e inliI Ienlido do senlinenlo, que
inleipielava. Doinii...
Ansiai poi isso, podei vivei sinpIes e conpIelanenle enliegue

7
De eelhoven.
8
Olia do fiIsofo Schopenhauei.
9
Ianoso quadio de MicheIangeIo na CapeIa Sislina.

48

ao senlinenlo, que, sen o devei de loinai-se ao e dana, doce e
indoIenle, descansa en si nesno, e, apesai disso, danai, giI e de
espiilo piesenle, desenpenhai a difciI, difciI e peiigosa dana da faca
da ail, sen nunca esquecei poi conpIelo o huniIhanle paiadoxo que LIe
conlinha, lei que danai, anando...
De iepenle ludo viiou en novinenlo Iouco e en aIegiia
desenfieada. As quadias se dissoIveian e, puIando e desIizando,
dispeisavan paia lodos os Iados: leininavan a quadiiIha con un
gaIope. Os paies passaian voando, ao deIiianle e Iigeiio conpasso da
nusica, poi Tonio Kigei, pegando, coiiendo, uIliapassando-se, con
gaigaIhadas cuilas e sen fIego. Un pai apioxinou-se, aiiaslado peIa
coiiida geiaI, iodopiando e avanando en doida iapidez. A noa linha
un ioslo fino e pIido e onlios nagios, denasiado aIlos. Sulilanenle,
len en sua fienle, coneaian a liopeai, escoiiegai e caii... A pIida
noa caiu.
Caiu con lanla foia que isso se afiguiava peiigoso, e con eIa
caia o cavaIheiio. Lsle devia lei-se nachucado lanlo que esqueceu, poi
conpIelo, a sua paiceiia, pois, ao lenlai Ievanlai-se, coneou, fazendo
caielas, a esfiegai os joeIhos con as nos, e a noa, paiecendo
inleiianenle aloidoada peIa queda, conlinuava deilada no cho. Lnlo
Tonio Kigei adianlou-se, pegou-a deIicadanenle peIos liaos e eigueu-
a. LsfaIfada, confusa e infeIiz, Ievanlou os oIhos paia LIe e de iepenle seu
deIicado ioslo coiou con un pIido veineIho.
~ Tak! O nange Tak!
1O
~ disse eIa, Ievanlando paia LIe seus
oIhos escuios e nidos.
~ No devia danai nais, senhoiila ~ disse, suave.
Depois piocuiou-os nais una vez con o oIhai, Hans e Ingeloig,
foi enloia, deixou a vaianda e o laiIe e suliu paia o seu quailo.
Lslava enliiagado peIa fesla en que no lonaia paile. Cono
oulioia, fia len cono oulioia! Con o ioslo afogueado, ficaia en pe
nun Iugai escuio, en loinenlos poi vocs, Iouios, vivos, feIizes, e depois,
soIiliio, afaslaia-se. AIguen deveiia vii! Ingeloig deveiia vii, deveiia
peicelei que LIe se ausenlaia, deveiia segui-Io as escondidas, coIocai a
no solie seu onlio e dizei: Lnlie e junle-se a ns! Seja aIegie!
Lu ano voc!... Mas eIa no vinha, de naneiia aIguna. Lslas
coisas no aconlecian. Sin, eia cono naqueIe lenpo e eia feIiz cono
naqueIe lenpo. Iois seu coiao vivia. Mas o que se passaia duianle o
lenpo no quaI se loinaia o que eia hoje` Toipoi, soIido, geIo, e espiilo!
e aile!...

1O
Oliigada! Oh! nuilo oliigada!

49

Despiu-se, deilou-se e apagou a Iuz. Muinuiou dois nones
denlio do liavesseiio, eslas poucas, caslas, nidicas sIalas, que
designavan sua veidadeiia e piinoi~ diaI especie de anoi, sofiinenlo e
feIicidade, a vida, o senlinenlo sinpIes e leino, a p-liia. OIhou paia lis,
paia os anos que havian passado ale aqueIe nonenlo.
Iensou nas dissoIulas avenluias sensuais, dos neivos e dos
pensanenlos que linha vivido, viu-se coiiodo peIa iionia e peIo espiilo,
isoIado e loIhido peIo ieconhecinenlo, neio desliudo poi felies e
caIafiios de ciiao, indeciso e en Iula con a conscincia, enlie foiles
exlienos, aliiado de un Iado paia oulio, enlie a sanlidade e o cio, finiio,
enpoliecido, esgolado poi fiias e ailificiais exaIlaes, peidido,
consunido, aloinenlado, doenle... ~ e soIuou de aiiependinenlo e
saudade.
Ln seu iedoi, ludo eslava siIencioso. Mas, I de laixo, soava,
alafado e enlaIanle, o doce e liiviaI conpanheiio da vida.
Tonio Kigei eslava senlado, escievendo do noile paia Lisaviela
Ivanovna, sua aniga, confoine pioneleia:
Queiida Lisaviela, I enlaixo, en Aicdia, paia onde en lieve
voIlaiei. escievia. Aqui esl enlo aIgo paiecido con una caila, nas
laIvez a decepcione, pois penso escievei en leinos geiais. No que eu
no livesse aIguna coisa paia conlai, ou, a neu nodo, no passasse poi
una oulia expeiincia. L en casa, en ninha cidade nalaI, ale quiseian
piendei-ne... nas islo ouvii pessoaInenle. H dias en que eu piefiio
dizei, de una naneiia loa, geneiaIidades, en vez de conlai hisliias.
Lenlia-se ainda, Lisaviela, de que un dia ne chanou de luigus,
un luigus eiianle` Assin ne chanou nuna hoia na quaI, peisuadido
poi oulias confidncias que deixaia escapai anles, confessei-Ihe neu
anoi paia o que eu chano de vida, e peigunlo-ne se voc salia quo
peilo alingiia a veidade, e quanlo ninha luiguesia e neu anoi peIa
'vida so idnlicos.
Lsla viagen ne deu o ensejo de pensai solie isso...
Meu pai, sale, eia de un lenpeianenlo nidico: consideiado,
ninucioso, coiielo, poi puiilanisno incIinado a neIancoIia, ninha ne,
de indislinlo sangue exlico, lonila, sensuaI, ingnua, ao nesno lenpo
dispIicenle e apaixonada e de un desnazeIo inpuIsivo.
Sen duvida aIguna, foi esla una nisluia que enceiiava
exliaoidiniias possiliIidades e exliaoidiniios peiigos.
O iesuIlado foi esle: un luigus que se peideu na aile, un
lonio que senlia saudades da loa educao, un con a conscincia
pesada. Iois a ninha conscincia luiguesa e que ne faz vei en loda aile,

5O

lodo exliaoidiniio e lodo gnio aIgo piofundanenle anlguo,
piofundanenle difanado, piofundanenle duvidoso, o que ne enche
desla anoiosa fiaqueza paia o sinpIes, singeIo e agiadveI anoinaI, o
no-geniaI e decenle.
Lslou enlie dois nundos, no ne sinlo a vonlade en nenhun
dos dois e poi isso lenho un pouco de dificuIdade. Vocs, ailislas, ne
chanan de luigus, e os luigueses senlen-se lenlados a piendei-ne...
no sei quaI dos dois ne nagoa nais. Os luigueses so lolos. Vocs,
adoiadoies da leIeza, poien, que ne dizen sei eu fIeunlico e sen
saudades, devian inaginai un don ailslico lo piofundo e lo do
piincpio e do deslino, que nenhuna saudade Ihe paiea sei nais doce e
digna de sei senlida do que aqueIa peIas deIcias da liiviaIidade.
Adniio os soleilos e fiios que se avenluian nos caninhos das
giandes, das denonacas leIezas, e despiezan o 'honen ~ nas no os
invejo. Iois se aIguna coisa e capaz de fazei de un Iileialo un poela,
enlo e esle neu anoi luigus peIa hunanidade, peIa vida e peIas coisas
conuns. Todo caIoi, loda londade, lodo hunoi vn deIe, e quei-ne
paiecei que seja LIe aqueIe anoi do quaI esl esciilo que aIguen podeiia
faIai con Ingua hunana angeIicaI e, no enlanlo, sen LIe nada nais sei
que un lionze soanle e guizo sonoio.
O que fiz e nada, no nuilo, quase nada. Iaiei coisa neIhoi,
Lisaviela ~ islo e una pionessa. Lnquanlo escievo, o nai nuinuia ale
aqui e eu fecho os oIhos. OIho paia un nundo inalo, quineiico, que quei
sei oidenado e cuIlo, oIho paia un foinigai de sonlias con aspeclo
hunano que acenan paia nin, a fin de que as esconjuie e Iileile:
sonlias ligicas e cnicas e aIgunas as duas coisas ao nesno lenpo ~
e a eslas sou nuilo dedicado. Mas o neu anoi nais senlido e secielo
peilence aos Iouios e de oIhos azuis aos vivos cIaios, aos feIizes, genlis e
conuns.
No iepieenda esle anoi, Lisaviela, LIe e lon e feiliI. Conlen
saudade e una inveja neIancIica, un pouquinho de despiezo e una
feIicidade de alsoIula puieza.








51

A A M Mn nr rt tc c E Em m V Vc cn nc cz za a

Cuslav Aschenlach, ou Von Aschenlach, cono eia oficiaInenle
seu none desde seu qinquagesino aniveisiio, fizeia un Iongo passeio
sozinho, de sua iesidncia na Iiinziegenlensliasse
11
, en Munique, nuna
laide piinaveiiI do ano de 19..., que, duianle neses, nosliaia ao nosso
conlinenle una fisiononia anunciadoia de confIilos. Solieexcilado peIo
difciI e peiigoso lialaIho das hoias nalinais, que exigia, juslanenle
agoia, exliena cauleIa, piudncia, eneigia e pieciso da vonlade, o
Iileialo no conseguiia delei o novinenlo do necanisno piodulivo no
seu inleiioi, aqueIe inolus anini conlinuus, no quaI, de acoido con
Cceio, consisle a naluieza da eIoqncia, lanpouco conseguiia del-Io
depois do aInoo, no enconliando o sono iepaiadoi, que Ihe eia lo
necessiio duianle o dia, quando suas foias se desgaslavan. Assin, Iogo
depois do ch, piocuiaia o ai Iivie, na espeiana de que ai e novinenlo
o ieslaleIecessen e o auxiIiassen a passai una noile lenefica.
Lia o piincpio de naio e, depois de senanas nidas e fiias,
apaieceia un faIso veio. O LngIischei Cailen
12
, apesai de ainda
fiacanenle fiondoso, esliveia nofenlo cono en agoslo e, nas
pioxinidades do cenlio, cheio de caiios e passeanles. No Auneislei, paia
onde caninhos nais e nais alandonados o Ievaian, Aschenlach ficou
duianle aIgun lenpo oIhando o ieslauianle aninado peIo povo, ao Iado
do quaI paiavan aIguns coches e caiiuagens, de I, con o soI poenle,
lonaia o caninho de voIla peIo Iado de foia do paique, solie o piado
aleilo, e, en fienle ao cenileiio do noile, espeiou, poique se senlia
cansado e de Ioehiing aneaava un lenpoiaI, o londe que devia Iev-Io,
en Iinha iela, de voIla a cidade.
CasuaInenle, enconliou o ponlo de paiada e seus aiiedoies
deseilos. Nen na asfaIlada Ungeieisliasse
13
, cujos liiIhos se eslendian
isoIados e liiIhanles conlia Schvaling, nen na esliada de Ioehiing se
via un s caiio, alis das giades da nainoiaiia, onde, exposlos a venda,
ciuzes, pIacas conenoialivas e nonunenlos foinavan un segundo
desalilado canpo sanlo, nada se novia, e o piedio lizanlino da capeIa,
que ficava do oulio Iado, enconliava-se siIencioso no iefIexo do dia que
findava. Sua fachada, enfeilada con ciuzes giegas e desciies ieIigiosas
en coies cIaias, apiesenlava, aIen disso, insciies en Ielias douiadas e
en oiden sineliica, Iegendas escoIhidas e iefeienles a vida no aIen,
cono poi exenpIo: ~ LIes enlian na casa de Deus, ou: A Iuz eleina os

11
Rua do Iincipe Regenle.
12
}aidin IngIs
13
Rua Ungeiei.

52

aIunie, e, espeiando, enconliaia, duianle aIguns ninulos, una
disliao seiia, Iendo as finuIas e deixando seu espiilo peidei-se na
lianspaincia nslica, quando, voIlando de seus devaneios, no pilico,
acina dos dois aninais apocaIplicos que vigian a escadaiia, nolou un
honen, cuja apaincia nada conun deu una diieo conpIelanenle
diveisa aos seus pensanenlos.
Se linha sado do inleiioi da capeIa peIo poilo de lionze, ou se
se apioxinaia de foia e suliia, ficou inceilo. Aschenlach, sen
apiofundai-se pailicuIainenle na queslo, incIinou-se nais paia a
piineiia suposio. De eslaluia nediana, nagio, inleile e de naiiz
exliaoidinaiianenle aiielilado, o honen peilencia ao lipo iuivo e
possua a peIe Ieilosa e saidenla pecuIiai a esle. Lvidenlenenle, no eia
lvaio cono indicava, no nnino, o chapeu de paIha con ala Iaiga e
iela, que coliia sua calea, dando-Ihe un aspeclo de esliangeiio vindo
de Ionge. Ioien, liazia a nochiIa, lo en uso no pais, afiveIada aos
onlios, un leino cinlado de pano no pisoado, de coi anaieIada,
paiecendo liazei una capa de chuva solie o anleliao esqueido, que
encoslava na cinluia, de pes ciuzados, fiinava a diieila e olIiquanenle
conlia o cho una lengaIa con ponla de feiio, cujo caslo apoiava na
cinluia. Con a calea eiguida, de nodo que, ciescendo da canisa
espoile soIla, apaiecia seu pescoo nagio, soliessaindo, foile e nu, o
pono-de-ado, oIhando agudanenle paia a dislncia con oIhos incoIoies
e de peslanas veineIhas, enlie as quais, eslianhanenle conlinando con
seu naiiz cuilo e Ievanlado, havia duas iugas hoiizonlais, Assin ~ e
laIvez sua posio eIevada e eIevanle conliilusse paia esla inpiesso ~
sua pose linha aIgo de aIcance doninanle, coiajoso ou nesno seIvagen,
pois, fosse poique, ofuscado, fazia caielas conlia o soI poenle, ou poique
se lialasse de una defoinidade fsica conslanle, seus Ilios paiecian
cuilos denais, eian conpIelanenle iecuados dos denles, de nodo que
esles ficavan exposlos, liancos e conpiidos, ale a gengiva.
L len possveI que Aschenlach, na sua inspeo disliada e
inquisiliva do eslianho, livesse faIla de consideiao, pois de iepenle
nolou que aqueIe ieliilua seu oIhai e de una naneiia lo leIicosa, lo
denlio da visla, lo visiveInenle disposlo a Ievai o caso ao exlieno e
foiai o oIhai do oulio a desviai-se, que Aschenlach, inconodado, viiou-
se e coneou a andai peIas ceicas, iesoIvendo, ao nesno lenpo, no dai
nais aleno ao honen. No ninulo seguinle esqueceia-o. Iosse que o
aspeclo de viajanle do eslianho liveia un efeilo solie sua inaginao ou
oulia quaIquei infIuncia fsica ou noiaI, suipieendido, ficou cnscio de
una eslianha expanso de seu nlino, una especie de vago desassossego,
un desejo juveniI e sedenlo paia a dislncia, un senlinenlo lo vivo, lo
novo ou h lanlo lenpo desacoslunado e desapiendido, que LIe, con as
nos nas coslas e o oIhai paia o cho, paiou calivado, paia exaninai a

53

naluieza e o oljelivo da enoo.
Lia o desejo de viajai, nada nais, nas veidadeiianenle
paiecendo un acesso e inlensificado ale a paixo, sin, ale a aIucinao.
Sua nsia loinou-se videnle, sua inaginao, ainda no sossegada desde
as hoias de lialaIho, ciiou un exenpIo paia lodas as naiaviIhas e
hoiioies da leiia nIlipIa, que de iepenle esfoiou-se en ideaIizai: LIe
via, via una paisagen, una iegio liopicaI panlanosa sol un ceu pesado,
nido, e exuleianle e desconunaI, una especie de seIva anlediIuviana,
conposla de iIhas, pnlanos e liaos fIuviais Ianacenlos, via, de viosos
felos, dos soIos fIoiidos de pIanlas failas, inchadas e excnliicas,
eIevaien-se, aqui e acoI, hasles caleIudas de paIneiias, via esquisilas e
infoines ivoies neiguIhaien suas iazes, da leiia peIo ai, en guas
paiadas, espeIhando sonlias veides, onde, enlie fIoies fIuluanles que
eian lianco-Ieilosas e giandes cono lacias, pssaios de eslianha especie,
de onlios aIlos e licos disfoines, eslavan paiados nas guas nenos
piofundas e oIhavan, inveis, paia o Iado, via, enlie os ns das vaias do
lanluzaI, liiIhaien as Iuzes de un ligie na espieila ~ e senliu seu
coiao lalei de leiioi e desejo enignlico. Depois a viso desapaieceu, e,
con un sacudii de calea, Aschenlach ielonou seu passeio peIas giades
da nainoiaiia.
LIe havia apieciado, ao nenos desde que dispunha dos neios de
usufiu-Ias a vonlade, as vanlagens do lifego inleinacionaI, as viagens
cono nada nais que una nedida higinica que liveia de sei lonada de
vez en quando conlia a vonlade, e a incIinao. Denasiadanenle
ocupado con as laiefas que Ihe inpunhan seu Lu e a aIna euiopeia,
denasiadanenle soliecaiiegado peIo devei da pioduo, adveiso
denais a disliaes paia seivii cono ananle do coIoiido nundo exleiioi,
deia-se poi salisfeilo con a opinio que lodos, sen se afaslaien do seu
cicuIo, poden ollei da supeifcie do nundo, e nunca sequei se senliia
lenlado a deixai a Luiopa. Solieludo desde que sua vida se incIinava
devagai, desde seu nedo ailslico de no conseguii leininai ~ esla
pieocupao de o ieIgio paiai anles de lei feilo a sua paile e se lei dado
poi conpIelo, no nais podendo deixai de sei consideiado ou lido poi
un capiicho, concenliaia sua vida exleiioi quase excIusivanenle a leIa
cidade que se loinaia un Iai paia LIe, e a islica casa de canpo que
consliuia nas nonlanhas, onde passava os veies chuvosos.
Logo en seguida foi iefieado e poslo en oiden o que o
aconeleia lo laide e iepenlinanenle, peIa iazo e discipIina exeicilada
desde noo. Tiveia o piopsilo de adianlai a olia, peIa quaI vivia, ale
un ceilo ponlo, anles de nudai-se paia o canpo, e o pensanenlo de una
vadiagen peIo nundo, que o afaslaiia de seu lialaIho duianle neses,
paiecia denasiado soIlo e conlia os pIanos, no podia sei consideiado
seiianenle. Mas salia nuilo len poi que iazo a lenlao se deia lo

54

inespeiadanenle npelo de fugii, o que confessou a si nesno, esla
saudade paia a dislncia, paia a novidade, esla nsia poi Iileilao,
exoneiao e esquecinenlo ~ a piesso de se afaslai da olia, do slio
colidiano de un seivio igido, fiio e apaixonado. Na veidade, anava-o,
e lanlen quase anava a eneivanle e diaiianenle ienovada Iula enlie
sua iija, oiguIhosa e nuilas vezes piovada vonlade, e esle cansao
ciescenle do quaI ninguen podia salei e que sua olia, de naneiia
aIguna, poi nenhun indcio de fiaqueza e de ineicia, devia liaii. Mas
paiecia ajuizado en no eslicai o aico denais e leinosanenle sufocai o
ionpinenlo lo vivo de una necessidade. Iensou no seu lialaIho,
pensou no liecho no quaI, hoje novanenle cono onlen, liveia que
alandon-Io, e que paiecia no queiei sulnelei-se nen a pacienles
cuidados, nen a un ipido goIpe de no. LIe o exaninou de novo,
lenlou queliai ou soIvei a inilio e desisliu do alaque con un aiiepio
de iepugnncia. Aqui no se apiesenlava una dificuIdade exliaoidiniia,
nas aquiIo que o paiaIisava eian os escipuIos da n vonlade, que se
nanifeslavan poi una insacialiIidade. AIis, j linha vaIido ao joven
cono essncia e nlina naluieza do laIenlo, e poi eIa linha doninado e
esfiiado o senlinenlo, poique salia que eia incIinado a salisfazei-se con
un aIegie nais ou nenos e una neia peifeio. Agoia esle senlinenlo
esciavizado vingava-se, alandonando-o, iecusando-se a conlinuai a
caiiegai e aIai sua aile, Ievando consigo loda vonlade, lodo enlusiasno
na foina e na expiesso` No que pioduzisse coisas n-s: esla ao nenos
eia a vanlagen de seus anos, senlii-se seienanenle seguio, en cada
nonenlo, de sua naesliia. Mas LIe nesno, enquanlo a nao a honiava,
no se aIegiava deIa, e paiecia-Ihe que sua olia caiecia daqueIes sinais de
aidenle e desenpenhanle hunoi, que un piodulo da aIegiia, nais que
quaIquei sulslncia nlina, una quaIidade inpoilanle, foinavan a
aIegiia do nundo apieciadoi. Tenia o veio no canpo, a ss, na pequena
casa, con a enpiegada que Ihe piepaiava a conida e o enpiegado que a
seivia, lenia as apaincias faniIiaies dos picos de iochas das nonlanhas
que de novo ciicundaiian sua noiosidade insalisfeila. L assin, una
inleipoIao se fazia necessiia, un pouco de vida de inpioviso,
nandiiai, aies Iongnquos e aquisio de sangue novo, paia que o veio
se loinasse supoilveI e iendoso. Viajai, poilanlo ~ deu-se poi salisfeilo.
No paia nuilo Ionge, no ale os ligies. Una noile no caiio-Ieilo
e una siesla de lis ou qualio senanas nun Iugai de feiias de lodo o
inundo, no anveI suI...
Assin pensou, enquanlo o iudo do londe eIeliico se apioxinava
peIa Ungeieisliasse, e, sulindo nLIe, decidiu dedicai aqueIa noile ao
esludo de napas e guias feiioviiios. Na pIalafoina Ienliou-se de oIhai
a piocuia do honen de chapeu de paIha, do canaiada desla eslada
lodavia lianscendenle. Ioien o paiadeiio desle no Ihe foi cIaio, pois no

55

conseguiu IocaIiz-Io no seu piineiio poslo nen na Iaiga paiada, e
lanpouco no londe.
O auloi da cIaia e inponenle piosa-epopeia da vida de Iiedeiico
da Iissia, o ailisla pacienle que en Ionga apIicao leceu o lapele
ionnlico, iico en figuias, ieunindo nuilos deslinos hunanos na
sonlia de una ideia, de none Maia, o ciiadoi daqueIa foile noveIa que
len o lluIo de Un MiseiveI, e que noslia a una juvenlude,
inleiianenle giala, a possiliIidade de deciso noiaI do oulio Iado do
nais piofundo conheci nenlo, o auloi, finaInenle (e con islo eslo
assinaIa das as olias de sua naluiidade), do lialado apaixonado Lspiilo
e Aile, cuja foia cIassificadoia e Ioquacidade anlilelica deixavan cilicos
seiios coIocaien-na inedialanenle ao Iado do Raciocnio, de SchiIIei,
acina de ingnuos e senlinenlais poenas, Cuslav Aschenlach, enlo,
nasceia en L., a calea de conaica da piovncia da SiIesia, cono fiIho de
un aIlo funcioniio da juslia. Seus anlepassados eian oficiais, juzes,
funcioniios adninislialivos, honens que, nos seivios do iei e do
Lslado, Ievaian sua vida eneigica, decoiosa e paica. LspiiiluaIidade nais
piofunda, encainaia-se una vez, enlie LIes, na pessoa de un oiadoi, un
sangue nais Rpido, sensuaI, junlaia-se a fanIia na geiao anleiioi,
peIa ne do poela, fiIha de un naeslio da onia. DeIa descendian os
sinais de iaa eslianha no seu aspeclo. O casanenlo de conscincia
oficiosa e sliia con inpuIsos acenluados e aidenles geiaian un ailisla,
esle ailisla pailicuIai.
Cono loda a sua naluieza eia oiienlada paia a fana, cedo
nosliou-se, no piopiianenle piecoce, poien, giaas a deleininao e
conciso pessoaI de sua cadncia, naduio e hliI ao plIico. Quase ainda
ginasiaI, j linha un none. Dez anos nais laide apiendeu a iepiesenlai
de sua esciivaninha, adninisliai sua fana, nuna caila que devia sei
cuila (pois nuilas exigncias chegan ao honen de sucesso e confiana),
londosa e significaliva. O quaienlo, cansado das fainas e vicissiludes do
lialaIho piopiianenle, linha que doninai una coiiespondncia que
liazia seIos de lodas as pailes do nundo.
Dislanle lanlo do lanaI cono do excnliico, seu laIenlo eia laI
que conquislava a ciena do giande plIico e o inleiesse adniiadoi e
inslanle dos nais exigenles. Assin, j desde noo oliigado poi lodos os
Iados a ieaIizao ~ e piecisanenle a exliaoidiniia ~, nunca conheceia
a ociosidade, nunca a despieocupada negIigncia da juvenlude. Quando,
aos 35 anos, adoeceu en Viena, un peispicaz olseivadoi nanifeslou
solie LIe, nuna sociedade: Veja, Aschenlach senpie viveu assin, e o
oiadoi fechou os dedos de sua no esqueida en punho, nunca assin, e
deixou pendei a no aleila, conodanenle, do encoslo da cadeiia. Islo
eia veidade, e o coiajoso-decoioso eia que sua naluieza, de consliluio
nada iolusla, eia apenas deslinada ao conslanle esfoio e no nascida

56

paia eIe.
Cuidados nedicos excIuian o nenino da fieqncia de una
escoIa e inpunhan-Ihe o ensino en casa. S, sen conpanheiios, ciesceia,
e, no enlanlo, cedo liveia de conpieendei que peilencia a una geiao
na quaI no o laIenlo nas sin a lase fsica eia una iaiidade ~ una
geiao que cedo dava o que linha de neIhoi e na quaI o salei iaias
vezes alingia idade. Mas a sua paIavia favoiila eia peiseveiana ~ via,
no seu ionance Iiedeiico, nada nais que una apoleose desla paIavia de
conando, que Ihe paiecia a essncia da viilude sofiedoia-aliva. Tanlen
desejava aidenlenenle ficai veIho, pois senpie achaia que a ieaInenle
giande, envoIvenle, sin, ieaInenle honiada aile s podia sei chanada
aqueIa a quaI eia dado sei fecunda en lodos os giaus caiacleislicos do
honen.
Cono enlo queiia Ievai as laiefas con as quais seu laIenlo o
caiiegava solie figeis onlios, e ii Ionge, necessilava aIlanenle de
discipIina ~ e discipIina, poi soile, eia sua heiana nala poi paile de pai.
Aos quaienla, aos cinqenla anos, cono nuna idade na quaI oulios
eslanjan, enlusiasnan, adian confianles a execuo de giandes pIanos,
coneava cedo o seu dia, enloinando gua fiia solie o peilo e as coslas, e,
depois, coIocando un pai de veIas de ceia a calea do nanusciilo,
ofeilava as foias que ieuniia no sono en duas ou lis feivoiosanenle
esciupuIosas hoias nalinais, cono saciifcio a aile. Lia peidoveI, sin,
significava len a viliia de sua noiaIidade, quando ignoianles
consideiavan o nundo Maja ou as nassas epicas nas quais se
desenioIava a vida heiica de Iiedeiico cono a pioduo de foia
concisa de un Iongo fIego, quando, no enlanlo, eian disposlas en
canadas ale a giandeza poi pequenas laiefas diiias de cenlenas de
inspiiaes singuIaies, e s poi isso eian lo exceIenles en cada ponlo,
poique seu ciiadoi, con una foia de vonlade e lenacidade conpaiveis
aqueIas que conquislaian sua piovncia nalaI, duianle anos, iesislindo a
lenso de una e nesna olia, dedicaia a pioduo pipiia e
excIusivanenle suas nais foiles e dignas hoias.
Iaia que un piodulo espiiiluaI consiga exeicei, inedialanenle,
un efeilo piofundo, e pieciso exislii una afinidade, una concoidncia
nesno, enlie o deslino pessoaI de seu auloi e o geiaI da geiao
convivenle.
Os honens no salen poi que do fana a una olia de aile.
Longe da peicia, aciedilan enconliai cen neiilos neIa, paia juslificai
lanlo inleiesse, nas a veidadeiia iazo de seus apIausos e aIgo
inpondeiveI, e sinpalia. Aschenlach, nun liecho pouco visveI, linha
dilo que quase ludo o que de giande exislia, exislia cono un apesai,
ieaIizado apesai de afIio e loinenlo, polieza, alandono, fiaqueza

57

coipoiaI, vcio, paixo e niI olslcuIos, eia una expeiincia, eia, poi
assin dizei, o pieceilo de sua vida e sucesso, a chave paia a sua olia, e,
poilanlo, poi que adniiai-se quando eia lanlen o cailei honiado, a
alilude exleina de sua figuia singuIai`
Solie o novo lipo de heii que esle auloi piefeiia, en diveisas e
iepelidas apaiies individuais, un anaIisla inleIigenle escieveia: que eia
a concepo de una juveniI nascuIinidade inleIecluaI, que en
oiguIhosa veigonha ceiiava os denles e peinanecia caIno enquanlo
espadas e Ianas Ihe aliavessavan o coipo. Islo eia lonilo, espiiiluoso e
exalo, apesai de seu cunho apaienlenenle denasiado passivo. Iois o
poile no deslino, o gailo no loinenlo, no significan apenas una
loIeincia, so una ieaIizao aliva, un liiunfo posilivo, e a figuia
selasliana e o snloIo nais leIo, se no de loda a aile, ao nenos da
aile en queslo. Ieneliando con os oIhos nesle nundo naiiado, via-se: o
eIeganle aulodonnio que ale o Ilino nonenlo esconde aos oIhos do
nundo una ninao inleina, a decadncia lioIgica, a anaieIa e
sensuaInenle piejudicada feiia, que e capaz de aliai seu aidoi de cio
paia una chana Iinpa, eIevai-se nesno ao podei no ieino da leIeza, a
pIida inpolncia, que lusca a foia das piofundidades esliaseadas do
espiilo, paia lei aos pes da ciuz lodo un povo aiioganle, piosliado aos
seus pes, a genliI alilude no seivio vazio e seveio da foina, a faIsa e
peiigosa vida, a iapidanenle eneivanle saudade e aile do inposloi nalo:
olseivando-se lodo esle deslino e nuila coisa paiecida, podia-se duvidai
se en geiaI exislia un oulio heiosno que o da fiaqueza. Todavia, que
heiosno seiia nais opoiluno` Cuslav Aschenlach eia o poela de lodos
aqueIes que lialaIhan a naigen do esgolanenlo, dos opiinidos, j
aniquiIados, ainda se nanlendo de pe, de lodos esles noiaIislas da
pioduo que, ao nenos duianle aIgun lenpo, ganhan os efeilos da
giandeza peIo aiielalanenlo da vonlade e inleIigenle adninisliao,
apesai do fsico fianzino e de neios pieciios. DeIes h nuilos, so os
heiis da epoca. L lodos se ieconheceian na sua olia, enconliavan-se
afiinados, canlados, eian-Ihe gialos, LIes piopagavan o seu none.
Quando joven, LIe fia iude con o lenpo, e, naI aconseIhado
poi esle, liopeaia pulIicanenle, fizeia eiios, expuseia-se, infiingiia
conlia o lalo e a piudncia, en paIavias e olias. Mas aIcanaia a
dignidade peIa quaI, cono afiinava, lodo giande laIenlo len inalo un
inpuIso e un espinho naluiaI, sin, pode-se dizei que lodo o seu
desenvoIvinenlo fia una ascendncia conscienle e leinosa, deixando
paia lis lodas as inilies da dvida e da iionia.
Una viva e facuIlaliva paIpaliIidade espiiiluaI da configuiao
foina o deIeile das nassas plIicas, nas a apaixonada juvenlude
alsoIula s e calivada peIo piolIenlico: e Aschenlach fia piolIenlico,
fia alsoIulo con quaIquei joven. Lnliegaia-se ao espiilo, alusaia do

58

conhecinenlo, noeia senenles, ieveIaia segiedos, desconfiaia do laIenlo,
liaia a aile ~ sin, enquanlo suas olias disliaan os cienles
saloieadoies, eIevavan, davan vida, LIe, o joven ailisla, nanliveia
suspensos os de vinle anos, con seus cinisnos solie a queslionveI
naluieza da aile e dos ailislas.
Mas paiece que conlia nada un nolie e hliI espiilo se
insensiliIiza nais Rpido do que conlia o speio e anaigo eslnuIo do
conhecinenlo, e e ceilo que a noslIgica, conscienciosssina soIidez
significa a supeificiaIidade do joven en conpaiao con a piofunda
deciso do honen que se loinou neslie, desnenlindo o salei,
iecusando-o, passando poi cina, de calea eiguida desde que seja aplo a
loIhei, desencoiajai, desoniai no nnino a vonlade, o alo, o senlinenlo e
nesno a paixo. De que oulia naneiia podeiia sei inleipielada a noveIa
do MiseiveI se no cono una eiupo de nojo conlia o indecoioso
psicoIogisno do lenpo, encainado na figuia daqueIe noIe e lodo
neiopaliIe, que capla un deslino, enliegando sua nuIhei, poi
inpolncia, poi viciosidade, poi veIeidade elica, aos liaos de un
inleile, e aciedila, na sua piofunda indignidade, podei faz-Io` O
npelo da paIavia con o quaI aqui o oljelo eia iepeIido piocIanava o
alandono de lodo senlido noiaI dlio, de loda sinpalia con o alisno, a
ienncia a Iassido da fiase conpassiva, en que ludo conpieendei
queiia dizei ludo peidoai, e o que aqui se piepaiava j se consunava, eia
aqueIe niIagie do ienascinenlo da ingenuidade, solie o quaI, un
pouco nais laide, nun diaIogo do auloi, se faIava expiessanenle e sen
enlonao nisleiiosa. Lslianhas conexes!
Seiia un iesuIlado espiiiluaI de ienascena dessa nova
dignidade e seveiidade, nolando-se ao nesno lenpo un quase
denasiado avigoiai de seu senso de leIeza, aqueIa nolie puieza,
sinpIicidade e sineliia da foinao, que dava aos seus piodulos de oia
en dianle un cunho lo nanifeslo, pielenso nesno, de naesliia e
cIassicisno` Ioien, iesoIuo noiaI aIen do salei, do ieconhecinenlo
dissoIulo e inililivo ~ no significa, poi oulio Iado, una sinpIificao,
una singeIeza noiaI do nundo e da aIna, poilanlo, lanlen un
ievigoiai paia o naI, o pioilido, paia o noiaInenle inpossveI`
L a foina no len dois Iados` No e noiaI e inoiaI ao nesno
lenpo ~ noiaI cono aconlecinenlo e expiesso da cuIluia, inoiaI
poien e nesno anoiaI, desde que poi naluieza enceiie una indifeiena
honesla, quando se enpenha essenciaInenle en cuivai a noiaI sol seu
celio oiguIhoso e sen Iiniles`
Seja cono foi! Una evoIuo e un deslino, e poi que esla no
devia lianscoiiei difeienlenenle, aconpanhada peIo inleiesse e
confiana da nassa, poi una Iaiga pulIicidade, daqueIa que se desenioIa

59

sen o liiIho e os conpionissos da fana` S o eleino ciganisno a acha
nonlona e e incIinado a escainecei quando un giande laIenlo se
enancipa do eslado de loneco Iileilino, se halilua a peicelei
expiessivanenle a dignidade do espiilo e adola as eliquelas de una
soIido, que eia sen conseIhos, cheia de duias e independenles Iulas e
pesaies, e que aIcanava podei e honia enlie os honens. Adenais,
quanlo jogo, olslinao, deIeile esl na ciiao pipiia do laIenlo! AIgo
oficiaI e educalivo peneliou con o lenpo as apiesenlaes de Cuslav
Aschenlach, seu esliIo nais laide piescindiu da esponlnea audcia, dos
nalizes sulis e novos, liansfoinou-se en peifeilo-posilivo, Iapidado-
liadicionaI, conseivalivo, foinaI, ale ceiinonioso, e, cono a liadio de
Lus XIV afiana, assin o honen enveIhecido laniu de sua Iinguagen
loda paIavia vuIgai. NaqueIe lenpo aconleceu que o Depailanenlo de
Lnsino adolou pginas escoIhidas deIe paia os Iivios de Ieiluia escoIai
oliigaliia. No seu nlino eslava de acoido e no iejeilou quando un
pincipe aIeno, que acalaia de sulii ao liono, confeiiu ao poela de
Iiedeiico o lluIo de nolieza, no seu qinquagesino nalaIcio.
Depois de aIguns anos de desassossego, en viios donicIios
expeiinenlais, escoIheu cedo Munique cono sua iesidncia peinanenle
o viveu aIi uina vida civiI honiada, cono e dado ao espiilo en iaios
casos singuIaies.
O naliinnio que conliaia ainda joven con un noa de
fanIia eiudila foi desfeilo peIa noile, depois de un cuilo espao de
feIicidade. Iicou-Ihe una fiIha, j esposa. Un fiIho, nunca possuiia.
Cuslav von Aschenlach eia de eslaluia pouco alaixo da nedia,
noieno, laileado. Sua calea paiecia un pouco giande denais en
ieIao ao coipo quase deIicado. Seu caleIo penleado paia lis, iaIo na
iisca, nas fonles len cheio e foilenenle encanecido, enoIduiava una
lesla aIla, aIcanliIada e cono que cheia de cicaliizes. A asa dos cuIos de
ouio, con Ienles sen aio, coilava a iaiz do cuilo e nolienenle aiqueado
naiiz. A loca eia giande, nuilas vezes fiouxa, nuilas vezes,
iepenlinanenle, eslieila e eslicada, a paile das faces, nagia e suIcada, o
queixo len foinado, deIicadanenle pailido. Consideiveis deslinos
paiecian lei passado poi esla calea geiaInenle sofiedoia, Iigeiianenle
incIinada paia o Iado, no enlanlo, linha sido a aile que assuniia aqui
aqueIa foinao fisionnica que, en oulios, e olia de una vida pesada e
novinenlada. Alis desla lesla nasceian as ieIanpejanles iepIicas da
paIeslia solie a gueiia enlie VoIlaiie e o iei, esles oIhos, cansados e
oIhando piofundanenle aliaves dos cuIos, linhan vislo o infeino
sangienlo dos hospilais da Cueiia de Sele Anos. Tanlen do Iado pessoaI
a aile afinaI e una vida eIevada. LIa loina nais piofundanenle feIiz, eIa
consone nais iapidanenle. LIa suIca no ioslo de seu ciiado os iaslos de
avenluias inaginiias e espiiiluais e eIa pioduz, con o decoiiei do

6O

lenpo, nesno en nonslico siIncio de exislncia exleiioi, un nino,
una supeisensiliIidade, un cansao e una cuiiosidade dos neivos que
una vida cheia de dissoIulas paixes e piazeies quase no consegue
pioduzii Viios negcios de naluieza nundana e Iileiiia ainda
piendeian o viajanle poi duas senanas, depois daqueIe passeio en
Munique. IinaInenle deu oiden paia que sua iesidncia de veio fosse
piepaiada paia denlio de qualio senanas e viajou nun dia, enlie
neados e fins de naio, de noluino paia Tiiesle, onde ficou apenas poi 24
hoias e de onde enlaicou na nanh seguinle paia IoIa.
O que piocuiava eia o eslianho e o sen ieIao, que, poien, seiia
fciI de aIcanai, e assin fez una eslada nuna iIha adiialica, no Ionge
da cosla sliia, afanada h aIguns anos, con leIos liechos iasgados de
iecifes I onde o nai eia aleilo, halilado poi un povo canpons en
liapos coIoiidos e faIando en sons alsoIulanenle eslianhos. Ioien, a
chuva e o noinao, un coeso giupo piovinciano ausliaco cono
conpanheiios de holeI e a caincia daqueIa quiela e efusiva ieIao ao
nai, que s una suave piaia aienosa concede, desgoslaian-no, no o
deixavan ollei a conscincia de lei aceilado o Iugai de seu deslino, una
conpuIso inleiioi, con un oljelivo que ainda no Ihe eia cIaio, deixou-
o desassossegado, esludou iolas de navios, piocuiando, oIhou en iedoi e,
de iepenle, ao nesno lenpo suipieendenle e naluiaI, o seu deslino
eslava en fienle de seus oIhos. Se, de un dia paia oulio, desejava
aIcanai o inconpaiveI, o quineiico difeienle, paia onde ia`
Mas isso eia cIaio! Que fazia aqui` Liiaia o caninho.
Iaia I desejaia viajai. No peideu lenpo en avisai sua pailida
da eslada eiinea. Una senana e neia depois de sua chegada a iIha,
nuna nanh neluIosa, una Rpida Iancha a noloi Ievou-o e a sua
lagagen solie a gua, de voIla ao poilo de gueiia, I se foi a leiia paia
inedialanenle sulii, poi una piancha, ao conves nido de un navio
que zaipava paia Veneza.
Lia una cnoda enlaicao de nacionaIidade ilaIiana,
anliquada, fuIiginosa e sonliia. Nuna calina caveinosa da paile inleina,
ailificiaInenle iIuninada, paia onde Aschenlach Iogo depois de sua
chegada foi Ievado poi un naiinheiio coicunda, sujo e de soiiidenle
soIicilude, senlado alis de una nesa, o chapeu de Iado na lesla e un
loco de cigaiio no canlo da loca, un honen de pia, fisiononia de un
veIho diieloi de ciico, que, con panloninas de Ieves aliludes coneiciais,
lonava nola dos docunenlos de idenlidade dos viajanles e liiava as
passagens.
~ Iaia Veneza! ~ iepeliu o pedido de Aschenlach. ~ eslicando
o liao e enpuiiando a canela no conledo pasloso, ieslanle no linleiio
incIinado. ~ Iaia Veneza, piineiia cIasse! Lsl seivido, neu senhoi!

61

L escieveu gaiianchos, espaIhou a aieia azuI de una Iala solie a
esciila, deixou-a escoiiei paia a ligeIa de laiio, doliou o papeI con
dedos anaieIos e ossudos e escieveu de novo.
~ Una feIiz escoIha de viagen! ~ lagaieIou enquanlo isso. ~
Ah! Veneza! Una cidade naiaviIhosa!
Una cidade de iiiesislveI aliao paia o eiudilo, lanlo poi sua
hisliia cono poi seus encanlos aluais!
A Iisa iapidez de seus novinenlos e a conveisa vazia con a quaI
os aconpanhava linha aIgo de enloipecenle e dislialivo, cono se
eslivesse pensando que o viajanle pudesse ficai vaciIanle na sua deciso
de ii a Veneza.
Receleu depiessa e deixou caii o lioco, con haliIidade de
cioupiei, solie o pano nanchado da nesa.
~ on diveilinenlo, neu senhoi! ~ disse LIe con una nesuia
de aloi. ~ L una honia paia nin conduzi-Io... Meus senhoies! ~
chanou Iogo en seguida con o liao eiguido, e fez cono se os negcios
eslivessen andando nuilo len, apesai de no lei nais ninguen paia
alendei. AscheIilach voIlou ao conves.
Un liao apoiado no paiapeilo, olseivou o povo desocupado
que vadiava peIo cais a fin de piesenciai a pailida do navio e dos
passageiios. Os da segunda cIasse, honens e nuIheies, acocoiavan-se na
pioa, usando caixoles e liouxas cono assenlos. Un giupo de jovens
conpunha os conpanheiios de viagen da piineiia cIasse, auxiIiaies de
coneicio poIesianos, que, cono paiecia, nun inpuIso joviaI, se ieuniian
paia un passeio a IlIia. No fazian pouco ieluIio de si e sua inicialiva,
paIiavan, iian, gozavan, vaidosos, suas pipiias aliludes, e, deliuados
solie a anaiia, giilavan lioas aos coIegas que, de pasla enlaixo do
liao, andavan peIa iua do cais lialando de negcios, aneaando os
foIgados con a lengaIinha. Un deIes, de leino veianiI anaieIo-cIaio, de
coile uIlianodeino, giavala veineIha e chapeu panan viiado
aiiojadanenle paia cina, soliessaa con voz cacaiejanle e lon hunoi.
MaI, poien, Aschenlach o olseivaia neIhoi, nolou, con una
especie de hoiioi, que o joven eia faIso. Lia veIho, no havia dvida.
Rugas iodeavan seus oIhos e sua loca. O Ieve cainesin eia iouge, o
caleIo caslanho sol o chapeu de paIha con fila coIoiida eia una
caleIeiia, seu pescoo fIcido e neivudo, seu ligodinho e a nosca no
queixo eian pinlados, sua denladuia anaieIa e conpIela, que nosliava
iindo, un seivio laialo de pilese, e suas nos, con aneis liases en
anlos os indicadoies, eian as de un ancio. Senlindo-se aiiepiado,
Aschenlach anaIisou-o en sua conunidade con os anigos. No salian,
no peicelian que eia veIho, que injuslanenle usava suas ioupas janolas

62

e coIoiidas, injuslanenle passava poi un deIes` NaluiaInenle e
haliluados, cono paiecia, loIeiavan-no cono un deIes, ieliiluan, sen
iepuIsa, suas coloveIadas liincaIhonas. Cono podia sei isso` Aschenlach
coliiu a lesla con sua no e fechou os oIhos, que aidian poique doiniia
pouco. Iaiecia-Ihe, que nen ludo eia cono de coslune, que coneava a
aIasliai-se una eslianheza sonhadoia, una desfiguiao do nundo paia
o esquisilo que laIvez ainda pudesse sei delida se escuiecesse seu ioslo e
loinasse a oIhai. Nesle nonenlo, poien, leve a inpiesso de novinenlo
e, aliindo os oIhos con suslo insensalo, nolou que o pesado e escuio
coipo do navio se afaslava vagaiosanenle do cais. Ioi poIegadas, sol o
lialaIho das nquina, paia a fienle e paia lis, aIaigava-se a faixa de
gua suja e liiIhanle enlie o cais e a paiede do navio, e depois de pesadas
nanolias o navio aponlou o guiupes paia o aIlo nai. Aschenlach
diiigiu-se paia esliloido, onde o coicunda linha ainado una cadeiia de
loido, e un conissiio, en fiaque nanchado, peigunlava poi suas
oidens.
O ceu eslava cinza e o venlo nido. Ioilo e iIhas linhan ficado
paia lis e iapidanenle peideu-se de visla loda leiia. IIocos de p de
caivo, inchados de unidade, descian solie o conves que no queiia
secai.
} depois de una hoia foi eslendido un loIdo, poique coneou a
chovei.
LnliuIhado no seu paIel, un Iivio no coIo, o via~ janle
iepousava e as hoias passaian sen senlii. Iaiaia de chovei, ieliiaian o
lelo de Iinho. O hoiizonle eslava conpIelo. Sol a luiva cpuIa do ceu
eslendia-se en voIla a poio de nai deseilo. Mas no espao vazio sen
Iaos que nos piendan lanlen faIla ao nosso espiilo a nedida do
lenpo e ns ciepuscuIanos na inensido. Iiguias eslianhanenle
sonliias, o ancio janola, o honen de pia no inleiioi do navio
passavan con novinenlos vagos, con paIavias confusas e inaginadas
peIo ceielio do iepousanle, e LIe adoineceu.
Ao neio-dia, paia o aInoo, pediian-Ihe que descesse a saIa de
janlai, que paiecia un coiiedoi, e paia onde davan as poilas das calinas,
e aIi, nos pes da conpiida nesa, na caleceiia da quaI fazia sua iefeio,
os auxiIiaies do coneicio, incIusive o veIho, leleiicavan desde as 1O
hoias con o aIegie conandanle.
A iefeio eia polie e LIe a leininou depiessa. Senlia-se
inpeIido paia o ai Iivie, paia vei o ceu: se no ia cIaieai en cina de
Veneza.
No pensaia seno que assin devia aconlecei, pois a cidade
senpie o ieceleia iespIandescenle. Mas ceu e nai conlinuavan luivos e
pInleos, as vezes descia una chuva neluIosa, e LIe, no caninho aquoso,

63

confoinou-se en aIcanai una Veneza difeienle daqueIa que, vindo poi
leiia, janais enconliaia. Lslava paiado no naslio de liaquele, o oIhai
peidido, a espeia da leiia. Iensou no neIancIico-enlusislico poela paia
o quaI, anleiioinenle, as cpuIas e as loiies de sinos de seus sonhos
havian eneigido dessas ondas, e iepeliu laixinho aIgo do que, naqueIa
opoilunidade de veneiveI feIicidade e liisleza, se conpIelaia nun canlo,
e, lendo j foinado sua opinio sen esfoio, exaninou o seu coiao
seiio e cansado cono se un novo enlusiasno e peiluilao, una
ielaidada avenluia do senlinenlo laIvez pudessen eslai ieseivados ao
viajanle ocioso.
Depois eneigiu, a diieila, a cosla pIana, loles de pescadoies
aninavan o nai, a iIha dos landos apaieceu, o navio deixou-a paia a
esqueida, desIizou, con naicha dininuda, peIa eslieila enliada do poilo
que len seu none e peIa Iaguna, avislando coIoiidas e polies noiadias,
paiou poi conpIelo, poique espeiavan a Iancha do seivio saniliio.
Una hoia passou ale eIa apaiecei. Tinha-se chegado e no se
linha chegado, no se linha piessa e, no enlanlo, se senlia inpeIido poi
inpacincia. Os jovens poIesianos, veslidos paliiolicanenle e laIvez
aliados peIos sinais niIilaies de coinelas que soavan, poi solie a gua,
das iedondezas dos jaidins plIicos, linhan vindo paia o conves e,
enlusiasnados peIo Asli, giilavan vivas aos leisagIieii que se
exeicilavan do oulio Iado. Mas eia nojenlo de se vei en que eslado, na
faIsa conunidade con a juvenlude, linha ficado o veIho janola. Seu
ceielio veIho no conseguiia supoilai o vinho cono os jovens ioluslos,
eslava niseiaveInenle llado. De oIhai idiola, un cigaiio enlie os
dedos linuIos, nanlendo con dificuIdade o equiIliio, vaciIava no
nesno Iugai, inpeIido peIa leledeiia paia fienle e paia lis. Cono leiia
cado no piineiio passo que desse, no se alievia a saii do Iugai,
nosliando, no enlanlo, una aIegiia IaslinveI, seguiava peIo lolo do
paIel cada un que se apioxinasse deIe, laIluciava, piscava, iia, eiguia
seu dedo indicadoi con aneI, en liincadeiia loIa, e Ianlia os canlos da
loca de naneiia aloninaveInenle anlgua. Aschenlach olseivou-o de
cenho ceiiado e novanenle foi possudo de un senlinenlo de
peiluilao, cono se o nundo nosliasse una Ieve, poien no delveI
incIinao paia desfiguiai-se en eslianho e giolesco: un senlinenlo,
lodavia, que as ciicunslncias o inpediian de anaIisai, poique nesle
nonenlo a alividade paleanle das naquinas coneou de novo e o navio
piosseguiu sua viagen inleiionpida lo pixino do seu deslino,
passando peIo CanaI de So Maicos.
Assin LIe via de novo o nais espanloso desenlaicadouio,
aqueIa liiIhanle conposio de consliues fanlslicas que a ieplIica
apiesenlava aos oIhaies adniiados dos naveganles que se apioxinavan,
a Ieve nagnificncia do paIcio e a Ionle dos Suspiios, as coIunas con

64

Iees o sanlos nos cais, o fIanco avanado da sunluosa capeIa faluIosa, a
visla solie o poilaI e o ieIgio giganlesco, e, eiguendo os oIhos, pensou
que chegai a Veneza poi leiia eia cono enliai nun paIcio peIa poila
dos fundos, e que no se devia chegai a cidade nais inveiossniI de oulia
naneiia que de navio, solie o aIlo-nai, cono chegava agoia LIe.
A naquina paiou, gndoIas se aceicaian, a escada foi descida,
inspeloies da aIfndega suliian a loido e cunpiiian seus deveies, o
desenlaique podia coneai.
Aschenlach deu a enlendei que desejava una gndoIa que o
Ievasse a eslao daqueIes pequenos vapoies que liafegan enlie a cidade
e o Lido, pois lencionava lonai aconodaes peilo do nai. Apiovaian
sua inleno.
Ciilaian o seu desejo paia a gua I enlaixo, onde os
gondoIeiios liigavan en diaIelo enlie si. LIe ainda e inpedido de descei,
inpede-o sua naIa, que no nonenlo e aiiaslada e caiiegada con
dificuIdade peIa escada do navio. Assin, v-se inpossiliIilado de fugii
das inpeilinncias do veIho hoiiipiIanle, que, inpeIido peIa leledeiia,
quei fazei as honias de despedida ao eslianho.
~ Desejanos a nais feIiz eslada ~ leiiava, fazendo nesuias. ~
Reconendano-nos a sua afeioada Ienliana! Au ievoii, excusez el lon
joui
14
~, Sua LxceIncia!
~ Sua loca aguava, LIe fechava os oIhos, Ianlia os canlos da
loca e a nosca pinlada sol o Ilio de ancio aiiepiava-se. ~ Nossos
cunpiinenlos ~ laIluciava con duas ponlas de dedos na loca ~,
nossos cunpiinenlos a anada, a nais queiida, a nais lonila
nanoiada. ~ L iepenlinanenle Ihe caiu a denladuia supeiioi solie o
Ilio infeiioi. Aschenlach pde afaslai-se. ~ A anada, a leIa anada ~
ouviu nas suas coslas en lons aiiuIhanles, ocos e loIhidos, enquanlo,
seguiando-se no coiiino de coida, descia peIa escada do poilaI.
Quen no leiia de conlalei un Iigeiio aiiepio, un secielo nedo
e opiesso quando, peIa piineiia vez ou depois de Iongo deslilo,
livesse que sulii paia una gndoIa veneziana` A eslianha enlaicao
de lenpos laIadescos, liadicionaInenle inaIleiada e lo singuIainenle
piela cono enlie lodas as coisas s o so os alades ~ cilia, caIadas e
ciininosas avenluias en noiles nuinuianles, Ienlia nais ainda a
pipiia noile, nacas e execues sonliias e a Ilina siIenciosa viagen.
L j se nolou que o assenlo de un desses vecuIos, essa poIliona Iaqueada
negio-esquife, acoIchoada, o assenlo nais nacio, nais sunluoso e
ieIaxanle en lodo o nundo` Aschenlach o descoliiu quando se senlou
aos pes do gondoIeiio, en fienle de sua lagagen, len aiiunada iio

14
Ale Iogo, descuIpe e lon dia.

65

laIha-nai. Os gondoIeiios conlinuavan liigando, iudes,
inconpieensveis, con geslos aneaadoies. Mas o siIncio singuIai da
cidade aquosa paiecia iecelei suavenenle essas vozes, desencain-Ias,
espaIh-Ias peIas guas. Lslava quenle aIi no poilo, con un loque noino
do sopio do siioco, iecoslado nos liavesseiios, o viajanle fechou os oIhos,
no piazei de una lo desacoslunada negIigncia. A viagen peifeila,
pensou LIe, goslaiia de que duiasse paia senpie! Con un Ieve laIano,
senliu-se fugii do apeilo e da vozeaiia.
Cono ficava cada vez nais siIencioso en voIla deIe!
Nada nais se ouvia a no sei o iudo do ieno, o laque oco das
ondas conlia o laIha-nai do laico, que, ielo, pielo e con a ponla en
feilio de aIalaida, ficava poi cina da gua, e ainda un leiceiio, un faIai
e segiedai ~ o nuiniio do gondoIeiio que faIava consigo enlie c os
denles, aos enpuiies, en sons que eian pienidos peIo lialaIho de seus
liaos. Aschenlach eigueu os oIhos e viu, con Ieve eslianheza, que en
sua voIla a Iaguna se aIaigava e sua viagen eslava diiigida ao nai aleilo.
Iaiecia, poi conseguinle, que no podia descansai denais e devia cuidai
da execuo de sua vonlade.
~ Vanos paia a eslao das laicas ~ disse, con una neia voIla
paia lis. O nuiniio paiou. No ieceleu iesposla.
~ Vanos paia a eslao das laicas! ~ iepeliu, viiando-se poi
conpIelo e eiguendo os oIhos paia o ioslo do gondoIeiio, que, alis deIe,
nuna ainao nais eIevada, se eiguia conlia o ceu pIido. Lia un
honen con fisiononia descoils, liulaI nesno, veslido de azuI a
naiinheiia, con una faixa anaieIa na cinluia e un disfoine chapeu de
paIha ousado e loilo na calea, cujo lianado coneava a aliii-se. Sua
foinao de ioslo, seu ligode Iouio e ciespo enlaixo do naiiz cuilo e
aiielilado no Ihe davan a apaincia do lipo ilaIiano.
Apesai de sei de consliluio fsica nais paia fianzina, podendo-
se achai no sei LIe especiaInenle indicado paia a sua piofisso, diiigia o
ieno con giande eneigia, enpenhando lodo o coipo en cada
novinenlo. AIgunas vezes, con o esfoio, puxava os Ilios paia lis,
descoliindo seus denles liancos. Con as solianceIhas iuivas, ceiiadas,
LIe oIhava poi cina do fiegus, iespondendo en lon calegiico, quase
giosseiio:
~ O senhoi vai paia o Lido.
Aschenlach iepIicou:
~ Ceilanenle. Mas s lonei a gndoIa paia Ievai-ne a So
Maicos. Desejo pegai o vapoiello.
~ O senhoi no pode pegai o vapoiello, neu senhoi.

66

~ L poi que no`
~ Ioique o vapoiello no lianspoila lagagen.
Islo eslava ceilo, Aschenlach Ienliou-se. CaIou.
Mas o nodo do honen, speio, piesunoso paia con un
eslianho, lo pouco usuaI no pas, eia insupoilveI.
LIe disse:
~ Isso e conigo. TaIvez queiia guaidai a lagagen.
O senhoi vai voIlai.
No houve iesposla. O ieno palinhava, a gua lalia suidanenle
conlia a pioa. L o faIai e sussuiiai ieconeaian: o gondoIeiio faIava,
enlie denles, consigo.
Que fazei` Sozinho solie as guas con o eslianho,
insuloidinado, sinislio e decidido honen, o viajanle no via neios de
inpoi sua vonlade. De nais a nais, cono podia descansai nacianenle se
no se ievoIlasse!
No desejaia que a viagen duiasse paia senpie` O nais
aceilado eia deixai as coisas cono eslavan, afinaI eia len agiadveI. Un
encanlo de indoIncia paiecia enanai do seu assenlo, dessa laixa
poIliona piela, lo suavenenle enlaIada peIas lalidas do ieno do
gondoIeiio aililiiio, as suas coslas. A suposio de lei cado nas nos
de un ciininoso passou de Ieve peIo ceielio de Aschenlach ~ incapaz
de aIeilai seus pensanenlos paia una defesa aliva. O aloiiecido eia que
ludo paiecia apIicado paia una sinpIes expIoiao. Una especie de
senlinenlo de devei ou oiguIho, a Ienliana, poi assin dizei, de que
devia pievenii-se, fez con que iecoliasse nino nais una vez.
Ieigunlou:
~ Quanlo colia peIa viagen`
OIhando poi cina deIe, o gondoIeiio iespondeu:
~ O senhoi pagai.
Lslava cIaio o que devia iepIicai a islo. Aschenlach disse
aulonalicanenle:
Lu nada pagaiei, alsoIulanenle nada, se no ne Ievai paia onde
queio.
~ Quei ii paia o Lido.
~ Mas no con o senhoi.
~ Navego len.
Islo eia veidade, pensou Aschenlach, e ieIaxou.

67

Islo e veidade, voc navega len. Mesno se voc esl de oIho no
neu dinheiio e, con una pancada do ieno peIas coslas, nandai-ne a
casa dos Aides, voc ne Ievai len.
Ioien nada disso aconleceu. Ale conpanhia apaieceu: un laico
con landoIeiios nsicos, honens e nuIheies que canlavan ao son da
guilaiia e do landoIin, inpoilunanenle navegando Iado a Iado con a
gndoIa, enchendo o siIncio solie as guas con suas gananciosas
poesias. Aschenlach aliiou dinheiio denlio do chapeu eslendido.
CaIaian-se enlo e afaslaian-se.
L o nuiniio do gondoIeiio, que inleinilenle e deslacado faIava
sozinho, foi de novo audveI.
Assin chegou, laIanado peIas guas da quiIha de una laica en
viagen paia a cidade. Dois guaidas nunicipais, as nos nas coslas, os
ioslos voIlados paia a Iaguna, andavan de un Iado ao oulio na naigen.
Aschenlach desceu da gndoIa na ponle, auxiIiado poi aqueIe
veIho que en lodos os enlaicadouios de Veneza esl a poslos con seu
aipeu, e, cono Ihe faIlava dinheiio nido, aliavessou paia o holeI
vizinho da ponle, paia liocai. L alendido no saguo, voIla, enconlia sua
lagagen nun caiiinho no cais, e gndoIa e gondoIeiio linhan sunido.
~ LIe deu o foia ~ disse o veIho con o aipeu.
Un honen nau, un honen sen concesso, piezado senhoi. L o
nico gondoIeiio que no len concesso.
Os oulios leIefonaian paia c. LIe viu que eia espeiado. A deu o
foia.
Aschenlach encoIheu os onlios.
~ O cavaIheiio viajou de giaa ~ disse o veIho, e eslendeu o
chapeu. Aschenlach aliiou-Ihe noedas. Deu oidens paia que sua
lagagen fosse Ievada ao HoleI dos anhos e seguiu o caiiinho peIa
aIaneda, a aIaneda fIoiida de lianco que aliavessa a iIha ale a piaia,
Iadeada poi laveinas, lazaies e penses.
Lnliou peIos fundos do giande holeI, peIo leiiao do jaidin, e
diiigiu-se paia o esciiliio, aliavessando o giande saguo e o veslluIo.
Cono linha sido anunciado, foi iecelido con soIicilude. Un geienle,
honen pequeno, siIencioso, de Iisonjeiia coilesia, con ligode pielo e de
casaca de coile fiancs, aconpanhou-o ao eIevadoi, suliu con LIe e
indicou-Ihe un quailo no segundo andai, un aposenlo agiadveI con
nveis de ceiejeiia, que havian enfeilado con fIoies de foile peifune e
cujas janeIas davan paia o nai. Iaiou na fienle de una deIas, depois que
o geienle se ieliiou, e, enquanlo liazian sua lagagen e a aiiunavan no
quailo, ficou oIhando paia a piaia deseila ao enlaidecei e paia o nai que

68

eslava de naie-cheia, enviando ondas laixas e exlensas conlia a naigen,
nun conpasso iguaI e caIno.
As olseivaes e os aconlecinenlos do soIiliio caIado so ao
nesno lenpo nais difusos e nais penelianles que os do sociveI, seus
pensanenlos so nais pesados, eslianhos e nunca sen un liao de
liisleza.
Inaginaes e peicepes que podeiian faciInenle sei poslas de
Iado con un oIhai, un soiiiso, una lioca de opinies, ocupan-no
solienaneiia, apiofundan-se no siIncio, loinan-se inpoilanles,
aconlecinenlo, avenluia, senlinenlo. A soIido acaiiela o oiiginaI, o
ousado, o eslianhanenle leIo, o poena. Mas a soIido lanlen acaiiela o
eiiado, o despiopoicionaI, o alsuido e pioilido. Assin, ainda agoia,
peiluilavan a aIna do viajanle as apaiies da viagen, o hoiiveI veIho
janola con seus dispaiales solie a anada, o desaciedilado e Iogiado
gondoIeiio. Sen apiesenlai dificuIdade a iazo, sen foinecei
piopiianenle naleiiaI paia pensai, eian, no enlanlo, de naluieza
fundanenlaInenle esquisila, cono Ihe paiecia, e laIvez peiluiladoias
juslanenle poi causa dessa conliadio. Lnlie esles pensanenlos, LIe
saudava o nai con os oIhos e senlia aIegiia en salei que Veneza eslava
lo faciInenle acessveI peIa pioxinidade. IinaInenle voIlou-se, Iavou o
ioslo, deu aIgunas oidens a aiiunadeiia no senlido de conpIelai a sua
conodidade e deixou-se Ievai ao ies-do-cho peIo suo de unifoine
veide que seivia no eIevadoi.
Tonou o ch na vaianda do Iado do nai, depois desceu e seguiu
peIo passeio un lon liecho, en diieo ao HoleI LxceIsioi. Quando
voIlou paiecia j eslai na hoia de veslii-se paia o janlai. I-Io devagai e
con nincia, a seu nodo, poique eslava haliluado a lialaIhai enquanlo
se veslia, apesai disso, chegou cedo ao saIo, onde una giande paile dos
hspedes eslava ieunida, eslianhos enlie si e con iepiesenlada
indifeiena, poien en coIeliva espeia peIo janlai. Apanhou un joinaI da
nesa, aconodou-se nuna poIliona de couio e olseivou a sociedade que
se difeienciava de una naneiia agiadveI daqueIa de sua piineiia
eslada.
Un hoiizonle Iaigo, loIeianle, aliangendo un giande cicuIo se
aliia. Alafados se nisluiavan os sons do giande idiona. O
univeisaInenle liadicionaI liaje de noile, un unifoine de civiIidade,
ieunia exleinanenle os nodos de apiesenlao hunana nuna decoiosa
unidade. Vian-se as fisiononias conpiidas e secas dos aneiicanos, a
fanIia iussa de nuilos nenlios, danas ingIesas, ciianas aIens con
anas fiancesas.
O eIenenlo esIavo paiecia doninai. en na sua vizinhana
faIava-se poIons.

69

Lia un giupo de adoIescenles, sol a luleIa de una goveinanla ou
dana de conpanhia, ieunido en voIla de una nesinha de vine: lis
nocinhas, de quinze a dezessele anos, cono paiecia, e un iapaz de
caleIos Iongos de laIvez caloize anos. Con suipiesa, Aschenlach nolou
que o nenino eia peifeilanenle leIo. Seu ioslo pIido e giaciosanenle
fechado, ciicundado poi caleIos cacheados, Iouios coi de neI, con o
naiiz ielo, a loca suave, a expiesso de seiiedade divina, Ienliava
escuIluias giegas dos nais nolies lenpos e da nais puia peifeio de
foina, eia de lo iaia aliao pessoaI que o olseivadoi juIgou nunca lei
enconliado na naluieza ou no nundo ailslico una olia lo len
sucedida.
O que aIen disso chanava a aleno eia o palenle conliasle, en
piincpio, enlie os ponlos de visla educacionais de acoido con os quais
os iinos eian veslidos e oiienlados. O piepaio das lis noas, das
quais a nais veIha podeiia sei consideiada aduIla, eia aceilo e caslo ale a
desfiguiao. Un liaje sineliico de convenlo, coi de aidsia, neio
conpiido, sliio e pioposilaInenle de coile de nau goslo, con
coIaiinhos liancos cono nico vivo, opiinia e inpedia quaIquei
giaciosidade do poile. O caleIo Iiso e foilenenle coIado a calea deixava
os ioslos, cono os de fieiias, vazios e sen expiesso. Sin, havia una ne
que aqui ieinava, e eIa nen pensava en usai a nesna seveiidade
pedaggica solie o iapaz que Ihe paiecia necessiia con as neninas.
ianduia e caiinho naieavan sua exislncia en piineiio Iugai. Tiveian
o cuidado de no locai con a lesouia seus Iindos caleIos, esles aneIavan-
se na lesla, solie as oieIhas e paia laixo da nuca.
O leino de naiinheiio ingIs, con nangas fofas que se
eslieilavan paia laixo e ajuslavan-se no fino punho de sua no ainda
infanliI, poien eslieila, concedia, con seus coides, Iaos e loidados, a
deIicada figuia, aIgo de iico e ninado. Senlava en neio peifiI paia o
olseivadoi, con un pe na fienle do oulio, caIado de sapalos de veiniz,
un coloveIo apoiado no liao de sua cadeiia de vine, a face ajuslada na
no fechada nuna pose de negIigenle decncia e conpIelanenle sen o
In aqueIa iigidez quase sulaIleina, a quaI suas iins paiecian eslai
acoslunadas. Lia doenle` Iois a peIe de seu ioslo deslacava-se, lianca
cono naifin, conlia o escuio douiado dos cachos enoIduianles. Ou eia
apenas una ninada ciiana piefeiida, caiiegada poi anoi pailidiio e
capiichoso` Aschenlach incIinava-se a aciedilai nisso. A quase lodas as
naluiezas ailslicas e inala una lendncia exuleianle e liaidoia:
ieconhecei a leIeza ciiadoia de injuslia e nanifeslai aiislocilica
piefeincia, inleiesse e honenagen.
Un gaion andou de un Iado a oulio anunciando en ingIs que
o janlai ia sei seivido. Aos poucos as pessoas dininuian, indo peIa
poila de vidio paia a saIa de janlai. Relaidaliios, vindos do veslluIo e

7O

do eIevadoi, passavan. L denlio coneaian a seivii, nas os jovens
poIoneses ainda conlinuavan en voIla de sua nesinha de vine, e
Aschenlach, conodanenle inslaIado na poIliona funda e, adenais, con
a leIeza peianle seus oIhos, espeiou con LIes.
A goveinanla, una senhoia laixa, coipuIenla, de ioslo veineIho,
deu finaInenle o sinaI paia se Ievanlaien. De solianceIhas eiguidas,
enpuiiou sua cadeiia paia lis e cuivou-se quando una senhoia aIla,
veslida de cinza-cIaio e iicanenle enfeilada de peioIas, enliou no saIo.
O poile desla senhoia eia ieseivado e foinaI, o penleado de seus caleIos
Iigeiianenle enpoados, assin cono o feilio de seu veslido, eian daqueIa
sinpIicidade que en loda paile deleinina o goslo, onde a ieIigiosidade
vaIe cono eIenenlo de dislino. Iodeiia lei sido a esposa de un aIlo
funcioniio aIeno. AIgo de Iuxo fanlslico na sua apaincia vinha
excIusivanenle das jias, que de falo eian quase ineslinveis e se
conpunhan de liincos e de un coIai de lis voIlas, nuilo conpiido, de
peioIas do lananho de ceiejas, con un liiIho suave.
Os iinos linhan-se Ievanlado iapidanenle. Cuivaian-se paia
leijai a no de sua ne, que, con un soiiiso conlido no seu ioslo
cuidado, nas cansado, e de naiiz un pouco fino, oIhava poi cina de suas
caleas e diiigia aIgunas paIavias en fiancs a goveinanla.
Depois encaninhou-se paia a poila de vidio. As ciianas
seguiian, as neninas na oiden de suas idades, depois deIas a
goveinanla e poi Ilino o iapaz. Ioi un nolivo quaIquei, esle viiou-se
anles de passai peIo Iiniai, e, cono ninguen nais peinaneceia na saIa,
seus eslianhos oIhos cinza-aIvoiada enconliaian os de Aschenlach, que,
de joinaI solie os joeIhos, ensinesnado en conlenpIao, seguiu o
giupo con seus oIhos.
O que viia nada linha de pailicuIainenle exliaoidiniio. No
linhan ido paia a nesa sen a ne, linhan-na espeiado e
cunpiinenlado iespeilosanenle e linhan olseivado naneiias educadas
ao enliai na saIa. Ioien islo se apiesenlaia lo expiessivo, con un laI
acenlo de discipIina, devei e dignidade que Aschenlach se senliu
eslianhanenlo conovido. Denoiou-se nais un pouco e depois lanlen
foi paia a saIa de janlai, deixando que Ihe indicassen sua nesinha, que,
cono veiificou con aIgun pesai, ficava len Ionge da fanIia poIonesa.
Cansado e, no enlanlo, espiiiluaInenle enocionado, disliaiu-se
duianle a noiosa iefeio con coisas alslialas e lianscendenlais,
nedilou solie a nisleiiosa ieIao que a IegaIidade linha de conliaii con
a individuaIidade a fin de nascei leIeza hunana, da chegou aos
piolIenas geiais e achou finaInenle que seus pensanenlos e suas
descoleilas se paiecian con ceilas insinuaes apaienlenenle feIizes do
sonho, as quais, a una nenle sliia, denonsliavan sei conpIelanenle

71

inspidas e inleis. Depois do janlai peinaneceu no paique con seu
peifune noluino, funando, senlando, passeando, deilou-se cedo e
passou a noile nun sono conlnuo e piofundo, poien aninado poi viios
sonhos.
O lenpo no eslava piopcio no dia seguinle. Havia venlo
leiieslie. Sol un ceu coleilo, o nai eslava nuna caIna enlolada, cono
que eniugado, con hoiizonle pixino e piosaico e lo iecuado da piaia
que deixava exposlas viias caiieiias de exlensos lancos de aieia.
Quando Aschenlach aliiu sua janeIa, aciedilou senlii o cheiio
podie da Iaguna.
Senliu-se aloiiecido. } nesse nonenlo pensou en pailii. Una
vez, h anos, depois de aIegies senanas piinaveiis, un lenpo cono esle
apiesenlaia-se-Ihe aqui e piejudicaia sua sade de laI naneiia que liveia
de deixai Veneza cono un fugilivo. } no apaiecian de novo o desgoslo
feliiI, a piesso nas lnpoias, o peso nas pIpelias, daqueIa vez` Tiocai
nais una vez o paiadeiio seiia desagiadveI, nas se o venlo no
nudasse sua peinanncia eia inpossveI. Ioi seguiana no desenaIou
ludo. As 9 hoias lonou o cafe na saIa deslinada paia esle fin, enlie o
saguo e a saIa de janlai.
Na saIa ieinava o soIene siIncio que e a anlio dos giandes
holeis. Os gaions andavan solie soIas siIenciosas. Un linii da Ioua de
ch, una paIavia nuinuiada eia ludo o que se ouvia. Nun canlo,
olIiquanenle do oulio Iado da poila e dislanle duas nesas da sua,
Aschenlach nolou as noas poIonesas con sua pieceploia. Muilo eielas,
o caleIo Iouio-cinza aIisado iecenlenenle, de oIhos aveineIhados, en
veslidos de Iinho azuI engonados, con pequenas goIas e punhos liancos,
I eslavan senladas, e passavan, una paia a oulia, o vidio de geIeia. }
eslavan leininando a iefeio. O nenino faIlava.
Aschenlach soiiiu. Lnlo, pequeno Iecio!, pensou.
Voc paiece lei o piiviIegio de doinii ale a hoia que desejai. L,
iepenlinanenle aIegiado, iecilou paia si nesno o veiso:
Muilas vezes liansfoinavan jias e lanhos noinos e descanso.
Tonou seu cafe sen piessa e ieceleu da no do poileiio, que
enliou na saIa con o lone engaIanado na no, aIguna coiiespondncia
ienelida, e aliiu aIgunas cailas, funando un cigaiio. Assin
aconlecendo foi que ainda piesenciou a chegada do doininhoco, que eia
espeiado I do oulio Iado.
Veio peIa poila de vidio e, no siIncio ieinanle, aliavessou a saIa
paia a nesa de suas iins. Seu andai, assin cono o poile de seu coipo, o
novinenlo dos joeIhos, o pisai do pe caIado de lianco, eian de

72

exliaoidiniia giaa, nuilo Ieve e ao nesno lenpo deIicado e oiguIhoso
e ainda enleIezado peIo encaluIanenlo infanliI, devido ao quaI LIe, no
seu caninho, poi duas vezes, con un novinenlo paia a saIa, Ievanlou e
alaixou os oIhos. Soiiindo, con una paIavia nuinuiada, na suave e
apagada voz, lonou o seu Iugai, e agoia, solieludo poique nosliava ao
olseivadoi un peifiI exalo, esle espanlou-se de novo, sin, assuslou-se
solie a leIeza veidadeiianenle divina desla ciialuia hunana.
O nenino veslia hoje un leino-lIuso de fazenda IavveI con
Iislias azuis e liancas, con un Iao de seda veineIha no peilo e
aiienalado no pescoo poi un coIaiinho lianco engonado. Solie esle
coIaiinho, poien que nada linha de especiaInenle eIeganle ou
conlinado con o feilio do leino, iepousava a fIoi da calea nun encanlo
inconpaiveI ~ a calea de Lios, con o liiIho anaieIado do ninoie
de Iaios, con solianceIhas finas e seiias, lnpoias e oieIhas coleilas
peIa enliada ielanguIai dos aneis de caleIo escuio e nacio.
on, lon!, pensou Aschenlach con aqueIa apiovao
ieseivada de peiilo, con a quaI ailislas as vezes esconden seu xlase, seu
aiielalanenlo peianle una olia-piina. L conlinuou pensando: IaIavia,
se o nai e a piaia no ne espeiassen, ficaiia aqui enquanlo voc ficasse!
Assin, poien, sol as alenes dos enpiegados, aliavessou o saguo,
desceu peIo giande leiiao e foi diielanenle solie a ponle de laluas paia
a piaia ieseivada aos hspedes do holeI. Deixou que a calina aIugada Ihe
fosse nosliada peIo veIho descaIo que, en caIa de Iinho, lIusa de
naiinheiio e chapeu de paIha, seivia de lanhisla, fez coIocai nesa e
cadeiia paia foia, na aienosa pIalafoina de nadeiia, e aconodou-se na
cadeiia de Iona, a quaI puxava nais paia peilo do nai, na aieia anaieIo-
cia.
A paisagen na piaia, esle aspeclo de cuIluia fisicanenle
despieocupado e gozadoi na naigen do eIenenlo, disliaiu-o e aIegiou-o
cono anliganenle. O nai cinza e Iiso j eia aninado poi ciianas
palinhando, nadadoies, figuias coIoiidas que, liaos ciuzados enlaixo
da calea, eslavan deiladas na aieia. Oulios ienavan en pequenos
loles sen quiIha, pinlados de veineIho e azuI, e sooliavan iindo.
Ieianle a exlensa fiIa de calinas, en cuja pIalafoina senlava-se cono en
pequenas vaiandas, havia novinenlo de liincadeiias e iepouso
indoIenle e eslendido, visilas e conveisas, cuidadosa eIegncia nalinaI ao
Iado da nudez que, conodanenle ousada, gozava da Iileidade do Iugai.
Ln fienle, na aieia nida e fiine, aIguns passeavan en liancos 12O
ioupes e en Iaigas ioupas de piaia de coies foiles.
A diieila, un exlenso casleIo de aieia, consliudo poi ciianas,
eslava iodeado Ioi pequenas landeiias de lodos os pases. Vendedoies
de conchas, loIos e fiulas ofeiecian ajoeIhados suas neicadoiias. A

73

esqueida, na fienle de una das calinas que ficavan liansveisais as
oulias e ao nai e que foinava un leinino da piaia ieseivada, acanpava
una fanIia iussa. Honens de lailas e denles giandes, nuIheies
acaladas e indoIenles, una senhoiila lIlica que, senlada na fienle de un
cavaIele, pinlava o nai sol excIanaes de desespeio, duas ciianas loas
e feias e una veIha enpiegada de pano na calea con naneiias
deIicadas e sulnissanenle seiviI. Ln desfiulanenlo agiadecido, I
vivian, chanando, incansveis, os nones das desoledienles ciianas que
liincavan. Ciacejavan, Ionganenle, conciIiando aIgunas poucas
paIavias ilaIianas, cono veIho hunoislico, de quen conpiavan doces,
leijavan-se nas faces e no lonavan conhecinenlo de nenhun
olseivadoi de sua conunidade hunana.
Lu queio ficai, pensou Aschenlach. Onde seiia neIhoi` L,
de nos enlieIaadas no coIo, deixou seus oIhos peideien-se na
infinidade do nai, deixou seu oIhai escapai, luivai-se, queliai-se na
liuna nonlona do deseilo do espao. Anava o nai poi nolivos foiles:
poi un anseio peIo siIncio do ailisla que lialaIha nuilo e que, peianle a
exigenle nuIlipIicidade das apaiies, deseja acoIhei-se no seio do
sinpIes e inenso, poi una lendncia pioilida, oposla a sua laiefa e,
juslanenle poi isso, lenladoia, paia o desIigado, desnedido, eleino, paia
o nada. Descansai ao Iado do peifeilo e o anseio daqueIe que se enpenha
peIo esneiado, e o nada no e una foina do peifeilo` Mas, enquanlo
sonhava piofundanenle no vcuo, a hoiizonlaI da leiia da piaia foi
iepenlinanenle ciuzada poi una figuia hunana e, quando luscou e
iecoIheu seu oIhai do iIinilado, viu que eia o leIo iapaz que, vindo da
esqueida, passava na aieia na fienle deIe. DescaIo, as esguias peinas
nuas ale os joeIhos, pionlo paia palinhai, andava vagaiosanenle, nas lo
de Ieve e lo oiguIhoso cono se eslivesse peifeilanenle haliluado a
novinenlai-se assin, oIhando a piocuia das calinas liansveisais. MaI,
poien, divisou a fanIia iussa que Ievava a sua vida en giala unio, una
lenpeslade de despiezo coIeiico coliiu seu ioslo. Sua fionle ensonliou-
se, os Ilios se iepuxaian paia o Iado nuna expiesso de anaiguia que
iasgava as faces e suas solianceIhas eslavan lo foilenenle fianzidas
que, sol sua piesso, os oIhos enleiiados enlaixo deIas, escuios e naus,
faIavan o idiona do dio. OIhou paia o cho, oIhou nais una vez
aneaadoianenle paia LIes e enlo fez un novinenlo con os onlios
de vioIenlo desden e alandono, e deixou os ininigos paia lis.
Una especie de deIicadeza ou suslo, aIgo cono iespeilo e
veigonha, fizeian con que Aschenlach desviasse o oIhai, cono se nada
livesse vislo, pois ao olseivadoi giave e casuaI dessa paixo iepugnava
fazei uso de sua peicepo nesno peianle si nesno. Mas senliu-se
diveilido e ao nesno lenpo alaIado, islo e: feIiz. Lsse fanalisno infanliI
diiigido conlia a nais londosa paile da vida ~ apiesenlava o divino ~,

74

insignificanle en ieIaes hunanas, deixava paiecei un piecioso quadio
da naluieza, que s seiviia paia deIeile dos oIhos, neiecedoi de una
sinpalia nais piofunda, e concedia a figuia do adoIescenle, j
significaliva peIa sua leIeza, un ieIevo que peinilia lon-Io a seiio
nuilo aIen de sua idade.
Ainda de ioslo voIlado, Aschenlach esculava a voz do nenino, a
voz cIaia, un pouco fiaca, con a quaI, j de Ionge, piocuiava anunciai-se
aos conpanheiios enlielidos con o casleIo de aieia. Respondeian,
giilando vaiias vezes seu none ou un dininulivo, e Aschenlach esculou
con ceila cuiiosidade, sen podei enlendei nada nais pieciso que duas
sIalas neIdicas cono Adgio ou nais vezes Adgiu, con un son de
u agudo e aIongado no fin. AIegiou-se con o son, achou-o, na sua
eufonia, apiopiiado ao oljelo, iepeliu-o en siIncio e, salisfeilo, voIlou-se
paia suas cailas e papeis.
Sua pequena naquina de escievei poilliI solie os joeIhos,
coneou a iespondei, con a canela linleiio, esla e aqueIa
coiiespondncia. Mas j depois de un quailo de hoia achou que eia una
pena alandonai, assin, no espiilo a siluao, a nais saloiosa que
conhecia, e peid-Ia poi una ao indifeienle. }ogou o naleiiaI paia
escievei de Iado e voIlou sua aleno paia o nai, pouco depois, desviado
peIas vozes da juvenlude na consliuo de aieia, viiou a calea,
confoilaveInenle encoslada nas coslas da cadeiia, paia a diieila, a fin de
inleiiai-se de novo do paiadeiio e das aes do exceIenle Adgio.
Logo no piineiio oIhai descoliiu-o: o Iao veineIho no peilo no
podia sei confundido. Lnpenhado, con oulios, en coIocai una llua
cono ponlo solie o nido fosso do casleIo de aieia, dava insliues paia
a olia, en voz aIla, e fazia sinais con a calea. Ln sua conpanhia
eslavan nais ou nenos dez anigos, neninos e neninas de sua idade e
aIguns nais jovens, lagaieIando en poIons, fiancs e lanlen en
idionas dos aIcs. Mas eia o seu none que soava nais vezes.
Lvidenlenenle eia queiido, coilejado e adniiado. IiincipaInenle un
deIes, un poIons cono LIe, un iapaz foile, que eia chanado poi
}achu ou coisa paiecida, con caleIos pielos e cheios de liiIhanlina, de
leino de Iinho cinlado, paiecia sei seu nais pixino vassaIo e anigo.
Lslando leininado, poi esla vez, o lialaIho de consliuo aienosa,
saian andando peIa piaia, eslieilanenle enIaados, e aqueIe que eia
chanado poi }achu leijou o leIo.
Aschenlach senliu-se lenlado a anea-Io con o dedo. Ioien, a
voc dou o conseIho, CiislluIos, pensou soiiindo, v viajai poi un
ano. Iois desle lenpo, no nnino, piecisaia paia saiai. L depois coneu
giandes noiangos naduios que conpiaia de un vendedoi.
Iicaia laslanle quenle, apesai de o soI no conseguii peipassai a

75

densa canada alnosfeiica. A Iassido piendia o espiilo enquanlo os
senlidos gozavan da disliao inensa e aloidoanle do siIncio do nai.
Adivinhai, invesligai quaI o none que soaiia nais ou nenos cono
Adgio paieceu ao honen seiio una laiefa e ocupao apiopiiada e
peifeilanenle enpiegada. L, con a ajuda de aIgunas Ienlianas
poIonesas, aveiiguou que devia iefeiii-se a Tadzio, un dininulivo de
Tadeus, e, ao pionunci-Io, soava cono Tadziu.
Tadzio lonava lanho. Aschenlach, que o linha peidido de visla,
descoliiu sua calea, seu liao fazendo novinenlos de ieno, I foia no
nai, o nai devia sei iaso ale len I foia. Mas j paiecian pieocupados
poi LIe, vozes fenininas j o chanavan das calinas, excIanavan de
novo aqueIe none que doninava a piaia cono una senha, e o quaI linha,
con suas suaves consoanles, seu aIongado u no fin, ao nesno lenpo
aIgo de doce e seIvagen: Tadzio!, Tadzio! LIe voIlou, lalendo con as
peinas, fazendo con que as guas iesislenles foinassen espuna, de
calea incIinada paia lis, coiieu peIa naie-cheia. Vei esle coipo cheio
de vida, pienaluianenle de una giaciosidade e aciinnia nscuIas,
con os cachos noIhados e leIo cono un deus, suigii do fundo do ceu e
do nai, saii e fugii do eIenenlo: esle aspeclo inspiiava ideias niloIgicas,
eia cono aile poelica de lenpos piinoidiais, da oiigen da foi~ na e da
nascena dos deuses. Aschenlach esculava, de oIhos fechados, os
piineiios sons desle canlo que soava na sua aIna e de novo pensou que
aIi eia lon e que desejava ficai, Mais laide, Tadzio eslava deilado na
aieia, descansando, enioIado no seu IenoI lianco puxado poi laixo do
onlio diieilo, a calea deilada solie o liao nu, e nesno quando
Aschenlach no o olseivava, nas Iia I aIgunas pginas de seu Iivio,
quase nunca esquecia que I eslava deilado, e s Ihe cuslava una Iigeiia
voIla da calea paia a diieila a fin de vei o adniiveI. Quase Ihe paieceu
cono se LIe eslivesse aIi paia piolegei aqueIe que iepousava ~ ocupado
con seus pipiios assunlos, nas en conslanle vigiIncia peIa nolie
figuia hunana a sua diieila, no Ionge deIe. L seu coiao foi conovido
poi una lenevoIncia paleinaI, a enleinecedoia piopenso daqueIe que,
saciificando-se, ciia no espiilo o leIo paia aqueIe que len a leIeza.
Depois do neio-dia deixou a piaia, voIlou paia o holeI e suliu
paia o seu quailo. L ficou nuilo lenpo peianle o espeIho e olseivou seu
caleIo giisaIho, seu ioslo cansado e naicado. Nesle nonenlo pensou en
sua fana e que nuilos o ieconhecian na iua, oIhando-o iespeilosanenle,
poi causa de sua paIavia, que alingia o aIvo e eia coioada de encanlo,
exoilou lodos os sucessos nundanos de seu laIenlo dos quais podia
Ienliai-se, pensou nesno na concesso de seu lluIo de nolieza. Depois
desceu paia o aInoo na saIa de janlai e lonou a iefeio na sua nesinha.
Quando, depois de leininai, lonou o eIevadoi, aIguns jovens que
lanlen vinhan do aInoo seguiian-no paia denlio do quailinho

76

suspenso, e lanlen Tadzio enliou. Iicou len peilo de Aschenlach, peIa
piineiia vez lo peilo que esle no o viu de una dislncia figuiada nas
o peiceleu e ieconheceu pieciso, con os poinenoies de sua hunanidade.
O iapaz foi inleipeIado poi aIguen e, enquanlo iespondia con un
soiiiso indesciiliveInenle Iindo, j saa de novo no piineiio andai, de
coslas e de oIhos alaixados. eIeza faz sei pudico, pensou Aschenlach,
e iefIeliu peneliado, poique nolaia que os denles de Tadzio no eian
nuilo lons: un lanlo ponludos e pIidos, sen aqueIe esnaIle da sade e
de singuIai lianspaincia queliadia que ln, as vezes, os dos annicos.
LIe e nuilo deIicado, LIe e doenlio, pensou Aschenlach.
IiovaveInenle no ficai veIho. L ienunciou a pieslai-se
conlas solie un senlinenlo de salisfao ou sossego que aconpanhou
esle pensanenlo.
Iassou duas hoias no seu quailo e viajou a laide, paia Veneza,
con o vapoiello solie a Iaguna, que cheiiava a podie. Desceu en So
Maicos, lonou o ch na piaa e depois piincipiou, de acoido con os seus
hlilos quando en Veneza, un passeio peIas iuas. Ioi, poien, esle
passeio que liouxe una conpIela ieviiavoIla en sua disposio e suas
decises.
Solie as iuas paiiava un caIoi iepugnanle, o ai eslava lo
pesado que os cheiios que enanavan das noiadias, Iojas e ieslauianles,
funaa de Ieo, ondas de peifune e nuilos oulios, paiiavan cono
nevoeiio, sen dispeisai. A funaa do cigaiio peinanecia no nesno
Iugai e s sunia aos poucos. O enpuiiai das pessoas no apeilo
inconodava o passeanle en vez de dislia-Io.
Quanlo nais lenpo andava nais se apodeiava deIe o deleslveI
eslado que o ai naiinho con o siioco poden pioduzii e que e ao nesno
lenpo excilao e alalinenlo. Un suoi desagiadveI ionpeu-Ihe. Os
oIhos iecusavan seus seivios, o peilo eslava opiinido, LIe paiecia feliiI,
o sangue puIsava na calea. Iugiu, solie ponles, das agIoneiadas iuas
coneiciais paia os aiiedoies dos polies. AIi foi noIeslado poi nendigos
e as nauseanles exaIaes dos canais Ihe liiavan o desejo de iespiiai.
Nun Iugai siIencioso, un daqueIes slios esquecidos e que do a
inpiesso de encanlados, enconliadios en Veneza, descansando na
leiiada de un poo, enxugou a lesla e convenceu-se de que linha de
pailii.
IeIa segunda vez, e agoia definilivanenle, ficou piovado que
esla cidade, nesse lenpo, Ihe eia aIlanenle piejudiciaI. Una leinosa
peinanncia paiecia alsuida, a espeiana de una nudana do venlo,
conpIelanenle inceila. Lia pieciso una deciso Rpida. Agoia, voIlai j
paia casa eia inpossveI. Nen sua iesidncia de veio nen a de inveino
eslavan piepaiadas paia iecel-Io. Mas no s aqui exislian nai e piaia,

77

lanlen en oulios Iugaies LIes eian enconliados sen a naIefica
inleiveno da Iaguna con sua alnosfeia de felie. Lenliou-se de un
pequeno laIneiio, no Ionge de Tiiesle, que Ihe havian ieconendado.
Ioi que no seguii paia I` L islo sen denoia, a fin de que a nova
nudana ainda Ihe fosse pioveilosa. DecIaiou-se decidido e Ievanlou-se.
Na pixina paiada de gndoIas lonou un laico e deixou-se Ievai peIos
sonliios Ialiiinlos de canais, passando sol deIicados laIces de
ninoie que eian Iadeados poi figuias de Iees, poi esquinas de
paiedes escoiiegadias, passou poi liislonhas fachadas paIacianas que
espeIhavan giandes Ielieiios coneiciais nas guas que laIanavan o Iixo,
ale So Maicos. Teve dificuIdade en chegai ale I, pois o gondoIeiio, que
eslava Iigado as fliicas de iendas e de vidios, lenlou faz-Io descei en
lodos os Iugaies paia visilao e conpias, quando a excnliica viagen
poi Veneza coneava a exeicei seu encanlo, enlo o ganancioso espiilo
coneiciaI da iainha neiguIhada fazia con que a nenle voIlasse a
aloiiecida soliiedade.
Chegando ao holeI, ainda anles do janlai, avisou no esciiliio que,
poi nolivos inpievislos, se via foiado a pailii na nanh seguinle.
Lanenlaian e coliaian sua conla. }anlou e passou a noile quenle Iendo
o joinaI nuna cadeiia de laIano no leiiao dos fundos.
Anles de deilai-se, piepaiou loda a sua lagagen paia a viagen.
No doiniu nuilo len, poique a ininenle nova pailida o
inquielava. Quando, de nanh, aliiu as janeIas, o ceu conlinuava coleilo,
nas o ai paiecia nais fiesco e desde j coneou a aiiependei-se. O aviso
de sua pailida no fia apiessado e eiiado, alo de un eslado doenlio e
inpipiio` Se livesse iefieado un pouco esla ao, se livesse, sen
desaninai lo iapidanenle, lenlado adaplai-se ao ai veneziano ou
espeiado poi una neIhoia do lenpo, enlo o espeiaiia agoia, en vez de
piessa e incnodos, una nanh na piaia cono a de onlen. Taide denais.
Agoia linha de pailii, linha de queiei o que onlen quiseia. Vesliu-se e, as
8 hoias, desceu ao ies-do-cho, paia o cafe.
Quando enliou na saIa, esla enconliava-se vazia de hspedes.
AIguns enliaian enquanlo eslava senlado a espeia do que pediia. A
xcaia de ch nos Ilios, viu enliaien as neninas poIonesas con a
aconpanhanle, seveias e con a fiescuia da nanh, de oIhos
aveineIhados, diiigiian-se a nesa no canlo da janeIa. Logo depois
apioxinou-se o poileiio de lone na no e pediu que se apiessasse. O
caiio j eslava a espeia a fin de Iev-Io, a LIe e oulios hspedes, paia o
HoleI LxceIsioi, de onde a Iancha a noloi devia conduzi-Ios, peIo canaI
pailicuIai da conpanhia, paia a eslao. O lenpo eia cuilo. Aschenlach
achava que de naneiia aIguna o eia. IaIlava nais de una hoia paia a
sada de seu lien. Aloiieceu-se con a naneiia de o holeI despedii os

78

hspedes anles do lenpo e fez cienle que desejava lonai o cafe en paz.
O honen afaslou-se hesilanle paia voIlai denlio de cinco ninulos. Lia
inpossveI o caiio espeiai poi nais lenpo. Que pailisse e Ievasse suas
naIas, iespondeu Aschenlach iiiilado. LIe nesno lonaiia a laica
quando eslivesse na hoia e eia favoi deixai as pieocupaes de sua
pailida aos seus pipiios cuidados.
O enpiegado cuivou-se. Aschenlach, salisfeilo poi lei afaslado
as indesejveis adnoeslaes, leininou sua iefeio sen piessa, sin,
pediu nesno ao gaion que liouxesse un joinaI. O lenpo ficaia len
cuilo quando finaInenle se Ievanlou. Ioi casuaIidade, nesle nonenlo,
Tadzio enliou peIa poila de vidio.
Diiigindo-se a nesa dos seus, ciuzou o caninho do que pailia,
laixou os oIhos nodeslanenle ao dai con o honen giisaIho de lesla aIla,
paia alii-Ios de novo de una naneiia giaciosa e deIicada, encaiando-o, e
passou. Adeus, Tadzio!, pensou Aschenlach. Vi voc poi pouco
lenpo. L enquanlo, conlia seus hlilos, os Ilios de falo foinavan o
pensanenlo e faIava paia si, aciescenlou: Deus le alenoe! Depois
coneou sua pailida, disliiluiu goijelas, o pequeno e siIencioso geienle,
de casaca fiancesa, apiesenlou suas despedidas, e LIe deixou o holeI a pe
cono chegaia, paia diiigii-se, aconpanhado peIo ciiado que caiiegava
sua naIela de no, peIa aIaneda fIoiida de lianco, aliavessando a iIha,
paia a ponle das laicas. AIcanou-a, senlou-se ~ e o que se seguiu foi
una viagen penosa, afIiliva, aliaves de lodas as piofundezas do
aiiependinenlo.

Lia a viagen faniIiai solie a Iaguna, passando poi So Maicos.
Sulindo o CanaI Ciande, Aschenlach senlava no lanco da cuiva, a pioa,
o liao apoiado no coiiino, con a no fazendo sonlia paia os oIhos.
Os jaidins plIicos ficavan paia lis, a piazzella apiesenlou-se nais una
vez con seu encanlo piincipesco e foi alandonada, seguiu-se o giande
aIinhanenlo dos paIcios, e, quando a iua de gua doliou, apaieceu o
nagnificanenle eslendido aico de ninoie do RiaIlo. O viajanle oIhava
e seu peilo ficou diIaceiado. A alnosfeia da cidade, esle Ieve cheiio
pliido de nai e Iana, do quaI se senliia lo inpeIido a fugii, iespiiou-o
agoia en fIegos piofundos, doIoiosanenle afeluosos. Lia possveI que
no soulesse, no pensasse o quanlo seu coiao se piendia a ludo islo`
O que hoje de nanh fia un neio Ianenlo, una Ieve dvida solie a
exalido de seu alo, liansfoinava-se agoia en afIio e doi ieais, en un
loinenlo de aIna lo anaigo que Ihe punha os oIhos cheios de gua,
loinenlo esle, dizia a si, que no fia possveI pievei. O que achava lo
difciI de supoilai, senlindo nesno, as vezes, conpIelanenle inloIeiveI,
eia evidenlenenle o pensanenlo de que nunca nais veiia Veneza, de que

79

esla eia una despedida paia senpie. Iois cono peIa segunda vez se
ieveIaia que a cidade o punha doenle, cono, peIa segunda vez, linha de
alandon-Ia as piessas, linha de encai-Ia, de agoia en dianle, cono un
Iugai inpossveI e pioilido paia LIe, no eslava a sua aIluia, e piocui-Ia
de novo leiia sido iiiisiio. Senliu nesno que, enlaicando agoia, seiia
inpedido peIa veigonha e leinosia de aIgun dia ievei a cidade queiida,
dianle da quaI, poi duas vezes, faIhaia fisicanenle, e esla Iula enlie a
incIinao espiiiluaI e a capacidade coipoiaI paieceu iepenlinanenle ao
enveIhecido lo pesada e inpoilanle, a deiiola fsica lo veigonhosa, lo
necessiia de sei delida, que no conpieendeu a Ieviana iendio que
onlen, sen Iulai seiianenle, decidiia supoilai e ieconhecei.
Lnquanlo isso a laica chegou a eslao, a doi e as dvidas
aunenlaian ale a confuso. Ao aloinenlado, a pailida paiece inpossveI,
a voIla no nenos. Assin, lodo diIaceiado, enliou na eslao. L nuilo
laide, no h lenpo a peidei se quisei aIcanai o lien. LIe quei e no
quei. Mas o lenpo iecIana, inpeIe-o paia a fienle, apiessa-o en adquiiii
seu liIhele e olseiva ao seu iedoi se descolie, enlie o lunuIlo do saguo,
o funcioniio da sociedade holeIeiia. O honen apaiece e avisa que a
naIa giande j fia despachada. } fia despachada`
Sin, con lodos os cuidados ~ paia Cono. Iaia Cono`
L, de apiessado vaiven, de peigunlas iiiiladas e iesposlas
enlaiaadas, ieveIa-se que a naIa, j na conpanhia lianspoiladoia de
lagagens do HoleI LxceIsioi, junlo con oulias lagagens eslianhas,
seguiia en diieo conpIelanenle eiiada.
Aschenlach leve dificuIdade en nanlei sua expiesso, a nica
conpieensveI neslas ciicunslncias. Una aIegiia avenluieiia, una
hiIaiidade inaciedilveI alaIavan, de denlio, quase convuIsivanenle,
seu peilo. O enpiegado saiu coiiendo paia vei se havia una
possiliIidade de ainda delei a naIa, e voIlou, cono eia de se espeiai, sen
nada lei conseguido. Aschenlach enlo decIaiou no desejai viajai sen
sua lagagen e eslai decidido a voIlai e espeiai o ieloino do voIune no
HoleI dos anhos. Ieigunlou se a Iancha da sociedade ainda se
enconliava na eslao. O honen asseguiou que eslava aliacada a poila.
Inlinou o funcioniio feiioviiio, con veilosidade ilaIiana, a aceilai de
voIla o liIhele adquiiido, juiou que seiia leIegiafado, que nada seiia
poupado ou esquecido, a fin de conseguii o ieloino da naIa o nais
Rpido possveI, e assin aconleceu o eslianho de o viajanle, vinle
ninulos depois de sua chegada a eslao, enconliai-se de novo no
Ciande CanaI en seu caninho de voIla paia o Lido.
Avenluia inciiveInenle eslianha, veigonhosa, da iidicuIaiidade
de un sonho: slios dos quais a genle h pouco se despediia paia senpie
en piofunda liisleza, viiados e jogados de voIla veIo deslino, loinaien a

8O

sei vislos na nesna hoia! Lspuna na pioa, nanoliando con agiIidade
engiaada enlie as gndoIas e laicas, o pequeno e apiessado vecuIo
dispaiava de enconlio ao seu deslino, enquanlo seu nico passageiio, sol
a nscaia de aloiiecida iesignao, escondia aliavessa-as ~ suslada
agilao de un iapaz que fugiu de casa. Ainda, de lenpos a lenpos, seu
peilo eia alaIado de iiso solie o infoilnio, que, cono dizia, no podeiia
lei sido nais lenevoIo con una ciialuia nascida no doningo. Tinha que
dai expIicaes, passai poi caias adniiadas ~ depois, dizia a si nesno,
ludo eslaiia len de novo, un desaslie fia evilado, un engano penoso
ielificado, e ludo o que pensaia lei deixado paia lis apiesenlai-se-Ihe-ia
de novo, seiia novanenle seu, peIo lenpo que quisesse... Lia enganado
peIa viagen Rpida ou, ainda poi cina, vinha agoia un venlo do nai`
As ondas lalian conlia as paiedes lelonadas do eslieilo canaI
que se eslende peIa iIha ale o HoleI LxceIsioi. Un nicionilus que
espeiava aIi peIo iegiessanle Ievou-o, acina do nai onduIanle, en
caninho ielo ao HoleI dos anhos. O pequeno geienle de ligode, na sua
casaca chanfiada, vinha descendo a escadaiia paia cunpiinenl-Io.
Con suliI aduIao, pediu descuIpas peIo incidenle, disse sei
exlienanenle desagiadveI paia LIe e a insliluio, apiovou, poien,
con convico, a deciso de Aschenlach en espeiai a lagagen aIi.
NaluiaInenle seu quailo j fia ocupado, nas un oulio, no infeiioi,
eslava inedialanenle a sua disposio. ~ Ias de chance, nonsieui ~
disse soiiindo o ascensoiisla suo, quando suliian. L assin, O Iugilivo
foi de novo aconodado, en un quailo que, en ieIao a siluao e
decoiao, eia quase conpIelanenle idnlico ao anleiioi.
Cansado, aloidoado peIo iedenoinho desla eslianha nanh,
senlou-se nuna poIliona a janeIa aleila, depois de espaIhai peIo quailo o
conledo de sua naIela. O nai lonaia una coi veide-pIida, o ai paiecia
nais Ieve e Iinpo, a piaia, con suas calinas e laicos, nais coIoiida,
apesai de o ceu conlinuai cinza. Aschenlach oIhou paia foia, as nos
enlieIaadas no coIo, salisfeilo poi eslai de voIla, sacudindo a calea
insalisfeilo poi causa de sua inconslncia, seu desconhecinenlo dos
pipiios desejos. Assin ficou peilo de una hoia, descansando, sonhando
sen pensai. Ao neio-dia viu Tadzio, que, de leino de Iinho Iisliado con
Iao veineIho, vindo do nai peIa diviso de piaia e o caninho de
nadeiia, voIlava ao holeI. Aschenlach, de sua posio aIla, ieconheceu-o
anles nesno de v-Io piopiianenle, e ia pensai aIgo cono: Tadzio, a
lanlen esl voc de novo!
Mas no nesno nonenlo senliu cono esla saudao negIigenle
desfaIecia e siIenciava peianle a veidade de seu coiao ~ senliu o
enlusiasno de seu sangue, a aIegiia, a doi de sua aIna, e ieconheceu que
poi causa de Tadzio a despedida se loinaia lo penosa paia LIe.

81

Iicou inveI, conpIelanenle invisveI no seu Iugai aIlo, e oIhou
denlio de si nesno. Seus liaos fisionnicos se avivaian, suas
solianceIhas se eigueian, un soiiiso alenlo, cuiioso, espiiiluaI, eslendeu
sua loca.
Depois eigueu a calea e descieveu con os liaos pendenles da
cadeiia un novinenlo vagaioso, giiando e suspendendo as paInas das
nos voIladas paia a fienle, assin, cono se eslivesse insinuando o aliii e
eslendei dos liaos. Lia una alilude soIcila de loas-vindas, de seieno
acoIhinenlo.
Diaiianenle, agoia, o deus de faces fogosas diiigia, nu, sua
quadiiga exaIando liasa, peIos espaos do ceu, e seus cachos anaieIos
esvoaavan ao sopio do venlo Iesle. Un liiIho sedoso e lianco paiiava
solie a exlenso do pieguiosanenle fIuluanle Ionlo. A aieia aidia.
Sol o lieneIuzii pialeado do azuI do elei, Ionas coi de feiiugen
eslavan eslendidas en fienle as calinas e, solie as nanchas de sonlia
de Iiniles piecisos que ofeiecian, a genle passava as hoias da nanh,
Mas eia deIicioso lanlen a noile, quando as pIanlas do paique linhan
un peifune laIsnico, as eslieIas, I en cina, execulavan a sua ciianda,
e o nuiniio do nai, envoIvido na noile, sulindo siIencioso, conjuiava a
aIna.
Una noile deslas liazia a aIegie pionessa de un novo dia de soI,
con sua ociosidade Ievenenle oidenada e enfeilada e inneias e len
unidas possiliIidades de agiadveis suipiesas.
O hspede, que un dciI infoilnio seguiaia aqui, eslava Ionge
de vei una iazo paia nova pailida na ieaquisio de sua venluia.
Duianle dois dias liveia que supoilai aIgunas piivaes e apaiecei, paia
as iefeies na giande saIa de janlai, no seu leino de viagen.
Depois, quando, finaInenle, deposilaian a caiga peidida no seu
quailo, desenaIou ludo e encheu o ainiio e gavelas con seus peilences,
decidido a una peinanncia, poi enquanlo, incaIcuIveI e aIegie poi
podei passai as hoias na piaia de leino de seda e apaiecei paia o janlai,
na sua nesinha, con o liaje de noile adequado.
A agiadveI cadncia dessa exislncia j o piendeia ao seu
fascnio, a Ieve e liiIhanle suavidade desse nodo de vivei iapidanenle o
seduziu. De falo, que eslada!
Unindo os encanlos de una cuidada vida laIneiia nas piaias do
suI a aconchegada pioxinidade da esquisila-eslianha cidade!
Aschenlach no anava o piazei.
Quando e onde fosse pieciso feslejai, cuidai do iepouso, passai
un dia en foIguedos, desejava Iogo ~ e assin fia piincipaInenle

82

quando nais noo ~ con inquielao e conliaiiedade voIlai paia a
idua Ialula, paia o seivio sagiado e sliio da vida colidiana. S esle
Iugai o enfeiliava, afiouxava seu queiei, fazia-o feIiz. As vezes, nas
nanhs, enlaixo do loIdo de sua calina, sonhando peIo aniI do nai do
suI, ou, en noiles noinas, sol o giande ceu eslieIado, encoslado aos
liavesseiios da gndoIa que o Ievava da Iiaa de So Maicos, onde se
denoiaia, paia o Lido ~ ficando paia lis as Iuzes coIoiidas e os sons
neIodiosos das seienalas ~, Ienliava-se de sua casa canpeslie nas
nonlanhas ~ o slio de suas Iulas vaionis ~, onde as nuvens passavan
laixas peIo jaidin, as lenpeslades leiiveis apagavan, de noile, as Iuzes
da casa, e os coivos, que aIinenlava, voavan paia as ponlas dos
pinheiios. Lnlo paiecia-Ihe eslai apailado no pas eIseo, I paia os
Iiniles da leiia, onde no h neve nen inveino, nen lenpeslade, nen
chuva loiienciaI, nas, ao conliiio, onde se eIeva un suave e iefiescanle
sopio do oceano, e a vida, nais fciI paia os honens, deixa-os passai os
dias en len-avenluiada ociosidade, sen Iula e consagiada inleiianenle
ao soI e as suas feslas.
Iieqenle, quase conslanlenenle, Aschenlach via Tadzio. Un
espao Iinilado, a iegia de vida de cada un, fazian con que o leIo Ihe
eslivesse peilo duianle o dia, con cuilas inleiiupes. Via-o e
enconliava-o poi loda paile: nos iecinlos conuns do holeI, nas fiescas
viagens peIas guas paia a cidade e de voIla de I, na ponpa da piaa e,
ainda, inleicaIado, nas iuas e caninhos, quando o acaso ajudava.
IiincipaInenle, poien, e con a nais feIiz ieguIaiidade, as nanhs na
piaia Ihe ofeiecian Iaiga opoilunidade paia dedicai-se a adoiao e ao
esludo da encanladoia viso. Sin, esla Iigao da feIicidade, esle diiio
ieguIai das ciicunslncias eia len o que o enchia de salisfao e aIegiia
de vivei, o que Ihe fazia queiida a eslada, deixando un dia de soI
eslendei-se agiadaveInenle paia oulio.
Levanlava-se cedo, cono devia faz-Io, en paIpilanle alividade, e
eslava na piaia anles da naioiia, quando o soI ainda eia fiaco e o nai se
eslendia en liancuia liiIhanle de sonhos nalinais. Cunpiinenlava
fiIanliopicanenle o guaida da enliada, cunpiinenlava lanlen,
faniIiainenle o veIho descaIo de laila lianca que Ihe piepaiava o
Iugai, eslendendo o loIdo, coIocando os nveis da calina paia foia da
pIalafoina, e senlava-se.
Tis ou qualio hoias eian lodas suas, hoias eslas duianle as
quais o soI sulia e ganhava fecundo podei, duianle as quais o nai
azuIava nais e nais, duianle as quais podia vei Tadzio.
LIe o via chegai, da esqueida, peIa leiia do nai, via-o apaiecei
de lis, enlie as calinas, ou, iepenlinanenle e no sen suslo feIiz,
descoliia lanlen que peideia sua chegada, que LIe j eslava piesenle e

83

que, na sua ioupa de lanho azuI e lianca que agoia eia seu nico liaje na
piaia, j havia coneado seu haliluaI passalenpo no soI e na aieia ~ esla
giaciosa, fliI, ociosanenle inconslanle vida, que eia disliao e descanso:
passeai, caninhai peIa gua, cavai, liincai de pegai, acanpai e nadai,
senpie vigiado e chanado peIas nuIheies na pIalafoina que deixavan
soai seu none con voz de faIsele: Tadzio! Tadzio!, e paia as quais
vinha coiiendo con agiladas nnicas, a fin de conlai-Ihes aquiIo a que
linha assislido, paia Ihes nosliai o que achaia ou pegan: conchas,
cavaIos-naiinhos, noIuscos e caianguejos andando. de Iado. Aschenlach
no conpieendia una paIavia do que dizia, fosse o nais liiviaI, eia un
vago son neIodioso no seu ouvido. Assin, o eslianho da faIa do nenino
eiguia-se en nsica, un soI liavesso enloinava seu liiIho piodiganenle
solie eIe e a sulIine e exlensa visla do nai piofundo eia senpie o fundo
e o ieIevo de sua figuia.
Ln lieve o olseivadoi conhecia cada Iinha e pose desse coipo
lo soleilo, apiesenlando-se lo Iivienenle, saudava de novo loda a
leIeza, j faniIiai, e no enconliava fin paia sua adniiao e deIicada
aIegiia espiiiluaI. Chanavan o nenino paia cunpiinenlai un anigo
que vieia apiesenlai seus iespeilos as senhoias na calina, vinha coiiendo,
noIhado laIvez das ondas, sacudia os cachos e, enquanlo eslendia a no,
descansando una peina, o oulio pe apoiado nas ponlas dos dedos, fazia
una encanladoia iolao e giio no coipo, cheio de lenso giaciosa, de
deIicadeza encaluIada, gaIanle poi devei de nolieza. Lslava deilado, a
loaIha de lanho enioIada no peilo, o liao de deIicado laIho apoiado na
aieia, o queixo no cncavo da no, aqueIe chanado }achu senlava
acocoiado peilo deIe e adniiava-o, e nada podia sei nais encanladoi que
o soiiiso dos oIhos e Ilios con o quaI o supeiioi oIhava paia o infeiioi e
seivenle. Lslava paiado a leiia-nai, afaslado dos seus, len peilo de
Aschenlach, eielo, con os liaos enlieIaados na nuca, laIanando-se
devagai solie os caIcanhaies, e sonhava, oIhando paia o azuI, enquanlo
pequenas ondas vinhan coiiendo e lanhavan os dedos de seus pes. Seu
caleIo coi de neI aninhava-se en cachos nas lnpoias e na nuca, o soI
iIuninava a penugen do doiso supeiioi, o deIicado desenho das cosleIas,
a sineliia do peilo apaiecian peIa coleiluia jusla do lionco, suas axiIas
ainda eian Iisas cono nas eslluas, os jaiieles Iuzian e as veias azuIadas
fazian seu coipo paiecei sei feilo de una naleiia lianspaienle. Que
discipIina, que pieciso de pensanenlo eia expiesso nesse peifeilo coipo
iijo e juveniI! A seveia e puia vonlade, poien, que en ao olscuia
conseguiia liazei a Iuz esla olia divina ~ no eia conhecida e faniIiai a
LIe, o ailisla` No oliava lanlen denlio deIe quando, cheio de sliia
paixo, Iileilava das nassas nainieas da Ingua a esguia foina que
divisaia no espiilo e que apiesenlava aos honens cono esllua e espeIho
de leIeza espiiiluaI`

84

Lsllua e espeIho! Seus oIhos envoIveian a nolie figuia a leiia
do azuI e, en xlase enlusiasla, LIe aciedilou. con esse oIhai,
conpieendei o leIo en si, a foina cono pensanenlo divino, a nica e
puia peifeio que vive no espiilo e da quaI una inagen e aIegoiia
hunana aqui eslava eiguida, Ieve e giaciosa, paia adoiao. Islo eia a
enliiaguez, e, sen hesilao, avaio nesno, o ailisla enveIhecido
ieceleu-a caIoiosanenle.
Seu ceielio giiava, sua cuIluia enliou en efeivescncia, sua
nenle Ievanlou pensanenlos liansnilidos desde sua juvenlude e que ale
enlo no linhan sido avivados peIo pipiio fogo. No eslava esciilo que
o soI desviava nossa aleno do inleIecluaI paia coisas sensuais` Dizen
que LIe aloidoa e encanla o inleIeclo e a neniia de laI naneiia, que a
aIna, de aIegiia, esquece conpIelanenle sua veidadeiia condio e, con
espanlada adniiao, fica.piesa no nais leIo dos oljelos lanhados peIo
soI: e s con o auxIio de un coipo eIa consegue eIevai-se paia una
conlenpIao ainda nais aIla. Cupido, deveias, inilou os nalenlicos,
os quais apiesenlan as ciianas incapazes figuias concielas de foinas
puias. Assin lanlen o deus, paia nos fazei visveI o espiiiluaI, goslava
de seivii-se do coipo e das coies da juvenlude hunana, que, cono
insliunenlo de Ienliana, enfeilava con lodo o iefIexo da leIeza, e, na
conlenpIao deIa, nos ceilanenle nos incendivanos en doi e
espeiana.
Assin pensava o enlusiasnado, assin eia capaz de senlii. L, do
xlase do nai e do liiIho do soI, foinou-se no seu nlino un Iindo
quadio. Lia o veIho pIlano peilo dos nuios de Alenas ~ eia aqueIe
sagiado sonlieado Iugai, cheio do peifune das fIoies do agnocaslo,
enfeilado poi ex-volos e ddivas piedosas en honenagen as ninfas e ao
AqueIo. ConpIelanenle Inpido, o iio caia aos pes da ivoie de hasles
Iaigas, solie caIhaus Iisos, as cigaiias canlavan. Mas, solie o gianado,
que linha una incIinao Iigeiia de nodo a podei a calea ficai nais aIla
ao deilai, eslavan eslendidas duas pessoas, aliigadas do caIoi do dia:
una idosa e una joven, una feia e una leIa, o slio ao Iado do genliI.
L, con coilesias e angaiianles giacejos espiiiluais, Sciales
escIaiecia Iedon solie o anseio e a viilude. IaIava-Ihe solie o suslo
aidenle que o sensveI sofie quando seus oIhos ven una aIegoiia da
leIeza eleina, faIava dos desejos do ignliI e nau que no pode pensai
na leIeza quando v sua inagen, e no e capaz de veneiao, faIava do
nedo sagiado que donina o nolie, quando Ihe apaiece un ioslo divino,
un coipo peifeilo, cono enlo liene e fica foia de si e quase no se
alieve a oIhai e adoia aqueIe que len a leIeza. Ofeilai-Ihe-ia nesno
saciifcios, cono a una esllua, se no lenesse paiecei Iouco aos honens.
Iois a leIeza, neu Iedon, s eIa e genliI e visveI ao nesno lenpo: eIa e,
piesle len aleno! a nica foina do espiiiluaI que podenos iecelei

85

sensuaInenle, supoilai sensuaInenle. Ou o que seiia de ns se o divino,
a iazo, a viilude e a veidade se quisessen apiesenlai-se-nos
sensuaInenle! No peieceianos e queinaianos de anoi cono SeneIe
peianle Zeus` Assin, a leIeza e o caninho do honen sensveI ao
espiilo ~ s un caninho, un neio sonenle, pequeno Iedon... L depois
expiessou o nais suliI, o aslulo coilejadoi: pois o ananle e nais divino
que o anado, poique naqueIe esl o deus, e no oulio no-pensanenlo lo
caiinhoso e iinico que laIvez janais lenha sido pensado e do quaI nasce
loda a liavessuia e a nais seciela voIupluosidade do anseio.
A feIicidade do Iileialo e o pensanenlo que e lodo senlinenlo, e
o senlinenlo que consegue loinai-se lodo pensanenlo. Un pensanenlo
paIpilanle cono esle, un senlinenlo lo exalo, peilencia e oledecia ao
soIiliio, naqueIa ocasio: islo e, que a naluieza eslienece de piazei
quando o espiilo se cuiva en adoiao peianle a leIeza.
Repenlinanenle desejou escievei. Na veidade, Lios ana a ociosidade,
assin dizen, e s e ciiado paia islo. Mas nesle ponlo da ciise a exaIlao
do aloidoado eia diiigida a pioduo. Quase indifeienle o nolivo.
Una peigunla, una incilao solie un ceilo giande e aidenle
piolIena da cuIluia e do goslo, deixando-se senlii con definio, linha
sido piojelada ao nundo espiiiluaI e chegaia ale o viajanle. O assunlo Ihe
eia faniIiai, Ihe eia expeiincia, seu desejo de deix-Io acendei-se na Iuz
de sua paIavia loinou-se iiiesislveI. L, na veidade, seu anseio eia
lialaIhai na piesena de Tadzio, e, escievendo, adolai a figuia do
nenino cono nodeIo, deixai seu esliIo seguii as Iinhas desle coipo que
Ihe paiecia divino, Ievai sua leIeza paia o espiiiluaI, cono oulioia a
guia caiiegaia o pasloi lioiano paia o elei. Nunca senliia nais doce o
piazei da paIavia, nunca souleia que Lios eslava assin na paIavia, cono
nas hoias peiigosas e deIiciosas, duianle as quais, senlado en fienle a
iude nesa sol o loIdo, na piesena de seu doIo e a nsica de sua voz
nos ouvidos, foinava sua pequena disseilao, de acoido con a leIeza
de Tadzio ~ aqueIa pgina e neia de escoIhida piosa, cuja inlegiidade,
nolieza e onduIanle lenso de senlinenlo denlio en pouco exaIlaiia a
adniiao de nuilos. Ioi ceilo e lon que o nundo s conhea as leIas
olias sen conhecei suas oiigens e condies de foinao, pois o
conhecinenlo das fonles que seiviian de inspiiao ao ailisla nuilas
vezes o desconceilaiia, desaIenlaiia e assin anuIaiia os efeilos do que e
exceIenle. Lslianhas hoias! Lslianha fadiga eneivanle! Lslianha
conunicao ciiadoia do espiilo con un coipo! Quando Aschenlach
guaidou seu lialaIho e deixou a piaia, senliu-se esgolado, desconceilado
nesno, cono se a sua conscincia Ihe fizesse queixas depois de una
digiesso.
Ioi na nanh seguinle que LIe, no inluilo de deixai o holeI, viu
da escadaiia que Tadzio j se encaninhava paia o nai ~ sozinho ~,

86

apioxinando-se juslanenle do ( ), o desejo, o sinpIes pensanenlo de
apioveilai a opoilunidade paia liavai ieIaes Ieves e aIegies con LIe
que, sen o salei, Ihe piopoicionava lanla eIevao e enoo, de diiigii-
Ihe a paIavia, de aIegiai-se con sua iesposla, eia foile e se inpunha. O
leIo ia devagai, eia aIcanveI, e Ascheiilach apiessou-se. Apioxina-se
deIe no caninho de nadeiia alis das calinas, quei coIocai-Ihe a no
solie os onlios, e una paIavia quaIquei, una fiase en fiancs paiia nos
seus Ilios: enlo senle que seu coiao, laIvez poi causa do andai
aceIeiado, lale cono un naileIo, que, lo sen fIego, s conseguiiia
faIai conpiinido e lienido, LIe hesila, lenla doninai-se, LIe lene,
iepenlinanenle, j lei andado poi lenpo denais alis do leIo, lene o
despeilai de sua aleno, seu oIhai indagadoi, lona nais un inpuIso,
faIha, ienuncia e passa de calea alaixada.
Taide denais!, pensou nesle nonenlo. Taide denais! Lia,
poien, laide denais` Lsle passo que no deia podia sei paia o len, o
fciI e o aIegie podia Ievai a sanveI desiIuso. A veidade eia que o idoso
no desejava a desiIuso, poique a enliiaguez Ihe eia caia denais.
Quen decifia o cailei e o cunho do ailisla!
Quen enlende a piofunda fuso inslinliva de discipIina e
devassido na quaI se laseia! Iois no conseguii desejai a sanveI
desiIuso e devassido. Aschenlach no eslava nais disposlo paia a
aulocilica, o goslo, a condio espiiiluaI de seus anos, a dignidade
pipiia, a naluiidade e a laidia sinpIicidade no o incIinavan a anaIisai
os nolivos e a decidii se fia poi conscincia, ou poi desIeixo e fiaqueza,
que no ieaIizaia suas inlenes.
Lslava desconceilado, lenia que aIguen, nesno que fosse s o
guaida da piaia, livesse olseivado sua coiiida, sua deiiola, lenia a
iidicuIaiidade. De ieslo, giacejava consigo nesno solie seu nedo
cnico-sagiado.
Consleinado, pensou, consleinado cono un gaIo leneioso
que deixa pendei as asas duianle a Iula. Islo na veidade e o deus que, na
conlenpIao do anveI, nos quelia a coiagen desla naneiia e
conpiine o nosso oiguIho lo conpIelanenle conlia o cho... iincou e
enlusiasnou-se, eia aIlivo denais paia lenei un senlinenlo.
} no vigiava a expiiao das feiias que se concedeia, a ideia de
iegiessai paia a pliia nen sequei o locava. Tinha piovidenciado
alundanle ieseiva en dinheiio. Sua nica pieocupao eia a possveI
pailida da fanIia poIonesa, poien, poi inleinedio de leiceiios, poi
infoinaes coIhidas poi acaso no laileiio do holeI, souleia que havia
chegado pouco anles deIe. O soI queinava-Ihe o ioslo e as nos, o ai
saIino foilaIecia-Ihe o senlinenlo, e, assin cono anles apIicava de
inedialo nuna olia lodo o descanso que Ihe piopoicionava o sono, a

87

aIinenlao ou a naluieza, assin deixou agoia ludo o que o soI, a
ociosidade e o ai naiinho Ihe davan en colidiano foilaIecinenlo
consunii-se, nagnnino e desgoveinado, en xlase e senlinenlo.
Seu sono eia pifugo, os deIiciosos dias unifoines eian
inleiionpidos poi noiles cuilas, cheias de feIiz desassossego. Na veidade,
iecoIhia-se cedo, pois as 9 hoias, quando Tadzio desapaiecia da cena, o
dia Ihe paiecia findo. Mas, ao piineiio cIaio do dia, eia acoidado poi
un deIicado e penelianle suslo: seu coiao Ienliava-se de sua avenluia,
no supoilava ficai deilado poi nais lenpo, Ievanlava-se e, envoIvido
nun agasaIho Ieve, senlava-se en fienle a janeIa aleila paia espeiai o
nascinenlo do soI. O naiaviIhoso aconlecinenlo enchia de veneiao sua
aIna enIevada peIo sono. Ainda o ceu, a leiia e o nai eslavan
envoIvidos na fanlslica, vliea paIidez da nadiugada, ainda paiiava
una eslieIa apagada no espao. Mas vinha un sopio, una nolcia aIada
de iesidncias inalingveis, de que Lios se eiguia do Iado de seu esposo, e
enlo apaiecia aqueIe piineiio doce eniulescei da faixa nais dislanle do
ceu e do nai, anunciando o sensuaIizai da ciiao. A deusa se
apioxinava, a iaploia de adoIescenles, que aiielalaia Ceix e CefaIo e, a
despeilo da inveja de lodos os oInpicos, gozava o anoi do leIo iion.
Un espaIhai de iosas coneou a leiia do nundo, un indiziveInenle
leIo liiIhai e fIoiii, nuvens infanlis, liansfiguiadas, liansIcidas,
osciIavan cono seivis gnios no peifune iseo, azuIado. Iipuia caiu
solie o nai, que paiecia fIulu-Ia en ondas paia a fienle, Ianas
douiadas aponlavan de laixo paia as aIluias do ceu, o liiIho loinou-se
liasa, siIenciosanenle, con supieno podei divino, liasa, aidoi e
Ialaiedas chanejanles ioIavan paia cina e con cascos aiielaladoies os
cavaIos sacios do iino sulian peIo univeiso. IIuninado peIo espIendoi
do deus, o soIiliio acoidado fechava os oIhos e deixava que suas
pIpelias fossen leijadas peIa gIiia. VeIhos senlinenlos, anligos
deIiciosos inpuIsos do coiao que, no seveio lialaIho de sua vida,
havian noiiido ~ ieconheceu-os con un soiiiso desconceilado e
adniiado. Iensava, sonhava, vagaiosanenle seus Ilios foinaian un
none, e, ainda soiiindo, con o ioslo eiguido, as nos enlieIaadas no
coIo, adoineceu de novo, senlado na cadeiia.
Mas o dia que coneaia lo aidenle e feslivo foi en seu lodo
eslianhanenle eIevado e nislicanenle liansfoinado. De onde vinha e
nascia esse hIilo que, de iepenle, lo suave e significalivo, cono sol
insinuaes supeiioies, Ihe envoIvia as lnpoias e as oieIhas` Ciiios
liancos en landos eslavan espaIhados no ceu cono ielanhos no paslo
dos deuses. Un venlo nais foile eigueu-se e os cavaIos de Ioseidon
coiiian, coicoveando, laIvez lanlen louios, peilencenles ao deus de
cachos azuIados, os quais vinhan coiiendo con lianidos, alaixando os
chifies. Lnlie o anonloado dos iochedos da piaia nais dislanle, poien,

88

as ondas puIavan paia cina, cono calias saIlando. Un nundo de
sagiado desfiguianenlo, cheio de vida assusladoia, envoIveu o fascinado
e seu coiao sonhou deIicadas fluIas. Viias vezes, quando o soI descia
alis de Veneza, senlava nun lanco no paique paia olseivai Tadzio, que,
veslido de lianco con un cinlo coIoiido, se diveilia na piaa de sailio
aIisado con jogo de loIa, e eia a Hiacinlo que juIgava vei, o quaI noiieia
poique dois deuses o anavan. Senlia nesno a inveja doIoiida de Zefiio
peIo iivaI, que se esqueceu do oicuIo, do aico e da claia, paia senpie
liincai con o leIo, viu o disco, diiigido peIo lilaio cine, alingii a
encanladoia calea, ieceleu, lanlen LIe enpaIidecendo, o coipo
desfaIecido, e a fIoi nascida do sangue doce liazia a insciio de sua
infinila queixa...
Nada e nais eslianho, nais neIindioso que a ieIao de pessoas
que s se conhecen de visla ~ que diaiianenle, en cada hoia nesno, se
enconlian, se olseivan, so oliigadas a nanlei a apaincia de
indifeienle eslianheza, sen cunpiinenlo, sen paIavia, peIa elica ou
capiicho pessoaI. Lnlie LIes h inquielao e cuiiosidade solieexcilada, a
hisleiia de una insalisfeila e ailificiaInenle opiinida necessidade de
conhecinenlo e inleicnlio, e piincipaInenle lanlen una especie de
iespeiloso inleiesse. Iois o honen ana e iespeila o honen enquanlo
no consegue juIg-Io, e o anseio e o piodulo de un conhecinenlo faIho.
Una ieIao e un conhecinenlo quaIquei linhan que,
necessaiianenle, foinai-se enlie Aschenlach e o joven Tadzio, e, con
penelianle aIegiia, o nais idoso pde veiificai que inleiesse e aleno
no ficaian conpIelanenle sen sei coiiespondidos. Ioi exenpIo, que
fazia o leIo nunca nais vii peIo caninho de nadeiia alis das calinas,
quando apaiecia de nanh na piaia, nas sonenle peIo caninho da fienle,
peIa aieia, passando o IocaI de Aschenlach desnecessaiianenle peilo,
quase locando en sua nesa, sua cadeiia, diiigindo-se en passos Ienlos
paia a calina dos seus` Afelava assin a aliao, a fascinao de un
senlinenlo supeiioi o seu deIicado e disliado oljelo` Aschenlach
espeiava diaiianenle a chegada de Tadzio, e, de quando en quando,
fingia eslai ocupado quando islo se dava, deixando o leIo passai,
apaienlenenle despeicelido. As vezes Ievanlava os oIhos e os seus se
enconliavan con os deIe.
Anlos ficavan piofundanenle seiios quando islo aconlecia. Na
cuIla e giave expiesso do idoso nada liaa una enoo nlina, nas nos
oIhos de Tadzio havia un invesligai, un peigunlai pensalivo, seu andai
ficava hesilanle, oIhava paia o cho, eiguia deIiciosanenle de novo os
oIhos, e, quando passava, aIgo no seu poile paiecia expiessai que s a
educao o inpedia de se voIlai.
Una vez, poien, nuna noile, foi difeienle. Os iinos poIoneses e

89

a goveinanla faIlaian duianle a iefeio piincipaI na saIa giande ~
Aschenlach nolaia-o con pieocupao. Depois do janlai, nuilo inquielo
solie o paiadeiio deIes, andava en liaje de noile e chapeu de paIha, en
fienle do holeI, aos pes do leiiao, quando, iepenlinanenle, viu as iins
con apaincia de fieiias, a pieceploia e, qualio passos alis deIas, Tadzio
apaieceien sol a Iuz da Inpada de aico. Apaienlenenle vinhan da
ponle de laicas, depois de leien janlado na cidade, poi una iazo
quaIquei. Solie a gua devia eslai fiesco, Tadzio usava un casaco a
naiinheiia azuI-escuio con loles douiados e na calea un lone
conlinando. SoI e ai naiinho no o queinavan, sua peIe conlinuava de
un anaieIo nainieo, cono no piincpio, poien, hoje paiecia nais
pIido que de coslune, fosse poi causa da noile fiesca ou do
enpaIidecenle Iuai das Inpadas. Suas solianceIhas sineliicas
deslacavan-se nais foiles, seus oIhos paiecian nais escuios. Lslava
indiziveInenle leIo e Aschenlach senliu, con pena, cono j poi nuilas
vezes, que a paIavia s consegue Iouvai a leIeza sensuaI, poien no
iepioduzi-Ia.
No nolou a queiida inagen, apaieceia inespeiadanenle, no
liveia lenpo de se acaInai e liazei dignidade paia sua expiesso. AIegiia,
suipiesa, adniiao devian lianspaiecei aleilanenle, quando seu oIhai
enconliou o do desapaiecido ~ e nesle segundo aconleceu que Tadzio
soiiiu: soiiiu paia LIe, faIando, nlino, giacioso e sen iodeios, con Ilios
que no soiiiso se aliian Ienlanenle. Lia o soiiiso de Naiciso que se
deliua solie o espeIho de gua, aqueIe soiiiso piofundo, encanladoi,
pioIongado, con o quaI eslende os liaos paia o iefIexo da pipiia
leIeza ~ un soiiiso Iigeiianenle desfiguiado, desfiguiado peIa
inuliIidade de seu desejo, de leijai os Iindos Ilios de sua sonlia,
gaIanle, cuiioso e Iigeiianenle aloinenlado, seduzido e seduloi. ~
AqueIe que ieceleia esle soiiiso fugiu con LIe cono un piesenle faldico.
Lslava lo alaIado que se viu oliigado a evilai a Iuz do leiiao e do
jaidin da fienle e piocuiou, apiessado, a escuiido do paique nos fundos.
Adnoeslaes eslianhanenle ievoIladas e caiinhosas
despiendian-se deIe: No deve soiiii assin! oua, no se deve soiiii
assin paia ninguen! Aliiou-se solie un lanco, iespiiou indignado o
peifune noluino das pIanlas. L, incIinado paia lis, de liaos pendenles,
doninado e senlindo-se peicoiiido poi aiiepios, nuinuiou a eleina
finuIa do anseio ~ aqui inpossveI, alsuido, aljelo, iidcuIo e, no
enlanlo, sagiado, digno nesno, ainda aqui: Lu le ano!
Na quaila senana de sua eslada no Lido, Cuslav von
Aschenlach fez aIgunas descoleilas sinislias conceinenles ao nundo
exleiioi. Iiineiio Ihe paieceu que, no adianlanenlo da eslao, a
fieqncia de seu aIojanenlo dininua ao inves de aunenlai, e
piincipaInenle o idiona aIeno, en voIla deIe, esgolava e siIenciava,

9O

assin que, finaInenle, nas iefeies e na piaia, s paIavias esliangeiias
locavan seu ouvido. Nun dia, no saIo do laileiio, que agoia visilava
nais anide, apanhou una paIavia de una conveisa que o deixou
peipIexo. O honen nencionaia una fanIia aIen que, depois de una
denoia cuila, juslanenle enlaicaia, e aciescenlou, conveisando e
Iisonjeando: O senhoi fica, o senhoi no len nedo do naI. Aschenlach
encaiou-o. MaI`, peigunlou. O indiscielo caIou, fingiu-se ocupado,
sinuIando no lei ouvido a peigunla. L, quando esla foi iepelida con
nais uigncia, decIaiou nada salei e piocuiou con encaluIada
veilosidade desviai o assunlo.
Islo se deu ao neio-dia. A laide. Ascheiilach, sol una caInaiia e
un pesado caIoi, foi ale Veneza, pois eia inpeIido peIa nania de seguii
os iinos poIoneses, que viia, en conpanhia da goveinanla. lonaien o
caninho paia a Ionle das aicas. No enconliou o doIo en So Maicos.
Mas, duianle o ch, senlado na sua nesinha iedonda de feiio no Iado da
sonlia da piaa, faiejou iepenlinanenle un aiona singuIai, que agoia
Ihe paieceu j lei locado seus senlidos h dias, sen peneliai-Ihe o
conscienle ~ un cheiio adocicado, oficiaI, que Ienliava niseiia, feiidas
e Iinpeza desconfianle.
Lxaninou-o e ieconheceu-o pensalivo, leininou seu Ianche e
deixou a piaa peIo Iado oposlo a igieja. No apeilo o cheiio aunenlou.
Havia cailazes inpiessos afixados nas esquinas das iuas: a Cnaia
MunicipaI pievenia o povo de que, devido a ceilas doenas gsliicas,
noinais nesla lenpeialuia, se alslivesse do consuno de oslias e conchas
e da gua dos canais. A naluieza alenuanle do edilaI eia cIaia. Ciupos de
pessoas se ajunlavan siIenciosos solie ponles e piaas, e o eslianho
eslava enlie LIes, faiejando e nedilando.
Ao dono de una Ioja, que se enconliava encoslado na poila de
sua allada, enlie coides de coiais e jias faIsas de anelisla, pediu una
infoinao solie o cheiio falaI. O honen nediu-o con oIhos pesados e
aninou-se, apiessado: Una nedida pievenliva, neu senhoi!,
iespondeu con jogo de nnica. Una oiden da poIcia que lenos de
apiovai. Lsla lenpeialuia alale e o siioco no faz len a sade. Ln
iesuno, o senhoi conpieende ~ laIvez agiadeceu e seguiu. Tanlen na
laica que o Ievou de una piecauo exageiada... Aschenlacn voIla ao
Lido senliu agoia o cheiio do ienedio conlaledoi de geines.
De voIla ao holeI, diiigiu-se ao saguo, paia a nesa de joinais, e
passou a visla neIes. Nada enconliou nos esliangeiios. Os do pas
noliciavan iunoies, liazian cifias osciIanles, davan desnenlidos
oficiais e duvidavan de sua veiacidade. Assin se expIicava a pailida do
eIenenlo aIeno e ausliaco. Os nenlios das oulias naes
apaienlenenle de nada salian, nada suspeilavan, ainda no eslavan

91

pieocupados. Deven ocuIlai!, pensou Aschenlach exaIlado, jogando
os joinais de voIla solie a nesa. Deven ocuIlai islo! Mas ao nesno
lenpo seu coiao se encheu de salisfao peIa avenluia en que o
nundo exleiioi queiia caii! Iois a paixo, cono o ciine, no se adapla a
oiden seguia e ao len-eslai colidiano, e lodo afiouxai da esliuluia civiI,
loda confuso e liiluIao do nundo Ihes e len-vinda, poique eslas
siluaes poden liazei una espeiana inceila de neIas enconliaien seu
pioveilo. As ocoiincias canufIadas peIas auloiidades, nas sujas iueIas
de Veneza, piovocaian una salisfao olscuia en Aschenlach ~ esse
giave segiedo da cidade que se fundia con seu pipiio segiedo e cuja
pieseivao Ihe dizia lanlo. Iois ao apaixonado s pieocupava que
Tadzio laIvez pudesse pailii, e ieconheceu, assuslado, que no saleiia
nais vivei, se laI aconlecesse.
UIlinanenle no se conlenlava en agiadecei a soile a
pioxinidade e conlenpIao do leIo, LIe seguia-o, LIe e, peiseguia-o.
Aos doningos, poi exenpIo, os poIoneses nunca apaiecian na piaia,
adivinhou que assislian a nissa en So Maicos, coiiia paia I e, saindo
do aidoi da piaa e enliando paia a neia Iuz do sanluiio, enconliava o
caiecido, deliuado solie un genufIexiio duianle o cuIlo divino. Lnlo
ficava nos fundos, solie o cho nosaico aIcanliIado, no neio do povo
ajoeIhado, nuinuiando, fazendo o sinaI-da-ciuz, e a ponpa concisa do
lenpIo oiienlaI pesava exuleianle solie seus senlidos. Na fienle,
caninhava, nanejava e canlava o saceidole iicanenle enfeilado, incenso
sulia, enevoando as fiacas chanas das veIas do aIlai, e ao aiona alafado
e doce do saciifcio paiecia nisluiai-se de Ieve un oulio: o cheiio da
cidade adoenlada. Mas, aliaves do funo e do liiIho, Aschenlach viu
cono o leIo viiou a calea I na fienle, piocuiando-o, vendo-o. Quando
depois a nuIlido escoava peIos poilais aleilos paia a piaa Iuninosa e
acunuIada de ponlos, o seduzido escondia-se no veslluIo, ocuIlava-se,
punha-se a espieila. Via os poIoneses deixaien a igieja, via cono os
iinos se despedian de naneiia ceiinoniosa da ne e cono esla,
voIlando paia casa, se diiigia a piazzella, veiificou que o leIo, as iins
convenluais e a goveinanla lonavan o caninho a diieila peIo poilo da
loiie do ieIgio e da neiceaiia, e, depois de deix-Ios lonai aIguna
dislncia, seguia-os, seguia-os, as escondidas, no seu passeio poi Veneza.
Tinha de paiai quando se denoiavan, linha que piocuiai iefgio en
ieslauianles e quinlais, a fin de deix-Ios passai quando iesoIvian voIlai,
peidia-os, piocuiava-os, senlindo caIoi e cansao, solie ponles e en
lecos sujos, e supoilava ninulos de pejo noilaI quando os via vindo ao
seu enconlio en aIguna e passagen eslieila, onde no havia
possiliIidade de esquivai-se. No enlanlo, no se podia dizei que sofiia.
Calea e coiao eslavan enliiagados e seus passos seguian as
insliues do dennio, que senle piazei en pisai con seu pe a

92

inleIigncia e a dignidade hunanas.
Ln aIguna paile, Tadzio e os seus lonavan, finaInenle, una
gndoIa, e Aschenlach, que, enquanlo sulian no vecuIo, ficava
escondido poi una sacada ou un poo, fazia o nesno, pouco depois de
se leien afaslado do cais. IaIava con piessa e laixo quando oiienlava o
ienadoi, pionelendo-Ihe una iegia goijela paia seguii,
despeicelidanenle e con ceila dislncia, a gndoIa que juslanenle
doliava naqueIa esquina, e senlia-se aiiepiai quando o honen, con a
liavessa disposio de un opoilunisla, Ihe afianava no nesno lon que
seiia seivido, que seiia esciupuIosanenle seivido.
Assin desIizava e osciIava, iecoslado en liavesseiios nacios e
pielos, alis da oulia laica piela e licuda, no iaslo da quaI eia pieso peIa
paixo. As vezes sunia de suas vislas: enlo senlia afIio e inquielao.
Mas seu guia, cono se eslivesse len expeiinenlado en lais enpiesas,
salia senpie cono, poi coiles e ipidas nanolias, liazei-Ihe de novo
peianle os oIhos o desejado. O ai eslava siIencioso e liesandanle, o soI
aidia aliaves do vapoi que coIoiia o ceu de aidsia. A gua lalia con un
chape conlia a nadeiia e a pedia. O giilo do gondoIeiio, neio
adveilncia, neio saudao, eia iespondido do siIncio do Ialiiinlo,
cono que nun eslianho acoido.
De pequenos jaidins suspensos, solie nuios en iunas, pendian
unleIas, liancas e pipuias, cheiiando a anndoas. }aneIas en esliIo
nouio deslacavan-se das sonlias. As escadas de ninoie de una
igieja descian ale as guas, un nendigo acocoiado solie eIas,
pioleslando sua niseiia, eslendia seu chapeu e nosliava o lianco dos
oIhos cono se eslivesse cego, en fienle a sua espeIunca, un anliquiio
convidou, con geslos seiviais, o passanle a paiai, na espeiana de
Iudilii-Io.
Islo eia Veneza, a leIa, a aduIadoia e suspeila ~ esla cidade neio
conlo de fadas, neio ainadiIha paia foiasleiios, en cujo ai pliido a aile
oulioia puIuIaia Iuxuiiosanenle, e que inspiiava sons aos nsicos, que
enlaIavan e aiiuIhavan, soIcilos. Ao avenluieiio paiecia que os seus
oIhos lelian seneIhanle exuleincia, que os seus ouvidos eian
coilejados poi lais neIodias, Ienliou-se lanlen de que a cidade eslava
doenle e o ocuIlava poi ganncia, e espieilava nais desenfieado paia a
gndoIa que desIizava en sua fienle.
Assin, o peiluilado nada nais salia nen queiia seno peiseguii,
sen descanso, o oljelo que o incendiava, sonhai con LIe quando eslava
ausenle e, na naneiia dos ananles, diiigii paIavias caiinhosas
neianenle a sua siIhuela. A soIido, o pas eslianho e a feIicidade de
una enliiaguez laidia e piofunda encoiajavan-no e peisuadian-no a
deixai passai o nais eslianhveI sen linidez e eniulescinenlo, cono de

93

falo aconleceu, quando, voIlando laide da noile de Veneza, paiaia no
piineiio andai do holeI, defionle ao quailo do leIo, encoslaia a calea,
en conpIelo xlase, no gonzo da poila e no conseguiia sepaiai-se de I
poi Iongo lenpo, nesno sol o peiigo de sei apanhado e suipieendido
nuna siluao lo Iouca.
No enlanlo, no faIlavan nonenlos de deleno e neia iefIexo.
Ln que caninhos!, pensava enlo, consleinado. Ln que caninhos!
Cono lodo honen ao quaI neiecinenlos naluiais inspiian inleiesses
aiislocilicos poi sua oiigen, eslava haliluado, nas ieaIizaes e
sucessos de sua vida, a Ienliai-se de seus anlepassados e a asseguiai-se
de sua apiovao, de sua salisfao e do seu foioso iespeilo espiiiluaI.
Tanlen agoia e aqui, pensou neIes, envoIvido nuna expeiincia lo
iIcila, conlido en lo exlicas exliavagncias do senlinenlo, pensou na
seveiidade lo cheia de gailo da decenle nascuIinidade de seus
caiacleies, e soiiiu neIancIico. Que diiian` Mas, na veidade, que leiian
dilo de loda a sua vida, que se afaslaia da deIes ale a degeneiao, desla
vida sol o fascnio da aile, da quaI LIe nesno, no senlido luigus dos
pais, divuIgaia lo iinicos conhecinenlos de joven, e que, no fundo,
fia lo paiecida con a deIes! Tanlen seiviia, fia soIdado e lalaIhadoi,
cono aIguns deIes ~ pois a aile e una gueiia, una lalaIha exlenuanle,
paia a quaI hoje no seiviiia poi nuilo lenpo. Una vida de aulodonnio
e do apesai, una vida speia, conslanle e sliia, que LIe foinaia cono
snloIo paia un deIicado e opoiluno heiosno ~ len podia chan-Ia
de nscuIa, de coiajosa, e queiia paiecei-Ihe que o Lios que se
assenhoiava deIe eia, de una naneiia quaIquei, especiaInenle favoiveI
e incIinado a una vida assin. Lios no neieceia o iespeilo dos povos
nais coiajosos, no dizian que, devido a coiagen, LIe fIoiiia en suas
cidades Inneios heiis de gueiia da anliguidade caiiegaian
esponlaneanenle seu jugo, pois nenhuna huniIhao eia lida cono laI
quando esle deus a inpunha, e alos que seiian lialados cono sinais de
covaidia, se fossen pialicados poi oulias iazes ~ genufIexes, juias,
inslncias e naneiias seiviais ~, no causavan veigonha ao ananle, ao
conliiio, LIe ainda coIhia Iouvoi poi isso.
Assin eia definido o nodo de pensai do seduzido, assin
piocuiava anpaiai-se, conseivai sua dignidade.
Mas ao nesno lenpo diiigia conslanlenenle una faiejanle e
leinosa aleno aos nacuIados aconlecinenlos no cenlio de Veneza,
aqueIa avenluia do nundo exleiioi que se fundia olscuianenle con a do
seu coiao e aIinenlava sua paixo con inceilas e aniquicas espeianas.
Afeiiado a aveiiguai nolcias novas e piecisas solie o eslado e o
piogiesso do naI, passava en ievisla os joinais do pas nos cafes da
cidade, poique h viios dias linhan desapaiecido da nesa de Ieiluia do
holeI. Afiinaes e desnenlidos se ievezavan. O nneio de casos de

94

doenas, de noiles, se eIevava a vinle, a quaienla, nesno a cen e nais, e,
Iogo depois, quaIquei exislncia da epidenia, quando no desnenlida
calegoiicanenle, eia aliiluda a casos isoIados liazidos de foia. Iaieceies
adveilenles, pioleslos conlia o jogo peiigoso das auloiidades ilaIianas
eian dados nas enlieIinhas, ceileza no se podia ollei.
Apesai disso, o soIiliio senlia lei un diieilo especiaI de lonai
paile no segiedo, e, no olslanle eslai isoIado, enconliava una salisfao
lizaiia en diiigii peigunlas insidiosas aos inleiiados, que, oliigados ao
siIncio, foiava a nenliias foinais. Un dia, duianle o pequeno aInoo
na saIa giande, inleipeIou o geienle, aqueIe pequeno honen de andai
siIencioso e casaca fiancesa, que, cunpiinenlando e fiscaIizando, se
novinenlava enlie os hspedes, e paiou lanlen a nesinha de
Ascheiilach, paia aIgunas paIavias liiviais. Ioi que, na veidade,
peigunlou o hspede de naneiia indifeienle e acidenlaI, poi que, afinaI
de conlas, desde aIgun lenpo Veneza eia desinfelada`
~ Tiala-se ~ iespondeu o hipciila ~ de una nedida lonada
peIa poIcia, deleininada a pievenii, devidanenle e a lenpo, una seiie
de nocividades ou incnodos a sade geiaI, que podian sei geininados
peIo caIoi inlenso.
~ A poIcia neiece sei eIogiada ~ iespondeu Ascheiilach, e,
depois de liocaien aIgunas olseivaes neleoioIgicas, o geienle
despediu-se.
No nesno dia ainda, a noile, depois do janlai, aconleceu que un
pequeno giupo de canloies de iua, vindo da cidade, exiliu-se no jaidin
fionlaI do holeI. Dois honens e duas nuIheies eslavan paiados junlo ao
posle de feiio de una Inpada en aico e eiguian seus ioslos,
iIuninados de lianco, paia o giande leiiao onde os hspedes se
conpiazian con a apiesenlao popuIai, lonando cafe e iefiescanles. Os
enpiegados do holeI, ascensoiislas, gaions e funcioniios do esciiliio,
ouvian das poilas paia o saguo. A fanIia iussa, soIcila e piecisa no
piazei, nandou coIocai cadeiias de vine, enlaixo, no jaidin, a fin de
eslai nais peilo dos execulanles, e I senlava, giala, nun senicicuIo. De
pe alis deIa, con o pano de calea en foinalo de luilanle, eslava a sua
veIha esciava.
Un landoIin, una guilaiia, una hainnica e un vioIino
chiando eslavan en alividade sol as nos dos viiluosos nendigos. Con
execues insliunenlais nudavan os nneios de canlo, cono, poi
exenpIo, a nais noa das nuIheies, de voz aguda e giasnanle, uniu-se
na nsia de un duelo anoioso con o lenoi de doce faIsele. Mas cono
laIenlo e piincipaI figuia do giupo, sen dvida, apaieceu o segundo dos
honens, possuidoi da guilaiia, no papeI de una especie de lufo-lailono,
quase sen voz, nas dolado de un jogo de nnica de nolveI eneigia

95

cnica. Muilas vezes afaslava-se do seu giupo, seu insliunenlo giande
enlaixo do liao, vinha paia peilo da ianpa, donde ieconpensavan
con gaigaIhadas aninadoias suas paIhaadas. IiincipaInenle os iussos
se nosliavan encanlados con lanla noliIidade suIina e con apIausos e
giilos o encoiajavan a exilii-se con ciescenle ousadia e seguiana.
Aschenlach eslava senlado peilo da laIausliada e iefiescava os
Ilios, de vez en quando, con a nisluia de suco de ion e soda, que
liiIhava, nun veineIho-iuli, no copo a sua fienle. Seus neivos iecelian
avidanenle os sons sofiedoies, as neIodias vuIgaies e Inguidas, pois a
paixo paiaIisa o goslo apuiado e deixa-se envoIvei a seiio en encanlos
que a soliiedade aceilaiia hunoiislicanenle ou iecusaiia iiiilada. Seus
liaos, devido aos puIos do saIlinlanco, eslavan conloicidos nun
soiiiso que se loinaia fixo e j nagoava. Senlava descuidado, enquanlo
seu nlino se enconliava lenso, exlienanenle alenlo, pois h seis passos,
na sua fienle, Tadzio eslava encoslado no laIaslie de pedia.
L eslava, no seu leino lianco cinlado, que, as vezes, usava nos
janlaies, con una giaa inevilveI e inala, o anleliao esqueido solie o
peiloiiI, os pes ciuzados, a no diieila apoiada no quadiiI, e oIhava con
una expiesso que naI eia un soiiiso, s una cuiiosidade dislanle, una
anveI coilesia paia con os canloies anluIanles. De quando en quando
endiieilava e puxava paia laixo o lIuso lianco peIo cinlo de couio,
eslendendo o peilo, con un lonilo novinenlo de anlos os liaos. As
vezes lanlen ~ e o idoso descoliia-o con liiunfo, con una veiligen
de sua iazo e lanlen espanlo ~, hesilanle e cauleIosanenle ou Rpido
e iepenlino, cono se quisesse lon-Io de suipiesa, viiava a calea solie
o onlio esqueido paia o Iado do adniiadoi. No enconliava seus oIhos,
pois una pieocupao veigonhosa foiava o desnoileado a conlioIai
ieceoso o seu oIhai. Nos fundos do leiiao senlavan as nuIheies que
piolegian Tadzio, e o enanoiado linha chegado ao ponlo de lenei lei
sido indiscielo e sei suspeilado. Con una especie de paiaIisao, linha
nolado poi diveisas vezes, na piaia, no saguo do holeI e na Iiaa de So
Maicos, que chanavan Tadzio de sua vizinhana, que eslavan
enpenhados en conseiv-Io Ionge deIe ~ e liveia que deduzii dislo una
hoiiveI ofensa sol a quaI seu oiguIho se conloicia en desconhecidas
loiluias e a c quaI sua conscincia o inpedia de expuIsai.
Lnquanlo isso o guilaiiisla coneaia un soIo, canlando una
nodinha popuIai con sucesso en loda a IlIia, en cujo esliiliIho lodo o
giupo lonava paile, canlando e aconpanhando con seus insliunenlos,
salia apiesenl-Ia de una naneiia pIslico-dianlica. De eslaluia
fianzina e lanlen de ioslo nagio o esfaIfado, LIe eslava de pe solie o
cascaIho, sepaiado dos seus, o chapeu de feIlio iolo na nuca, de nodo a
apaiecei un lufo de seu caleIo iuivo poi laixo da ala, nuna pose de
alievida liavuia, e aliiava ao ielunlai alafado das coidas, nuna

96

penelianle cano faIada, suas giaas paia o leiiao en cina, enquanlo
as veias de sua lesla inchavan do esfoio piodulivo. No paiecia
veneziano, nas da iaa dos cnicos napoIilanos, neio iufio, neio
conedianle, liulaI e ousado, peiigoso e diveilido. Sua cano, de leoi
neianenle paivo, adquiiia en sua loca aIgo anlguo, vaganenle inoiaI,
devido ao seu jogo de nnica, aos seus novinenlos, seu nodo de piscai
aIusivanenle e de deixai a Ingua Iascivanenle liincai nos canlos da
loca. Do coIaiinho noIe da canisa espoile, que usava con o leino
ciladino, nascia un pescoo nagio con un pono-de-ado que paiecia
nolaveInenle giande e nu. Seu ioslo pIido e de naiiz chalo, de cujos
liaos inleiles eia difciI caIcuIai sua idade, paiecia suIcado poi caielas
e vcios, e, de una naneiia eslianha, o aiieganho de sua loca nveI
paiecia assenlai con as duas iugas que ficavan leinosas, auloiiliias,
quase seIvagens, enlie suas solianceIhas iuivas. Mas o que piopiianenle
fez o soIiliio concenliai sua aleno nLIe foi a olseivao de que a
figuia suspeila paiecia liazei lanlen sua pipiia alnosfeia suspeila.
Iois lodas as vezes que o esliiliIho enliava, o canloi enpieendia, sol
caielas e saudaes, agilando as nos, una giolesca voIla ao iedoi, que o
Ievava as inediaes de Aschenlach, e, senpie que islo aconlecia,
exaIava de suas ioupas, de seu coipo, una nuven do cheiio foile de
cido fnico, paia o leiiao.
Teininando a nodinha, coneou a fazei a coIela do dinheiio. LIe
piincipiou peIos iussos, que foian vislos conliiluindo con geneiosidade,
e depois veio sulindo as escadas. To ousado cono se poilaia na exilio,
lo huniIde nosliava-se aqui en cina. Coicoveando, esgueiiava-se enlie
as nesas, un soiiiso de peifida sulnisso descoliia seus denles foiles,
enquanlo as duas iugas conlinuavan aneaadoias enlie suas
solianceIhas iuivas. Lxaninavan o eslianho sei que iecoIhia seu
suslenlo con cuiiosidade e aIguna iepuIsa, jogavan dinheiio, con as
ponlas dos dedos, denlio de seu chapeu de feIlio, lendo o cuidado de no
loc-Io. A guaida de dislncia fsica enlie o conedianle e a pIaleia, poi
neIhoi que lenha sido o espelcuIo, piovoca conslanlenenle un ceilo
enlaiao. LIe o senlia e piocuiava descuIpai-se con seiviIisno. Chegou
paia Aschenlach e con LIe o cheiio, solie o quaI ninguen en voIla
paiecia pieocupai-se.
~ Oua ~ disse o soIiliio, laixo e quase necanicanenle. ~
Desinfelan Veneza. Ioi qu`
O liocisla iespondeu iouco:
~ Ioi causa da poIiciaI L ieguIanenlo, neu senhoi, nesle caIoi e
con siioco. O siioco conpiine. No faz len a sade...
IaIava cono se eslivesse adniiado de aIguen peigunlai coisa
seneIhanle e denonsliava, con a paIna da no, quanlo o siioco

97

conpiinia.
~ Lnlo no h naI nenhun en Veneza` ~ peigunlou
Aschenlach nuilo laixo e enlie denles.
Os liaos nuscuIosos do faisisla assuniian una caiela de
cnica peipIexidade.
~ Un naI` Mas que naI` Sei nossa poIcia un naI`
O senhoi giaceja! Un naI` Lsla agoia! Una nedida pievenliva,
conpieende, neu senhoi` Una disposio iepenlina conlia os efeilos da
alnosfeia sufocanle...
CeslicuIava.
~ Lsl len ~ disse Aschenlach de novo, seco e laixo, deixando
caii iapidanenle una inpoilncia ineiecida no chapeu. Depois fez un
sinaI con os oIhos paia que o honen se afaslasse. Oledeceu,
aiieganhando-se, sol nesuias. Mas ainda no aIcanaia a escada, quando
dois enpiegados do holeI se aliiaian solie LIe, os ioslos coIados ao deIe,
fazendo-Ihe un inleiiogaliio. LncoIheu os onlios, fez pioleslos, juiou
lei sido discielo, aciedilaian. SoIlo, voIlou ao jaidin, e, depois de lieve
coIquio con os seus conpanheiios, enlaixo do Ianpio, adianlou-se
nais una vez paia a cano de despedida.
Lia una cano que o soIiliio no se Ienliava de lei ouvido
aIguna vez, una nodinha audaciosa nun o diaIelo inconpieensveI e
dolado de un esliiliIho de gaigaIhadas, no quaI o giupo enliava con
loda a voz.
As paIavias, assin cono os insliunenlos, caIavan nesle ponlo, e
nada soliava seno una ilnica, de aIgun nodo oidenada, poien len
naluiaI gaigaIhada, que piincipaInenle o soIisla, con giande laIenlo,
salia foi nai da nais iIusiia vivacidade. Con o ieslaleIecinenlo da
dislncia ailslica enlie LIe e a sociedade., assuniia de novo loda a sua
audcia, e seu iiso fanlasnagiico, diiigido de nodo insoIenle paia o
leiiao, eia saidnico.
} anles do fin da paile ailicuIada da esliofe, paiecia Iulai con
una ccega iiiesislveI. SoIuava, sua voz osciIava, apeilava a no conlia
a loca, iepuxava os onlios e nun dado nonenlo ionpia, uivava e
eslouiava a sua gaigaIhada indonveI, con laI veiacidade, que linha
efeilos conlaninanles e se conunicava aos ouvinles de nodo a expandii-
se, lanlen no leiiao, una hiIaiidade sen nolivo e s exislenle poi si
pipiia. Islo poien, juslanenle, paiecia iedoliai a aninao desenfieada
do canloi. Doliava os joeIhos, lalia as coxas, seguiava os Iados, queiia
failai-se de iii, no iia nais, giilava, aponlava o dedo paia o aIlo, cono
se no exislisse nada nais cnico do que a sociedade iindo I en cina, e

98

finaInenle iian lodos no jaidin e na vaianda, ale os gaions, os
ascensoiislas e os ciiados das poilas.
Aschenlach no descansava nais na cadeiia, eslava senlado eielo,
cono na lenlaliva de defesa ou fuga.
Mas as gaigaIhadas, o cheiio de hospilaI que sulia e a
pioxinidade do leIo envoIveian-no nun encanlo visioniio, que
aliaava seu ceielio e seus senlidos de naneiia iIaceiveI e inevilveI.
Na geiaI enoo e disliao, alieveu-se a oIhai paia Tadzio, e quando o
fez pde olseivai que o leIo, en iesposla ao seu oIhai, lanlen ficava
seiio, cono se oiienlasse seu piocedinenlo e expiesso peIo do oulio e
cono se a disposio conun nada pudesse solie LIe, poique o oulio se
sulliaa deIa. Lsla oledincia infanliI e afinidade linhan aIgo de
desainanle, soliepujanle, de nodo que o giisaIho leve dificuIdade en se
conlei paia no escondei o ioslo enlie as nos. Tanlen Ihe paieceia que
o ocasionaI endiieilai-se e iespiiai de Tadzio significava un suspiio e
angslia do peilo. LIe e doenlio, piovaveInenle no ficai veIho,
pensou de novo con aqueIa oljelividade paia a quaI o xlase e o anseio,
poi vezes, eslianhanenle se enancipan, o seu coiao encheu-se de puio
cuidado e ao nesno lenpo de una exliavaganle salisfao.
Os venezianos, enlielanlo, havian leininado e seguiian.
ApIausos os aconpanhaian e seu chefe no peideu a opoilunidade de
enfeilai sua pailida con giacejos. Seus iapapes, seus leijos aliiados con
a no foian iecelidos con iisos, e poi isso iedoliou-os.
Quando os oulios j eslavan foia, fez, ainda, andando de coslas,
cono se lalesse con foia conlia o posle do Ianpio, e esgueiiou-se,
apaienlenenle veigado de doies, peIo poilo. L, finaInenle, aliiou foia
a n-s~ caia de cnico desgiaado, endiieilou-se, paiecia nesno saIlai
con eIaslicidade, e, insoIenle, nosliou aos hspedes a Ingua, sunindo
depois na escuiido. Os lanhislas se dispeisaian, Tadzio h nuilo no
eslava nais junlo a laIausliada. Mas o soIiliio ainda ficou poi nuilo
lenpo, paia eslianheza do gaion, junlo ao seu iefiesco de ion, solie a
nesinha. A noile se adianlou, o lenpo se desfazia. Na casa de seus pais,
h nuilos anos, havia una anpuIhela ~ ieviu, iepenlinanenle, o figiI e
inpoilanle insliunenlo, cono se eslivesse na sua fienle. SiIenciosa e fina,
escoiiia a aieia, lingida de veineIho-feiiugen, peIa eslieileza vliea, e
cono na cavidade supeiioi ia acalando, foinaia-se aIi un pequeno e
ipido iedenoinho.
} no dia seguinle, a laide, o leinoso deu un novo passo de
lenlaliva paia o nundo exleiioi e desla vez con lodo o sucesso possveI.
Iois, da Iiaa de So Maicos, enliou paia a agncia ingIesa de viagens, e,
aps lei canliado aIgun dinheiio na caixa, diiigiu ao funcioniio que o
seivia, con una expiesso de esliangeiio desconfiado, sua peigunla falaI.

99

Lia un liilnico en leino de I, ainda joven, con o caleIo pailido ao
neio, oIhos len junlos un do oulio e con aqueIe nodo de seiia IeaIdade,
que inpiessiona lo eslianha e esquisilanenle na haliIidade inaIandia
do suI. Coneou:
~ No h nolivo paia pieocupao, sii. L una nedida sen
inpoilncia. Lslas piecaues so lonadas fieqenlenenle, a fin de
evilai efeilos do caIoi e do siioco, nocivos a sade.
Mas, Ievanlando os oIhos azuis, enconliou o oIhai do eslianho,
un oIhai cansado e un pouco liisle, que eslava diiigido, con un Ieve
despiezo, aos seus Ilios.
Lnlo o ingIs coiou.
~ Islo e ~ conlinuou en neia voz e con aIguna enoo ~ a
decIaiao oficiaI, que achan aceilado adolai aqui. Lu Ihe posso dizei
que ainda h oulia coisa alis disso.
L depois disse, no seu idiona honeslo e cnodo, a veidade.
Desde aIguns anos, a cIeia hindu havia denonsliado una
lendncia a aIasliai-se e enigiai. Oiiginada dos pnlanos quenles do
deIla do Canges, apaiecendo con o aIenlo neflico daqueIe exuleianle-
inliI nundo anlediIuviano e iIhas seIvagens eviladas peIo honen, en
cujos espessos lanluzais espieilava o ligie, a epidenia desencadeaia-se
en lodo o Indoslo, conlnua e exliaoidinaiianenle vioIenla, aIasliaia-se
paia a China ao oesle, paia o Afeganislo e a Ieisia ao Iesle e, seguindo
as esliadas piincipais do lifego de caiavanas, Ievaia seus hoiioies ale
Asliac, e nesno ale Moscou.
Mas, enquanlo a Luiopa lienia de que poi leiia o fanlasna
pudesse fazei sua enliada, esle fia desviado peIo nai poi coneicianles
navegadoies siios, apaiecendo, quase que ao nesno lenpo, en viios
poilos nedileiineos, eigueia sua calea en TouIon e MIaga, nosliaia
sua nscaia nuilas vezes en IaIeino e NpoIes e paiecia no nais
queiei ieliocedei de loda a CaIliia e ApIia. O noile da pennsuIa ficaia
poupado. Ioien, en neados de naio desse ano, enconliaian en Veneza,
no nesno dia, os leiiveis viliies nos cadveies esfaIfados e negios de
un liipuIanle de navio e de una quilandeiia. Os casos foian ocuIlados.
Mas, depois de una senana, j havia dez, vinle, liinla deIes, e en
laiiios difeienles. Un honen da piovncia ausliaca, que passaia aIguns
dias de foIga en Veneza, noiieu, na sua cidadezinha nalaI, con os sinais
inequvocos, e assin aconleceu que os piineiios loalos solie a liiluIao
da cidade das Iagunas apaieceian nos joinais aIenes. As auloiidades
venezianas nandaian iespondei que as condies saIulaies da cidade
nunca foian neIhoies, e lonaian as necessiias piovidncias paia o
conlale. Ioien, piovaveInenle, os aIinenlos linhan sido infeccionados,

1OO

as veiduias, a caine ou o Ieile, pois, desnenlida e encoleilanenle, a
noile devoiava nas eslieilas iuas, e o caIoi veianiI pienaluio, que
aquecia as guas dos canais, eia especiaInenle favoiveI a piopagao.
Iaiecia nesno que a epidenia sofieia una nova aninao de suas foias,
cono se a lenacidade e a feiliIidade de seus laciIos se livesse iedoliado.
Casos de ieslaleIecinenlo eian iaios, oilenla de cen alingidos noiiian,
e islo de una naneiia hoiiveI, pois o naI apaiecia con exliena
seIvageiia e nuilas vezes nosliava aqueIa foina nais peiigosa, que e
chanada a seca Nesle caso o coipo no conseguia eIininai a gua
segiegada en quanlidade das aileiias. Denlio de poucas hoias o doenle
secava e sufocava do sangue iesislenle cono pez, sol cilias e Ianenlos
ioucos. IeIiz daqueIe cuja eiupo se dava en foina de un piofundo
desnaio, cono as vezes aconlecia, depois de un Ieve naI eslai, do quaI
no acoidava nais, ou quase no acoidava. Ln piincpios de junho,
coneaian a enchei, en siIncio, as laiiacas de isoIanenlo do OspedaIe
Civico, nos dois oifanalos j no havia Iugai e un lifego
hoiiipiIanlenenle alivo inpeiava enlie o cais dos fundanenlos no vos e
So MigueI, a iIha-cenileiio. Mas o nedo de piejuzos geiais, a
consideiao con a iecenle aleiluia da exposio de pinluia nos jaidins
plIicos, as enoines laixas que aneaavan os holeis, as Iojas, loda a
nIlipIa indsliia luislica, nos casos de pnico e difanao, nosliava-se
nais foile na cidade que o anoi a veidade e o iespeilo a acoidos
inleinacionais, possiliIilando as auloiidades suslenlaien lenaznenle sua
poIlica de ocuIlai e negai. O chefe do Depailanenlo de Sade, un
honen nlegio, ienunciaia, ievoIlado, ao seu poslo, e fia sulsliludo
inedialanenle Ioi una pessoa nais sulnissa. O povo salia disso, e a
coiiupo dos supeiioies, junlo con a ieinanle inseguiana e a siluao
excepcionaI en que a noile coIocava a cidade pioduziian una ceila
indecoiosidade das canadas infeiioies, un encoiajai de inslinlos
olscuios e anli-sociais que se nanifeslavan poi inlenpeiana,
descaianenlo e ciescenle ciininaIidade. Conlia as noinas, enconliavan-
se, a noile, nuilos llados, genlaIha naIigna, dizian, fazia as iuas
inseguias a noile, alaques de Iadies, e nesno assassinalos, se iepelian,
pois, j poi duas vezes, fia conpiovado que suposlas vlinas da
epidenia havian sido envenenadas poi paienles, e o neielicio lonou
foinas inpoilunas e devassas, cono ale enlo no. fia conhecido aqui,
sonenle sendo enconliado no suI do pais e no Oiienle.
Deslas coisas o ingIs piofeiia o decisivo:
~ O senhoi faiia neIhoi ~ concIuiu ~ viajando hoje en vez de
ananh. A decIaiao de isoIanenlo no pode denoiai nais que aIguns
dias.
~ Lu Ihe agiadeo ~ disse Aschenlach, e deixou a agncia.

1O1

A piaa eslava sol una alnosfeia sufocanle, sen soI.
Lsliangeiios, na ignoincia dos falos, senlavan-se nos cafes ou eslavan
de pe coleilos de ponlos en fienle a igieja, e olseivavan cono as aves,
lalendo con as asas, enxolando unas as oulias, licavan os gios de
niIho ofeiecidos no cncavo das nos. Nuna excilao feliiI, liiunfanle
na posse da veidade, senlindo un goslo de nojo na loca e un pavoi
fanlslico no coiao, o soIiliio andava solie os IadiiIhos do espIndido
p-lio, de un Iado paia oulio. Cogilou de un alo puiificanle e decenle.
Hoje a noile, depois do janlai, podia apioxinai-se da nuIhei enfeilada de
peioIas e dizei-Ihe o que esloava lexluaInenle: Ieinila a un eslianho,
nadane, seivi-Ia con un conseIho e una adveilncia que o egosno
esconde da senhoia. Iaila, inedialanenle, con Tadzio e suas fiIhas!
Veneza esl infeccionada! Iodia, depois, cono despedida, coIocai a no
solie a calea do insliunenlo de una divindade saicslica, voIlai-se e
fugii desse pnlano. Mas senlia ao nesno lenpo que eslava
infinilanenle Ionge, eIe seiianenle desejaiia dai un passo desses. Lev-
Io-ia de voIla a si nesno, d-Io-ia de novo a si nesno, nas quen esl
foia de si nada delesla nais que voIlai de novo a si. Lenliou-se de una
insliuo lianca, enfeilada de insciies, Iuninosas a noile, en cuja
nslica lianspaincia o oIhai de seu espiilo se peideia, depois aqueIa
eslianha figuia de nnade, que despeilaia no idoso eiianles saudades de
noo paia o dislanle e o eslianho, e o pensanenlo da voIla a p-liia, da
iefIexo, da soliiedade, da Ialula e da nesliia o iepugnou de laI naneiia
que seu ioslo se conloiceu en expiesso de naI eslai fsico. Deven
ocuIlai!, nuinuiou inpeluoso. L: Lu caIaiei! A conscincia de sua
saledoiia, de sua cunpIicidade, enliiagou-o cono pequenas
quanlidades de vinho enliiagan un ceielio cansado. O quadio da
cidade aliiluIada e alandonada fIuluava espiilo, acendeu nLIe
espeianas inconcelveis, uIliapassando a iazo, e de inlensa douia.
Que Ihe eia a feIicidade deIicada, con a quaI sonhaia h pouco,
conpaiada con eslas expeclalivas` Que Ihe dizian ainda aile e viilude
conpaiadas as vanlagens do caos`
Nesla noile leve un sonho leiiveI ~ se poden sei chanadas de
sonho expeiincias fsico-espiiiluais, apesai de Ihe leien aconlecido no
nais piofundo sono e en conpIela independncia se visse andando e
piesenle e piesena fsica, sen que no Iugai dos aconlecinenlos, poique a
cena eia sua pipiia aIna, esles ionpeian de foia paia denlio sua
iesislncia ~ una iesislncia piofunda e espiiiluaI ~, deiiulando-a
vioIenlanenle, lianspassando-a, deixando a cuIluia de sua vida
devaslada.
O nedo foi o piincpio, nedo, desejo e lunuIlo. Os seus senlidos
esculavan, pois de Ionge ouvia-se sacudii de coiienles, panhados de
jliIos, un ielunlai, alafados lioves esliidenles e de un ceilo uivai

1O2

con o son pioIongado de u ~ ludo islo inpiegnado poi un loque de
fIaula soando nais aIlo e nedonhanenle doce, piofundanenle
aiiuIhanle, peiveisanenle peilinaz que, de naneiia inpoilunanenle
veigonhosa, Ihe enfeiliava as enlianhas. LIe salia una paIavia olscuia,
nas dando un none ao que vinha: o deus eslianho. Acendeu-se una
chana cheia de funaa: enlo ieconheceu leiia nonlanhosa, paiecida
aqueIa en iedoi de sua iesidncia de veio. L nuna Iuz ionipida, vindo
de aIluias ieveslidas de fIoieslas, enlie lioncos de ivoies e iochas
coleilas de nusgo, ioIavan e pieciplavan-se, giiando paia laixo:
honens, aninais, un enxane, un lando fuiioso ~ e inundaian a coIina
de coipos, chanas, lunuIlo e dana veiliginosa. MuIheies, genendo,
sacudian lanloiins solie suas caleas jogadas paia lis, liopeando
solie Iongos hlilos de peIe que Ihes pendian da cinluia, viliavan
punhais nus e aicholes cujas chanas se dispeisavan, seguiavan
seipenles siliIanles peIo neio dos coipos ou eiguian, giilando, seus
seios con anlas as nos. Honens de chifie solie a lesla, aliigados en
peIes, hiisulos, cuivavan o pescoo e eiguian liaos e coxas, fazian
viliai pialos de lionze e lalian iaivosos solie linlaIes, enquanlo, con
lasles envoIvidos en foIhas, iapazes nus espicaavan lodes cujos
chifies agaiiavan, deixando-se aiiaslai, juliIanles, peIos seus saIlos. L os
exlasiados uiiavan o giilo de consoanles suaves de pioIongado u no
fin, doce e seIvagen ao nesno lenpo, cono janais fia ouvido un
oulio: aqui iessoava lianindo paia os aies cono poi veados e aIi eia
iepioduzido, nuIlssono, en Iouco liiunfo, aliavan-se con esle giilo
paia a dana e, aiienessando os nenlios, nunca o deixavan siIenciai.
Mas ludo eia peneliado e doninado peIo piofundo e aliaenle son de
fIaula. No seduzia lanlen a LIe, o piesenciadoi iesislenle, con
peisislncia inpudica, paia a fesla e a inodeiao do saciifcio exlieno`
Ciande eia a sua iepugnncia, giande seu nedo, honeslo seu desejo de
saIvaguaidai o seu eu ale o fin conlia o eslianho, o ininigo do seieno e
digno espiilo. Mas o laiuIho e a giilaiia, nuIlipIicados peIa iocha
ecoanle, ciescian, soliepujavan, aunenlavan, ale a Ioucuia aiielalanle.
Vapoies conpiinian o ceielio, o cheiio penelianle dos lodes, a
alnosfeia de coipos aiquejanles e un sopio de guas pliidas, e aIen
desles ainda un oulio faniIiai: de feiidas e doena piopagada. Con as
lalidas dos linlaIes seu e coiao ielunlava, seu ceielio giiava,
aconelido de iaiva, de desvaiio, de aloidoanle voIupluosidade, e sua
aIna desejou unii-se a dana de ioda do deus. O enoine snloIo
olsceno, de nadeiia, foi descoleilo e eIevado: a giilaian nais
desenfieados a senha. Con espuna nos Ilios, vocifeiavan, excilavan-se
con geslos Iascivos e nos luIiosas, iindo e genendo, enpuiiavan os
lasles espinhosos un na caine do oulio e Ianlian o sangue dos
nenlios. Mas con LIes, enlie LIes, eslava agoia o sonhadoi, sulnisso
ao deus eslianho. LIes eian LIe nesno, quando se aliiavan solie os

1O3

aninais, diIaceiando e assassinando, e devoiavan pedaos funeganles,
enlo, solie o leiieno de nusgo ievoIvido, coneou un iIinilado
ciuzanenlo, en saciifcio ao deus. L sua aIna expeiinenlou a Iuxiia e a
Ioucuia da decadncia.
Desle sonho o aliiluIado acoidou eneivado, peiluilado e
enfiaquecido, a neic do dennio. No lenia nais os oIhaies
olseivadoies da genle, se se expunha as suas suspeilas, no Ihe
inpoilava. AIen disso, fugian, coneavan a pailii, inneias calinas
eslavan vazias, a ocupao da saIa de janlai apiesenlava vcuos e, na
cidade, iaias vezes ainda se via aIgun esliangeiio.
A veidade paiecia lei iessunado e o pnico, apesai da iija
soIidaiiedade dos inleiessados, no pde sei nais iefieado. Mas a nuIhei
con as jias de peioIas ficou, con os seus, seja poique os loalos no
chegavan ale eIa ou poique eia denasiado oiguIhosa e inliepida paia
ieliocedei: Tadzio ficou, e, quando de nanh, na piaia, seu oIhai
descansava, pesado, iiiesponsveI e fixo, solie o coliado, quando ao
caii da laide o seguia, indigno, peIas iuas onde ciicuIava ocuIlanenle a
noile iepugnanle, e o nonsliuoso Ihe paiecia pioneledoi e nuIa a Iei
noiaI, paiecia-Ihe, en sua ciicundao, as vezes, que fuga e noile
pudessen afaslai loda a inpoiluna vida ao iedoi, que pudesse ficai
sozinho con o leIo na iIha.
Cono quaIquei ananle, desejava agiadai e senlia un nedo
anaigo de que islo no se pudesse dai. Adicionou ao seu leino aIegies
poinenoies juvenis, usou pedias pieciosas e peifunes, gaslava, viias
vezes poi dia, nuilo lenpo con sua loaIele e descia paia o janlai
enfeilado, enocionado e cuiioso. A visla da doce juvenlude que o
enfeiliaia, senlia nojo de seu coipo enveIhecido, o aspeclo de seus
caleIos giisaIhos e seus liaos naicados fazian-no senlii veigonha e
desespeio, inpeIian-no a iefiescai-se e ieslaleIecei-se fisicanenle,
visilava anide o laileiio do holeI.
Con o penleadoi, sol as cuidadas nos do lisliIholeiio,
iecIinado na cadeiia, olseivava con oIhai afIilo seu senlIanle.
~ CiisaIho ~ disse con a loca loicida.
~ Un pouco ~ iespondeu o honen. ~ Isso e devido a un
pequeno descuido, a una indifeiena paia coisas exleiioies, que e
conpieensveI en pessoas inpoilanles nas no pode sei eIogiada
incondicionaInenle e, na veidade, nenos ainda poique juslanenle a
essas pessoas no fica len lei pieconceilos en assunlos naluiais ou
ailslicos. Se a ausleiidade de aIguns, en ieIao a aile cosnelica,
Iogicanenle lanlen se eslendesse a seus denles, LIes no piovocaiian
pouco escndaIo. AfinaI, ns sonos lo veIhos quanlo nosso espiilo e
nosso coiao se senliien, e caleIos giisaIhos significan, en ceilas

1O4

ciicunslncias, una nenliia nais ieaI que significaiia a despiezada
coiieo. No seu caso, neu senhoi, len-se diieilo a coi naluiaI de seu
caleIo, peinila que Ihe ieslilua sinpIesnenle a sua`
~ Cono assin` ~ peigunlou Aschenlach.
Lnlo o eIoqenle, usando duas guas, una cIaia e oulia escuia,
Iavou os caleIos de seu fiegus e esles ficaian pielos cono na sua
nocidade. Levanlou-os con o feiio en Ieves ondas, deu un passo paia
lis niiou a calea lialada.
~ Agoia s faIlava ~ disse LIe ~ iefiescai un pouco a peIe do
ioslo.
L, cono aIguen que no pode paiai nen se conlenla, ia de un
nanejo a oulio, en senpie ieaninada alividade. Aschenlach,
descansando confoilaveInenle, incapaz de una ieao, ao conliiio,
excilado espeianosanenle peIo que se passava, viu no espeIho suas
solianceIhas aiqueaien-se nais decisivas e sineliicas, o coile de seus
oIhos pioIongai-se, o liiIho deIes aunenlai con una Iigeiia pinluia da
pIpelia, viu nais alaixo, onde a peIe fia de un noieno encoiieado,
con una apIicao suave, apaiecei un cainin deIicado, seus Ilios
annicos, ainda h pouco, avoIunaien-se coi de fianloesa, as iugas das
faces, da loca, dos oIhos, desapaieceien sol ciene e sopio de
juvenlude ~ avislou, con o coiao paIpilando, un joven fIoiescenle, O
naquiIadoi deu-se finaInenle poi salisfeilo, enquanlo, a noda dessa
genle, con seiviaI coilesia, agiadecia ao que alendeia.
~ Un insignificanle auxIio ~ disse, enquanlo dava un Ilino
loque na apaincia de Aschenlach. ~ Agoia o cavaIheiio pode
apaixonai-se iiiefIelidanenle O desIunliado saiu, feIiz cono nun sonho,
desconceilado e nedioso. Sua giavala eia veineIha, seu chapeu de paIha
de ala Iaiga eia ciicundado poi una fila nuIlicoIoiida.
Un venlo noino de lenpeslade apaieceia, nas o ai eslava
nido, pesado e iepIelo de vapoies pliidos. Adejos, eslaIos e siliIos
envoIvian os ouvidos, e aqueIe, sol a pinluia feliicilanle, paiecia que
espiilos do venlo de gneio peinicioso fazian das suas no espao, aves
naIevoIas do nai, que ievoIven o aIinenlo do condenado, liiluian-no e
piofanan-no con inundcie. Iois o noinao liiava o apelile e a ideia se
inpingia de que os aIinenlos eslivessen envenenados poi naIes
conlagiosos.
Nas pegadas do leIo, Aschenlach, una laide, peideu-se no
eniedo inleiioi da cidade doenle. Con seu inslinlo de oiienlao
faIhando, poique as iueIas, canais, ponles e piacinhas do Ialiiinlo eian
denasiadanenle idnlicas, lanlen no nais seliio dos ponlos caideais,
eslava conpIelanenle lonado peIa ideia de no peidei de visla a

1O5

inagen ansiosanenle peiseguida e, foiado a veigonhoso cuidado,
conpiinido conlia paiedes, piocuiando pioleo nas coslas dos que ian
a fienle, poi nuilo lenpo no leve conscincia do cansao, do
esgolanenlo que a enoo e a conslanle lenso linhan causado ao seu
coipo e ao seu espiilo.
Tadzio ia alis dos seus, geiaInenle deixava a goveinanla e as
iins con lipo de fieiias a dianleiia en Iugaies apeilados, e, andando s,
viiava de vez en quando a calea, a fin de, solie os onlios, ceilificai-se
do oledienle seguinenlo de seu adniiadoi, con un oIhai de seus
eslianhos oIhos cinza-aIvoiada. Via-o e no o denunciava. Lnliiagado
poi esle descoliinenlo, aliado poi esle oIhai, Ievado peIa paixo, o
enanoiado peiseguia una espeiana indecoiosa ~ e lodavia, viu-se, poi
fin, Iudiliiado de sua conlenpIao. Os poIoneses havian aliavessado
una pequena e aiqueada ponle, a aIluia do aico escondeia-os de seu
peiseguidoi e, quando esle chegou en cina, no os descoliiu nais.
Iiocuiou poi LIes en lis diiees, paia a fienle e paia os dois Iados do
eslieilo e sujo canaI: en vo. Lneivao e deliIidade foiaian-no,
finaInenle, a desislii da lusca.
Sua calea aidia, seu coipo eslava coleilo de un suoi pegajoso,
sua nuca lienia, una sede insupoilveI aloinenlava-o, piocuiou poi
quaIquei e inedialo iefiesco. Ln fienle a una quilandinha conpiou
fiulas, noiangos, neicadoiia passada e noIe. Coneu deIas enquanlo
andava. Una pequena piaa alandonada, paiecendo encanlada, aliiu-se
a sua fienle, ieconheceu-a, fia aqui que, h senanas, fizeia seu
desespeiado pIano de fuga. Solie as escadas da cisleina, no neio da
piaa, deixou-se caii e encoslou a calea no iedondo da pedia. AIi eslava
sossegado, nascia capin enlie as pedias. Lixo eslava espaIhado ao iedoi.
Lnlie as casas veIhas da piaa, desiguais en sua aIluia, una linha
aspeclo de paIcio con janeIas de aico ogivaI, alis das quais iesidia o
vazio, e con pequenas vaiandas enfeiladas de Iees. No ies-do-cho de
ouiia havia una faincia. Lufadas de venlo noino liazian de vez en
quando o cheiio de cido fnico.
L eslava senlado o neslie, o ailisla honiado, o auloi do
MiseiveI, que aldicaia de naneiia lo exenpIainenle puia ao
ciganisno e as piofundezas luivas, que negaia sua sinpalia ao alisno e
iechaaia o oljelo, aqueIe que se eIevaia, doninadoi de loda a sua
saledoiia e enancipado de loda iionia, haliluado as oliigaes que
inpunha a confiana en nassa, LIe, cuja fana oficiaInenle nolaliIizaia
seu none e cujo esliIo eia dado cono lase paia a educao dos
iapazes ~ aIi senlava, suas pIpelias eslavan fechadas, s de vez en
quando apaiecia, poi laixo e de Iado paia Iogo se escondei de novo, un
iinico e desoIado oIhai, e seus Ilios fiouxos, avivados cosnlicanenle,
foinavan paIavias soIlas daquiIo que seu ceielio, neio doinenle,

1O6

pioduzia en eslianha Igica de sonho.
Ioique a leIeza, Iedon ~ lone len nola disso s a leIeza e
divina e visveI ao nesno lenpo e assin e lanlen o caninho do sensuaI,
e o caninho do ailisla paia o espiilo, pequeno Iedon. Mas ci voc, neu
queiido, que aqueIe paia quen o caninho ao espiiiluaI passa peIos
senlidos poivenluia possa aIcanai a saledoiia e a dignidade` Ou
aciedila voc (deixo-Ihe a deciso) que esle seja un caninho peiigoso-
encanladoi, na veidade un caninho eiiado e pecaninoso, que Ieva
necessaiianenle a confuso` Iois deve salei que ns, ailislas, no
podenos seguii o caninho da leIeza sen que Lios se associe e se aivoie
en guia, sin, sejanos heiis e honeslos gueiieiios a nosso nodo, no
olslanle seienos cono nuIheies. A paixo e nossa eIevao e nosso
anseio deve conlinuai a sei o anoi ~ islo e nosso piazei e nossa
veigonha. V voc, agoia, que nos, poelas, no podenos sei slios nen
dignos` Que foiosanenle nos peidenos, foiosanenle conlinuanos
devassos e avenluieiios de enoes` A gIoiificao de nosso esliIo e
nenliia e idiolice, nossa fana e posio de honia una faisa, a confiana
do povo en ns aIlanenle iidcuIa, a educao do povo e da juvenlude
peIa aile e un aiiojado e pioilido enpieendinenlo. Iois cono podeiia
seivii de educadoi aqueIe a quen e inala una lendncia incoiiigveI e
naluiaI paia o alisno` en que goslaianos de neg-Io e aIcanai
dignidade, nas paia que Iado quei que nos voIlenos, LIe nos aliai.
Assin decIinanos do ieconhecinenlo soIveI, pois o
ieconhecinenlo, Iedon, no len dignidade nen seveiidade, LIe e slio,
conpieensveI, peidoa sen pose nen foina, LIe len sinpalia paia con o
alisno, LIe e o alisno. A esle, pois, iejeilanos con deleininao e da
en dianle nossa aspiiao e excIusivanenle a leIeza, islo quei dizei, a
sinpIicidade, a giandeza e a nova seveiidade da segunda ingenuidade e
da foina.
Mas foina e ingenuidade, Iedon, Ievan a enliiaguez e a colia,
Ievan o nolie laIvez a nedonha injiia do senlinenlo, que sua pipiia
leIa seveiidade iepudia cono infane, Ievan ao alisno ~ lanlen eIas
Ievan ao alisno. A ns, poelas, digo, Ievan paia I, pois ns no
conseguinos eIevai-nos, s conseguinos digiessionai. L agoia vou
enloia, Iedon, fique voc aqui, e s quando no nais ne vii, enlo v
lanlen voc.
AIguns dias depois, Cuslav von Aschenlach, cono no se
senlisse len, deixou o holeI en hoias nais adianladas da nanh que de
coslune. Lulava conlia ceilas veiligens s neio fsicas que eian
aconpanhadas de un nedo iepenlino e foile, una sensao de
iiienediveI inuliIidade, que no podia anaIisai se eia ieIaliva ao nundo
exleiioi ou a sua pipiia exislncia. No saguo nolou una giande

1O7

quanlidade de lagagen pionla paia o lianspoile, peigunlou a un dos
poileiios quen pailia, e ieceleu cono iesposla o none nolie poIons,
que no fundo piessenliia. Receleu-o sen que sua fisiononia decada se
aIleiasse, con aqueIe Iigeiio Ievanlai da calea con que se lona
conhecinenlo, poi aIlo, de aIgo que no se piecisava salei, e ainda
peigunlou:
~ Quando`
Respondeian-Ihe:
~ Depois do aInoo.
LIe acenou con a calea e foi paia o nai.
L no eslava acoIhedoi. Solie, a exlensa e iasa gua que dividia
a piaia do piineiio Iongo lanco de aieia, coiiian loiiascas enciespadas
de fienle paia lis. Oulono, solievivncia denasiada, paiecia paiiai
solie o Iugai de veianeio, anles lo aninado de coies e agoia quase
alandonado, cuja aieia no eia nais conseivada Iinpa. Un apaieIho
fologifico, apaienlenenle sen dono, eslava a leiia do nai solie seu
liipe, e un pano pielo, eslendido solie LIe. esvoaava no venlo que
esfiiava.
Tadzio, con lis ou qualio conpanheiios que Ihe havian ficado,
novia-se a diieila en fienle a calina dos seus. Una coleila solie os
joeIhos, nais ou nenos no neio enlie o nai e a fiIa de calinas,
descansando na sua espieguiadeiia, Aschenlach olseivou-o nais una
vez. A liincadeiia, que no eia vigiada, pois as nuIheies devian eslai
ocupadas con os piepaialivos de viagen, paiecia sen iegia e degeneiou-
se. AqueIe ioluslo de leino cinlado e caleIo pielo e unlado de ponada,
que eia chanado }achu, iiiilado e cego poi aieia que Ihe jogaian ao
ioslo, foiou Tadzio paia una Iula que leininou ipida con a queda do
nais fiaco, o leIo. Mas, cono se na hoia da despedida o senlinenlo
seiviaI do infeiioi se liansfoinasse en ciueI liulaIidade e paiecia
queiei vingai-se de una Ionga esciavaluia, o vencedoi ainda no Iaigou
o vencido, poien, ajoeIhado solie suas coslas, apeilou o ioslo de Tadzio
lo seguidanenle na aieia que Tadzio, j sen fIego da Iula, aneaava
sufocai-se. Seus esfoios paia deiiulai o opiessoi eian convuIsivos,
paiavan conpIelanenle poi nonenlos e se iepelian s cono un
eslienecei. Hoiioiizado, Aschenlach quis eiguei-se Rpido paia a sua
saIvao, quando o liulo alandonou finaInenle sua vlina. Tadzio,
nuilo pIido, eigueu-se peIa nelade e senlou-se, fiinado solie un liao,
poi viios ninulos, inveI, o caleIo ievoIlo, os oIhos escuiecidos.
Depois Ievanlou-se poi conpIelo e se afaslou Ienlanenle.
Chanaian-no, no piincpio aIegies, depois leneiosos e inpIoiando, no
deu ouvidos. O pielo, que paiecia lei sido Iogo lonado de

1O8

aiiependinenlo de seu excesso, aIcanou-o e lenlou fazei as pazes. Un
novinenlo dos onlios iepeIiu-o. Tadzio seguiu liansveisaInenle paia a
gua. Lslava descaIo e usava seu lei no de Iinho Iisliado con a fila
veineIha.

A leiia do nai ficou paiado de calea laixa, desenhando figuias
na aieia nida con as ponlas dos pes, e depois enliou na paile iasa, que
no seu ponlo nais fundo ainda no noIhava seus joeIhos, adianlou-se
descuidadanenle e aIcanou o lanco de aieia. AIi ficou en pe duianle
un nonenlo, o ioslo voIlado paia a dislncia, depois coneou a andai
vagaiosanenle paia a esqueida, peIa exlenso conpiida e eslieila do
fundo descoleilo. Sepaiado da leiia fiine poi Iaiga faixa de gua e dos
conpanheiios poi un capiicho oiguIhoso, vagueava, una inagen
aIlanenle dislanle e desIigada, con o caleIo esvoaando, I foia no nai,
no venlo, defionle ao neluIoso iIinilado. Novanenle paiou paia a
espieila. L iepenlinanenle, cono sol una Ienliana, sol un inpuIso,
viiou o lionco, una das nos nos quadiis, nuna iolao lonila de sua
pose fundanenlaI, e oIhou solie os onlios paia a piaia. O olseivadoi aIi
eslava senlado, cono en oulia opoilunidade esliveia, quando, peIa
piineiia vez, esle oIhai cinza-aIvoiada coiiespondeia enconliando o seu.
Sua calea, encoslada no espaIdai da cadeiia, seguiia
vagaiosanenle os novinenlos daqueIe que andava I foia, agoia eigueu-
se cono que de enconlio ao oIhai, e caiu solie o peilo, de nodo que seus
oIhos vian poi laixo, enquanlo seu ioslo apiesenlava a indoIenle,
afeluosa e nedilaliva expiesso do sono piofundo. Mas paieceu-Ihe que
o pIido e giacioso psicagogo I foia Ihe soiiia, Ihe acenava, cono se,
soIlando a no dos quadiis, aponlasse paia foia, fIuluando na sua fienle
paia a inensido auspiciosa. L, cono lanlas vezes, Ievanlou-se paia
segui-Io.
Minulos passaian ale viien en auxIio do que caia de Iado na
cadeiia. Levaian-no paia o seu quailo.
L, ainda no nesno dia, un nundo iespeilosanenle conovido
ieceleu a nolcia de sua noile.

FIM

Você também pode gostar