Genero eta nazio identitateak

Katalina Eleizegiren antzezlanetan

Egilea: Amaia Alvarez Uria
Zuzendaria: Mari Jose Olaziregi Alustiza
Saila: Hizkuntzalaritza eta Euskal Ikasketak
Lekua eta data: Gasteiz, !""ko maiatza

2
Servicio Editorial de la Universidad del Pas Vasco
Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua
ISBN: 978-84-9860-680-5
AU#$I%I&EA
Eskerrak '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' (
Aitzinsolasa ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ""
"' Sarrera ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ""
' Metodologia eta aurrekariak '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "
)' Hel*uruak eta +asierako +i,otesiak ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "-
.esiaren atalak ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "/
I' A.ALA'
Sarrera teoriko0metodologikoa ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
"' Marko e,istemologikoa: ,ostestrukturalismoa eta ,ostmodernismoa 1
"'"' 2ostestrukturalismoa '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 3
1.1.1. Sarrera orokorra .......................................................................................................... 25
1.1.2. Feminismoa eta postestrukturalismoa ..................................................................... 30
1.1.3. Subjektuaren krisia eta esentzialismoa ................................................................... 31
1.1.4. onna !ara"a#ren $#borg mani%estua &1''0( .................................................... 32
"'' 2ostmodernismoa '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' )4
1.2.1. Sarrera orokorra .......................................................................................................... 3)
1.2.2. *ostmodernismoa eta %eminismoa .......................................................................... 40
' Oinarrizta,en teorikoa: ,ostkolonialismoa eta 5eminismoa '''''''''''''''''' 1)
'"' Sarrera orokorra ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 1)
'' 2ostkolonialismoa '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 1-
4
2.2.1. Eraginak ....................................................................................................................... 4)
2.2.2. +ilakaera ...................................................................................................................... 4)
2.2.3. Ga#atri $,. Spi-ak ...................................................................................................... 51
2.2.4. Ed"ard .. Said .......................................................................................................... 52
2.2.5. !omi K. +,ab,a .......................................................................................................... 53
')' $ritika 5eminista '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 31
2.3.1. Emakume idazleak &edo g#nokritika(. Emakumeek idatzitako euskal
literaturaz. ............................................................................................................................... /2
2.3.2. Emakume idazlearen irudia &Gilbert eta Gubar( .................................................. /)
'1' Genero ikasketak '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' /
'3 .ransgeneroa ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' //
)' $ontze,tu giltzarriak: generoa eta nazioa ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 4)
)'"' 6azioa eta nazionalismoa '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 4)
)'' 76azio eta genero8 Identitatea7k8 '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' (!
3.2.1. 0azio identitatea ........................................................................................................ '2
3.2.2. Genero identitatea .................................................................................................... '5
3.2.3. 1esi ,onetan ................................................................................................................. '/
)')' Generoa eta nazioa ikerketa lerroa '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' (/
)'1' Euskal generoa eta nazioa ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "!)
1' Metodologia: literatura kon,aratua '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ""!
1'"' &e5inizioa ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ""!
1' ' Historia ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ""
1')' $on,aratzailea ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ""1
1'1' Metodologia '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ""3
1'3' Irakurketa zorrotza 79lose reading8 ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ""4
3' .esiaren metodologiaren osaera ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ""(
5
II' A.ALA'
&iskurtsoak, testuinguruak eta koka,enak ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "1
"' Sarrera orokorra ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "1
' $atalina Eleizegi: 6azioaren o+orez eta Autoe:ilioa '''''''''''''''''''''''''''' "3
'"' 6azioaren o+orez '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "-
'' Autoe:ilioa ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "-
')' Soslai *iogra5ikoa '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "/
'1' Autoe:ilioaren zergatiak '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ")
')' $atalina Eleizegiren lanak '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ")3
'1' Egilearen eta *ere lanen +arrera ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ")(
)' $atalina Erauso: ,ertsonaia +istorikotik mito literariora ''''''''''''''''''''''' "1"
)'"' 2ertsonaia +istorikoa '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "11
3.1.1. Generoa ..................................................................................................................... 152
3.1.2. Se2ualitatea ............................................................................................................... 152
3.1.3. 0azioa ........................................................................................................................ 155
1' Euskal antzerkia ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "3-
1'"' Antzerki *erria '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "3/
4.1.1. 3zkue eta 3rana +izkaian ....................................................................................... 15'
4.1.2. Erlijioa eta morala 4parraldean ............................................................................... 15'
4.1.3. Soroa eta antzerki berriaren sorrera ...................................................................... 1/0
4.1.4. 3ltzaga eta Euskal 4ztundea .................................................................................... 1/2
4.1.5. *atronage antzezlanak 4parraldean ..................................................................... 1/4
4.1./. Sota eta 5aua2eta +izkaian .................................................................................... 1/5
4.1.6. Gerra eta Frankismoa .............................................................................................. 1/5
4.1.). Gerraostea7 3girre eta Euskal 4ztundea ................................................................ 1//
4.1.'. /0ko eta 60eko uzta7 belaunaldiak eta taldeak ................................................. 1/6
6
1'' Antzerki *erritzailea ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "-(
4.2.1. Gabriel 3resti ............................................................................................................. 1/'
4.2.2. +ernardo 3t2aga ...................................................................................................... 161
3' &iskurtso +egemonikoa eta koka,en orokorra '''''''''''''''''''''''''''''''''''' "/
3'"' &iskurtso +egemonikoa '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "/1
3'' $oka,en orokorra ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "/4
5.2.1. 1estuinguru sozio8,istorikoa ..................................................................................... 16'
5.2.1.1. Concepcin Arenalen ama soziala eta Gregorio Maraonen bereizketa generikoa. ..... 15
5.2.2. 1estuinguru kulturala &linguistiko8literarioa( ........................................................... 1)/
III' A.ALA'
Irudika,enak, testuak eta erresistentziak '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "()
"' Sarrera orokorra '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "()
' 6azioaren o+orez garaia 7Gar*i;e, Loreti eta Gaine8 ''''''''''''''''''''''''' "(1
'"' Irudika,enak '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "(4
2.1.1. 5ibe &3rana 1'03( ...................................................................................................... 1')
2.1.2. 0erea &9iar 1'12( ...................................................................................................... 204
2.1.3. 0ekane &:ujika 1'22( .............................................................................................. 20)
2.1.4. 0eskazar &3ltzaga 1'24( .......................................................................................... 212
2.1.5. 3ukeraren maukera; azkenean okerra &3girre 1'50( ......................................... 215
2.1./. :alent2o alargun &5abaien 1'/2( .......................................................................... 21/
'' Erresistentzia *ideak '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' "/
)' Autoe:ilioa garaia 7Erauso $ateri;e8 ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' (
)'"' Irudika,enak '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' )
3.1.1. 5a monja al%erez &*erez de :ontal-an 1/2/( ..................................................... 232
3.1.2. 3utobiogra%ia eta agirietako datuak .................................................................... 244
3.1.3. 0eska soldadua balada .......................................................................................... 250
!
)'' Erresistentzia *ideak '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 34
I<' A.ALA'
Ondorio orokorrak ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' -)
%i*liogra5ia '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' /)
Eranskina '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' (4
Erauso $ateri;eren edizioa ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ((
"' Hitzaurrea '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' ((
1.1. 1estuaren deskribapena &%ontes <riti<ae( ................................................................ 300
1.1.1. "est#aren $eskribapen %isikoa .............................................................................................. &''
1.1.2. "est#aren (istoria ................................................................................................................. &'1
1.2. Ediziorako irizpideak .................................................................................................... 304
1.3. !izkuntza; Gra%ia eta ikurrak ...................................................................................... 305
1.&.1. Gra%ia ................................................................................................................................... &'5
1.&.2. )onetika*%onologia ............................................................................................................... &'6
1.&.&. Mor%ologia ........................................................................................................................... &'
1.&.4. +inta,ia ................................................................................................................................ &'-
1.&.5. .e,ikoa ............................................................................................................................... &1'
1.4. 3paratu kritikoa ............................................................................................................ 310
1.5. Egilearen lanak; ,izkuntza eta estiloa ...................................................................... 311
1./. 1estuinguru ,istoriko8kulturala .................................................................................... 314
Erauso $ateri;e 7"(-8 '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' )"/

Eskerrak
/skerrak eman na(i $izkiet bi$e l#zean lag#n$# $i$aten g#ztiei0 %amiliari1 lag#nei1
lanki$eei eta bikoteari (or egoteagatik1 tesi z#zen$ariari bere eraginkortas#na eta
energiagatik1 /#skal 2erriko %eminista anitzei eta e#skal kom#nitateari1 nire nortas#na
eraikitzen lag#ntzeagatik1 eta sei #rte (a#etan topat# $it#$an #nean #neko lag#ntzaileei1
(ala nola1 /leizegi Maiz sen$iari eman$ako testigantzagatik eta 3atalinaren test#ak
#zteagatik1 4ose "orrecillari .izarra erak#steagatik1 5icar$o 6#%ia#rreri bere
3atalinaren $eskribapenagatik1 /27ko Gasteizko lib#r#tegiko langileei be(ar nit#en
lanak esk#ratzen lag#ntzeagatik 8.#r$es1 Cristina eta 9ertari bereziki:1 +anc(o el
+abioko langileei biltegirako bi$aiak eta kopiak egiteagatik1 Mikel At,aga zenari1
4o,erra 6abalari eta Dones i Nacions ikerketa tal$ekoei nigan kon%iantza izateagatik1
Mikel Aizp#r#1 ;abier /t,aniz1 Mari .#z /steban1 9eatriz <recia$o eta 5a=#el 8.#cas:
<laterori eman$ako a(olk#engatik1 Ainara +arasketa eta >?an Crespori maketazio eta
ir#$iarekin lag#ntzearren1 5icar$o Gomez1 >aki Camino eta 7ri 5#iz 9ikan$iri
egin$ako z#zenketengatik eta z#ri1 lan (a# irak#rtzeagatik.
-
Aitzinsolasa
"' Sarrera
;;. men$eari begiratzen $iog#nean al$i berean (#rbil eta #rr#n $#g#n garaia
$ela sentitzen $#g#. G#k #rte (orietako batz#k bizi izan $it#g# eta (orregatik ezag#n
egiten zaig#1 baina $enborak a#rrera egin a(ala1 al$aketak eta berrik#ntzak $atozkig#
eg#nerokora1 eta (orren on$orioz1 gero eta $istantzia ge(iago (artzen $#g# atzean #tzi
berri $#g#n aro (onekiko.
2istoria osotas#nean (artzen ba$#g# ik#s $ezakeg# zenbat eta a#rrerago or$#an
eta bizkorrago gertat# $irela al$aketak1 e$o (ala sentitzen $it#g#la be(intzat1 eta (orren
lek#ko izan $a ;;. men$ea. >n$#strializazioa eta tekni%ikazioa1 e#skal
nazionalismoaren garapena1 e#skal k#lt#raren bilakaera1 emak#meek eta
$iskriminat#tako beste tal$e sozial batz#ek eman$ako a#rrerapa#soak... e(#n #rteren
b#r#an bizimo$#a goitik be(era al$at# zaig# Men$ebal$ean1 eta ze(azki1 /#skal
2errian.
2onen g#ztiaren lek#ko izan zen 3atalina /leizegi 81-*1-6&: eta $oktorego
tesi (onetan aztert# na(i $#g# al$aketa (a#ek nola gerat# ziren islat#ta bere i$azlanetan
eta baita bere bizimo$#an ere. >$entitatea $e%initzeko $it#g#n osagaietatik1 Generoa eta
@azioa (art#ko $it#g# kont#an eta (orien gaineko $isk#rtso eta errepresentazioei 8e$o
ir#$ikapenei: begirat#ko $ieg# batik bat marko teoriko*epistemologikoaren
a#rkezpenean. 4arraian1 ;;. men$earen le(en bi (erenetako $isk#rtso sozio*politikoak
izango $it#g# (izpi$e eta (#rbilpen (onek /leizegiren obraren eta bizitzaren
test#ing#r# sozio*(istorikoa eskainiko $ig#. G#ztiaren osagarri eta tesiaren eginbe(ar
nag#si gisara1 /leizegiren antzezlanetako ir#$ikapenak bere garaiki$een
proposamenekin erkat#ko $it#g#.
11
"est#ing#ratze1 kokatze eta konparatze (a#ekin1 /leizegik bere antzezlanetan
e#skal emak#me izateko bestelako era batz#k proposat# zit#ela erak#tsi na(i $#g#1
bereziki1 bere azken lanetako batean0 Erauso Katerie 81-62: $rama (istorikoan.
Arrazoi bat baino ge(iago $a#$e 3atalina /ra#sori b#r#z i$atzi z#en antzerki lan
(onen irak#rketa1 konparaketa eta e$izioa egiteko.
2asteko1 esan be(ar $#g# /leizegik e#skal nazionalismoa zabaltzeko
egina(alean (art# z#ela parte bere $rama (istorikoekin. >raganari begirat# eta /#skal
2erriaren (istoriaren narrazioa osatzen saiat# zen1 e#skal o(it#rak ezag#tzera ematen
eta pertsonaia (istorikoei b#r#zko Aakintza zabaltzen.
3atalina /ra#so pertsonaia (istorikoa ere$# gisa (art#z1 genero nortas#naren
eraik#ntzan ekarpen interesgarria egin z#en literat#ratik. 9este egile batz#ek 8izan gizon
zein emak#me: amak eta et,ekoan$reak ipintzen zit#ztenean e#ren antzezlanen
protagonista eta emak#metas#naren ere$# gisa1 /leizegik i$eal nazionalistaren m#gak
gain$it#z koment#tik al$e egin z#en eta gizon Aantzi eta Aokaera mask#linoarekin bizi
izan zen e#skal emak#me bati b#r#z i$atzi z#en1 ara#a (a#tsiz eta marigizonaren
estigmari a#rre eginez.
4arraitzeko1 aztert# na(i $#g# bere garaiko sistema literarioan1 bere genero
literarioaren barr#an1 arrakasta eta aitorpena izan zit#en egile baten obra zergatik gal$#
$en a(anzt#ran1 zergatik ez $en argitarat# bere lan (a# 8le(en biak ga#r arte (el$#
$irenean:1 zergatik $en e#skal literat#raren (istorietan berari b#r#zko in%ormazioa (ain
#rria1 eta zergatik erabaki z#en bere (erria1 bere %amilia eta plaza atzean #tzi eta bere
lanak argitara emateari #ztea.
Amaitzeko1 peri%eriako egile eta lan (a#ek ezag#tzera eman na(i $it#g# e#skal
literat#rako kanona berrik#steko eta osatzeko1 bestelako proposamenei lek# egiteko eta
e#skal literat#ran emak#me i$azleen ekarpenak ere agerian #zteko.
' Metodologia eta aurrekariak
12
<entsa litekeenez1 e#skal k#lt#ran nag#si izan $en e#skal emak#mearen ir#$iak1
8emazte1 ama eta et,ekoan$re %emenino eta (eterose,#alarenak:1 ez $# erabat azaltzen
e#skal Aen$artean azaleratzen Aoan $iren emak#me tipologiaren konple,#tas#na.
/#skal$#n eta abertzale izateko mo$# bat baino ge(iago egon $irelako (istorian ze(ar
8i$entitate kolektibo (a# bizitzeko era $esber$inak: baita emak#me 8eta gizon:
izatekoak ere.
2omi 3. 9(ab(a ikertzaileak $ioen mo$#an 81--4:1 i$entitatea prozes#
$inamiko bat $a eta bera# m#gako espazioetan etengabe negoziatzen $a besteekiko
elkarrekintzan. 2a# argiago geratzen $a gainera1 bestearen rola 8Be 9ea#?oir 1--:
egokit# zaion Aen$earenganC peri%erian e$o marAinetan kokatzen $iren nortas#nengan1
ara#ak betetzen ez $it#ztenengan eta boterea ez $#tenengan 8tal$e minorizat# e$o
baztert#ak:. D9esteaE izateak kanpotik $atorkiz#n erasoaren a#rrean babes (artzera1
erantz#tera eta z#re nortas#na gatazka erem# bi(#rtzean berpentsatzera b#ltzatzen
baitzait#.
2onekin batera1 maila i$eologikoan nag#si izan $en pentsamen$# binarioa
a#zitan Aarri na(i $#g#1 mask#linitatea eta %eminitatearen artean1 kas#1 continuum bat
$agoela a$ieraziz 85ic( 1-':. /leizegiren garaian (ir#garren se,#ari eta i$eal
an$roginoari b#r#z (itz egiten zen mo$#an ga#r transgeneroari b#r#z ere (itz egiten
$#g#la azpimarrat#ko $#g#1 3atalina /ra#soren bizitza eta antzezlanean agertzen $en
a$ibi$ea orriotara ekarriz.
Meto$ologia osatzeko it#rri $esber$inetatik e$an $#g#0 le(enengo1
postestr#kt#ralismoak eta postmo$ernismoak eman $ig#te marko teorikoaC 4ac=#es
Berri$aren deseraiketa kontzept#a erabili $#g# literat#r test#etan agertzen $iren
irak#rketa i$eologikoak agerian #zteko. 2orrekin batera1 Mic(el )o#ca#lten $isk#rtso
eta ir#$ikapenak aztertzeko proposamena ge#re eginez literat#r sork#ntza tokian tokiko
pentsamol$ea in$artzeko e$o erantz#teko tresna garrantzits#a izan zela erak#tsiko $#g#.
Meto$ologiaren bigarren z#tabe nag#sia1 postkolonialismoak1 kritika %eministak
eta genero ikasketek osatzen $#te. >l$o (onetan botere harremanak1 hegemonia eta
erresistentziak bilat# $it#g# aztert#tako pertsonaia eta gaietan1 (istorikoki menpeko izan
$iren tal$e batz#en agentzia1 autonomia eta autoritatea azpimarrat#z.
1&
/san$akoaz bat1 (onako (a# argit# na(iko gen#ke0 norabi$e kritiko eta teoriko
(orietatik g#ztietatik le(enetsi $it#g#n kontzept# giltzarriak generoa eta nazioa izan
$irela1 azken batean1 i$entitatearen eraik#ntzaz eta (onen m#gei b#r#z (itz egitea izan
$elako g#re ,e$ea eta ze(azki1 e#skal emak#me izateko /leizegik ta#larat# na(i zit#en
bestelako ir#$i eta ere$#ez.
9eraz1 (ir# $ira g#re azterketaren z#tabe meto$ologikoak0 a: test#a eta
test#ing#r#a elkarrengan $#ten eragina aztert# asmozC b: $isk#rtsoak1 ir#$ikapenak eta
erresistentziak1 eta c: meto$o konparatzailea 8literat#ra konparat#a:.
A#rrekariei b#r#z esan1 g#t,i izan $ela 3atalina /leizegiri b#r#z. 9ere bizitza
eta lanen gainean (itz egiten $ig#te bere garaiko kronika eta artik#l# batz#ek1 baita
e#skal literat#raren (istoria ezag#nenek ere e$ota e#skal antzerkiari b#r#zko lanek.
Bidegileak bil$#man ba$# bere lib#r#,ka eta .in$a F(ite 81--6: e$o Maite @#ez*
9etel#ren 82''1: $oktorego tesietan a#rki $aiteke (aren berri. Azken biok a#rrekari
$it#g#1 (alaber1 e#skal kritika %eminista literarioari $agokion atalean1 orain$ik
argitaragabe $a#$en tesi (orietan bil$# baitira e#skal emak#me i$azleen #nibertsitate*
ikerketa emaitza bakanetakoak.
9estal$e1 oraints# irak#rri berri $en Gema .asarteren 82'11: $oktorego tesia
aipat# na(iko gen#ke1 emak#mezkoek i$atzitako narratiba aztertzen ba$# ere1
meto$ologia al$etik k#lt#raren teoriaren azken emarietatik e$aten $#ena eta
protagonista %emeninoak ikertzen $it#ena. Azkenik1 esan $ezag#n1 ba$irela zenbait
ikerlan tesiak izan gabe ere kritika %eminista literarioa baliat# $#tenak. 2ort,e le#$eke1
besteak beste1 >t,aro 9or$aren Hogoigarren mendeko emazteak idazle 81-4:1 Mari 4ose
Glaziregiren Intimismoaz haraindi 81---: e$ota >ris M. 6a?alaren Breve historia
feminista de la literatura espaola (en lengua catalana gallega ! vasca" 82''':.
2oriekin batera1 eta e#skal antzerkiari b#r#zko ikerketei gagozkielarik1 bistakoa
$a genero (onek e#skal literat#raren kritika eta ikerketa aka$emikoan izan $#en
tratamen$# #rria. Boktorego tesi (onetan kont#an (art# $iren <atri 7rkiz# 81-4C 1--6C
2'''C 2''2C 2''&C 2''!: irakaslearen lanak lirateke1 seg#r aski1 salb#espen
aipagarrienetakoak. Gainera1 azpimarratzekoa $a e#skal antzerkiari b#r#zko ikerlan
14
aka$emiko ge(ienek1 (ala nola1 9eat GH(arIabalen $oktorego tesi aipagarriak1
iparral$eko tra$iziozko antzerkigintza izan $#tela (izpi$e.
Grobat1 a#rrekarien atal (onetan aipat# be(arko genit#zke $oktorego tesi
(onetan baliat# $en marko teoriko*meto$ologikoarekin lot#ra e$o antzekotas#nak
$it#zten ikerlanak1 beste batz#en artean1 postestr#kt#ralismotik1 postmo$ernismotik1
genero eta #ueer ikasketetatik e$o postkolonialismotik e$an $#tenak. >zen bat1 lan
kolektibo bat eta Jeb orri bat soilik $atozkig# b#r#ra0 Mic(igan +tate 7nibertsitateko
4oseba Gabilon$o 82''6: irakasle eta ikerlaria1 Desira desordenatuak 8/gaa 2'1':
lib#r#a eta $apiko kritikoa Jeb orria. /z $ira maila eta ,e$e berekoak1 baina oinarri
teoriko oso garaiki$eetatik e$aten $#te (ir#rek.
Generoa eta @azioa kontzept#ak antropologian eta (istorian lan$# $it#zte batik
bat1 baina ba$#g# aleren bat bai soziologian1 baita literat#ran ere. /#skal 2errian "eresa
$el Kalleren lanak m#garri garrantzits#a izan $ira (#rbilpen antropologikorako %u&er
vasca imagen ! realidad 81-5: lan kolektiboak eman baitzion (asiera e#skal
emak#mearen ir#$ikapen eta errealitateari begirat# eta eza#garri batz#k zerren$atzen
(asteko lanari.
Merce$es 7gal$ek bere $oktorego tesian 87gal$e 1--&: Emakume 'bertzale
Batza tal$ea ikert# eta a#rkezt# zig#n1 emak#me abertzaleek e#skal nazionalismoaren
zabalpen eta s#statze lanean kolektiboki nola Aokat# z#ten ikert# baitz#en. Mila
Am#rrioren tesian 82''&:1 berriz1 e#skal nazionalismoan e#skal an$ereoek izan $#ten
eragina eta protagonismoa erak#sten zaig# soziologiatik. 9estal$e1 le(enago aipat# $en
Maite @#ez*9etel#ren tesiak 82''1: e#skal emak#me i$azleek e#skal nazioa (aien
i$azlanetan nola ir#$ikat# z#ten aztert# z#en.
.an (a#etatik g#ztietatik elikat# $a $oktorego tesi (a#1 e#skal emak#mearen
ir#$ia eta errealitatea zeintz#k $iren ezag#tzeko1 emak#me abertzaleak erem# p#blikoan
nola arit# ziren Aakiteko eta (aiek #rrat# zit#zten bi$eak zeintz#k izan ziren ik#steko.
+aiat# gara aipat#tako (elb#r#ak lortzeko eta (ipotesiak %rogatzeko meto$ologia eta
ik#sp#nt# berri eta egokiak (a#tat#z $iziplina $esber$inetara Aotzen 8.iterat#r teoria eta
kritika1 soziologia1 (istoria...: eta ik#spegi globala eta lokala kont#an (artzen.
15
)' Hel*uruak eta +asierako +i,otesiak
Boktorego tesi (onekin 3atalina /leizegik e#skal literat#raren (istoria
garaiki$eari egin$ako ekarpenaz (a#snarketa egingo $#g# eta bere lana ezag#tzera
emango. 9ere antzezlanetan De#skal emak#mearenE ir#$i berriak proposat# zit#ela
%rogatzen a(alegin$#ko gara eta ir#$i (orien oinarrian $a#$en eragin eta eza#garriak
a#rkezten.
2elb#r# nag#sia1 beraz1 /leizegik bere lan $ramatikoetan e#skal emak#me
izateko mo$# bat baino ge(iago $a#$ela azal$# zig#la %rogatzea $aC generoa1 se,#a1
se,#alitatea1 nazioa eta klasea bizitzeko1 izateko era #gari $a#$ela1 azken %inean.
2asierako (ipotesi gisa esan na(i $#g# 3atalina /ra#sok ;K>>. men$ean
3atalina /leizegiri ;;. men$eko test#ing#r# sozio*(istorikoak galarazten ziona egin
z#ela1 (a# $a1 emak#meari zegokion rol %emeninoa al$e batera #tzi eta askatas#nez bere
ekintzen eta gorp#tzaren gainean erabakitzeko a(almenaz bizi.
/leizegik1 beste askok bezala1 s#bAekt# eral$atzaileekin esperimentatzeko
esparr# interesgarritzat (art# z#en literat#ra1 #topia e$o askatas#n esparr#. >zan ere1
transgresio literarioa egiten $# /leizegik /ra#soren transgresio biogra%ikoa oinarri
(art#taC genero eta nazio i$entitateak #rratzen eta gain$itzen $it# bere azken
antzezlanaren i$azketarekin0 Erauso Katerie 81-62:.
9eraz1 eta lab#rbil$#z1 (elb#r#ak (a#ek $ira0 ;;. men$eko e#skal emak#me
i$azle (onen i$azlanen gaien eta pertsonaien $isk#rtsoak1 ir#$iak1 (arremanak1
test#ing#r#ak1 kokapenak1 erresistentziak1 ka#sak eta on$orioak ikertzea eta ezag#tzea.
16
.esiaren atalak
Boktorego tesi (onen >. atalean 8+arrera teoriko*meto$ologikoan: ;;. men$ean
ze(ar Aakintza arlo baten baino ge(iagotan egon $iren al$aketa epistemologikoak
(art#ko $it#g# aintzat 8a#rrerago azal$#ko $#g#n "(omas +. 3#(nen 81-2: para$igma
berrien proposamenak b#ltzat#takoak: eta (orien isla $en marko teoriko*(ermene#tiko
berria a#rkezt#ko $#g#.
2ori egin a(al izateko1 postestr#kt#ralismotik eta postmo$ernismotik (art#tako
irizpi$e eta oinarriekin osat#ko $it#g# tesi (onek $it#en bi z#tabe teorikoak. Arrazoi
il#strat#tik ik#sp#nt#aren teoriarako ibilbi$ea egingo $#g# bi pentsamen$# (a#en
korronteetan m#rgil$#ta.
4oera postestr#kt#ralistan kokat#tako 4ac=#es Berri$aren $eseraiketarekin
81-!1:1 Mic(el )o#ca#lten $isk#rtso eta errepresentazio e$o ir#$ikapenekin 82''&:
8baita boterea eta ezag#tzaren arteko lot#ra kont#an (art#z ere: eta Bonna 2araJaHren
kokat#tako ezag#tza eta c!borgaren genero eta gorp#tzaren malg#tas#nari
b#r#zkoekin 81--': abiat#ko gara. 9ertan ikasiko $#g# s#bAekt#a $isk#rtsiboki eratzen
$ela eta kategoria anitzek (artzen $#tela parte eraketa (orretan1 (ala nola1 generoa1
nazioa eta klasea. "est#ak esana(i bat baino ge(iago $it#ela ere Aakingo $#g#1 eta
ik#sp#nt# eta begira$a $esber$inen a#keraren a#rrean g#rea1 ikertzaile e$o kritikari
(a#ena1 A#sti%ikatzen eta azaltzen saiat#ko gara 8erabili $#g#n (#rbilpena argit#z:.
<ostmo$ernismoan ere sart#ko gara bertako ik#spegi kritikoarekin bat eginez0
status #uoa1 m#n$#ari begiratzeko mo$# onart#a e$o normala e$ota metanarratibak
8pentsamen$# orokortzaile eta menperatzaileak: a#zitan Aarriko $it#zte g#k erabilitako
tresna eta meto$ologiek eta1 era berean1 s#bAekt#1 (istoria eta meta%isikaren bertsio
onetsiei b#elta emango $iete 8.Hotar$ 1-!:. 2ala ere1 mo$ernismoa ez $#g# g#ztiz
alborat#ko1 #topia eta tal$e i$entitatea 89en(abib 2''6: eta esentzialismo estrategikoa
8+pi?ak 1--&: manten$# na(i izan $it#g#lako g#re lan (onetan.
1!
Marko teorikoa osat#ta1 ikasketa k#lt#ralek eskaintzen $izkig#ten tresna
meto$ologikoak (art#ko $it#g#. >kasketa (a#en artean postkolonialismoari1 kritika
%eministari eta genero ikasketei eskat#ko $izkieg# lanabesak g#re eginkiz#nerako eta
kont#rat#ko gara test#ing#r#ak zeresan (an$ia $#ela test#aren osaera1 izaera eta
bilakaeran.
<ostkolonialismoak botere (arremanei b#r#z (itz egingo $ig# eta subalternoen
a(otsa entz#narazteko premia erak#tsiko 8+pi?ak 1--!:C $isk#rtso (egemonikoek
eraik#ntza k#lt#ralak egiten $it#ztela ik#siko $#g# eta (a#ek $esmiti%ikat# be(ar $irela
8+ai$ 1--6:C subalternoek anbibalentziaz Aokatzen $#tela eta i$entitatearen m#getan
(ibri$azioa gertatzen $ela eta m#gako espazioak $a#$ela ere ikasiko $#g# 89(ab(a
1--4:.
3ritika %eminista eta gHnokritika erabiliko $it#g#1 (ots1 emak#me pertsonaiak
eta emak#me i$azlea izango $it#g# aztergai. 9igarren se,#a eta bestea garela esan
$ig#te men$eetan ze(ar %eministek 8Be 9ea#?oir 1--:C i$aztea gizonen lana zela eta
emak#meena et,ean %amilia zaintzen egotea sinistearen on$orioa $ena1 (ori $ela eta
emak#me i$azleengan eta (aien lanetan islat# $ela inposat#tako ara#a1 baina baita
ze(arkako erresistentzia ere 8Gilbert L G#bar 1--:. 9eraz1 test#ak berrik#siko $it#g#
85ic( 1-&: eta askotariko emak#meak bilat#ko $it#g# i$entitatearen m#getan
8Anzal$#a 1-!:.
Genero ikasketekin %emeninotas#na eta mask#linotas#na ikert#ko $it#g# eta
(a#en per%ormatibitateaz Aabet#ko gara 89#tler 2''1:. 9ien artean proposatzen $en
binarismo e$o $ikotomiaren i$eia (a#tsi eta continuum bat $agoela azpimarrat#ko $#g#
85ic( 1-':. (ueer teoriarekin transgeneroa eta emak#me gerlariak ezag#t#ko $it#g#
8(orrela generoa1 se,#a eta se,#alitatearen arteko (art#*eman ez*monolitikoak ik#siz:.
@azioa eta nazionalismoa ere aztert#ko $it#g# tesi (onetan genero eta nazio
i$entitateen gaiak lantzeko. @azionalismoa Aatorri kom#netan1 k#lt#ran eta estat#an
oinarritzen $en i$eologia1 k#lt#ra eta erliAioa $ela baieztat#ko $#g# 8+mit( 2''4:.
/lement# obAektiboak eta s#bAektiboak $it#ela bere osaeran eta al$e psikologiko1
k#lt#ral1 (istoriko1 geogra%iko eta politikoa ere bai 8G#iberna# 2''-:. /ra berean1
1
generoarekin z#zenean lot#ta $agoela Aakingo $#g#1 na(iz eta orain$ik g#t,i lan$#tako
erem#a izan bi arlo (a#ek elkarrekin (artzen $it#ena.
Generoa eta @azioa #ztart# $it#zten ikerlanak (onako baieztapen (onetatik
abiat# izan $ira0 /mak#meak nazioa birsort# egiten $# biologikoki1 k#lt#ralki eta
sinbolikoki 8M#?al*Ba?is 1--!:. 2ori aintzat (art# eta e#skal kas#an1 eta bereziki1
/leizegiren garaian ga#za bera esan genezakeen aztert#ko $#g#. 2orretarako1
argigarriak izango $ira e#skal nazionalismoak emak#mezkoari egotzitako rolez
(a#snartzea1 eta ama*et,ekoan$re bikoteak zelako garrantzia $#en aztertzea 8Bel Kalle
1-5:. >k#siko $#g#nez1 e#skal emak#me i$azleak bi$eg#r#tze batean topatzen $# bere
b#r#a generoa eta nazioa bere lanean nola agert# eta nola kokat# erabaki be(ar $#enean1
eta t)apel orohartzailearen eraginez 8totallizing umbrella: be(art#ta sentitzen $a ezer
baino le(en abertzale izatera eta1 gero1 agian1 %eminista 8Gonzalez 2''-:.
"esian ik#siko $#g#nez1 1-''*1-&- epeko e#skal emak#me i$azleak bi tal$etan
kokat#ta $a#$e0 o(it#razaleak eta abertzaleak1 eta 3atalina /leizegik bietan egin z#en
lan 8@#ez*9etel# 2''1:. /#skal 2errian ;;. men$earen le(en (ereneko %eminismoa
katolikoa1 %emeninoa eta abertzalea izan zela ezag#t#ko $#g# 87gal$e 1--&:. Al$aketa
garaia izan arren e#skal emak#meek ezin izan z#ten bere egin emak#me mo$ernoaren
ir#$ia 8.lona 2''2:1 or$#ko $isk#rtso katoliko errepresiogileaz gain $isk#rtso me$iko*
zienti%iko misoginoa z#telako kontra 8Aresti 2''1:.
>>. atala 3atalina /leizegiren bizitza eta lana kokatzeari eskainiko $iog#.
2asteko1 bere bizitzari erreparat#ko $iog# eta bi garai eta lek#tan banat#ko $#g# (a#0
Nazioaren ohorez eta 'utoe)ilioa $eit#rikoetan. 9ere ibilbi$e biogra%iko eta
bibliogra%ikoa egin ostean aztergai izango $#g#n bere azken pertsonaiaren test#ing#r#a
ere ikert#ko $#g#0 3atalina /ra#so1 alegia. Gn$oren bere garaiko $isk#rtsoen ikerketari
ekingo $iog#.
Nazioaren ohorez $eit# $iog# /leizegiren bizitzaren le(en zatiari 8Bonostian eta
;;0 men$earen le(en (erenean gertat# zena:. Arrazoiak oso argiak $ira0 garai (orretan
i$azten ziren lanek e#skal nazionalismoa s#stat# eta +abino Aranaren $otrina zabaltzeko
(elb#r#a z#ten eta /leizegik or$#ko korronteari Aarrait# zion bere antzezlanetan ereC
$rama (istorikoak i$azten zit#en e#skal$#nei protagonismoa emanez eta etsaien
1-
kontrako gerran ir#$ikat#z. /#skal 2erriko o(it#rak kontatzen zit#en eta aberriaren
i$eia erabiltzen z#en.
'utoe)ilioa izen$at# $#g# bere bizitzaren bigarren zatia. 9oron$ateko it,ial$ia
ere $eit# a(al $iog# .izarran igaro zit#en azken (ogeita zazpi #rteetako epeari. Garai
(onetan ez zen ia irteten et,etik eta ez zit#en1 le(en bezala1 bere test#ak le(iaketetan
a#rkezten ezta argitarazen ere. 2ala ere1 ba$ir#$i (erriko koment#ko ikasleek antzezt#
zit#ztela bere or$#ko lanetako batz#k 8$enak gal$#ta eg#n:. 9este emak#me i$azle
batz#ek ere ga#za bera egin z#ten 8/milH Bickinson1 3ate C(opin eta Carmen .a%oret:
eta (orien gainean esan$akoak izango $it#g# abiap#nt#. /leizegiren it,ial$iaren
ing#r#ko (ipotesi batz#k botatzeko.
9ere garaiko $isk#rtso nag#sienak /leizegirengan 8eta or$#ko i$azle
g#ztiengan: eragin (an$ia izan z#ten. @azionalismoaz >. atalean (itz egingo $#g#nez1 >>.
atal (onetan katolizismoaz eta me$ik#ntza eta zientziaz arit#ko gara lab#rki1 eta (a#ek
zabal$# na(i z#ten $isk#rtso misoginoaz zertzela$a batz#k emango.
Bisk#rtso (a#en test#ing#r# eta kokapena zenbait arlotan banat#ko $#g#0
i$eologikoa 8aipat#tako $isk#rtso katolikoa eta me$iko*zienti%ikoa:C sozio*(istorikoa eta
k#lt#rala 8azken (onen ze(aztapenak $iren e#skal antzerkia ere agert#ko $a:.
3atalina /ra#so pertsonaia (istorikoa (obeto ezag#t# a(al izateko "ellec(ea
>$igoras 81--2:1 6#berogoitia 81--!:1 Men$ieta 82'':1 4#liano 82''4: eta
2alberstamen 82'': lanak erabiliko $it#g# eta (or agert#takoa aztert#ko $#g# (ir#
azpiataletan0 generoa1 se,#alitatea eta nazioa. Gn$orio argiena $a onart#tako
salb#espena izan zela monAa sol$a$#arena bere garaian eta baita gerora ere. 9aina a$i
ibiliko gara ezin $#g#lako ga#r eg#netik bere izaera eta a#keren igarle e$o epaile
mo$#an Aokat#. /leizegiren obraren azterketa $#g# ,e$e1 ez bere bizitza1 baina
bigarrenaren azterketak le(enengoak izan zit#en eza#garri batz#ei b#r#zko (ipotesiak
ematen lag#n$#ko $ig#.
>>>. atalean test#ei begiratzeko #nea (el$#ko zaig#1 aipat#tako bi garai (orietan
ekoizt#tako ir#$ikapenak ikertzeko (elb#r#arekin. /leizegik i$atzitako lanetan ba$ago
g#re $oktorego lanaren m#ina $en bilakaera aipagarria. 9ertan proposatzen $8it:#en
2'
euskal emakume8ar:en ir#$iak 8e$o ir#$iek: ez bait#8te: its#*its#an Aarraitzen garaiko
$isk#rtso (egemonikoak markat#tako bi$ea1 or$#ko i$eala.
Garaiko mol$ea erabili arren Nazioaren ohorez epeko emak#me ir#$ietako
abar$#retan ik#s $aiteke1 ze(arka1 e#skal emak#meei a#tonomia eta a#toritatea ematen
$iela1 (aien i$entitatearen m#gak gain$itzeko a#keratzeko askatas#na eskaintzen $iela
eta (aragiztat#tako s#bAekt# bi(#rtzen $it#ela1 agentzia$#nak 8g#$a egoeraren aitzakian
eta pertsonaia $obleak erabilita:.
G#re i$azlearen bizitzan argitarat# ziren lan batz#k a#kerat# $it#g# eta bertan
agertzen $iren e#skal emak#meen ir#$ikapenak /leizegiren lanetakoekin konparat#
$it#g# (aien arteko al$eak argiago ik#si a(al izateko. 6e(azki1 +abino Aranaren $ibe
81-'&:1 @icolas Kiarren Nerea 81-12:1 "oribio Altzagaren Neskazar 81-24:1 Antonio
.abaienen %alent)o alargun 81-62:1 "ene M#Aikaren Nekane 81-22: eta Maria Bolores
Agirreren 'ukeraren maukeran azkenean okerra 81-5': antzezlanak. 2a#ek 3atalina
/leizegiren *arbie 81-1!:1 $oreti 81-1: eta *ainerekin 81-2-: konparat#ko $it#g#.
>>>. atalaren bigarren zatian1 'utoe)ilio epeari $agokionean1 3atalina /ra#sori
b#r#z mintzat# gara1 g#re i$azleak i$atzi z#en azken lanen artean pertsonaia (onen
biogra%ian oinarrit#tako bat (el$# zaig#lako esk#artera1 argitarat# gabea eta koa$erno
batean (asieratik amaiera arte i$atzita eta bertan topat# $#g# bere garaiko eta latit#$eko
$isk#rtsoei egiten $ien erresistentziarik nabariena1 e#skal emak#me ir#$i i$eal
(ertsiaren alternatiba.
9eraz1 >>. atalean pertsonaia (istorikoa ezag#t# eta gero1 >>>.ean mito
literarioaren eraiketa ikert#ko $#g# /leizegiren antzezlana beste batz#ekin konparat#z0
al$e batetik1 <erez $e Montal?anen antzezlanarekin1 bestetik1 a#tobiogra%ia eta agiriekin
eta1 azkenik1 Neska soldadua bala$arekin. 3atalina /leizegiren Erauso Katerie
antzezlan argitaragabearen irak#rketa errazteko test#a eranskinean ipini $#g#.
Boktorego tesi (a# egiteko b#ltza$a izan zena #tzi $#g# amaierarako0 /leizegik
i$atzitako Erauso Katerie test# argitaragabea. /san bezala1 tesi (onen eranskinean Aarri
$#g# test# argitaragabe (a#1 epaima(aiak a#kera izan $ezan test#aren ,e(etas#nak
ezag#t# eta be(ar bezala baloratzeko.
21
I' A.ALA'
Sarrera teoriko0metodologikoa
(+na" nueva pr,ctica de la filosof-a puede transformar la filosof-a.
/ero adem,s en esa medida puede a!udar (0" a la transformaci1n
del mundo 8Alt(#sser in +pi?ak 2''0 5':
Meto$o zienti%ikoa a#zitan Aarri eta zientzia erlatiboa eta arbitrarioa $ela agert#
zen Aoan $en men$ean0 baloreak1 kontrola1 etekinak eta erabakiak (artzeko a#kera $ago
tartean eta (onen on$orioz esan $ezakeg# Dezag#tza zienti%ikoa eraik#ntza sozial eta
k#lt#rala $ela1 ez a#rkik#ntza batE 8+okal 1--:. >ntentzio$#n arrazionaltas#nari
mozorroa ken$# zioten eta ik#sp#nt#ari e$ota begira$ari b#r#z (itz egiten (asi ziren.
"(omas +. 3#(nek 1-2an argitarat#tako $a estructura de las revoluciones
cient-ficas lanean $a#kag# Dpara$igma al$aketaEren kontzept#aren Aaiotza 8Aatorrizkoa
1-62an:. 9ertan $io teoria zienti%ikoaren bilakaera ez $atorrela gertakarien pilaketatik1
baizik eta al$atzen $oazen bal$intza eta a#kera intelekt#alen m#ltzotik. <ara$igma bat
onart#ta $agoenean $enborarekin irreg#lartas#nak agertzen zaizkio. 2orren a#rrean
para$igma berria proposatzen $#te arriskatzen $iren banakoek eta $enborarekin1 azken
(a# nag#sit# egiten $a 8berriro (itz egingo $#g# (oni b#r#z literat#ra konparat#aren
atalean:.
Al$aketa (a#1 krisi epistemologiko (a#1 bi markotan koka $ezakeg#0 al$e
batetik1 pentsamen$# postestr#kt#rala $a#kag#1 4ac=#es Berri$a1 Mic(el )o#ca#lt eta
/mman#el .e?inas bezalako %iloso%oekin. <entsamen$# %enomenologikoa eta
estr#kt#rala gain$it# eta postestr#kt#ralismoan kokatzen gara. 3orronte (onek1 besteak
beste1 $i%erentzia1 s#bAektibitatea eta bestea1 eta (izk#ntza e$o $isk#rtsoa ipiniko
$izkig# ma(aiaren gainean.
9igarren markoa (istorikoagoa $a1 bizitzaren erem# $esber$inetara zabal$#agoa0
postmo$ernitatea1 eta mo$ernitatea eta postmo$ernitatearen artean ibiliko gara tesi
22
$oktoral (onetan. <ostmo$ernitateak s#bAekt#1 (istoria eta meta%isika arrazionalak
$esleAitimatzen $it# 8.Hotar$ 1-!:.
<ostmo$ernitateak pentsamen$# orokortzaile eta menperatzailearen trikimail#ak
erak#sten $izkig#1 baina lan (a# egiteko mo$ernitatearen tal$e i$entitatearekin eta
#topiekin gerat#ko gara1 (oni segika eral$aketa1 a#tonomia eta emantzipazioa lort# a(al
izateko 89en(abib 2''6:. 2a# Desentzialismo estrategikoaE erabiliz egingo $#g#
8+pi?ak 1--&:
1
.
9i marko (a#ekin lot#ra $#ten eta g#k erabiliko $it#g#n ikasketak bi $ira0 bata1
<ostkolonialismoa eta bestea1 3ritika %eminista eta Genero ikasketak biltzen $it#ena.
9otere (arremanak eta erresistentzia bi$eak lantzen $it#zte azken korronte (a#etan eta
(ori izango $a lan (onetako bizkarrez#rra.
9i markookin eta bi korronte kritiko (a#ekin batera1 bi kontzept# nag#si
agert#ko zaizkig# tesi (onetan i$entitatearen eraik#ntzaren gaia Aorratzean0 generoa eta
nazioa. >zan ere1 argit# na(i $#g# lan (onen (elb#r#etako bat1 kontzept# (a#etatik
abiat#ta1 men$ebal$eko pentsamen$#aren oposaketa binarioak ira#li egiten $irela eta
(a#en arteko m#gak ze(arkat# egiten $irela erak#stea $ela.
2a# lort# a(al izateko berri$azketa1 birsortzea eta %#sioa erabili $aitezke 8Bonna
2araJaHren c!borgarekin:1 m#gako espazioa a#rkit# 82omi 3. 9(ab(aren in2bet3een
kontzept#ari Aarraiki:1 m#gako i$entitateei b#r#zko (a#snarketa egin 8Gloria Anzal$#aren
the ne3 mestiza al$arrikat#z: eta karakterizazio eta praktikei kas# egin 84#$it( 9#tlerren
gender performativit! i$eia ekarriz:. 9eraz1 genero eta nazio kategoriak ez $ira mo$#
it,i eta baztertzailean lan$#ko1 era malg# eta al$akorrean baizik
2
.
>$entitatearen eraik#ntzan $agoeneko klasikoak $iren (ir# kategoria agertzen
zaizkig# oro (ar gaiari b#r#zko lanetan 8na(iz eta ge(iago $irela esan be(ar $#g#n:0
klasea1 generoa eta arraza. G#k lan (onetan bigarrena eta (ir#garrena lan$#ko $it#g#
bereziki. Generoa eta nazioari beraz1 8arrazaren kontzept#a parametro nazionaletan
aztert#ko bait#g#1 (istoria1 k#lt#ra eta o(it#rei ere begirat#z:.
1
A#rrerago sakon$#ko $it#g# azken bi i$eia (a#ek.
2
Bagokien atalean $atoz kontzept#on g#ztion azalpen teorikoak eta aplikazio praktikoak.
2&
2a# egin a(al izateko1 le(enengo botere (arremanek ekarri $ig#ten $isk#rtso eta
ir#$ikapen (egemonikoak berrik#siko $it#g# 85ic( 1-&:1 $eseraikiko $it#g# eta
Dkontrako norabi$ean irak#rrikoE $it#g# 8Berri$a 1-!11 +pi?ak 2'':.
/leizegiren lanetan bi al$e agert#ko zaizkig#0 kom#nitatea eta s#bAekt#a1 erem#
p#blikoa eta pribat#a1 geopolitika eta biopolitika 8)o#ca#lt 1-4: ere1 soka l#ze (oni
lot#ta ik#siko $it#g#1 eta nola ez1 le(en esan bezala1 (a#en g#ztien arteko (arreman1
Aoan*etorri eta tarteei erreparat#ko $ieg#.
Bisk#rtso (egemonikoan DbesteaE izan $ena ikert#ko $#g# 8Be 9ea#?oir 1--:
eta saiat#ko gara (itz egiten #zten ez $ioten Ds#balternoaEren a(otsa eta esanari balioa
ematen 8+pi?ak 2''2:. /ta (a# egingo $#g# /leizegik boterearen a#rrean bere test#etan1
eta baita bizimo$#an ere1 egiten z#en erresistentziari erreparat#z.
"' Marko e,istemologikoa: ,ostestrukturalismoa eta
,ostmodernismoa
Atal (onetan post a#rrizkiarekin agertzen zaikig# erabilitako z#tabe teoriko*
meto$ologiko batz#k eta bi (itz esan na(i $it#g# (orri b#r#z (aiekin (asi a#rretik. 2omi
3. 9(ab(a ikertzaile postkolonialarekin a$os ga#$e berak egiten $#en post (orren
ze(aztapenarekin1 (a# $a1 postmo$ernitatea1 postkolonialismoa e$o post%eminismoa
esatean post (orrekin eman na(i zaien esana(ia ez $ela sek#entzialitatearena
8%eminismoaren gerokoa e$o mo$ernismoaren kontrakoa a$ierazteko:1 baizik eta
(ar#ntzagoko energia berrik#slea esleitzen $ie kontzept# (a#ei1 eral$at#tako orainal$ia
ir#$ikatzeko balio $#ten m#gak gain$it#tako eta er$ig#netik ateratako esperientzia eta
botere(artze lek#neak bi(#rt#z. 89(ab(a 1--40 4:
Gai (oni begiratzeko beste mo$# batekin ere bat egiten $#g#1 (ain z#zen1
2elena Gonzalez ikertzaile %eministak egiten $#en abar$#rarekin. 9erak esaten $#
8post:%eminismoak eta 8post:nazionalismoak i$entitateen %orm#lazio ez
esentzialistak bezala #lert# be(ar $it#g#la. 8Gonzalez 2''-0 6:
24
"'"' 2ostestrukturalismoa
1.1.1. Sarrera orokorra
;;. men$earen bigarren er$ial$eko )rantzian agert# zen Aoera (a#. /z $a garai1
estilo e$o korronte a#tonomoa postmo$ernismoa bezala1 (ortaz1 ezin $iog# $iziplina
e$o arlo aka$emiko $eit# ez $agoelako %ormalki egit#rat#ta eta bere ki$eek ez $#telako
onartzen e$o al$arrikatzen e#ren izaera postestr#kt#ralista.
/str#kt#ralismoari erantz#na e$o kritika $a Aarrera (a#C pentsamen$# (onen
(#ts#neak eta m#gak azaleratzen $it#zte 8batz#ek $iote ga#za bera gertatzen $ela
%enomenologiarekin eta post*%enomenologia ere $ei $akiokeela:.
/str#kt#ralistak pro$#kt# k#lt#ralen egit#ren ikerketa egiten $# baina ez $#
kont#an (artzen k#lt#ralki bal$intzat#ta $agoela eta interpretazio oker eta a#rreA#zk#
#gari $it#ela. GbAekt# e$o test# bat #lertzeko obAekt#az gain obAekt# (ori ekoizteko
erabilitako ezag#tza sistema aztert# be(ar $a 8ezag#tza nola sortzen $en:.
Men$ebal$eko %iloso%ia eta k#lt#ra #stez D$ominatzaileariE kritika egiten $ionez1
<ostmo$ernismoarekin eta 2#manismoaren kontrakoarekin lot#ra $#ela esan $ezakeg#.
1-6'ko (amarka$an Aaio zen )rantzian eta bere (astapenetako erre%erentziak 7mberto
/co1 5olan$ 9art(es1 4ac=#es Berri$a eta Mic(el )o#ca#lt $ira.
/cok 4pera aperta 81-62: lanean egit#ra1 %orma eta irak#rlearen interpretazioari
b#r#z (itz egiten $#. 9art(esek Elements de semiologie 81-6!: lanean $isk#rtsoak
azaltzeko meta(izk#ntzaren be(arra al$arrikatzen $# eta egilearen (eriotzarekin
irak#rlearen Aaiotza $akar test#aren esana(i anitzak azalerat#z 8$a mort de l5auteur1
1-6!:.
9estal$e1 4ac=#es Berri$aren D.a str#ct#re1 le signe et le Ae# $ans le $isco#rs $es
sciences (#mainesE 81-66: (itzal$ia postestr#kt#ralismoaren mani%est#tzat Ao izan $a
bertan estr#kt#ralismoari kritika egiten $iolako egilearen eta intelektoaren
$ezentralizazioa aipat#z. )o#ca#ltek DIl faut d6fendre la soci6t6E (itzal$ietan 81-!5*
25
1-!6: menpeko ezag#tzen ins#rrekzioari
&
egiten $io $ei 8%eminismoa1 men$ebal$eko
mar,ismoa1 %enomenologia1 ni(ilismoa1 N: eta boterearen ekintzen azalpen (istoriko*
soziala egiten $#1 (#rrengoa esanez0
3as# egin ezag#tza lokal1 ez*Aarrai1 k#ali%ikat#gabe1 ileAitimoei teoria oso eta
totalitarioaren kontra eginez $i(ar$#tenean1 azken (onek benetako ezag#tzaren1
eta zientzia zer $en $ioen i$eia arbitrarioen m#ltzo baten izenean1 ezag#tza
lokalak %iltrat#1 (ierarkizat# eta or$enat#ko $it#elako. 8)o#ca#lt 2''&0 &1
itz#lpena g#rea $a:.
2onako (a#ek $ira pentsamen$# (onen oinarrizko i$eiak0
1: +#bAekt#a ez $a izate (ertsi1 bakar eta ko(erentea. Generoa1 klasea eta arraza
bezalakoek tentsioa eta gatazka $akarzkiote. 9eraz1 $isk#rtsoek osatzen $#te
s#bAekt#a.
2: "est#aren esana(i e$o (elb#r# bakarra ez $a egilearena. >rak#rle bakoitzak
esana(i bana ematen $io test#ari. +a#ss#reren a$ierazle eta a$ierazia bikotearen
artean a$ierazleak $a#ka nag#sitas#na.
&: 3ritikariak ik#sp#nt# $esber$inak erabili be(ar $it# test#aren interpretazio
anitzak lortzeko1 e#ren artean gatazka sortzen ba$a ere 8irak#rlearen i$entitatea
eta beste al$aera batz#k azaleratzeko:.
2onek g#ztiak esan na(i $#ena $a test#aren esana(ia lortzeko beste bi$e batz#k
bilatzen $it#ztela1 autoritas e$o egiletzari ez $agozkionak1 eta (onetarako1 egilearen
$ezentralizazioa e$o $esegonkortzea b#ltzatzen $#te0 test#aren analisia1 kritika e$ota
irak#rketa irak#rleak egingo $# eta (onen a#rreA#zk# eta sinismenen araberakoa izango
$a 8ez $a1 soilik1 egilearen egoera sozio*k#lt#rala ikert#ko:.
2onekin lot#ta1 1-6'ko (amarka$arekin batera (asiko $iren norabi$e
pragmatikoen artean1 besteak beste1 2arrera /stetikarena $#g#1 irak#rleari erreparatzen
$iona 84a#ss 1-!' eta >ser 1-!6:.
&
>l#straziotik $atozen ezag#tza globalen a#rrean1 erresistentzia mo$#an1 kritika lokala egiteari esaten $io1
menpeko ezag#tzen ins#rrekzioa.
26
2ortaz1 para$igma berriaren ak#il#arekin1 egileaz aparteko beste er$ig#ne
batz#ei botatzen $iote erronka0 logozentrismoari1 etnozentrismoari eta %alozentrismoari
(ain z#zen 8Berri$aren eta %eminismo %rantsesaren falogozentrismo kontzept#a
(emen$ik $atorkig#:.
A#rreko egileei Aarrait#z1 /mman#el .e?inasek D+igni%ication an$ sense1
(#manism o% t(e ot(erE 81-!2: lanean $io (itzen esana(ia m#n$#tik eta ik#slearen
kokapenetik $atorrela. Bestea mo$# aske eta kokat#an aztert# be(ar $a1 etikoki1 beste
beste batz#ekin (arremanetan eta ez norberaren legetik begirat#ta1 ne#rria (art#ta eta
orokort#ta.
2a# argitara ateratzean test#aren dekonstrukzioa
4
agertzen zaig# Berri$arekin
batera0 oposaketa binarioen eta kontzept# (ierarkiko eta teorikoen #kapena $akarkig#
egile (onek. /zag#tza sistemak esana(i bakarra Aasotzen $# eta $ekonstr#kzioarekin (a#
$eseraiki na(i $# mekanismoa begi bistan #tziz.
Bekonstr#kzioa Martin 2ei$eggerren destruktion kontzept#tik (art# z#en
Berri$ak1 s#ntsiketa eta $eseraiketa esana(i biak $it#en eta ontologiaren (istorian
kokatzen $en (itzetik1 (ain z#zen.
F(en tra$ition t(#s becomes master1 it $oes so in s#c( a JaH t(at J(at it
OtransmitsO is ma$e so inaccessible1 pro,imallH an$ %or t(e most part1 t(at it rat(er
becomes conceale$. "ra$ition takes J(at (as come $oJn to #s an$ $eli?ers it
o?er to sel%*e?i$enceC it blocks o#r access to t(ose primor$ial Oso#rcesO %rom
J(ic( t(e categories an$ concepts (an$e$ $oJn to #s (a?e been in part =#ite
gen#inelH $raJn. >n$ee$ it makes #s %orget t(at t(eH (a?e (a$ s#c( an origin1
an$ makes #s s#ppose t(at t(e necessitH o% going back to t(ese so#rces is
somet(ing J(ic( Je nee$ not e?en #n$erstan$. 8Martin 2ei$egger1 81-62:.
Being and 7ime. @eJ Mork0 2arper L 5oJ. 4&. orr.:
"est#ek 8men$ebal$eko pentsamol$earen sinbolo eta %enomenoek: esana(i asko
$it#zte. Diferentzia1 Berriraren beste kontzept# giltzarria1 pertzepzioan test#ing#r#ak
4
Berri$aren termino (onek bi prozes# mota erak#sten $it#0 (asteko (izk#ntzan oinarrit#tako
pentsamen$# binarioa erak#sten $# eta (onekin batera $i%erentziaren mekanismoa lanean nola $abilen
89enstock 2''20 166:
2!
ematen $#1 eta test# analisiaren bi$ez biolentzia 8$i%erentzia1 oposaketa1 kontraesan:
(a#ek argit# $aitezke bere (itzetan.
"est#aren baieztapenak test#ing#r#an kokat#ta $eseraikitzen $ira (ortaz eta g#re
lanean $i%erentzia (a#ek (arrapatzen saiat#ko gara0 azaleko ir#$ia eta errealitatea
agerian #zten a(alegin$#ko gara1 genero eta nazio i$entitateen $eseraiketa eginez
ze(atz*me(atz. 2orrela1 $esbi$eraketa ikert#z1 ara#a er$ig#netik m#git#ko $#g# eta
(ierarkia $esorekatzen a(alegin$#ko gara1 $i%erentzia eta ara#aren arteko le(ia eta
elkarreragintza azalerat#z.
.a $econstr#ccin ?#el?e a tener posibili$a$es $e ?encer c#an$o e,pone la
?ac#i$a$ $e las a%irmaciones $e normalizacin H combate s#s e%ectos mPs
perniciosos. Como a%irma Berri$a1 se $ebe $emostrar =#e1 por ca$a par binario1
el tQrmino =#e se presenta como la norma $epen$e1 $e (ec(o1 $el tQrmino
re$#ci$o a ser la $es?iacin1 como s# con$icin $e posibili$a$. +in el tQrmino
reprimi$o1 la DnormaE no se po$rRa rea%irmar como tal. /n otras palabras1 la
DnormaE $ebe s# estat#s a s# relacin con otros tQrminos en #na estr#ct#ra
$i%erencial H no a s# nat#raleza o a ning#na otra relacin con lo %#n$amental.
5es#mien$o1 la DnormaE no es mPs normal1 no tiene meAores arg#mentos
morales o epistemolgicos para ser normati?a $e los =#e tiene la D$es?iacinE.
8C(aitin in Kega L Carbonell 1--0 161:
.ab#rt#z1 test#aren osotas#na #katzen $# (#rbilpen (onek eta bere baitan
kontrako esana(iak $a#$ela baieztatzen1 interpretazio #garitas#na eragiten $#ten
esana(iak1 (ain A#st#. Bi%erentziaren kontzept#aren bi$ez1 ga#zak ezag#tzeko beste
ga#zekin kontrastatzea $errigorrezkoa $#g#la onart#ko $#g# eta (orrekin lot#ta
agertzen $irela oposaketa binarioak1 8Aristotelesen eta meta%isikaren eragina eta eg#n
m#n$#a ezag#tzeko $#g#n mo$#a:. Azkenik1 falogozentrismoaz mintzat#ko gara
$isk#rtso patriarkalaren nag#sitas#na azalerat#ko zaig#lako.
Beconstr#ction $oes not saH anHt(ing against t(e #se%#lness o% mobilizing
#nities. All it saHs is t(at beca#se it is #se%#l it o#g(t not to be mon#mentalize$
as t(e JaH t(ings realH are 8+pi?ak 1--10 65: N all i$entitH is constr#cte$ across
$i%%erence 82all 1-!1 44 in M#?al*Ba?is 1--!:
2
+a#ss#reren al$e (istorikoa 8$iakronikoa: eta $eskriptiboa 8sinkronikoa: (artzen
$it#zte kont#an kontzept# k#lt#ralen interpretazio (istorikoa (elb#r# (art#ta
5
. .an
k#lt#ral ge(ienetan egileak bere garaian kontzept# (oriek nola #lert# zit#en ikertzen $a1
eta ez ga#rko irak#rleak nola #lert#ko lit#zkeen
6
.
Mic(el )o#ca#lten egia eta esanahiaren $isk#rtsibitateak erak#tsiko $ig# (itzek
ematen $iotela balioa eta lek#a ga#zeiC test#ing#r# (istorikoaren eraginak lag#n$#ko
$ig# abstrakzio esentzialistarik ez egiten 8orokortze #nibertsal baztertzailerik ez egiten:C
biopolitika eta i$entitatearen gaiek s#bAektibitatea aztertzen lag#n$#ko $ig#te 8tal$e
(omogeneizantearen barr#ko banako anitzak ik#steko:C boterea eta ezag#tzaren artean
$agoen (arremanak a$ieraziko $ig# ara#ak1 m#gak eta kontrol soziala kont#an (art#
be(ar $it#g#la ikerketa soziala egitean1 izan ere1 dispositifa e$o aparatus
8
ak g#re
portaera eta $isk#rtsoak bi$eratzen $it#.
Berri$ak1 %enomenologia eta estr#kt#ralismoaren artean kokat# z#en
pentsamen$# postestr#kt#ralista. >kergaia eta bere ing#r#nea1 biak (art# zit#en kont#an1
DAatorrizko konple,#tas#naEri b#r#z (itz egin z#enean. >kergaiaren DinskripzioaE e$o
Dtest#altas#naEren garrantzia azpimarrat# na(i $# Berri$aren (#rbilpenak

.
<ostestr#kt#ralismoak emango $ig# lan (onetarako 8post:egit#ra0 egilearen
egoera sozio*(istorikoa aztert#ko $#g# eta bere garaiko $isk#rtsoen eragina bilat#ko
$#g# bere test#etan agertzen $iren ir#$ikapenetan 8>>. atala:. Azkenik1 ir#$i (a#en bi$ez
egileak (art#tako erresistentzia bi$eak ere ikert#ko $it#g#. 2a# egiteko1 /leizegiren
garaiko ir#$ikapen batz#ekin konparat#ko $it#g# bere pertsonaiak eta bere azken
5
Ne3 historicism m#gimen$#ak egiten $#enarekin lot# $aiteke Aoera (a#0 test#a eta test#ing#r#aren
arteko (arremanean oinarrit#tako planteamen$# (istorikoa. .an intelekt#al eta literarioa (istorikoki eta
sozialki aztertzean gertakari isolat# izateari #zten $io eta ing#r#nearekin (arremanetan ipintzen $#1 kanon
mask#linoekin1 a$ibi$ez. 8GaAeri 2''20 461:
6
A#rrerago orainaldiaren hedapenaz (itz egingo $#g#1 (onekin lot#ta $agoen kontzep#a $a 82alberstam
2'':.
!
Dispositif*a e$o 'paratus*a )o#ca#lten termino bat $a eta ezag#tza motek sostengat#tako eta
babest#tako in$arren arteko (arreman estrategiak $ira 89(ab(a 1--40!4:

"est#ak test#ing#rari egiten $io erre%erentzia eta egoera erreala (artzen $# $isk#rtsoaren barr#an.
+inbolo bat beste sinboloekin $#en (arremanak $e%initzen $#1 (arreman (orren arabera al$atzen $a (itzen
esana(ia1 eta $i%erentzia (orrek (ierarkia bortitzak $akartza1 $ekonstr#kzioarekin azaleratzen $irenak.
"est# bakoitzaren berrirak#rketak egin $aitezke (ortaz1 esana(i $esber$inak lort#z irak#rtal$i eta
(arreman $esber$inekin.
2-
antzezlanaren e$izioa ekarriko $#g# bere 8azken: erresistentziaren ezag#tarazteko 8>>>.
atala:.
2a# g#ztia egin a(al izateko1 irak#rlearen 8$oktoregaiaren: sinismen eta
a#rreA#zk#ak kont#an (art#ko $it#g#1 e$o bestela esan$a1 g#re ikerketaren kokapen
i$eologikoa esplizitat# eta bertatik (itz egingo $#g#la a$ierazten ari gara0 test#ari
non$ik eta nola begirat#ko $ion esanez 8>. atala:.
1.1.2. Feminismoa eta postestrukturalismoa
'
)eminismoarentzat oso interesgarriak $ira Berri$a1 )o#ca#lt eta 4ac=#es
.acanen ekarpenakC se,#alitatea1 s#bAektibitatea eta test#alitatea lantzeko tresnak
ematen baitizkiete 89arret 2''20 22:. +#bAektibitatearekin eta (izk#ntzarekin lot#ta
$a#zkag# %eminitatea eta mask#linitatearen ikerketa. Generoaren ir#$ikapena eta
sinbolizazioa 8k#lt#raren arloa: aztertzen $#te %eminista postestr#kt#ralista askok test#
k#lt#ral $esber$inetan 8literat#r lanetaz gain1 pelik#la1 al$izkari eta margolanetan ere:.
)eminista postestr#kt#ralistek bi analisi mota (artzen $it#zte abiap#nt#tzat
8be(arrezko mol$aketak eginez:1 bata Berri$aren diferentziari Aarraitzen $iona eta bestea
)o#ca#lten diskurtsoari. 9otereak $akartzan $esber$intas#nei ez $ie kas# (an$irik
egiten le(enak eta bigarrenak boterea ezag#tza*bi$e mo$#an (artzen $# 8FalbH 2''20
4-:.
Berri$arengan$ik Aaso $# (istoriogra%ia %eministak azalpen orokortzaileetan
oinarrit#tako a#toritatea1 kategoria esentzialistak 8arraza1 klasea1 generoa1 zapal$#ak1
giza nat#ra: eta iraganaren trinkotas#na ir#$ikatzen $#ten narratiba sintetikoak
$e#sezteko marko teorikoa 89arret 2''20 222:. )o#ca#ltengan$ik Aaso $#te
$isk#rtsoaren bazterketa eta $ebek#en ikerketa1 (izk#ntzaren eraginkortas#na eta
izen$atzearen boterearen interpretazioa lan$# $it#en %eminismoarentzat oso erabilgarria
$a. 89arret 2''20 22&:.
-
"esi (onen oinarri i$eologiko nag#sia %eminismoarena $a1 (ori $ela eta1 marko teorikoak eta oinarri
meto$ologikoak %eminismoarekin kontrastat#ko $it#g# azpi atal bakoitzean1 ap#rka*ap#rka1 bi$e teoriko*
meto$ologikoa ze(azt#z.
&'
1.1.3. Subjektuaren krisia eta esentzialismoa
10

Gorago esan bezala1 postestr#kt#ralismoak sub&ektuaren krisian (artzen $#
arnas. 2onek s#bAekt# mask#lino bateratzaile1 #nibertsal eta betierekoa a#zitan Aarri $#
orain arteko tra$izioa kolokan Aarriz. Berri$ak $io i$entitatea (izk#ntzaren eraik#ntza
besterik ez $ela eta )o#ca#ltek (itz egiten $#enak ez $#ela garrantzirrik1 test#ak baizik1
eta test#a irak#rriko $#en norbait egoteak 8GaAeri 2''20 46!:.
Bekonstr#kzioa (aratago Aoan $a e$ozein i$entitate kolektiboren batas#na
zalantzan ipiniz1 eta (onekin batera agertzen zaig# esentzialismoaren gaia. M#gimen$#
sozial asko i$entitate kolektiboen izenean egin izan $ira 8emak#meak1 beltzak1 gaHak
N: eta (onek arazoak ekarri izan $it# arb#iat# na(i $iren orokortze eta baztertze
arrisk#ak $irela*eta 8@eri 2''20 421*422:.
2onen a#rrean G. C(. +pi?ak ikertzaile postkolonialistak D/sentzialismo
estrategikoaE proposat# $#. 2onek esentzialismoa estrategia (#ts bezala #lertzen $#1 eta
ez Demak#meaEren esentziaren errekonozimen$# gisara. /strategia (onek s#bAekt#aren
(eriotzaren osteko $isk#rtso %eministari bi$ea zabaltzen $io1 baina egoeraren analisi
Aarraiarekin orekat#z1 eta esentzialismoak inplizit#ki $#en arrisk#ari a$i begirat#z
8GaAeri 2''20 46-:.
Biana )#ssek (a# A#sti%ikatzen $# esanez na(iz eta emakumeak s#bAekt#a anitza
eta askotarikoa izan begibistakoa $ela alteritatearen (omogeneizazio estrategikoaren
be(arra1 (ots1 n#kleo i$entitario esentzial baten eraketa 8)#ss 1---0 2 in Gonzalez
2''-:. @ira M#?al*Ba?isen lanean (oni b#r#zko bere iritzia topa $ezakeg#C kategoria
mota (a#ek it,iera arbitrarioak izan arren mobilizazio politikorako m#gimen$#
sozialek ga#zatzen $it#ztenez praktikaren bi$ez eta aintzat (artzen ba$ira kokatze
in$ibi$#al eta kolektiboak1 kolektiboen arteko eta barr#ko botere (arremanak eta
baliabi$e k#lt#ral1 politiko eta ekonomikoak1 e$ozein aliantza politikoren eraik#ntza
a(albi$erat#ko $# estrategia (onek 8M#?al*Ba?is 1--!0 11-:.
1'
/sentzialismoaren o(iko $e%inizioa orokorra1 al$akaitza eta pertsona e$o ga#za baten1 berezkoa $en1
benetako esentzian sinistea izango litzateke. 2onela #lertzen z#en Aristotelesek esentzia eta (a# $a
men$ebal$eko meta%isikaren (istorian esentziari b#r#zko $e%iniziorik zabal$#ena 8)#ss 1--!0 25':.
&1
)eminismoak1 beraz1 (ir#garren bi$e bat topat# be(ar $# emak#me*s#bAekt#aren
(eriotza*postestr#kt#ralistak isiltas#na ekarriko liokeelako eta Demak#meE
esentzialistak kontzept# abstrakto batean ber$in$#ko lit#zkeelako banako anitzak.
>kertzaile %eministak se)udun sub&ektibitatea i$azketan (aragiztatzen $ela erak#sten
a(alegin$# $ira. 2izk#ntzaren erabilera eta e$#kiak sinbolikoak eta esana(i*emaleak
$irela a$ierazi na(i izan $# 8GaAeri 2''20 46-:.
1.1.4. onna !ara"a#ren Cyborg mani%estua &1''0(
11
Bonna 2araJaHren ekarpenari b#r#z (itz egiten $enean (ir# arlo nabarmentzen
$ira bere lanean 82araJaH 1--' eta 1--1:0 ezag#tza e$o Aakintza kokat#ta $agoela
8situated kno3ledge:1 (onen a#rrekaria $en ik#sp#nt#aren teoria 8standpoint theor!: eta
9!borgak ekarri $ig#n generoaren eta gorp#tzaren m#gen malg#tas#na.
.e(enengo bi arloetan azpimarratzen $en i$eia $a m#n$#a ezag#t#1 interpretat#
eta baloratzeko mo$#a bal$intzat#ta $agoela1 beste lek# batz#etan esan $#g#n bezala1
(istoriko eta k#lt#ralki bal$intzat#ta. 9egiratzeko1 bizitzeko1 #lertzeko mo$#
$esber$inak $a#$ela eta $ikotomia1 kategoria1 sailkapen1 orokortas#n eta
(ierarkizazioek ez $#tela zentz#rik ga#r eg#n 8esentzialismoari kritika egiten $io egile
(onek ere1 %eminismoaren kas#ari a$i begirat#z:.
3okat#tako ezag#tza 2araJaHk ik#sp#nt#aren teoriari egin$ako kritikatik
12
sort# zen. 3okapen epistemologikoari egiten $io erre%erentzia $isk#rtso inter*
s#bAektiboak aztertzeko balio $#en meto$o postmo$erno (onek. 3okat#tako ezag#tzarekin
azalerat# na(i $#ena $a kontziente ala inkontzienteki ikertzaile g#ztiak abiatzen $irela
bere s#bAektibotas#netik eta bere test#ing#r# k#lt#raletik ikergaiari b#r#z (itz egitean1
(a# $a1 meto$oa gora*be(era1 ikerketa g#ztiek $#te ik#sp#nt# Aakin bat.
11
2araJaHren test# (onek eragin (an$ia izan $# bai %eminismoan baita postestr#kt#ralismoan ere1 eta
(ori $a (ona ekartzearen arrazoia. Gainera1 g#re tesian ere esang#rats#a $ela esan be(ar $#g#.
12
+an$ra 2ar$ingek 1-6 eta 1-!ko lanetan ezag#tza enpiriko eta positibistari kritika egin zion
materialismo (istorikoaren il$otik. >k#sp#nt# asko $a#$ela $io1 maila sozialaren eta tal$e bateko ala
besteko ki$ea zaren ne#rrian. 2onekin batera menpeko e$o baztert#en ezag#tza balioesten $# esanez
s#bAekt# epistemiko pribilegiat#ak $irela (a#ek1 menperatzaileek beste interes ez $#telako eta argiago
azal$# a(al $#telako errealitatea1 beste ik#spegi bat emanez. Bonna 2araJaHk (onen esentzialismoa
kritikatzen $#1 2ar$ingek emak#meen esperientziari b#r#z (itz egiten $#elako. /mak#me mota
$esber$inak $a#$ela esaten $# 2araJaHk eta bereizketa eragiten $#ten ar$atzei begirat# be(ar zaiela
8generoa1 klasea1 arraza1 ...:1 bakoitzak bere errealitatea aztert#1 s#bAektibitate zatikat#aren barr#an (a#en
arteko elkarrekintzak ezag#t# eta g#t,iengo tal$eak artik#lat# a(al izateko. 2onek bereizketen ezag#tza
$esber$inak ekarriko $izkig# eta ezag#tza kokat#a eta partziala $ela erak#tsiko.
&2
>k#sp#nt#a1 8e$ozein:1 ne#troa ez $enez1 ikertzaileak politikoki kokat# be(arko
l#ke bere b#r#a 2araJaHren #stez1 ikertzaileak bere ik#sp#nt#a ze(azt# eta argitze
al$era1 ezer ez ezk#tatzeko eta anbig#otas#nak eki$iteko. 2orrela1 perspektiba #gari
$a#$ela kont#an (artzean1 ezag#tza kokat#a eta partziala $ela erak#sten $#1 eta mo$#
(onetan1 errealitatera (#rbil$# a(al izango $a ikertzailea ik#sp#nt# g#ztien
bat#ketarekin.
+akon$# $ezag#n orain (ir#garren arloa0 bere lanik irak#rriena izan $en 9!borg
mani%est#a.
2asteko #metokiaren nat#ralizazioa #katzen $# eta %eminismo mota
ko(erenteen ta,onomia arb#iatzen1 %eminismoan batas#n politiko*poetikoa be(ar $ela
esaten $#1 baina ez Aabetze1 barne(artze1 i$enti%ikazio baztertzailean oinarrit#ta $agoena.
9atas#n esentziala eta (izk#ntza kom#na baztert# eta koalizioak1 a%initateak1 zientzia
%eministari lek# egiten $ie.
/sentzialismoaren kontrako (itzak esaten $it#. >$entitateak kontraesankorrak1
partzialak eta estrategikoak $ir#$itela $io.
@o e,iste na$a en el (ec(o $e ser m#Aer =#e #na $e manera nat#ral a las
m#Aeres. @o e,iste incl#so el esta$o $e ser m#Aer1 =#e1 en sR mismo1 es #na
categorRa enormemente compleAa constr#i$a $entro $e contesta$os $isc#rsos
cientR%ico*se,#ales H $e otras prPcticas sociales 82araJaH 1--10 264:
>parramerikako ezkerreko eta %eminismoaren m#gimen$#ei kritika egiten $ie
batas#n esentzialaren bila Aoan $irelako etengabeko banaketen a#rrean. 9aina egile
(onen arabera1 (onekin batera beste Aoera bat egon $a1 berak $e%en$atzen $#ena1
i$entitatearena ez $ena1 koalizio eta ki$etas#nena baizik.
Gorp#tzak botere eta i$entitate mapak $irela esaten $#. M#nstroek beti $e%init#
izan $it#ztela men$ebal$eko ir#$imenean kom#nitatearen m#gak. D@o e,iste imp#lso
en los c!borgs para pro$#cir #na teorRa total1 pero sR #na e,periencia Rntima $e las
%ronteras1 $e s# constr#ccin H $e s# $econstr#ccinE 82araJaH 1--'0 &1':. 6a#riak
&&
osatzeko birsork#ntza be(ar $#g#la $io1 ez berpizk#n$ea1 eta (onen barr#an generorik
gabeko m#nstroen m#n$#aren amets #topikoa $ago bere (itzetan.
9!borgarekin i$entitatearen1 gorp#tzen1 (arremanen eta espazioen m#gak
(a#steko gonbitea egiten $ig#. D4ainkosa izan baino c!borga na(iagoE esanez amaitzen
$# bere test#a. 2ona Aarraian 9!borgaren $e%inizioa0
7n c!borg es #n organismo cibernQtico1 #n (Rbri$o $e mP=#ina H organismo1 #na
criat#ra $e reali$a$ social H tambiQn $e %iccin 8N: to$os somos =#imeras1
(Rbri$os teoriza$os H %abrica$os $e mP=#ina H organismo 8N: es #na criat#ra en
#n m#n$o post genQrico 8N: #n ser no ata$o a ning#na $epen$encia 8N: el#$e
el paso $e la #ni$a$ original1 $e i$enti%icacin con la nat#raleza en el senti$o
occi$ental 8N: necesitan conectar0 parecen tener #n senti$o nat#ral $e la
asociacin en %rentes para la accin polRtica1 a#n=#e sin parti$os $e ?ang#ar$ia.

@at#ra eta k#lt#ra1 pribat#a eta p#blikoaren arteko bereizketa gain$it# eta
elkarrekin (arremanetan Aartzen $it# c!borgak. Gizakia eta izakiaren arteko m#gak
ap#rtzen $it# 8pertsona eta animalia:C 8g:izakiaren eta makinen artekoak 8nat#rala eta
arti%iziala1 gorp#tza eta b#r#aSgogoa:C baita %isikoa $ena eta ez $enaren artekoak ere
8lek# g#ztietan $a#$en eta ik#sezinak $iren aparat# mikroelektronikoak:. /rresistentzia
eta giltza$#rarako mitoa $a c!borgarena.
+i alg#na ?ez %#e i$eolgicamente posible caracterizar las ?i$as $e las m#Aeres
me$iante la $istincin entre los campos pTblico H pri?a$o es a(ora #na i$eologRa
completamente engaa$ora. <re%iero #na imagen $e ca$ena i$eolgica =#e
s#giera la pro%#sin $e espacios e i$enti$a$es H la permeabili$a$ $e las %ronteras
en el c#erpo personal H en el polRtico. 2ogar1 merca$o1 p#esto $e trabaAo
rem#nera$o1 esta$o1 esc#ela1 clRnica*(ospital e iglesia. @o e,iste #n l#gar para
las m#Aeres en estas ca$enas1 +i apren$emos cmo leer esas re$es $e po$er $e
?i$a social1 po$remos apren$er n#e?os acoplamientos1 n#e?as coaliciones.
82araJaH 1--10 2-1:
&4
Gain$it#tako m#gak eta %#sio boterets#etara garamatza c!borgak. 9oterea eta
plazerraren al$e borrokatzeko esana(i berriak bilat# be(ar $it#g#la $io1 eta (orretarako
betiko $#alismoen ik#sp#nt#an 8i$ealismoa eta materialismoa1 kas#: $esbi$eraketa t,iki
bat egin be(ar $#g#.
.as $icotomRas entre la mente H el c#erpo1 lo animal H lo (#mano1 el organismo
H la mP=#ina1 lo pTblico H lo pri?a$o1 la nat#raleza H la c#lt#ra1 los (ombres H
las m#Aeres1 lo primiti?o H lo ci?iliza$o estPn p#estas i$eolgicamente en
entre$ic(o. .a sit#acin act#al $e las m#Aeres es s# integracinSe,plotacin en
#n sistema m#n$ial $e pro$#ccinSrepro$#ccin H $e com#nicacin llama$o
in%ormPtica $e la $ominacin. /l (ogar1 el sitio $e trabaAo1 el merca$o1 la plaza
pTblica1 el propio c#erpo1 to$o1 p#e$e ser $ispersa$o H conecta$o $e manera
polimor%a1 casi in%inita1 con enormes consec#encias para las m#Aeres H para
otros. /l c!borg es #na especie $e Ho personal1 postmo$erno H colecti?o1
$esmonta$o H ?#elto a montar. /s el Ho =#e las %eministas $eben co$i%icar
82araJaH 1--10 2!-:.
Besbi$eraketa (a#en artean irak#rketa eta i$azketa %eministak aipatzen $it#1
A$rienne 5ic(en berrik#sketa gogorarazten $ig# bere proposamenak1 baita Berri$aren
$ekonstr#kzioa ere. >$azteak esana(i berezia izan $# tal$e kolonizat# g#ztientzat1
erabakigarria izan $a men$ebal$eko mitoarentzat a(ozko eta i$atzizko1 primitiboak eta
zibilizat#ak bezalako banaketak egitean eta geroago agert# zaig#n Aoera
postmo$ernistentzat ere men$ebal$eko %alogozentrismoari a#rre egiteko.
/g#ngo le(ia politikoaren %orma garrantzits#ena i$azketaren esana(iarena $a.
/sana(ia sortzeko sarrera ematen $#en i$azketaren tresnak esk#etan (art# be(ar $it#g#1
bestetas#na asmat# z#ten (erramintak.
.as (erramientas son a men#$o (istorias1 c#entos conta$os $e n#e?o1 ?ersiones
=#e in?ierten H =#e $esplazan los $#alismos AerPr=#icos $e las i$enti$a$es
nat#raliza$as. .as (istorias %emeninas $e c!borg tienen como tarea la $e
co$i%icar $e n#e?o la com#nicacin H la inteligencia para s#b?ertir el man$o H el
control. 82araJaH 1--10 &'':
&5
9i a$ibi$e ematen $izkig#0 C(errRe Moragaren $iving in the 3ar !ears 81-&:
eta A#$re .or$eren :ister outsider 81-4:. 9atak i$entitatearen gaia aztertzen $#
Aatorrizko (izk#ntzaren Aabe izan ez $enean1 Aatorrizko (istoria kontat# ez $#enean e$o
(eterose,#alitate leAitimoaren armonian bizi izan ez $enean eta (orren on$orioz ezin
$#enean bere i$entitatea inozentziaren galeran e$o amaren eta aitaren izen nat#ralen
esk#bi$ean oinarrit#. 9esteak m#n$#aren s#perbibentziaren a#kera m#getan bizitzeko
gaitas#nean kokatzen $#. 2araJaHk $io c!borgen politika (izk#ntzaren al$eko eta
kom#nikazio per%ekt#aren kontrako borroka $ela1 %alogozentrismoaren $ogmaren
kontra.
>rak#rketa eta i$azketa mo$# (onek politika i$enti%ikazioarekin1 abangoar$iako
parti$#ekin1 p#r#tas#narekin eta amatas#narekin lotzeaz libratzen $it# emak#meak.
9iktimizazioa arb#iatzen $it#zten emak#me eta bestelako c!borgak $it#en bi$etik
pasatzen $a Aar$#era (a# bizitza erreala gozat# a(al izateko. /#ren gorp#tzen eta
Aen$arteen berri$azketa egiten ari $ira.
9!borg mani%est#aren oinarriak azkenean bi (a#ek $ira0 a: teoria #nibertsal eta
oro(artzaileak ekoiztea errealitatetik i(es egiten $#en akats bat $aC eta b: zientzia eta
teknologia g#re gorp#tzak eta tresnak azaltzeko erabili $it#g#n $#alismoen laberintotik
irteteko bitartekari posibleak $ira. D@o se trata $el s#eo $e #n leng#aAe comTn1 sino $e
#na po$erosa e in%iel (eteroglosia. +igni%ica al mismo tiempo constr#ir H $estr#ir
mP=#inas1 i$enti$a$es1 categorRas1 relaciones1 (istorias $el espacioE 82araJaH 1--10
&11:.
2onekin lot#ta $a#$e1 (emen lab#rki ba$a ere ir#zkin$# na(i $it#g#n1
gorp#tzaren antropologia eta praktikaren teoria %eminista0 (aragiztat#tako gorp#tzaren
eta agentziaren kontzept#ak $akartzate. 2ona (emen1 Mari .#z /stebanek proposatzen
$it#en gorp#tz ibilbi$eak il$o (oni Aarrait#z0
.os itinerarios corporales 8N: me (aUnV permiti$o abor$ar $e otra manera s#
e,periencia corporal H social1 toman$o a estas personas como agentes $e s#
propia ?i$a H no e,cl#si?amente como ?Rctimas $e #n $etermina$o sistema $e
gQnero H $e #na c#lt#ra corporal (egemnica en Gcci$ente =#e (ace $el c#erpo
#n terreno pri?ilegia$o para la s#bor$inacin social 8N: se tienen en c#enta las
&6
e,igencias H s#%rimientos a los =#e son someti$os coti$ianamente los s#Aetos por
ser parte $e #na c#lt#ra =#e es interioriza$a H as#mi$a1 $e #na socie$a$ =#e
pro?oca $esig#al$a$es sociales $e $i%erente tipo =#e ?an inscritas en el c#erpo.
8/steban 2''40 1':
>bilbi$e (a#etan1 )o#ca#lti Aarrait#z1 gorp#tza k#lt#ran sartzean agertzen $iren
erresistentziei arreta berezia ipiniko zaie1 k#lt#raren a#rreko banakoen erantz#n eta
eral$aketa kontziente eta inkontzientei. 2a# egin$a1 pertsonek s#bAekt# kokapena
lort#ko $#te eta (arekin agentzia etorriko $a0
"omar a las personas como agentes conlle?a tambiQn #n mo?imiento1 #n
$esplazamiento epistemolgico H empRrico en el =#e1 por otra parte1 estP
implica$a parte $el mo?imiento %eminista H $e la teorRa social act#al $el c#erpo0
pasar $e consi$erar el c#erpo como #n obAeto a consi$erarlo como #n s#Aeto 8N:
este $esplazamiento %acilita a$emPs1 $es$e mi p#nto $e ?ista1 seg#ir ponien$o en
c#estin la i$ea $e lo masc#lino H lo %emenino como categorRas estables1 %iAas1
sin %is#ras1 H permite mostrar =#e la i$enti$a$ $e gQnero es siempre #na
i$enti$a$ corporal1 =#e nos i$enti%icamos en relacin al gQnero $entro H a partir
$e #na $etermina$a corporei$a$1 $es$e #na ?i?encia H #na percepcin
$etermina$a $e nosotrosSas mismosSas como seres carnalesC #na corporei$a$ =#e
es a$emPs absol#tamente $inPmica 8/steban 2''4011:
Gorp#tz ibilbi$eok bizitzaren prozes# in$ibi$#aletara eramango gait#zte1 baina
baita tal$e batengana ere1 egit#ra sozial ze(atzen barr#an gertatzen $irelako1 (ala ere1
s#bAekt# (a#en Aar$#era sozialei1 gorp#tz praktikei emango $ieg# zentralitatea. D/l
c#erpo es consi$era$o1 por tanto1 #n n#$o $e estr#ct#ra H accin1 el l#gar $e la ?i?encia1
el $eseo1 la re%le,in1 la resistencia1 la contestacin H el cambio social en $i%erentes
encr#ciAa$as econmicas1 polRticas1 se,#ales1 estQticas e intelect#alesE 8/steban 2''40
54:.
/stebanen proposamen teoriko*meto$ologikoak (ir# osagarri $it#0 gorp#tzari
garrantzia eman be(ar $iog# egit#ra sozialaren (izk#ntza $elakoC banakakoari begirat#
be(ar $iog# tal$earen or$ezkari bezalaC eta hibridoa (art#ko $#g#1 eral$at#a eta $es*
generizat#a izan $aitekeen m#n$# baterako bal$intza mo$#an 8/steban 2''0 11:.
&!
"'' 2ostmodernismoa
;7he postmodern turn and the ne3 cultural politics of
difference< trash the monolithic and homogeneous in the
name of diversit! multiplicit! and hetereogeneit!= to
re&ect the abstract general and universal in light of the
concrete specific and particular= and to historicize
conte)tualize and pluralize b! highlighting the
contingent provisional variable tentative shifting and
changing 8Cornel Fest in 9enstock 2''20 1!:
1.2.1. Sarrera orokorra
<osmo$ernismoa1 ga#rko k#lt#raren1 egit#ra sozialaren eta s#bAekt#aren egoerari
begiratzen $ion m#gimen$# artistiko zabala $a. Men$ebal$eko balio sistema
berbaloratzea $# (elb#r#1 errealitate obAektiboa1 morala eta ara# sozialak a#zitan Aarriz.
"eoria1 i$eologia eta konbentzioen a#rrean sinesgogor eta kritiko agertzen $a
postmo$ernoa eta era berean1 arteetako estilo eta kontzept# batz#ei egiten $io
erre%erentzia (itz (onek. <ostestr#kt#ralistengan$ik (#rbil $a#$e egia (#ts eta bakarrean
ez $#telako sinisten eta errealitatea eraikita $agoela esatean.

Mo$ernismoari erantz#ten $ion m#gimen$# (onek1 >>. M#n$# Gerraren
amaierarekin (asi zen eta 1-6'ko (amarka$an arteaz (aratago (e$at# zen "(omas
"(omas +. 3#(nen <ara$igma al$aketarekin 8literat#ra konparat#ari b#r#zko atalean ere
agert#ko zaig#na:. 3#lt#ra1 i$entitate1 (istoria eta (izk#ntza mo$ernoaren berrik#spen
errotikakoa egiten $#en teoria $a0 mo$ernitatearen k#lt#ra elitista b#rgesaren #kapena.
3onple,#a1 erlatibista1 kontraesankorra1 anbig#oa eta egit#rarik gabekoa izatea leporat#
izan $iote.
"eorialari erre%erentzialak (#rrengoak $ira1 besteak beste0 4ac=#es Berri$a1
Mic(el )o#ca#lt1 4ean )ranIois .Hotar$1 5ic(ar$ 5ortH eta 4ean 9a#$rillar$.
<ostestr#kt#ralismoaren atalean azal$# $it#g#n Berri$aren $ekonstr#kzioa eta
&
)o#ca#lten (izk#ntzaren menperak#ntza eta boterearen $isk#rtsibotas#na agertzen
zaizkig# postmo$ernismoan ere 8ik#s 1.1. azpiatala:.
4ean*)ranIois .Hotar$ bere 7he /ostmodern condition 81-!: lanean
#nibertsalitatearen1 orokortas#naren eta metanarratiben kontra agertzen $a. 5ortHk
Aarrera anti %#n$azionalista eta anti esentzialista bere eginez (a#,e esaten $#0 %iloso%iak
ez $#ela zientzia imitat# be(ar. 9a#$rillar$en lanean ik#s $ezakeg# errealitatea zein#en
tr#keen azpian ezk#tatzen $ela simulakroa eta simulazioa bi$erat#z
1&
.

<ostmo$ernistek D$esleAitimatzen $it#zte pentsamen$# mo$ernoaren teoria
%#n$azionalak $eit#rikoak1 z#zenbi$ean1 zientzian1 me$ik#ntzan1 politikan1 ekonomian
eta teoria sozialean erabiltzen $irenakE eta Men$ebal$eko pentsamen$#aren lerro
nag#siak Dez $irela ez #nibertsal ezta al$aezinak ere1 il#straziotik $atoz1 (istoria
intelekt#alaren #ne Aakin batetikE $iote 89enstock 2''20 1!61 itz#lpenak ge#reak $ira:.
.Hotar$ek 81-!: Dmetanarratiben a#rrean sinesgogor agertzen $enaE bezala
$e%initzen $# posmo$ernoa. Metanarrazioak
14
(istorikoak eta kontinAenteak $irelako1
i$atzi ziren garaiko egoera (istoriko eta sozialaren eragina Aaso z#telako1 eta (orren
on$orioz ezin $#telako a(istoriko1 oroAakile eta arrazionala $en s#bAekt#a izan.
"eorialari (onek arrazoiaren ge(iegikeriak salat# eta errealitatearen aniztas#na
al$arrikatzen $it#.
/l esta$o $e la c#lt#ra $esp#Qs $e las trans%ormaciones =#e (an a%ecta$o a las
reglas $e A#ego $e la ciencia1 $e la literat#ra H $e las artes a partir $el siglo ;>;
8N: la c#lt#ra 8N: como #n entrama$o $e %ormaciones $isc#rsi?as en las =#e la
narracin tiene #n papel $e primer or$en 8N: la posmo$erni$a$ como #n esta$o
$e incre$#li$a$ con respecto a los metarrelatos legitima$ores =#e (abRan
s#stenta$o la c#lt#ra mo$erna 8N: la posmo$erni$a$ 8N: #n eAercicio $e
$iagnosis social H c#lt#ral =#e entien$e la sit#acin contemporPnea como la
1&
+im#lakroa $a bere erre%erentea s#ntsitzen amaitzen $#en ir#$iaren azken %asea. >n%ormazioaren
Aen$artearen $iagnostikoa egiten $# errealitatearekin $#en lot#raren eta ir#$ikapenaren paperaren analisia
eginez. Mo$ernitatearen mitoak eta nat#ralizatzeko Aoera kritikatzen $it# 8a#rrerapena1 egia1 nia1N:
8Cabo L 5aba$e 2''60 14-*15':.
14
;K>>>. men$eak Dbaieztapen mo$ernoE batz#k sort# zit#en0 gizakien batas#na1 sork#ntza banakoaren
baitan $agoela1 Men$ebal$earen nag#sitas#n berezkoa1 egia lortzeko bi$ea ikerketa zienti%ikoa $ela1
(istoria lineala $ela eta berarekin garapen soziala $akarrela 89enstock 2''20 1!6:.
&-
crisis $e los metarrelatos mo$ernos $e legitimacin 8N: la imposicin sobre
alg#nos $e los gran$es principios mo$ernos $e #na mira$a crRtica =#e les niega
%#n$amentalmente s# a#toe?i$encia H los consi$era $es$e #n p#nto $e ?ista en el
=#e el rec(azo $e s# capaci$a$ legitima$ora H totalizante se ?#el?e cr#cial. <or
ese moti?o se p#e$e atrib#ir al saber posmo$erno #na maHor sensibili$a$ (acia
la $i%erencia H #n maHor Qn%asis sobre las $eterminaciones locales1 a$emPs $e
#na orientacin com#nicacional H pragmPtica m#c(o mPs $esarrolla$a 8.Hotar$
in Cabo L 5aba$e 2''60 146*14:
.egitimazioaren ing#r#an .Hotar$ek (#rrengoa esaten $#0 legitimazio
epistemiko eta politikoak ezin $ira egin metanarratiba %iloso%ikoetan. Aro
postmo$ernoan legitimazioa pl#ral1 lokal eta inmanente bi(#rtzen $a 8)raser L
@ic(olson 1--&0 41:.
.iterat#rari begira esan $ezakeg# postmo$ernismoak gogoeta teorikoari eragin
$iola. A#rreko tra$izioa berbaloratzera eraman gait# eta literat#raren kontzept#a1
bal$intzak eta $isk#rtsoa garai mo$ernoan k#lt#ralki sort# zirela kont#an (artzera.
Mo$# (onetan1 pentsamen$# mo$ernoaren a#rrekarien analisi i$eologikoa e$o
#nibertsaltas#n asmoen erlatibizazioa egingo $it#g# 8Cabo L 5aba$e 2''60 142:.
2omi 3. 9(ab(a ikertzaile postkolonialak $io 8ik#s postkolonialismoari b#r#zko
azpiatala: izaera postmo$ernoak1 i$eia etnozentriko mo$ernoen m#ga epistemologikoez
gain1 bestelako (istoria eta a(ots minorizat# eta $isi$enteen en#ntziazio m#gak ere
ba$irela Aakitean $atzala 89(ab(a 1--40 5:.
)re$ric 4amesonen #stez1 postmo$ernoa bi al$iz inskribat#tako izen$apena $a0
gertaera (istorikoa 8kapitalismo m#ltinazional berantiarra: eta gertaera (istorikoaren
s#bAekt#ari esana(ia emateko prozes# estetiko*i$eologikoa 89(ab(a 1--40 214:.
1.2.2. *ostmodernismoa eta %eminismoa
)eminismoak postmo$ernismoarekin $#en (arremana oso konple,#a $a.
9atz#en #stez1 %eminismoa1 mar,ismoa bezala1 metanarratiben artean kokat# be(ar $a1
$isk#rtso mo$ernoa $a. /ta (orregatik postmo$ernismoak %eminismoa $e#sezt#ko l#ke.
4'
9este batz#entzat1 berriz1 postmo$ernismoak %eminismoa asko aberast# $ezake1 tresna
berriak emanez eta bien arteko (art#*emana $esiragarria $a. 9aieztapen (oriek egin
$it#zten egileetako batz#k ik#siko $it#g# Aarraian.
+(eHla 9en(abibek postmo$ernismoaren arrisk#ak erak#sten $izkig#1 bien
arteko i$enti%ikazioa arb#iat#z baina elkarren arteko elkartas#n partziala eta
estrategikoa s#stat#z 89en(abib 2''60 2-:.
Al$eko ga#zen artean azpimarratzen $# postmo$ernismoak erak#tsi a(al $ig#la
pentsamen$# %#n$azionala eta #topiak $esbi$era $aitezkeela1 eta (ori azaltzen $#ten
trikimail# teoriko eta politikoak $a#$ela. 9aina (onek ez l#ke ekarri be(ar #topia
betirako lagatzea 89en(abib 2''60 26':.
3ontrako ga#zen artean a$ierazten $# postmo$ernistak oker $a#$ela esaten
$#tenean metanarratiben1 gizonaren1 (istoriaren eta meta%isikaren (eriotzak 84ane )la,:
bakarrik a(albi$etzen $it#ztela a#kera kontzept#al eta normatibo batz#k.
<ostmo$ernismoaren bertsio gogorrak %eminismoa artik#lazio teoriko mo$#an
inko(erente bi(#rtzen $# borrokan ari $en m#gimen$# sozial bat $ela kont#an (artzen
ba$#g# 89en(abib 2''60 2&-:0

.as tres tesis $e la ?ersin %#erte $el postmo$ernismo0 la m#erte $el (ombre
enten$i$a como la m#erte $el s#Aeto a#tnomo a#torre%le,i?o1 capaz $e act#ar
$e ac#er$o con principiosC la m#erte $e la (istoria1 enten$i$a como el corte $el
interQs epistQmico en la (istoria $e los gr#pos en l#c(a para la constr#ccin $e
s#s narrati?as $el pasa$oC H la m#erte $e la meta%Rsica1 enten$i$a como la
imposibili$a$ $e criticar oN legitimar instit#ciones1 prPcticas H tra$iciones si no
es a tra?Qs $e la apelacin inmanente a la a#tolegitimacin $e las Dpe=#eas
narrati?asE. >nterpreta$o asR1 el posmo$ernismo soca?a el compromiso %eminista
con la capaci$a$ $e $ecisin $e las m#Aeres H s# senti$o $e i$enti$a$ personal1
con la reapropiacin $e la propia (istoria $e las m#Aeres en nombre $e #n %#t#ro
emancipa$o1 H con el eAercicio $e #na crRtica social ra$ical =#e $esc#bre el
gQnero Den to$a s# interminable ?arie$a$ H montona similit#$E 89en(abib
2''60 25-:
41
+Hl?ia FalbHk 82''2: arrisk#ak ik#sten $izkio postmo$ernismoari eta @ancH
)raser*ek eta Geral$ine @ic(olson*ek 81--&: bi m#gimen$#en arteko elkar elikatzea
proposatzen $#te1 8(a#en #stez1 batak besteari emango $iolako %alta zaiona:.
FalbHren (itzetan1 postmo$ernismoak generoa1 arraza eta klase kontzept#ak
errazegi $esegin $it#C patriarkat#a eta arrazakeria in$ar sozial boterets#ak izaten
Aarraitzen $#te eta kapitalismoa1 %orma berria izan arren1 ez $a orain$ik $esagert#.
FalbH (ir# sistema (a#ek elkar $e%initzearen al$e agertzen $a eta nazioarteko ik#spegia
b#ltzatzen $# 8FalbH 2''20 4!:. 2onekin batera botere (arremanen test#ing#r# soziala
ez zaintzea kritikatzen $#1 baita genero $esber$intas#na ikertzeko interesik ez agertzea
ere 8FalbH 2''20 5':.
)raser eta @ic(olsonek postmo$ernismoaren eta %eminismoaren in$arg#ne eta
a(#lg#neak zerren$atzen $it#zte gero elkarri eskaini a(al $izkiotenak aipat#z0
<ostmo$ernists o%%er sop(isticate$ an$ pers#asi?e criticism o% %#n$ationalism
an$ essentialism1 b#t t(eir conceptions o% social criticism ten$ to be anaemic.
)eminists o%%er rob#st conceptions o% social criticism1 b#t t(eH ten$1 at times1 to
lapse into %#n$ationalism an$ essentialism 8N: A postmo$ernist re%lection on
%eminist t(eorH re?eals $isabling ?estiges o% essentialism1 J(ile a %eminist
re%lection on postmo$ernism re?eals an$rocentrism an$ political nai?ette 8N:
Je consi$er t(e prospects %or a postmo$ernist %eminism 8)raser L @ic(olson
1--&0 415*416:
2onen a#rrean on$orioztatzen $#te %eminista*postmo$ernista kategoria
tenporalitateak elikat#ko l#keela kategoria instit#zional (istoriko ze(atzekin1 (ala nola1
mo$ernoa1 m#gat#a1 %amilia n#klearra. 2onez gain ez litzateke #nibertsalista izangoC
eta k#lt#rarteko e$o garaien arteko begira$a $#enean bere arreta konparatista izango $a.
Al$aketa eta kontrasteak aintzat (art#ko $it# eta s#bAekt# (istorikoaren i$eia erabiliko
$#.
/mak#mea eta %emeninoa nozioak or$ezkat#ko $it# i$entitate sozialaren
eraikitako kontzepzio konple,# eta pl#ralekin1 generoa klasea1 arraza1 etnizitatea1 a$ina
42
eta se,# orientazioa bezalakoekin batera aztert#z. <ragmatikoa izango $a eta
(#tsegiteak izango $it#1 ikergai bakoitzaren araberako meto$o eta kategoriak Aosiko $it#
tresna #gari erabiliz be(ar $enean eta meto$o %eminista e$o epistemologia %eminista
bezalakoak ez erabiliz a$iera sing#lar eta bakarrean 8)raser L @ic(olson 1--&0 42-:.
.an (onetarako aipat#tako kritikak aintzat (art#ko $it#g# eta %eminismoarentzat
erabilgarriak $iren tresna eta (#rbilpen postmo$ernoak erabiliko $it#g#1 (ala nola1
esentzialismoaren arrisk#a 81.1.&. azpiatalean ere aipat# $#g#na:. /ra berean1
test#ing#r# lokal eta (istorikoa ikert#ko $#g# eta kategoria bat baino ge(iago $a#$ela
al$arrikat#ko $#g# generoa1 nazioa eta klasea aztertzeko.
>zan ere1 generoa eta nazioaren parametroei lek# egiten $iog#nean
posmo$ernismoan egoera kontraesankorraren a#rrean ga#$e 8ze(azki estat#rik gabeko
nazioetako emak#me i$azleei gagozkionean:. Metanarratiba bat $eseraiki a(al izateko
le(enago eraikita egon be(ar $elako. 3as# (orretan kont#an (art# be(ar $#g# 2elena
Gonzalezek $ioena0
.a m#erte $e los metarrelatos no es posible en #n $isc#rso =#e aTn no $ispone
$e #n metarrelato legitima$o propio. /sto N lle?a a las escritoras a $econstr#ir
las re%erencias (istricas H mRticas $e las tra$iciones N en paralelo a la
reconstr#ccin $el metarrelato nacional N .a necesi$a$ $e la (istoria H $e los
mitos (aH =#e ponerla en relacin con la bTs=#e$a $e los orRgenes con el %in $e
constr#ir H legitimar la con%ig#racin i$entitaria emergente1 H1 en consec#encia1
legitimar $e maneras $i?ersas los n#e?os s#Aetos H1 en partic#lar1 este s#Aeto
(istrico. 8Gonzalez 2''-0 1'2:
15
' Oinarrizta,en teorikoa: ,ostkolonialismoa eta 5eminismoa
'"' Sarrera orokorra
Es necesario establecer un nuevo paradigma diferente e
innovador en la investigaci1n human-stica para #ue as-
15
3atalina /leizegik1 a$ibi$ez1 /#skal 2erriaren metanarratiba 8nazioarena: eraikitzen $# eta al$i berean
emak#mearen 8generoarena: $isk#rtsoa $eseraikitzen.
4&
los especialistas puedan dedicarse libremente a la pol-tica
! los intereses del presente 8+ai$ 1--60 4!-*4':
Atal (onen sarreran esan bezala1 <ara$igma al$aketa gertat# zenetik $akig# ez
$agoela Egia 'bsolutu eta 4b&ektiborik1 (ori $ela eta1 teoria eta meto$ologia
$esber$inak erabili be(ar $it#g#1 test#ing#r# eta perspektibaren eraginak bistatik gal$#
gabe. 9en(abibek esaten $ig# egiaren pis#zko bermeak (il egin $irela1 Dno (aH criterios
$e ?er$a$ =#e trascien$an los $isc#rsos locales1 sino slo la l#c(a interminable $e
narrati?as locales $isp#tan$o entre sR s# legitimacinE 89en(abib 2''60 2&:
)o#ca#ltek $isk#rtsoaren zaintza aztert# z#en aparat# $iziplina ezarleetan eta
on$orioztat# z#en $iziplina baten DegiaE esatean onarpen eta bazterketen sare
konple,#ei b#r#z (itz egitea $ela. "est#ing#r# Aakinetan bal$intza (a#ek #lertzeko
$enbora eta espazio $esber$inei erreparat# be(ar zaie1 (orrela1 (amaika Aakintza*
bi$e $a#$ela #lert#z. 89arret 2''20 224:. 2onek g#ztiak argitara ekartzen $#
errealitatea ezag#tzeko bi$e ona $ela $iziplina #garitatik aztertzea. 2orregatik tesi
(onetan kont#an izango $it#g# (istoria1 antropologia1 soziologia eta literat#ratik Aaso
$it#g#n ikerketak.
Maria 4ose Kegaren (itzetan1 test# literario eta (istorikoak
$iziplinartekotas#netik (eltzeko (#rrengo (ir#rak tartekatzen $ira0 arazo epistemikoa
8kokapen $isk#rtsiboaren gabezia:1 ir#$ikapen arazoa 8e#ren b#r#a errepresentatzeko
gai ez $irenak: eta or$ena sozialaren arazoa 8esateko gaitas#na eta kokapena botere*
mo$#ak $irelako: 8Kega 2''&0 &&!:. 9eraz1 saiat#ko gara $isk#rtso1 errepresentazio
8e$o ir#$ikapen: eta botere*(arreman $esber$inak ikertzen.
+pi?akek literat#r kritikariaren lanari b#r#z proposat#takoa $akarkig# gainera0
nor ir#$ikatzen $#ten eta nork ir#$ikatzen $#en gal$etzeaC nor ez $#ten ir#$ikatzen eta
beraz nor isiltzen eta baztertzen $#tenC eta zein $a ir#$ikat#tako gertaeren eraik#ntza0
oro (ar1 gal$et# be(arrekoa $a ea zeintz#k $iren inperialismoaren disimulaziorako
estrategiak eta o(it#ra narratiboak 8Kega 2''&0 2&:. "est# literarioa eta boterearen
arteko (arremanari b#r#z ere (itz egiten $ig# Kegak0
44
/l te,to literario aparece $escrito como copartRcipe $e #na empresa $e
representacin H $ominacin1 como soporte $e la inscripcin $e po$er1 pero
tambiQn como agente $e po$er Ql mismo 8H no mero re%leAo o (#ella: Ha =#e
con%orma1 consoli$a1 $i%#n$e H $istrib#He las representaciones 8Kega 2''&0 &4':
2a# g#ztia $ela eta1 $iziplinartekotas#na erabiltzearekin batera1 kritika mota
$esber$inak lan$#ko $it#g#1 na(iz eta $it#en abantailen on$oan $esabantailak ere ik#si
8azalean geratzeko arrisk#a e$o $ispertsiorako Aoera1 batz#k aipatzearren:. /$onola ere1
norabi$e teoriko eta kritiko ge(ienetara (e$at# $en Aoera $iziplinartekoari on#ra #gari
ik#sten $izkiog#1 besteak beste1 orain arte ere$#1 sailkapen eta iritzi bakarrekoa izan $en
g#re tra$izio literarioa erlatibizatzeko a#kera eta deskolonizazio kritikoa egitearena
8@eri 2''20 416:.
>kertzailearen kokapenari b#r#z esan1 8location ingelesez:1 berba egiten $en
lek#a1 esperientziak1 (istoria1 Aatorri geogra%ikoa1 Aarrera1 (izk#ntza1 i$eologiaN
(itzetan ipini be(ar $iren kont#ak $irela ikertzaile postkolonialentzat1 (itz egiten
$#enaren a#rreiritzi eta Aoerak argit#z 8@eri 2''20 414:.
"(e localit! o% c#lt#re 8N: is more around temporalitH t(an about (istoricitH0 a
%orm o% li?ing t(at is more comple, t(an comm#nitHC more sHmbolic t(an
societHC more connotati?e t(an co#ntrHC less patriotic t(an patrieC more
ret(orical t(an t(e reason o% +tateC more mHt(ological t(an i$eologHC less
(omogeneo#s t(an (egemonHC less centre$ t(an t(e citizenC more collecti?e t(an
t(e s#bAectC more psHc(ic t(an ci?ilitHC more (ibri$ in t(e artic#lation o%
c#lt#ral $i%%erences an$ i$enti%ications t(an can be represente$ in anH
(ierarc(ical or binarH str#ct#ring o% social antagonism 89(ab(a 1--40 14':.
.ab#rbil$#z1 oinarriztapen teorikoak1 batetik1 ikerketa (onen atzean $agoen
$oktoregaiaren begira$a kokat#ko $# egingo $#en irak#rketa mota $e%init#z eta
ze(azt#z1 eta bestetik1 ikergaiak eta ikerketa*tresnak emango $izkio. 2egemonia
k#lt#rala eta test#ing#r# sozio*politikoa azalerat#ko $it#g# (a#en lag#ntzaz 8botere
(arremanak aztert#z: eta /leizegik bere lanetan proposat#tako erresistentzia bi$eak
e$ota ezag#tza mo$# $esber$inak erak#tsiko 8emak#meen agentzia:.
45
'' 2ostkolonialismoa
7his translation of the meaning of time into the discourse
of space= this catachrestic seizure of the signif!ing >caesura?
of modernit!5s presence and present= this insistence that
po3er must be thought in the hibridit! of race and
se)ualit!= that nation must be reconceived liminall! as
the d!nastic2in2the2democratic race2difference
doubling and splitting the teleolog! of class
consciousness@ it is through these iterative
interrogations and historical initiations that the cultural
location of modernit! shifts to the postcolonial site
89(ab(a 1--40 251:
3olonialismo eta inperialismoaren (erentzia k#lt#ralari erantz#ten $ion
(#rbilketa kritikoa $a. Bisk#rtso koloniala1 botere egit#rak eta (ierarkia sozialak agerian
#tzi eta a#zitan Aartzen $it#zte. >$entitatea1 generoa1 arraza1 arrazakeria eta etnizitatea
lantzen $it#. 3olonizat#tako Aen$earen i$entitate nazionala1 ezag#tza eta ir#$i
kolonialak eta s#balternoen literat#ra postkoloniala $it# ikergai 8$ekolonizazio eta
erresistentzia mekanismoak ze(azki:.
Men$ebal$ea eta /kial$ea 84rientalism: e$o kolonizatzailea eta kolonizat#a
bezalako $ikotomiak topat#ko $it#g#. 2onetaz gain1 nat#raltzat eta al$aezintzat $it#g#n
kategoria binarioak berraztert# be(ar $it#g#la $iote norabi$e (onetan barneratzen $iren
kritikariek1 (ibri$azioa eta transk#lt#razioa proposat#z.
Ginarrizko lanen artean $a#$e1 besteak beste1 AimQ Cesaireren Discours sur le
colonialisme 81-5':1 )ranz )anonen /eau Noire %as#ues blancs 81-52: eta $es
damn6s de la terre 81-61:1 /$Jar$ +ai$en 4rientalism 81-!: eta 9ulture and
imperialism 81--&:1 C(an$ra ". Mo(antHren +nder Aestern E!es 81-6:1 GaHatrH C(.
+pi?aken 9an the :ubaltern :peakB 81-: eta 2omi 3. 9(ab(aren 7he $ocation of
9ulture 81--4:.
46
>kasketa postkolonialetan ikertzen $iren kontzept# e$o gaiak (#rrengoak $ira0
k#lt#raren m#ga (ierarkiko eta baloratzaileakC transk#lt#razioaC (izk#ntza eta k#lt#raren
arteko (arremanakC (ibri$ismoa eta (onekin batera $a#$en tentsioa eta gatazkaC
ik#spegi geok#lt#ralaren sarreraC +ai$en Grientalismoa1 Men$ebal$ea1 /#ropa eta
.atinoamerikaC kolonialismoaren barr#an kokatzen $en erem# geok#lt#ralaC k#lt#raren
eraik#ntza eta tra$izioaren asmak#ntza 8Cabo L 5aba$e 2''60 154*155:
<ostkolonialismotik botere (arremanak1 k#lt#ra (egemonikoa eta erresistentzia
k#lt#ren i$eiak (art#ko $it#g#0 2omi 3. 9(ab(aren k#lt#ra $isk#rtsiboki eraikita
$agoen i$eia1 ir#$ikapen k#lt#ralak eta a#toritate politiko eta sozialak1 kolonizat#aren
anbibalentzia eta oposaketa binarioak (ibri$azioaren bi$ez $esegonkortzea interesatzen
zaizkig# 81--4:.
/$Jar$ F. +ai$ek Grientalismoa pentsamen$# sistema bat $ela $io1 boterearen
$isk#rtsoa1 %ikzio i$eologikoa eta (istoriak1 Aen$arteak1 antropologiak eta literat#rak
mol$at#tako men$ebal$eko pentsamol$earen eraik#ntza bat. @egatiboki $e%initzen $#
men$ebal$eak ekial$ea1 DbesteaE $a eta bere b#r#a positiboki $e%initzeko be(ar $#. Argi
$ago analogia eginez atera $aitezkeen on$orioak zeintz#k $iren1 (onekin batera1 bat
egingo $#g# berak proposatzen $#en Dk#lt#ra art,iboenE berrirak#rketa eta narrazio
alternatibo berriak egitearekin 8+ai$ 2''2:.
G. C(. +pi?akek Ds#balternoaE1 Desentzialismo estrategikoaE1 D$esplazamen$#
$isk#rtsiboakE eta Ds#bAekt# (eterogeneoaE bezalako kontzept#ak eman $izkig#. 2a#ek
oso kontzept# erabligarriak izango $ira a#rrerago $ekonstr#kzioarekin (asten garenean1
le(enago esan $#g#n bezala.
<ostkolonialismoari (el$#ko $iog# nazio8nalismo:a 8eta generoa:ren gaia
lantzen $#g#nean /leizegiren bizitza eta lanetan1 i$entitatea eta kom#nitatea garai
(orretan eta literat#r lanetan nola #ztartzen ziren ik#stean1 botere (arremanei b#r#z (itz
egitean1 Aen$artean eta i$azlanetan $a#$en menperak#ntza eta erresistentzia estrategiak
aztertzean1 eta bere lanean azaleratzen $iren 9estea*ren ir#$ikapen mo$#ez (itz egitean.
@azioa eta nazionalismoari b#r#zko lan erre%erentzialetakoak /ric 2obsbaJm
82''2:1 Ant(onH B. +mit( 82''4: eta 9ene$ict An$ersonek 81--&: i$atzi $it#zte.
4!
Generoa eta nazioa #ztart# $#tenetan erre%erentzialena @ira M#?al*Ba?is 81--!: $a eta
bere lanean oinarrit#ko $#g# arlo (a#1 2elena Gonzalez 82''-:1 "eresa $el Kalle
81-5:1 Merce$es 7gal$e 81--&:1 Margaret 9#llen 82''&:1 4#rgi 3intana 82'':1 @erea
Aresti 82''1: eta Miren .lonaren 82''2: lanekin osat#z. 9aina nazioa eta generoari
b#r#z a#rrerago (itz egingo $#g# 8ik#s &. atala:.
2.2.1. Eraginak
>kasketa postkolonialek eragin #gari Aaso $it#zte bere ibilbi$ean ze(ar.
Bekonstr#kzioa1 %eminismoa1 mar,ismoa eta psikoanalisia $ira azpimarratzeko
mo$#koak. 2asieran )o#ca#lten epistemologia (art# z#ten oinarritzat $isk#rtso
kolonialaren azterketa egiteko. Gero1 psikoanalisi %re#$iar eta lacaniarrak erabili
zit#zten $isk#rtsoaren azterketa egiten Aarraitzeko eta s#bAektibitate kolonialaren eta
i$entitatearen eraik#ntzari b#r#zko gogoeta egiteko.
2onen ostean1 Gramsciren mar,ismoak intelekt#alen ar$#ra eta erantz#kiz#na
ekarriko $izkig# (erritarren a(ots eta kontzientziaren berresk#rapenarekin batera.
Azkenik ezin aipat# gabe #tzi %eminismoa eta $ekonstr#kzioa1 -'ko (amarka$ako
lanetan a#rki $ezakeg#na 8Kega 2''&0 &2&:.
2.2.2. +ilakaera
Gorago esan bezala1 ;;. men$eko 6'ko (amarka$ak para$igma al$aketa ekarri
z#en. Gertaera (a# men$ebal$eko #nibertsitate batz#etako $izplina batz#etan egon ziren
eztabai$a sakonekin ir#$ika $aiteke. A$ibi$ez1 literat#r kanona osatzen z#ten
Dmais#lanakE ir#$ikapen m#giezin1 baztertzaile eta atzerakoiak zirela a$ierazi z#ten
or$#ko ikasleek eta bir$e%initzeko be(arra al$arrikat# z#ten 8@eri 2''20 &-4:.
!'eko (amarka$an DpostkolonialE (itza bigarren m#n$# gerraren on$oren botere
kolonialengan$ik in$epen$entzia lort# z#ten g#ne geopolitikoak izen$atzeko erabiltzen
zen. A#rrerago or$ea1 kolonizat#ta egon$ako eta ;;. men$ean nolabaiteko gobern#
a#tonomia lort# z#ten (errietan egin$ako lan literario1 artistiko eta zinematogra%ikoei
b#r#z (itz egiteko erabiltzen zen. 2onetaz gain1 $isk#rtso koloniala eta (onek sort#tako
4
ir#$ikapenak 8menpekotas#na eta botere (arremana mantentzen eta politika inperialista
A#sti%ikatzen lag#n$# z#tenak: $ira ikergai ikasketa (a#etan 8@eri 2''20 411:

Irudikapenaren i$eia 8s#bAektibitatearen eraik#ntza: (asieratik lan$# $#te
postkolonialek. /$Jar$ +ai$ek inperiotik ikert# $it# $isk#rtsoak1 GaHatri +pi?akek
kolonizat# s#balternotik 8e$o (onen gabeziatik: eta 2omi 3. 9(ab(ak er$ibi$ea (art#
$#0 kontakt#tik eta barreiatzetikC (ibri$azioa eta anbibalentziarena. +ai$ek presentzia
test#alak bilatzen $it#1 +pi?akek a(ots galera eta berresk#rat# ezin $en kontzientziaren
galera*erem#ak1 9(ab(ak perbertsio mimetikoa1 erreplikaren s#bertsioa1 kontakt#aren
p#r#tas#n %alta 8Kega 2''&0 &&-:.
9(ab(ak s#bAekt# postkolonialaren i$entitate berria agertzen $#1 (ibri$oa eta
marginala. M#gako ir#$iek batz#k eta besteak a#rrez*a#rre Aartzen zit#en $ialektika
ap#rtzen $#te bi al$eetan (artzen $#telako parte. DIn2bet3een spacesE $elakoetan
Aaiotzen $ira s#bAektibitate berriak1 ez $ira ezein i$entitate kolektiboren parte 81--4:.
M#gako espazio (orietan malg#agoak $iren i$entitate estrategia berriak
ir#$ikat# $aitezke. >$entitate nazional1 se,#al eta klasekoak izan $aitezke mintzagaiak1
(onenbestez1 banakoak bere b#r#a eta bere ing#r#a errepresentatzen $#en mo$#arekin
zerik#sia $# postkolonialismoa 8@eri 2''20 41&:.
Ga#r eg#n postkolonialismoak eta azken al$iko %eminismoak test#a $eseraikiz
(onen osagai i$eologikoak nabarmentzea lortzen $#te. +pi?akek tal$e menperatzaile eta
menperat#en arteko kontakt# egoeratan sort#tako test#ak irak#rtzen saiatzen $a
topaketa (a#en on$orioz sort#tako gaizki#lert#ak erak#tsi na(ian 8misreadings:1 mo$#
(onetan1 menperat#takoei #lert#ko $ieg#lakoan 8@eri 2''20 41-:.
+pi?akek g#ganaino (el$# $iren t,osten (istorikoen sinesgarritas#na a#zitan
Aartzea $# (elb#r#1 $isk#rtso kolonialaren isil#neak irak#rtzeko asmoa 8isilarazitako
(erritarren a(otsa: eta $isk#rtso (onen egit#ra $eseraikitzeko ,e$ea. 2oni ge(it# be(ar
$iog# kolonizatzaile eta kolonizat#aren arteko (arreman $ialektikoaren test#ing#r#an
emak#meak kokatzen egin$ako lana 8or$#ra arte1 generoa ez zen aztertzen eta ikasketa
postkolonialetan: 8@eri 2''20 421:.
4-
9(ab(a1 +pi?akekin bat $ator1 i$entitatea tal$e sozial Aakin baten e$o nazio baten
parte izate (#tsa ez $ela esatean. 3ontraAarritako tal$een bereizketak beraz1 ez $a#ka
zentz#rik e$o esana(irik1 egoeren arabera etengabe bir$e%init# eta birnegoziatzen $elako
i$entitatea. /ta (a# areagotzen $a egoera marginalean bizi $irenengan1 izan i$entitate
kolektibo e$o in$ibi$#alak.
9anako g#ztiek Aatorri %amiliar1 geogra%iko eta k#lt#ralez gain se,#a1 klasea eta
bestelako eza#garri batz#k $a#zkate1 egoera $esber$inetan mo$# batean ala bestean
$e%initzen $it#ztenak. >$entitate bakoitzean element# #gari $a#$ela on$orioztat# be(ar
$#g# (ortaz1 eta tal$e (a#etako parte izateak ez $#ela norbanakoaren i$entitatea
m#gatzen eta osatzen.
/$Jar$ Glissanten k#lt#ra kriolloaren arabera s#bAektibitate garaiki$eak bere
tra$izio konple,#aren errealitate anitza ikert# be(arko l#ke1 azkenean bere b#r#a
mestizC mo$#an (artzeko eta ga#r eg#ngo m#ltik#lt#ralitatearekin topo egiteko 8@eri
2''20 42-*4&':.
<ostkolonialismoak izan $#en kritiketako bat etnozentrismoarena $a1 kritikatzen
$#ena birsortzen $#ela $iote batz#ek. 2ona (emen (orrelakoei eman$ako erantz#na0
7na $e las crRticas =#e se (a alza$o en contra $e esta corriente consiste en
s#gerir =#e estas literat#ras postcoloniales se $estinan al cons#mo $e occi$ente
H (an si$o pro$#ci$as por personas e#ropeiza$as c#lt#ralmente. <or ello1 reina
cierta ambibalencia ante el peligro asimilacionista $el postcolonialismo. Ante
este escollo se (a i$o abrien$o camino #na teorRa $el mestizaAe1 o $el hibridismo1
=#e s#giere =#e el m#n$o =#e proce$e $e los procesos $e e,pansin colonial es
#n m#n$o global en el senti$o $e =#e la ac#lt#racin1 la inmigracin H el
nacimiento $e c#lt#ras mestizas a%ecta tanto a las e,colonias como a las antig#as
metrpolis. 8N: to$as las c#lt#ras asimilan mPs elementos e,tranAeros $e los =#e
e,cl#Hen 8+ai$:. 8Kega L Carbonell 1--0 141:
>kasketa postkolonialek1 ga#r eg#n1 (asierako planteamen$#tik (aratago Aoan $a
kolonia o(ien lan k#lt#ralak baino ge(iago aztert#z eta beste arlo batz#etan tresnak
eskainiz.
5'
/l en%o=#e centro S peri%eria nos permite e,ten$er los importantes logros
aca$Qmicos $e los est#$ios postcoloniales a Preas menos e?i$entes como las
$i%erencias $entro $e la propia /#ropa1 H el alza e la c#estin $el po$er $el
(ombre al e,plotar s# me$ioambiente1 el po$er $el (ombre H la estr#ct#racin
social $e las relaciones entre ambos se,os H la c#estin $e la etnia. <ropongo
=#e la colonizacin H elpostcolonialismo se p#e$an e,ten$er1 por tanto1 mPs allP
$e la nocin (abit#al H estableci$a $el (emis%erio occi$ental con re%erencia
e,cl#si?a a la con=#ista territorial %#era $e /#ropa 8"WtWsH in 5omero 1--0
2'2:
2.2.3. Ga#atri $,. Spi-ak
Aipat# $it#g#nez aparte1 s#balteritatea eta kontrako*i$azketa azal$# na(i $it#g#
segi$an. >kertzaile (onek ekarpen interesgarriak egin $it#elako bi arlo (a#etan1 batari
kritika eginez1 8(obet# na(ian egin$ako a#tokritika: eta bestearen s#statzaile
nag#sienetako bat izan $elako.
2.2.3.1. Subalteritatea
>kasketa s#balternoek $esmiti%ikazioa eta $ekonstr#kzioa erabiliz al$aketaren
teoria bat eskaintzen $ig#te zein#en sisteman al$aketa epistemikoak proposat#z1 e$o
bestela esan$a1 $esplazamen$# $isk#rtsiboak eginez1 erliAiosotik militantera e$o
morroitik langilera1 esaterako1 (orrela1 menperak#ntza eta esplotazioa salatzeko
a#rkaritza1 eta ez trantsizioa1 planteatzen $#te 8+pi?ak 2''0 &&*&4:.
+#balternoa 8koloniala zein postkoloniala: $i%erentziaren beste al$ean kokatzen
$en gizakia $a1 ap#rketa epistemiko bat1 kolonizat#ta $a#$enen arteko kom#nitateetan
sortzen $ira askotan 8+pi?ak 2''20 21&:. Menperat#tako tal$e bat izateaz gain
a#tonomia %alta $a#kate1 beste tal$e baten (egemonia e$o eraginpean $a#$e eta ez $#te
botere erem#rik e$o lek#rik 89(ab(a 1--40 5-:.
+pi?akek s#balternoak ezin $ezakeela (itz egin $io bere artik#l# ezag#nenean
89an the :ubaltern :peakB:. 9aina ezintas#na e$o m#t#tas#na baino ge(iago1 besteek
51
s#balternoak esan$akoari erreparat#ko ez $iotela $iosk#1 bere $isk#rtsoak ez $#elako
legitimitaterik. 2onekin batera ikasketa s#balternoei kritika egiten $ie generoa kont#an
ez (artzearren.
2.2.3.2. Kontra8idazketa
/rantz#teko1 askatzeko1 ira#ltzeko mo$# bat $a (a#1 paro$ia eta imitazioa
egiteko era bat1 literat#ra kolonialen oinarrizko estrategia $a literat#ra
metropolitanoaren berri$azketarena1 ir#$ikapenei b#elta ematen $iena1 eta e#ren
inperioarekiko eta men$ebal$eko menperak#ntzarekiko konplizitatea salatzen $#ena.
.an politiko eta kritikoa $a1 i$azlan kanonikoen a#rreiritzi i$eologikoak agerian
#tzi na(i $it# menpekotas#n k#lt#rala arb#iat#z. 2ala ere1 ira#li e$o paro$iatzen $en
tra$izioaren nolabaiteko omenal$ia ere ba$a. +ai$entzat berrizen$apena eta
Mo#rarentzat $esplazamen$# epistemikoa 8Kega 2''&0 2&5*2&!:
+artreren Db#eltan $atorren begira$aE e$#kiko gen#ke (emen0 kolonizat#ak
kolonizatzaileari begiratzen $ionean1 be(atzailea obAekt# bi(#rt# eta or$#ra arteko
ik#sp#nt#a aztergai bilakatzen $# 8e#ropearrarena1 z#riarena1 intelekt#alarena1
kolonoarena:. "est#en irak#rketa ez*kooperatiboa $a#kag#1 irak#rketa mo$# berria1
irak#rle e$o ik#sp#nt# markat#aren antzematea 8Kega 2''&0 24:.

+ai$ek ir#$ikapenak botere*ekintza mo$#an (artzen $it#1 eta (orrela ir#$ikat#
$itzakeg# literat#r test#ak tentsio eta gatazka erem# bezala1 ir#$ikapenen borroka
bateko partai$eak botere eta kontrol bi$eak esk#rat# na(ian 8Kega 2''&0 24-:.
2orrelako irak#rketa batek ezin $# test# baten egia e$o a#toritatea ezarri1
estrategiko izan be(ar $elako beti. 2ori $ela eta1 eskaera praktikoen menpe egon
be(arko $a eta orto$o,ia teoriko baterako legitimaziorako norabi$erik ez (art# 8+pi?ak
2''0 5-:.
2.2.4. Ed"ard .. Said
52
4rientalism 81-!: eta 9ulture and Imperialism 81--&: izan $ira ikertzaile
(onen bi lan ezag#nenak. 9i lan (a#etan agertzen $ira ikasketa postkolonialetan oinarri
eta erre%erentzia izan $iren i$eia batz#k. 2ona (emen bi lan (a#ei b#r#zko zertzela$a
pare bat.
4rientalism ezag#tza mo$# baten ikerketa arkeologikoa $a1 $isk#rtso Aakin baten
azterketa eta eraik#ntza (onen ir#$ikapen literarioaren analisia. >r#$ikapen literarioari
begiratzen $io1 baita D/kial$ekoE ezag#tzaren barneratzeak D/kial$earenE gaineko
boterearekin $#en #ztarketari ere. )o#ca#lten eragina igarriko $#g# egin$ako
$ok#mentazio lanean1 egiazkotzat Aotako perpa#sen e$o a$ierazpenen ara# eta bal$intzei
ipinitako arretan eta $isk#rtsoak eta ir#$ikapenak posible egiten $it#zten marko
epistemikoak agerian #zteko na(ian 8Kega 2''&0 &26*&2!:.
9ulture and Imperialism lanean +ai$ek salatzen $# k#lt#ra ez $ela k#tsat#
gabeko Aar$#era bat1 ez $ago aske1 politikatik isolat#ta1 interesen borrokatik kanpo1
gatazka errealetatik eta boterearen $isk#rtso eta ekintzetatik aparte. >r#$ikapenen
ekoizpena1 zabalk#n$ea eta interpretazioa k#lt#raren z#tabeak $ira eta in$ar politikoen
erem#an sortzen $ira 8Kega 2''&0 &&4:
)o#ca#lten boterearen mikro%isika (artzen $# kont#an +ai$ek bere bi lan
(a#etan. /spazioaren kezka Aasotzen $# +ai$ek1 ze(azki espazioan inskribat#tako botere
(arremanenganako eta kartogra%ia sinbolikoenganako ar$#ra 8ir#$ikapenen inskripzio
geogra%ikoak:1 (a# $a1 men$ebal$eko %ikzio eta (istoriogra%ietan $agoen l#rral$earen
banaketa teorikoa1 metropoliaren ing#r#ko a#toritate eta begiraleen g#nea eta (ierarkia
ekonomikoa 8Kega 2''&0 &&5:.
+ai$ek eraik#ntza k#lt#ralei b#r#z (itz egiten $ig# esanez (a#ek $esmiti%ikat#
be(ar $it#g#la. 2istoria narrazio literarioak $irela $io1 ir#$iak eta tropoak erabiltzen
$it#zte1 eta (onekin batera (egemonia k#lt#ralak bere ira#penerako be(ar $it#en ara#
eta in$arrak Aasotzen $ira bertan1 poesia merkat#a eta a$ministrazioraino sart#z 8+ai$
1--60 46:.
2.2.5. !omi K. +,ab,a
5&
2ir#garren ikertzaile (onekin batera e$#kiko gen#ke ikasketa postkolonialean
lan egiteko (ir# mo$# oinarrizkoen erak#sgarriak. 9(ab(aren (itz gakoak la# $ira
Kegaren arabera0 anbibalentzia1 estereotipo2fetit)ea1 mimetismoa eta hibridazioa 8Kega
2''&0 &'5:. 9aina g#k beste kontzept# bat azpimarrat# na(i $#g#0 Dm#gako espazioakE
8in2bet3een spaces:1 (ibri$azioarekin lot#ta $agoena.
"eorikoki berritzailea eta politikoki giltzarria $a Aatorriari eta (astapenetako
s#bAektibitateei b#r#zko narrazioez (arain$i pentsatzeko be(arra. 9(ab(aren #stez
$i%erentzia k#lt#raletan ekoizten $iren prozes#ak izan be(ar $ira g#re aztergaiak. 2a#ei
$eitzen $ie Dm#gako espazioakE1 bertan Aen$artearen $e%inizioa egiteko i$entitate
berrien abiap#nt#ak $iren norbanakoaren estrategiak lantzen $ira1 lanki$etzarako eta
al$arrikapenerako g#ne berritzaileez gain 89(ab(a 1--40 1*2:
M#gako espazio (a#ek ir#$ikapenen eta kom#nitatearen artean kokatzen $ira1
i$enti%ikazio %inkoen artean1 eta i$entitate $esber$inak eraikitzen $iren logika binarioa
kontziente bi(#rtzen $#te eta m#giarazten $#te. M#gako espaziook inposat#tako e$o
onart#tako (ierarkiarik gabeko $i%erentzia a(albi$etzen $#te1 (ibri$azio k#lt#rala azken
%inean 89(ab(a 1--40 &*4:.
.ab#rbil$#z1 kritika postkolonialetik1 le(enik1 hegemonia eta subalteritatea
kontzept#ak (art#ko $it#g# $isk#rtso1 (arreman eta s#bAekt#ak aztertzen $it#g#nean.
9igarrenik1 erresistentzia bi$een i$eia erabiliko $#g# /leizegiren ir#$ikapen berriak
ikertzean eta azkenik1 hibridismoa eta mugako espazioak izango $it#g# lanabes genero
eta nazio i$entitateari b#r#z $i(ar$#g#nean.
')' $ritika 5eminista
7he preoccupations of feminist literature@ 3h!Dho3 are
3omen oppressed= 7he differences bet3een men and
3omen and the differences among 3omen and among
men= and their effects upon generalized notions of gender
relations 8M#?al*Ba?is 1--!0 5:.
54
3ritika %eministari b#r#z (itz egiten (asi a#rretik1 (onako (a# argit# na(iko
gen#ke0 teoria %eminista eta (istoria %eministarekin lot#ra est#a $#ela kritika %eministak1
eta bera# (obeto #lertzeko eta ezag#tzeko1 lab#rki ba$a ere1 %eminismoaren teoria eta
(istoriaren berri izatea egokia $ela. 2orregatik izango $it#g# (izpi$e (#rrengo orriotan.
"eoria %eminista ;K>>>. men$eko il#strazioan (asi zen al$aketa garai (onek
eskaintzen zit#en baliabi$e eta a#kerak aprobet,at#z1 al$e batetik1 eta (onen
m#rriztapenak eta zapalketa espezi%ikoak salat#z1 bestetik. Garai (orretan ere ira#ltza
%rantsesa $a#kag#1 eta bi gertaera (istoriko (a#ek gertat# zirenean <o#lain $e la 9arre
816!&:C Concor$et eta GlHmpe $e Go#gesC eta MarH Follstonecra%t 81!-2: ibili ziren
emak#meen esk#bi$eak al$arrikatzen. /spainian1 geroago1 Concepcin Arenal eta
/milia <ar$o 9azPn arit#ko $ira asmo beraren al$e lanean.
;>;. men$ean eta ;;. men$e (asieran s#%ragismoa izan zen m#gimen$#
azpimarragarriena. >par amerika eta >nglaterran oso sonat#a izan zen emak#meentzako
botoa lortzeko egin$ako borroka1 +eneca )allseko a$ierazpena 814: aipat# gabe ezin
$#g# #tzi eta .#cretia Mott eta /lizabet( Ca$H +tanton $ira ozeanoaren beste al$ean
nabarmen$# ziren s#%ragisten izenak1 bitartean 2arriet 2ar$H "aHlor eta 4o(nn +t#art
Mill 816-: arit# ziren >nglaterran. /spainian Clara Campoamor ibili zen botoaren
al$eko lanean beste batz#ekin batera.
+imone $e 9ea#?oirren lan mar$#la 81--: $#g# aipagarria Aarraian.
Ga#rkotas#nik ez $# gal$# bi lib#r#ki $it#en ikerketa sakon (onek. Abiap#nt#a
emak#mea izatearen gaineko gogoeta egitea izan zen1 izenb#r#a Bigarren se)ua eta
a(oz*a(o arlo1 garai eta ikergai $esber$inetan $arabilg#n kontzept#a bestearena1 berak
sort#a.
1-6'ko1 1-!'eko eta 1-'ko (amarka$ek loral$i garrantzits#a ekarri zioten
teoria %eministari. Gr$#an argitarat# ziren lan #gari garaiko sistema politiko*
ekonomiko*sozialari kritika eginez1 patriarkat#aren kontzept#a asmat# z#ten eta
Aasotako ere$# se,ista eta an$rozentrikoa $eseraiki1 izan ere1 alternatibak bilatzen arit#
ziren (izk#ntza eta gorp#tza berreginez1 berrik#siz.
55
Askotan1 garai bizi (artako m#gimen$#a sinpli%ikat# na(ian1 %eminismo inglesa
eta %eminismo %rantsesari b#r#z (itz egin izan $a. /$ota ber$intas#naren %eminismoari
eta $i%erentziaren %eminismoari b#r#z. .e(en tal$ean aipat#enak 9ettH )rie$an1 3ate
Millet1 Germaine Greer eta +(#lamit( )irestone $a#zkag# eta bigarrenean Annie
.eclerc1 .#ce >rigaraH1 2elene Ci,o#s eta 4#lia 3riste?a.
1-'ko eta 1--'eko (amarka$etan a#rreko proposamenen ga#rkotze lana egin
zen1 baita kritika gogorrak ere. 2#ts#neak zit#zten a#rreko bi$eek eta (oriek betetzera
etorri ziren bazterretako %eminismoak1 (ala nola1 %eminista beltz eta lesbianenak. 2onek
aniztas#na eta ik#sp#nt# $esber$inak ekarri zizkion teoria %eministari. 2emen$ik
a#rrera %eminismoari b#r#z (itz egin be(arrean1 %eminismoei b#r#z (itz egingo z#ten
8emak#mea baino emak#meak izango $ira s#bAekt# politikoa:.
"(e relations(ip betJeen Foman Xa c#lt#ral an$ i$eological composite Gt(er
constr#cte$ t(ro#g( $i?erse representational $isco#rses 8scienti%ic1 literarH1
A#ri$ical1 ling#istic1 cinematic1 etc.:* an$ Jomen Xreal1 material s#bAects o%
t(eir collecti?e (istories* is one o% t(e central =#estions t(e practice o% %eminist
sc(olars(ip seek to a$$ress. "(is connection betJeen Jomen as (istorical
s#bAects an$ t(e re*presentation o% Foman pro$#ce$ bH (egemonic $isco#rse is
not a relation o% $irect i$entitH1 or a relation o% correspon$ence or simple
implication. >t is an arbitrarH relation set #p bH partic#lar c#lt#res. 8Mo(antH
1--!0 -2*-&:
"eoria %eministarekin amaitzeko bi (itz ge(iago. 2asteko1 esan garaian garaiko
teoria sozio*ekonomikoetan kokat# izan $ela %eminismoa1 korronte bakoitzaren al$e
aberasgarriak (art#z eta arb#iagarriak baztert#z. 2orregatik (itz egin $aiteke %eminismo
liberal1 mar,ista1 sozialista1 erra$ikal1 psikoanalitiko1 e,istentzialista1 postmo$ernista1
m#ltik#lt#ral1 eko%eminista1 lesbiano eta beltzari b#r#z. /$o ga#r eg#n
postestr#kt#ralista1 postmo$ernista1 s#balterno1 neoliberal1 =#eer e$o baita
trans%eminismoari b#r#z ere.
.e(en (itza a#rreko sailkapen l#zea errazt# na(ian1 4#lia 3riste?ak 81--5: eta
/lizabet( Groszek 81--4: lab#rt#tako (#rbilpen %eministen sorta bana proposat# $#te1
elkarrekin antza (an$ia $#tenak. 3riste?ak (ir# tal$e (an$i egin zit#en0 1: Gr$en
56
sinbolikoan sartzeko ber$intas#na al$arrikatzea 89er$intas#naren %eminismoa $eit#riko
Aoera e$o korrontea:1 2: Besber$intas#n se,#alaren izenean or$en sinboliko
mask#linoaren #kapena 8Besber$intas#naren %eminismoa $eit#riko Aoera e$o korrontea:
eta &: Mask#linoaren eta %emeninoaren arteko $ikotomia meta%isikoaren #kapena
83riste?ak1 besteak beste al$arrikatzen $#ena:. /lizabet( Groszek 81--4: %eminismoak
la# tal$e (an$itan banatzea proposat# z#en0 9er$intas#na1 Bi%erentzia1 3onstr#ktibista
eta <ostestr#kt#ralista. 9er$intas#naren olat#ak emak#meak pertsona $irela
al$arrikatzen $# eta gizonen esk#bi$e berak $it#ela esan. Bi%erentziaren olat#ak
t,okorat# $iren eza#garri %emeninoak positiboki balorat# na(i $it# eta gorp#tzari eta
(izk#ntzari arreta (an$ia ipintzen $io. Glat# konstr#ktibistak se,#a eta generoaren
eraik#ntza sozialari begiratzen $io eta esentzialismo biologikoa arb#iat#. Glat#
postestr#kt#ralistak g#re pentsatzeko eta bizitzeko mo$#a $eseraiki eta a#zitan ipini
na(i $#1 errealitatea (itzen eta ir#$ien bi$ez ezag#tzen $#g#la $iote eta ik#sp#nt#
$esber$inak $a#$ela egia sortzeko.
9igarren (itza1 esateko1 aipat#tako g#ztiak ga#r eg#nera arte (el$# $irela.
Graint,e bertan ber$intas#na1 $i%erentzia eta marAinetako %eminismoak $it#g# lanean
al$i berean1 bakoitza bere bi$ea eginez. 2orregatik eta (orretarako $ago olat#en
kontzept#a. Aipat#tako g#ztiak olat#ak $ira1 batz#k le(enago ailegat# $ira eta beste
batz#k geroago1 baina $enak $atoz eta ba$oaz. 9ata bestearen on$oan $abiltza1 (elb#r#
bera $#tela $enak0 emak#meen $iskriminazio eta zapalketarekin amaitzea1 alegia.
2istoria %eminista eta kritika %eministaren t,an$a $a orain1 baina (a#ek
ze(azt#ko $it#g# $oktorego lan (onen be(arrak kont#an (art#z0 literat#ra ikergai
$enean eta aka$emiako %eminismoa (izpi$e izanik.
3ritika %eministak ere erak#tsi $ig#nez1 ez $ago test# bat irak#rtzeko mo$# ez*
markat#rik1 eraikitako 8eta eraikitzeko: irak#rketa kokapenak baizik. >rak#rleak
begira$a (a#ekin negoziat# be(arko $# eta bere estrategiak erabili kokapen bat baino
ge(iago (artzeko a#kera izanik al$i berean. 8Carbonell L "orras 1---0 11:. 2onekin
lot#ta1 $eseraiketari b#r#z (itz egin $#g# postestr#kt#ralismoaren atalean 8Berri$a
1-!1: eta kontra i$azketari b#r#z postkolonialismoan 8+pi?ak 2'':. A#rrerago1
irak#rketa ez*kooperatiboa agert#ko zaig# ik#spegi %eministaren barr#an0 $enek
ara#t#tako begira$a bakarra a#zitan Aartzeko asmoarekin bat egiten $#te.
5!
"(e interpretati?e strategies o% criticism 8...: are not nat#ral an$ #ni?ersal b#t
rat(er learne$1 (istoricallH $etermine$1 an$ t(erebH necessarilH gen$er*in%lecte$
8+(oJalter 1-60 11:
3. Millett1 /. +(oJalter eta (ir#rogeita (amarreko (amarka$ako kritika
%eministak oro (ar irak#rketa ez kooperatiboaren a#kera izan z#ten esk# artean.
>rak#rketa mota (onekin1 irak#rleak i$enti%ikazio eskaerei m#zin egiten $ie 8$ela se,#1
genero e$o klase arrazoiengatik:1 test#aren baieztapenak a#zitan ipintzen $it# e$ota
test#ko beste pertsonaia batz#ekin i$enti%ikatzen $a1 i$enti%ikat# be(ar ez $irenekin
8Kega 2''&0 24!:.
.iterat#r teoria eta kritika %eministan bi tal$e1 korronte e$o Aoera nag#si egon
ziren (asieran1 klasikoak $irenak ga#r eg#n0 3ritika %eminista angloamerikarra eta
3ritika %eminista %rantsesa. Gero1 oinarri sen$o (a#etatik ze(aztapenak eta kritikak atera
$ira1 (aietako batz#k orain arte ik#si $it#g#nak (ain z#zen.
3ritika %eminista angloamerikarraren barr#an Kirginia Fool%en ' Eoom of 4ne
5s 43n 81-2-:1 3ate Milletten :e)ual /olitics 81-!':1 MarH /llmann "(inking Abo#t
Fomen 81-6:1 Annette 3olo$nHren DBancing t(ro#g( t(e Mine%iel$E 81-': eta
/laine +(oJalterren ' $iterature of 7heir 43n eta 7o3ards a Feminist /oetics 81-!!
eta 1-!-: $a#zkag#1 besteak beste. 2a#ek batez ere literat#ran ze(azki eta giza*
zientzietan orokorki oinarrit# ziren1 emak#me i$azleak eta emak#me ir#$iak aztert#z
8genero estereotipoak literat#ran eta an$razkoen ere$# berriak:. Gizonezkoek
i$atzitakoa eta an$razkoek i$atzitakoa konparat#z.
3ritika %eminista %rantsesean +imone $e 9ea#?oirren $e deu)iGme se)e 81-4-:1
2QlYne Ci,o#sen $e Eire de la %6duse 81-!5:1 .#ce >rigaraHren :peculum. De l?autre
femme 81-!4: eta 4#lia 3riste?aren $es Nouvelles %aladies de lHIme 81--&: $a#zkag#.
16
2a#ek psikologian eta %iloso%ian oinarrit# ziren. >maginarioa eta sinbolo sistema aztert#
zit#zten eta bi$e berriak proposat#. 2onen ze(aztapena izan zen emak#mezkoen
i$azkera eta (izkeraren azterketa.
16
>zen ge(iago egon be(arko lirateke bai korronte batean bai bestean1 baina na(iago izan $#g# izen
aipat#enak e$o ezag#nenak Aarri kritika (a#en z#tabeak $irelakoan.
5
.iterat#r kritika %eministari $agokionez1 /laine +(oJalterrek (ir# garai aipatzen
$it# 81-!!:0
.iterat#raren praktika misoginoa azaleraztea 8emak#me ir#$i
estereotipat#ak:. Gizonen literat#ra klasiko eta (errikoian gertatzen zen
emak#meen test# Aazarpenaren azaleratzea. /mak#meak literat#raren
(istoriatik baztertzea azaleratzea
/mak#me i$azleek literat#ra propioa a#rkitzea. /mak#meek i$atzitako
literat#ra berrirak#rri eta berresk#ratzea 8estetika %emeninoa:
.iterat#r ikasketen oinarri kontzept#alen berpentsatzea. Gnart#tako #ste
teorikoak berrik#stea1 gizonen esperientzia literarioetan g#ztiz oinarrit#ta
baita#$e
M#gimen$# %eministan bertan marginat#tako Aoera %eministek e#ren egoera
marginat#a salat# z#ten eta bi$ea egiten (asi ziren1 8beltzak1 lesbianak eta langileak
le(enengo eta gero k#lt#ra minorizat#ak eta m#n$#aren ekial$ea:. 2onekin batera
#nibertsitate giroan <sikoanalisia1 Bekonstr#ktibismoa1 3ritika <ostkoloniala1 >kasketa
k#lt#ralak eta 3ritika Mar,ista in$arra (artzen (asi ziren eta 3ritika %eministak e$o
Genero >kasketak ere (aien bi$ea egiten (asi ziren le(enago aipat#takoekin batera.
3ritika %eminista 1-6'ko (amarka$an (asi zen eta bi lan izan zit#en oinarri0
Kirginia Fool%en ' Eoom of 4ne5s 43n 81-2-: eta +imone $e 9ea#?oirren $e
deu)iGme se)e 81-4-:. 9i ikerketa lerro $a#zka0 batari kritika literario %eminista $eitzen
zaio eta literat#ran agertzen $iren emak#meen ir#$ikapen e$o ir#$iei begiratzen $ie eta
besteari g!nokritika $eitzen zaio1 emak#me i$azleei begiratzen $iena1 (a#en a#toritatea
eta i$azkera ikert#z. 2ona (emen gHnokritikaren $e%inizioa0
>n contrast to UanV angrH or lo?ing %i,ation on male literat#re1 t(e program o%
gHnocritics is to constr#ct a %emale %rameJork %or t(e analHsis o% Jomens
literat#re1 to $e?elop neJ mo$els base$ on t(e st#$H o% %emale e,perience1
rat(er t(an to a$apt male mo$els an$ t(eories. GHnocritics begins at t(e point
J(en Je %ree o#rsel?es %rom t(e linear absol#tes o% male literarH (istorH1 stop
5-
trHing to %it Jomen betJeen t(e lines o% t(e male tra$ition1 an$ %oc#s instea$ on
t(e neJlH ?isible Jorl$ o% %emale c#lt#re. 8+(oJalter 1-60 1&1:
9ietan aztertzen $a i$eologia patriarkalaren eragina literat#ran eta (onetan
agertzen $en emak#meen kontrako $iskriminazio sozial1 ekonomiko eta politikoa
salatzea $# (elb#r#. Gizon eta emak#me i$azleen lanetan agertzen $iren $isk#rtso eta
ir#$ikapenei erreparatzen $iote eta Aoera esentzialista eta konstr#ktibista a#rki $itzakeg#
lanen artean.
t(e %#nction o% t(eorH Jit(in t(e political process becomes $o#ble e$ge$. >t
makes #s aJare t(at o#r political re%erents an$ priorities 8N: are not t(ere in
some primor$ial1 nat#ralistic sense. @or $o t(eH re%lect a #nitarH or
(omogeneo#s political obAect. "(eH make sense as t(eH come to be constr#cte$
in t(e $isco#rses o% %eminism 8N: J(ose obAects o% prioritH 8N: are alJaHs in
(istorical an$ p(ilosop(ical tension1 or cross*re%erence Jit( ot(er obAecti?es
89(ab(a 1--40 26:
.e(en aipat# $#g#n bezala1 egiletas#na eta ir#$iak ikertzeaz gain generoa eta
s#bAektibitatea ere $it#zte langai kritikari %eministek. "ra$izio literario %emeninoa sort#
na(i $#te1 emak#me i$azlearen ir#$ia birbalorat#1 aspal$iko test# a(antziak
berresk#rat#1 test# kanonikoak emak#meen ik#spegitik berrirak#rri eta test# berriak
proposat#1 literat#ran 8eta k#lt#ran oro (ar: $agoen se,ismo eta an$rozentrismoa salat#
eta irak#rtzeko1 baloratzeko mo$# (egemoniko eta (eteropatriarkala ira#li.
/mak#me ikasketak 8Aomen :tudies: 6'ko (amarka$an (asi ziren /stat#
9at#etan. 9ertako programak la# il$o estrategiko $it#0 kritika1 berresk#ratzea1
birkontzept#alizazioa eta birrebal#azioa. 3ritika %eministak 'ko (amarka$an (#rrengo
la# Aoerak izan zit#en0 Genero teoria1 Bekonstr#kzio %eminista1 )eminismo
a%roamerikarra eta "eoria lesbianoa eta +e,#alitatearen teoria.
1-!'eko (amarka$an A/9etako 3ritika eta teoria %eministak emak#meek
egin$ako artea aztert# z#ten eta aka$emia kritikat#. +e,#Sgenero sistema proposat#
z#ten nat#ra eta k#lt#raren arteko a#ziari b#r#zkoak argit#z. /mak#meen iraganarentzat
2istoriaren perio$izazioaren or$#ra arteko ere$#en baliogabetas#na salat# z#ten.
6'
Gizonezkoen lanetan agertzen $iren emak#mezkoen estereotipoak salat# zit#zten0 Dt(e
ele?ation an$ $e?al#ation o% %emale c(aracters $epicte$ onlH in terms o% masc#line
$esire an$ $rea$E 8Gilbert L G#bar 1--1 !:.
>raganeko emak#meen lanak eta esperientziak berresk#ratzeko lan egin z#ten.
/laine +(oJalterren *!nocriticisma <atricia MeHers +packs*en 7he Female
Imagination lanarekin (asi zen 1-!5ean. .iterat#raren (istoria berkontzept#alizatzen
(asi ziren eta sork#ntza mask#linitatearekin sakonki lot#ta $agoela argit# z#ten. 9erba
egitea1 i$aztea eta irak#rtzea generoak markat#tako prozes#ak $irela on$orioztat# z#ten.
"ra$izio %emeninoa 8e$o %eminista:ren be(arra azpimarratzen $#te egile askok0 D/l
est#$io $e la tra$icin $e la m#Aer en la literat#ra 8N: es #na necesi$a$ polRtica #rgente
8Carbonell L "orras 1---0 -1:
A$rienne 5ic(ek 81-!-: esan z#en bezala1 berrik#sketan 8revision: $atza kritika
%eminista. 2a# egiteko1 (ir# atal ze(azten $it# egile (onek0 berrirak#rketa 8rereading:1
birbalorazioa 8reclaiming: eta birregit#raketa 8redirection:.
9errirak#rketa le(enago egin ez $iren irak#rketen bila Aoatea litzateke1 g#re
kas#an1 ik#spegi %eministatik egin$akoa1 Demak#meE bezala irak#rtzea $eit# izan $iote
(oni (ainbat lek#tan. Atal (a# literat#ra ona eta g#st# literarioarekin $# zerik#sia1
irizpi$e literarioak i$eologiko*politiko*(istorikoak $irela salat#z. Eeinterpretation
rehabilitation eta re2creation. +(oJalterren *!nocriticism agertzen zaig# (emen1
emak#meak i$azle1 sortzaile1 egile bezala aztertzen $it#en kritika %eminista.
9irbalorazioa g#t,ietsitako e$o baztert#tako test#ak berresk#ratzeko bi$ea $a.
Argitalet,e %eminista askoren lana egon $a a(azt#ratik berresk#rat#tako lan literario
asko berriro zirk#lazioan ipinteko ekimenean. Genero literario $esber$inak ik#sarazi
$it# bi$e (onek 8erem# pribat#a eta %emeninotas#narekin lot#takoei balioa emanez: eta
tra$izio literario %eminista agerian #tzi $#. Anonimatotik atera $it#zte lan batz#k eta
bere garaian ospe (an$ia izan$akoei bigarren a#kera bat eman.
9eregit#raketa $a Men$ebal$eko %iloso%iak t,okorat# eta #kat# $it#en test#ei
(arrera ona ematea. +istema (etero*patriarkal*kapitalista*kolonialista a#zitan Aartzen $#
(ir#garren pa#so (onek. 3anon literarioari kritika egiten $io. 9oterea i$eologia eta
61
s#bAekt#aren osaera berpentsat# be(ar $irela al$arrikatzen $#1 irizpi$e eta kategoriak
erroetatik (art#1 $eseraiki eta berriak sortzeko abiap#nt#a $a.
1-' eta 1--'eko (amarka$etan (izk#ntza eta or$en sinbolikoari b#r#z (itz
egiten (asi ziren1 %eminitatea eta mask#linitatea eraikita $a#$ela esan z#ten. Arraza1
klase soziala eta se,#alitatearen eragina ikertzen (asi ziren. Generoari b#r#zko gogoeta
sakona egiten (asi ziren 8Gilbert L G#bar 1--0 1!:.
1--'etik a#rrera1 ikerketa %eministak $i%erentzia eta $ibertsitatea kont#an (art#z
)eminismoei b#r#z (itz egiten (asi zen1 pl#ralean 8or$#ra arteko %eminismo
(egemonikoa eta peri%erikoak maila berean ipiniz:. 2orrela1 esan $ezakeg#1
%eminismoak it#rri1 estrategia eta meto$o $esber$inetatik e$an $#ela egin $#en
ibilbi$ean ze(ar1 m#n$# ik#skera $esber$inak 8izan: $it#ela eta (orrek aberasten $#ela
bere lana 8M#?al*Ba?is 1--!0 !*:.
2istorian ze(ar botere (arremanak salat# $it#zten m#gimen$# eta %iloso%ietatik
(art# izan $it# ik#spegi eta kontzept# #gari1 $iziplinartekotas#naren al$e eginez.
<ostestr#kt#ralismoak eta <ostmo$ernismoak ere tresna interesgarri eta erabilgarriak
eman $izkiote %eminismoari 8Gonzalez 2''-0 1'2: 8ik#s 1.1.2. eta 1.2.2. azpiatalak:.
Azken al$iko kritika %eminista ipar*amerikarra #nibertsitateetan kokatzen $a1
ikerketak eta programak egiten $ira ga#r eg#n eta A/9etan orain1 besteak beste1 kritika
%eministan $ibertsi%ikazioaren on$orioz eta m#ltik#lt#ralismoaren eraginez1 arrazaren
eta k#lt#raren gaia nag#sit# $a1 na(iz eta ez $en ikergai bakarra1 literat#r kanonaren
berrik#sketak a$ibi$ez1 ez bait# ga#rkotas#nik gal$# 8Mo(antH 1--!0 -2:.
2.3.1. Emakume idazleak &edo g#nokritika(. Emakumeek idatzitako euskal
literaturaz.
Aomen 3riters have been treated more rigorousl! ;than men<
In general 3ork 3ritten b! 3omen have either been
disregarded or looked do3n upon 8M#r#aga 1--:
62
/mak#me sortzaileak gizonen m#n$#an $abiltzan Dotso esteparioakE $ira
Marias#n .an$a i$azlearen arabera 82''5:. +e,ismoa eta an$rozentrismoaren on$orioz
emak#me i$azleak eta (aien lanak ik#sezinak $ira 89aHm in +(oJalter 1-6:.
9este al$e batetik1 emak#me i$azleek sortzerako moment#an eraginaren
antsietate bikoitza pairatzen $#te0 literat#ra i$azten (astean egiletas#n mask#linoari
a#rre egiteko mo$#a erabaki be(ar $#te1 al$e batetik1 eta1 beste al$etik1 emak#me
izaeraren menpe egonik et,eko ainger#a (il egin be(ar $#te 8Fool% 1--!:. 2ori g#t,i ez
balitz1 emak#metas#naren m#ga sozialei a#rre egiteari ge(it# be(ar $iog# bere
i$entitatearen baitan $a#$en bestelako eza#garrien bal$intzapenei1 (ala nola1 nazioaren
parte izateko mo$#ari1 se,#alitatea bizitzeko erari1 N e#ren i$entitate o,imoronikoei
8@ic(ols in Gonzalez 2''-:.
>par Amerikako kritikari b#r#z1 @ina 9aHmek $io 8+(oJalter 1-6: emak#me
i$azleak ez aipatzearen arrazoiak (ir# $irela0 a#rreiritziagatik le(enengo1 Dkritikariei ez
zaielako g#statzen emak#me i$azlearen i$eiaEC artistikotas#na eta literat#r bikaintas#na
mask#linoak $irelako bigarren1 Demak#meek ez $#te i$atzi lan bikainik (aien
generoarekin lot#ta $a#$en arrazoiengatik (eziketa gizonentzat izan $elako1 literat#ra
onaren i$eia ez $a soilik norbanakoaren (a#t#a1 k#lt#r (a#t#a ere ba$aE1 eta
(ir#garrenik literat#ra bera mask#linoa $elako1 Dba$a#$e k#lt#ran ere generoari lot#tako
m#rrizketak...Gnartzen ba$it#g# Amerikako literat#raren teoria arr#ntak1 on$orio gisa
onartzen $#g# ere literat#ra esentzian gizonezkoarena $elaE 8+(oJalter 1-60 64*65:.
@a(iz eta 9aHmek >par Amerikari b#r#z (itz egin1 a#rreko aip#a orokort#
$aiteke. .iterat#rtas#na gizonezkoekin lot# $aiteke (aiena izan baita i$azteko esk#bi$e
eta betebe(arra (istorikoki1 eta (istorian ze(ar a#sart# $iren emak#meak marginetan
gerat# $ira1 9estearen rola e$#ki $#te1 %emenino etiketa Aaso $#te.
Mari 4ose Glaziregik esaten $# e#skal literat#raren (istorian emak#mezkoak ez
$irela e,istit# 8Glaziregi 2''&0 2'&:. 9aieztapen (a# egin ostean (#rrengo arg#$ioak
ematen $izkig#0 sistemaren peri%erian egon $ira1 emak#me i$azleen lanei b#r#zko
ikerketa %alta iz#garria $ago1 eta amaitzeko $io ekarpen eskasa egin $iotela e#skal
literat#rari (istoriagileek ez $it#ztelako emak#me i$azleak kont#an izan.
6&
2a#,e gen#ke e#skal emak#me i$azleei b#r#z i$atzitakoa 8artik#l#ak eta i$azle
bakarrari b#r#zko lanak al$e batera lagata eta osat# be(arreko zerren$a $ela al$ez
a#rretik aitort#ta:0 >t,aro 9or$aren Hogoigarren mendeko emakumeak idazle 81-4:C
"ere >rastortza eta .a#ra Mintegi 7tu2ttuaren le(en bi zenbakietan atera z#ten
Emakumea eta literatura I eta II 81-4:C Jakin KL monogra%ikoa 81-!:C Askoren artean
Nosotras tambi6n escribimos 81--:C 4#lia Gt,oaren Emakume olerkariak. /oetas
vascas 81--':C 3at(leen Mc@erneH L Cristina /nrR=#ez $e +alamancaren Double
minorities of :pain@ ' Bio2Bibliographic *uide to Aomen Ariters of the 9atalan
*alician and Bas#ue 9ountries 81--4:C .in$a F(iteren tesia Emakumeen hitzak
euskaraz. Bas#ue Aomen Ariters of the MNth 9entur! 81--6:C Mikel At,agaren Euskal
emakume idazleak (OPNQ2OPRS" 81--!:C Mari 4ose Glaziregiren Intimismoaz haraindi@
Emakumezkoek idatzitako euskal literatura 81---:C >ris M. 6a?alak koor$inat#tako
Breve historia feminista de la literatura espaola (en lengua catalana gallega ! vasca"
vol. TI 82''':C ",alapartak ateratako G#tiziak antologia 82''':C .a <alma argitalet,eak
ateratako 4nce poetas para trescientos lectores 82''1:C Maite @#ez*9etel#ren tesia
*6nero ! construcci1n nacional en las escritoras vascas 82''1ean $e%en$at#a:C 'zken
aldiko euskal narratiba laneko D/mak#me eta i$azleE atala 82''1: eta >nma /rrearen
$iteratura eta harrikoa 82''&:.
Grain arteko e#skal literat#ra an$rozentrikoa $ela 8M#r#aga 1-- eta F(ite
1--6: on$oriozta $ezakeg#1 presentzia #rria $#elako eta balorazio $esber$inaC
negatiboa1 bigarren mailakoa eta generoak bal$intzat#takoa.
3lasikoak eta kanon garaiki$ea gizonezkoek osatzen $it#zte1 beraz1 e#skal
literat#raren (istorietan 8esk#lib#r#etan: ere emak#me g#t,i a#rkit#ko $it#g#. /z $ago
tra$izio literario %emeninorik. Kirginia Fool%ek esaten z#en bezala1 emak#me bat
i$azten (asten ba$a1 gizonezkoen mol$ea izango $# ere$# e$o zerotik (asi be(arko $a.
9aina egon ba$a#$ela esan ba$#g#1 zergatik ez $ago tra$izio %emeninorik e#skal
literat#ranZ /#skal emak#me i$azleak kas# isolat#ak izan $irelako #rteetan ze(ar.
9atz#k irlak izan $ira eta beste batz#k (aien garaiko gizonekin i$enti%ikat# $ira.
"ra$izioarekin Aarrait#z /laine +(oJalterrek literat#ra ingelesaren kas#an
$agoen tra$izio %emeninoan (ir# aro $esber$intzen $it#0 1.* %emeninoa 814'*1':1 2.*
64
%eminista 81'*1-2': eta &.* emak#mearena 81-2'*1-!5:. +ailkapen (a# $a ezag#nena
baina Kiriginia Fool%ek le(enago egin z#en batean oinarritzen $ela esan genezake.
/mak#me i$azle batek eman be(ar $it#en pa#soei b#r#z ari $a i$azle ingelesa
8Fool% 1--!:. .e(enengo1 norberaren a(otsa a#rkit# be(ar $#. Fool%entzat a(ots (ori
an$roginoa izan be(ar z#en1 barr#tik sort# be(ar zen eta ez literat#raren 8ere$#
mask#linoen: kopia (#tsala izan. 2ori izango litzateke norberaren aurkikuntza garaia.
Geroago1 a(otsaren Aabe izatean1 norberaren aldarrikapena egingo litzateke eta azkenik
sorkuntza garaia letorke.

;;. men$e (asieran e#skal emak#me i$azleek egin$ako lanak ere$#
mask#linoaren kopiak eta zegokien rola betez1 %emeninoak ziren1 na(iz eta /leizegiren
kas#an eta geroago aztert#ko $#g#n Erauso Katerie lanean bere a(otsaren bila egin
be(arreko bi$earen (asierako pa#soa a#rkit# $ezakeg#la #ste $#g#.
G. Arestik At,agaren le(en lana irak#rri z#enean g#t#n bat i$atzi zion e#skal
literat#ran (asiberria zen i$azleari a(olk# batz#k emanez. 9ertan tra$izioaren garrantzia
azpimarratzen z#en. 2onela kontatzen $# At,agak G. Arestik i$atzi ziona0
...inon$ikan ere a#rkit# be(ar nit#ela e#skal klasikoak1 e#skeraz i$atzi z#ten 16.1
1!.1 1. men$eko i$azle g#ztiak1 eta irak#rri be(ar n#ela A,#lar1 eta .eizarraga1
eta Agirre Asteas#koa1 eta Mogel. /ta gainera ez bakarrik (ori1 baizik eta
irak#rri be(ar nit#ela 9aran$iaranen lib#r#ak eta 5iez#k egin$ako antologiak1
(ori $a1 irak#rri be(ar nit#ela bai (erri mailan egin$ako lan g#ztiak1 eta bai1 ez
(erri mailan1 baizik eta literat#raren arloan e#skeraz i$atzitako g#ztia. 8At,aga
in Aresti 2'''1 4:

>$azten (asten zarenean a#rrekoak egin$akoaren gainean egiten $#z#la esaten
$a1 tra$izioa ezag#t# be(ar $a (aren kontra egiteko ba$a ere. 2ala,e zioen1 be(intzat1 ".
+. /liotek eg#n literat#ra konparat# garaiki$earen ak#il#tzat (artzen $en D"ra$ition an$
in$i?i$#al talentE 81-22: artik#l#an. 2orregatik $a (ain garrantzits#a (orren
kontzientzia eta ezag#tza izatea1 emak#me i$azleek (aiek baino le(enago emak#me
i$azle izan zirenen lanak ezag#t# be(ar $it#zte Aarraikortas#n (orretan parte (artzeko1
65
besteen mol$eez a(azteko eta bakoitzak bere a(otsa topat# a(al izateko $agoen
oinarriaz Aabet# eta gero.
"ra$izioaren atal (onekin amaitzeko (ona (emen Marias#n .an$aren (itz batz#k
gai (onen ing#r#an0
/#skal emak#me i$azleak asko $# tra$izio %alta1 non begirat# %alta. Apaizek
i$atzitakoak $ira test# za(ar asko eta ez $akit noiz pentsat# ote $#g#n1 (emengo
literat#raren tra$izioari begira1 moAek i$atzi izan bal#te zer gertat#ko litzatekeen
orain. 9este k#lt#retan ere ematen $a (ori1 baina (ain izan $a g#re k#lt#ra
erliAiosoa1 (ain egon $ira letrak gizonezkoen esk#etanN 9aikor samarra naiz
(orretan1 ik#sita #rte g#t,i pasat# $irela (istoriari begira. Grain $ela 4'*5'
#rteko panorama ik#sita1 ga#rkoan pa#so (an$i batz#k egin $irela ik#sten $a.
2ori ezin $# bela#nal$i bakarrak erabat al$at#1 $enbora be(ar $a1 baina inoiz
ezag#t# ez $it#g#n ga#zak $it#g#. /mak#meak barra*barra $it#g#
#nibertsitatean1 esate baterako. @ik bel$#r $iet baina1 9o#r$ie#k esaten z#en
sabotaAe ezk#t# (oriei1 ez errealitateari. 8.an$a1 2''5S&S2!:
/#skal literat#raren kas#an 9izenta Mogelen Ipui onac 81'4: laneko
(itza#rrean $a#kag# barkamen eskea1 i$azten a#sartzeagatik. 3atalina /leizegirekin
or$ea1 ostrazismoa e$o1 g#k $eit# $iog#n mo$#an1 a#toe,ilioa $a#kag# bere bizitzaren
er$ia gela batean sart#ta pasatzea erabaki z#enean plaza atzean #tziz eta bere barne
m#n$#an barnerat#z.
9e(in i$azten (astean1 gizonek sort#tako eta erabilitako tresna literarioak
esk#etan (artzean1 emak#me i$azleak kontraesanak eta tentsioak sentit# $itzake 8Gilbert
L G#bar 1--0 4:. 2ori $ela eta tra$izio literario mask#linoaren $esbi$eraketak
erabili zit#zten emak#me i$azleek1 berrik#sketa eta berrizen$apen prozes# batean sart#
ziren arraro bi(#rt#z. 2a# egiten z#ten bitartean e#ren antsietate bikoitza 8(#rrengo
azpiatalean azal$#ko $#g# sakonago: lasaitzen Aoan zen /milH Bickinsonen a(olk#ari
Aarrait#z0 /san ezaz# egia osoa baina esan egiz# ze(arka 8Gilbert L G#bar 1--0 !:.
9a$ir#$i ezk#t#an #tzi be(arreko kont#ak zit#ztela sentitzen z#tela (asierako
emak#me i$azleek1 eta (orien bila abiat# ziren ikertzaile %eministak0 i(eserako eta
66
ezk#tatzeko estrategiak emak#me i$azleen lanetan 8Gilbert L G#bar 1--0 -:. ;>;.
men$eko emak#me i$azle ingelesen kas#an ezk#t#ko arg#ment#a emak#meak bere
b#r#aren $e%inizioaren bila egin$ako bi$aia izango litzateke1 bere a(otsa1 bere narrazioa
8Gilbert L G#bar 1--0 -':.
Genero %emeninoak bal$intzat#tako kokapenari nazioarena ge(itzean Geral$ine
@ic(olsen i$entitate o,imoronikoa agertzen $a1 bikoitzak eta para$o,ikoak $iren
kokatze i$entitarioak izen$atzeko erabiltzen $# 2elena Gonzalezek bere tesian 82''-:.
3ontraesankorra1 ez*ara#emailea eta prozes#an $agoena $a i$entitate minorizat# (a#.
@azioa eta Generoaren kategoriek erabakiak (artzera b#ltzat#ko $#te emak#me i$azlea
eta bi$e bat ala bestea (artzera a#rreko g#ztiak eragiten $ion presio1 kontrol eta
antsietatea areagot#z.
;;. men$earen le(en bi (erenetan nazioarekiko lot#ra eta konpromisoa argi
zegoen literat#ra e#skaraz i$azten z#ten i$azle g#ztientzat. Gorago aipat# $#g#n
mo$#an e#skal nazionalismoaren zabalk#n$erako tresnatzat z#ten literat#ra 8eta k#lt#ra
oro(ar:. 9eraz1 e#skaraz i$azten z#en orok Aarrait# be(ar zit#en (atsarre nazionalistak
eta garaiko krista#tas#n eta tra$izioarenganako at,ikimen$#a. 9eraz1 mol$e %inko
(orietan a#kera g#t,i geratzen zitzaizkion emak#me i$azleari1 ez bazen oso mo$#
ezk#t#an eta ze(arka egin$ako arrakalen bi$ez 8/leizegik emak#meen esperientzia eta
bizipenei b#r#z (itz egitea erabaki izana e#skal #sa$ioen kontaketaren barr#an e$o
/ra#sori b#r#z i$azteko a#kera pertsonaia (istoriko bat ere$#tzat Aartzeko1 a$ibi$ez:.
/mak#me i$azleen arloa 8e$o gHnokritikarena: ze(azt# eta sakon$# eta gero
lab#rbil$# $itzag#n kritika %eministaren atalean ik#sitako men$ebal$eko %eminismoaren
olat#ak 8pertsonaia e$o emak#me ir#$iei $agokiona 2.&.2. eta &.4. ataletan Aasota $ago:0
1. Kritika feminista OPSR2OP8O0 /mak#me ir#$iak literat#ran eta k#lt#ra
(erritarrean 89ettH )rie$an 1-6&C MarH /llmann 1-6C 3ate Millett 1-!'C
Germaine Greer 1-!': .iterat#ra botere mask#linoaren eta sozializazioaren
tresna $a1 k#lt#raren pro$#kt#a.
2. 7radizio femeninoa sortzen OP8M2OPQN tra$izio literario %emeninoa berresk#rat#
eta sort# z#ten 8<atricia MeHers +packs 1-!6C /llen Moers 1-!6C /laine
6!
+(oJalter 1-!! L 1-!-C 4#$it( )etterleH 1-!C +an$ra Gilbert L +#san G#bar
1-!-C emak#me i$azle ingelesen (ir# epeak0 %emeninoa 8imitazioa:1 %eminista
8protesta: eta emak#mearena 8esperientzia a#tonomoa: eta kritika %eministaren
bi z#tabeak0 emak#me irak#rlea eta gHnokritika 8emak#me i$azlea:.
/giletas#naren eskizo%renia %emeninoa 8eraginaren antsietatea [ et,eko
ainger#aren presiopean lan egin:.
&. Erresistentziak@ Beltzak lesbianak eta kritika mar)ista OP882OPQO klase
ertaineko emak#me z#ri1 men$ebal$ar1 (eterose,#alaren nag#sitas#nari kritika
8Alice Falker1 9arbara +mit(1 Bebora( McBoJell1 bell (ooks1 A#$re .or$e1
+#san Fillis C(errie Moraga L Gloria Anzal$#a 1-2C +(#lamit( )irestone
1-!'C "i*Grace Atkinson 1-!4C C(arlotte 9#c(1 A$rienne 5ic( 1-'C 9onnie
6immerman 1-1C 4eannette )oster 1-56C 4ane 5#le 1-!5C .ilian )a$erman
1-1C Mic(ele 9arrett 1-!-C Cora 3aplan1 MarH 4acob#s:. /mak#me beltzen eta
lesbianen ir#$i1 estereotipo eta presentzia mitikoak al$e batetik eta mar,istak
bestetik. Feminismoa pl#ralean izen$atzera pasat# zenean.
4. 7eoria hizkuntza eta idazkera femeninoa OPQN2OPQL. Be 9ea#?oir1 Ci,o#s1
>rigaraH1 3riste?a. +#bAektibitatea 8emak#mea bestea $a: sistema binarioa1
$ekonstr#kzioa1 %alogozentrismoa1 psikoanalisia1 gorp#tza1 $esira1
begira$aS#kimena1 or$en sinbolikoa1 imaginarioa eta s#bertsioa agertzen $ira
olat# (onetan.
5. /ostestrukturalismoaren ondare feminista eta feminismo frantsesa OPQN2OPPN.
2izk#ntza eta s#bAekt# (izlariaren kokapena aztertzen $a1 test#aren (#ts#ne eta
isil#neak1 a#tobiogra%ia $ago (onen er$ig#nean.
6. /ostmodernismoaren &ira. Bi%erentziaren politika k#lt#ral berriak $a#zkag#
(emen.
2.3.2. Emakume idazlearen irudia &Gilbert eta Gubar(
/mak#me i$azlearen rola1 lek#a eta ir#$iari erreparat#ko $iog# orain $a loca del
desvan lanaren argitan. 2asteko (ona ekarri na(iko gen#ke /leizegiren garaian
6
emak#me i$azleei b#r#z pentsatzen zena0 /spainian1 a$ibi$ez1 salb#espenen al$e
ze#$en1 baina orokortzeko arrisk#aren kontra.
Ma a me$ia$os $el siglo ;>;1 +e?ero Catalina ap#ntaba0 Como e,cepciones
a$mitimos H respetamos a las il#stres escritoras =#e a la ?ez =#e (onran a s#
se,o1 $eclarPn$olo capaz $e los mPs altos ?#elos $e la inteligencia1 (onran a s#
paRs1 H llenan las pPginas mPs brillantes $e la literat#ra nacional 8N: /n /spaa
no se (abRa nega$o n#nca a las m#Aeres e,traor$inarias la s#bi$a al templo $e la
ciencia pero la sensatez propia $e n#estro carPcter H $e n#estro p#eblo 8N: no
$eAarP1 $e seg#ro1 =#e s#ba la t#rbam#lta $el ?#lgo %emenino1 por=#e el templo
se con?ertirRa en #n gallinero 84#lio Alarcn H MelQn$ez in Aresti 2''10 42:
Gilbert eta G#bar egileek le(enago aipat# $#g#n eragin bikoitzaren antsietateari
b#r#z (itz egiten $#te lan (onetan. .e(ena egiletas#n 8mask#lino:ari b#r#zkoa $a.
<atriarkat#arentzat i$azleak 8escritor: test#a sortzen $# Aainkoak m#n$#a sort# z#en
mo$#an. >ks#pegi (a# men$ebal$eko zibilizazio literarioaren barr#raino sart# $a1 eta
(ainbesterainokoa izan $a (a#1 /$Jar$ +ai$ek $ioen bezala1 meta%ora a#tore (itzean
ere lek# egin $#ela1 (arekin egilea1 Aainkoa eta pater familias*a ir#$ikatzen baitira
8Gilbert L G#bar 1--0 1:.
2onen on$orioz emak#meek i$azteko erabakia (artzen $#tenean tra$izionalki
gizonarena izan $en erem#an sartzen $ira1 eta (a#ek1 gizonezko i$azleek eraginaren
antsietatea sentitzen $#ten bitartean 89loom
1!
:1 a#rrekarien lorpenen eta arbasoengan$ik
Aasotako tra$izioen a#rrean1 emak#me i$azleek a#toritate patriarkalari egin be(ar $io
a#rre eta baita bere $e%inizioarekin eta bere gaitas#narekin lot#tako m#t#rreko
estereotipoei ere 8ainger#a eta m#nstroa:. /mak#me i$azleek or$#an1 sortzeko
ezintas#nari $io bel$#rra1 i$azteagatik isolamen$#a e$o s#ntsipena etorriko zaion
bel$#rra1 sozializazioaren kontra borrokat# be(ar $# berrik#sketaren prozes#an
barnerat#z 8Gilbert L G#bar 1--0 62*6&:.
1!
2arol$ 9loomek gizon i$azleen eraginaren antsietatea a#rreko bela#nal$ikoen kontrako gerra bezala
ir#$ikatzen $# eta prozes# poetikoa gizon i$azlea eta bere emak#mezko*m#saren arteko topaketa se,#al
baten mo$#an ir#$ikatzen $#.
6-
Gizon i$azleek sort#tako emak#me ir#$iak topat#ko $it#zte erem# (orretan
sartzean0 ainger#a eta m#nstroa1 eta (a#ek aztert#1 barnerat# eta gain$it# be(arko
$it#ztela $iote 8Gilbert L G#bar 1--0 &2:.
9ai sinbolo %emenino s#bertsiboak 8sorginak1 begizkoa1 (ilekoaren k#tsa$#ra1
ama kastratzaileak: bai sinbolo %emenino gorenak 8Aainkosak1 salbazio emale
err#kiorrak1 A#stiziaren sinbolo %emeninoak:1 k#lt#raren (egemoniaren gainetik eta
azpitik $a#$ela ematen $#1 baina benetan gertatzen $ena $a kanpoan $a#$ela. 2a# (ala
$a emak#meei l#mak ir#$ikatzen $#en a#tonomia #katzen zaiolako Xs#bAektibitatea*. /z
$ago k#lt#ratik soilik baztert#ta1 k#lt#rak miresmen e$o bel$#rrez1 maitas#nez e$o
(ig#inaz begiratzen $#en 9estetas#naren m#t#rra (aragiztatzen $# 8+(errH Grtner in
Gilbert L G#bar 1--0 &4:.
/t,eko ainger#ari b#r#z (itz egiten $#tenean1 Gilbertek eta G#barrek emak#me
pasibo*atsegina ir#$ikatzen $#te0 (istoriarik gabekoa1 a(olk# eta kontsolamen$#
emailea1 entz#ten $akiena1 irribarre egiten $#ena1 err#kitzen $ena1 besteengan pentsat#
bai baina bere b#r#arekin akor$at# ezin $ena. 9estea bi(#rtzen $a1 baina baita
memento mori bat ere0 emak#me (eroia ber$in (iltzen $a e$o beste bat (eriotzatik
salbatzen $#C (eriotzaren bestetas#naren mez#laria $a 8Gilbert L G#bar 1--0 &-:.
+in embargo1 Ha se con?ierta en #n obAeto $e arte o en #na santa1 es la entrega $e
s# Ho X$e s# como$i$a$ personal1 s#s $eseos personales o ambos* el acto cla?e
$e la bella m#Aer*Pngel1 mientras =#e es precisamente este sacri%icio el =#e la
con$ena a la m#erte H al cielo. <or=#e ser abnega$a no es slo ser noble1 es estar
m#erta. 7na ?i$a =#e carece $e (istoria 8N: es realmente #na ?i$a $e m#erta1
#na m#erta en ?i$a. <or Tltimo1 el i$eal $e la p#reza contemplati?a e?oca tanto
el cielo como la t#mba 8N: (abien$o m#erto para s#s propios $eseos1 s# propio
Ho1 s# propia ?i$a1 lle?a #na e,istencia pst#ma en s# propia ?i$a 8Gilbert L
G#bar 1--0 4':
M#nstro mo$#an ir#$ikatzean +imone $e 9ea#?oirrek zioena gogoratzen $#te
Gilbert eta G#barrekC emak#mea sort# z#ten gizonak bere izaera %isikoa1 Aaiotza eta
(eriotza kontrolat# ezin $it#enez (onek sortarazten $izkion sentimen$# anbibalenteak
ir#$ikatzeko 8Gilbert L G#bar 1--0 4-:. /mak#me i$azleak be(aketa (#tsari #ko
!'
egitean esana(i$#n ekintza abian Aarri be(ar $# eta emak#mearentzat1 (ori (ain
nat#raz gain$ikoa $a1 sorginaren bizimo$# bezala $e%initzen $ela1 m#nstroarena 8Gilbert
L G#bar 1--0 56:.
<atriarkat#aren sozializazioak emak#meak gai,otzen $it#ela esaten $ig#te
Gilbert eta G#barrek. Gtzantas#n1 menpekotas#n eta nork bere b#r#ari #ko egiten ikasi
$#ten emak#meek gai,o sentitzea espero izatekoa $a. GbAekt# polita izaten ikastean
neskak bere gorp#tzarenganako antsietatea ikasten $#. 7lergarria $a et,ean geratzeko
(eziketa Aaso $#tenek lek# p#bliko eta zabalei bel$#rra izatea. 2asieratako emak#me
i$azleek e#ren (eziketa %emeninoak eragin$ako zalantza1 ez*na(ikotas#n eta
g#t,iagotas#n*konple,#ak k#tsat#ta e$o gai,ot#ta egon ziren 8Gilbert L G#bar 1--0
!2:.
/mak#me i$azleak bere izaera p#blikoa $e%init# be(ar izan $#enero bere b#r#a
baliogabetzen z#ten a#kerak bakarrik izan $it# esk#ra0 bere lana ezk#tat#1 ezizenez e$o
anonimoki argitaratzen ez baz#en1 bere izaera %emeninoaren m#gak aitortzen zit#en
eta emak#meen gai t,ikietan m#rgiltzen zen1 bere a(almen m#rritzei egokizen
zirenak 89izenta Mogelen kas#a aipat# $#g# gorago:. Azken a#kera porrotaren
onarpena bazen berarentzat1 mat,inat# a(al zen1 (onek zekarren ostrazismoa onart#z
beti ere. 2ortaz1 Fool%en (itzetan1 emak#me (#tsa zela onart# be(ar z#en e$o gizon
bat bezain ona zela a$ierazi. /goera (onek goitik be(era bal$intzat# $# emak#meek
i$atzitako literat#ra1 aipat#tako a#kera #rriak eta espazio it,ien ir#$i obsesiboak sort#z
(aien lanetan. 8Gilbert L G#bar 1--0 !*!-:
3ritika %eministaren azpiatalarekin amaitzeko1 kritika %eminista amerikarra eta
gHnokritika erabiliko $it#g#la esan na(i $#g# /leizegiren lanetako pertsonaiak eta bere
bizitzako egoera eta giroa aztertzean. Aztert#ko $#g#n 3atalina /ra#so pertsonaiaren
ir#$ikapen literarioa emak#me ir#$i berritzaile eta askatzailea $ela esango $ig# kritika
%eministak eta 3atalina /leizegi emak#me i$azlearen ir#$ia eta egoera (obeto #lertzen
lag#n$#ko $ig# gHnokritikak.
>rizpi$e mo$erno eta postmo$ernoak erabiliko $it#g# metanarrazioak sort# eta
osatzeko mo$#ak kontat#z 83atalina /leizegik /#skal 2erriko (istoria osatzen
lag#ntzean egiten $#en lana e$o tesi (onekin e#skal tra$izio literario %eministaren
!1
eraik#ntzan ipini na(i $#g#n alea: eta or$#ko $isk#rtsoak eta e#rei egin$ako
erresistentziak alet#z 8;;. men$earen le(en er$iko literat#ra kanonikoa eta bazterrekoa
i$enti%ikat# eta bigarrenak egiten $ion erantz#na eta ekarpena erak#tsiko $#g#
/leizegiren lana ikertzean:.
Garai (orretan emakume eta euskaldun identitateak zertan ziren ik#siko $#g#
kategoria (a#etako m#gak g#ztiz z#rr#nak ez zirela ik#siz1 krisi garai g#ztietan bezala1
or$#an ere1 al$aketa garaia bizi z#telako1 emak#me ir#$iak osatzerako or$#an ere.
Azken (onetan sakontzera eta ze(aztera $ator (#rrengo atala0 genero ikasketak.
'1' Genero ikasketak
1-'ko (amarka$an i$entitatearen a#ziak $i%erentziaren pentsamen$#ak
lan$#tako mask#linoS%emenino $ikotomiaren analisi $ekonstr#kzionista gain$itzen $#1
eta genero ikasketei (asiera ematen $ie. 3ritika %eminista amerikarrean egon zen
esentzialismoari b#r#zko eztabai$a izan zen abiap#nt#a 8emak#me izateak berezko
esentzia %emeninoa $akarren #stea:. 9aina emak#meen errealitatea bestelakoa $ela
onartzen $a1 e#ren i$entitatean bestelako eza#garriak ere (ort,e $a#$elako1 (ala nola1
klasea1 arraza1 nazionalitatea1 e.a. 8GaAeri 2''20 446:
Genero pentsamen$# amerikarrak nat#raltzat Aotzen $iren gainegit#ra g#ztiak
ipintzen $it# a#zitan 8(a#ek i$eologia tra$izional eta patriarkalaren barr#an $a#$en
(einean:. Genero kontzept#ak i$entitate se,#alarekin batera $atorren trama k#lt#ralaz
libratzeko a#kera ematen $ie emak#meei pentsamen$#aren egit#ra agerian #zten
$#elako eta rol banaketarekin o(iko gizonezkoSemak#mezko oposaketa baliogabatzen
$it#elako 8GaAeri 2''20 44!:
1
.

Genero ikasketak 8gender studies" /mak#me ikasketen bilakaera (istorikotzat
(artzen $ira 83omen studies:. 5osi 9rai$ottik Dikasketa %eministakE izen$apenaren al$e
egiten $# (onek >taliako m#gimen$# %eministaren (istoria eta militantzia k#ts#a (obeto
islatzen $#elakoan 8GaAeri 2''20 45':1 eta ber$in gertatzen $a /stat# espainiarrean.
1
9eraz1 genero ikasketak 3riste?a eta Groszek proposat#tako (ir#garren 8eta (ir#garren eta la#garren:
bi$eekin lot# $itzakeg#1 %eminismoaren olat#etako bat izanik (orrela.
!2
Generoa ikertzen $#tenak $iziplinarteko ikasketak $ira. Generoari b#r#z (itz
egiten $#g#nean (onetaz ari gara0 %eminitateak eta mask#linitateak eraik#ntza sozial eta
k#lt#ralak $irela1 praktika bati $agozkiola. >kasketa (a#ek psikologia1 soziologia eta
%eminismotik e$aten $#te.
)re#$1 .acan1 >rigaraH eta 3riste?aren kontzept#ak eta teoriak erabiltzen $it#zte
z#tabetzat 8baita Alt(#sser1 )o#ca#lt eta Be .a#rentisenak ere: eta +imone $e 9ea#?oir
81--: eta 4#$it( 9#tlerren esanekin 82''1: lab#rbil $aiteke0 D/mak#mea ez $a Aaiotzen1
egin egiten $aE eta Dgeneroa per%ormatiboa $aE.
Be 9ea#?oirren esal$i ezag#narekin esan na(i $#tena $a emak#me eta gizon
izaten ikasi egiten $#g#la1 praktika m#ltzo bat Aartzen $#g#la mart,an1 ez $ela berezko
zerbait %emeninotas#na e$ota mask#linotas#na1 Aasotzen eta birsortzen $it#g#n Aarrerak1
Aanzkerak eta egiteko mo$#ak baizik.
9#tlerren esal$ia ere aski ezag#na $a ga#r eg#n eta a#rreko i$eiarekin lot#ta
$ago. >kasitakoa egiten ba$#g# nolabait generoa DantzeztenE $#g#la esan $ezakeg#.
9eraz1 eraik#ntza soziala $ena $eseraiki $aiteke eta $esnat#ralizat#. 2a# (orrela izanik1
9#tlerrek eta #ueer teoriako partai$eek drag king 8eta drag #ueen: tailerretan
mask#linitate eta %eminitate ez normatiboak1 alternatiboak a#rkitzen eta esperimentatzen
saiatzen $ira.
U.os est#$ios $e gQnero (anV (ec(o arrancar en los aos no?enta los llama$os
#ueer studies 8N: .a teorRa #ueer1 c#Ha mP,ima i$eloga es 4#$it( 9#tler1
post#la la m#tabili$a$ H la %l#i$ez $e #n s#Aeto ca$a ?ez mPs compleAo H
$i%icilmente recon$#cible a categorRas normati?as 8GaAeri 2''20 44!:
9aina bi ze(aztapen egin be(ar $ira per%ormatibitatearen gaia aipatzerakoan0
al$e batetik genero %emeninoak berarekin $akarren menpekotas#n egoera espezi%ikoa
$ago. 4en$artean emak#metzat Aotzen $irenek $iskriminazioa Aasan be(ar $#te eta (ori
(orrela ba$a1 ezin $aiteke zi#rta mask#linitatea eta %eminitatea 8eta (a#ekin batera
emak#me eta gizon izatea: ez $irela Aantzi eta erantzi $aitezkeen arropak. 2a# $a #ueer
teoria posmo$ernoari egiten zaion kritiketako bat1 (arreman (ierarkikoak e$o
!&
test#ing#r# soziala kont#an ez $it#ela (artzen1 (ain z#zen 8botere (arremanek $akarten
generoen balorazio $i%erentea1 bereizkeria1 azken %inean:.
9este al$e batetik eta a#rrekoari Aarraiki1 #ueer eta trans m#gimen$# e$o tal$eak
8)einberg 1--60 ,: $esber$in$# be(ar $it#g#. (ueer Aen$eak ez $# bere gorp#tza mo$#
gatazkats#an bizi1 ez $a#ka arazorik eg#nerokotas#nean beren genero i$entitatearekin1
genero binarismoa ez $a (aientzat kanpotar e$o m#nstro sentiarazten $it#en sailkapena1
8transe,#alei gertatzen zaiena:.
"ranse,#alek ez $akite non kokat# a(al $#ten e#ren b#r#a1 egokit# zaien
gizonSemak#me eta mask#linoS%emenino sistema $ikotomikoan ez $ira eroso sentitzen1
e$o ez $ira sozialki $agokienarekin i$enti%ikatzen 8beste generoarengan$ik (#rbilago
sentitzen $irelako e$o ez $#telako e#ren b#r#a ez batean ez bestean kokatzen:. 9eraz1
(aientzat ez $ago per%ormatibitaterik1 gorp#tza kartzela bezala bizi $#telako.
"ranse,#al terminoa test#ing#r# /#ro*Amerikarrean (#rrengo esana(iekin
erabiltzen $a0 se,# biologikoarekin bat egiten ez $#en generoa $#tela sentitzen $#tenakC
kontrako se,#kotzat pasat# na(i $#tenakC e$ota se,#a al$atzeko ebak#ntza e$o
tratamen$# (ormonala izan $#tenak 8+(apiro in /pstein L +tra#b 1--10 24-:.
9otere (arremanekin $a#kate lot#ra genero ikasketek eta1 esan bezala1 se,#aren
ezarpenak 8gizonezkoSemak#mezko: genero $ikotomia (ertsia 8mask#linoS%emenino: eta
(eterose,#alitatearen $errigortas#na 85ic( 1-': $akartza 4#$it( 9#tlerren (itzetan
82''1:1 (ir# (a#ek oso lot#ta ezag#tzen $it#g#lako g#re Aen$artean1 eta batean egoteak
besteak $akartza berarekin1 $it#g#n ara# sozialen arabera.
"(at instit#tional (eterose,#alitH bot( re=#ires an$ pro$#ces t(e #ni?ocitH o%
eac( o% t(e gen$ere$ terms t(at constit#tes t(e limit o% gen$ere$ possibilities
Jit(in an oppositional1 binarH gen$er sHstem. "(is conception o% gen$er
pres#pposes not onlH a ca#sal relation among se,1 gen$er1 an$ $esire1 b#t
s#ggests as Jell t(at $esire re%lects or e,presses gen$er1 an$ t(at gen$er re%lects
or e,presses $esire 8N: "(e instit#tion o% a comp#lsorH an$ nat#ralize$
(eterose,#alitH re=#ires an$ reg#lates gen$er as a binarH relation in J(ic( t(e
!4
masc#line term is $i%%erentiate$ %rom a %eminine term1 an$ t(is $i%%erentiation is
accomplis(e$ t(ro#g( t(e practices o% (eterose,#al $esire 89#tler 2''10 24:
3im <erez trans%eminista espainiarrak matematika berrietatik (art# $# termino
bat generoaren binarismoa gain$it# na(ian0 multzo zehaztugabeak 8con&untos difusos:.
+istema patriarkalaren oinarria $en binarismoa $eseraikitzeko A$rienne 5ic(en
continuuma
1-
$akarkig# b#r#ra termino (onek1 <erezek $ioenez m#ltzo ze(azt#gabeak
ez $ira $e%initzen bai eta ez erabiliz1 8binarismoan bezala: baizik eta ge(iago eta
g#t,iago (itzekin
2'
.
Genero binarismoa gain$itzeko beste saio bat1 postkolonialismoak ekartzen
$ig#na1 Gloria Anzal$#ak ira$okitzen $#ena $a1 the ne3 mestiza0
"(e Jork o% mestiza conscio#sness is to break $oJn t(e s#bAect*obAect $#alitH
t(at keeps (er a prisoner an$ to s(oJ in t(e %les( an$ t(ro#g( t(e images in (er
Jork (oJ $#alitH is transcen$e$. "(e ansJer to t(e problem betJeen t(e J(ite
race an$ t(e colore$1 betJeen males an$ %emales1 lies in (ealing t(e split t(at
originates in t(e ?erH %o#n$ation o% o#r li?es1 o#r c#lt#re1 o#r lang#ages1 o#r
t(o#g(ts. A massi?e #prooting o% $#alistic t(inking in t(e in$i?i$#al an$
collecti?e conscio#sness is t(e beginning o% a long str#ggle1 b#t one t(at co#l$ in
o#r best (opes1 bring #s to t(e en$ o% rape1 o% ?iolence1 o% Jar 8Anzal$#a 1-!:
4en$arte eta lek# $esber$inetan bereizketa se,#alaren antolaketek 8sistema
$ikotomikoa e$o binarismoa: eta #galketa biologikoarekin lot#tako $isk#rtso eta
praktika sozial (egemonikoek 8$errigorrezko (eterose,#alitatea eta amatas#na al$e
batetik1 eta $eterminismo biologikoa bestetik: emak#me eta gizonen ir#$ikapen mo$#ak
ezartzen $it#zte. GaHle 5#binek 81-!5: se,#Sgenero sistemak izen$at# zit#en (a#ek
eta 5.F. Connellek 81-!: genero erregimenak 8M#?al*Ba?is 1--!0 :.
+#bAektibitatearen eraik#ntzari b#r#z (itz egiten $#te genero ikasketek1 beraz1
i$entitate eta (arremanei b#r#z. @or izatea i$enti%ikazioarekin eta $i%erentziarekin $#
1-
5ic(ek continuum lesbiarra aipatzen $# emak#meen arteko a$iski$etas#n1 konplizitate eta maitas#nari
b#r#z (itz egitean gra$# $esber$inak $a#$ela esanez.
2'
2''-ko aben$#aren le(en asteb#r#an Grana$an egin ziren 4ar$#nal$i %eministetako (itzal$i batean
aipat# z#en kontzept# (a#.
!5
zerik#sia1 i$entitatearen atalean ik#siko $#g#n mo$#an1 baina botere (arremanak eta
kokapena e$o test#ing#ra ere kont#an (art# be(ar $it#g#. 2onek ir#$i e$o ir#$ikapen
batz#k ekarriko $izkig#1 eta (aiekin estereotipo batz#k. 2a# g#ztia artik#lat# eta
biziaraziko $#g# (izk#ntza eta $isk#rtso batz#en bi$ez 8)o#ca#lt:1 eta (a#ek $ira (ain
z#zen1 lan (onetan aztert# na(i $it#g#nak0 D"(e $isco#rsi?e constr#ction o% meaning
an$ N t(e non*nat#ral non*essentialist nat#re o% bot( se, an$ gen$erE. 8M#?al*Ba?is
1--!0 -:.
Gorp#tza izan be(arko $#g# kont#an s#bAekt#aren oinarri %isikoa $elako eta
eg#nerokoan kokatzen $#elako i$entitatea 8/steban 2''4: eta aipat#tako gatazka
g#ztien g#nea $elako. +istema sozial binarioak espazioa banatzen $# Aar$#era batz#k
erem# pribat#rako eta beste batz#k p#blikorako #tziz1 eta batz#ei balorazio positiboa eta
besteei negatiboa emanez1 eta (oni b#r#z ere arit#ko gara /leizegiren bizitzari
begiratzen $iog#nean.
.ab#rbil$#z1 )eminismoaren s#bAekt# politikoa eta ikerketagaia emak#mea8k:
21
$8ir:en bitartean 8ik#s kritika %eminista azpiatala: genero ikasketek %eminitate eta
mask#linitateei begiratzen $iete. Genero teorialariek generoari b#r#z $#g#n pentsatzeko
era ikertzen $#te0 mask#linitatea eta %eminitatearen #lermen binarioak osatzen $it#
generoa (a#temateko mo$#ak eta (eterose,#alitatearen onarpenak %eminitatea eta
mask#linitate (oriek ezartzera eramaten gait#.
22

Genero ikasketak izango $it#g# kont#an 3atalina /leizegiren lanetan agertzen
$iren pertsonaien %eminitatea eta mask#linitatea $#g#nean (izpi$e1 se,#a1 generoa eta
se,#alitateari b#r#z aritzen garenean1 bereziki bere azken lana aztertzen $#g#nean1 (ain
z#zen1 3atalina /ra#so pertsonaia (istorikoan oinarrit#tako antzezlanean. 9ertan
agertzen $en emak#mea mask#linoa $elako1 gizon bezala bizitzea erabaki $#elako eta
3atalina /ra#soren generoa eta se,#aliteatea bere Demak#metas#nariE zegozkion m#gak
gain$it# egin zit#elako. 2#rrengo azpiatalean sakon$#ko $#g# transgresio e$o m#gen
gai$itzea genero i$entitatean.
21
Ga#r eg#n %eminismoei eta emak#meei b#r#z egin be(arko gen#ke berba. Azken al$iko %eminismo
peri%erikoen kritiken on$orioz s#bAekt# politiko %eminista al$atzen ari $a1 menperak#ntza espezi%iko
(onen test#ing#r#a kont#an (art# be(ar $ela $iote eta kategoria esentzialista1 baztertzaile eta normatiboa
arb#iat#z beste al$agai batz#k $a#$ela ik#si0 se,#a1 klasea1 arrazaN 8ik#s kritika %eminista atala:.
22
9eraz1 $e%inizio (a#en m#gei eta beste a#kerei ere erreparatzen $iete1 gorago esan bezala1 sistema
binario*(egemonikoa gain$it#z1 bai generoari begira1 bai se,#a eta se,#alitateari begira.
!6
'3 .ransgeneroa
Ma#ro Cabralek Diccionario de estudios de g6nero ! feminismos 8Gamba 2''-:
lib#r#rako i$atzitako DtransgQneroE sarreran $io bi a$iera $it#ela (itz (onek.
.e(enak Aaiotzerakoan eman zitzaiona ez $en genero batean bizi $en pertsona
$a1 baina kir#rgiaren bi$ez gorp#tzaren genero markatzaileak al$at# na(i ez $it#ena1 ez
$it#elako korporalitate mask#lino e$o %emenino$#n estereotipo k#lt#ralak osat# na(i.
2ala ere1 meto$o kir#rgiko e$o (ormonalak erabil $itzake bere gorp#tza al$atzeko
arrazoi kosmetiko1 a$ierazpeneko e$o ongizatezkoak $irela me$io.
9igarren a$ierak bere barnean (artzen $it# men$ebal$eko binarismo se,#al
(eteronormatiboaren arabera na(itaez bat $atozen korporalitate1 $esira eta i$entitate1 eta
genero a$ierazpenekin era $esber$inetan kontraesanean agertzen $iren pertsona g#ztiak.
G#k /ra#soren bizitzaren ibilbi$eari begira le(ena erabil $ezakeg#1 baina bigarrena $a
tesi (onen ik#spegi teorikoarekin bat egiten $#ena.
"ermino (onen sorrera #ueer aktibismoaren eta >par*Amerikako m#gimen$#
%eminista postestr#kt#ralistaren artean kokatzen $# Cabralek. "ransgeneritatea kokapen
i$entitario mo$#an Aaio zen transe,#alitatea1 trabestismoa1 $rag*a eta cross*$ressing*
arekin lot#ta eta (a#en garapen gisa0 trans i$entitateen patologizazio psikiatrikoa
a#zitan Aarri na(i z#ten eta i$entitate (onen errotikako aniztas#na baieztat#1 a#rretiazko
bi i$entitate %inkoen arteko pasabi$ea izateaz gain i$entitate beregaina izan $aitekeela
esanez 8Gamba 2''-0 &&:.
2orrela Dse,# bateko pertsona beste se,# bateko gorp#tzean (arrapat#taE e$o
Dkontrako se,#aren arropak erabiltzen $it#enaE narratibekin (a#tsi eta genitaletan
oinarrit#tako se,#aren Aatorri binarioa ap#rt# na(i z#ten.
"ermino (onek bere barnean gero eta korporalitate1 $esira1 i$entitate eta genero
a$ierazpen ge(iago (artzen ari $a1 k#lt#ralki estereotipat#tako genero rolak betetzen ez
$it#ztenek baita#kate lek#a bertan 8Gamba 2''-0 &&-:. >$entitate eta genero
!!
a$ierazpenei errespet# eta esk#bi$een al$e egitea $a m#gimen$# (onen ar$atza eta
%eminismoaren eta genero ikasketen garapena e$o a$ar bat izan $aiteke1 bi korronte
(a#etan ere lantzen $irelako aipat#tako il$oak.
2ortaz1 gorago aipat# $#g#n binarismoa eta sistema $ikotomikoari kritika eta
berrik#spena egin izan $iote azken al$iko genero ikertzaileek. <erez1 5ic( eta
Anzal$#aren il$otik Aarrait#z1 sailkapen (ertsien ezag#tza mo$#a gain$it# eta beste
proposamen batz#k egin $it#zte. 2a#etan azkena eta genero i$entitateari $agokiona
transgeneroarena $a.
3ontzept# (a# erabili na(i $#g# /leizegik /ra#sorengan bilatzen $#ena
arrazoitzeko. 9aita /ra#so pertsonaiari ikerketa (onetan begiratzeko mo$#a ze(azteko
ere.
Gai (a# arlo askotatik ikert# izan $a #rteetan ze(ar. G#k >kasketa k#lt#raletan
egin $enaren il$otik (el$#ko $iog# batik bat. 9eraz1 (#rrengo lanak (art# $it#g#
kont#an gai (onetara (#rbiltzeko0 .eslie )einberg1 7ransgender Aarriors. %aking
Histor! from Joan of 'rc to Eupaul 81--6:C MarAorie Garber1 Tested Interests. 9ross2
Dressing and 9ultural 'n)iet!. 81--!:C 4#lie F(eelJrig(t1 'mazons and %ilitar!
%aids. Aomen 3ho Dressed as %en in /ursuit of $ife $ibert! and Happiness 81--:C
5ic(ar$ /kins L Ba?e 3ing 8e$s.:1 Blending *enders. :ocial 'spects of 9ross2
Dressing and :e) 9hanging 81--6:C Bianne B#gaJ1 Aarrior Aomen and /opular
Balladr! OSLN2OQLN 81--6:C eta /pstein1 4. L +tra#b1 3. 8e$s.:1 Bod! *uards@ 7he
9ultural /olitics of *ender 'mbiguit! 81--1:
/kins eta 3ingen lanean irak#r $ezakeg# 81--60 &: ikasketa k#lt#raletatik
(#rbil$# $irela cross2dressing eta se)2changing 8eg#n transgenero mo$#an ezag#tzen
$ena: $eit#riko gertaerengana 8Garber 1--!C /pstein L +tra#b 1--1:. 6e(azki1 generoa
performance mo$#an ir#$ikatzeak eraman $it# aipat# berri $it#g#n bi gertaera (a#ek
genero zapalketaren kontrako erronka garaiki$e garrantzits#enak izatera 89ornstein
1--4C +egal 1--4:.
2as gaitezen terminologiarekin. >zen$apen #gari izan $it# generoa eta
se,#alitatearen ing#r#ko gai (onek. /rabilitako lanetan transe,#ala 8+ap(iro:C
!
transgeneroa eta transak 8)einberg:1 trabestismoa eta (ir#garren se,#a 8Garber:1 cross2
dressing1 se)2changing eta gender blending 8/kins L 3ing: eta genero maskara$a
8B#gaJ: agertzen zaizkig#.

G#k transgeneroa erabiliko $#g# a#kera g#ztiak barnean (artzen $it#en
kontzept#a $elako eta gai (onetan protagonista $irenei1 s#balterno (a#ei1 (itza eman eta
s#bAekt# politiko bi(#rtzeko 8e#rek proposat# bait#te termino (a#:.
>k#s $ezag#n segi$an Garber1 /kins L 3ing eta B#gaJ ikertzaileek
azpimarrat#tako al$er$iak0
2.4.1.1. Genero ze,aztugabearekiko lilura; kategoria krisia eta antsietate
kulturala
Garberrek bere lanaren (asieran 81--!: (istorian ze(ar gaiarekiko sentit# izan
$en lil#ra a$ierazten $#1 beste lanetan ere agert# $en kont#a izanik1 eta genero baten ala
bestearen boterearen a#rrean transgeneroak $#en boterea ik#sarazi na(i $ig# ga#r
eg#ngo a$ibi$e batz#k ekarriz. 9erak $io1 genero rolei kritika egitea baino1 genero
kategoriari berari egiten $iola kritika transak eta (onekin batera1 genero $ikotomia e$o
binarismoa kolokan Aartzen $it#elaC kategoria krisia $akarrela1 bere (itzetan0
Gne o% t(e most consistent an$ e%%ecti?e %#nctions o% t(e trans?estite in c#lt#re is
to in$icate t(e place o% J(at > call categorH crisis 8N: t(e e,traor$inarH poJer
o% trans?estism to $isr#pt1 e,pose an$ c(allenge1 p#tting in =#estion t(e ?erH
notion o% t(e original an$ o% stable i$entitH 8N: categorH crisis0 a %ail#re o%
$e%initional $istinction1 a bor$erline t(at becomes permeable1 t(at permits o%
bor$er crossings %rom one 8apparentlH $istinct: categorH to anot(er0 blackSJit(1
4eJSC(ristian1 nobleSbo#rgeois1 masterSser?ant1 masterSsla?e. "(e binarism
maleS%emale1 one apparent gro#n$ o% $istinction 8N: is itsel% p#t in =#estion or
#n$er eras#re in trans?estism1 an$ a trans?estite %ig#re1 or a trans?estite mo$e1
Jill alJaHs %#nction as a sign o% o?er$etermination Xa mec(anism o%
$isplacement %rom one bl#rre$ bo#n$arH to anot(er 8Garber 1--!0 16:
!-
>$eia (a# il#stratzeko (ir#garren se,#ari b#r#z (itz egiten $ig# eta esaten $#
(ir#garren se,#a genero binarismoan kokatzen $iren bi poloetako e$ozeinetan koka
$aitekeela 8%emeninoan zein mask#linoan: eta kas# bietan $esagertzen $ela cross2
dressing egin $#ena se,#etako baten partai$e mo$#an (artzeko eta (orrela
transbestit#takoa ez ik#steko1 %emeninotas#na ala mask#linotas#na %altan $#en pertsona
mo$#an interpretatzeko. 2orregatik $a cross2dressing (ori binarismoa kolokan Aartzeko
mo$# eraginkorra1 %emeninoa eta mask#linoa a#zitan Aartzen $it#elako 8izan biologikoa
e$o k#lt#rala:.
2ir#garrenak pentsamen$# binarioari $esa%io egiten $io1 krisia sortzen $#1
bataren i$eia ezegonkor bi(#rtzen $# 8i$entitatearena1 b#r#askitas#narena1 norberaren
ezag#tzarena: 8Garber 1--!0 11:. @orbera eta bestearen arteko osagarritas#naren i$eia
erosoaren kontra $oa1 simetria eta ezag#na $enarekiko kontrola $esegiten $it#
test#ing#r#ari lek# eginez 8Garber 1--!0 12*1&:.
2ona (emen @erea Arestik /spainiako ;;. men$earen le(en (erenari b#r#z (itz
egitean $ioena gai (onekin lot#ta0
/l %eminismo hominizante Umasculinizante1 $e la ig#al$a$V1 la (omose,#ali$a$1
la mo$a an$rgina H la crisis $e la instit#cin matrimonial %ormaron #n conA#nto
$e elementos #ni$os Rntimamente H =#e eran a men#$o #tiliza$os $e %orma
in$istinta. .as teorRas ten$entes a $il#ci$ar =#Q era e,actamente el $enomina$o
tercer se)o %#eron n#merosRsimas 8N: to$o a=#ello =#e no respetaba los
mo$elos se,#ales1 masc#lino H %emenino1 $e%ini$os $e ac#er$o a los criterios
tra$icionales 8N: el (orror a la an$roginia tenRa s# origen1 $e (ec(o1 en los
temores relati?os a los cambios en los mo$elos $e %emini$a$1 =#e amenazaban
con $estr#ir la $istrib#cin tra$icional $e los papeles se,#ales 8Aresti 2''10
1'2:.
2onekin lot#ta1 /pstein eta +tra#ben lanean (#rrengoa irak#r $ezakeg#0 1''
ing#r#an1 bi motatako gorp#tzak ze#$ela omen zegoen a$ost#ta1 emak#meak eta
gizonak. 9aina gorp#tzok izan zitzaketen se,# Aar$#eak kont#an izan$a la# genero
ze#$ela esan zezaketenC bi legitimoak eta beste bi estigmatizat#akC men$ebal$ean gizon
'
eta emak#meak ze#$en1 so$omitak eta sa%istak 8"r#mbac( in /pstein L +tra#b 1--10
1&5:.
/ta (onen atzean $a#$en on$orioak e$o arazoak aletzen $it#0 Bisk#rtso me$iko*
k#lt#ralaren bi arazo (an$iak izaera aparatosoa 8artifactualit!:
2&
eta zalantza
8uncertaint!: $ira. 6er lortzen eta zer galtzen $#te eta nola Aakin $ezakeg# benetan zer
$irenZ /z Aakitea1 Aakiteko a(almenik ez izatea1 antsietate it#rri bi(#rtzen $a eta (onekin
batera interes pertsonalen gatazka erem#an kokatzen gait# 8Garber 1--!0 16:.
2.4.1.2. Generoen elkarketa=na,asketa eta teoria binarioaren
arti%izialtasuna
/kins eta 3ingen lanean 81--6: gender blending 8genero elkarketaSna(asketa:
kontzept#a proposatzen $#te1 (onen baitan cross2dressing eta se)2changing Aar$#erak
kokat#z.
9len$ing (as tJo basic meanings Xto mi, or combine1 an$ to (armonise 8N: >n
t(eorH1 t(e J(ole o% social li%e co#l$ be $ic(otomise$ bH gen$er1 b#t in practice1
a lot o% incorrect elements are aloJe$ into t(e blen$1 partic#larlH on an
occasional an$ tri?ial le?el. More s#staine$ an$ more %#n$amental blen$ing o%
t(e elements t(reaten t(e gen$er categories t(emsel?es 8/kins L 3ing 1--60 2:
2.4.1.3. Emakume gerlariak
3atalina /ra#soren ir#$ia sozialki1 k#lt#ralki1 literat#rari $agokiola1 ere$#
transgeneroa ba$a ere1 ez $a kas# isolat#a1 ez $a (istorian ze(ar egon $en bakarra. 2ori
$ela eta ekarri na(i izan $#g# orriotara emak#me gerlariaren ir#$i literarioa.
B#gaJk bala$a (errikoietan agertzen $en emak#me gerlariaren ir#$ia ikert# $#
bere lanean 81--6:. 2orretarako e(#n$aka bala$a aztert# eta konparat# $it#. 9erak $io
%ikziozko ir#$i (a# ez $ela bala$etan bakarrik agertzen1 beste genero batz#etan ere topa
$aitekeelako0 D"(e )emale Farrior can be trace$ not onlH in pop#lar balla$s an$
2&
'rtefaktotasuna ere izan $aiteke itz#lpen posible bat1 literalagoa. 2araJaHren gorp#tzaren m#ga
malg#ak eta 9#tlerren genero per%ormatibitatea $akarkig# b#r#ra termino (onek.
1
c(apbooks1 b#t in tra$itions o% polite literat#re as Jell. +(e Jas a c#lt#ral
preoc#pation at e?erH le?el o% societHE 8B#gaJ 1--60 ,?:.
Gainera1 ba$ir#$i #ste $#g#na baino ge(iago egon zirela m#n$# osoan ze(ar0
D)emale Farrior 8N: is a loJer*class s#btHpe o% t(e pre?alent 2ic*M#lier1 t(at
#bi=#ito#s trans?estite Joman J(o appears in art an$ polemicE 8B#gaJ 1--60 1-:. /ta
$enborari $agokionez1 berak aztert#tako bala$ak ;K>. eta ;K>>>. men$e artekoak
ba$ira ere1 antzinatetik ga#r$aino a#rki $itzakeg#la esaten $#1 oso ir#$i zabal$#a eta
maitat#a izan baita Aen$arte $esber$inetan 8na(iz eta ga#rko ik#spegitik (orrela izan
$enik ez ir#$ikat#:.
Farrior Jomen 8N: UbringsV to o#r aJareness an image o% %emale (eroism in
t(e earlH mo$ern era t(at c(allenges nineteent(* an$ tJentiet(*cent#rH i$eas
abo#t Jomen\s nat#ral %railtH an$ limitation 8B#gaJ 1--60 ,iii:
9ere lana lab#rtzeko1 (onako (a# $io0 emak#me gerlarien bala$ek mask#lino
eta %emenino kategoria z#rr#nak bi(#rrit# eta paro$iatzen $it#ztela1 emak#me batek
gizon mo$#an Aokatzeko $esioa izan $ezakeela1 egin $ezakeela eta (ori ospatzeko
mo$#koa $ela agert#z 8B#gaJ 1--60 ,ii:.
/mak#me gerlariak bert#te mask#linoa eta bert#te %emeninoa batzen $it# bere
baitan 8gerlaria eta maitalea $a al$i berean:1 boterea $#1 baita (eroiaren a#sar$ia ere. 9i
a#rpegi $a#zka (eroi (onek1 maitas#n %emeninoa eta ospe mask#linoa1 Ken#s eta
Martitz 8B#gaJ 1--60 2:. ;K>>>. men$etik (ona (el$# $en (eroi (onek agerian #zten
$it# g#re bi (itzarmen sozial sakrat#enak0 elkarrekin g#r#tzat#tako genero eraik#ntzak
eta a#sar$ia
24
8B#gaJ 1--60 11:.
/mak#me1 marinel eta sol$a$# ona $a. Generoa eta se,#alitatearen bi$eak
banatzen $it# eta sistema (a#ek $esorekatzen $it#. Generoaren per%ormatibitatea agerian
#zten $# emak#me ala gizon izan baino egiten $ela erak#stean. Generoarekin eta
se,#alitatearekin markat# zaizkig#n m#gak gain$itzen $it# sistema (a# manip#la
$aitekeela erak#tsiz.
24
4atorrizkoan 8ingelesez: heroism.
2
Genero maskara$aren (ir# eza#garriak aipatzen $izkig# 8Garber 1--6:0
(eroiaren it,#ra eta AantziakC bere portaeraren ir#$ikapena1 i$entitate eta bert#te
mask#lino eta %emeninoaren araberakoaC eta generoa eta se,#alitateari begirako
elkarreragina bere ing#r#koekin. 2onekin batera bala$en (ir# atalak zeintz#k $iren ere
esaten $ig#0 banaketa1 proba e$o prozes#a eta bategitea
25
.
/mak#me gerlariak i$eal (erma%ro$ita $ira 8B#gaJ*ren (itzetan esan$a1 beste
batz#ek an$roginia izen$at#ko l#kete1 bi se,#en arteko (armonia1 e$ertas#na eta
misterioa1 g#k i$eal transgeneroa esango gen#ke1 e$o transgenero gerlaria1 )einbergen
lanaren izenb#r#a para%raseat#z:. /mak#me e$errak $ira1 maitagarriak1 eta (aien
maskara$a1 anbizioa eta transgresioa maitas#nak A#sti%ikatzen $# 8maitale ere$#garriak
$ira:. <ertsonaia para$o,ikoa ala o,imoronikoa $ela esaten $ig# B#gaJk.
9ala$a (a#etako (eroiak ez $ira emak#metas#n eta nat#ralitate ezarekin
$e%initzen1 ezin $a esan emak#metas#nak asetzen ez $it#enik ere1 B#gaJk $ioenez. /z
$ira sol$a$# Aanzten gizonen askatas#na na(i $#telako1 na(i $#tena esk#rat# eta egin
a(al izateko baino0 m#til*lag#na topat#1 gerrara Aoan1 ezkon$# eta ospea lort#. 9ala$ek
ez $iote mask#linotas#nari pribilegiorik ematen1 genero batek bestearen gainetik $#en
pribilegioa ira#ltzen $#te1 eta (ar#ntzago Aoaten $ira genero kategoria bera ere ira#liz.
9ala$etako gizonen Aokaerak ere genero ko$earen o(iko m#gak gain$itzen $it#1 negar
egin1 zorabiat# eta (eroiari zaintza eta lag#ntza emanez1 8Aar$#era %emeninoak eginez:
8B#gaJ 1--60 15*15-:.
)' $ontze,tu giltzarriak: generoa eta nazioa
)'"' 6azioa eta nazionalismoa
Ant(onH B. +mit(en arabera1 nazionalismoa i$eologia bat izateaz gain
m#gimen$# sozial bat eta (izk#ntza sinboliko bat ere ba$a 8+mit( 2''40 1&:. 2ortaz1
erem# politikoa1 k#lt#rala eta intelekt#alak (artzen $it# bere gain Dnazioen m#n$#
25
3as#rik ge(ienetan ezkontza batekin amaitzen $a1 $enak pozik.
&
(onekE g#re ik#sp#nt# globalak eta sistema sinbolikoak egit#ratzen $it#elako 8+mit(
2''40 14:.
@azionalismo (itzaren erabilera soziopolitikoa mo$ernoa $a1 ;K>>>. men$earen
amaierakoa eta beste m#gimen$#etatik bereizten $#ena k#lt#r sormen eta
ir#$ikapenetan egiten $#en in$arra $a. <artai$eetako batz#ek naziotzat $#ten (erri baten
a#tonomia1 batas#na eta i$entitatea lort# eta mantentzeko m#gimen$# i$eologiko bat $a.
8+mit( 2''40 2&:
+mit(ek a#rrekoa ze(azten $# esanez nazionalismoaren i$eologiek eginbe(ar
batz#k $it#ztela1 (ala nola1 nazioaren k#lt#ran m#rgil$#1 bere (istoria berra#rkit#1 (erri*
(izk#ntzak in$art# %ilologia eta le,ikogra%iaren bi$ez1 literat#ra lan$#1 bereziki poesia
eta $rama1 eta (erriko lanbi$e eta artea berrezarri1 m#sika eta $antza tra$izional eta
%olklorikoak a(azt# gabe 8+mit( 2''40 21:.
M#?al*Ba?isek1 beste batz#ek bezala1 proiekt# nazionalisten $imentsio
$esber$inak aipatzen $izkig#0 Aatorri kom#nen i$eia mitikoa 8Tolknation:1 k#lt#ra
kom#naren mitoa 8Kulturnation: eta estat#etako (iritartas#n ber$ineko mitoan
oinarrit#tako nazioak 8:taatnation: 8M#?al*Ba?is 1--!0 12:.
@azionalismoa azaltzeko la# (#rbilpen ematen $it# +mit(ek0 mo$ernismoa1
primigenismoa1 perennialismoa eta etnosinbolismoa 8+mit( 2''40 16:.
Montserrat G#iberna#k (orrela $eskribatzen $it# ik#spegi (a#ek0 <erennialista
nat#rala eta aspal$ikoa $aC <rimor$ialistan nazioen esentzia k#lt#rala $ira o$olak1
(izk#ntzak1 o(it#rak1 arrazak eta erliAioak sortzen $it#zten lot#rakC Mo$ernista prozes#
sozio*(istoriko berria $a eta (emen kokat#ko genit#zke 9ene$ict An$ersonen
kom#nitate imaAinat#ak eta 2obsbaJmen asmat#tako tra$izioakC eta /tnosinbolismoa
+mit(en bi$ea $a1 nazionalismoaren mo$ernitatearekin bat egiten $#ena baina Aatorri
etnikoak ge(itzen $izkiona.
An$ersonentzat1 nazioa kom#nitate politiko imaAinat#a e$o ir#$ikat#a $a1
barnetik m#gat#takoa eta s#biranoa 8An$erson 2''!0 2&:. @azionalismoaren gainean
$io ez $#g#la i$eologia politiko kontziente mo$#ra (art# be(ar1 a#rretik izan $it#en
4
k#lt#r sistema (an$iekin (arremanetan ipini be(ar $#g#la1 beraiei erantz#n gisa agert#
baitzen 8An$erson 2''!0 &':.
@azioa imaAinat# e$o ir#$ikatzeko a#kera1 An$ersonen arabera1 ibilbi$e l#zeko
oinarrizko (ir# ik#smol$e k#lt#ralek gizakiengan z#ten kontrol a,iomatikoa gal$#
z#tenean etorri zen 8An$erson 2''!0 61:. .e(en i$eia1 egia ontologikorako sarbi$e
pribilegiat#a (izk#ntza i$atzi Aakin batek ematen zig#la zen. 9igarrena1 Aen$artea goi
mailako er$ig#neen azpian eta ing#r#an nat#ralki antolat#ta zegoela zen. 2ir#garrena1
kosmologia eta (istoria bat zirela esaten z#ena eta gizakiaren eta m#n$#aren sorrera
esentzialki ga#za bera zirela zioena. 2ori $ela eta (asi ziren bilatzen1 An$ersonen
(itzetan1 kom#nitatea1 boterea eta $enboraren batas#n era berria. 2onetan eragin (an$ia
izan $#1 egile (onek $ioenez1 kapitalismo inprimat#ak 8An$erson 2''!0 62:.
.a con?ergencia $el capitalismo H la tecnologRa impresa en la %atal $i?ersi$a$
$el leng#aAe (#mano (izo posible #na n#e?a %orma $e com#ni$a$ imagina$a1
=#e en s# mor%ologRa bPsica prepar el escenario para la nacin mo$erna.
8An$erson 2''!0 !5:
An$ersonen kom#nitate imaAinat# e$o ir#$ikat#ekin batera 2obsbaJmen
asmat#tako tra$izioak $it#g# nazioari mo$ernismotik begiratzen $iotenen artean. /gile
(onek azaltzen $ig# antzinakotzat (artzen $iren tra$izio asko na(iko berriak $irela1 eta
sarritan1 baita asmat#takoak ere 82obsbaJm L 5anger 2''20 !:. Asmat#tako tra$izioa
terminoak esana(i zabala $#1 baina ez $a ze(azgabea. Asmat#tako1 eraikitako eta
instit#zionalizat#tako tra$izioak $a#$e1 $enbora tarte lab#r batean agertzen $irenak1 oso
azkar %inkatzen $irenak ikertzeko zailak $irenekin batera 82obsbaJm L 5anger 2''!0
!:.
Be%inizioarekin Aarrait#z1 (#rrengoa irak#rri a(al $iog# 2obsbaJmi0 asmat#tako
tra$izioa praktika m#ltzo bat $a1 onart#tako ara# sinboliko e$o errit#alek osatzen
$#tena1 errepikapenaren bi$ez balore eta portaera ara# Aakin batz#k irakasteko asmoak
$it#tena iraganarekin Aarraikortas#na zi#rtat#z 82obsbaJm L 5anger 2''!0 :. 2onen
arrazoia ere ematen $ig#C azken bi men$eetako al$aketa etengabearen eta m#n$#
mo$ernoaren berrik#ntzen a#rrean bizitza sozialaren arlo batz#k g#t,ienez al$aezin
egit#ratzeko saiakera $#g# 82obsbaJm 2''!0:.
5
/stas tra$iciones in?enta$as parecen perteneceer a tres tipos s#perp#estos0 a: las
=#e establecen o simbolizan co(esin social o pertenencia al gr#po1 Ha sean
com#ni$a$es reales o arti%icialesC b: las =#e establecen o legitiman instit#ciones1
estat#s1 o relaciones $e a#tori$a$1 H c: las =#e tienen por principal obAeti?o la
socializacin1 el inc#lcar creencias1 sistemas $e ?alores o con?enciones
relaciona$as con el comportamiento. 8N: se p#e$e s#gerir =#e el tipo a: %#e el
$ominante1 H =#e las otras %#nciones se consi$eraban implRcitas o s#rgi$as $e #n
senti$o $e i$enti%icacin con #na Dcom#ni$a$E HSo las instit#ciones =#e las
representaban1 e,presaban o simbolozaban como DnacinE. 82obsbaJm 2''!0
16:
Mo$ernisten artean eta nazionalismoa politikoki eta k#lt#ralki aztertzen $#tenen
artean $#g# Gellner 8bere 1-&ko Nations and Nationalisms lanarekin bereziki:. 9erak
(orrela ik#sten $# nazionalismoa0 batas#n nazionala eta batas#n politikoaren arteko
ko(erentziaren be(arra sostengatzen $#en (atsarre politikoa $a. 4en$arte batean
gobernatzen $#tenek eta gobernat#ak $irenek Aatorri etniko bera izatea eskatzen $#en
legitimazio politikorako teoria $a. Atzerritartzat Aotzen $en klase politiko menperatzaile
bat botatzeko gogoa piztean agertzen $a sentimen$# nazionalista a#tore (onen #stetan.
Gr$#an sortzen $a /stat#a eta nazioaren arteko lot#ra bermatzeko (elb#r#a $#en
m#gimen$# nazionalista Gellnerren #stez. 9aina G#iberna#k esaten $ig# /stat#
ge(ienak (eterogeneoak $irela eta (omogeneotas#na lortzeko bi$e bakarrak
kanporatzea1 $e#seztea e$o bereganatzea $irela 8G#iberna# 1--50 1'4:.
9aina ik#spegi politiko (oni ik#spegi k#lt#rala ere ge(itzen $io Gellnerrek.
@azionalismoa Aen$arte in$#strialari est#ki lot#ta $agoela $io1 eta al$aketa #gari $it#en
lanaren banaketa konple,#a $a berarentzat 8G#iberna# 1--50 1'6:. 2onez gain1 goi
mailako k#lt#retan oinarrit#tako antolaketa sozial berri baten on$orio $ela esaten $#1
(a#ek barnerat#ta $a#zkag# eta (eziketa Aakin baten menpe $a#$e1 /stat#aren
babespean 8Gellner in G#iberna# 1--50 1'!:.
+mit(ek kom#nitate etnikoaren baloreen1 mitoen1 sinboloen1 tra$izioen1 lek#
g#rt#en eta gor$etako oroitzapenen garrantzia azpimarratzen $#1 bere garaian
kom#nitate politiko alternatiboa izateko baliorik izan ez z#ena 82''4:.
6
9este sailkapen bat 8moralagoa na(i ba$a: aipatzen $#te +mit(ek1 G#iberna#k
eta baita M#?al*Ba?isek ere0 @azionalismo Detniko*genealogikoakE eta Dzibiko*
territorialakE 8+mit( 1-!1:1 kulturnation eta staatnation1 e$o etnikoa eta $emokratikoa
83riste?a 1--5: ge(itzen $izkig#te a#rretik aipat#takoen egileek. M#?al*Ba?isek
besteen (itzekin arg#$iatzen $# a%era (a#0
"(ere can be no simplistic m#t#allH e,cl#si?e separation betJeen t(ese tJo
tHpes o% nationalism 85obert )ine 1--4: 8N: @ationalism is t(e mo$ern 4an#s1
it (as tJo %aces 8"(omas @airn 1-!!:. MaAor $imensions o% nationalist proAects
are t(e genealogical $imension 8origin1 race:1 t(e c#lt#ral $imension 8sHmbolic
(eritage1 lang#age1 religion1 c#stoms an$ tra$itions1 t(e essence: an$ t(e ci?ic
$imension 8citizens(ip1 bo#n$aries1 state so?ereigntH1 speci%ic territorialitH:
8M#?al*Ba?is 1--!0 2'*21:
Montserrat G#iberna#rentzat nazioak bost arlo $it# 82''-:0
1. <sikologikoa 8partai$eek sentitzen $#ten (#rbiltas#nean oinarrit#tako tal$e*
kontzientziak lot#ra emozionala sortzen $#1 leialtas#na eta ko(esio soziala
arbasoen on$orengoak sentitzen $irelako1 elkarrekin (arremanetan eta (onek
(istoria s#bAektiboa eta bizipenetan oinarrit#takoa $akar:.
2. 3#lt#rala 8kom#nitatearen partai$een arteko elkartas#na sortzen $# eta e#ren
sinbolo1 balore1 sinismen eta o(it#rak barneratzen $it# e#ren parte balira bezala:
&. .#rral$earena 8g#gan$ik (#rbilen gertatzen $irenak biziago Aasotzen $it#g#1
erbesteratzearen mina1 ing#r#ko paisaiaren ,arma:
4. 2istorikoa 8nazioaren gertakari miresgarri eta #miliagarriak gogoratzeko o(it#ra1
memoria kolektiboak a#toestim#a igotzen $#:
5. <olitikoa 8botere eta baliabi$e $esber$intas#nak0 estat#ak tal$e nag#siaren
(izk#ntza eta k#lt#ra inposatzen $izkie bere barnean $a#$en nazioei1 (ezk#ntza
eta (e$abi$e nazionalen bitartez egiten $# (a#1 nazio i$entitate Aakin bat s#stat#z
8G#iberna# 2''-0 45:
@azioa $e%initzean eza#garri obAektiboetara Ao $ezakeg# 8(izk#ntza1 erliAioa1
o(it#rak1 l#rral$ea1 instit#zioak: e$ota eza#garri s#bAektiboak aintzat (art# 8Aarrerak1
!
pertzepzioak1 sentimen$#ak: 8+mit( 2''4 0 25:. @azio bat ez $a estat# bat ezta
kom#nitate etniko bat ere. 8+mit( 2''40 26:. @azioak bizi $iren eta sentitzen $iren
kom#nitateak $ira. 9ertako partai$eek l#rral$e bat1 kom#nitate bat eta k#lt#ra bat
konpartitzen $it#zte. /z $# estat# soberano baten be(arrik1 na(ikoa $a bere l#rral$e
nazionalaren ok#pazioarekin lot#tako a#tonomia gra$#ren batekin. >zen berezia $#en
kom#nitatea $a1 l#rral$e baten Aabe $ena eta mito1 (istoria1 k#lt#ra p#bliko1 sistema
ekonomiko eta esk#bi$e eta betebe(ar konpartit#ak $it#ena 8+mit( 2''40 2:
/stat#a beste instit#zioetatik bereizten $en instit#zioen m#ltzo a#tonomoa $a.
2onek1 l#rral$e Aakin batean biolentziaren monopolio leAitimoa $a#ka. 8+mit( 2''40
26:. /stat#*nazioa nazionalismoaren (atsarreek legitimat#tako estat#a $a1 (onen
partai$eek batas#n eta integrazio nazionala $#te baina (omogeneotas#n k#lt#ralik ez.
8+mit( 2''40 &2:.
@azioa eta nazionalismoa #lertzeko eta irak#rtzeko mo$# $esber$inak $a#$ela
ik#si $#g# orain arte1 bakoitzak bere (elb#r# eta Aokaera $esber$inak $it#1 baita egoera
$esber$inak ere0 estat#a $a#kan nazio baten nazionalismoa1 estat#rik gabeko nazioarena
eta naziorik gabeko estat#arena. Mila Am#rriok bere tesian (a# esaten $ig#0 D/#ropako
estat#rik gabeko nazio batz#en nazionalismoek 8N: nazioa komunitate moral gisa
berreraikitzea U$#te (elb#r#V. /kimen (orren z#tabeak nazio (izk#ntza eta (orren
irakask#ntza orokort#a1 (ots1 nazio (ezk#ntza $ira. 8Am#rrio 2''&0 42:
>k#s $ezag#n1 Aarraian1 Am#rriok /stat#rik gabeko nazioaren nazionalismoari
b#r#z egiten $#en $eskribapen eta (a#snarketa0 A: @azioa /stat# batz#en artean
banat#rik $agoela1 nazionalismoaren %#ntsezko (elb#r#a batas#na $a 8nazio k#lt#ral
gisa:. 9: @azioa1 beste nazio batek men$eratzen $#en /stat#aren zati bat $elarik /stat#a
$a#kan nazioaren nazionalismoaren a#rkakoa $aC i$entitate $esber$ina azpimarratzea
eta in$artzea $a bere asmoa. 2ortaz1 (erria bera beste (erri bat $ela1 bere k#lt#ra beste
k#lt#ra bat $ela sinist# eta erak#tsi be(ar $a. 8Am#rrio 2''&015'*151:
/stat#rik gabeko nazionalismoa $a e#skal nazionalismoarena eta (orregatik
ekarri $#g# a#rreko $e%inizioa orriotara. G#iberna#k egoera (oni b#r#zko gogoeta
egiten $# 82''-: nazionalismo katalanaren ezag#tza izanik eta Gellnerrek esan$akoei
erantz#nez 8gorago irak#rri berri $#g#na:. G#iberna#k $io Gellnerren baieztapena

gatazkats# bi(#rtzen $ela nazio $esber$inak /stat# bakarraren gobern#pean elkartzen

$irenean1 /stat#ak erabaki be(ar bait# zein k#lt#rak lort#ko $#en le(entas#na besteen
gainetik eta zein ne#rri (art#ko $iren k#lt#r*(omogeneizazioa ezartzeko.
Gal$era batekin amaitzen $# (a#snarketa0 D]2asta =#Q p#nto es posible para #n
/sta$o reconocer H proteger 8%inanciar: las $istintas c#lt#ras =#e con?i?en en s#
territorio sin amenazar la (omogenei$a$ c#lt#ral =#e Gellner estima necesaria para la
prosperi$a$ $e las socie$a$es in$#strialesZE 8G#iberna# 1--50 11!:
@azionalismoa i$eologia1 k#lt#ra mo$# e$o erliAio mota bat izan $aiteke
+mit(en (itzetan eta ik#si $#g#n bezala. >$eologia bezala ir#$ikatzen ba$#g# le(enago
aipat#tako a#tonomia1 batas#na eta i$entitatearen oinarrizko i$eiak ekarri be(ar $it#g#
b#eltan eta (onekin batera esan %#ntsezko kontzept#ak benetakotas#na1 Aarraikortas#na1
$#intas#na1 pat#a1 maitas#na eta l#rral$ea $irela. 9atas#nari $agokionez sentimen$# eta
boron$ate sozio*k#lt#ral $esber$inen batas#nari b#r#z ari gara. >$entitate nazionalari
$agokionez (#rrengoa $iosk# +mit(ek0
/ste Qn%asis sobre la i$enti$a$ nacional nos aH#$a a e,plicar por =#Q los
nacionalismos estPn tan %rec#entemente acompaa$os H alimenta$os por los
es%#erzos $e los intelect#ales =#e intentan b#scar las DraicesE H el DcarPcterE $e
la nacin en $isciplinas como la ar=#eologRa1 la antropologRa1 la sociologRa1 la
ling^Rstica H el %olclore. 8+mit( 2''40 44:
@azionalismoa k#lt#ra eta erliAio bezala ir#$ikatzean bertakoa eta herrikoia
(itzak azpimarrat# be(ar $ira. 2oni Aarraiki (erri k#lt#ra (ezk#ntzaren bi$ez a#rkit# eta
maitatzen ikasten $a. 2ori $ela eta nazionalismo ge(ienak erromantikoak eta (errikoiak
$ira. 8+mit( 2''40 51:. @azio k#lt#rak erem# p#blikoa na(i $# eta sinbolismo politikoa
$akar 8ban$erak1 ereserkiak1 ospakiz#nak:1 (onek erliAio mo$# batekin $a#ka zerik#sia
8B#rk(eimen erliAioaren $e%inizioa aintzat (artzen ba$#g# be(intzat0 sakrat#arenganako
sinismen eta praktiken sistema baterat#a:.8+mit( 2''40 52:
@azio i$entitatearen eraik#ntzan (#rrengo p#nt#ak nabarmentzen $it#
G#iberna#k0 nazioaren ir#$ia 8(istoria1 k#lt#ra1 l#rral$ea:C sinbolo eta errit#alen
erabileraC (iritartas#naren garapenaC kanpoko erasoen bel$#rra e$o etsaien sork#tzaC
-
(ezk#ntza sistemaren sen$otzeaC (e$abi$eak iritzi p#blikoa mol$atzeko eta (iritar
onaren ir#$ia osatzeko. 8G#iberna# 2''-0 45*46:
@azionalismoek ere1 bai @azio*/stat#en nazionalismoak1 bai /stat#rik gabeko
nazioen nazionalismoak1 kom#nitate moral bat sort# g#ra izan $#teC teorilariek1
nazionalismo $esber$inen kom#nitate moral sortzeari ekite mo$#ez ari $irela1
esk#(arki1 b#rokrazia e$ota intelligentsia i$enti%ikatzera Aotzen $it#zte prozes#
(orren eragile bakarrak bailiran. 2ala ere1 eta kont#an (art#rik1 prozes# (ori
k#lt#r esparr#an bi$erat# o(i $ela1 beste eragileen e,istentzia begi bistan $a.
2orrez gain1 $isk#rtso nazionalistetan kom#nitate moral (orren sork#ntzarekin
zerik#sia $a#katen zereginak1 emak#meei esleitzen zaizkie mo$# esplizit# batez.
8Am#rrio 2''&0 125:
@azioa eta nazionalismoaren konple,#tas#na ekarri na(i izan $#g# (ona
/leizegiren test#ing#r# (istorikoa (obeto ezag#t# a(al izateko. 9era i$azten (asi zenean
pil*pilean baitzegoen e#skal nazionalismoaren sorrera e$o le(en al$ia.
@azionalismoaren al$e k#lt#ral eta erliAiosoa azpimarrat# na(i izan $#g#1 bere
sistema sinbolikoarekin batera1 /leizegiren lanetan agertzen $en /#skal 2erriko
(istoriaren narrazio alternatiboa argitara ekartzeko0 e#skal emak#meekin zerik#sia z#ten
o(it#rak kontatzen $it#elako1 ze(azki (aien rolari lot#takoak eta (aien rolaren m#gak
ipintzen zit#ztenak.
Aipat#takoaz gain1 estat#rik gabeko nazioa $ela esatean1 beste estat# baten
barr#an egotean1 argit# $aiteke G#iberna#k aipatzen z#en etsaiaren agerpena e#skal
test#etan1 (ala nola1 Aranaren antzezlanetan agertzen ziren pertsonaia atzerritarrak e$ota
/leizegiren m#s#lmanak1 erromatarrak e$o sartal$eko (erritarrak1 manikeismoa eta
antagonismoa egitean1 norberaren i$entitatea in$artzeko erabiltzen $irenak.
)'' 76azio eta genero8 Identitatea7k8
Identities U individual and collective U are specific forms
of cultural narratives 3hich constitute commonalities and
differences bet3een self and others interpreting their
-'
social positioning in more or less stable 3a!s. 7hese often
relate to m!ths 0 of common origin and to m!ths of
common destin! 8M#?al*Ba?is 1--!0 4&:
>$entitatea %iloso%ian 8ber$intas#na ere $eit#a: entitate bat $e%inigarri
8ezag#tzeko mo$#koa: egiten $#ena $a1 beste entitateetatik $esber$intzen $it#en
eza#garriak $it#elakoC bestela esan$a1 zerbait ber$in e$o $i%erente egiten $#ena $a
i$entitatea. Giza*zientzietan i$entitatea banako batek bere b#r#a banat#tako entitate gisa
#lertzen $#ela a$ierazteko erabiltzen $a.
>$entitatea psikologian a#to*ir#$iari 8pertsonak bere b#r#ari b#r#z $#en ere$#
mentalari: egiten $io erre%erentzia1 baita a#toestim#ari eta in$ibi$#altas#nari ere.
@orbanakoak bere b#r#a ik#sten $#en era $a 8bakarra: eta (onetaz gain1 nat#rarekin1
i$eiekin eta beste pertsona batz#ekin (arremanetan. @ormalean i$entitate pertsonalari
egiten $iote erre%erentzia psikologoek. 4ames /. Marciak eta @eoeriksoniar eskolako
psikologoek $iotenez 8Ego Identit!@ ' Handbook for ps!chosocial research. 1--&:1
e$ozein banakoren i$entitatea (onek egiten $it#en a#rkik#ntzek eta (a#ekiko (artzen
$it#en konpromisoek osatzen $#te.
+oziologiak rol portaerari garrantzi (an$ia ematen $io. @orberaren
esperientziaren arabera rol sozialak ezag#t#ko $ira eta (onekin batera i$entitate
negoziazioa agert#ko $a. @orberaren i$entitatearen esana(ia $a Aen$artearekin
negoziat#ko $ena. +oziologoek nag#siki i$entitate sozialari begiratzen $iote 8e$o
norbanakoa $e%initzen $#en tal$earen partai$e izateari:.
>$entitatea1 azken al$ian1 Aen$e*tal$eekin eta beste pertsonekin $agoen
ber$intas#nari b#r#z (itz egiteko erabili izan $a1 mo$# sozio*(istorikoan egiten $a
azterketa (a#. 2a# egiteko bi Aoera nag#si $a#$e0 esentzialista 8nat#rala1 norbanakoa eta
tal$earen pertenentzia %inkoa1 arbaso kom#nak eta eza#garri biologikoak: eta
eraikitzailea 8k#lt#rala1 eza#garri batz#en a#kera politikoek osatzen $#te i$entitatea:.
3lasea1 arraza eta etnizitateari b#r#zko eztabai$en on$orio $ira bi (#rbilpen (a#ek
26
.
26
/ta postestr#kt#ralismoaren atalean s#bAekt#aren krisia eta esentzialismo estrategikoa ik#si $it#g#1
(onekin lot#ta.
-1
>kertzaileek i$entitatea mo$# $esber$inetan #lertzen $#te. 9atz#ek praktika
kategoriatzat Aotzen $#te eta besteek analisi kategoriatzat. >$entitatea prozes# bezala
ikertzeko proposat# $#te (onek $#en al$akortas#na aztert# a(al izateko. >kertzaile
askok ber$intas#na S $i%erentzia bezala ere lantzen $#te gai (a#.
Antropologo sozialek i$enti%ikazioaren prozes# $inamikoen m#gak aztertzen
$it#zte. "al$e bateko partai$e izatearen eraik#ntza eta m#ga etnikoak nola ir#$ikatzen
$it#zten ikert#ko $#te. >$entitatearen al$akortas#n eta malg#tas#na azpimarratzeko
balio $# m#gen kontzept#ak.
>$entitatea (izk#ntza1 arropa e$ota portaera bezalako erak#sleekin agert#ko $a
eta i$enti%ikazioa e$o $i%erentzia ekarriko $it# interpretazioaren on$oren. M#gak
barne(artzaileak e$o baztertzaileak izan $aitezke.
+oziologian eta zientzia politikoetan i$entitate soziala banakoek e#ren b#r#a
tal$e Aakinen partai$e gisa izen$atzen $#tenean $ator0 nazioa1 klase soziala1 generoa1 N
"o$as las i$enti$a$es s#rgen $entro $e #n sistema $e representaciones H
relaciones sociales 8N: to$as las i$enti$a$es necesitan el reconocimiento
recRproco $e los $emPs. +#ponen la permanencia H la #ni$a$ $e #n s#Aeto o $e
#n obAeto a tra?Qs $el tiempo 8Mel#cci in G#iberna# 2''-0 24:
3.2.1. 0azio identitatea
2onekin lot#ta $a#$e nazio eta genero i$entitateak. /lkarrekintza sinbolikoak
8>par Amerikako pragmatikoen ikergaia: erak#sten $ig# errealitate sozialak i$entitatean
eragin $ezakeela eta baita al$erantziz ere.
+oziologian i$entitate soziala al$aketa sozio*(istorikotik ere azter $aiteke.
>kerketa lerro batek i$entitate eraik#ntza prozes#ak test#ing#r# (istorikoan kokatzen
$it#.
-2
@orbanakoak (istorikoki i$entitate bakarra $#ela pentsamol$e berria $a.
/rliAioak1 psikologiak1 pribat#tas#nak1 lanbi$een espezializazioak eta genero
i$entitateen aniztas#nak ekarri $#te bakantas#naren i$eia.
>$entitatearen osaera pertsona baten izaera berezit#aren garapen prozes#a $a1
eza#garri ezag#nen m#ltzoak1 ospeak1 $e%initzen $# pertsona bakoitza. 4arraikortas#na1
bakantas#na eta a%iliazioa $ira i$entitatearen zatietako batz#k.
>$entitate k#lt#rala tal$e e$o k#lt#ra baten i$entitatea $a e$o banako baten
i$entitatea tal$e baten partai$e izatea sentitzen ba$#. >$entitate politikekin zerik#sia
$a#ka (onek eta lek#a1 generoa1 arraza1 (istoria1 nazionalitatea1 (izk#ntza1 se,#
orientazioa1 sinismen erliAiosoak1 estetika eta etnizitatea (artzen $it# bere barr#an.
"al$e i$entitateak a%iliazioa eta partai$e izatearekin $# (arremana. "al$e baten
partai$eak tal$earen interesak $e%en$at#ko $it#1 tal$earen pozak eta minak sentit#z1 eta
batz#etan bizitza ere (orren al$e emango $#.
3#lt#ra praktika soziala $a1 banakoek parte (artzen $#te prozes# sozial (onetan
bal$intza (istorikoak al$at#z. 3#lt#ra i$entitatea osatzeko %aktore garrantzits#a $a.
@azio*estat#a k#lt#ra askorentzat %aktore erakargarri eta (omogeneizatzailea izan $a.
>$entitate etnikoa banakoek elkarrekin $a#katen genealogia e$o arbasoekin
$#ten lot#ran $atza eta k#lt#ra1 portaera1 (izk#ntza1 errit#alak e$o eza#garri erliAioso
Aakin batz#ek batzen $it#. >$entitate nazionala kontzept# etiko eta %iloso%ikoa $a eta
nazio Aakin baten partai$eek partekatzen $#te. 4atorri eta i$entitate bera $a#kate e#ren
partai$eek. >$entitate erliAioso$#nak %e$e eta sinismen Aakin batz#k $it#ztenak eta
(orrekin lot#tako errit#al eta praktikak $it#ztenak $ira.
+mit(en (itzetan1 i$entitatea nazionalismoaren oinarrizko i$eia izateaz gain
kontzept# analitikoa ere ba$a. >$entitate nazionala $a nazioak osatzen $it#zten on$as#n
bereizgarrien balio1 sinbolo1 oroitzapen1 mito eta tra$izioen etengabeko birsork#ntza eta
berrirak#rketa. Gainera1 banakoak on$as#n1 (erentzia eta element# k#lt#ral (a#ekin
i$enti%ikat# be(ar $ira. Be%inizio (onetan bi (arreman %#ntsezko $a#$e0 tal$earen eta
-&
banakoaren artekoa eta Aarraikortas#n eta al$aketarena. 9i (arreman (a#en arteko oreka
mantentzea ezinbestekoa $a i$entitate nazionalak zentz#a izan $ezan 8+mit( 2''40 &&:.
G#iberna#ren arabera i$entitate nazionala tal$eak $#en sentimen$#a $a1
nazioaren e$o kom#nitate k#lt#ralaren partai$e izatearena1 (ain z#zen 8G#iberna# 2''-0
1-:. /gile (onek $io eza#gari bereizgarri batz#k izatean $atzala1 eta (a#1 gertaera
mo$erno eta malg#a $ela1 $inamikoa1 bere partai$eek k#lt#ra eta (istoria bat# batean
sinisten $#tela1 a(ai$etas#n1 (izk#ntza eta erliAio bakarretan1 elkarrekin $#ten l#rral$e1
sorrera*ekital$i eta pat#an ere 8G#iberna# 2''-0 26:.
>$entitate nazionala eta k#lt#ra0
/l po$er $e la c#lt#ra resi$e en s# capaci$a$ $e crear i$enti$a$1 #n elemento sin
el c#al los in$i?i$#os no p#e$en ?i?ir H =#e res#lta $i%Rcil $e cambiar 8N: .a
c#lt#ra $isea las caracterRsticas mPs Rntimas $e la personaC me$iatiza la %orma
en la =#e los in$i?i$#os a$=#ieren la capaci$a$ $e compren$er el signi%ica$o
implRcito en las palabras1 e,presiones H ritos. /sta Dcomplici$a$E contrib#He a la
creacin $e #na conciencia comTn H al $esarrollo $e lazos $e soli$ari$a$ entre
los miembros $e #n gr#po $etermina$o. 8N: C#an$o alg#ien posee i$enti$a$
estP sit#a$oC esto signi%ica Destar mol$ea$o como obAeto social a tra?Qs $el
reconocimiento $e s# pertenencia o participacin en relaciones socialesE.
8G#iberna# 1--50 111:
.a i$enti$a$ nacional como sentimiento colecti?o necesita ser sosteni$o H
rea%irma$o con inter?alos reg#lares. /l rit#al A#ega #n papel cr#cial en este
proceso. 8G#iberna# 1--50 11&:
Ca$a c#lt#ra seala H acota ciertos elementos $e #na reali$a$ inicialmente ne#tra
H les con%iere signi%ica$o. 2ombres H m#Aeres nacen $entro $e c#lt#ras =#e
$eterminan la %orma en =#e ellos se perciben a sR mismos H organizan s# relacin
con los otros H con la nat#raleza. Be este p#nto po$emos $eri?ar $os
implicaciones especialmente signi%icati?as para el est#$io $el nacionalismo0 1:
#na c#lt#ra comTn %a?orece la creacin $e lazos $e soli$ari$a$ entre los
miembros $e #na com#ni$a$ $etermina$a H les permite imaginar la com#ni$a$ a
-4
la =#e pertenecen como separa$a H $istinta $e otras. .os sentimientos $e
soli$ari$a$ se basan en la conciencia $e %ormar #n gr#poC a=#ellos =#e no
pertenecen al gr#po son consi$era$os como e,tranAeros H DenemigosE
potencialesC 2: el in$i?i$#o =#e se integra en #na c#lt#ra $eposita #na carga
emocional en ciertos sRmbolos1 ?alores1 creencias H cost#mbres al interiorizarlos
H concebirlos como parte $e sR mismo. 8G#iberna# 1--50115:
.a nacin representa el conte,to socio*(istrico en el c#al la c#lt#ra es
conteni$a H es a la ?ez el me$io a tra?Qs $el =#e la c#lt#ra es pro$#ci$a1
transmiti$a H recibi$a. 8G#iberna# 1--50 11!:
3.2.2. Genero identitatea
+oziologian genero i$entitatea pertsona batek bere b#r#a zein generorekin
2!
i$enti%ikatzen $#enaren araberakoa $a1 baina besteek pertsona bati ematen $ioten
generoa ere izan $aitekeC genero rolen a$ierazleen arabera egingo $#te (a# 8portaera
soziala1 arropa1 orrazkera1 gorp#zkera1 a(otsa1 a#rpegiko ileaN:. /z $a zertan biologian
e$o se,#alitatean oinarrit#takoa izan be(ar Dizen$apenE (a#.
/git#ra sozial $esber$inek eragingo $#te genero i$entitatean 8tal$e etnikoa1
lanbi$ea1 erliAioa1 %amilia:. Genero i$entitatearekin genero rolak agertzen zaizkig#.
2a#ek D%emeninotzatE eta Dmask#linotzatE (artzen $it#g#n portaera eta Aarrera sortak
$ira 8k#lt#ratik k#lt#rara al$atzen $irenak:. /strogenoa eta testosteronak se,#a eta
generoarengan $it#zten eraginak aztertzen ari $ira *ender eta (ueer :tudies*eko 8ik#s
Genero ikasketak atala: ikertzaileak 8biologia eta k#lt#raren eraginen berri izateko:.
>$entitate se,#ala eta se,#*portaera $esber$in$# be(ar $it#g#. <ortaerari begira
Aar$#era (eterose,#ala1 (omose,#ala e$o bise,#ala izan $ezake pertsona batek 8e$o
bestelakoren bat:1 baina beste ga#za bat $a (omose,#alitatea e$o lesbianismoarekin
i$enti%ikatzea egoera psikologiko eta sozial Aakin bat.
>$entitate se,#ala konple,#agoa $a1 batez ere ara# (eterose,#aletik al$entzen
$enean. 4en$arte (onetan $enborarekin lortzen $a i$entitate se,#al ez*normatibo batean
2!
)emeninoa1 mask#linoa1 biak1 tartekoa e$o bat ere ez.
-5
eroso bizitzeaC ing#r#neak eragin$ako presio eta kontrolaren on$orioz agertzen $en
norberaren barr#ko gatazka gain$itzean1 izaten $iren zalantzak argitzean eta
$eserosotas#n soziala pairat# eta gero s#balternoaren i$entitatea onartzean.
+e,# berekoengan$ik sentit#tako erakarpena $a i$entitate se,#alari b#r#z egin
$iren ikerketa ge(ienetako gaia. DArmair#tik ateratzenE $ira erakarpen mota (a#
sentitzen $#tenak e#ren bizitzaren #neren batean. 2ir# epe $a#$e prozes# zail
2
(onetan0
nork bere b#r#a ezag#tzea1 (#rbilekoei a$ieraztea eta mo$# aske eta agerian bizitzea
8eta ez $ira zertan (ir#rak betetzen1 $a#$en oztopoak oztopo:.
3.2.3. 1esi ,onetan
9eraz1 i$entitatea norbanakoarena eta soziala $a1 pertsona mailakoa eta tal$e
bateko partai$earena 8bi maila (a#en arteko (arreman eta elkarreraginekin:. 3atalina
/leizegiren bizitzan or$#ko e#skal emak#me bati zegokion i$eala 8zegozkion genero eta
nazio i$entitatea: bete ez z#ela ik#siko $#g# eta (onek ekarri zizkion on$orioetako
batz#k ere bai.
9ere lanetan agertzen zaizkig#n protagonistak 8e#skal emak#meak: garaiko
genero eta nazio i$entitateen m#getan kokatzen $irela Aakingo $#g# e$o (a#ek gain$it#
ere egiten $it#ztela1 emak#meek eta e#skal$#nek izan$ako menpeko egoerari eman$ako
erantz#n gisa eta 9(ab(aren (ibri$azio eta anbibalentziaren erak#sle.
Emakume irudiak aztert#ko $it#g#1 a#rrekoa probat# a(al izateko1 bai ;;.
men$eko errealitatean ze#$en a#kerekin baita %ikzioan agert# zirenekin konparat#ta ere.
/#skal$#n eta abertzale ere$#ei b#r#z (itz egingo $#g# 8Aranaren eta Azk#eren
egitasmoei (el$#z: eta /leizegiren lanetan agertzen $irenekin kontrastat#ko.
>zan ere1 2ego /#skal 2errian ;;. men$earen le(en er$ian ze#$en $isk#rtso
i$eologiko eta k#lt#raletan ere$#tzat ematen ziren euskal emakume irudiak $eseraiki eta
elkarrekin erkat#ko $it#g# genero eta nazio i$entitateen m#gak ezag#t# a(al izateko.
2
@ormalean lesbiana1 gaHa1 transe,#ala e$o bise,#ala 8e$o bestelakoa: bere a#kera se,#alaren berri ez
$#en kom#nitate batean bizi $a1 ez ba$a kontrako Aarrera $#tenen artean. 9eraz1 ez $#te beste kom#nitate
batz#etan $#tena0 ere$#ak1 lag#ntza1 onarpena eta konplizitatea.
-6
2ori egin on$oren1 /leizegik sort#takoak izango $it#g# aztergai1 bere ik#spegia eta bere
ere$#ak $esber$inak zirela ik#steko1 i$entitatearen m#getan kokatzen baitira (a#ek.
)')' Generoa eta nazioa ikerketa lerroa
In the national imaginar! 3omen are mothers of the
nation or vulnerable citizens to be protected 8+(arp 1--60
--:
Grain $ela g#t,i arte ez $a kont#an izan generoa ikerketa antropologiko1
soziologiko1 (istoriko eta literarioetan. @azioa eta klaseari erreparatzen zitzaien baina
generoa Da(azt#E egiten zen. 9aina %eminismotik eta postkolonialismotik (a# salat# eta
kont#an (artzen (asi ziren. G#k tesi (onetarako generoa eta nazioa izango $it#g#
aztergai eta (orretarako bi kategoria (a#ek #ztart# zit#zten lan erre%erentzial batz#etatik
e$ango $#g#.
@azioa eta nazionalismoaren atalean izan $#g#n (istorialari etnosinbolistakC
+mit(ek1 egingo $ig# gai (onetarako sarrera. 9erak $io emak#meen rolak
nazionalismoan maila $esber$inak $it#ela0 /npirikoa1 erabilera sinboliko*
i$eologikoarena1 genero (arremanena eta ara#emailea.
Maila enpirikoan ik#s $ezakeg# emak#meen m#gimen$#ak oso aktiboak izan
$irela m#gimen$# nazionalista askotan. 83#mari 4aHaJar$ena in +mit( 2''40 &5-*&6':.
9aina emak#meen askapenerako m#gimen$#aren eta nazio askapenerako
m#gimen$#aren artean gora*be(erak egon $ira (istorian ze(ar. D/,iste 8N: la necesi$a$
$e establecer =#e la con$#cta H la posicin $e las m#Aeres 8N: $ebe ser congr#ente con
la a#tQntica i$enti$a$ $e la colecti?i$a$ H no constit#ir #na amenaza para ellaE 8Beniz
3an$iHoti in +mit( 2''40 &6'*&61:.
)emeninotas#naren erabilera sinboliko*i$eologikoaren mailak erak#sten $ig#
emak#meak ezinbestekoak $irela egitasmo etniko eta nazionalak sortzeko eta
birsortzeko 8ama l#rraren $e%entsa e$o e#skal emak#mearen in$arra eta garbitas#naren
sinboloak:. 9ost erem#tan koka $ezakeg# e#ren Aar$#era eta presentzia0
-!
a: /mak#meak kom#nitate etnikoen birsortzaile biologikoak $ira
b: /mak#meak tal$e etniko*nazionaletako lot#ren birsortzaileak $ira
c: 3om#nitatearen birsorketa i$eologikorako %#ntsezko partai$eak $ira eta e#ren
k#lt#r transmisoreak
$: Bi%erentzia etniko*nazionalen or$ezkariak X kategoria etniko*nazionalen
eraik#ntza1 birsorketa eta eral$aketaren sinbolo eta %oko mo$#an*.
e" 9orroka nazional1 ekonomiko1 politiko eta militarretako parte(artzaileak
8Ant(ias L M#?al*Ba?is 1--0 !:.
Genero (arremanen mailan a#rkit#ko $it#g# nazio eta nazionalismoen elkarte
eta egitasmoen izaera mask#linoa. @azionalismoa1 /nloeren (itzetan1 memoria1
#miliazio eta esperantza mask#linizat#etatik Aaio $a 8CHnt(ia /nloe 1--0 44 in +mit(
2''40 &6&:.
+Hl?ia FalbHk $io emak#me eta gizonek mo$# $esber$inean bizi $#tela
nazionalismoa eta Glen$a +l#gak erak#sten $ig# emak#meak erem# pribat#an $a#$en
abertzaleen emazte eta (iritarren ama $irela 8+mit( 2''40 &64:. >l#strazioak 85o#ssea#1
)ic(te1 Mic(elet eta Mazzinirekin: emak#meei esk#bi$e #nibertsalak #kat# zizkien eta
erem# pribat# eta p#blikoaren banaketarekin batera rolen eta zereginen banaketa egin
z#enC emak#meei elika$#ra eta lag#ntza ematearen ar$#ra egotziz eta gizonei (eroiaren
paper militarra emanez. 2onetarako1 %amilia patriarkala batas#n nat#ral mo$#an erabili
z#ten estat#*nazio mask#linoa legitimatzeko 8+mit( 2''40 &65:
/ta azkenik maila ara#emailean i$entitate politiken eta m#ltik#lt#ralismoaren
arazoak agertzen zaizkig#0 korronte (onek Aarrera esentzialisten i$entitatearen
(omogeneizazioaren arrisk#a $akar berarekin eta $i%erentziaren gorespena egitean
botere (arremanen garrantzia a(azt# a(al $#te0 m#gimen$# (onetan melting pot
kontzept#a entsala$a mi,toarenarekin or$ezkatzeko Aoera $agoela esaten $#te
a#rrekoa il#strat# na(ian 8M#?al*Ba?is 1--!0 5- eta 3Hmlicka 1--5 in +mit( 2''40
&65:.
las %eministas slo p#e$en constr#ir i$enti$a$es =#e p#enteen las $i%erencias
ac#$ien$o a #na DpolRtica trans?ersalE =#e parta $e raices c#lt#rales $i%erentes H
-
tien$a al cambio H al acercamiento a a=#ellas otras c#lt#ras c#Hos ?alores H
metas sean compatibles con las propias 8M#?al*Ba?is in +mit( 2''40 &65*&66:
2el $iezaiog#n Aarraian1 lan aipat#en eta erre%erentzialena0 @ira M#?al*Ba?isen
*ender and Nation (ain z#zen ere. M#?al*Ba?isek 81--!: $ioen bezala1 Nationed
genders eta *endered nations $a#$e eta emak#meak $ira nazioak biologikoki1
k#lt#ralki eta sinbolikoki birsortzen $it#ztenak0 Dt(ese intersections constr#ct bot(
in$i?i$#als\ s#bAecti?ities an$ social li?es1 an$ t(e social an$ political proAects o%
nations an$ statesE 8M#?al*Ba?is 1--!0 21*22:. D@azio$#n generoak eta genero$#n
nazioakE a#rkit#ko $it#g# /leizegiren lanetan agertzen zaizkig#n e#skal$#ntas#n eta
abertzaletas#nean eta emak#me eta gizonen izaera1 portaera1 balio1 erem# eta ekintzetan
8baita oro (ar ;;. men$eko /#skal 2errian ere:.
3ontrat# sozialak Aen$arte zibila erem# p#bliko eta pribat#an banat# z#en.
2onek emak#meak eta %amilia pribat#an kokatzen $it# eta erem# (oni ez $io garrantzi
politikoa ematen 8Carole <ateman 1--5:. @azioa eta nazionalismoaren $isk#rtsoa erem#
p#blikoan kokatzen $enez (ortik baztert#ak izan $ira emak#meak. 2oni ge(itzen
ba$iog# gizonen eza#garritzat (artzen $iren ol$arkortas#na eta arrazoia k#lt#rarekin
lotzen $irela eta emak#meak nat#rarekin1 bi al$er$i (a#ek elkarrengan$ik banat#z1
emak#meak berriro $a#$e baztert#ta sozialetik 85ebecca Grant 1--1 in M#?al*Ba?is
1--!0 2:
"(e p#blicSpri?ate an$ t(e nat#ralSci?ilize$ $omains N t(is $i?ision is %ictional
to a great e,tent as Jell as bot( gen$er an$ et(nic especi%ic1 an$ t(at o%ten t(is
$i?ision (as been #se$ to e,cl#$e Jomen %rom %ree$om an$ rig(ts 8<(illips
1--&0 6&: 8N: t(e line betJeen t(e p#blic an$ t(e pri?ate is a completelH
ina$ec#ate tool %or analHsing contr#ctions o% ci?il societies in post*colonial
nations an$ t(at 8..: cannot ass#me 8N: as a gi?en 8M#?al*Ba?is 1--!0 5*6:
M#?al*Ba?isen *ender and Nation lanak bost atal zinez esang#rats#tan biltzen
$it# nazioaz eta generoaz esan be(arrekoak. .e(enengoak emak#meaz eta nazioaren
eraik#ntza e$o birsorketa biologikoaz $i(ar$#. 9ertan1 se,#alitatea1 ezkontza eta
#galketaren kontrolari b#r#z (itz egiten $ig# (ir# $isk#rtso nag#si $a#$ela esanez0
Aen$ea botere gisa 8kom#nitate nazionalaren pop#lazioa manten$# e$ota igotzea $#ena
--
,e$e:C $isk#rtso malt(#siarra 8etorkiz#nean $esastre nazionalik ez izateko seme*alaben
kop#r#a Aaitsi na(i $#ena:C eta $isk#rtso e#genizista 8nazioaren aleak (obetzeko egokiak
$irenei #meak izateko esan eta ez $irenei ez izateko esaten $iena:.
9igarren kapit#l#a birsorketa k#lt#rala eta genero (arremanena $a. 2emen
tra$izioa1 erliAioa eta (izk#ntza bezalako m#gazain sinbolikoek Aen$ea kom#nitatearen
partai$e ala ez*partai$e izen$atzen $#1 k#lt#r ko$e1 Aantzi eta portaerei erreparat#ta.
Genero sinboloak topat#ko $it#g# (emen1 (ala nola1 gizontas#na eta emak#metas#naren
eraik#ntzak e$ota se,#alitatea eta generoarekin lot#tako botere (arremanak.
/mak#meak zain$ari sinbolikoak $ira kom#nitatea gorp#zten $#ten (einean1 eta
(onekin batera1 k#lt#ra birsortzaileak ere ba$ira.
Genero (arremanak k#lt#ren esentzia ir#$ikatzen $#te maiz1 bela#nal$iz
bela#nal$i pasat# be(arreko bizimo$#en antzera. /t,earen eraik#ntzak garrantzi
berezia $# (emen 8%amiliako (el$#en eta (a#rren arteko (arremanak1 Aatekoaren
k#$eaketa mo$#ak1 et,eko lanak1 Aolasak eta lotarako istorioak: m#n$# ik#skera etikoa
eta estetikoa nat#ralizat# eta birsortzen $elako (orrela 8M#?al*Ba?is 1--!0 4&:.
9aina (onek ez $ig# pentsarazi be(ar k#lt#r kom#nitate bereko banakoek
konpromiso bera $#tenik k#lt#ra (orrekiko. >ragana lantzeak (onen (ibri$otas#na
agerian #zten $# eta gertaera (a# orainal$ian onartzeak (egemoniari a#rre egiteko
in$arra eta agentzia ematen $izkio kom#nitateari m#getan espazio sortzaile berri bat
egiteko a#kera emanez 8M#?al*Ba?is 1--!0 5-*6':.
2ir#garren kapit#l#ak (iritartas#naz eta $i%erentziaz $i(ar$#. 2iritartas#nak
kom#nitatean partai$etza osoa izatea esan na(i $# 8esk#bi$e eta betebe(ar zibil1 politiko
eta sozialekin:. /mak#meak (iritarrak $ira baina ara# espezi%ikoak $it#zte. Atal (onetan
(iritar aktibo eta pasiboak ik#siko $it#g# eta erem# pribat# eta p#blikoak (izpi$e izango
$ira.
.a#garren kapit#l#an genero$#n militarrak eta genero$#n gerrak $ira (izpi$e.
G#$arostea eta gerran gizontas#na eta emak#metas#na (iritartas#narekin1
etnizitatearekin eta klasearekin zerik#sia izaten $#te. +ol$a$#ek emak#meeta(a#rren
al$e egiten $#te borrokan 8/nloe 1--: eta (oni ge(itzen ba$iog# bort,aketa
1''
sistematikoen al$e sinbolikoa argi geratzen $a $esber$intas#n se,#ala eta generikoa
$#g#la gerra eta arma$etan.
"(e bo$H is a signi%icant $imension in t(e $e%inition o% citizens(ip N citizens(ip
(as been linke$ Jit( t(e abilitH to take part in arme$ str#ggle %or national
$e%%enceC t(is abilitH (as been e=#ate$ Jit( maleness1 J(ile %emaleness (as been
e=#ate$ Jit( Jeakness an$ t(e nee$ %or male protection 8M#?al*Ba?is 1--!0 -:
Azken kapit#l#an emak#meak1 etnizitatea ta botere(artzea 8empo3erment: $ira
gaiak. /gileak m#gimen$# %eministarentzat bi$erik onena politika transbertsalak $irela
$io. @a(iz eta onartzen $#en beti ez $ela posible (a# egitea eta ara# batz#k Aarrait#ta
egin be(ar $ela. 3ooperazioarekin eta erresistentziarekin a#rrera egin $aitekeela esaten
$#1 $i%erentziak kont#an (art#z1 besteari entz#nez eta norberak ere (itz eginez.
>kertzaile %eminista (orien lan (an$iari esker1 Aakin ba$akig#1 nazionalismoek
nola bi(#rtzen $it#zten emak#meak ob&ektu 8sinbolo1 tra$izio1 bortizkeria eta
abarren bitartez:C baina1 orain$ik1 nazio eraikitze prozes#etan emak#meek
bera#en partai$etzaz1 sub&ektu gisa1 $iotenari b#r#z oso*oso g#t,i $akig#
8Am#rrio 2''&0 15:.
2elena Gonzalezen *6nero ! naci1n lanari begira$a bat botaz amait# na(iko
gen#ke generoa eta nazioaren atal (a#. 9erak galiziar emak#me i$azleek egin$ako
ekarpenak ikert# zit#en bere tesian eta (onen argitalpena $a lan (a#. 9ertan bi tresna
meto$ologiko erabiltzen $it# nag#siki0 t)apel orohartzailea 8totalizing umbrella1 5.
5a$(akris(nan: eta i$entitate o,imoronikoak 8G. @ic(ols in Gonzalez 2''-:.
7)apel orohartzailea
MP
$e%initzeko esan $ezakeg# le(enesten $en $isk#rtso bat
$agoela1 nazionalista1 eta $ena (artzen $#ela bere baitan1 e$o azpian. Bisk#rtsoen
(ierarkizazioa azaltzeko balio $ig# termino (onek1 $isk#rtso %eministek e#ropear
test#ing#r# nazionalista peri%erikoetan (artzen $#ten lek#a ir#$ikatzen lag#n$# a(al
$ig#lako.
2-
/skert# na(i $iog# >rat,e 5etolazari termino (a# e#skaratzen lag#n$# izana.
1'1
Asimilazio estrategia bat $a1 erresistentziek nazioaren $isk#rtso 8an$rozentriko:
nag#siak (art#ko $it# eta kokatze i$entitario e,ozentrikoekin orekatzen saiat#ko $ira.
3okatze i$entitario berriak onart#ko $it#zte bal$in eta nazioaren1 ko(esionatzaile
gorenaren1 (ierarkian bigarren maila batean kokatzen ba$ira 8Gonzalez 2''-0 65:.
@orbanakoaren esk#bi$een eta (erriaren esk#bi$een arteko talka $#g# (emen1
konpontzen zaila $ena orain$ik bizirik $agoen gatazka $en (einean 8Gonzalez 2''-0 1'*
11:.
Gatazka (onek ekarriko $ig# beraz bigarren kontzept#a0 i$entitate bikoitzak e$o
o,imoronikoak 8@ic(ols 1--5:1 kokatze i$entitarioa azaltzen $#ena. >$entitate
o,imoronikoak balio $# kokatze i$entitario bikoitz eta para$o,ikoak argitzeko.
3ontraesankorra1 ez*ara#emailea eta etengabe bere b#r#a $e%initzen ari $ena $a
8Gonzalez 2''-0 125:.
Galiziar emak#me i$azleek i$azten (astean e#ren b#r#a nortas#n bi$eg#r#tzean
a#rkitzen $#te. /rabaki be(ar $#te zer egin e#ren generoaren eta e#ren naziotas#naren
zamekin 8klaseaz1 arrazaz1 se,#alitateaz1 eta abarrez gain:. Atzerritartzea
8e,tranAerizacin: ere aipatzen $#1 bestea bigarren mailako eta ara#aren $esbi$eratze
mo$#an ir#$ikatzen $enean gertatzen $a eta (ierarkia onartzen ez ba$# nazioari traizioa
egitea leporat#ko zaio. 2onek isiltas#nera eta a#tozents#rara eramango $it#1 a$ibi$ez1
galiziar emak#me i$azle lesbianak. 84oanna +aba$ell in Gonzalez 2''-0 65 eta -:
9esteen literat#retan s#bAekt# in$ibi$#al eta kolektiboa erresistentziak
bal$intzat#ta $a#$e1 Aar$#era normalizat#enetan ere i$entitate erresistentziaren markak
nabariak $ira 8(izk#ntzaren a#keraketa Aen$arte eleanitzetan1 genero prototipo eta
pertsonaia $esber$in eta besteen berrik#sketa eta ik#sgarritas#na: 8Gonzalez 2''-0
145:. 9estetas#na 8otredad: ir#$ikatzeko berrik#sitako mitoetara Aotzen $a genero
mat,ina$a agerian #zteko1 $agokion imaginariora mol$at#z 8Gonzalez 2''-0 14:
Atzera begirat# eta (istorian ara#ak (a#tsi zit#zten emak#meak bilatzen $ira1
menperagaitzak eta errebel$eak1 eta beraz1 askeak1 erabakitzeko a(almen (an$iagoa
z#telako. 2istoria eta on$area berrik#sten $a (a# berreraikitzeko tra$izionalki
%emeninoa izan $enaren kontra egiteko eta tra$izionalki mask#linoa izan $enaz
Aabetzeko. >n$epen$entzia lort#z 8Gonzalez 2''-0 22*2&:
1'2
.iterat#rak gorp#tz politikorik gabeko i$entitatea mamitzen lag#ntzen $#
8Gonzalez 2''-0 6:. 9i$eg#r#tze i$entitarioa aniztas#narekin konpon$# be(ar $a
pentsamol$e organikoa eta (ierarkizat#a bazter #tzita1 $i%erentziaren esk#bi$ea
al$arrikat#z eta (onen ik#sgarritas#na eta balorazio positiboa bermat#z 8Gonzalez 2''-0
!5:. D/l te,to literario sir?e como principio in$i?i$#aliza$or $e s#Aetos emergentes H
tiene #na %#ncionali$a$ polRtica1 Ha =#e act#a como proHeccin simblica $e #n proceso
i$eolgico H1 por lo tanto1 preten$e inci$ir en la trans%ormacin $e la socie$a$E
8Gonzalez 2''-0 &':
/leizegik k#lt#ralki birsort# z#en nazioa bere lan literarioen bi$ez eman zit#en
(istoria eta tra$izioaren narrazioekin eta al$i berean sinbolikoki ere egin z#en bere
ekarpena1 e#skal emak#mearen ir#$i (egemonikoa $eseraikitzen lag#n$# z#elako bere
m#gako pertsonaia aske eta transgresoreen bi$ez. /#skal emak#me borrokalariak
ir#$ikatz# zit#en eta protagonismoa eman zien1 a(otsa eta agentzia emanez eta erem#
pribat#tik ateraz.
)'1' Euskal generoa eta nazioa
Bagoeneko aipat# $#g#n Mila Am#rrioren tesiaz gain1 (ir# ikertzaileren lanak
(art# be(ar $it#g# kont#an /#skal 2errian *eneroa eta Nazioa gaiari b#r#z egin$akoa
(izpi$e $#g#nean0 "eresa $el Kalle antropologoaren #rteetako lana eta bereziki 1-5ean
tal$e lanean egin$ako %u&er vasca@ imagen ! realidad= Merce$es 7gal$e
(istorialariaren lanen ekarpena 1--&an /27k argitarat#tako bere tesiarekin (asi zenaC
%u&eres ! nacionalismo vasco. *6nesis ! desarrollo de Emakume 'bertzale Batza.
OPNS2OPRS eta Maite @#ez*9etel# %ilologoak 2''1ean $e%en$at#tako tesia1 *6nero !
construcci1n nacional en las escritoras vascas.
2ir# esparr#tan ipinitako m#garri (a#etaz gain 8antropologia1 (istoria eta
literat#ra:1 eta euskal generoa ikert# be(ar ba$#g#1 ezin aipat# gabe #tzi @e?a$ako
#nibertsitateak 5enon $#en Center %or 9as=#e +t#$ies $elakoan 2''&an argitarat#tako
Margaret 9#llenen Bas#ue *ender :tudies lib#r#a.
1'&
Euskal nazioari erre%erentzia egitean +abino Arana izan o(i $a a(ora $atorren
le(en izena1 (ortaz1 bere i$eologiari ere tarte bat egingo $iog# a#rrerago. >zan ere
Euzkadiren aita $eit# $io 4#rgi 3intanak berari b#r#z egin$ako biogra%ian 82''!:.
3intanak (onekin a$ierazi na(i $#ena $a ga#r eg#n ezag#tzen $#g#n e#skal
nazionalismoa e$o abertzaletas#naren abiap#nt#a Aranak markat# z#ela. /san$akoaz
bat e#skal emak#me ir#$iei b#r#zko bi lan ere aipat# na(iko genit#zke tesi (onetan0
@erea Arestik 82''1: eta Miren .lonak 82''2: egin$akoak1 (#rrenez (#rren.
"eresa $el Kalleren z#zen$aritzapean egin$ako tal$e lana $a %u&er vasca@
imagen ! realidad lib#r#a. 9ertan zazpi atal $a#$e eta e#skal emak#meari b#r#z
egin$ako ikerketekin (asten $ira1 4. M. 9aran$iaran1 4. Caro 9aroAa eta beste
antropologo batz#en lanei egin$ako erre%erentziez baliat#z. Marko etnogra%ikoa1
portaera eta Aokabi$eak1 botere eta erabakitze g#neak arlo pribat# na(iz p#blikoan1
in$arraren azterketa sinbolikoa1 baloreen azterketa eta bizimo$# al$aketa $ira1 besteak
beste1 ikerlan (onek Aorratzen $it#en arloak. +eigarren atala $#g# e#skal nazionalismoan
emak#mezkoek izan $#ten rola eta lek#a aztertzen $#ena0
/n el nacionalismo $e la preg#erra1 la concepcin $e la m#Aer tiene #n %#erte
componente tra$icionalista H1 como tal1 estP %#ertemente in%l#encia$o por la
religin. A tra?Qs $e los papeles =#e oc#pa H $e las acti?i$a$es =#e $esarrolla1 se
$estaca el rol $e ma$re1 ma$re %#erte capaz $e contener H $ar ali?io1 ma$re
organiza$ora =#e es capaz $e mantener en or$en s# casa H tener to$o a p#nto1
pero tambien ma$re =#e ?ela por la %e $e s#s (iAos H el mantenimiento $el or$en
tra$icional H moral. /l rol $e esposa1 compaera1 tanto en el primer
nacionalismo como en el nacionalismo ra$ical1 =#e$a $il#i$o baAo la imagen $e
ama1 a la =#e se asocia con los ?alores mPs sagra$os1 aberria lurra bir&ia. .a
religin es cons#stancial al nacionalismo en s# primera Qpoca H1 en
consec#encia1 to$os los elementos =#e $e%inen a la m#Aer estarPn impregna$os
en ella. 8$el Kalle 1-50 25&:
Merce$es 7gal$eren tesia 8%u&eres ! nacionalismo vasco: e#skal
nazionalismoan emak#meek izan $#ten rolari b#r#zko ikerketa (istorikoa $a1 eta
ze(azki Emakume 'bertzale Batza tal$eari b#r#zko lana. /san genezake1 beraz1 e#skal
emak#meen parte(artze sozio*politikoari b#r#z (itz egiten $ig#la.
1'4
A#rrekariak aztert#z (asten $a 7gal$e 81-'6*1-22 #rteen artean egon$ako
saiakerekin0 le(en tal$eak eta prentsako kolaborazioak: eta gero1 /A9ren ibilbi$e
(istorikoa kontatzen $ig#. Al$e batetik patriarkat#a1 se,#*genero sistema1 boterea eta
erem# p#bliko eta pribat#a bezalako terminoak $arabiltza eta bestetik1 e#skal k#lt#ra
tra$izionala1 kom#nitatea1 %amilia1 baserria eta lot#ra emozionala kontzept#ak e$o (itz
gakoak lantzen $it#.
_nicamente a tra?Qs $e la materni$a$ po$Ran las m#Aeres encontrar en este
$isc#rso Uel nacionalistaV #n reconocimiento parcial 87gal$e 1--&0 &6:
.a m#Aer no es mPs =#e #n pe$azo $el (ombre1 #na compaera1 sien$o el ?arn
el tipo personal $e la especie (#mana 8+abino Arana: 87gal$e1--&0 &-:
.a importancia $e la ma$re en la socie$a$ ?asca la con?ertRa en #n sRmbolo
c#lt#ralC sRmbolo $el linaAe =#e renacRa en s#s (iAos1 sRmbolo $e la tierra =#e les
ser?Ra $e s#stento1 H sRmbolo $e la casa =#e les cobiAaba H les (acRa nacer a la
?i$a social 87gal$e 1--&0 4&:
Maite @#ez*9etel#ren tesiaren (elb#r#a 8*6nero ! construcci1n nacional: ;;.
men$ean ze(ar e#skal emak#me i$azleek /#skal 2erriari b#r#z z#ten ir#$ia aztertzea
izan $a1 baita bertan e#rentzat ir#$ikatzen zit#zten rola eta lek#a ere. @#ez*9etel#k
ira$oki bezala1 e#skal nazionalismoa ez $a gizonen kont#a bakarik izan. @azioaren i$eal
politiko eta k#lt#ralaren $e%entsa literarioa 81-''*1-&-:1 2izk#ntza @azioa bermatzeko
mo$# gisara 81-4'*1-!6: eta >$entitate nazionalaren ere$# berrien bilaketa 81-!!*2''':
$ira1 (#rrenez (#rren @#ez*9etel#k bereizi eta aztertzen $it#en epeak0
.a nacin proporciona #na serie $e papeles especR%icos a s# gQnero Uel $e las
m#Aeres ?ascasV =#e las $isting#en $e los (ombres H $e los no ?ascos al mismo
tiempo 8N: $#rante el primer tercio $el siglo ?einte la religin es la =#e
proporciona la i$enti$a$ a la m#Aer 8N: Alg#nas escritoras 8a las =#e
llamaremos cost#mbristas: optan por realizar #n papel sec#n$ario1 es $ecir1
apoHan H transmiten las tra$iciones H %olclore ?ascos1 pero en el mPs p#ro
senti$o catlico1 $eAan =#e los (ombres sean los protagonistas mientras ellas
1'5
trabaAan $es$e la sombra. Gtras1 las escritoras nacionalistas1 b#scan #n papel
protagonista H1 para lograrlo1 se i$enti%ican con #n sRmbolo religioso0 .a Kirgen
MarRa. .a %ig#ra materna $e la Kirgen se con?ierte en el mo$elo a imitar. 8N:
.a religiosi$a$ estP presente en el pr,imo perio$o 81-4'*1-!6:1 pero1 poco a
poco1 pasa a #n seg#n$o plano H $eAa $e tener ?alor i$enti%ica$or para las
m#Aeres. 8N: n#e?as posiciones =#e a$optan las m#Aeres respecto al
nacionalismo1 #na post#ra =#e $eri?a $el papel $e ma$re a$apta$o
anteriormente. /n esta Qpoca1 H %r#to $e las circ#nstancias (istricas1 las m#Aeres
se ?en a sR mismas como e$#ca$oras H la $e%ensa $e la leng#a ?asca1 el e#skera1
H $e las tra$iciones ?ascas se con?ierte en s# principal obAeti?o 8@#ez*9etel#
2''10 !:
Margaret 9#llenen lana1 8Bas#ue *ender :tudies: globaletik lokalera eta
iraganetik ga#r eg#nera $oa. Al$e batetik1 genero ikasketak zertan $iren azaltzen $#1
bertan erabiltzen $iren termino eta gatazkak azal$#z. 9estetik1 "eresa $el Kalleren
lanean oinarrit#ta batez ere1 e#skal emak#mearen ir#$i1 rol eta lek#az (itz egiten $ig#
ik#spegi antropologiko*(istoriko*soziologikotik. 9#llenen ab#r#z e#skal emak#mearen
eza#garri bereizgarrienak (onakoak $ira0 et)ekoandrearen ir#$i in$arts# eta boterets#a
al$e batetik1 eta ama2lurraren ir#$i sinbolikoa1 bestetik.
>t is sai$ t(at 9as=#e Jomen are poJer%#l Jomen1 at t(e (ea$ o% t(eir
(o#se(ol$s1 in c(arge o% %inances1 e,ercising a#t(oritH o?er t(eir %amilH1 an$
responsible %or $ecisionmaking in t(e $omestic sp(ere 8N: "(e 9as=#e
stereotHpe o% a strong %emale %ig#re epitomize$ bH t(e matriarc( (as been #se$
as an i$enti%ier o% 9as=#eness an$ emploHe$ as an element o% et(nic
$i%%erentiation 89#llen 2''&0 111 eta 16-:
Fomen as sHmbol o% t(e (omelan$1 %at(erlan$1 nation an$ t(e central sHmbol o%
Joman as mot(er 8an$ go$$ess: 8N: i$eal Joman o% t(e 9as=#e nationalism
me$iator an$ transmitter o% t(e 9as=#e c#lt#re 8N: "(e mot(er J(o stan$s at
t(e (ea$ o% t(e %amilH an$ signi%ies its #ni%ication 8N: an$ t(e sense o%
belonging to t(e gro#p 89#llen 2''&0 1--*2'1:
1'6
/#skal nazionalismoari b#r#z (itz egin be(ar ba$#g# beraz1 +abino Arana
Goiriren ekarpenarekin (asi be(ar gara. 4#rgi 3intanaren arabera 82''!: ekarpen (onen
%#ntsa e#skal a#ziari trataera politikoa ematean $atza. 9#r#Aabetas#n esk#bi$ea
al$arrikatzean e#skal pop#l#a s#bAekt# politiko bi(#rt# z#en*eta. 9ere $otrinarekin
imaginario nazionalista markat# z#en eta nazioaren in$epen$entzia ipini z#en (elb#r#.
9ere proposamenak (#rrengo eza#garriak zit#en 8berarentzat z#ten garrantziaren
arabera zerren$at#ta:1 Jainkoa eta lagizarra0
1: 4ainkoa 8erliAio katolikoa:. Gizaki g#ztiak 4ainkoaren seme*alabak gara. Arana
p#ritanoa eta integrista zen arlo (onetan.
2: Arraza 8;>;. men$earen amaieran oso o(ikoa zen kategoria (a# erabiltzea:.
@azioa1 (erria1 %amilia1 garbi manten$# na(i $it#. Arraza bakoitza bere
l#rral$ean gerat# be(ar zela esaten z#en 8eta arraza z#riaren inperialismoa
salatzen z#en arren maketoak arb#iat# egiten zit#en:. /#skal abizenen
garrantzia. /#skal$#n i$eala0 baserritarra.
&: 2izk#ntza 8e#skararen erabilera sinboliko*enblematikoa egiten z#en1
kom#nikatzeko normalean gaztelera erabiltzen baitz#en:. Arraza babesteko eta
%e$ea zaintzeko balio z#en e#skarak1 (izk#ntza nazionalak. <#rista e$o
garbizalea zen eta euzko1 Euzkadi eta euzkotar neologismoak asmat# zit#en1
besteak beste.
4: .egeak 8%or#ak1 estat# in$epen$enteen lege s#biranoak:. @azionalismoa e#skal
politika tra$izionalaren segi$a zen1 lege za(arrak berresk#ratzeko proiekt#a.
9izkaiko estat#a in$epen$izatzean beste e#skal estat#ekin kon%e$erat#ko
litzateke 8! g#ztira:
5: 2istoriari b#r#zko o(arrak. 81!6an gertat# zen 9izkaiko1 Gip#zkoako eta
Arabako %or#en galerarekin kontzientzia nazionalaren pizk#n$ea etorri zen:.
2ala ere1 berak zioen1 1&-ko %or# legearekin in$epen$entzia gal$# z#tela
(egoal$eko la# l#rral$eek
Arlo sinbolikoak ere lan$# zit#en0 Euzkadi izena1 ik#rria1 ereserkia1 leloak1
armarria1 l#rral$earen erem#a1 ortogra%ia eta izen$egia.
/mak#meengan baloratzen z#ena ere ze(azt# z#en1 a$ibi$e baterako1 bere
emaztea $eskribatzen $#enean g#t#n batean0 D(#mil$e1 obe$iente1 sencilla1 mo$esta1
1'!
amantRsima $e s#s pa$res1 caritati?a1 $espeAa$a1 s#%ri$a1 laboriosa1 econmica1 reg#lar
en rostro H talleE 8Be la GranAa 1-2:. /$ota beste g#t#n batean berak bere
emaztearengan bilatzen $#ena esatean0 Dcan$or1 mo$estia1 bon$a$1 (ermos#ra $el alma1
amor p#ro H sencilloE 83intana 2'':.
/#skal emak#meen ir#$ien gaineko lanei gagozkiolarik1 Am#rrioren tesia
berresk#rat#ko $#g#. /#skal nazioaren eraikitze prozes#an emak#meek izan z#ten
parte(artzeari b#r#z (itz egingo $ig# ikertzaile (onek1 batez ere1 /stat#rik gabeko nazio
(a# kom#nitate moral gisa eraikitzeko izan z#ten asmoa agert#ko $ig#1 eta ze(azki1
le(en ikastoletako an$ereoen zereginari erreparat#ta1 (izk#ntza eta k#lt#raren
transmisioan egin$ako lana baloratzen $# 8Am#rrio 2''&0 2&1:1 (izk#ntza integrazio
element#a izan zela azpimarrat#z.
Am#rriok esango $ig# e#skal nazioaren eraikitze prozes# generizat#aren
eraik#ntzan bi #ne (istoriko garrantzits# izan zirela0 le(enengo nazionalismoa eta
nazionalismo berria.
.e(enengo nazionalismoaren ar$atzak (istoria1 nazio*kom#nitatea eta l#rral$ea
$it#g#. 2aren sortzaileak1 +abin Aranak1 nazio*kom#nitatearen $e%inizio
obAektibo bat eskaini z#en1 eta bertan naziotas#n irizpi$e (a#ek agertzen $ira0
Aaiotzarekin bat esk#ratzen $#g# izaera1 arraza $esber$ina1 (izk#ntza1 lege
za(arra1 o(it#ra eta bizimo$#ak1 betiere moral krista#aren esanetara garat#ak.
8Am#rrio 2''&02&':
@aziotas#naren irizpi$e nag#sia arraza izatean emak#mezkoen paperaren
garrantzia bistakoa egiten $a1 amatas#nari esker. 4atorri kom#neko mitoa %#ntsezkoa $a
Aranaren nazionalismoan1 eta nazio kom#nitatearen ki$etza esk#ratzeko bi$e bakarra1
(orrela1 emak#mea #meen sortzaile biologiko gisa ik#stean1 e#skal emak#mea
kolektibitatearen eramaile bi(#rtzen $#. 2orren on$orioz1 e#skal emak#meari
aberriaren sinbolo izatea $agokio1 ama*aberria. 2onkin lot#ta1 arrotzekin ezkontzea
sai(est# egin be(ar $# emak#meak eta borroka nazionalistan gizonezkoen e#skarri
a%ektiboa izaten a(alegin$# 8Am#rrio 2''&0 2&'*2&1:.
1'
Bisk#rtso (orren atzean katolizismoak onart#tako feminismoa eta $otrina
Aeltzalea z#tabe zit#en feminismo nazionalista a#rkitzen $it#g#la $io Am#rriok.
D)eminismo nazionalista (orrek emak#meen partai$etza Aar$#era p#blikoan b#ltzatzen
z#en1 ez e#ren esk#bi$eak erreibin$ikatzeko1 m#gimen$# nazionalistaren (e$apenean
eta garapenean lag#ntzeko bainoE. 2aien betebe(arrak (#rrengoak ziren0 zabalk#n$e
lana1 e#skararen igorpena eta (e$apena eta e#skal emak#meen artean nazionalismoa
zabaltzea 8Am#rrio 2''&0 2&1:.
@erea Aresti 82''1: eta Miren .lonaren 82''2: lanek (#rbilpen (istorikoa $#te
eta ;;. men$earen (asiera ikertzen $#te. 9i lan (a#ek erak#tsiko $ig#te e#skal
nazionalismoak arb#iatzen eta ezk#tatzen z#en errealitate gatazkats#a0
in$#strializazioak eta mo$ernitateak ekarritako al$aketak 8bereziki genero i$entitateei
b#r#zkoak eta emak#meen rol eta lek#ari b#r#z berrik#ntza nabarmenak zekartzatenak:.
Arestiren lanean men$e (asierako $isk#rtso me$iko*zienti%ikoak %eminitate eta
mask#linitate ere$# berriak ekarri zit#ela erak#sten zaig#. .lonak berriz1 a(ozko
(istoria egiten $# 9ilboko emak#me batz#ei egin$ako elkarrizketetan emak#mearen
i$entitatean gertat# ziren al$aketei b#r#zkoak alet#z seorita izatetik garVonne izatera
pasa a(al zirelako garai (artako 9ilbon 8na(iz eta salb#espen #rriak izan ziren bigarren
ere$#ra egokit# zirenak eta bigarren ir#$i (a# ez zen normaltzera (el$#:.
/#skal genero eta nazioari b#r#zko ikerketa lerroari begirat# ostean esan $aiteke
a#rretik ik#sitako perspektiba globala kas# lokal (onetan ere betetzen $ela1 (a# $a1
e#skal emak#meek ere e#skal nazioa mo$# $esber$inetan birsort# $#tela0 biologikoki
8amatas#naren bi$ez:1 k#lt#ralki 8(izk#ntza eta k#lt#raren transmisioa eginez: eta
sinbolikoki 8baserriarekiko lot#ra bermat#z1 et,ekoan$re lanari esker:. 2onez gain1
parte(artze sozio*politikoa izan z#tela esan be(ar $#g#1 nazioaren eraik#ntzan parte
garrantzits#a izan zirela1 na(iz eta (aientzat bereziki sort#tako lek#1 espazio eta mo$#
ze(atzetan izan.
/#skal emak#me i$azleei $agokionez1 eta /leizegi (aien artean1 e#skal nazioa
eta bere partai$eak ir#$ikatzen a(alegin$# ziren1 (ori izan zen e#ren ekarpena.
G(it#razaletas#na eta abertzaletas#na izan ziren ir#$ikapen (orren z#tabeak eta zenbait
egile1 (alanola1 /leizegi1 bietan eroso kokat# ziren.
1'-
Amaitzeko1 esan $oktorego tesiaren (elb#r#a ez $ela soilik $eskribatzailea soilik
izango1 eral$atzailea ere izan na(iko l#keela.
+er #na pl#ralista crRtica no es ser %eministaC para ser #na crRtica literaria
%eminista (ace %alta orientar las estrategias $e interpretacin a %ines polRticos1
reconocer H ampli%icar las ?oces s#mergi$as 8sor$as para +(oJalter:1 respetar
otro 8$es:or$en $e signi%ica$o1 pri?ilegiar el $etalle A#zga$o insigni%icante. /s
ensear a leer lo anmalo1 los sTbitos silencios en el $isc#rso1 los pe=#eos rotos
o $escosi$os en el teAi$oC a enten$er cmo el ser pasi?o 8m#Aer # otro
margina$o: $is%raza Xliterariamente* s# acti?i$a$C el silencia$o Xliterariamente*
s# grito. 8@ic(ols 1--20 26:
1' Metodologia: literatura kon,aratua
1'"' &e5inizioa
.iterat#ra konparat#aren bilakaera eta eztabai$a teorikoen gaineko ,e(etas#nek
literat#raren azterketari egin$ako ekarpen %#ntsezkoa onart# on$oren 8ik#s Killan#e?a
1--41 5omero 1--1 Kega L Carbonell 1--1 Gil*Albarellos 2''6:1 g# $e%inizio klasiko
ezag#n bati lot#ko gatzaizkio1 (ain A#st# Cla#$io G#illen eta 2enrH 2. 2. 5emak*ek
ema$akoari. G#illenek $ioenez1 literat#ra konparat#a ikerketa literarioaren Aoera e$o
a$ar bat $a1 m#ltzo s#pranazionalen ikerketa sistematikoaz ar$#ratzen $ena. /z $#
nazioarteko (itza erabiltzen abiap#nt#a ez $elako literat#r nazionalen arteko
(arremanak aztertzea 8Cla#$io G#illQn in Killan#e?a 1--4b0 1'6:.
5emakek1 al$iz1 (errial$e baten m#getatik (aratagoko ikerketa $ela baieztatzen
$#1 baita literat#ra eta beste ezag#tza eta sinesmen arloen arteko (arremanen ikerketa
ere1 besteak beste1 arteak1 %iloso%ia1 giza zientziak1 zientzia esperimentalak1 erliAioa1
etab. 82enrH 2. 2. 5emak in Killan#e?a 1--4b0 1'6:. +te?en "WtWsHrentzat ere
garrantzits#a $a azpimarratzea test# literarioez gain literat#ran babes a#rkitzen $#ten
topiko ez*literarioak ere iker $aitezkeela 8"WtWsH in 5omero 1--0 2'4:.
11'

.iterat#ra konparat#a krisian sart# zenean abar$#ra batz#k etorri ziren. 2onela
ze(azten $# $e%inizioa `tiemblek0 abiap#nt#a e#ropear chauvinismoa eta
probintzialismoa al$e batera #ztea izango litzateke ezinbestez U`tiemble1 1-6&0 15V.
3onparatzaile (onentzat literat#ra konparat#a $iziplina literario bat baino ge(iago zen1
#nibertsaltas#nari eta ireki$#ra (istoriko eta intelekt#alari bi$ea zabaltzen $ion
baieztapen politikoa $a1 (ain z#zen 8Killan#e?a 1--4b0 112:.
Bario Killan#e?ak1 konparatismoan a$it# ezag#nei Aarraiki1 literat#ra konparat#a
beste zientzia literarioen artean kokatzen $ig# (aien arteko (arreman eta eraginak
aipat#z eta bakoitzaren %#ntzioa azal$#z. .iterat#ra konparat#ak1 bere #stez1
kontrasterako proba baten ekarpena egiten $#1 (istoria eta (izk#ntzaren arteko lot#ra
eginez. Gainera1 beste literat#r zientzia batz#ek ematen $izkig#ten on$orioak berresten
$it#1 besteek ez bezala. "eoria literarioaren ara#ak ga#zatzen $it#1 (istoria literarioari
oi(artz#na ematen $io eta kritika literarioari ik#smira zabala eskaintzen $io 8Killan#e?a
1--4b0 124:.
Cla#$io G#illenek literat#ra konparat#aren ikergaiak zerren$atzen $izkig#0
generoak1 %ormak1 gaiak1 test#artekotas#na eta perio$izazioa 8Gil*Albarellos 2''60 5'*
51:. +#sana Gil*Albarellosek1 G#illenen zerren$a eman eta gero1 ikergaien zerren$a
zabal$# egiten $ig#0
* .iterat#r nazionalen arteko (arremanak
* .iterat#ra eta beste arteen arteko (arremanak
* .iterat#ra #nibertsal e$o orokor batenganako (#rbilpena 8a(ozko literat#ra1
%olklorea eta s#bliterat#rak konparagai ipintzen $#ena:
* >$eien (istoria
* .an ze(atzen arteko azterketa konparat#ak
* >kasketa literarioetako ikergaiak0 gaiak1 mitoak1 estiloak1 perio$izazioa1 eragina
eta (arrera1 egit#rak1 metrika1 etab 8Gil*Albarellos 2''60 52:
2a# g#ztia lab#rbil$#z1 (onakoa on$oriozta $ezakeg#0 literat#ra konparat#ak
literat#ra nazionalen ikasketa $iakroniko eta sinkronikoek $it#zten m#gak gain$itzen
111
$it#ela1 eta literat#r lanen artean $a#$en (arreman espazio*tenporalak eta generoari
lot#takoak aztertzen $it#ela1 beste arte lan batz#ekin $it#zten (art#*emanekin batera.
1' ' Historia
.iterat#ra konparat#aren sorreran bi eskola e$o norabi$e izan ziren nag#si0 >par
Amerikakoa eta )rantziakoa. /skola ipar*amerikarrak (istoria literarioari begiratzen
zion batik bat1 konbergentziak eta poligenesia lan$#z. /skola %rantsesak1 or$ea1 teoria
literarioa z#en oinarri1 ka#sazko (arreman z#zenak aztert#z eta kanpo merkataritza
eginez bere ik#spegiarekin bat ez zetozenen #stez.
9i korronte (a#en arteko tira*birek krisia ekarri z#ten literat#ra konparat#aren
erem#ra eta (a# gain$itzeko bi norabi$e (art# ziren0 bata1 bi Aoeren arteko integrazioa
egitea eta bestea1 "(omas +. 3#(n*ek proposat#tako para$igma berriaren aplikazioa 8>.
atalaren (asieran a#rkezt# $#g# proposamen (a#:.
/n los Tltimos aos (a emergi$o con %#erza el Dn#e?o para$igmaE $e la
literat#ra compara$a1 por #tilizar el mismo tQrmino =#e1 a partir $e "(omas +.
3#(n1 <. +Jiggers U1-2C 1-2bV H B. F. )okkema U1-2V (acen s#Ho. +e trata1
en sRntesis1 $e #n intento por aban$onar la relacin genQtica ca#sal para A#sti%icar
c#al=#ier prospeccin comparatista1 H $e atenerse a lo $a$o1 a los (ec(os en sR.
8Killan#e?a 1--4b0 11&:
Bo#Je )okkemak para$igma berriaren azalpena la# pa#sotan ematen $ig#0 8a:
ikerketa literarioaren obAekt#aren ik#spegi berria1 8b: meto$o berien sarrera1 8c:
literat#raren ikerketaren egokitas#n zienti%ikoari b#r#zko ik#sp#nt# berria1 eta 8$:
literat#raren ikerketaren A#sti%ikazio sozialaren ik#sp#nt# berria 8)okkema in 5omero
1--0 165:
9este ze(aztapen batz#k ere egiten $it# )okkemak. 2asteko1 (emen$ik a#rrera
test# literarioa ez $a izango literat#raren ikergai bakarra. 4arraitzeko1 kom#nikazio
literarioaren egoera izango $a nag#siki ikerketaren obAekt#a. 9aina (onekin batera
ko$e literarioen ekoizpena eta onarpena ere aztert#ko $ira1 soziologikoki1 geogra%ikoki
112
eta (istorikoki $e%initzen $iren kom#nitate semiotikoetako test#en zein#en azterketaren
bi$ez 8)okkema in 5omero 1--0 165*166:.
3om#nikazio literarioaren egoera eta ko$e literarioak1 (a# $a1 literat#ra
mo$#an bal$intza batz#en pean onart#ak izan $iren test#en ekoizpen eta (arreraren
ik#smol$ea ikertzeak1 meto$o berrien sarrera ekarriko $#1 ikerketa psikologikoa e$o
soziologikoa kas#rako 8)okkema in 5omero 1--0 166:.
2oH en $Ra1 la interpretacin $e los principales te,tos Ha no estP en manos $e #n
par $e e,pertos =#e tienen como propsito apro,imarse a la Tnica interpretacin
a$ec#a$a1 sino =#e se A#sti%ican las interpretaciones =#e $i%ieren $ebi$o a
intereses H conte,tos $e recepcin $i%erentes. Be este mo$o el n#e?o est#$io $e
la literat#ra se (a emancipa$o $el concepto tra$icional sobre la conser?acin $e
los ?alores c#lt#rales H literarios. 8)okkema in 5omero 1--0 16-:
<ara$igma al$aketarekin batera1 1-!'eko (amarka$an esk#bi$e zibilen al$eko1
emak#meen askapenerako eta #nibertsitateetan sarbi$ea zabaltzeko m#gimen$#en
eraginez bizitza aka$emikoa politizat# egin zen1 Kega eta Carbonellek $iotenez. 2onek
literat#ra eta Aen$artearen arteko (arremana sakonki eral$at# z#en. Al$i berean1
$eskolonizazioak /#ropa eta gainerako m#n$#aren arteko (arremanak al$at# zit#en
8Kega L Carbonell 1--0 1&!:.
.iterat#ra konparat#ak ere Aaso z#en (onen eraginik1 bere planteamen$#
tra$izionalak berrik#stera $errigort# baitz#en egoera (onek. >kasketa postkolonial1
%eminista eta k#lt#ralek test#alitatea prozes# sozial batz#en on$orioz sort# eta
konts#mitzen $en pro$#kt# mo$#an #lertzea ekarri z#ten. 2orrela1 i$entitate k#lt#rala
eta literat#r kanona1 eragin k#lt#ralaren on$orio politikoak e$ota perio$izazioa eta
(istoria literarioaren eraik#ntza bezalako aztergaiak ipini zit#en ma(ai gainean 8Kega L
Carbonell 1--0 1&!:. 1-'ko (amarka$an (asi ziren nazio eta (izk#ntza irizpi$eak
gain$itzen eta proposamen berriak aintzat (artzen 8Kega L Carbonell 1--0 141:.
GaHatri +pi?aken Death of a Discipline 82''&: lanean1 a$ibi$ez1 literat#ra
konparat#aren e#rozentrismoa eta etnozentrismoa gain$itzeko be(arra aipatzen $a1
ingelesaren (egemoniarekin amait# be(ar $ela esanez eta ik#spegi globalaren
11&
aniztas#nari lek# egitea eskat#z1 bestearen a(otsa onartzeko. C(oJren arabera 82''4:1
D/#rope an$ >ts Gt(ersE mo$#ko konparatismotik D<ost /#ropean C#lt#re an$ t(e
FestE mo$#kora pasatzea litzateke (ori1 bere #stez1 zailtas#n (an$iko al$aketa ga#r
eg#n 8)erg#son 2''40 &2&*&24:.
1')' $on,aratzailea
.iterat#ra konparat#a egiten $#en ikertzailearen eza#garriei b#r#z ere bi (itz
esan na(i $it#g#. G#illenen #stez1 lokala eta #nibertsalaren arteko tentsioen kontzientzia
izan be(ar $#1 e$o1 bestela esan$a1 ze(atza eta orokorraren artean 8Killan#e?a 1--4b0
1'6:. A. Marinok egiaztatzea eskatzen $io konparatzaileariC literat#ra g#ztiek 8goi zein
be(e mailakoek: parte (art# be(ar $#telako literat#raren $e%inizioan. .iterat#ra
bakarraren $at#ak ez $irelako na(ikoa ara# literario orokorrak sostengatzeko1 (ori $ela
eta1 egiaztat# be(arko $ira men$ebal$eko eta ekial$eko literat#rak erkat#z 8Killan#e?a
1--4b0 12&:.
+#san +nia$er .anserrek literat#ra konparat# %eminista globala $eskribatzen
$ig#. 9ertako konparatzailea k#lt#ra batean (azitako banakoa $ela Aakin be(ar $#g#
egile (onen ab#r#z 8nazio1 se,#1 klase1 arraza1 etnia1 erliAio1 i$eologia eta se,#alitate
banaren Aabe $elako:. 9eraz1 konparatzean1 ez $ira aipat#tako berezitas#nak negoziat#
e$o (aietara m#gat# be(arC egin be(ar $ena $a konpromiso $ialektiko bat izan A$rienne
5ic(en Dkokapen politikaE eta Kirginia Fool%en Dleialtas#n irrealekiko askatas#naEren
artean. 9i Aarrera (a#ek elkart#ta lort#ko bait# konparatzaileak1 (ein batean ba$a ere1
bere k#lt#ratik kanpo kokatzea bertan bizi eta lan egiten $#en bitartean 8.anser in
Kega L Carbonell 1--0 2'4:.
Fool%ek ira$oki z#en emak#meek eta beste marAinat#ek beraien k#lt#raren
beste ik#spegi bat izan $ezaketela. /z $#te $isk#rtso (egemonikoarekin bat egiten
baina al$i berean sistemaren barr#an bizi $ira. 9azterretik begiratzen $#te eta (aien
i$entitatearen bereizgarriak kont#an (artzen $it#zte globalari lokaletik erreparat#z.
"eoria eta test# anti*mon#mentalak sortzen $it#zte eta (a#ek nazioa1 k#lt#ra eta
(izk#ntza beste (itz batz#ekin $e%initzen lag#n$#ko $ig#te.
114
.os contrastes $e Kirginia Fool% entre la >nglaterra Dmasc#linaE H D%emeninaE1
o los $e 4amaica 3incai$ sobre las clases H razas $e la isla $e Antig#a
e?i$encian la necesi$a$ $e no $epen$er $e s#p#estos sobre la #ni$a$ nacional o
c#lt#ral1 sino $e en%rentarse como s#Aetos $e comparacin a las $i%erencias
$entro $e las naciones H c#lt#ras X$i%erencias $e raza1 se,o1 etnia1 religin1
se,#ali$a$1 regin H clase =#e $e (ec(o se reprimen c#an$o las naciones H
c#lt#ras se $e%inen a sR mismas*. 8.anser in Kega L Carbonell 1--0 2'&:
<raktika (a#ek antzekotas#nen azterketaz gain $esber$intas#nena ekartzen
$ig#te literat#ra konparat#ra. 4arrera (oni esker1 arraza1 se,#a e$o l#rral$earen gaineko
test# (arremanak #lertzeko mo$# konple,#agoak $it#g#1 era berean1 literat#ra
#nibertsalaren zati (an$i bat m#gakoa $ela onart# eta aitortzeko para$a ere ematen
$ig# (#rbilpen (onek 8.anser in Kega L Carbonell 1--0 2'4:.
1'1' Metodologia
.iterat#ra konparat#ari askotan egotzi zaion akatsa meto$ologia ze(atz baten
%alta izan $a. 2ori konpon$# na(ian1 meto$ologia argit# na(i izan $#te egile batz#ek.
A$ibi$e ezag#n bat Man%re$ +c(melingena $a 8Killan#e?a 1--4bC Gil*Albarellos
2''6:. 3onparatzaile (onek $iziplinaren ere$# zienti%iko bat erat# na(i izan $# (ir#
eza#garri %#ntsezko emanez0 test#ing#r# (istoriko*zienti%ikoa1 konparazio motak eta
meto$ologikoki gi$at#tako konparazioa.
"est#ing#r# (istoriko*zienti%ikoak $io ikerketa egitean literat#rak beste arte eta
Aakintzekin $it#en (arremanak aintzat (art# be(ar $irela. 3onparazio motei $agokienez1
bost m#ltzotan banatzen $it# +c(melingek0
U1V 2arreman genetiko z#zen bat konparagai biren e$o ge(iagoren artean 8ka#sa
bakarrekoa1 %rantsesa:
U2V @azionalitate $esber$inetako lan bi e$o ge(iagoren arteko (arreman ka#sal bera
baina konparagaiek bizi $#ten prozes# (istorikoa ge(it#ta 8erantz#n literarioaren
ikerketa:
115
U&V "est#ing#r#en analogietan oinarritzen $a1 (a# $a1 konparagaien literat#ratik
kanpoko s#strai kom#netan. >nteres politiko1 soziologiko1 (istoriko*k#lt#ralak e$o
m#n$#aren ik#skera orokorrak nag#sitzen $ira 8erre%erente orokorra lanen kosmobisioa
$a1 poligenesia:
U4V >k#sp#nt# a(istorikoa eta interes estr#kt#ralista$#na 8teoria1 antzekotas#n eta
$esber$intas#n $isk#rtsiboak:
U5V 3ritika literario konparat#a 8(istorian ze(ar lan literarioa aztertzeko erabili $iren
meto$o $esber$inak elkarren on$oan ipintzen $ira:
Meto$ologikoki gi$at#tako konparazioari b#r#z1 (a# $a1 (ir#garren %#ntsezko
eza#garriari b#r#z1 nazioartean arte lanez ar$#ratzen $ela $io1 eta proze$#ra (onek bere
Aar$#erak argiro azal$# be(ar $it#ela1 literat#ra nazional baten barr#ko literat#ra
konparat#ari ere lek# eginez. 3onparazioa proze$#ra mo$#an (art#z gero zentz#
(ertsian (art#tako meto$o $esber$inak ze(azt# eta m#gatzeko Aoera izaten $#
8perio$izazioa1 test#artekotas#na1 generoak1 gaiakN: 8Gil*Albarellos 2''60 51*52:.
3onparatzailearen azpiatalean 84.&.: ik#si $#g#n .anserren proposamenarekin
lot#ta $ago (#rrengoa. .anserrek $i%erentziaren azterketa eta konparatzailearen
$istantzia eta i$entitatea azpimarratzen zit#en bitartean1 Gilbert C(aitin*ek
9estetas#na eta literat#ra $i%erentzialari b#r#z (itz egingo $ig# orain 8Kega L
Carbonell 1--:.
/gile (onek 8C(aitin in Kega L Carbonell 1--0 16&: etnozentrismoa
#nibertsaltas#n eta obAektibotas#n it,#rarekin a#rkezt# be(arrean a(ots $esber$inen
askapena bilat# be(ar $ela $io1 9estetas#na erak#tsiz. .iterat#ra konparat#aren arazo
garrantzits#enak ere1 (ala nola1 perio$izazioa1 estiloak1 literat#r nazionalak1
9estetas#naren (atsarre $ialogikoekin azter $aitezkeela esaten $ig# C(aitinek. .iterat#r
lanen arteko erantz#nak ikert#ko $ira0 barne(artze1 baztertze1 $esit,#ratze1 errepikatze
(arremanen azterketa.
>ntelect#almente1 la literat#ra $i%erencial c#estiona la e,istencia $e i$enti$a$es H
esencias a#tnomasC Qticamente milita en contra $el #so $e categorRas propias
para capt#rar al GtroC polRticamente1 ataca la prPctica etnocQntrica $e s#bor$inar
el Gtro en nombre $e la norma H la obAeti?i$a$C pe$aggicamente %omenta la
116
in?estigacin H la enseanza $e $isc#rsos en relacin #nos con otros H con los
s#Aetos1 lectores1 especta$ores1 oHentes. M#c(as clases $e est#$io literario se
enc#entrar e,cl#i$os $e la literat#ra $i%erencial1 algo totalmente apropia$o para
#na sit#acin =#e no b#sca en absol#to #n centro imperial sobre la totali$a$ $e
la literat#ra1 o1 $e (ec(o1 sobre la totali$a$ $e c#al=#ier cosa. 8C(aitin in Kega L
Carbonell 1--0 165:
Amaitzeko1 eta agin$# bezala1 (emen $#g# <ierre +Jiggers*ek para$igma
berriaren itzalean proposatzen $#en meto$ologia 8+Jiggers in 5omero 1--0 146:.
<roposamen (onen ,e$ea ik#sp#nt# konparatzaile batetik gertaera literarioari egit#razko
azalpenak ematea $a. 2a#ek $ira1 mo$# a,iomatikoan1 ere$# (onetako (atsarre
teorikoak0
1: .iterat#ra konparat#a ere$# (ipotetiko*$e$#ktibo baten bi$ez egin$ako
metatest# transling#istikoen arteko (arreman (ierarkikoen ikerketa $a.
2: 2arreman (a#ek ez $ira egile eta lanen artean ga#zatzen1 zenbait ara# eta
Aoerek eragin$ako sistema eta s#bsistemen artean baino 8estetikoak1 sozialak
eta politikoak:.
&: 2elb#r#a ez $a (arreman (a#en $eskribapen soila egitea1 baizik eta
lan$#tako teoria baten eta aparat# terminologiko egit#rat# baten bi$ez
azaltzea 8+Jiggers in 5omero 1--0 146:.
"esi (onetan bi konparazio mota erabiliko $it#g# >>. eta >>>. ataletan. .e(enengo
konparazioa1 l#rral$e berean bizi $iren bi kom#nitate ling#istikoen 8eta bi sistema
literarioen: artekoa izango $a1 (ots1 e#skaraz i$atzitako literat#ra eta gaztelaniaz
i$atzitakoaren artekoa. +abino Aranak eta @icolas Kiarrek i$atzi $it#zte gaztelaniaz
ikert#ko $it#g#n antzezlanak1 gaztelaniaz (itz egiten z#en kom#nitateari begira1 eta
erabili $it#g#n beste test# g#ztiak e#skaraz i$atzitakoak $ira1 kom#nitate e#skal$#nari
begira sort#takoak.
9igarren konparazio bat ere egingo $#g#C literat#ra nazional e$o sistema
literario beraren barr#ko test#ak konparat#z. 9ertan agertzen $iren $i%erentziak bilat#
na(ian1 i$entitatearen eza#garriak konparat#ko $it#g# lan $esber$inetan eta test#ing#r#
11!
politiko1 soziologiko1 (istoriko*k#lt#ral beraren barr#an sort#tako ir#$i eta ere$#ak
aztert#.
2onetarako1 +Jiggerren meto$oa Aarraitzen a(alegin$# gara eta eragin
postkoloniala eta %eminista ere ge#reganat# $#g# g#re Aar$#eran1 literat#raz kanpoko
ikergaiak izan $it#g#lako0 antzezlanetan agertzen $iren emak#me pertsonaien generoa
eta nazioa1 (ain z#zen. 9aita barne(artze1 baztertze1 $esit,#ratze1 errepikatze
(arremanen azterketa ere.
1'3' Irakurketa zorrotza 7Close reading8
Meto$ologiarekin Aarrait#z1 esan $ezag#n close reading bezala ezag#tzen $en
irak#rketa mo$#a erabiliko $#g#la /leizegi eta bere garaiki$een pertsonaiak eta
/leizegiren pertsonaiak e#ren artean konparatzen $it#g#nean.
3ritika literarioa egiteko mo$# bat $a irak#rketa zorrotza 8close reading:.
>rak#rketa mota (onek ,e(etas#nei begiratzen $ie orokortas#nak bazter #tzita.
Aitzin$arien artean >. A. 5ic(ar$s eta Filliam /mpson $it#g# eta (aien ostean Ne3
9ritics m#gimen$#koek garat# z#ten ;;. men$earen er$ial$ean. Ga#r eg#n literat#r
kritikako %#ntsezko meto$oa $a. E)plication de te)te ere $eitzen $iote1 kritika
%rantseseko tra$izioan G#sta?e .ansonek eman baitzion izen (a# antzekoa $en test#
interpretazioari.
Meto$o (onek eza#garri ling#istiko t,ikienetik irizpi$e literario (an$ienera
aztertzen $#1 mikrokosmosaren eta makrokosmosaren eza#garriak alet#z 8egilearen
mez#a1 imaginarioa1 tesia:. "est#an agertzen $iren antzekotas#n1 kontraesan eta
errepikapenei begiratzen $ie1 (aiei gal$erak eginez1 batez ere nola eta zergatik gal$et#z.
.a# arretag#ne nag#si $it#0 1: ling#istikoa 8(iztegia1 gramatika1 sinta,ia1 ir#$iak1
estiloa:1 2: semantikoa 8(itzen esana(ia1 eman$ako in%ormazioa1 konotazio eta
$enotazioak:1 &: egit#razkoa 8(itzen arteko lot#rak test#aren barr#an1 maila
ling#istikoan e$o semantikoan: eta 4: k#lt#rala 8test# barr#ko element#en eta kanpoko
11
element#en arteko (arremana0 egilearen beste lanekin e$o beste i$azle batz#en mota
bereko test#ekinC osagai sozial1 k#lt#ral1 (istoriko1 psikologiko e$o %iloso%ikoekin:.
3' .esiaren metodologiaren osaera
Grain arte ik#si $it#g#n oinarri teorikoak eta tresna meto$ologikoen lab#rpena
egin na(i $#g# atal (onetan1 baita $oktorego tesi (onetarako osat# $#g#n meto$ologia
zein $en lab#r a$ierazi ere. >kerlan (onen $iziplinartekotas#na eta ik#sp#nt# kokat#a
kont#an (art#ta 8ik#s 2araJaHren ezag#tza kokat#a: ne#rrira egin$ako meto$ologia
izango $#g# lag#ngarri eta (a# argitzera gatoz on$oko lerroetan.
Al$e batetik1 ikerketaren irizpi$eak $e%initzeko eta emaitzak interpretatzeko
Aarraibi$eak $it#g# 8oinarri teorikoak: eta1 bestetik1 ikerketa prozes# (a# nolakoa izan
be(ar $en Aakiteko mo$#a 8meto$ologia:. .e(enengoa l#ze eta zabal azal$# berri $#g# >.
atal (onetanC bigarrenaren zertzela$ak ere emanak $it#g#. Gn$oko paragra%oetan
azkenok na(iko genit#zke ze(azt# eta lab#rbil$#1 (a# $a1 meto$ologiari $agozkion
al$er$i nag#siak.
6#tabe meto$ologikoak1 sarreran esan bezala1 la# $ira0 1: test#a eta test#ing#r#aC
2: $isk#rtsoak1 ir#$ikapenak eta erresistentziakC &: kritika %eministaC eta 4: literat#ra
konparat#a.
"est#a eta test#ing#r#a baliat#ko $it#g# 2. eta &. ataletan 3atalina /leizegiren
bizitza eta lanak 8test#a: (obeto #lertzeko kokapena 8test#ing#r#a: garrantzits#a $elako1
eta 3atalina /ra#soren pertsonaia ikert#ko $#g# bai errealitatean baita %ikzioan ere1 bere
garaian eta geroago ere nola interpretat# $#ten aztert#z 8test#ing#r#a:. "est#ak e#rek
sort# ziren1 (a# $a1 i$atzi eta irak#rri ziren test#ing#r#an aztertzea esan na(i $# test#a*
test#ing#r#a arteko (arremanak aztertzeak.
/ta (ala,e egiten $#te1 (astapenetako Ne3 criticism amerikarra gain$it#z e$o
(izk#ntzalaritzan test#ing#r# kontzept#ak izan $it#en ze(aztapen $esber$inak egokit#z1
literat#r teorian <ragmatikaren eta 2istorizismo berriaren ekarpenak bereganat#
$it#ztenek. 9eraz1 Dtest#ak i$atziak eta irak#rriak izan $iren test#ing#r#akE 8ik#s
11-
5Hlance L +imons 2''1: aztertzeak1 besteren artean1 (onako al$er$iok kont#an (artzea
esan na(iko l#ke0
.iterat#r lana kalerat# zen test#ing#r# (istoriko1 politiko1 soziala eta k#lt#rala.
/gilearen test#ing#r# biogra%ikoa.
"est# baten pasarte batek test# osoarekin e$o egilearen obra osoarekin izan
$ezakeen erlazioa.
/gile beraren beste lanekin $#en test#artekotas#na 8intertest#alitatea:.
Garai1 <oetika e$o Genero literarioek ze(azten $#ten test#ing#r#a.
.iterat#r lanaren (arrera*test#ing#r#a.
.iterat#r lanaren azterketa estilistikoa garaiko Aoeren argitan.
9estal$e1 $isk#rtsoak1 ir#$ikapenak eta erresistentziek ere egit#rat#ko $#te g#re
ikerketa1 2. atalean $isk#rtsoak eta ir#$ikapenak aztert#ko $it#g#1 >. atalaren
(astapenetan $isk#rtsoa $e%init# $#g#n mo$#ra 8ik#s 1.1. azpiatala:. 2ala1
nazionalismoak1 erliAioak1 k#lt#rak eta zientziak esan$ako eta ara#t#takoak aztertzen
(asiko gara1 (onen on$orioz antzerki lanetan sort#tako e#skal emak#me ir#$iekin
amaitzeko. &. atalean or$ea1 3atalina /ra#soren ir#$i $esber$inak izango $it#g# (izpi$e
eta /leizegik batez ere pertsonaia (onekin1 baina baita beste protagonistekin1 egin zit#en
erresistentziak alet#ko $it#g# b#kaeran.
3ritika %eministak ere egit#rat#ko $ig# egin$ako lana0 2. atalean emak#me
i$azleari b#r#z (itz egingo $#g# eta &. atalean emak#me pertsonaiari b#r#zC e$o genero
ikasketen ik#spegitik esan$a1 pertsonaia transgeneroari b#r#z1 emak#metas#naren eta
%emeninotas#naren m#gak gain$itzen $it#en (einean (orrela izen$a $ezakeg#lako.
3ritika %eministak meto$oaz gain ik#spegia eta (elb#r#ak marrazt#ko $izkig#0
+an$ra 2ar$ingek $ioen bezala 8Am#rrio 2'&&0 &2*&&:1 ikerketa %eministak arazoen
Aatorri alternatiboa bistaratzen $# emak#meei b#r#zko arazo eta gaiak ma(ai gainean
ipinizC garatzen eta erabiltzen $it#en azalpen1 (ipotesi eta $at#ak bestelakoak $iraC
ikerketaren (elb#r#ak emak#meen m#n$#*ik#skeren #lerk#ntza erraztea eta
emak#meen askapenean zeregina izatea $iraC eta ikertzailearen eta ikert#a $enaren
arteko (arremanen izaera ere era $i%erentean planteatzen $#.
12'
.iterat#ra konparat#a /leizegiren antzezlanetako eta bere garaiko antzezlanetako
emak#me protagonisten arteko erkaketan egingo $#g# 2. atalean eta &.ean /ra#soren
ir#$ikapen $ramatikoak biogra%ikoekin eta Neska soldadua bala$an agert#takoarekin
konparatzean izango $#g# langai. Mo$# (onetan egiaztat#ko $#g# test#ing#r#ak eragin
(an$ia $#ela test#arengan1 $isk#rtsoak eta ir#$ikapenak (arremanetan $a#$ela eta
erresistentziak agertzen $irela test# batz#etan. /ra berean egilearen eta bere lanaren
artean $agoen (arreman est#a ik#siko $#g# eta botere (arreman eta praktikak
$eseraikiko $it#g# emak#meen agentzia eta i$entitatearen m#gak azalerat#z.
2ona (emen1 lab#rpen gisa1 era eskematikoan1 >. atalean Aorrat#tako oinarri
teoriko*meto$ologikoen p#nt#rik aipagarrienak0
POSTESTRUKTURALISMOA
* "est#a eta test#ing#r#a
* Bi%erentzia eta $eseraiketa 8Berri$a:
* Bisk#rtsoak eta ir#$ikapenak 8)o#ca#lt:
* Genero eta gorp#tzaren malg#tas#na 82araJaH:
* 2aragiztat#tako gorp#tza 8/steban:
POSTMODERNISMOA
* /rrealitatearen aniztas#na eta errealitate oro sort#a
$elako sinesmena
* 7nibertsaltas#naren erlatibizazioa
* Mitoen nat#ralizazioa kritikat#
* +#bAekt#aren krisia
* Metanarratibak a#zitan Aarri 8.Hotar$:
9A>@A mo$ernismotik0
* "al$e i$entitatea eta #topiak manten$#
* /ral$aketa1 a#tonomia eta emantzipazioa ,e$e
89en(abib:
POSTKOLONIALISMOA
* 9otere (arremanak1 (egemonia eta erresistentzia
121
bi$eak
* >$entitatearen1 s#bAektibitatearen eraik#ntza
* +#balternoen a(otsa 8+pi?ak:
* /sentzialismo estrategikoa 8+pi?ak:
* 2ibri$azioa 89(ab(a:
* M#gako espazioak 89(ab(a:
KRITIKA FEMINISTA
* Misoginia azalerat#1 tra$izio %eminista osat# eta
irizpi$e literarioak berpentsat# 8+(oJalter:
* 3ritika %eministaSemak#me ir#$iak0 estereotipoak
eta ere$# berriak eta GHnokritikaSemak#me i$azleak0
Ganbarako zoroa 8Gilbert L G#bar:
* >maginarioa eta or$en sinbolikoa lan$#1 binarismoa
gain$it# 83riste?a:
* 9estetas#na 8Be 9ea#?oir:
* >rak#rketa ez*kooperatiboa1 berrirak#rketa 85ic(:
GENERO IKASKETAK
* Mask#linitatea eta %eminitatea
* +e,#a1 generoa eta se,#alitatea
* Genero per%ormantzea 89#tler:
* Contin##ma 85ic(:
TRANSGENEROA
* 6e(azgabetas#na
* /lkarketaSna(asketa
* 9inarismoaren krisia
* /mak#me gerlariak
GENEROA ETA NAZIOA
* /#skal emak#mearen ir#$ia 8Bel Kalle1 7gal$e1
@#ez*9etel#1 9#llen1 Aresti1 .lona:
* Genero$#n nazioak eta nazio$#n generoak 8M#?al*
Ba?is:
* /mak#meak nazioa bilogikoki1 k#lt#ralki eta
sinbolikoki birsortzen $# 8M#?al*Ba?is:
122
* 7)apel orohartzailea1 i$entitatearen bi$eg#r#tzea
8Gonzalez:
LITERATURA KONPARATUA
* .iterat#ra nazionalak eta ik#spegi transk#lt#rala
* Gai1 mito1 estilo1 egit#ra eta $isk#rtsoen trataera
$esber$inak aztert#
* .iterat#raren eta arlo sozio*k#lt#ralaren arteko
elkarreragina lan$# 8test#ing#r#a:
* Biziplinartekotas#na1 $i%erentzia eta para$igma berria
Doktorego tesiaren metodologiaren oinarri teorikoak Amaia Al?arez 7ria1 2'11
12&
II' A.ALA'
&iskurtsoak, testuinguruak eta
koka,enak
"' Sarrera orokorra
>. atalean aipat# berri $it#g#n teoria eta meto$ologiaren aplikazioa egiteko #nea
(el$# $a. >>. eta >>>. ataletan banat# $#g# eginbe(ar (a#1 >>. atalean /leizegiren garaiko
ik#spegia aztert#ko $#g# egilearen eta bere lanen ing#r#nea be(at#z1 egoera sozialaren
eta giro k#lt#ralaren eta bere lanen arteko elkarreragina e$o (arremana zein izan zen
Aakiteko. >>>. atalean1 tesi (onen ikergai nag#siena $iren e#skal emak#me ir#$iak
aztert#ko $it#g#1 bestela esan$a1 /leizegik bere antzezlanetan sort# zit#en protagonisten
genero eta nazio i$entitateak ikert#ko $it#g#.
>>>. atalean beraz1 bere garaiko beste ir#$ikapen batz#ekin konparat#ko $it#g#
gerra#rreko garaian sort# zit#en ir#$iakC Nazioaren ohorez $eit#rikoan1 (ain z#zen1
*arbie 81-1!:1 $oreti 81-1: eta *aine 81-&2: lanetan agertzen $irenak. 3atalina
/ra#so pertsonaia (istorikoa a#kerat# z#enez gerraostean1 e$o 'utoe)ilioa izen$at#
$#g#n garaian1 i$atzitako Erauso Katerie 81-62: lanean1 pertsonaia (orri b#r#z beste
egile batz#ek sort#tako ir#$ikapenekin konparat#ko $#g# ir#$ikapen (ori >>>. atalean.
>. atalean azpimarrat# na(i izan $#g#n i$eietako bat ezag#tza kokat#a $ela $a
82araJaH:. "est#a ezin $a test#ing#r#rik gabe #lert# eta (orretarako /leizegiren lek#
eta $enborako $isk#rtso (egemonikoak markatzen z#en normalitatea1 nat#raltas#na eta
errealitatearen m#gak zeintz#k ziren Aakingo $#g# bere lanetan agertzen ziren ere$#ak
aztertzen (asi a#rretik. Marko epistemologikoan ik#si $#g#n mo$#an1 tal$e boterets#ek1
gobern#ek eta eliteek zit#zten sinismen eta interesak ezag#tzen ba$it#g#1 (obeto
antzemango $#g# /leizegik (a#ekiko zit#en Aarrera eta (arremana.
124
>zan ere1 3atalina /leizegiren sork#ntza literarioak sistema (egemonikoak
sort#tako $isk#rtso eta ir#$ikapenekiko 8)o#ca#lt: $#en (arremana ze(aztea $enez tesi
(onetan g#re lana1 le(en pa#soa /leizegiren bizitza1 lana eta berak sort#tako e#skal
emak#me ir#$iak kokatzea izango $a0 (#rrengo atalean $eseraikiko 8Berri$a 1-!1:
$it#g#n pertsonaiak (obeto ezag#t# eta #lert# a(al izateko.
.ab#rbil$#z1 >>. eta >>>. ataletan analisi sozialaren maila makroa eta maila mikroa
lan$#ko $it#g# (#rrenez (#rren1 /leizegi eta /ra#so pertsona eta pertsonaiak banako eta
tal$eko bezala ikert#ko $it#g#1 (a# $a1 i$entitatearen maila in$ibi$#ala eta kolektiboa
aintzat (art#ko $it#g# batez ere genero eta nazioaren kategoriei kas# eginez.
Gorago esan $#g#n bezala1 3atalina /leizegiren bizitzan eta lanetan bi garai
$esber$in $aitezke 8bere garaiko literat#rgile askorekin ere egin $aitekeen banaketa
(istorikoa eginez:0 gerra#rrekoa eta gerraostekoa. G#re egilearen kas#an1 $enbora ez
ezik1 espazioa ere al$atzen $a banaketa (onetanC le(en aroa Bonostian 8Gip#zkoan:
kokatzen $elako eta bigarrena .izarran 8@a%arroan:.

/spainiako Gerra 6ibila eten bortitza izan zen e#skal k#lt#raren bilakaeran.
4arraian ik#siko $#g#n mo$#an1 /#skal <izk#n$ea mozt# z#en eta e#skal literat#raren
sistemaren garapena oztopat# eta atzerat#. /leizegiren ibilbi$eari $agokionez1 oso garbi
bereiz $itzakeg# gertakari (onen a#rreko eta osteko Aar$#na1 eta baita (a#ek ing#ratzen
$it#en egoera sozio*(istoriko*k#lt#rala ere. Nazioaren ohorez eta 'utoe)ilioa izen$at#
$itzakeg# aipat#tako bi garai (a#ek.
' $atalina Eleizegi: 6azioaren o+orez eta Autoe:ilioa
/rem# p#blikoarekin lot#ko $#g# le(ena eta pribat#arekin bigarrena1 na(iz eta
kategoria (a#ek kont# (an$iz erabili be(ar $it#g#n1 esentzialismoan eta binarismoan
erori gabe biak elkarrekin (art#*emanetan $a#$elako betiC pribat#an p#blikoa eta
p#blikoan pribat#a ere topa $itzakeg#lako. 2orregatik1 (orretarako1 test#ing#r#a oso
kont#an izango $#g#.
125
.a oposicin es%era pTblicaS es%era pri?a$a 8..: categorRa organizati?a
%#n$amental 8los lRmites entre ambos estPn someti$os a #na constante
reorganizacin H1 por lo tanto1 %orman #n e=#ilibrio inestable: 8N: $eberRan ser
contrasta$as (istricamente1 $a$o el carPcter ?ariable $e las %ronteras entre
ambas 8N: /n n#estra opinin1 la #tili$a$ $el concepto $e esferas separadas se
m#estra en to$a s# ri=#eza a la (ora $e analizar temas como la $esig#al$a$ $e
oport#ni$a$es $e las m#Aeres para trabaAar %#era $e casa o el pre$ominio $e
concepciones =#e sitTan al (ogar como el espacio moraliza$or por e,celencia
8.lona 2''20 2&*25:
'"' 6azioaren o+orez
Bonostian bizi izan zen bere g#rasoenean eta garai (onetan i$atzi zit#en bere
(ir# lan ezag#nenak0 *arbie 81-1!:1 $oreti 81-1: eta Jatsu 81-&4:. +ariketetan
a#rkezt# zit#en1 irabazi z#en1 antzezt# eta argitarat# ziren. .e(en lanak oso kritika onak
Aaso zit#en1 8garaiko antzerki i$azle prestigiat#enarengan$ik barne1 "oribio Altzaga:1
bigarrenak ere kritika onak izan zit#en 8$ok#mentazio lanari begirakoak batez ere:1
na(iz eta esan z#ten kritikarientzat egin$akoa zir#$iela 8Aen$earentzat konple,#egia
zelako1 (aien (itzetan: eta (ir#garrenak ez zit#en kritika onak Aaso 8ik#s 2.4. azpiatala:.
Gn$orengo p#nt#etan ik#siko $#g#nez1 le(en garaian or$#ko mol$e literario*
nazionalisten arabera i$azten z#en eta (orregatik ipini $iog# izenb#r# (ori0 $rama
(istorikoak1 (eroi irmoak1 lan abertzale eta o(it#razaleak 8arraza eta (izk#ntza kont#an
(art# eta e#skal #sa$ioak berresk#ratzen $it#ena:1 e#skaraz i$atziak1 emak#me
bert#tets#ak1 antzinatean girot#takoakN /rem# p#blikoan erak#steko mo$#koak1
Aen$earen onarpena Aasotzeko mo$#ko lana. Garaiko Aoerari Aarraitzen $io bere
antzezlanak i$azterakoan1 bere #kit# pertsonala $#ten arren.
'' Autoe:ilioa
.izarrara Aoan zen A#st# Gerra 6ibila (asi a#rretik1 (asieran koment#an (art#
z#en ostat# eta gero seme*alabarik gabeko senar*emazte batz#en maizter izan zen. 9ere
gela z#en1 baita errenta bat ere 8Kirginia Fool%ek ' Eoom of 4ne5s 43n lanean 81-2-:
a$ierazitako emak#me i$azleentzat be(arrezkoak ziren bal$intzak betetzen ziren:1 baina
126
isolamen$#a1 bakar$a$e bilat#a zen (ori berarentzat 8(ori $ela eta izenb#r#a:. >$azten
Aarrait# z#en1 baina ez i$atzitakoa plazaratzen1 koment#ko ikasleak ziren bere lanen
ik#s*entz#leak gabonetan bertan ta#laratzen zit#ztenean.
9igarren al$ian al$aketaren bat $ago bere lanetanC kokapena /#skal 2erritik
atera eta /#ropa eta Ameriketara eramaten $# istorioa1 $enboran ere salto egiten $#
etorkiz#n (#rbilera1 protagonistak emak#meak izaten Aarraitzen $#te baina genero eta
se,#alitate i$entitatean ere salto egiten $# 3atalina /ra#soren biogra%ian oinarrit#tako
antzezlan bat egitean1 baita e#skal emak#mearen in$arraren berrirak#rketa ere azken
(a# et,earen eta koment#aren girotik ateratzean. 9eraz1 m#gak eta pentsamen$#
binarista gain$itzeko saioak egiten $it# bere bizitzaren bigarren zatian.
')' Soslai *iogra5ikoa
Bonostiako er$ig#nean Aaio zen 3atalina /leizegi Maiz1 1-ko apirilaren 6an.
2ir# neba*arrebetan nag#sia izan zen. 9ere atzetik 4o,e Aaio zen eta #rte batz#k geroago
4es#s Mari. 3aietano arotz #rnietarra eta 4#ana et,ekoan$re $onostiarra ziren e#ren
g#rasoak. Garairako seme*alaba g#t,i izan ziren er$i mailako %amilia tra$izional
(onetan.
",ikia zenean1 bospasei #rterekin1 katarro bat t,arto osat# eta (an$ik a#rrera
bronkitis kronikoa e$#ki z#en bere bizitza osoan. Gai,otas#n (onek ganoraz arnastea
galarazten zion1 asma ze#kan eta eztarria #rrat#ta. Garai (artan gai,otas#n (a#
zaintzeko klima le(orragoen bila Aoateko o(it#ra zegoen1 eta bere biogra%ietan $iotenez1
(orren on$orioz1 (erri askotan bizi izan zen0 (asieran Bonostian bere g#rasoenean1
baina gero1 /#skal 2erriko beste (erri batz#etara Aoan zen bizitzera.
Bonostian itotzen zela zioen 3atalinak 8(ori esan $ig# be(intzat bere %amiliak
&'
:1
eta (orren on$orioz Gip#zkoako barneal$era Aoan zen (erri batz#etan egonal$i lab#rrak
egitera0 9i$anian eta Amasan egon zen. @a%arroako >t#renetik 9#rgosera Aoan zen
&'
2''6S2''! ikast#rtean Bonostian elkarrizketa batz#k izan nit#en 3atalina /leizegiren ilobarekin eta
(onen emaztearekin1 Mig#el /leizegi eta Maite 7ranga. Garai berean1 .izarran1 4ose "orrecilla
kazetariaren lag#ntzari esker1 3atalina /leizegi bizi izan zen et,eko an$rearen iloba batekin ere (itz egin
a(al izan n#en1 5icar$o 6#%ia#rrerekin. <ertsona (a#en testigantzei esker osat# a(al izan $#t 3atalina
/leizegiren biogra%ia1 lib#r#etan oso in%omazio g#t,i zekarrelako berari b#r#z.
12!
bertako >rakasle /skolan ikasteko. ;;. men$earen (asieran /sc#ela @ormal
$elakoetara Aoaten ziren emak#me asko maistra izateko ikasketak Aasotzera 8batz#k lan
egiteko eta beste batz#k k#lt#ra izateko:1 eta na(iz eta erem# p#bikora irteteko lanbi$e
bat izan Aar$#era %emenino mo$#an sozialki legitimazio eta prestigio (an$iena z#ena
zen eta ez z#en arb#iorik sortzen 8.lona 2''20 !2*!&:
Garai (artako maistrek 1 #rterekin amaitzen z#ten (aien gaitas#n pro%esional
eta intelekt#alak garatzen lang#n$# zien ikasketa al$ia eta eskolak ematen (asten ziren1
beraz1 1-'!tik a#rrera izan z#en irakasle izateko a#kera. "it#l#$#n e#skal maistren
le(en bela#nal$ikoa izan zen1 baina ia ez z#en eskolarik eman1 $it#g#n $at#en arabera.
/skolarik eman ez izanaren arrazoi posible bat ematen $ig# .lona (istorialariak1
garai (orretan et,ekoan$rearen eginkiz#n be(inena bere b#r#a ama bert#tets#a eta
et,ekoan$re %in bezala a#rkeztea zela $ionean1 et,eko erem#a eta %emeninotas#na
z#zenean i$enti%ikat#z. /t,ean egon be(ar zen eta a(alik eta g#t,ien irten1 et,eko s#a
e$o arima izan be(ar zen 8.lona 2''20 2!:.
/ginbe(ar (onen on$orioz1 kanpoan lan egitea et,eko izaera (orren #kaziotzat
Aotzen zen1 (onekin batera er$i mailako klaseen %emeninotas#naren #kapena egiten zen1
%amiliaren maila a#zitan Aartzen z#en0 D/st#$iar con #na perspecti?a #tilitarista se
concebRa como el res#lta$o $e #n $esastre %amiliar 8N: #na e,presin $e $escenso
social 8N: la per?ersin $e la %emini$a$ por contacto con el m#n$o pTblico H por
e,tensin con los (ombresE 8.lona 2''20 2*2-:.
/z zen ezkon$#1 bere garaian bere mo$#ko emak#meen (elb#r#a (ori bazen ere.
/ta ez z#en seme*alabarik izan1 or$#ko emak#me izaeraren eza#garri gorena bete gabe
#tziz0 ez zen ama izan. Gainera1 maistra izateko ikasi z#en 8et,etik kanpo egitekoa zen
lanbi$e bat: eta antzezlanak i$azten zit#en 8gizonen lana zena: (amarka$a (aietan
generorik #gariena1 antzerkia1 i$azten z#ten egile kanonikoen izenek 8.a#a,eta1 .izar$i1
5.M. Azk#e1 A. 9arriola1 ". Altzaga1 A. .abaien1 <. .arzabal N: a$itzera ematen
$ig#ten mo$#ra.
/r$i mailako klaseetako emak#meentzat ezkontza zen irteera $#in bakarra1 bai
ekonomikoki baita bizimo$#ari begira1 emak#me (orren menpekotas#n gra$#a
12
a$ierazten z#elako bere egoera zibilak. .lonak kontatzen $ig# g#rasoenganako
errespet#ak esaneko bi(#rtzen zit#ela seme*alabak eta (aien boron$ateari m#zin egitera.
/mak#meentzat ezinbestekoa zen ezkontzea1 maitas#narekin ala gabe1 errenten maila
alt#a z#tenentzako salb#1 azken (a#ek ezkontzaren $errigortas#netik i(es egin
zezaketen eta 8.lona 2''20 4&*44:. /leizegiren kas#an (ori gertat# zelakoan ga#$e.
Amatas#nari $agokionez1 %eminitatearen element# zentrala zela esan be(ar $#g#
81-2' eta 1-&' (amarka$etan nag#sit# zena1 baina ga#r arte (el$# $en i$eia:. "ra$izio
i$eologiko l#zeak $akarkig# i$eia (a# @. Arestiren (itzetan1 emak#me aberats zein
pobreen pat#a #galketara bi$eratzen z#enaC emak#me askoren i$entitatean %#ntsezko
al$er$ia 8Aresti 2''10 16&:. @. Arestik azaltzen $ig#nez1 >>. M#n$# Gerraren osteko
#rteetan emazte eta amaren rola izango zen emak#meei b#r#z Aen$arteak z#en ir#$ia
8Aresti 2''10 1!6:
@a%arroako (errietan ibili zen bola$a batean /leizegi0 (irib#r#an $enboral$i
l#zeagoa pasat# on$oren1 1-26ko (ilabete batz#etan A#ritzen egon zen. 2ir# #rte
geroago Ma$rilera Aoan zen.
9ere gaztaroan bi$aia asko egin zit#en eta /#skal 2erria on$o ezag#t#
8Gip#zkoa eta @a%arroa batez ere:1 baina bere bizitzaren bigarren er$ia .izarran pasat#
z#en1 ze(azki azken (ogeita zazpi #rteak
&1
. Gerra 6ibilaren (asieratik (il arte1 esan
bezala1 (erri (orretan senar*emazte batz#en maizter bizi izan zen 3atalina.
2ortaz1 ezkongabe gerat# zen1 neskaza(ar1 eta ez z#en koment#rako bi$ea ere
(art#. G#rasoen et,ea #tzi eta bakarrik bizitzera Aoan zen beste (erri batera. 6elibat#
%emeninoak bizimo$# a#kera gisa in$arra gal$# z#en. 1-2' eta 1-&' #rteetan zabal$#z
Aoan zen i$eia $a amatas#naren eskakiz#na betetzen z#ten emak#meek soilik lortzen
z#tela e#ren misioa l#rrean. /lizak ere (art# z#en parte al$aketa (onen al$e1 amatas#na
emak#mearen $#intas#na bermatzen z#en mo$# bakarra ezarriz 8Aresti 2''10 15*16:.
<ara #na m#Aer =#e rec(azaba el camino $el amor H $el matrimonio1 H optaba1 en
cambio1 por imp#lsar en solitario H $e manera ambiciosa #na carrera intelect#al
o $e carPcter social1 (abRa to$a?Ra poco espacio en la socie$a$ ci?il. .a solterRa
&1
1-&6an Aoan zen .izarrara1 Gerra 6ibila (asi a#rretik 82erria1 1-64S1S2&. &. orr:.
12-
%emenina no tenRa enti$a$ social como para constit#ir #na alternati?a $e ?i$a
para las m#Aeres1 sobre to$o si Qstas no $is%r#taban $el amparo $e #na posicin
acomo$a$a =#e les permitiera prescin$ir $e la carrera matrimonial. /l con?ento1
sin embargo1 sR $aba cobert#ra a s#s aspiraciones H garantizaba el abrigo =#e la
socie$a$ era incapaz $e o%recer 8.lona 2''20 6:
9aina ez z#en leikametzarako bi$ea (art#. .izarran i$azten Aarrait# z#en1 bisitak
(artzen eta gero eta g#t,iago irteten. 9i pis#koa zen ",apitel kaleko le(en zenbakiko
et,ebizitza1 goiko pis#an zegoen et,ebizitza1 3atalinak egongela (an$ia eta logela t,ikia
zit#en bertan1 eta be(eko pis#an et,eko Aabea zen senarraren lantokia zegoen0 /t,egoien
e(orztet,ea. 2onek ematen zion giro il#na 3atalinaren eta senar*emazteen iloben
bisitek argitzen z#ten.
Asko g#statzen zitzaizkion #meak1 eta bere neba 4ose eta Maria .#isaren seme*
alabak e$o bere et,eko an$re 4ose%inaren ilobak .izarrako et,era Aoaten zirenean
ip#inak kontatzen zizkien. 2el$#ekin1 or$ea1 berriketa l#zeak izaten zit#en1 bere iloba
Migelek $ioenez oso solaski$e on eta atsegina zen1 eta beti ze#kan kontatzeko zerbait1
oso Aakints#a zelako
&2
.
4ose%inaren iloba 5ikar$o 6#%ia#rrek (itz (a#ekin gogoratzen $#0 Doso (eziketa
onekoa baina maitakorra al$i berean1 mototsean bil$#ta zeraman ilea eta potolat,oa zen.
9ere a(otsa latza zen1 marrantak AotakoaE. Gso %e$e$#na zen eta mezetara Aoaten zen
a(al z#en g#ztietan. Bat# (a#ek ezag#t#ta esan $ezakeg# er$i mailako andereo
RR
ei
eskatzen zitzaien portaera eta it,#ra betetzen zit#ela 8.lona 2''2:.
3atalinaren bizitzaren azken #rteetan1 berriz1 ez zen ia et,etik ateratzen1 bere
lib#r# eta koa$ernoen artean pasatzen zit#en eg#nak eta tarteka bisitekin solasean. /t,e
(ortako an$reak egiten zizkion et,ekolanak1 otor$#ak prestat# eta be(ar zit#en
erosketak seni$eek bi$altzen zioten errenta baten tr#ke. Gso (arreman ona ze#katen
(aien artean.
&2
Bonostian 3atalina /leizegiren ilobarekin1 Mig#el /leizegi1 bere emaztea1 Maite 7ranga1 eta bi (a#en
semearekin (itz egiteko a#kera izan n#en 2''6an ze(ar1 senar*emazteen et,ean le(enengo eta semearen
lantokian gero. 2onez gain1 .izarrako et,ekoa$rearen ilobarekin ere berba egin n#en tele%onoz #rte
berean bere testigantzan 3atalina /leizegiren kanpo ir#$ia Aasoz1 (#rrengo paragra%oan $agoena.
&&
2emen andereo (itza er$erazko seoritaren a$ieran erabili $#g#1 ez e#skaraz $#en erabilera
(e$at#agoarekin1 (ots1 ikastolako irakasle*an$erea.
1&'
Kirginia Fool%ek esaten z#en emak#me batek i$atzi a(al izateko norberaren
gela eta errenta bat be(ar zit#ela0 Da Joman m#st (a?e moneH an$ a room o% (er oJn i%
s(e is to Jrite %ictionE 8Fool% 2''-: eta berez1 lek#a eta $enbora izanez gero1 oso
Aar$#era bi$eragarria zela emak#meentzat i$aztearena1 arkatza eta paper sorta bat
besterik ez zelako be(ar (orretarako.
3atalinak bal$intza (a#ek betetzen zit#en0 %amiliaren errenta Aasotzen z#en eta
bere gela ze#kan. Benbora l#zea ze#kan i$azteko gainera1 ez z#elako lanik egiten 8oso
g#t,itan eman zit#en eskolak:1 eta ez z#en ez %amiliarik ez et,erik zain$# be(ar.
9ere anaia 4o,e Mari .#isa .arrerekin ezkon$# zen eta (ir# seme*alaba izan
zit#zten. 9ere anaia 4es#s Mari ere ezkon$# egin zen1 baina geroago eta seme*alabarik
e$#ki gabe. 3atalina1 arreba nag#sia1 ezkongabea izan zen bere bizitza osoan1 gorago
aipat# bezala1 (ala ere bere rol %emeninoa oso on$o bete z#en orain arteko
$eskribapenetan irak#rri $#g#nak ira$okitzen $#en mo$#anC Concepcin Arenalek
proposat#tako ama sozialaren rola primeran betez eta Gregorio Maraonen genero
bereizketak agintzen z#en rol %emeninoa bere eginez.
Como (a seala$o 3aren G%%en para el caso %rancQs1 la $e%ensa $e #na
nat#raleza %emenina no signi%icaba =#e las m#Aeres $ebRan $e$icar
e,cl#si?amente s#s es%#erzos al (ogar H a los (iAos1 sino =#e las c#ali$a$es
maternales partic#lares $e la m#Aer $ebRan eAercitarse acti?amente para re%ormar
la socie$a$ %#era $e las %ronteras $el (ogar 8Aresti 2''10 2&!:
3atalinaren bel$#rra asmak itota (iltzea zen arren1 ez zen (alakorik gertat#.
2eriotzak ez#stean (arrapat# z#en (ir#rogeita (amala# #rte zit#ela. A(oan in%ekzio bat
izan z#en eta me$ik#ak inAekzio bat ipini zion. 2onek erreakzio alergikoa egin zion eta
(orrela Aoan zitzaig#n .izarran 1-6&ko azaroaren 1-an.
1--4ko aben$#an Azpeitian egin zen WII. 'ntzerki 7opaketetan omenal$ia egin
zioten bere Aaiotzaren 1'5. #rte#rrenean. 9ere lanik arrakastats#ena izan zen *arbieren
berrargitalpena egiteko aprobet,at# z#ten or$#an. Bonostiako a#zo berri batean kale
bati bere izena ipini zioten #rte batz#k geroago.
1&1
Gso it,#ra sen$oa ematen z#en 3atalina /leizegik. /zag#t# z#tenek berari b#r#z
errespet# (an$iz eta lil#ra mo$#ko batez (itz egiten $#te 8Mig#el /leizegik1 bere ilobak1
eta bere .izarrako et,eko Aabea zen 4ose%inaren ilobak1 5icar$o 6#%ia#rrek:. 9ere
ibilbi$ea ezag#tzean argi geratzen $a bere bizitzan erabaki (an$iak (art# zit#ela eta
botere g#neetatik (#rbil egon zela baina bere lanetan agertzen $iren sentimen$# eta
grinei begirat#ta1 na(i eta ezina be(in eta berriro errepikatzen $ela ik#stean1
on$oriozta $ezakeg# barr#an sentimen$#en z#rr#nbiloa z#ela. /zag#t# $itzag#n bere
bizitza eta lanak.
'1' Autoe:ilioaren zergatiak
@azioaren o(orez i$atzi zit#en gerra#rreko test#ak1 or$#ko $isk#rtsoek ziotenari
Aarraiki 8e#skal nazionalismoa eta o(it#razaletas#na: eta e#skal emak#me ere$#
(egemonikoa in$art#z eta $e%en$at#z1 bere irak#rketa eginez al$i berean1 noski. 9aina
gerra (asi baino pi,ka bat le(enago maletak egin eta g#rasoenetik al$e egitea erabaki
z#en. @ora eta inor ezag#tzen ez z#en lek# t,iki batera1 (egoal$era1 beste (errial$e
batera. 2ara (el$# eta bertako koment#an eskat# z#en ostat#. Benbora tarte bat pasat#
eta gero bertako lekaimeek seme*alabarik gabeko senar*emazte batz#en et,era bi$ali
z#ten maizter1 errenta or$ain$#z1 gela (an$i baten Aabe eginez. 2orregatik $eit# $iog#
a#toe,ilioa bere bizitzaren bigarren garai (oni. 9aina1 zergatik egin ote z#en (oriZ
9este emak#me i$azle batz#en bizitzak miatzen (astean kont#rat# gara antzeko
kas#ak $a#$ela0 erem# p#blikoan arrakasta literarioa 8soziala e$o politikoa: izan eta
gero et,ean gor$e zirenak1 e#ren artea e$o plazako lana isil$# z#tenak
&4
. /ta (aietako
batz#en g#t#n eta eg#nerokoei begira arrazoi batz#k agertzen zaizkig# tarteka.
.e(enago Kirginia Fool%ekin konparat# ba$#g# bere gela1 papera eta boligra%oa
eta errenta bat zit#ela esaterakoan1 orain /milH Bickinsonekin 81&'*16: konparat#ko
$#g#. Bickinson eta /leizegiren bizitzetan errepikatzen $iren eza#garriak topat#
&4
/#skal (iztegietan plazan$re (itza bilatzen ba$#g# ez $#g# sarrerarik topat#ko1 G/2an ere ez1 bai
or$ea plazagizon bilatzean. 9i erem#tan (asi $ira plazan$re (itza erabiltzen0 1--5ean sort# zen
<lazan$reok elkarte %eminista eta plata%orma politiko $onostiarraren izenean eta 9ertsozaleen
elkartean genero ik#spegia lantzen ari $irenen a(otan1 (onekin batera plazagizan$re terminoa ere
ba$arabiltela. Carmen .arraagarentzat aspal$i egon $ira plazan$reak1 Aen$a#rrean erraz mol$atzen ziren
emak#me 8bertsolari:ak1 baina (istorian ze(ar isil$#ak izan $ira 8.arraaga 1--!:.
1&2
$it#g#lako1 kas# (onetan1 boron$atezko it,ial$iarekin lot#takoak 8eta (onen arrazoiak
a#rkitzeko a#kera eman a(al $izkig#tenak:.
Bickinsonek1 /leizegik bezala1 bere bizitzaren zati (an$i bat pasat# z#en bere
et,ean sart#ta eta asko i$atzi z#en arren1 ez z#en ia ezer argitarat# 8bigarren p#nt#
(onetan konparazioa egin $ezakeg# proportzionalki (itz egiten ba$#g#:.
9iek Aaso z#ten (eziketa maila alt#a1 e#ren garaiko emak#meekin konparat#z
gero1 eta biek izan z#ten oso giro est#a erliAioak (aien bizitzan z#en eraginari begira.
Gsas#n t,arrekoak ziren biak1 Bickinsonek gra$#alki ik#smena gal$# z#en eta
gai,obera zela $iote bere garaiko ikertzaileek1 /leizegik bronkitis kronikoa izan z#en
t,ikitatik eta osas#n t,arrekoa zela $iote.
2ogei eta (ogeita (amar #rterekin biak irteten ziren kalera normaltas#nez1
mezetara1 erosketak egitera1 paseatzera eta antzokira. 9iei g#statzen zitzaien #meekin
egotea eta biek erabaki z#ten ez ezkontzea eta seme*alabarik ez izatea.
9oron$atezko it,ial$ia azaltzeko Bickinsonen biogra%oek bi arrazoi ematen
$it#zte0 i$azteko giro lasaia be(ar z#ela eta oso #r$#ri Aartzen zela Aen$e asko zegoenean
et,eanC eta emozionalki oso gogorra izan zela maite izan zit#enak bere al$amenetik
Aoaten ik#stea 8)#ss:.
/leizegiri b#r#zko $at# asko %alta zaizkig# bere bizitza 8ber:eraiki a(al izateko.
9aina (ipotesiak eman $itzakeg# beste kas# batz#ekin konparat#z. Agian1 Bickinsoni
gertat# zitzaion bezala1 eta bere lanetan errepikatzen $en gaia $ena1 gertat# zitzaion
berari ere0 ezinezko amo$io istorio baten protagonista izan zen Bonostian bizi zen
garaian eta (ori $ela eta erabaki z#en ez ezkontzea eta (iri (orretatik al$e egitea. 9aina
moment#z1 oinarri sen$orik gabeko (ipotesia besterik ez $a arrazoi (a#. 9eraz1 bazter
batean #tzi eta bila $itzag#n beste arrazoi posible batz#k.
3ate C(opin 815'*1-'4:1 7he '3akening 81--:1 bere bigarren eleberriaren
protagonistaren moralagatik eta literat#r irizpi$e berritzaileengatik kritikat#a izan zen.
3ritika (orien on$orioz narrazio lab#rrak i$azteari ekin zion eta ostrazismo soziala
Aasan z#en. /mak#meen bizitzak eta sistema patriarkalean e#ren nortas#na garatzeko
1&&
a(aleginak Aorratzen zit#en bere lanetan. 9aina C(opini gertat#takoak ba$# antzik
/leizegiri gertat#takoarekinZ
9a$ir#$i ba$agoela antzekotas#nik. >zan ere1 /leizegik ere kritika negatiboak
Aaso zit#en bere bigarren antzezlanarekin1 $oreti1 8lan$#egia zela esaten z#ten: eta
(ir#garrenarekin1 Jatsu1 berriz1 are t,arragoak0
Mingarri izanagatik aitort# bear $eg# egile bi oriengan$ik zerbait oberik it,aro
gen$#ela. Antzerki lan g#ziak eta batez ere ir# ta la# ekital$i $it#ztenak on$o
ne#rt#1 ebaki ta borobil$#ak izatea eskatzen $#teC ta beste ga#za asko
It)astarra? ta OIatsu\ri peit# zaiena. 9este al$etik geiegizko itz*aspert#ak n#n
nai. 7rrena kont#an artzen al $it#zte g#re antzerkigile begikoak 8'ntzerti1 2!.
1-&4ko epaila:
9istakoa $a /leizegiren le(en lanaren eta (#rrengo lanen (arrera kritikoaren
artean al$e nabarmenak $a#$ela. 9ere le(enengo antzezlanak garaiko antzerkigile
ospets#enaren 8Altzaga: eta kritkarien la#$orioak Aasotzeaz gain1 p#blikoaren (arrera
beroa ere izan z#en1 <atri 7rkiz#ren /#skal antzerkiaren (istorian irak#r $ezakeg#nez1
garaiko lan antzezt#enetako bat izan baitzen /leizegirena. 9a$akig#1 esaterako1
Gip#zkoa1 9izkaia eta @a%arroako (errietan ezag#t# z#tela bere lana. 9aina (a# g#ztia
ez $a islatzen e#skal literat#raren (istorietan1 kas#. 3ritika t,arrek eraman z#ten1 beraz1
/leizegi m#n$#tik al$entzeraZ 4okabi$e (orrek ba$# antzekotas#nik beste i$azleren
batekinZ
Amaitzeko1 Carmen .a%oret 81-21*2''4: ekarriko $#g# orriotara. 9erak ere
bizitza p#blikoari #ko egin zion1 al$e batetik1 giro i$eologiko*politikoa kontra z#elako
8emak#mea zen eta gizonen lan batean zebilen1 literat#ran: eta bestetik1 giro literario*
k#lt#ralean ez z#elako bere b#r#a kokatzen asmat# 8(ango bekaizkeria eta
le(iakortas#na ez zit#en maite:. 2ona (emen i$azle (oni b#r#zko @#ria Amaten 82'':
artik#l#aren (asiera0
.os otros 8me re%iero a crRticos1 escritores1 libreros1 $ocentes H tambiQn lectores:1
a$?erti$os $e la e,cl#si?i$a$ irrepetible $e #na obra $e arte H no s#%iciente
prepara$os para $arle el A#sto ?alor =#e se merece1 tratan $e silenciarla. /l
1&4
escritor =#e$a solo1 a la $eri?a1 en s# isla $e incomprensin rot#n$a 8N: la
ol?i$a$a1 la silencia$a1 la $esconoci$a. 2asta tal p#nto era asR =#e el m#n$o
literario la $aba por m#erta 8Amat 2'':.
/leizegik ere oztopo (oriek e$#ki a(al zit#en garai (artako Bonostian1 /#skal
Aaietan bere antzezlanak ta#laratzen zit#ztenean topatzen zit#enen al$etik e$ota
eg#neroko bizitzan zit#en (art#*emanetan.
2onekin batera beste arrazoi bat egon $aitekeC rol %emeninoa betetzeko presio
sozialetik #rr#n$# na(ia senti zezakeen1 (ots1 Aen$eak botatako balorazio eta epaietatik
al$e egitekoa. @erea Arestik argitzen $ig# posibilitate (a#0 D/l ins#lto H la
ri$ic#lizacin %#eron armas s#%icientemente po$erosas como para (acer %rente al
%antasma $el %eminismoE 8Aresti 2''10 --:.
')' $atalina Eleizegiren lanak
/#skal literat#raren (istoria askotan aipatzen $#te /leizegi1 baina g#t,itan
ka#sit#ko $#g# bere obrak garaian izan z#en garrantzi eta lek#ari b#r#zko
(a#snarketarik. +alb#espen nabarmenetakoa1 ezbairik gabe1 2arkaitz Cano $#g#1
De#skal antzerki mo$ernoaren amaE 81--!0 1: izen$at# baitz#en. 2ala $aZ Gatozen
Aarraian1 bere obra ir#zkintzera eta e#ren (arrera kritkoa eta p#blikoa a#rkeztera.
>$atzi zit#en lanak bi tal$etan banat#ko $it#g# (orretarako0 arrakastats#ak1
batetik1 eta ezezag#nak1 bestetik. Ge(ien aipatzen $irenak *arbie 81-1!:1 $oreti
81-1:1 Jatsu 81-&4: eta Erauso Katerie 81-62: $ira. Agian ge(ien antzezt# zirenak
$irelako aipatzen $ira (a#ek1 e$o garaiko kritikak aintzat (art# zit#enak $irelako.
/zezag#nen artean argitarat# zen bakarra1 *aine 81-&2: izan zen1 Aitzolen El D-a
eg#nkarian1 (ain z#zen.
.an ezezag#nen artean bere esk#izkrib#ak ere aipa genitzake. 3atalinak
koa$ernoetan i$azten zit#en bere lanak1 eta seni$eei (el$# zaizkie (orietako batz#k.
Bru&aseko harilkia 81-6': eta Eoldan 81-6&: $a#$e (a#en artean1 le(ena amait#ta $ago1
osorik1 eta bigarrena amait# gabe.
1&5
;;. men$earen le(en (erenean1 /leizegi i$azten (asi zenean1 Aen$ea
m#giarazten z#en literat#r generoa 8eta ik#skiz#n k#lt#rala: zen antzerkia. .e(iaketak
egoten ziren eta /#skal Aaietan irabazleen lanak antzezt# eta argitarat# egiten ziren.
/leizegiren (elb#r#etako bat e#skal nazionalismoa zabaltzea zenez1 t,apelketaren
sistemarekin bere lanek bi$ea egiteko a#kera z#tenez eta garai (artan mo$an zegoen
generoa zenez1 #lergarria $a antzerkiaren al$eko ap#st#a egin izana 8ik#s >>. ataleko 4.
p#nt#a:.
2ala ere1 masa literat#ra zela argit# be(ar $#g#1 b#rges eta (erri ,e(earentzako
ik#skiz#na1 e#skaraz irak#rtzen z#tenak1 oro (ar1 g#t,i baziren
&5
1 antzezlanen irak#rle
potentzialak are g#t,iago baitziren. 2orregatik $a (ain esang#rats#a bere erretiroan1
antzezlanik argitarat# e$o antzezt# ez izana1 irak#rtzeko baino1 ik#si eta entz#teko
egiten baitzen genero literario (onen lanketa.
;;. men$earen bigarren (erenari begiratzen ba$iog#1 or$ea1 genero literario
(onek atzera egin z#ela ik#s $ezakeg# (#rrengo ta#lan1 a#rretik z#en prestigioa eta
nag#sitas#na gal$# egin z#ela.
Literaturgintza 18761!"# Literaturgintza 1!"61!7#
a 41& olerkia a 2!1- olerkia
a 114 narratiba a 2&1 narratiba
a 161 antzerkia a 11! (erri literat#ra
a &1! (erri literat#ra
8"orreal$ai 1--!0 11-:
a 1512 antzerkia
8"orreal$ai 1--!0 152:
9eraz1 esan $ezakeg#1 /leizegiren bigarren garaian genero literario kanonikoak
e#skal literat#ran poesia eta narratiba zirela1 8bata loral$i betean zegoena .izar$i1
.a#a,eta eta Gri,erekin eta bestea Aaiotzen ari zena ",omin Agirrerekin:. 9azterreko
genero literarioa 8antzerkia:1 bazterreko genero soziala 8emak#mea:1 eta bazterreko
(izk#ntza 8e#skararen egoera $iglosikoa: lan$# zit#en1 beraz1 /leizegik .izarran bizi
izan zen garaian.
&5
/#skal irak#rleei b#r#zko in%ormazio ge(iago izango $#g# 5.&. azpiatalean.
1&6
/san genezake ;>;. men$earen (on$arrean sen$ot#z Aoan zela e#skal
eleberriaren sorrera ekarri z#en egoera sozio*k#lt#rala. Garai (artan gertat#riko
in$#strializazioarekin batera1 eskolatze tasa igo zen eta zenbait literat#r
al$izkariren sorrerari esker irak#rle kop#r#a ere areagot# egin zen. 8Glaziregi
2''20 54:
2ona1 Aarraian1 /leizegiren antzezlanen a#rkezpen lab#rra0
1.* *arbie 81-1!:
2ir# egintzetako $rama (istorikoa $a (a#1 bere lanik ospets#ena. Bonostiako 7$alak
1-16an sarit#takoa1 1-16ko aben$#aren 21ean Bonostiako Antzoki 6a(arrean
estreinat#a1 (#rrengo #rtean "olosan argitarat#a eta #rteetan (erri askotan antzezt#a
izan $a1 7rkiz#ren arabera 81-4:1 9izkaia1 Gip#zkoa eta @a%arroan. Gso kritika onak
Aaso zit#en1 le(enago aipat# bezala1 eta gero irak#rriko $#g#n mo$#an1 "oribio
Altzagarenak barne. ;>>>. men$ean $ago kokat#ta1 na%arren eta m#s#lmanen arteko
gerra zegoen bitartean. /zinezko amo$io baten istorioa $a. 9enito <erez Gal$osen
%arianelarekin konparat# $#tela $io Canok 81--!0 2:1 lan (onetan agertzen $en
maitas#na eta sakri%izioaren arteko #ztar$#ragatik. >aki Al$ekoak esaten $#
Arakistainen tra$izio %or#zalearen eragina $#ela Baso&aun de Etumeta lib#r#arena
ze(azki 8Al$ekoa 2''0 15&:. Bonostiako 3ol$o Mit,elena lib#r#tegiko )on$o
Gor$eetan topa $aiteke1 baita interneten ere 8ik#s bibliogra%ia:. Azpeitiako Antzerki
eg#nean omenal$ia egin ziotela aprobet,at# eta Azpeitiako 7$alak 1--4ean
berrargitarat# z#en lan (a#. 9eraz1 "olosako 81-1!: eta Azpeitiako 81--&: argitalpenez
gain1 antzezleentzat esk#z kopiat#tako (ir# ale ka#si $aitezke 3ol$o Mit,elena
3#lt#r#nean eta bertsio $igitala interneten.
$.* $oreti 81-1:
2ir# egintzetako $rama (istorikoa $a (a# ere. Bonostiako 7$alak 1-1!an sarit#a1
1-1ko aben$#aren 21ean estreinat#a1 argitarat#a eta antzezt#a. A#rrekoak baino
(arrera epelagoa izan z#en 8kritikarientzat aproposagoa zela zioten eta ez ik#sle
,#meentzat:. /gileak k#lt#ra (an$ia z#ela berresten $# lan (onek. Bonostiako Antzoki
6a(arrean antzezt# z#ten 1-1ko aben$#aren 21ean. 3antabriar gerrateetan girot# z#en1
e#skal$#nak erromatarren kontra. Al$ekoaren iritziz lan (onen oinarrian Arakistainen
7radiciones vasco2c,ntabras lana $ago 82''015&:. Garaiaren ikerketa sakona egin
1&!
z#en egileak. 2a# ere Bonostiako 3ol$o Mit,elena 3#lt#r#neko )on$o Gor$eetan topa
$ezakeg#.
".* *aine 81-&2:
2ir# egintzetako antzezlana $a. /pekako antzerki mo$#ra argitarat# z#ten 1-&2ko
otsaila*apirila bitartean El D-a eg#nkarian1 g#ztira 1 orritan1 baina 1-2-an i$atzi z#en
8azken orrian sina$#rarekin bat $agoen $atan ik#s $aitekeenez:. /z $a 8ia: ezag#tzen1 ez
$a esk#lib#r#etan aipatzen baina interneten $ago 8ik#s bibliogra%ia:. 1-!'. (amarka$an
girot#ta $ago1 etorkiz#nean beraz0 bemen$ikan berrogeinbat #rtera gertat#ko balitzake
lez antzezt#ko $ab i$atzi z#en sarreran. /#ropako (otel bateko batzar gelan (asten $a
;;. men$earen (on$arrean1 baina bigarren egintza ;>>>. men$eko giroa $#en
Atarratzeko Aa#regi batean gertatzen $a.
%.* Jatsu 81-&4:
2ir# egintzetako $rama (istorikoa $a
&6
. +arit#a1 argitarat#a eta antzezt#a Bonostia1
"olosa1 Arrasate1 9ergara eta 9ermeon g#t,ienez 8'ntzerti1 2!. zkia1 1-&4 eta Euzkadi1
1-&4S6S2&:. /zin $a topat# 8moment#z be(intzat: eta askok ez $#te aipat# ere egiten.
)rantzisko ;abierren %amiliaren izena $araman lan (onetan 1512an @a%arroako konkista
kontatzen $#. 3ritika on eta t,arrak izan zit#en1 abertzaletas#nari erreparatzen zioten
batz#ek eta i$azlearen lanari besteek 8ik#s 2.2. ataleko 'ntzerti1 2!. 1-&4tik ateratako
pasartea eta 2.4. ataleko Euzkadi 1-&4S6S2&koa:.
#.* Bru&as arilkia 81-6':
/gintza bakarreko Dgabonetako ip#inaE $a 8C(arles Bickensen ip#inen estilokoa:1
3atalinaren (itzetan kondaira polita $a (a#. /zezag#na $a. ;>>>. men$ean $ago
girot#ta1 )lan$eseko 9r#Aas (irian. An$re +#san Aost#na 8amama: eta Ma$H 8biloba
gaztet,oa: $ira protagonistak. Aberatsen eta pobreen arteko $esber$intas#nak
agerrarazten $it# eta bigarrenen bizimo$# gogorra. )amiliak $a#ka gor$eta koa$erno
batean esk#z i$atzita.
6.* Erausoko Katerie 81-62:
2ir# egintzetako $rama (istorikoa $a eta egilea (il ostean antzezt#a izan zen 8%amiliak
gor$etzen z#en argazki baten ik#s $aitekeenez:1 na(iz eta argitaragabe $agoen.
&6
@a(iz eta 4 koa$rotan banat#tako 2 egintzetako lana $ela ere irak#rri $#g#n.
1&
Antzezlan (onetan 3atalina /ra#so moAa al%erezaren biogra%ia kontatzen $a. /ra#so
%amiliaren et,ean (asten $a1 Bonostiako moAen koment#an Aarrait# eta Me,ikon1
azteken (errian amait#. 2emen erliAio krista#a eta erliAio azteka agertzen $ira1 *arbie1
$oreti eta Bru&asko harilkia lanetan bezala krista#tas#na eta krista#tas#na baino
le(enagoko erliAioak. .an (a# ere %amiliak $a#ka gor$eta1 koa$erno batean esk#z
i$atzita. 2#rrengo atalean sakonkiago aztert#ko $#g#nez1 $oktorego tesi (onetako
eranskinean $akarg#1 bere irak#rketa errazte al$era.
7.* Eoldan 81-6&Z:
2ir# egintzetako $rama (istorikoa eta ezezag#na. /z $ago osorik. 9esteak bezala1 (a#
ere /#skal 2erriko (istoriaren gertakari garrantzits# batean girot#ta $ago eta tartean
ezinezko amo$ioa agertzen $a. )amiliaren et,ean $ago gor$eta1 esk#z i$atzitako o(ar
sorta bat $ela esan $ezakeg#.
Gerra ostean i$atzi zit#en lanek a#rrekoei Aarraitzen $iete %orma eta e$#kietan1
eta 6'ko (amarka$ako e#skal antzerkian gertatzen ari zenaren kontra1 /leizegiren
lanetan ez $ago berrik#ntzarik egit#ran e$o gaien trataeran. 2ori $ela eta m#gat# $#g#
geroago egingo $#g#n test#ing#r#aren azterketa gerra#rreko epe eta girora 8>>. atalaren
bigarren azpiatalean:. Gro (ar1 antzerki*i$azleen artean1 bi Aoera egon zirela esan
genezake1 a#rreko poetikari Aarraitzen ziona1 batetik1 eta poetika berritzaileak1 bestetik
8ik#s antzerkiaren atalt,oa:. 9aina (oni ge(it# be(ar $iog# berrik#ntzetarako e#skal
literat#rak eta k#lt#rak izan $it#en erreparoak eta l#zamen$#ak. Minorizat#a1 $iglosikoa
eta bazterrekoa izanik1 mo$ernitatea beran$# (el$# zen g#rera.
2aH =#e mencionar tambiQn 8N: #n cierto retraso m#H nat#ral1 =#e (ace =#e
bastantes obras ?ascas parezcan comp#estas en %ec(a anterior a la real 8N:
mo$os H mo$as (an llega$o tar$e H m#c(as ?eces se (an conser?a$o largo
tiempo con rara tenaci$a$ 8Mit,elena 1-0 2&:
'1' Egilearen eta *ere lanen +arrera
"est#ing#r# (onetan1 3atalinaren lanen kritikari $agokionez1 kas#rik ge(ienetan
la#$oriozkoak izan zirela esan genezake1 batez ere bere le(enengo lanari egin$akoak.
Bena $ela1 Jatsu lanari egin$akoen artean al$eko eta kontrako kritikak topa $aitezke
1&-
8gorago a$ierazi bezala:. Al$ekoek lan (onen abertzaletas#n sentipena azpimarratzen
$#te eta kontrako kritikak aipatzen $# antzezlarien lana ona izan arren i$azleak berea
%in$# be(arko l#keela 8ik#s 2.&. ataleko 4. p#nt#a:.
1-26an "oribio Altzagari egin zioten elkarrizketa batean (onek esan zion
kazetariari 3atalina /leizegi eta Abelino 9arriola zirela or$#ko e#skal antzerkiaren
klasikoak eta geroago1 kazetariak eskat# zionean antzezlan onenen zerren$a egitea1
Altzagak /leizegiren *arbie aipat# z#en le(enengo lek#an Altzagak eta Bost urtian
bere lana bigarren. 9istan $a oso $esber$in balorat# izan $#tela 3atalinaren lana bere
garaian eta ga#r eg#n. 2ona (emen 3atalinaren lanei b#r#z or$#ko al$izkari eta
eg#nkarietan esan$ako batz#k0
el gran$ioso $rama $e Qpoca Garbie1 original $e la seorita Catalina /leiceg#i
8...: +i la noc(e $el estreno ca#s *arbie #na impresin $e asombro1 esta lleg
a s# ma,im#m $e intensi$a$ en la seg#n$a representacin1 en =#e p#$ieron
apreciarse las gran$es bellezas $e to$os r$enes =#e encierra tan (ermosa
pro$#ccin. 9ien lo mani%est el pTblico con s#s n#tri$as o?aciones1 obligan$o
a$emPs a la a#tora a salir repeti$as ?eces a escena a recibir el (omenaAe $e
a$miracin trib#ta$o por la electriza$a conc#rrencia 8Euskalerria 1-1!:
@o $ecae #n momento el interQs siempre creciente $el as#nto1 el $iPlogo estP
salpica$o por pensamientos en =#e se $esc#bri el ingenio H $elica$eza $e la
a#tora H el leng#age re?el #n casticismo recomen$able. M a(ora slo nos resta
presentar a la a#toraC es la seorita Catalina /leiceg#i1 =#ien (a sorpren$i$o con
#na obra $ramPtica $e altos ?#elos1 $e $esarrollo mara?illoso1 en =#e (a sal?a$o
por mo$o sorpren$ente escollos en =#e resbalan con %rec#encia a#tores a?eza$os
en li$es teatrales. *arbie no parece la obra $e #na a#tora =#e empieza1 sino $e
#na =#e llega. Be $on$e se $e$#ce =#e la seorita /leiceg#i al empezar (a
llega$o. c#e sea en(orab#ena 8Altzaga 1-1!:
/leizegitar 3atarie an$ereoak oso taA#z kon$aira*antzerkia lantzen $#0 $oreti
eta *arbiek arrera ezin obea ta t,alot#ak izan $ira toki g#zietan 8'ntzerti 1-&2:
14'
G#zien oroimenetan berri $ago orain$ik 9ermeon egin $an abertzaletas#n*
zabalk#n$ea ain lab#rrean. Ask#n$e*eg#nean batez ere Aai orrek e#ki z#n
a#n$itas#na e$onora begirat# naiz. 9a1 etengabeko katea lez1 izanik erri ortako
abertzaleen lan #gariak orra beriala,e antolat#ta beste Aai a#n$i bat1 antzerki*AaHa
alegia. /#zko pizk#n$eak $araman a#rreramen iz#garrian1 antzerkia bere atala
izanik batera $iAoa1 eta onek art# $#an gorapena e#zko*errian kim#a $abilkilako
$ala $asaig#0 mota oHetako antzerkisen orra Mats#. Gnek $abilki gai ori
@aparroako e$estitik art#ta1 erak#tsiaz bere semean zakabanaketa zorigaiztokoa0
al$e batetik gip#zkoarrak Gatz abizenean a$irazita oHen al$en$#tze
negargarria. 9a azt#rik be#$en Aatorria 3astilatarrekin alkart#ta @apartarren
a#rka alt,a ziralako. /ta bestetik @apartarren Aokaera zintzoaaberri al$e0 a# $a.
Mats#tarren alegiak eta eraman zit#zten nekeak azkatas#na #tzi nairik1
menperat# zit#ztelako. Gai sakona1 irak#rle1 eta e#zkera t,#k#nean i$atzita1
a#rgintzaren nekeak espait# abail$# ez eta igat# erabili l#zeak /leizegi bere
egilea. .ana berriz 9ergarako /leizal$e tal$ean gain $iAoa 8Euzkadi 1-&4S6S2&:
9ere le(enengo la# lanak 1-16 eta 1-&4 artean i$atzi1 antzezt# eta argitarat#
ziren0 *arbie1 $oreti1 *aine eta Jatsu. Gero1 gerra etorri zen errepresio eta
zents#rarekin. 1-6' eta 1-6& #rteen artean i$atzi zit#en Erauso Katerie 8(a# antzezt#
zen1 baina ez zen argitarat#:1 Bru&asko harilkia eta Eoldan 8azken (a#ek koa$ernoetan
gerat# ziren:.
>$azlearen soslaia marrazt# eta gero (as gaitezen (#rrengo atalean aztert#ko
$#g#n ir#$ikapen nag#siena ezag#tzen0 3atalina /ra#so.
)' $atalina Erauso: ,ertsonaia +istorikotik mito literariora
3atalina /ra#sok
&!
bere (istoria 8e$o a#tobiogra%ia: i$atzi z#en eta Ma$rilen
1625ean argitarat# z#en ,e$e bikoitzarekin0 )elipe >K. /spainiako erregeari eta 7rbano
K>>>. or$#ko Aita +ant#ari M#n$# berrian egin$ako zerbitz#en tr#ke pentsio bat 8''
&!
/gile ge(ienek i$azten $#te bere izena gaztelaniaz0 Catalina $e /ra#so1 baina g#k erabaki $#g#
e#skaraz i$aztea tesi (onetan0 3atalina /ra#so1 e#skara $elako erabiltzen ari garen (izk#ntza. >zenaren
i$azkerari b#r#zko o(arrarekin amaitzeko esan1 /leizegik /ra#sori b#r#zko antzezlanaren izenb#r#a
Erauso Katerie i$atzi z#ela1 Aranaren izen$egiaren ara#ei Aarrait#z emak#me izenak e#skaratzeko
b#kaerako e (ori i$atziz eta abizena a#rretik kokat#z 8beran$#ago etorriko zen 5tar atzizkia ipintzeko
o(it#ra:.
141
ezk#t#: eskatzea eta gizon Aantzita ibiltzeko baimena lortzea1 (ots1 or$#ra arte bezala
Aarrait# a(al izatea. 9iak lort# zit#en1 eta (aiekin batera1 ga#r eg#nera arte (el$# $en
ospe eta itzala.
2istorian ze(ar askok i$atzi izan $#te bere bizimo$# eta Aar$#erei b#r#z1
/#ropan eta Ameriketan i$atzi $it#zte askotariko lanak ;K>>. men$etik (ona1 genero
literario $esber$inetan eta ton# $i%erentetan1 baina bit,ia $a $onostiarra izanik
pertsonaia (onetaz e#skaraz ezer g#t,i i$atzi $ela ik#stea.
/#skaraz1 3atalina /leizegiren antzezlan argitaragabeaz gain 8ik#s tesi (onen
eranskinean:1 >aki Azk#nek itz#litako a#tobiogra%ia1 Aitor 6#berogoitiaren lan
biogra%ikoa eta Maite 9errogainek i$atzitako pastoral argitarat#gabea 8eta
antzezt#gabea:. 1-621 1-!-1 1--! eta 2''koak $ira aipat#tako lanak1 (#rrenez (#rren1
eta argitarat#takoak zerren$a lab#r (onetako gizonenak $it#g#1 1-!-ko eta 1--!ko
lanak. 6ergatik i$atzi ote $#te /ra#soren (erriki$eek (ain g#t,i bere bizitzazZ
Miresmena eta lil#ra pizt# izan $it# men$eetan ze(ar bera ibili zen m#n$#ko
t,okoetan eta pertsonaia erakargarria izan $a i$azle askorentzat 8na(iz eta moralki
arb#iagarria ere izan $en (ainbatentzat:. )lorence BelaHren lib#r#a 81--4: oso
interesgarria $a bertan /ra#sori b#r#z i$atzitako zenbait lanen a#rkik#ntzari b#r#z (itz
egin $ig#lako eta berak pertsonaia (a# nola ezag#t# z#en kontatzen $ig#lako. /ra#sori
b#r#z antzezlan bat i$azten $# BelaHk1 pertsonaia (oni b#r#z i$atzi $#ten egile batz#k
3atalinarekin (izketan Aarriz1 mam#en bilera bere et,eko egongelan.
4#an <erez $e Montal?an antzerki i$azlea1 Ale,is $e Kalon bizkontea1 4oa=#in
Maria $e )errer apaiza1 "(omas $e c#inceH poeta eta 4ose Maria $e 2ere$ia itz#ltzailea
3atalina /ra#sorekin elkartzen $it#1 beraz1 BelaHk1 eta (aien (itzen berri ematen $ig#
bere antzezlanean.
/lkarrizketa (asi a#rretik1 aipat#tako egileek 3atalinari b#r#z i$atzitako pasarte
batz#k a#rkezten $izkig# BelaHk. Be c#inceHk1 esaterako1 /ra#so aitak 3atalinaren
Aaiotza nola (art# z#en kontatzen $ig#0
142
7ne n#it $e l\an 15-2 8=#ant P sa?oir la=#elle1 c\est lP #ne Qnigme s#sceptible $e
&65 rQponses:1 #n /spagnol d %ils $e =#el=#\#n e 8c\est*P*$ire (i$algo:1 en la
?ille %orte $e +aint*+Qbastien1 reI#t $\#n in%irmiYre l\annonce $QsagrQable =#e sa
%emme ?enait $e $onner le Ao#r f #ne %ille. >l n\egt g#Yre QtQ possible f la pa#?re
Qcer?elQe $e l#i $onner c(ose =#i entrht moins $ans ses ?#es. >l a?ait $QAf trois
%illes1 ce =#i se tro#?ait $Qpasser1 selon ses propes calc#ls1 $e 2 [ 1 le =#ota
raisonnable $e progQnit#re %emelle. Gn egt p# s\accommo$er f la rig#e#r $\#n
%ils s#pplQmentaire1 mais les %illes s#pplQmentaires Qtaient le %lQa# mime $e l
\/spagne. 8Be c#inceH in BelaH 1--4 0 11*12:
Kalonek 3atalinaren moralik ezaren gainean (a#snartzen $#1 2ere$iak
3atalinaren genero i$entitateari b#r#zko in%ormazioa ematen $ig#1 bere
emak#metas#naren agerpen t,ikiei b#r#z1 (ain z#zen1 eta <erez*5incon ke,at# egiten $a
3atalinak Aaso $#en arreta g#t,iagatik eta bere psikologia eta gorp#tzaren
interpretazioan sakontzeko prest agertzen $a0
7n lecte#r scr#p#le#, le tro#?erait*il mime con$ammable a# point $e ?#e $e la
morale 8...: C\est #ne nat#re sa#?age1 li?rQe f elle*mime1 =#i n\a conscience ni
$# bien1 ni $# mal. 8...: po#r=#oi serions*no#s pl#s sQ?Yres po#r Catalina =#e le
roi =#i l\a rQcompensQe et =#e le pape =#i l#i a $onnQ l\absol#tionZ 8Kalon in
BelaH 1--4 0 !5*!6:
/lle ne parle $\elle mime a# %Qminin =#e trQs rarement1 $ans les cas $QsespQrQs1
a#, min#tes $e s#prime $Qtresse1 alors =#\elle sent la Mort et =#\elle a pe#r $e l
\/n%er. Ce recit naj% et br#tal re%lYte rapi$ement son hme et sa ?ie. /lles %#rent $
\#n (omme $\action. 82ere$ia in BelaH 1--4 0 -1:
.e psHc(iatre me,icain U<erez*5inconV $\emblQe se pose en re$resse#r $e torts.
>l $Qplore =#e parmi to#s les itres %antas=#es engen$rQs par l\/spagne sa $ame1
a# contraire $e Bon 4#an $ont elle est f maints Qgar$s le re?ers1 soit si
inA#stement o#bliQe. >l ne ?e#t pas se limiter comme les contemporains $e cette
%emme (ors sQrie d f la s#r%ace $# p(QnomYne e1 mais saisissant le p(QnomYne
d (ors $# =#ipro=#o $# tra?estisme e1 tiens tiens1 apporter d #ne pierre P l
\(istoire $e la se,#alitQ e. 8BelaH 1--40 &2:
14&
BelaH Aen$eak sentit# $#en lil#raren arrazoiak argitzen a(alegintzen $a. /ra
berean1 bere %amiliak 3atalina ezag#t# ez izanaren arrazoiak eman na(i $it# eta
/leizegirekin bat egiten $# p#nt# (onetan0
c#\a $onc %ait d la $ame g#erriYre1 le %lorissant lie#tenant1 cette nonne si
martiale1 ce $ragon ra?issant e po#r rallier f sa ca#se $es (ommes a#ssi $i?ers
=#\#n pape trYs c(rQtien1 #n (QtQro$o,e anglais1 #n liberal bon ton 8son
compatriote il est ?rai:Z A%%irmer a?ant to#t1 Ae crois1 son in$Qpen$ance. 8BelaH
1--40 6!:
.e gogt est la part $e no#s sans (QrQ$itQ1 sans %amille. /t Ae compren$s
maitenant po#r=#oi personne1 $ans la %amille /ra#so1 ne reconnakt Aamais
Catalina 8...: Ce n\est point l\(abit $\(omme =#i la le#r $issim#le. C\est sa
libertQ& 8BelaH 1--4 0 1&5:
9eraz1 abia gaitezen 3atalina /ra#so (obeto ezag#tzeko bi$aian eta Aakin
$ezag#n (istorian eta literat#ran nola ir#$ikat# $#ten pertsonaia berezi eta bakar (a#.
)'"' 2ertsonaia +istorikoa
2asteko1 esan oso ezag#na $ela 3atalina /ra#so1 bai bere Aaioterria $en
Bonostian1 baita m#n$# mailan ere. Asko i$atzi $a berari b#r#z1 izan ere1 bere bizitzari
b#r#z (el$# zaizkig#n testigantzak (ir# $ira0 A#tobiogra%ia1 +e?illako i$azkia eta
Ma$rileko i$azkia. /$onola ere1 test# (a#etan $a#$en (#ts#ne1 ,e(etas#n e$o
ze(aztas#n ezak bete na(ian pertsonaia (istorikotik #rr#n$#z pertsonaia literarioa sort#
$#te men$eetan ze(ar.
2onen on$orioz1 berari b#r#zko in%ormazioaren bila (astean1 %ikzio lanak
a#rkit#ko $it#g# lan (istorikoak baino ge(iago1 kas# batz#etan (istoria egiten
$a#$elakoan mito literarioa in$artzen ari $iren abent#ra nobelak agert#ko zaizkig#.
144
2ona (emen Aitor 6#berogoitia biogra%oak eta 4. >gnacio "ellec(ea >$igoras
(istorialariak $iotena (oni b#r#z1 eta >aki Azk#nerengan
&
sortzen $#en zirrara0
2an$itzen eta gizentzen Aoan $a 3atalinaren kon$aira1 bera# ia*ia mito
bi(#rtzeraino 86#berogoitia 1--!0 6:
)ig#ra sing#lar 8N: relie?e (istrico 8N: =#e$a claro =#e no es #n mito1 sino
m#Aer $e carne H (#eso. 8"ellec(ea >$igoras 1--20 :
Gizon arima eta kemena 8N: ez zen besteak bezalako emak#mea. 9azit#en
nabarmenkeria batz#k 8N: ezbe(arrez Aositako (aren bizitza. Gertakiz#nen
garraztas#na na(iz bere ibilal$ien berezitas#nak merio1 g#ziz interesgarri
8Azk#ne 1-!-0 !:
Beigarria izan $a bere bizimo$#a i$azle askorentzat eta (a# egiaztatzeko azken
la# men$eetan bere bizitzan oinarrit#ta argitarat# $iren lan #gari eta askotarikoei
begiratzea besterik ez $ago. /?a Men$ietaren tesian a#rkit# a(al $#g# 3atalina
/ra#soren bizitzak sort#tako lil#raren arrazoi posible bat0
>t is preciselH t(e concealment o% (er se,#al i$entitH t(at makes (er li%e so
%ascinating an$ sensational. Fit(o#t t(is $etail1 t(e storH 8N: Jo#l$ resemble
somet(ing betJeen a picares=#e no?el an$ a sol$ier\s c(ronicle 8Men$ieta 2''0
15:
4akinmin (an$ia pizt# $# i$entitatearen m#gak gain$it# eta kategoria orokorrak
baliogabet# zit#en pertsonaia (onek. >kertzaile1 (istorialari1 i$azle Aen$ea $enbora
l#zean saiat# $a bere generoa1 se,#alitatea eta nazio i$entitatea $e%initzen1 ze(azten eta
etiketatzen1 baina (or $ago bere ,arma1 o(iko sailkapenetatik kanpo kokat# z#ela bere
b#r#a1 eta (ori $ela eta i$atzi $irela (ainbeste orri Degia obAektiboaEren bila.
"ellec(ea >$igoras (istorialariaren ke,#ak oso esang#rats#ak $ira zentz#
(onetan0
&
Aipat#tako a#tobiogra%ia e#skarat# z#en Azk#nek 1-!-an. 9erak $a#ka beraz1 e#skaraz 3atalina
/ra#soren berri eman z#en le(ena izatearen merit#a 83atalina /leizegiren lana argitarat#gabea $elako
orain arte:.
145
Catalina $e /ra#so1 como to$o ser (#mano1 se merece #n poco $e serie$a$ H
respeto. 5azn ten$rRa para $ar c#atro pescozones XH (asta para ec(ar la mano a
la espa$a* a los =#e alegremente se $i?ierten con s# ?i$a1 =#e p#$o ser
a?ent#rera1 pero %#e seria1 arrisca$a1 trabaAosa H (asta (erica 8N: 2aH =#e
(acer (istoria1 no literat#ra 8"ellec(ea >$igoras 1--20 26& eta 264:
2istorialariaren a(olk#ari Aarraiki1 begira $iezaiog#n (istoriari eta a#rkez
$ezag#n g#re pertsonaia (a#. 15-2ko otsailean Aaio zen 3atalina /ra#so1 %amilia
(orretako (amargarren #mea izan zen eta la# #rte zit#ela Antig#ako $omingotarren
koment#an sart# z#ten. 9ertan1 irak#rtzen1 i$azten1 latina eta e#skara ikasi zit#en. 9ere
izeko bat zegoen koment#an garai (artan.
/g#n batean 3atalina Aliri $eit#tako alarg#n bat sart# zen $omingotarrenean1
/ra#sok 11 #rte ing#r# zit#enean1 eta berarekin errieta izan eta gero ospa egin z#en
koment#tik 3atalinak. Gaztaina$i batean egon zen (ir# eg#nez eta ilea mozt# eta m#til
Aantziak Aosi eta gero Aoan egin zen (ortik.
Gasteiz1 Kalla$oli$1 9ilbo1 .izarra1 Bonostia1 <asaia1 +an .#car $e 9arrame$a
eta +e?illan morroi lanetan ibili on$oren1 Ameriketara Aoan zen 1& #rte ing#r# zit#ela.
)rancisco .oiola1 Alonso Biaz eta Antonio /ra#so izenak erabili zit#en bere
bizitzan ze(ar. 9ere ibilbi$ea ezag#tzen $#g#1 le(enago aipat# bezala1 a#tobiogra%ia eta
Ma$rileko eta +e?illako i$azkietan agert#takoagatik. 9ertsio $esber$inak a#rkitzen
$it#g# pasarte batz#etan1 baina beste batz#etan ga#za bera kontatzen $a (ir# agiri
(a#etan. A#tobiogra%iaren egiletzak zalantzak eragiten $it#1 ez baitago argi berak i$atzi
z#en1 beste bati kontat# zion e$o norbaitek entz#n$akoak bil$# zit#en.
3ontinente za(arretik itsasontzian al$e egin eta gero1 morroi1 merkatari eta
sol$a$# izan zen 2ego Ameriketako (erri askotan. 9ere izaera liskartiak lek# berean
$enbora g#t,i egotera be(artzen z#en. 2ori $ela eta1 kartzelan zigort#ta e$o elizan
babes bila egon zen tarteka bere bizitza osoan ze(ar. 2orrela lab#rtzen $#te bere
bizimo$#a "ellec(ea >$igorasek1 6#berogoitiak1 Men$ietak eta BelaHk0
146
+iempre se esc#rri como #na ang#ila0 (#H $e #n con?ento1 $esapareci
$#rante m#c(os aos $el entorno %amiliar1 ?i?i en AmQrica1 cambi $e nombre
H $e traAe1 pas por (ombre sien$o m#Aer1 H lleg a al%Qrez por meritos propios0
el al%Qrez BRaz 5amirez $e G#zman1 o B. Antonio $e /ra#so. +# ?er$a$ero
nombre %#e Ba. Catalina $e /ra#so <Qrez $e GalarragaN /ra #na %ig#ra
e,cepcional para el 5omanicismo naciente. 8"ellec(ea >$igoras 1--20 !:
+ek#la bakerik a#rkit# ez z#en pertsonaia 8N: barne*oinaze 8N: i(esaren
konstantea 8N: mila lek#1 egoera eta konbentziori ere iskin egiten saiat# zen
gero0 bere nortas#n o%izialari1 le(enik1 izenez zein se,#*rolez al$at#zC bere
Aaioterri eta %amiliari1 on$oren1 (a#engan$ik erabat al$en$#zC g#t,ieneko oreka
bati1 azkenik1 lanbi$ez zein bizilek#z makina bat bi$errez al$at#z eta bazter
orotan liskar #garitako protagonista bi(#rt#z 86#berogoitia 1--!0 -:
+(e Jas sentence$ to $eat( tJice1 an$ more t(an t(ree times s(e %o#n$ (ersel%
A#st on t(e e$ge o% an arme$ enco#nter. +(e kille$ se?en people Xamong t(em
(er oJn brot(er* got (ersel% into gambling scrapes an$ into more t(an one
#nsa?orH relations(ip Jit( Jomen 8Men$ieta 2''0 2':
Comme page1 o# mie#,1 garIon $e compagnie en /spagne1 mo#sse s#r l
\Atlanti=#e1 commis $rapier a# C(ili1 enrllQ so#s les $rapea#, a# <Qro#1 elle
parco#r#t $\immenses espaces1 ?ierges comme elle1 so#s $i?erses noms1
$Qgainant f plaisir so#s le moin$re prQte,te1 s\ill#strant s#r les c(amps $e
bataille a#ssi bien =#e $ans les tripots et le regar$ $es $ames1 a#, prises a?ec la
mal?eillance $es (omme1 $es ?ents1 $es %lots1 $# %roi$ et l\e,cessi?e
bien?eillance $es %emmes. 8BelaH 1--4 0 1&:
B#elo baten ostean1 za#ri larriak zit#ela (iltzear zegoela pentsat# z#enean1
apezpik# bati aitort# zion emak#mea zela. 2ile pare baten b#r#an osat# egin zen eta
pi,kanaka bere istorioa zabal$# egin zen. 1624an /spainiara b#eltat# zen1 or$#rako (an
ere (asia zen (e$atzen bere ospe eta ezag#tza. 2ona (emen1 bere garaiko bi$aiari
ospets# batek berari b#r#z egin$ako $eskribapena0
14!
/s ella $e gran$e estat#ra H corp#lenta para ser m#AerC no se p#e$e por la misma
conocer =#e no es (ombre. @o tiene pec(o sino $e Ao?encita. Me $iAo =#e (abRa
#sa$o $e no sQ =#Q reme$io para (acerselo secar H =#e$arse casi plano1 como $e
(ec(o oc#rriC H =#e este reme$io %#e #n emplasto =#e le $io #n italiano =#e al
#tilizarlo le pro$#Ao gran$es $olores pero $esp#Qs sin (acerle mPs $ao o
estropearle las carnes1 le (izo s# e%ecto bastante bien. Be rostro no es
$esagra$able1 mas no es bella. M se conoce =#e estP #n poco estropea$a H Ha $e
e$a$. Con los cabellos negros H cortos $e (ombre1 con #n poco $e melena1 como
(oH se #sa. /n e%ecto representa mPs #n e#n#co =#e #na m#Aer. Kiste $e (ombre
a la espaola. .le?a la espa$a1 H bien cei$a1 como tambien el pec(o1 mas la
cabeza #n tanto baAa H como #n poco corco?a$a1 mas bien como sol$a$o
$esgarba$o =#e $e cortesano =#e ?aHa a ?i$a amorosa. /n la mano solamente se
p#e$e conocer =#e es m#Aer1 Ha =#e la tiene llenota H carnosa1 si bien rob#sta H
%#erte1 H la m#e?e aTn #n tanto %emeninamente. 8<ietro $ella Kalle 1626 in
"ellec(ea >$igoras 1--20 1&5:
<ac(eco margolariak1 Kelaz=#ezen s#(iak1 bere erretrat#a margot# z#en
+e?illan1 16&'.ean. 9err#ezok (a# ik#stean (orrela $eskribat# z#en 3atalina0
/sta =#e acabais $e ?er1 $e aspecto claramente (ombr#no1 gesto in$i%erente1 oAos
a=#ilinos1 labios gr#esos1 sens#ales1 insin#an$o #n rict#s irnico1 e nariz
ab#n$ante a mo$o $e marbete o $istinti?o $e las gentes $e la tierra ?asconga$a1
color cetrino1 bilioso1 acent#a$o por el marco osc#ro $e la melena a lo paAe H por
el trazo claro $e la gorg#era sobre la %errea gola =#e cierra el coselete $e ante1
at#en$o poco %emenino H m#c(o militar1 con #n aire entre a#sente e
introspecti?o1 como si $es$e la alt#ra $e s# %ama X%ama $es$e l#ego bien
gana$a* nos mirase por p#ra con$escen$enciaN /sta =#e (abeis ?isto es Boa
Catalina $e /ra#so1 naci$a en la $onostiarra calle $e la "rini$a$1 ba#tiza$a en la
pila $e +an Kicente1 no?icia en el $esapareci$o con?ento $e +an +ebastiPn el
Antig#o c#Has tapias salto #n $Ra para lanzarse al anc(o m#n$o $e la a?ent#ra a
ser protagonista $e #na sorpren$ente no?ela $e l#c(as1 $esa%Ros H e=#R?ocos
amorRos en las tierras americanas $#rante los $Ras azarosos $e la con=#istaN
89err#ezo 1-5-an in "ellec(ea >$igoras 1--20 2'4:
14
Beskribapen (a#etan ik#s $ezakeg# emak#me eta gizonen eza#garriak aipatzen
$it#ztela1 $esber$intzen $it#ztela eza#garri mask#lino eta %emeninoak1 3atalinak biak
$it#ela esaten $#tela. Gorp#zkera1 Aantziak1 begira$a eta Aarrera aztertzen $it#zte batean
ala bestean sailkat# be(ar $en Aakiteko. 9ere ekintzen zerren$arekin amaitzen $#
bigarrenak1 (a#ek %emeninotik mask#linorako saltoa ir#$ikat#z.
/spainiara b#eltat# zenean oso ezag#n egin zen eta )elipe >K. /rregeari eta
7rbano K>>>. Aita +ant#ari eskat# zien bizi arteko sol$ata eta gizon Aantzita bizitzen
Aarraitzeko baimena. Gniritziak lort#ta1 16&'ean Ameriketara b#eltat# zen. Garraio
lanetan ibili zen1 eta liskarrak eta maitas#n istorioak gora*be(era1 (an$ik 2' #rtera
Keracr#zeko bi$ean (il zen.

4akina $enez1 pertsonaia (istorikoak eta mito literarioak k#lt#r ere$# e$o
erre%erentzia bi(#r $aitezke. 9atez ere1 bizitza (arrigarri eta bereziak izaten
$it#ztenenak1 3atalinarena kas#. 3ont#a $a1 pertsona (onek m#ga batz#k gain$it#
zit#ela1 eta (ori egiten $#tenekin ez $ela ber$in Aokatzen1 $iskriminazioa eta estigma
etortzen $ira (onelakoak mo$# ezkorrean balorat# eta gero.
2istorietan mo$# $esber$inetan agertzen $ira DtransgresioakE egiten $it#ztenak.
+alb#espen gisa ge(ienak1 kont#an (artzeko mo$#koak g#t,i batz#k eta arb#iat#
be(arrekoak besteak1 (a# $a1 ezber$in baloratzen $ira le(en esan bezala. 4#lianoren
lanean irak#rri $ezakeg# $esbi$eraketa %emeninoa oso g#t,itan baloratzen $ela erantz#n
positibo mo$#an. Gai,otas#n bezala interpretatzen $a1 e$o or$en soziala mantentzeko
%#ntzionala $ela pentsatzen $#te 8Ba?is 1--41 in 4#liano 2''40 &*&-:. Gizonen artean
transgresioa s#statzen $en bitartean emak#meei estigmatizatzailea eta balio era#zlea
s#ertatzen zaie 8Kalcarcel 1--10 2 in 4#liano 2''40 &-:.
Bolores 4#lianok 82''4: $ioen bezala1 $errigort#tako Aokabi$eak1 Dnat#ralakE1
a#zitan Aartzen $it#ztenei presio soziala eta $iskriminazioa pairatzea egokitzen zaie
biolentzia sinboliko eta materialaren bi$ez. /mak#meengan Dnat#raltzatE Ao izan $ira
amatas#na1 (eterose,#alitatea eta i$entitate %inkoak mantentzea 8etnia1 se,#a:1 a$ibi$ez.
9aina ga#r eg#n presentzia sozialaren bi$ez errealitatea marAenetatik al$atzen ari $ela
ere esaten $#1 onarpen sozialerantz pa#soak emanez. 3atalinaren kas#a salb#espena
izan $elako $a (ain ezag#na.
14-
+egTn los registros (istricos1 Catalina $e /ra#so1 la monAa ?asca1 =#e a
comienzos $el siglo ;K> se escap $el con?ento H ?i?i como #n sol$a$o en
AmQrica1 no slo no %#e castiga$a por ello1 sino =#e al $esc#brirse s# ?er$a$era
i$enti$a$ H constatarse =#e era ?irgen1 recibi el respeto $e s#s contemporPneos1
#na pensin $e al%erez por parte $el reH H el permiso papal para seg#ir ?istien$o
ropas masc#linas 8/ra#so in 4#liano 2''40 61:
2a# bi arrazoirengatik gertat# zen 4#lianoren arabera0 Aen$arteak lesbianismoa
ba$ela ez $#elako onartzen1 eta ;K>>>. men$ean emak#me batek gizon it,#ra z#ela
esatea la#$orio bat zelako. 9eraz1 3atalina onart#tako salb#espena $a.
/l e$itor $el siglo ;>; $e la a#tobiogra%ia $e Catalina /ra#so no se plantea en lo
mPs mRnimo la posibili$a$ 8por otra parte e?i$ente: $e =#e %#era lesbiana H acota
en #na nota a pie $e pPgina 8pag 55:0 @o es la Tltima ?ez en =#e esta m#Aer
sing#lar tiene el capric(o $e enamorar $oncellas1 sQase por =#e lleg a (acerse
il#sin $e =#e era (ombre1 o Ha sea =#e se ?alRa $e ese ar$i$ para recatar mPs a
la gente s# ?er$a$ero se,o 84#liano 2''41 62:
Al$e batetik1 kastitatea eta birAinitatearen i$eiak $e%en$atzen $it#ztenek (onako
(a# esaten $#te 3atalinaz0 ez $ela se,#rik egon bere bizitzan1 ez bait# gizonik
Dezag#t#E 8emak#meen arteko se,#a ez $elako ir#$ikat# ere egiten garai (artan1 ez
dago (orrelakorik:. 9este al$e batetik1 prestigioa eta boterea $#en generokoa izan na(i
izatea on$o ik#sita zegoen garai batean1 are ge(iago1 errege espainiarraren al$e bizitza
arrisk#an Aarri eta gero.
3atalina salb#espena $a1 onart#tako ere$# (istorikoa1 baina m#gak gain$itzen
$it#enez1 sistema (eteropatriarkalak (orrelakorik berriro ez agertzea bermat# na(iko $#1
3atalinak #rrat#tako bi$ea beste batz#entzat libre ez lagatzeko eta (orrelako bizimo$#a
ez (e$atzeko. 2ona (emen a(olk# bezala eman$ako kontrol ne#rriak0
Mas por $esgracia la Boa Catalina $e /ra#so estP m#H $istante $e ser #n
mo$elo $e imitacin. Mezcla estraa $e gran$eza H $e %#nestas inclinaciones1 s#
?alor es las mPs ?eces irascibili$a$ ciega H %eroz1 s# ingenio tra?es#ra1 H sin
15'
merecer el nombre $e gran$e tiene =#e contentarse con el $e m#ger
estraor$inaria H peregrina1 H no p#e$e reclamar a=#ella a$miracion1 a=#ella
especie $e c#lto =#e las generaciones reconoci$as trib#tan solo al empleo Ttil $e
los talentos1 al #so A#sto H benQ%ico $e la %#erza1 al (eroismo $e la ?irt#$ 8)errer
12-0 ?iiA eta i,:
4okabi$ea ez zaig# egokia $enik ir#$itzen. 2aren gertakiz#nak irak#rtzeko
atsegingarri zaizkig#n arren1 ez $#g#1 irak#rle1 bere bi$etik Aarrait# be(ar g#re
ekintzetan. >zan ere1 noizbe(inka ezik1 3atalin*ek A#stizia eta bere 2erriaren al$e
egin z#nik ez $ago esaterik1 eta noren al$e b#rr#katzen $#g#n Aakin be(ar $#g#
ezer baino le(en 8Azk#ne 1-!-0 125:
3#lt#ra espainiarretik zein e#skal$#netik esaten $ig#te bi$e (ori (artzearen al$e
t,arrak zeintz#k $iren eta (onek $akartzan kalte eta on$orio ezkorrak nabarmentzen
$it#zte1 bai generoaren1 bai nazioaren m#gak ze(azt#z eta balorat#z. A#rrera egingo
$#g#n $eseraiketarekin 8konparazioaren bi$ez: eta /ra#sok1 eta gero /leizegik1
proposat# zit#zten eraik#ntza berriekin 8erresistentziak:1 4#lianok $ioen mo$#an D@o se
trata $e conocer la $i%erencia H tolerarla $es$e la posicin $e po$er $el =#e e?alTa. /l
$esa%Ro es mostrar el carPcter $e arti%icios constr#i$os =#e tienen en comTn tanto la
norma como s# transgresinE 8.opes .o#ro in 4#liano 2''40 1&:.
3atalina /ra#soren bizimo$#a erakargarria $a1 gorago esan bezala1 m#gak
gain$itzeko izan z#en a#sar$iagatik. Al$e batetik1 genero i$entitatearen m#gak gain$it#
zit#en gizon Aantzi eta portaera mask#linoa bere eginez1 eta bestetik1 nazio i$entitatearen
m#gekin ere na(iko era anbibalentean 89(ab(a 1--4: Aokat# z#en e#skal$#nen arteko
ki$etas#na lan$#z eta aprobet,at#z eta1 al$i berean1 espainiar inperioaren al$e borroka
eginez 8garai (artan o(ikoa zen eran:.
+(e became a stage on J(ic( Je see (oJ tensions betJeen $i%%erent i$entities
plaHe$ o#t in si,teent( Xan$ se?enteent(* cent#rH +pain1 partic#larlH t(e tensions
betJeen tJo se,#al i$entities1 male an$ %emale1 an$ betJeen t(e $i%%erent
national i$entities Jit(in +pain 8N: U/ra#so c(allenge$V se,#al i$entitH Uan$V
8N: et(nic origin 8Men$ieta 2''0 11:
151
3.1.1. Generoa
/ra#soren garaiko testigantza eta agiriak biltzen lan (an$ia egin z#en "ellec(ea
>$igorasek. 9ere garaiki$e eta ki$eek 3atalinari b#r#z (itz egiterakoan bert#te
mask#lino batz#k errepikatzen $ira paperotan0 a#sar$ia1 o(orea1 in$arra eta garbitas#na.
Men$ietak $ioen bezala1 generoa al$at# z#en pertsona ere al$at# zelako. 3atalina
izatetik Antonio izatera pasat# zen 8Men$ieta 2''0 15:.
F(en s(e $iscar$e$ (er n#n\s (abit1 /ra#so also sHmbolicallH $iscar$e$ t(e
restrictions o% (er se, an$ began a personal a$?ent#re in J(ic( s(e trie$ to
$isco?er (er tr#e sel% 8N: Je nee$ to compre(en$ J(at it meant sociallH an$
economicallH to be a Joman in (er Jorl$. /ra#so\s li%e 8N: represente$ a
?irt#al reAection o% (er %emale i$entitH an$ t(e conse=#ent nee$ to constr#ct a
gen$er i$entitH more in keeping Jit( (er oJn e,perience 8N: > inten$ to place
t(e real /ra#so in t(e social1 legal1 religio#s1 an$ political Jorl$ o% (er times
8Men$ieta 2''0 1&:
6#berogoitiak al$aketa (a# a#rrera eramateko 2ego Ameriketan sol$a$#
zebilenean (art# zit#en o(it#ra batz#k kontatzen $izkig#0
9atetik1 beti prakak Aantzita zit#ela egiten omen z#en lo. >noiz ez ei zit#en
kentzen eta ez z#en inoiz bain#rik (artzen. 2ilekoa zetorkionean1 berriz1
men$ira al$e egin o(i z#en (arik eta $esagertzen zitzaion arte. 9estetik z#r$atza
8zigor mo$#an Aanzten $en gerriko latz e$o iltze$#na: eraman o(i z#en al$ean
eta (ir# ga#ero bere b#r#a zigorka$ez kolpatzeko o(it#ra omen ze#kan1 era
(orretan bert#tean manten$# a(al izateko. Argi $ago1 (ortaz1 3atalinak m#til
bi(#rtzeko (a#t# irmoa egina z#ela 86#berogoitia 1--!0 21 eta 22:
3.1.2. Se2ualitatea
Argit# 8sailkat#: gabeko beste gai bat 3atalina /ra#soren se,#alitatearena $a.
6ein zen bere a#kera se,#alaZ 2ipotesi $esber$inak $a#zkag# gai (onen ing#r#an.
.e(en$abizi1 bere argitaratzailearen #stea. +e,#rik gabe bizitzera (a#tat# z#ela #ste
z#en berak1 eta emak#meekin zit#en a%erak bere gizon izaerari egozten zizkion1 bere
152
a#keren artean lesbianismoarena baztert#z1 4#lianok le(enago esan bezala 8gizon izateak
emak#meak korteAatzea $akar1 )erreren arabera1 (eterose,#alitatea baita bere a#kera
bakarra:.
@o (abia naci$o Catalina $e /ra#so para re%renar s#s pasiones. .a =#e no
apareci %#e por=#e no la t#?o mkastitateari b#r#z berbetann 8N: 2asta =#e
p#nto la in%l#encia $e n#estros A#icios (abit#ales1 H por consec#encia la accion
$e la e$#cacion1 es $ecir la $e los eAemplos H los (ec(os repeti$os son capaces
$e mo$i%icarnos1 $e alterar H trastornar los mo?imientos menos $epen$ientes al
parecer $e n#estra ?ol#nta$1 las leHes mPs mecPnicas $e n#estra organizacin
Uemak#me politak g#statzen zitzaizkiola ir#zkintzeko esan$akoaV 8)errer 12-0
,:
Berrigorrezko (eterose,#alitatetik 85ic( 1-': (itz egiten $ig# 6#berogoitiak
ere. 2onek 3atalina gizon sentitzen zela esaten $ig#1 erosoago zebilela rol mask#linoan1
eta emak#meekin izan$ako Dmaitas#n gora*be(erakE esan$akoa arg#$iatzeko erabiltzen
$it#. 9eraz1 (onen iritziz1 emak#meekin ibiltzen $enak gizonaren rola (artzen $#.
<asa$izo (onek berriz ere 3atalinaren se,#alitateaz gogoeta egitera garamatza.
2orretara b#ltzatzen gait#zten ga#za asko baita#$e0 a$ierazgarria $a1 esaterako1
bere aitaren 1611ko testament#an 3atalina emak#me mo$#ra izen$at#a agertzea
eta amaren 1622ko testament#an al$iz gizonezko mo$#ra. /sang#rats#ak $ira1
al$i berean1 3atalinak nola 7rbano K>>>. Aita +ant#ari (ala )elipe >K. erregeari
gizonezko mo$#ra Aanzten #tz ziezaioten eginiko erreg# eta a(aleginak.
A$ierazgarriak $ira (alaber (ainbat an$razkorekin izaniko maitas#n gora*
be(erak. 2oriek g#ztiak kont#an e$#kita Xeta beti ere (ipotesiaren eta
misteriorik il#nenaren #retan igerian gabiltzala Aakit#n izanik*1 ba$ago (a#
pentsatzerik0 alegia1 3atalina erosoago sentitzen zela gizonezkoaren rolean
an$razkoarenean baino. 86#berogoitia 1--!0 124 eta 125:
Men$ietak (izk#ntzari erreparatzen $io eta kont#ratzen $a genero gramatikalari
begira1 egoera batz#etan %emeninoa eta bestetan mask#linoa $arabiltzala0
15&
>n passages o% co#rts(ip1 %lirtation1 an$ romance1 s(e #ses t(e masc#line %orm1 as
s(e $oes in t(ose re%%erring to Jar an$ $#els. @e?ert(eless1 J(en t(e conte,t is
ne#tral1 t(e narrator*protagonist re?erts to %eminine #sage. 8Kallbona0 52 in
Men$ieta 2''0 &6:
Men$ietaren #stez1 3atalina gizon sentitzen zen. Gizon bizi izan zen eta
emak#mearen gorp#tza ze#kan ezk#t#an. 9eraz1 batz#en #stez1 lesbiana zen eta beste
batz#en #stez1 gizon (eterose,#ala e$o bestela1 ga#r eg#neko terminologia erabilita1
transgenero $ei geniezaioke. Argi $agoena $a bere k#lt#rak markatzen zit#en bi$eetatik
kanpo ibili zela eta (onek on$orioak ekarri zizkiola.
/ra#so also lea?es be(in$ a protecti?e circle o% %amilH an$ %rien$s 8N: "(e nee$
to contin#oslH conceal (er se,#al i$entitH
&-
m#st (a?e intensi%ie$ (er sense o%
loneliness an$ isolation 8Men$ieta 2''0 41:
/z $iog# etiketa e$o sailkapen it,i bat inposat# na(i1 ez $#g# orainaldiaren
hedapena egin na(i 82alberstam 2'':
4'
1 ez $akig# nola pentsatzen z#en bere b#r#a1
nola sentitzen z#ten bere gorp#tza eta ez $akig# zerk erakartzen z#en se,#alki.
/gin $ezakeg#n ga#za bakarra $isk#rtso (egemonikoak i,ten $it#en ateak
zabaltzea $aC balorazio ezkorra $#ena1 estigmatizat#ta $agoena birbalorat# eta izen$at#.
/zk#tatzen $ena1 esaten ez $ena1 e,istitzen ez $ena 8e$o zigort# eta gaitzesten $ena:
berrirak#rri eta berpentsatzeko proposamena l#zat# na(i $#g#1 besterik ez1 eta
$eseraiketarekin $isk#rtso eta ir#$ikapenen makinaria bistan #tziz Aarrait#. 2ona (emen
termino (onen Aatorrizko erabilera eta interpretazioa 2alberstamen lanean0
<reten$o $e%en$er #n mo$elo $e presentismo perverso para el anPlisis (istrico1
en otras palabras1 #n mo$elo =#e e?ite la trampa $e proHectar concepciones
act#ales (acia atrPs en el tiempo1 pero1 a s# ?ez1 #n mo$elo =#e nos permita
&-
Men$ietak se,# i$entitate bezala izen$atzen $#ena g#k genero i$entitate bezala lan$# $#g# orain
arte. Generoari $agokiona $elako gizonSemak#me izaera eta se,#ari $agokio (eterose,#alitate1
(omose,#alitate e$o e$ozein praktika se,#al.
4'
4#$it( 2alberstamen presentismo perbertsoa orainal$iaren (e$apena bezala itz#li $#g# 8perbertso
ze(aztapenaren bazterketak $akarren galera semantikoaz o(art# garen arren:. /z $#g# esango gizon
sentitzen zenik1 e$o lesbiana zela1 (orregatik aipatzen $#g# transgenero kontzept#a1 (onek barr#an
i$entitate #gari (artzen $it#elako eta m#gimen$#a a$ierazten $#elako.
154
aplicar re%le,iones $el presente a enigmas $el pasa$o 8N: propongo #n
presentismo perverso no slo como $esnat#ralizacin $el presente1 sino tambiQn
como #na aplicacin $e lo =#e no conocemos act#almente a a=#ello =#e no
po$emos conocer sobre el pasa$o 8N: lo =#e no conocemos con certeza (oH en
$Ra sobre la relacin entre masc#lini$a$ H lesbianismo tampoco po$emos
conocerlo con certeza sobre las relaciones (istricas entre el $eseo $e personas
$el mismo se,o H las masc#lini$a$es %emeninas 82alberstam 2''0 !5*!6:.
C#an$o a$optamos el mQto$o $el presentismo perverso1 es $ecir1 c#an$o
#tilizamos en%o=#es $e a(ora para $ar senti$o a las compleAi$a$es $e otras
Qpocas1 po$emos ?er =#e (abRa mTltiples mo$ali$a$es $e ?ariacin $e gQnero en
ambas socie$a$es1 la $el siglo ;>; H la act#al 82alberstam 2''0 1*2:
9eraz1 kont#an (at#ko $#g# beste garai batz#k izan zirela /ra#sok eta /leizegik
bizi izan zit#ztenak eta1 (orren eraginez bizi eta sort# z#tela1 eta (orregatik ez $ieg#
izaera e$o bizimo$#rik ezarriko. 9aina1 al$i berean1 ga#rtik begiratzen $ieg#la ere
izango $#g# argi1 eta (ori $ela eta erabili eta proposat# $#g# transgenero kontzept#a1
malg#a $elako eta al$akorra1 eta ez $#elako kategoria (ertsi eta (ierarkikorik
$e%en$atzen.
3.1.3. 0azioa
3atalina /ra#so >nperioen garaian bizi izan zen 82obsbaJn 2''2:. /spainiak
2ego Ameriketan zit#en koloniak lortzen parte (art# z#en bere lan eta ezpatarekin 8bai
merkatari1 bai sol$a$# Aar$#eretan:. 9eraz1 /spainiako koroaren al$e ibili zen l#rral$e
amerikarretan sarraskiak eta negozioak egiten.
Ameriketan baina1 e#skal$#nekin elkartzen zen a(al z#en g#ztietan e#ren arteko
elkartas#na s#stat#z eta bere b#r#a salb# Aartzeko sare (a# askotan erabiliz. 9a$ir#$i
atzerrian e#skal$#nen arteko konplizitatea beti$anik egon izan $ela.
Boc#ments t(at recor$ t(is m#t#al s#pport among 9as=#es $ate back to t(e
t(irteent( cent#rH 8...: en$#re$ Jit( #n$imis(e$ strengt( into t(e earlH tJentiet(
cent#rH 8Men$ieta 2''0 41:
155
.a soli$aritQ bas=#e =#e Ae m\emploHais P $Qc(i%%rer s#r le terrain $e la %in $e ce
siYcle Qtait la mime =#\a# ;>;e siYcle1 la mime =#\a# ;K>>e siYcle1 Ae t\Qpargne
le MoHen Age. 8BelaH 1--4 0 &6:

/#skal (erriki$een arteko lag#ntza ezag#na izan $a men$eetan ze(ar eta elkar
ezag#tzeko eza#garri Aakin batz#k egon $ira or$#z geroztik0
9as=#es alJaHs (ig(lig(te$ t(e %olloJing %eat#res0 t(e notion o% gro#pC t(e lo?e
o% t(eir common lan$ o% origin1 as Jell as t(e lang#age an$ its %re=#ent #seC t(e
spirit o% soli$aritH1 s#pport1 an$ m#t#al ai$C loHaltHC an$ a strong sense o%
responsibilitH an$ o% A#stice 8Men$ieta 2''0 4&:
2ala ere1 eta (onekin batera1 kont#an izan be(ar $#g# (#rrengoa0 D;>;.
men$era arte1 ez zen inolako a#rkakotas#nik izan e#skal$#ntas#naren eta
espainiartas#naren arteanE 86abaltza 2''!0 44:. Garai (orretan e#skal$#n eta espainiar
sentitzen ziren eta bi i$entitate (a#ek #ztart#ta bizi zit#zten arazorik gabe.
9eraz1 a#rreko $at#ak irak#rrita esan $ezakeg# 3atalina /ra#soren genero eta
nazio i$entitateak m#gako erem#an kokat# be(ar $it#g#la 82omi 3. 9(ab(aren in
bet3een spaces $elakoan1 (ain z#zen:1 ez $agoelako ez batean1 ez bestean. 9ere izaera1
(ibri$oa $a.
Mito literarioari b#r#zkoak >>>. atalaren bigarren p#nt#an Aorrat#ko $it#g#1 (ain
z#zen1 A#toe,ilioa garaiko ir#$ikapen eta erresistentziak aztertzerakoan.
1' Euskal antzerkia
3atalina /leizegi eta 3atalina /ra#so (obeto ezag#t# eta gero test#ing#r#a eta
kokapenarekin Aarrait#ko $#g#. 2orretarako /leizegiren garaiko e#skal antzerkiari
b#r#zko ik#spegi panoramikoa ekarri na(i izan $#g# giroa eta egoera on$o #lertzeko.
156
"eatro berria $eit# $ena UMit,elena eta 7rkiz#V1 prosa narratiboaren
(astapenak bezala1 Bonostian ospatzen ziren e#skal %estei lot#rik ernetzen $a
praktikan1 besteak beste1 sariketa (a#ek 12. #rteko egitara#etik a#rrera
i$azlan*mota (a#ei sari bat eskaintzen $ietelako. /ta na(iz eta egitara#era
eraman zen #rte (orretan ez zen inor a#rkezt#1 a#rrerantzean ezag#t#ko $# zori
(obeagorik atal (orrek1 eta ez bakarrik Bonostian. Antzezpenak ere (e$atzen
(asiko $ira. Bonostian +anto "omas eg#nez Antzoki za(arrean sariketa
literarioaren berri ematearekin batera egiten ziren antzezpenez gain1 Gip#zkoan
barrena zabal$#ko $ira emanal$iak0 7rnieta1 Giartz#n1 "olosa1 6#marraga eta
abarretan. 8"ole$o 1--0 2&&:
1'"' Antzerki *erria
;>;. men$earen azken (ogei #rteak izan ziren e#skal antzerkigintza berriaren
sortze eta in$artze #rteak. .a# aro $esber$intzen $it#zte .abaienek 81-65:1 7rkiz#k
81-4: eta >. 9arriolak 81-5:0
1. aroa0 1!'etik 1-15era. Aro (onetan Aolas komikoak1 bakarrizketak1 saineteak1
pertsonaia (erritarrak1 e#skara la#a1 tramarik gabeko antzezlanak eta gizonezko
antzezleak egon ziren.
2. aroa0 1-15etik 1-24ra arte0 "oribio Altzagaren lan eskerga eta /#skal
>zt#n$earen le(en al$ia $a#zkag#. 3ome$ia soila e$o $ramatikoa1 e#skara
Aasoagoa eta ir#$i lirikoak nag#sitzen $ira. <epe Artolaren erretiroarekin batera
81-2'an: Gregorio 9eorlegi eta 4o,e /gileor (asiko $ira arrakasta (an$iz
antzezten. /mak#meak ere /#skal >zt#n$earen Aaiotzarekin batera (asiko $ira
ta#laren gainean lanean0 Aramen$i1 Arrieta1 Artola1 GoHa1 N
&. aroa0 1-&1tik gerra (asi arte0 1-24tik 1-2!ra1 or$#ko erregimen politikoa $ela
eta etenal$ia egongo $a antzerkigintzan. 2el$#tas#naren aroa $a (a#. Xakintza
eta 'ntzerti al$izkariak Aaioko $ira. Antzerkiaren egiletza i$azlearengan$ik
z#zen$ariarengana pasatzen $a garai (onetan. 6inemaren eragina $ago1 ekintza
eta elkarrizketa nag#sitzen $ira eta arazoak (asten.
4. aroa0 1-45*1-650 /#skal >zt#n$earen bigarren al$ia. Egan al$izkaria. Antzerki
tal$eak eta argitalet,eak.
15!
/#genio Arozenak ere la# aro $esber$intzen $it# baina beste mo$# batean0
1. $ehen ibilbidea $eitzen $io le(en aroari 81!6*1-&':. 2'ko (amarka$an
kanpoko antzerkiari lei(o bat zabal$# zion Altzagak0 <ierre .otiren 5am#nt,o
eta Filliam +(akespeareren Macbet( 8Irritza izenb#r#arekin: mol$at#ta.
2. 'ro osatzailea 81-&'*1-&6:. Aro (a# berritzailea eta i$azleen ere$#a izan zela
$io. @abarmentzeko argitalpenak Xakintza 81-2: eta 'ntzerti 81-&2*&6:
al$izkarietan1 eta topaketak 1-&&*1-&6 artean Bonostian.
&. Errautsetako t)inpartak 8gerra garaia:. /rbestea eta antzerki erliAiosoa.
4. 'ntzerki sua 81-6'ko (amarka$a1 azken (ir# #rteak ken$#ta1 or$#an
salb#espen legeak eta 9#rgosko a#ziak antzerki m#gimen$#a ia $esegin z#ten
eta:. Bonostian /#skal >zt#n$ea eta 4arrai tal$een lana nabarmentzen $#.
2onen ostean al$aketa $atorrela $io.
9i sailkapenak ekarri $it#g# (ona (aien arteko $esber$intas#nei erreparatzean
kont#ratzen garelako elkarren osagarri izateaz gain in%ormazio baliagarria ematen
$ig#tela batak zein besteak. +ailkapen eta izen$apenekin amaitzeko1 1!6tik 1-&6ra
$oan 6' #rteko garaian egon zen m#gimen$#ari Donostiako eskola $eitzen $io ;abier
Men$ig#renek.
4ose Manterolaren Euskal2Erria al$izkaria 12an (asi zen antzezlanak saritzen
eta (orrekin batera1 /#skal 4aietan antzezpenak egiteko o(it#ra s#stat# z#en /#skal
kant#tegiaren egilea izan zenak 8+anto "omas1 +an +ebastian eta >na#teri eg#netan
egoten zen antzezpena:. 1-1an (asi ziren #rtean (ir#tan antzerkia egiten1 or$#ra arte
antzezpena +anto "omasetan bakarrik egiten zen.
Mit,elenak (onako (a# $iosk# or$#ko giroari b#r#z0
/l clima artRstico no esta $emasia$o propicio para la pro$#ccin $e obras $e
cali$a$. >mperaba en el paRs #n trasnoc(a$o romanticismo pse#$o*(istoricista
=#e constr#Ra tra$iciones legen$arias con s#p#estos (eroRsmos $e los antig#os
?ascos1 ri?ales n#nca ?enci$os $e los romanos1 la gesta $e 5onces?alles1
15
(orrores me$ie?ales H briznas $e conseAos H creencias pop#lares. 8Mit,elena
1-0 1&:.
Garai (onetako antzezlanak o(it#razkoak1 #morets#ak eta %or#zaleak S
abertzaleak ziren batik bat. Antzezpenak egin a(al izateko g#ne e#skal$#n eta (iritarra
zen be(arrezkoa eta bal$intza (oriek on$oen betetzen ziren Bonostian. 2ala ere1
9izkaian eta .ap#r$in ere antzerki berriaren zantz#ak topa $aitezke #rte (a#etan.
4.1.1. 3zkue eta 3rana +izkaian
2irib#r# bizkaitarrean a#rki $itzakeg# 5. M. Azk#e eta +. Aranaren antzerki
nazionalerako le(en pa#soak. .an ge(ienak gaztelaniaz egin ziren na(iz eta elebi$#nak
ere egon tartean. 4. .. Be la GranAak $ioen mo$#an 81-2:1 i$eologia transmititzeko
genero literariorik onenak poesia eta antzerkia $ira 8batak irak#rlea (#nkitzen $#elako
eta besteak ik#s*entz#learengana z#zenean ailegatzeko a#kera $#elako antzezpenaren
bi$ez:.
9eraz1 e#skal antzerki nazionalista 9ilbon Aaio zen ;>;. men$earen amaieran bi
mol$etan0 or$#ko Aen$arte (#rbila $eskribatzen $#en o(it#razkoa eta iraganera
begiratzen $#en (istoriko*legen$azkoa. 3anpotarren kontrako Aarrera1 pertsonaien
eskema triang#larra eta $#alismo manikeoa 8iraganaren ir#$i i$ealizat#a eta orainaren
(on$amen*ir#$ia1 baserria eta nekazal giroa eta (iri in$#strializat#a: $ira (onen
eza#garri nag#siak. .an aipagarrienak1 Azk#eren Tizcaitik Bizkaira 81-5: eta +.
Aranaren $ibe 81-'2*'&:.
4.1.2. Erlijioa eta morala 4parraldean
>par /#skal 2erriko antzezlanak erliAioa eta moralarekin lot#agoak egongo $ira
antzezlanak. 4ean /t,eberriren 'rroltze ohoina ta#larat# z#ten #rte tarte (onetako
le(ena izan zen 814an +aran bertako eskolako emak#me ikasleek: eta 16an
argitarat# zen 4. <. 2arisperen Karmela 8(oski$etas#na1 ortogra%ia eta (izkera $ira lan
(onetan azpimarrat# be(arreko eza#garriak:.
15-
4.1.3. Soroa eta antzerki berriaren sorrera
Gip#zkoan1 eta ze(azki Bonostian Aaio zen teatro berria eta (aren aita Martzelino
+oroa $a. >. +arasolak (orrela a#rkezten $#0 %arcelino :oroa (OQKQ2OPNM" Euskal
teatro modernoaren aitzindari. 'nton Kaiku (OQQM" 'u da ostatubaY (OQQK" %eza
berri!a (OQQL" eta beste zenbait. 'rrakasta handiko teatro single erraz eta barre2
arazitzeko egina. 8+arasola 1-!10 115:. 9ere lanak (erri ,e(earentzat egin$akoak ziren1
barre eragileak eta o(it#ra zaleak.
Antzerkiaren (astapenek ez $akarte konple,#tas#n (an$irik beraien it,#ratze*
mo$#an1 baina lort# z#en arrakastarik antzerki*ik#skiz#nean olgatzea bilatzen
z#en ik#slegoan0 gogo onez ik#si z#ten. 8"ole$o 1--1 24-:.
Antzerki (a#ek nolakoak zirenZ Garai (artarako na(ikoa egokiak1 kritika zorrotz
bat Aasango ez bal#te ere. 9er$in esan $aiteke egile ge(ienengatik. Gn$o zekiten
(a#ek nolako ik#sleentzat i$atzi be(ar z#ten1 eta (emengoak ez zirela /#skal
2erritik kanpokoak bezalakoak1 ezag#era eta antzerki*o(it#ra g#t,iagokoak1
izatez eta politikaz (errikoiagoak baziren ere. 3alean entz#ten ez zen
(izk#ntzaren eta agertzen ez zen pentsaeraren bila zi(oazenak1 ,#meakC
(erriaren eran (itz egin be(ar zitzaienak1 pentsamen$# sakonik1 na(aspilarik
gabe1 erraz eta garbi. Alai1 gainera1 a(al izanenean. 2orretan1 nere #stez1 agirien
ziren egileek asmat# egin z#ten 89arriola 1-50 &:
Antzerki mol$e berri (onen (asiera 6ib#r#n kokat# be(ar $#g#. 9ertan elkartzen
ziren 3arlista$en on$orioz erre%#,iat#ak ziren $onostiarrak eta (aien a#rrean antzezt#
z#ten +oroaren le(en lana izan zen Iri!arena zarz#ela elebi$#na1 1!6an 8antzezleen
artean1 ". Altzaga gaztet,oa zegoen:. 9i #rte geroago Bonostian antzezt# z#ten berriro
eta izan z#en arrakasta ik#sita +oroa e#skaraz Aok#*komiko ge(iago i$azten (asi zen.
Kalla$oli$en z#zen$aritza ikasitako $onostiar (onek1 6ib#r#tik b#eltan1 1'an1
*abon i$atzi z#en e#skaraz eta gaztelaniaz eta ik#sleen t,aloak eta )e$erico Mistral eta
Kictor 2#goren la#$orioak lort# eta gero Aarraitzea erabaki z#en. 9ere lanek Bonostiako
al$e za(arreko (izkera eta #sa$ioak $akarzkig#1 Ao,emaritarren #more gaskoi
tankerakoarekin batera 8egoera groteskoak eta (itz Aokoak: eta %#ntzio katartikoa.
16'
/kintza soil eta m#sikaz on$o (ornit#ak. Martzelino +oroaren 'nton Kaiku lana $a giro
(orretan agert# zen le(en antzezlana osorik e#skaraz eta (emen $#z#e (asiera 8artzainak
kantatzen:0
*oiza ederraren sealia du D gaur agertzen dan denborak
t)iki batekin kontentu gera D mendi!a ontako artza!ak
Ja eta erateko ardurik gabe D bai ere ezkontzeko gizon ga!ak
7)iki batekin kotentu gera D mendi!a ontako artza!ak.
Eskui ezker artzen da egillearen D aldetikan.
*uazen guazen D guazen i&i a&a
Jet)i &et)i D aldapa presaka.
Kaiku esnia kaiku esnia D salduta tabernara
Kaiku esnia kaiku esnia D salduta tabernara.
+era%in 9aroAa 8Bonostia 14' X 9era 1-12: meatze eta men$i ingeniaria1 <io
9aroAaren aita1 kazetaria eta i$azlea. 2ir# ekital$itako opera bat i$atzi z#en1 /udente
le(enbizikoz 1!-an antzezt#a eta Ma$rilen eta >r#ean argitarat# zit#en beste lan
batz#k.
9itoriano >raola 8<asaia +an 4#an 141 X Bonostia 1-1-:1 7rkiz#ren #stez1 +oroa
eta 9aroAarekin Bonostiako giroaren eragile nag#siena. Artik#l# eta antzezlanak garaiko
al$izkarietan kalerat# zit#en0 o(it#razko bakarrizketa1 zarz#ela eta kome$ia #morets#ak1
besteak beste Bi it)ubak 814:1 /asa!an 81: eta 7)omin Donosti!an 81-2:.
Garai (orretan Euskaldun fedea antzerki tal$e %amiliarra zebilen antzezlan (a#ek
g#ztiak antzezen eta tal$earen b#r#a <epe Artola antzezlea zen1 oso ezag#na eta maitea
sasoi (artan. 164an Aaio zen Bonostian eta bertako #$al m#sika ban$ako partai$ea eta
Gr%eoiko kantaria izan zen. 1-2-an (il zen er$i its# eta 5' orri$#n lib#r#a #tzita1 bere
artik#l#1 ip#int,o eta antzezlanekin.
/#skal $rama lirikoa e$o opera oso genero maitea izan $a1 batez ere men$e
(asieran. /#ropako beste (erri batz#etan bezala opera nazionala izateko asmoa z#ten.
1-4tik 1-&'era 4' opera sort# ziren1 (aien artean nabarmentzeko mo$#koak $ira
+era%in 9aroAaren /udente 8le(en e#skal opera izan zen:1 4ose Maria 7san$izagaren
161
%endi %endi!an 81-'-:1 4es#s G#ri$iren 'ma!a 81-1': e$o C(arles Colinen %aitena
81-'-:.
<ierre .otiren lib#r#an oinarrit#ta "oribio Altzagak i$atzi eta <arisen ta#larat#
z#ten Eamunt)o 81-':1 eta %irent)u $ide eta I)idor 81-1'*1-11:1 Ma$rilen1 <ragan
eta 9#enos Airesen ta#larat# zit#zten. /gileen artean Collin eta Becrept1 7san$izaga1 4.
G#ri$i1 Glaizola1 <o#eig(1 9essieres eta Mokoroa $a#zkag# aipagai @atalie Morelen
(itzetan0
.a in$#strializacin1 con to$as s#s trans%ormaciones econmicas H sociales1 estP
totalmente a#sente $e la escena aTn c#an$o estas circ#nstancias %orman tambiQn
parte $e la reali$a$ ?asca H sobre to$o en KizcaHa1 $on$e se estrenan tantas
obras. 8...: /l <aRs Kasco se presenta como #n paRs Tnicamente pobla$o $e
pastores1 campesinos H marineros1 =#e no saben na$a $e con%lictos sociales
reales1 ni tienen $es?Ros personales con$ena$os por la moral cristiana0 ningTn
esposo in%iel1 ni materni$a$ %#era $el matrimonio. AsR p#e$e enten$erse =#e el
Kasco pre?alezca sobre el 2ombre H =#e no enc#entre 8...: ning#na in=#iet#$
meta%Rsica o tras%on$o %ilos%ico 8Morel 2''20 &1-:.
4.1.4. 3ltzaga eta Euskal 4ztundea
9i men$een artean agertzen zaig# "oribio Altzagaren 8161*1-41: ekarpena.
Antzerki gip#zkoarraren kalitatea igotzea lort# z#en k#ts# (errikoia baztert# gabe sort#
na(iz itz#li e$o mol$at# zit#en antzelanekin. .e(enago aipat# $#g#n bezala1 6ib#r#n
+oroaren Iri!arena lanean antzezle ibili zen 1& #rte besterik ez zit#enean. 9ere le(en
lanaren izena1 'terako gera $a1 1an argitarat#a eta Bonostiako /#skal >tz*
Aostal$ietan sarit#a.
Euskal2Erria al$izkariaren eta /#skal .ore 4okoen gi$aritza izan z#en #rte
batz#etan eta Bonostiako 7$alak1 Abelino 9arriola zinegotziaren b#ltza$az1 antzerkia
lantzeko kate$ra atera z#enean Altzagak lort# z#en. 9erak z#zen$# z#en Euskal
Iztundea1 le(en antzerki eskola1 1-15etik gerra (el$# zen arte. M. 3. Gil )ombelli$aren
#stez 82''4:1 e#skal antzerki amate#rraren a#rrekaririk garrantzits#ena izan zen tal$e
(a#. 3ome$ia atseginak i$azten zit#en eta a#rreko antzerki i$azleek baino pa#so bat
162
(aratago Aoan zen bere lanekin1 antzerki lan$#agoa eta teknika (obea $ira*eta bereak.
@a(iz eta elkarrizketa biziak eta #morets#etan maila ona eman1 ez zit#en oso pertsonaia
borobilak sort#.
G#ztira1 &' lan egin zit#en 1-25a arte1 operak1 itz#lpenak1 mol$aketak1
sork#ntza lanak. .abaienek (#rrengoa $io Altzagaren antzerkiari b#r#z0
2acen %alta en el inicio $el arte teatral piezas ?i?as pop#lares en las =#e el
pTblico ?ea retrata$o s# ambiente H se sienta in=#ieto H $i?erti$o con escenas1
con%lictos H problemas a s# alcance. /ste es a mi A#icio el teatro $e "oribio
Altzaga 8.abaien 1-650 51:.
Altzaga antzezle1 i$azle1 z#zen$ari1 e#skara irakasle eta antzerki kritikari ere
izan zen.
Mit,elenaren ab#r#z 81-: a#rrekoaren Aarraipena $a garai (artako antzerkia1
maila tekniko alt#agoa onartzen ba$io ere. 3. /leizegi1 eta 9. Garitaonan$ia aipatzen
$it# eta1 (a#en on$oren1 aire mo$ernoa $#en o(it#razko kome$iaren agerpena aipatzen
$# 81-&'*&6 artean:1 A. M. .abaien eta 4. Carraske$o Glarraren esk#tik.
Gregorio M#Aikaren Euskalerriaren alde al$izkariak Izarra izeneko bil$#ma
atera z#en eta1 1-12tik 1-&1ra1 26 antzezlan argitarat# zit#en1 komikoak eta lab#rrak.
2oretatik ge(ienak Altzagarenak ziren1 sei1 (ain A#st#. /zizenarekin i$azten zit#en
antzerki kritikak M#Aikak 84/M/1 4.M. GHarbi$e1 G. $e 9iona1 Beriokatar Goserio: eta
:aski Naski ik#skiz#na sort# z#en1 a#rkezpenak eta gi$oiak berak egiten zit#en.
Euskaltzaleak elkarteak1 1-2an sort#a1 Xakintza al$izkaria sort# z#en 1-&2an
Euskalerria eta Euskalerriaren alde al$izkariei segi$a eman na(ian. 4ose Ariztim#o
DAitzolE zen bere z#zen$aria eta 4ose Artet,e erre$akzio i$azkaria. Al$izkariak (ir# atal
zit#en eta (ir#garrena antzerkiari b#r#zkoa zen. 9ertan1 'ntzerki Eguna antolat# z#ten
1-&41 1-&5 eta 1-&6 #rteetan1 G. 2erelle a$it#aren artik#l#ak agert# ziren1 antzerki
le(iaketak antolat# zit#zten eta itz#lpenak argitarat# 8"agore1 +c(iller1 N:.
16&
'ntzerti al$izkariaren le(en al$ian 81-&2*1-&6:1 5' bat antzezlan eta kritika
#gari a#rki $itzakeg#1 beste ga#za batz#en artean1 8gerra ostean berriro agert# zen:.
Garai (onetan igan$e eta Aai eg#n g#ztietan ze#$en antzezpenak Bonostian1 Antzoki
6a(arrean1 3#rsaalean1 Kictoria /#genian eta Gran Casinon. /g#n batz#etan &'
antzezpenetara (el$# ziren lek# $esber$inetan.
Euskal Iztundeak Bonostian eta Gip#zkoan ez ezik 9izkaian eta .ap#r$in ere
egin zit#ten antzezpenak. 2ogeita bi #rtetan 51 antzezlan antzezt# zit#zten eta 7rkiz#k
$io ge(ien antzezt#takoak Eamunt)o1 *arbie eta Ezer ez da festa izan zirela.
Eamunt)o1 Altzagak egin$ako <ierre .otiren lanaren mol$aketa arrakastats#a
$a1 *arbie1 3atalina /leizegiren le(en lana $a1 $rama (istoriko (onek ere arrakasta
(an$ia izan z#en eta Ezer ez da festa +oroaren azken lanetako bat $a.
Abelino 9arriola barre Aostir#$iz e$o saineteekin (asi zen baina1 1-16an1 $agun
t)ar bat lanarekin1 kome$iara salto egin z#en eta (oni Aarraipena eman %aitasunak
81-25: eta *oi argi 81-&5: lanekin. <ertsonaien nortas#na eta kezkak giro e#skal$#nean
agertzen saiat# zen.
;abier Men$ig#renek 9arriola eta Altzaga konparatzen $it#1 o(it#razko antzerki
(errikoitik antzerki b#rges nazional batera igarotzen a(alegin$# ziren bi egile (a#ek
bere #stez. Asmo (ori (obeto lort# z#en 9arriolak bere $rametan emak#me
protagonistak ipiniz eta baserri girotik #rr#n$#z.
4.1.5. Patronage antzezlanak 4parraldean
>par /#skal 2errian eliza katolikoak babest#tako antzerkia (asiko $a 1-21ean1
DpatronageE antzerkia $eritzona. /gileak M. Glaso1 4. 9arbier1 4.M. Miran$e1 .. .eon1
<. .a%%ite1 4. /lizal$e1 4. Bi(arce1 /. 9i$egain1 <. Gilso#1 B. B#%a#1 5. Gspital1 M.
4a#regiberri1 M. /lissagaraH1 A. C(arriton1 M. 2illa#k1 Arramen$i eta Mal(arin izango
$ira besteak beste 8azken seiak an$razkoak $ira:. >a lan g#ztiak argitarat# zit#en *ure
Herria al$izkariak1 9aionan 1-21ean sort# zen eta bere le(en al$iak 1-&-ra arte ira#n
z#en1 >>. m#n$# gerraren (asierara arte. 2oni b#r#z 9i$artek eta <eillenek (#rrengoa
$iote0
164
B# cltQ %ranIais1 l\acti?itQ t(Qhtrale1 orientQe a?ant la g#erre ?ers les
reprQsentations $e patronage 8MaHi Ariztia1 9arbier1 /lissal$e1 .a%itte1 .en1
etc.: bQnQ%icie aprYs la g#erre $e no#?elles so#rces $\inspiration a?ec les te,tes
$e G#ilso#1 ". $e Monzon eta <. .arzabal. ComQ$ie1 $rame et prQocc#pations $
\or$re social et politi=#e caractQrisent $Qsormais le t(Qhtre bas=#e contemporain
$ont B. .an$art constit#e l\#ne $es %ig#res locales les pl#s conn#es. 89i$art eta
<eillen 1-!:
<. .arzabalek lan (a#en balorazioa egin z#en 1-55ean. >a $enak kome$iak $ira1
erliAiozkoak e$o Dbi$e onarenE erak#sgarriak1 ik#sitakoak kontatzen $it#zte lan batz#ek1
eta beste batz#k itz#lpen eta mol$aketak1 maitas#na oso g#t,i aipatzen $a eta b#rla
egiteko ge(ienetan1 agintariei errespet# (an$iegia agertzen $a eta kant#z eta $antzaz
eman$ako irakaspenak $a#zkate. .arzabal ke,# $a lan (a#ek eskualdungoari chahar
zimur eta hil itchura bat ematen diotelako. 8.arzabal 1-55:
4.1./. Sota eta 5aua2eta +izkaian
9izkaian Man# +ota eta /steban 7rkiaga D.a#a,etaE bikoteak sort#tako
'ntzerki ibiltaria (erriz (erri ibili zen bakarrizketa1 o(it#razko kome$iak eta Meats1
Maeterlinck1 eta <ierceren lanen mol$aketak a#rkezt#z. Gil )ombelli$ak $io /#skal
>zt#n$earekin konparat#ta $ramat#rgia (elb#r# ap#rtzaileagoa izan z#ela tal$e
bizkaitarrak (izk#ntzari eta i$entitateari begira. 1!6*1-&6 #rteen arteko antzerkigintza
e#skaltzaletas#na eta abertzaletas#narekin $ago lot#ta eta e#skal antzerkigintzaren
p#nt#rik gorenena izan zen. Gerrak bortizki eten z#en loral$i (ori.
4.1.6. Gerra eta Frankismoa
Gerra eta )rankismo garaian apenas egon zen antzezpenik baina ba$ago kont#an
(artzeko salb#espenik1 /stanislao 7rr#zolak zioen mo$#an1 antzerkia eta al$izkari
klan$estinoak baitziren erresistentziarako baliabi$e ia bakarrak 8berak .arrinagako
kartzelan i$atzi eta antzezten zit#en1 a$ibi$ez:. 87rkiz# 2''!0 66:
165
Al$e batetik1 erbestean egin$akoaz (itz egin be(ar $#g#0 4okin 6aitegik
+o%oklesen antzezlanen itz#lpena argitarat# z#en Me,ikon 1-46an eta Euzko *ogoa
al$izkaria sort# G#atemalan 81-51*1-5-:. Al$izkari (orretan i$atzitako antzezlan sorta
$a#kag#1 4. /t,ai$e1 A. .abaien1 ". Monzon1 /. +alaberrH sortzaileak1 eta A.
>biagabeitia1 9. Amezaga1 9. .arrekoet,ea eta 4. 6aitegi itz#ltzaileak.
9este al$e batetik1 @emesio /t,anizen gi$aritzapean kartzelatik eta erbestetik
b#eltat# eta elkart# zen tal$et,o bat Bebako 'lostorrea sort#z. 2a#ek1 Man# 6iarsoro
DAbelet,eEk egin$ako 9arr#tiaren *abonetako ikuskizunaren mol$aketa (art#1 8*abon
gabonetan izena z#ena:1 eta 1-4!an ta#larat# z#ten. 9i #rte geroago /#sko >kask#ntzak
.ore 4okoak antolat# zit#en eta bertan (#rrengo egileen antzezlanak sarit# zit#zten0 <.
.artzabal1 4. .o#stea#1 4. /t,ai$e1 A. 6#bikarai1 M.4. Minaberri eta A. ;arriton1 M.
/lissagaraH.
/#genio Arozenak (ir# garai bereizten $it# %rankismo garaian zents#rari begira0
1: 1-4'*1-6'0 /lizaren babespean egin$akoa. 6ents#ra ez zen e#skarazko
antzerkiaz ar$#ratzen.
2: 1-61*1-60 /ntseg# orokorrak egin be(ar izaten ziren baimena lortzeko.
&: 1-6*1-!'0 +alb#espen legea ezarri z#ten. 6ents#ra Bamoklesen ezpata
bezala egon zen gainean. 6ents#ratzaileak e#skal$#nak ziren. /ntseg#etara
Aoan gabe (asi ziren zents#ratzen.
4.1.). Gerraostea7 3girre eta Euskal 4ztundea
Euskal Iztundea z#zen$ari berriarekin (asiko $a 1-5&anC or$#rako "oribio
Altzaga (il$a zegoen eta Maria Bolores Agirrek (art#ko $# tal$e (onen ar$#ra bere
ibilbi$earen bigarren al$ian 81-5&*1-1: oposaketak gain$it# eta gero. Antzezlan za(ar
eta itz#lpenekin (asiko $ira lanean. 6#zen$ari berriak 1-4-an Azpeitian Nekazari
'lkartasunak antolat#tako t,apelketa irabaziko $# 'ukeraren maukeran azkenean
okerra lanarekin. Egan al$izkariak argitalpenei $agokionez gerraren isiltas#na eten eta
(#rrengo #rtean argitarat#ko $# lan (a#.
166
/#skal >zt#n$ea tal$ea ibilbi$e l#zeena izan $#en e#skal antzerki tal$ea $a eta
bere pentsaera eta Aarrerari b#r#z Gil )ombelli$ak (onako (a# $io0
Gai (onetan a$it# $irenek tal$ea bai estetikari begira bai i$eologiari begira 8N:
il$o kontserba$orearen barr#an kokat# $#ten arren1 egia esan1 na(iz eta gero
etorri ziren tal$eekin al$erat#ta errepertorio tra$izionalagoa erabili1 a#toreen
zerrena oparoa izan zen eta e#skarara a#tore (an$ien egokitzapenak eta
itz#lpenak egin zit#zten. 82''4:
Maria Bolores Agirrek 81-'&*1--!: antzezlanak i$atzi1 itz#li eta egokitzeaz
gain1 e#skara eskolak ematen zit#en1 /#skal >zt#n$eko z#zen$aria eta aktorea zen eta
astean bitan or$# beteko irratsaio bat egiten z#en e#skaraz. 9esteak beste1 "agore1
.orca1 Casona1 9#ero KalleAo eta <io 9aroAa itz#li zit#en.
Boletin de la Eeal :ociedad Tascongada de 'migos del /a-s 1-45ean (asiko $a
a#rreko al$izkarien (#ts#nea bete na(ian1 eta literat#ra Aorratzeko Egan ge(igarria
aterako $# 1-46tik 1-5&ra elebi$#n eta (an$ik a#rrera e#skara (#tsean. Egan Aoera
literario berrien erak#slek# bi(#rt#ko $a 1-54tik a#rrera.
4.1.'. /0ko eta 60eko uzta7 belaunaldiak eta taldeak
1-61etik a#rrera1 /#skaltzain$iak 7oribio 'ltzaga antzerki saria mart,an Aarriko
$# eta garai (onetako antzerki argitalpenak Xakintza1 *ure Herria eta Eusko *ogoa
al$izkarietan eta Ekin1 Kuliska saila 8It)aropena: eta 'uspoa argitalet,eetan a#rkit# a(al
izango $it#g#.
1-6'ko (amarka$an /#skal 2erri osoan antzerki tal$e berriak sortzen (asi ziren1
(aien artean Jarrai tal$e $onostiarra $a#kag# aipatzeko1 >aki 9eobi$e z#zen$ariarekin
81-5*1-65:. "al$e berri (a#ekin bela#nal$i eta proposamen berriak $atozkig# e#skal
antzerkiaren (istoriara. Jarrai tal$eak1 a$ibi$ez1 ". Filliams1 <riestleH1 G\@eill1 >bsen
eta Cam#sen lanak ere antzezt# zit#en. "ra$izioa eta abangoar$ia na(ast# zit#en (erri
antzerki ira#ltzailea eginez 8(orregatik lan (onetan erabili $#g#n sailkapenari begira
antzerki berria eta berritzailearen artean kokat# be(arko gen#ke tal$e (onen lana:.
16!
A.M. .abaien eta <. .arzabal $ira1 7rkiz#ren #stez1 e#skal antzerkiaren bi
z#tabe garrantzits# garai (onetan 2ego eta >par /#skal 2errian1 (#rrenez (#rren. 9iak
izan $ira oso emankorrak e#ren lanetan eta gerra a#rretik (asi ziren argitaratzen.
.abaien tolosarra 81-*1--4: bela#nal$i berriekin oso kritiko izan arren ;;.
men$eko abangoar$iako egile batz#en lanak itz#li zit#en1 (ala nola1 Castelao1
B^rrenmatt1 >onesco1 )risc( eta 9rec(t. /#ropa eta Ameriketako egileen lanak
ta#laratzen $it#zten tal$eak kritikatzen $it# baina al$i berean e#skal m#n$#ra antzerki
sinbolista1 abs#r$oa e$o epikoaren egile esang#rats#ak ekartzen $it#.
.artzabalek al$i berri bati emango $io (asiera 'ntzezkilarien Biltzarrak 1-6an
9aionan antzezt# z#en %atalas bere lanarekin. /#skal 2erriko (istoria eta
(izk#ntzarekin engaiat#a $a bere lana eta Aarrera. 2istoria o%izialak baztert#tako e#skal
pertsonaia (istorikoak berresk#rat# eta al$arrikatzen $it#. Antzerki mota (onek $rama
(istorikoan $# oinarria. .an (a#etaz gain1 o(it#razko lan komikoak1 garaiko kritika
sozial eta politikoa eta lan sinbolistak ere ba$it#.
7rkiz#k eta .asagabasterrek 81-4 eta 1-5: (ir# bela#nal$i bereizten $it#zte
1-!5 ing#r#an1 gerraosteko antzerkigintzan1 antzerki i$azleei $agokienez1 8(ir# #ne
politiko eta k#lt#ral or$ezkatzen $it#ztenak:0
A: @. /t,aniz1 A.6#bikarai1 <. .artzabal1 9egiristain1 M. B. Agirre eta A. M.
.abaien. Gerra a#rretik (asi eta gerra ostean Aarrait# z#tenen tal$ea $a (a#.
9: G. Aresti1 +. Garmen$ia eta 4arrai tal$ea. 6'ko (amarkan (asitakoak $ira1
(a#st#ra eta antzerki e,istentzialista.
C: 9. At,aga1 2aranb#r#1 ;. .ete1 Arozena1 .an$art1 eta beste. !'eko
(amarka$akoak. "al$e (oni beste bat ge(it# $akioke1 %rankismo ostekoak1 (ala
nola1 3. AmestoH1 /. Glasagasti1 ;. Men$ig#ren1 M. Arrieta1 N
Antzerki tal$eei $agokienez1 .#kas Borronsorok 81-5: e#skara (#tsean ari
$irenak eta elebi$#nak banatzen $it# 1-5eko artik#l#an. .e(en tal$ean Euskal
'ntzerki 7aldeen Biltzarra 8/A"9: $a#$e al$e batetik eta bere gisara $abiltzanak beste
16
al$e batetik. Glaziregik 82''&: azaltzen $it# /A"9k e#skal antzerkiaren
pro%esionalizaziorantz eman$ako pa#soak1 eta !'eko (amarka$a amaitzearekin batean
tal$e amate#r eta pro%esionalen artean sort# zen etena.
Gil )ombelli$ak ere antzerki tal$eei b#r#z (itz egiten $ig# 82''4: eta 9izkaian1
@a%arroan eta Araban tal$e ge(ienak (irib#r#etan kokatzen $irela eta gaztelaniaz
antzezten $#tela $io. >par /#skal 2errian Baniel .an$arten lana eta eragina
azpimarratzen $# eta Gip#zkoan1 Borronsorok aipat#takoez gain Donostiako 'ntzerki
Klubari b#r#z bi (itz egiten $it#.
1-6'*!'eko (amarka$etan1 Gil )ombelli$aren esanetan1 a$ierazpen artistiko
kolektiborako baliabi$e interesgarriena antzerkia zen eta (ori $a (ainbeste tal$e
egotearen azalpena 8/A"9n 1 tal$e eta beste (orrenbeste gaztelaniaz aritzen zirenak:.
2istorialari (onen arabera1 e#skarazko tal$eek bi Aoera $it#zte garai (onetan0
tra$iziozkoa eta kontserba$orea batz#ek1 eta /#ropako antzerki berriaren al$ekoak1
abangoar$iazaleak beste batz#ek 8a#tore gazte eta garaiki$eak:. 2oni b#r#zko
eztabai$aren isla a#rki $ezakeg# 1-64 eta 1-65eko Zeruko 'rgia al$izkarian >. 9arriola1
<. +alegi1 >. 9eobi$e1 ;. .ete eta ;. Garmen$iaren i$atzietan.
1'' Antzerki *erritzailea
4.2.1. Gabriel 3resti
/neko Glasagastiren (itzetan 81-4: Gabriel Aresti azken e#skal antzerkigilea
izan $a1 na(iz eta bere antzerkia ez zen bere ekarpen poetikoa bezain ezag#na. 6'ko
(amarka$ako e#skal antzerkiaren berritzaile eta s#statzaile nag#sia izan zen 5amon
+aizarbitoriak $au teatro 'restiar 8.#r1 1-!&: lib#r#aren (itza#rrean $iosk#n mo$#ra0
UG. ArestiV /#skal eszenarioetan teatroa eraberrit# na(i z#ten gazteen
be(arretara eta a(almenetara egokit# zen. "eatro berri bat be(ar zen eta UG.V
Aresti (#ra eskeintzen a(alegin$# zen 8...: UG.V Aresti bang#ar$ismo k#ts#ko
teatro (errikoi bati lotzen zitzaion1 nola (ala beste paraAeetan inposatzen ari zen
teatro integral batetara (el$# na(ieanE 8-*1':
16-
>tz#lpen eta mol$aketak egin zit#en1 9arr#tiaren eta Gi(enarten antzezlanak
goraipat# eta al$arrikat# zit#en eta gazteen antzerki tal$eekin lanki$etzan antzezlan
berritzaileak sort# zit#en1 a$ibi$ez1 1-65eko aben$#an Jarrai tal$eak Beste mundukoak
eta zoro bat antzezt# z#en Bonostian. ;abier .eterentzat 8ik#s Zeruko 'rgia
1-66S1S24:1 antzezlan (onekin Gabriel Arestik e#skal antzerki berriaren ateak zabal$#
zit#en.1-6' eta 1-65 artean 6 antzezlan i$atzi zit#en. %ugaldeko herrian eginiko
tobera1 Eta gure heriotzeko orduan1 Beste mundukoak eta zoro bat Justizia t)istulari
N
9ere antzezlanetan1 7rkiz#ren esanetan 82''2:1 boterearen arbitrariotas#na eta
e#skal moral tra$izionalaren a#rkako Aarrera islatzen zit#en. "ra$izio eta abangoar$iaren
arteko sintesia lort# z#en1 (erri antzerki ira#ltzailea sort# z#en. 6'ko (amarka$ako
e#skal k#lt#ran eragile nag#sia izan zen. 6' eta !'eko (amarka$etako teatro sozial eta
esperimentalistari (asiera eman zion.
<. 6#bizarretak 81--:1 4. M. .asagabasterren iritziari 81-5: a#rka eginez1 G.
Arestiren antzerkiaren al$aketarako gogoa eta berritzaile izaeraren al$e egiten $#.
6#bizarretaren arabera1 G. Arestiren lan $ramatikoak gai1 baliabi$e eta izpirit#
mo$ernoa zit#en. 9ere esanetan +astreren Dabangoar$iako antzerki (errikoiaren
(elb#r#arekin bat egiten $# G. Arestik0 teatro berriaren %iloso%iaren ezag#pena $# eta
a(ozko literat#rari eta tra$izio literarioaren ezag#tzari garrantzia ematen $io. G. Arestik
e#skal teatroa ga#rkotzeko (#rrengo (ir# (elb#r#ak ik#sten zit#en 81-62:0
1. M#n$#ko antzerkia ezag#t# eta pentsaera eta portaera berriak g#rean aplikat#
be(ar $ira 8baina itz#li gabe1 g#rera egokit#z:.
2. /lkarte berri bat sort# be(ar $a i$azleekin eta antzerkiko Aen$earekin. >$azleak
egon ba$a#$ela zioen eta z#zen$ariak egin be(ar zirela.
&. /torkiz#nera eta ez iraganera begirat#ko $#ten antzerki tal$e berriak sort# be(ar
$ira1 e#skal kome$ia berriak egingo $#tenak.
G. Aresti izango $a1 9ernar$o At,agak miresmenez aitort# $#en mo$#ra
asteas#arraren le(enengo antzerki lanaren1 Borobila eta puntua 81-!2:1 b#ltzatzailerik
1!'
s#ts#ena. <at,o "elleriaren ab#r#z 81--!:1 e#skal teatro garaiki$eak G. Arestiri zerbait
zor baitio (ori,e zor $io0 berritze eta $inamizatzaile a(alegin erral$oia1 na(iz eta1 gerora
ik#si $en mo$#ra1 G. Arestiren proposamen teatralek baino eraginkortas#n (an$iagoa
izan $#ten 6'*!' (amarka$etan sort#z Aoan ziren antzerki tal$e in$epen$ienteen
abangoar$ismo berriak 8Glaziregi 2''&:.
4.2.2. +ernardo 3t2aga
9ernar$o At,aga ere ez $a ezag#na bere antzezlanengatik1 baina G. Arestiren
pa#soen Aarraitzailea izan zen arlo (onetan. Glaziregik (orrela $eskribatzen $# egile
(onek genero (onetan egin $#en ekarpena0
9ernar$o At,agaren antzerkigintza $e%init# be(arko bagen#1 abangoar$ia eta
esperimentalismoa izango lirateke erabiliko genit#zkeen le(enengo (itzak.
4arraian1 a(ozko tra$iziotik (art#tako mol$een erabilera aipat#ko gen#ke1
bereziki (a#rrentzako i$atzitako antzezlanetan azaltzen zaizkig#n bertso1 (itz*
Aoko eta errepikapenetan 8Glaziregi 2''&:.
Antzezlan batekin agert# zen le(enbizikoz e#skal literat#ran1 1-!2an argitarat#
zen Borobila eta puntua antzezlan sinbolista eta ,#mearekin. 2astapenetatik geratzen
$a argi At,agak eszenogra%iari ematen $ion garrantzia1 test#an bertan baitatoz
marrazt#ta aktore $esber$inen kokapen eta m#gimen$#ak. /lement# abangoar$istak
8koloreen erabilera1 gorp#tz espresioa...: eta antzerkiaren tra$izioarekin lotzen $iren
element#ak 8kor#a: na(asten $it# 8Glaziregi 2''&:. 4arraian etorri ziren 1-!5ean1
/anpina ustela al$izkarian 'ntzerki minimum bat1 A. 4arrHren estiloan1 (ir# pertsonaia
estatikoen (itz Aario etengabean 8Glaziregi 2''&: eta Herri beltz herri t)uri. 2an$ik
a#rrera1 eta bereziki1 1-'ko (amarka$an1 Maskara$a tal$earekin kolaborat#ko $#
At,agak eta e#skal antzerkiaren berrik#ntza eta pro%esionalizazio prozes#ari ekarpen
zinez garrantzizkoa egingo $io 8Glaziregi 2''&:.
'naitasuna al$izkarian 1-!4an 8>*&11 >>*15: argitara eman$ako mani%est#a1
Euskal teatro berriaren bila1 At,agak e#skal antzerkiaz espero $#ena lab#rbiltzen $#en
test#a. 9ertan NHI antzerkia al$arrikatzen $#0 nazionala1 (erritarra eta ira#ltzailea.
Artik#l#an mol$e tra$izionalak 8bertsolaritza1 pastoralak1 Aolasak: eta ;;. men$eko
1!1
teorialariak 8+tanislaJski1 9rec(t1 5oH 2art1 GrotoJskH1 Arta#$1 <eter 9rook1 +astre:
tartekatzen $it# eta Int)i)u eta 91micos de la $egua antzerki tal$een lan berritzailea
aipatzen $#.
.ab#rt#z beraz1 1-6'. (amarka$an antzerki tal$e berriak agertzen (asi ziren1
Jarrai tal$ea $a bereziki aipagarria1 1-6'*1-65 artean proposamen berriekin sort# egin
zen 8". Filliams1 Cam#s1 >bsen:. Gerraosteko (ir# Aoerak (a#ek $ira0
a: 4arraipena egiten $#tenakC @emesio /t,aniz1 Ag#stin 6#bikarai1 M. B.
Agirre1 .arzabal1 9egiristain1 A. .abaien 81-5':
b: G. Aresti 8(erri antzerki ira#ltzailea:1 +alba$or Garmen$ia 8gaien
berrik#ntzarekin:1 4arrai tal$ea 81-6':
c: 9. At,aga 8antzerki nazional1 (erritar eta ira#ltzailea:1 2aranb#r# Alt#na1
.ete1 Arozena1 .an$art1 3. AmestoH1 /neko Glasagasti1 ;. Men$ig#ren1
Molan$a Arrieta 81-!':
3atalina /leizegi le(enengo tal$ean kokat# be(arko gen#ke1 na(iz eta bere lan
g#ztiak ez zit#en argitarat#1 ezta plazarat# ere. Gorago aipat# legez1 ez z#en parte (art#
6'ko (amarka$ak ekarri z#en e#skal k#lt#ra berritzeko m#gimen$#an.
3' &iskurtso +egemonikoa eta koka,en orokorra
9ere garaiko i$azlea izan $ela esan $#g# or$#ko mol$een arabera i$azten z#ela
aipatzean1 $isk#rtso (egemonikoaren eragina (orretan izan z#en1 beraz. 2ala ere1
ze(arka eta estilo sotilean ba$a ere1 erresistentzia egiten zion ara#ari 8gorago aipat#
$it#g#n eza#garri biogra%ikoetan eta gero ze(azt# eta sakon$#ko $it#g#n eza#garri
bibliogra%ikoetan:.
+arrera teoriko*meto$ologikoan esan $#g#n bezala $isk#rtsoak eta ir#$ikapenak
$ira erabili $it#g#nak >>. eta >>>. atalek osatzen $#ten tesi (onen zati praktikoa
egit#ratzeko. /leizegiren1 /ra#soren eta e#skal antzerkiaren gora*be(erak aztert#
on$oren1 lab#rki alet#ko $it#g# or$#ko $isk#rtsoak eta test#ing#r# $esber$inak ere
gainbegirat#ko $it#g#. 2a# eginez mikro(istoriatik makro(istoriara egingo $#g# salto1
1!2
atal (onetan marko orokorra $eskribatzen amaitzeko eta (#rrengo atalean ikert#ko
$it#g#n ir#$ikapenak bere ing#r#ne eta giroan kokat# a(al izateko.
2ortaz1 ;;. men$earen le(en (erena krisi e$o al$aketa garaia izan zen 8e#skal
nazionalismoaren sorrera1 >. M#n$# Gerra1 >>. /rrep#blika1 >n$#strializazioaren
garapena1 @azionalismoaren sorrera:. Gainera1 esan genezake1 a#rreko atalean a#rkezt#
$#g#n $isk#rtso politiko berriari1 e#skal nazionalismoari 8ik#s /#skal genero eta nazioa
azpiatala:1 orain arte ze(arka agert# zaizkig#n beste bi $isk#rtso ge(it# zitzaizkiola0
$isk#rtso erliAiosoaren berrin$artzea 8katolizismoa: eta $isk#rtso me$iko*zienti%ikoaren
(e$apena 8positibismoa:.
2ir# $isk#rtso (orien bat#ketak se,#Sgenero sistema $eit# izan $ena osat# z#ten
garai (artan 8ik#s Genero ikasketak atala: eta emak#me ir#$iak %inkat# zit#zten. /$o
beste (itz batz#etan esateko1 garai (artako pertsonei1 e#ren b#r#a ezag#tzeko eta
besteekin (arremanetan Aartzeko mo$#a irakatsi zieten $isk#rtso (oriek1 ezag#t#takoa
eta bizitakoa interpretatzeko eta baloratzeko mo$#a.
)inean1 (ori,e baita tesi (onen sarrera teorikoan aipat# $it#g#n )o#ca#lten
azterketek1 $isk#rtsoen gaineko esanek1 erak#sten $ig#tena0 nazio i$eiak1 genero rolak...
eraiki egiten $irela $isk#rtsoei esker1 eta eraik#ntza (orien non$ik norakoak aztertzea
$ela ikerlariaren lana1 )o#ca#ltek ezag#tzaren arkeologia $eit# ziona1 (ain A#st#.
/n las relaciones entre los se,os1 la serie $e conceptos1 i$eas1 preA#icios H
?isiones $isponibles en ca$a momento $eterminan gra?emente la %orma en la
=#e las m#Aeres H los (ombres se relacionan con el otro se,o H con el m#n$o =#e
les ro$ea. Be este conA#nto $e palabras e imPgenes $epen$erP el mo$o en =#e los
seres (#manos $e ambos se,os se perciben a sR mismos1 perciben s#s
posibili$a$es H s#s incapaci$a$es1 H $e%inen s#s e,pectati?as reciprocas. 8Aresti
2''10 1&:
/leizegi bere lanetan geopolitikatik biopolitikara 8)o#ca#lt: $oala esan
$ezakeg#0 gerran $a#$en bi (erriren ir#$ikapenetik gerran $agoen gorp#tzaren
ir#$ikapenera $oala. /#skal$#nak a%rikarren kontra borrokatzen azal$#ko zaizkig#
*arbie lanean1 e#skal$#nak erromatarren a#rka $oretin 8greziar bat lag#n $#ela
1!&
amaitzen $a antzezlanaC erromatarrek zapal$#tako beste (erri bateko ki$ea:. /#ropa eta
+ortal$eko (errien arteko tentsioa *ainen1 eta @a%arroako konkista1 1512. #rtean
Jatsun. Bru&aseko harilkian1 or$ea1 za(artzaroa1 pobrezia eta bakar$a$ea lantzen $ira eta
Erauso Katerie lanean1 berriz1 genero1 se,# eta se,#alitatearen m#gak planteatzen
zaizkig#.
)o#ca#ltek irakatsi $ig#nez 81-4: Aen$arteak banakoak kontrolatzen $it#1 eta
kontrol (ori ez $a i$eologiaren bi$ez bakarrik ga#zatzen1 baita gorp#tzaren bi$ez ere
.
3apitalismoarentzat biopolitikoa $a gertaerarik pis#zkoena1 8biologikoa1 somatikoa1
gorp#tzarekin lot#takoa:. 2ortik1 ;K>>>. men$etik a#rrera1 gobern#ek (e$at#ko $it#zte
gorp#tzarekin lot#tako mekanismo berriak. Arrazoiaren izenean osas#na1 (igienea1
Aaiotze tasa1 bizi it,aropena1 arrazak eta (orrelakoak ara#t# eta kontrolat#ko $it#zte.
3ontrol (orien a$ibi$e $it#g#1 esaterako1 ;>;. men$ean #garit#ko $iren psikiatrikoak.
/leizegiren kas#ra itz#liz1 bere antzezlanetan Aorrat#tako gai eta istorioek argi
erak#sten $#te 2istoriatik1 $rama (istoriko*erromantikoetatik i(es egiten $#ela azken
#rteetan1 eta gorp#tza na(iz se,#a bi(#rtzen $it#ela Gr$enari1 ara#t#tako Aokabi$e
sozialari a#rre egiteko bi$e. Bisk#rtso (istoriko*nazionalistaren goresmenetik1 $isk#rtso
transgresoreetara1 generoa a#zitan Aartzen $#tenetara pasako $a.
>k#spegi postkolonialetik begirat#ta (onako (a# esango gen#ke0 s#balternoaren
a(otsa 8+pi?ak: entz#narazten saiatzen $ela /leizegi e#skal emak#meari protagonismoa
emanez eta m#gak a#zitan Aarriz. )inean1 (ibri$azioari eta m#gako espazioei 89(ab(a:
begira Aartzen gait# espazioa1 $enbora eta i$entitatean al$aketak e$o $esplazamen$#ak
egiterakoan.
Besplazamen$# (oriek eta genero (ibri$azioa $ira1 besteak beste1 3atalina
/ra#sori eskaini zion antzezlanean mo$# nabarmenean azaleratzen $irenak. 2orregatik
eman $iog# lan (orren azterketari pis# nabarmena atal (onetako &. p#nt#an eta (#rrengo
ataleko 2. p#nt#an ere emango $iog#1 argitaragabe $agoen test# (onek /leizegiren
ibilbi$ean $akarren berritas#nagatik.
3'"' &iskurtso +egemonikoa
1!4
;;. men$earen le(en (erenean aipat# $#g#n $isk#rtso nazionalistaz aparte
$isk#rtso katolikoa eta me$iko*zienti%ikoa parez pare Aarri ziren1 eta bi (a#ei b#r#zko
o(ar pare bat egin na(iko genit#zke kokapen sozial1 (istoriko eta k#lt#ralarekin (asi
a#rretik.
/#skal$#nak eta ez*e#skal$#nak bereizteko le(en irizpi$ea etnikoa izan $aC
;K.*;K>.ean lege %oralek babest#tako (i$algia orokorraren lorpenarekin osat# izan $a
(a#1 eta (orrekin batera e#skal berezitas#naren corpus mitologiko bat Aoan $a
sen$otzen. Azkenik1 mito (oriek barnean t,ertat#ta $it#en erliAio (ori bera bilakat#ko $a
e#skal etniaren zein# bereizgarria 8Alt#na 2''&0 1:.
9elen Alt#nak1 Euskaldun fededun lanean 82''&: $io e#skal$#nen bereizgarriak
%e$ea1 e#skara eta %or#ak zirela. 2ir# eza#garri (oriekin Aoango $ira osatzen i$eologo
tra$iziozaleak1 karlistak eta %#eristak &atorrizko euskal izaera1 e#skal espirit#a e$o
volkgeista1 eta (#rrena e#skal nazionalismoak in$ar (an$iagoz s#stat#ko $#en erretorika
$esber$intzailearen oinarria ezartzen 8Alt#na 2''&0 12:.
Euskaldun fededun esaeraren al$er$i moralak ethos krista#a1 m#n$# ik#skera eta
Aokaera ara#$ia1 kontzientzien mol$aketa eta kanpoko kontrola (artzen $it# bere baitan.
2onek m#gat#ko $it# krista# $irenen pentsaera eta Aokaerak.
/saera (onen al$er$i politiko*i$eologikoak or$ea1 m#n$# tra$izionalaren
gainbe(era a$ieraziko $# al$aketa i$eologiko1 politiko eta sozialen eraginez.
9aserriaren $e%entsa s#statzera eramango $it# bere $e%en$atzaileak eta (iria eta
in$#strializazioa arb#iat# e$o ik#sezin bi(#rtzera.
/#skal$#n ona katoliko zorrotza eta elizkoia izan $a ;;. men$earen er$ial$era
arte Alt#naren arabera 8Alt#na 2''&: eta (ori $a /leizegiren lanetan a#rkit#ko $#g#n
ere$# nag#sia1 krista# onarena.
;abier >tzainak trantsizio garaiari b#r#z (itz egiten $ig# 1-5'.eko (amarka$ari
b#r#z (itz egitean. Gr$#an sort# zen /"A 81-5-an: eta (arekin batera Dlorat#ko zen
abertzalegoaren Aite berriaE 8>tzaina 2''!0 6&:. 3risian zegoen nekazal Aen$artea (iriko
1!5
in$#striaren (azk#n$eari begira zegoen errezelo (an$iz. Al$i berean1 bela#nal$i berriek
/#ropatik zetozen proposamen sozio*k#lt#ral berriak ezag#tzen (asiak ziren.
>tzainak $io (amarka$a (orretan /liza katolikoaren pis#a Dsek#la baino ge(iagoE
zela1 D<olitikarekiko (arreman est#a ze#kan erliAioak1 izan ze$in erregimen baten
legitimatzeko e$o arb#iatzeko1 militanteen (ezitzeko1 i$eia berrien (e$atzeko e$o
trabatzekoE 8>tzaina 2''!0 64:. /rliAioaren eta politikaren arteko lot#ra ik#s $aiteke bai
erregimen %rankistan1 bai (asierako e#skal nazionalismoan eta garaiko ekoizpen
k#lt#raletan a#rkit#ko $#g# (arreman (onen isla 8trantsizio garaia izan zela aipat#
$#g#n arren1 al$aketarako le(en a#rratsak ematen (asiko $ira 6'ko (amarka$an ot#ra
(a# a(#l$#z:.
/lizak1 beste lan batz#en artean1 D(eziketa e$o sozializazio politikoaE eta
Dgizartearen (elb#r# orokorren $e%initzeaE $it# langai eta (elb#r# eta (ori bai apaizek
bai %e$e$#nek beteko $#te 8>tzaina 2''!0 65:. 9otereg#neen legitimazioari b#r#z
(#rrengoa irak#r $ezakeg# >tzainaren test#an0
/rliAioak erak#n$e sozialak A#sti%ikatzen $it# izate ontologiko bat emanez1 ezin
gain$it#zko bali$azio bat1 marko sakrat# eta kosmiko batean kokat#z. /rliAioak
gor$etzen $it#1 gisa batez1 erak#n$een eg#neroko al$aketak1 permanentziaren
il#sioa sort#z. 8>tzaina 2''!0 66:

/leizegi eta bere garaiki$een lanetan konprobat#ko $#g# erliAioak bizitzaren arlo
$esber$inetan z#en eragina1 bereziki1 emak#meen rola ze(azt# eta ara#tzerakoan. .an
(a# nazionalismoarekin batera egin z#en +abino Aranaren egitasmoaren oinarrietan
ik#si $#g#n bezala.
/rliAioaren zabalk#n$e eta eraginari b#r#z >tzainak argitzen $ig# Dez zela eliz*
#rratsetan m#gatzen 8...: sinest#nen eta gizartearen m#n$#aren ik#spegiak mol$atzen
zit#elaE. Gainera1 Dkatolikotas#nak biziaren aspekt# g#ztiak betetzen zit#en0 lana1
aizinal$ia1 %amilia1 politikaE 8>tzaina 2''!0 !1:.
/#skal emak#meak erem# p#blikoan parte (artzeko izan z#ten le(en a#kera (ain
z#zen1 err#kia eta karitatearekin lot#tako lanekin zerik#sia z#en. >zan ere1 /mak#me
1!6
abertzaleak le(en al$iz elkart# zirenean1 tal$e mo$#an egit#rat#z1 arropazaintza
zerbitz#a emateko e$o Aantzitegi bat sortzeko izan zen. A#rrerago ik#siko $#g#n bezala1
amaren rolaren (e$apen mo$#ko batez (asi ziren eragiten plazan.
@erea Arestik $iosk# ;;. men$earen (asierako /spainian genero kont#ei
b#r#zko $isk#rtsoak bal$intzat#ta egon zirela sek#larizazio i$eologikoagatik. 2onek
garai (artan ara#t#tako %eminitate eta mask#linitateengan eragin (an$ia izan z#en. >zan
ere1 /rliAioaren eta zientziaren arteko talkaren on$orioz g#t,iagotas#n %emeninoari
b#r#zko teoria zienti%iko batz#k sort# zit#zten 8Aresti 2''10 1!:.
Al$e batetik1 a#rrerapena1 zientzia1 (ezk#ntza1 materialismoa1 klase sozial
berriak1 arrazoia1 etorkiz#na eta mask#linitatea $a#kag#. 9este al$etik1 erliAioa1
izpirit#a1 tra$izioa1 ezAakintas#na1 il#ntas#na1 iragana eta emak#meak 8Aresti 2''10 2&:.
;>;. men$ean ze(ar erliAioak %eminizazio prozes# bat izan z#en eta Concepcin
Arenalek zioen emak#mea zela et,ean sentimen$# erliAiiosoen s#a bizirik mantentzen
z#ena. +#bAekt# mo$ernoaren Aaiotzaren eza#garria zen pentsamen$# erliAiosoarekiko
menpekotas#narekin (a#stea pribilegio mask#linoa izatera pasat# zen 8Aresti 2''10 &5*
&!:
>k#sp#nt# katoliko tra$izionalaren ik#spegitik1 emak#meak ez ziren ez onak ez
gaiztoak1 @. Arestiren arabera. 9egira$a $#ala z#ten1 bi a#rpegi zit#en emak#meak.
Al$e positiboa Mariarekin1 Ama 9irginarekin lotzen z#ten eta al$e negatiboa /?arekin1
se,# %emeninoari b#r#zko iritziak mol$at# zit#zten (oni Aarrait#z /lizaren barr#an
8Aresti 2''10 42:.
Men$eetan ze(ar %eminitatearen ik#smol$e soziala (ir# oinarrizko bert#tek
$e%initzen z#ten0 e$ertas#na1 espirit#altas#na eta gaitas#n moral gorenak. 6ientzialari
positibista misoginoek %eminitateari lot#tako eza#garri (a#ek elkarrengan$ik #rr#ntzen
a(alegin$# ziren1 emak#meen ir#$ia osatzeko datu ob&ektiboak erabiltzen zit#zten
aitzakia ipiniz. )eminitatea1 azkenerako1 balio negatiboa zen beti1 #kat# eta $e#sezt#
be(arrekoa1 baita emak#meengan ere 8Aresti 2''10 54:.
1!!
/mak#meen eta %emeninotas#naren g#t,iespen eta menpekotas#na probatzeko
nerbio sistema1 gar#na1 antolaketa (ormonala eta #galketa aparat#a izan ziren
%isionomiatik ge(ien erabili ziren atalak1 zeresan (an$iena eman z#tenak. 8Aresti 2''10
56:. A$ibi$ez1 Dmask#linotas#naren al$akortas#n (an$iagoaren legeaE sort# z#ten.
2onen arabera1 gizona $esber$intzen zen emak#mea baino ge(iago1 le(enarengan
banakotas#nerako Aoera nabarmenagoa $elako eta bigarrena espeziearengan$ik
(#rbilago $agoelako. /mak#meei (ezk#ntza #katzea ekarriko $# lege (onek1 baita (aien
genialtas#nerako a#kera ere 8(a# eskl#siboki mask#linoa baitzen:. 8Aresti 2''10 5*5-:
)#n$amentalmente a partir $e la <rimera G#erra M#n$ial1 creci la
preoc#pacin en el seno $e la clase mQ$ica por la materni$a$1 las en%erme$a$es
=#e $enominaban evitables1 los comportamientos se,#ales1 el trabaAo %emenino
%#era $el (ogar1 la desestructuraci1n $e la %amilia obrera1 la sit#acin $e las
m#Aeres $e clase me$ia =#e no acce$Ran al matrimonio H los peligros plantea$os
para el orden se)ual por #na sol#cin %eminista a los problemas $e gQnero
8Aresti 2''10 :
2a# (orrela izan$a ere1 %eminismoa i$eologia erreala izatera (el$# zen1 na(iz eta
Aen$earengana oso g#t,i (el$#1 eta (onek gizonen bel$#rrak pizt# zit#en etorkiz#n
ze(azgabe baten a#kera ik#sita. >>. M#n$# Gerrak erak#tsi z#en emak#meek gizonen
lana egin zezaketela eta (onek le(iakortas#na 8eta arrakasta %emeninoaren posibilitatea:
eta or$#ra arteko genero (arremanen prekarietatea agerian #zten zit#en. 2onek g#ztiak
balore %emeninoen $e%entsa s#ts#a ekarri z#en. 8Aresti 2''10 -6*-!:
3'' $oka,en orokorra
2as gaitezen garaiko test#ing#r#a ezag#tzenC para$igma al$aketa eta krisi garai
(#ra ikertzen1 or$#ko i$eologietan m#rgiltzeko eta /leizegiren lana eta bizitzari
eskenatokia ipintzeko. .#r$es Gtaegik $ioen mo$#an 81--4: eta atal meto$ologikoan
azpimarrat# $en bezala1 egoera ezag#tzea garrantzits#a $elako i$azlea eta bere lana
(obeto #lertzeko e$o1 bestela esan$a1 g#re ing#r#neak zeresan (an$ia $#elako g#re
nortas#nean eta g#re ekintzetan1 ezag#tza kokat#a $elako 82araJaH:1 i$entitatea
ing#r#koarekin negoziat#z eraikitzen $elako. 2ori $ela eta1 test#az gain test#ing#r#a ere
(art#ko $#g# kont#an1 biak baitira lan$# be(arreko arloak0
1!
<izk#n$e aroko i$azleok e#skal (erriaren1 k#lt#raren eta bereziki literat#raren egoera
konkret# bati erantz#na eman na(irik zi(ar$#tela topiko arr#ntenen artean aipatzen
bazen ere1 beren mez#ak z#zentzen zizkioten ing#r#mari (orri b#r#zko azterketak
#rriak eta sarritan $ok#ment#etan oinarrit# gabekoak baitziren. 8N: .iterat#r (istoria
berriagoek1 pen$#l#ari beste m#t#rreraino eraginez1 oinarri $ok#mentalik gabeko
gaitzespen borobilegietan (asiak zirela garai (artako egile nag#siei b#r#z1 tamalez1
a#rreiritzi i$eologikoen errotari eraginez sarritan. 8Gtaegi 1--40 11*12:
5.2.1. 1estuinguru sozio8,istorikoa
Ginarri teorikoetan aipat# $#g#n bezala1 garai (onetan Aaio zen e#skal
nazionalismoa +abino Aranaren esk#tik. 2ala ere1 berarekin batera beste eragile batz#k
ere aipat# be(ar $ira0 5. M. Azk#e eta A. 3anpion1 esaterako. Azk#eren eragina oso
kont#an (artzeko mo$#koa kontsi$erat#a izan $a1 Aranak politika bi$ea eta arraza
oinarri zit#enean Azk#ek k#lt#ra eta (izk#ntza zit#elako1 e#skal intelekt#alaren ir#$iari
arnasa eman zion le(enengoetakoa izanik.
+abino Aranarentzat literat#ra bere i$eia eta egitasmo politikoak zabaltzeko
propagan$a bi$ea zen1 ,e$e (orretarako erabiltzen zit#enen artean kokatzen z#en (a#.
2#rrenez (#rren1 eg#nkari eta al$izkariak1 antzerkia eta lib#r#a ziren berarentzat
kom#nikabi$e egokienak. Gainera1 antzerkiari b#r#z mueve el coraz1n con poderoso
-mpetu esaten z#en 8Be la GranAa 1-20 1-*2'':. 9aina ez zen (ori bakarrik gertat#
men$e al$aketarekin batera. 2ona (emen $at# sozio*(istoriko batz#k garai (orretan
m#rgil gaitezen.
1!6. #rtean izan$ako %or#en galerari b#r#z (itz egiten $#g# gertaera (istoriko
giltzarri mo$#an Euskal /izkundea kokatzerakoan1 baina (oni in$#strializazio prozes#a
ere ge(it# be(ar $iog# 8sozialismoa eta anarkismoaren agerpenarekin batera:1 baita
/spainiako gobern#an $agoen giro politiko ezegonkorra eta mo$ernitatearen etorrera
ere. 3risi garaian e$o al$aketa garaian ga#$e beraz1 ;>;. men$e amaiera eta ;;.
men$e (asiera (onetan.
Ana "ole$ok bere tesian azalten $ig# 81--: karlistek Aasan$ako porrotaren
on$oren1 trist#ra eta (aserre*giroa gel$it# zela eta1 (onekin batera1 (erri bezala nortas#n
1!-
propio batekin (istoria Aarrait# a(al izango ote zen zalantzak azal$# zirela. /#skal
i$azleek kezka (oriek eraman zit#zten narrazioetaraC (aien nortas#na $esagertzeko
arrisk#a ik#siko bal#te bezala eta (erri bezala igaro izanaren lek#kotas#na #tzi na(iko
bal#te bezala. /leberri (istorikoa 8beste (erri batz#etan egiten ari ziren bezala: Dezin
(obekiago zetorkien atzera begira Aarri eta aintzinatean e#skal$#n ospets#ak a#rkit#
eta e#skal$#nen ekintza a#sar$its#ak kontatzeko1 e#skal nortas#naren eza#garriak
%inkat#zE. 8"ole$o 1--0 1--:. /leizegik ere $rama (istorikoak a#kerat# zit#en bere
antzezlanak i$azterakoan.
;>;. eta ;;. men$eetan balore*krisia izan zen1 Mit,elenak l#rrikara $eit# zion
(oni1 eta (onek errealitate al$akor eta askotarikoaren al$arrikapena $akar0 /z $ago
egiarik1 egiak $a#$e esaten $ig# "ole$ok. >zpirit#altas#na galtzear $agoC aisial$iaren
eta erosotas#naren al$eko Aoera zabaltzen $oa. /leizegik ere kezka (ori agert#ko $#
bere i$azlanetan1 e#skal emak#meak krista# onak izatearen be(arra ta#larat#z.
Gazte garaiki$eak c(arleston1 kirolez eta antzerakoez ar$#rat#rik ik#sten $it#1
i$ealismo oro baztert#rik 8N: M#n$# osora (e$atzen ari $en k#lt#ra eta
bizimo$# ber$intas#n zanpatzailearen on$orioz1 nortas#na galtzeko zorian
$agoen (erri za(arrak mo$ernitatearen pa#soa (artzeko $#en zailtas#naz
o(artzen $a .izar$i1 baina baita pa#soa na(ita na(iez eman be(arraz ere. 8Gtaegi
1--40 2&&*2&4:
1-15*1-&& #rteetan (ir# A#tonomi /stat#t# proiekt# ezag#t# ziren eta g#$aren
me(at,#pean ze#$elarik soilik lort# zen (ir#garrena onart#a izatea1 Gtaegik $ioenaren
arabera. /spainiako Arma$aren baitako egonezina eta Marokoko g#$a al$e batetik1 eta
langileriaren m#gimen$# sin$ikal erra$ikalak in$artzeak eta grebak1 bestetik1 militarren
erreakzioa ekarri z#ten eta 1-2&ko irailaren 1&an <rimo $e 5i?erak kolpe militarra Ao
eta agintea bere esk#etan (art# z#en. /#skal abertzaleentzat errepresio eta zents#ra
garaiak izan ziren (aiek 8al$izkariak it,iarazi1 erak#n$e eta elkarte politikoak legez
kanpo ezarriN: 8Gtaegi 1--40 41:.
1-&'ean al$aketa nag#siak gertat# ziren /#skal 2erriko giro politiko eta
k#lt#ralean. <rimo $e 5i?eraren $ikta$#ra amait# eta 9ereng#er Aenerala eta Aznar
almirantearen $ictablan$ak Aarrait# zion. 1-&1ko apirilaren 14an al$arrikat# zen >>.
1'
/rrep#blika eta (#rrengo bi #rteetan1 &1tik &&ra arte1 /spainiako (istoria al$aketa sozial1
ekonomiko eta erliAiosoez zigilat#rik $ago. .e(enego al$aketa 3onstit#zioarena izan
zenC botoa eman zitzaien emak#meei eta sol$a$#ei le(enengo al$izC /stat#a laikoa zela
al$arrikat# zen1 eta esk#al$e (istorikoei A#tonomia /stat#t#a izateko esk#bi$ea aitort#
zitzaien. 8Gtaegi 1--40 44:. Giro (onetan 1-&'ean +abino Aranaren #rte#rrena ospat#
zen eta 1-&2an le(en Aberri /g#na 8maiatzaren 2an 9ilbon:. 2onen on$orioz emak#me
mo$ernoaren agerpena $#g# tra$izionalari erronka eginez eta (oni eman$ako
erantz#na ik#siko $#g# garaiko literat#r lanetan.
2ir# proposamen egin eta gero1 1-&5ean Gip#zkoa1 9izkaia eta Arabari
a#tonomia emango zion estat#t#a onart# zen. 2orrela (asi ziren /#sko 4a#rlaritza
osatzen gerra (asi arte. Bikta$#ra %rankistaren le(en #rteetan 81-&!*1-45: espainiar
gobern#a e#skal i$entitatea $esagertarazten saiat# zen 8(izk#ntzaren erabilera eta e#skal
m#sika eta $antzak $ebekat#z:. 3artzelara sart# zit#zten asko eta beste askok
erbesterako bi$ea (art# z#ten. 1-5'eko (amarka$an1 /A4ren Aarrerarekin g#st#ra ez
ze#$en gazte batz#k elkart# eta /kin sort# z#ten klan$estinitatean. Geroago1 eta /A4ren
babespean1 /G>koekin 8/A4ko gazteekin: elkart# ziren. 1-5-an /A4rekin amait# eta
/"A osat#ko $#te /kin eta /G>ko batz#ek 8e#skal abertzaleatas#naren or$ezkaritza
berria1 le(en #rteetan m#gimen$# k#lt#rala zena1 (izk#ntzan oinarrit#takoa:. 1-6an
(asiko $ira borroka armat#arekin Meliton Manzanas tort#ratzaile %rankista (iltzean.
8@#ez*9etel# 2''10 5'*5&:. /leizegiren azken #rteetan izango $a e#skal
nazionalismoaren bigarren aro (onen sorrera1 baina ez $io eragingo or$#rako plazatik
al$en$#ta zegoen g#re egileari.
/mak#meei $agokienez1 (a#,e $#g# 1-!. #rtean +abino Aranaren g#t#n batean
irak#rri $aitekeen ik#spegia0
.a m#Aer1 p#es1 es ?ana1 es s#per%icial1 es egoista1 tiene en s#mo gra$o to$as las
$ebili$a$es propias $e la nat#raleza (#mana0 por eso %#e ella la =#e
primeramente caH. <ero por eso precisamente $e ser in%erior al (ombre en
cabeza H en corazn1 por eso el (ombre $ebe amarla0 ]c#Q serRa $e la m#Aer si el
(ombre no la amaraZ 9estia $e carga1 e instr#mento $e s# bestial pasin0 na$a
mPs. .a m#Aer necesita $e la proteccin $el (ombre1 $e s# t#telaC como el
(ombre necesita $e la compaRa $e la m#Aer. 8Be la GranAa 1-20 145:
11
9eraz1 esan $ezakeg#1 sistema (eteropatriarkala birsortzen $#ela Aranak bere
e#skal nazionalismoaren emak#meen ir#$ikapenean. .lonak ze(aztapen (a#ek ematen
$izkig#0 pater familias $elakoaren protagonismoari b#rgesen pribat#a eta p#blikoaren
arteko bereizketa ge(itzen ba$iog# erretorika nazionalista generizat#a $a#kag#. D+abino
Arana1 al #tilizar el libro $el GQnesis como inspiracin para la creacin $el #ni?erso
naionalista1 estaba a$scribien$o s# proHecto nacional a #no $e los relatos %#n$acionales
sobre los =#e se s#stenta la c#lt#ra patriarcal occi$entalE 8.lona 2''20 162:.
/za#garri %emenino estereotipikoak ;>;. men$e amaierako baserriari eta et,eko
erem#ari lotzean1 emak#meak esaneko eta menpeko bi(#rtzea lort# z#en Aranak1
etorkiz#nerako ere$# zorrotz eta (ertsia %inkat#z0 et)ekoandrearen ir#$iarena. /t,eko
s#a eta er$ig#nea $a et,ekoan$rea eta1 (orrela1 %emeninotas#na1 amatas#na1 baserria eta
l#rraren arteko lot#ra egin z#en1 emak#me*ama eta aberriaren arteko i$enti%ikazioa lort#
z#en 8.lona 2''20 16*16-:. D5econoci$a la #nin simblica entre la m#Aer H la patria1
la propia s#per?i?encia $e Qsta1 es $ecir s# contin#i$a$ en el %#t#ro1 $epen$Ra
esencialmente $e la t#tela %emenina $el pasa$o 8.lona 2''20 1!':. 9eraz1 emak#meen
esk# geratzen $ira nazioaren iragana1 oraina eta geroa.
Aranarentzat emak#mea gizonak babest# be(ar $#en (el$#gabea $a1 a(#la eta
akatsez betea1 on$orengoak izateko bi$ea e$o mo$#a $a1 bizitzaren #ne latzetan
gizonari lag#ntza emango $iona1 4ainkoa g#rt#ko $#ena eta seme*alabak maitat# eta
krista# (aziko $it#ena. 2onen on$orioz (onako (a# $iosk# Be la GranAak0
.a e,istencia $e cierta misoginia en el %#n$a$or $el nacionalismo ?asco 8N:
seres $Qbiles $e carPcter 8N: =#e anteponen s# preten$i$o amor a #n maketo
8N: o a #n e,tranAero 8N: a s# $eclara$o amor a la patria ?asca1 con lo c#al el
patriotismo en ellas no pasa $e ser #n a%ecto $e seg#n$o or$en. 8Be la GranAa
1-20 144:
/A4ren abertzaletas#na (asieratik gizonen m#gimen$# erliAioso eta
kontserba$orea izan zen. 9aina emak#meen parte(artzea garrantzits#a zen (aientzat1
(elb#r#a e#ren egitasmoaren al$e a(alik eta Aen$e ge(ien erakartzea baitzen. 9aina nola
egin (a# emak#meak plazara ateratzea eskatzen baz#en ,e$e (onek e#ren i$eia
12
atzerakoiak kolokan AarrizZ >rtenbi$ea plazako emak#mea lag#ntzaile gisa eta gizonaren
zaintza eta kontrolpean ipiniz topat# z#ten. /$onola ere propagan$a lanean (asi zirenak
emak#meen elkarte bi(#rt# ziren0 Emakume 'bertzale Batza 8/A9:.
/mak#me abertzaleek ekintza sozialerako a#kera z#ten baina ez ekintza
politikoetarako. Aberriaren amaren ir#$ia agert# zen1 bere ar$#rapean #tziz nazioaren
ongizatea1 tra$izioaren zaintza eta (izk#ntzaren transmisioa 8.lona 2''20 1!1:.
/mak#meen eta aberriarn arteko i$enti%ikazioaren on$orioz1 ekintza abertzalea
sentimen$#arekin1 bi(otzarekin eta emozioarekin lotzeko a#kera ekarri z#en1 eta1
(orrela1 (#rrengo banaketa a(albi$et# z#en0
.a polRtica1 i$enti%ica$a con la inteligencia H el cerebro1 iba a ser #na
prerrogati?a masc#lina1 H la acti?i$a$ en ella iba a asociarse $irectamente con la
inter?encin en el m#n$o pTblico1 no correspon$ien$o por lo tanto1 a las m#Aeres
ning#na labor en este terreno. 8.lona 2''20 1!1:.
Generoen arteko bereizketa $a#kag# beraz1 m#gimen$# nazionalistan1
sentimen$# abertzalea1 batetik1 eta politika nazionalista1 bestetik. 9aina beste irak#rketa
posible bat $a nazionalismoaren %eminizaziorena1 sentimen$#1 bi(otz1 maitas#n eta
emozioen ekarpenekin 8.lona 2''20 &'4:.
An$ereo propagan$agileek egiten z#ten lan p#blikoa ama sozialarekin lotzen
zen arren sozialki konple,#agoa zen1 generoaren m#gak be(art#z eragiteko erem#a
(an$itzea lort# z#telako1 eta (orri esker1 generoaren m#gen bir$e%inizioa egiteko
be(arra sort# z#ten 8.lona 2''20 2'!:.
Merce$es 7gal$eren (itzetan 81--&: /A4ren Aarraibi$eak aintzat (art# eta
areagotzen zit#zten /A9koek1 gizonen kontrola eta agin$#ak onart#z eta betez. @#ez*
9etel#ren #stez 82''1: ez $ira g#t,i (orren kontra agert# ziren a(otsak eta 7gal$ek ez
$# kont#an (artzen /A9koen izaera al$er$ikoia 8eta (onek eragozten ziela emak#meei
(aien esk#bi$een al$eko borrokan (astea1 al$aketak egitea1 4a#ngoikoa eta .ege
6a(arraren al$arrikapenaren atzean emak#mearen lek#a tra$izioak eman$akoa baitzen:.
/mak#me abertzale1 ezkertiar eta ez*kon%esionalak ze#$en A@Kren al$eko emak#meen
artean1 a$ibi$ez1 eta ez /A9koen artean. 2ala ere1 @#ez*9etel#ren #stez1 /A9koak ez
1&
ziren s#misoak eta Aen$artean eta politikan rol aktiboagoa lortzen (asi ziren 8@#ez*
9etel# 2''10 55:.
+# posicin s#balterna $entro $el parti$o H $e la socie$a$ (ace =#e en ocasiones
s#s ?oces se D$is%racenE para a$aptarse al $isc#rso (egemnico masc#lino. +#
act#acin pTblica1 no obstante1 contra$ice ese $isc#rso. M #na ?ez mPs1 el
$isc#rso masc#lino tratarP $e manip#lar me$iante s# propio $isc#rso esas
acciones =#itPn$oles protagonismo H ?ol?ien$o a relegarlas a s# posicin
s#balterna. 8@#ez*9etel# 2''10 5&*56:
@#ez*9etel#k $iosk#nez1 emak#me abertzaleen erak#n$earen barr#an kontra
agertzen ziren a(otsen garaia (el$# zen 1-&5ean Gip#zkoako /A9ren %e$erazioa sort#
zenean 8or$#ra arte /A4 erabiltzen z#ten topag#ne bezala eta emak#meen tal$eak
lokalak eta sakabanat#ak ziren:. 7rte (orretan Gip#zkoako emak#me abertzalearen
eg#na ospat# z#ten. 7gal$ek $io $eial$ian sork#ntza literarioa mo$#ko Aar$#era
mask#linoak egiteko gaitas#na ematen ziela emak#meei 87gal$e 1--&0 5'1:
/mak#me nazionalistek politikan esk# (art# a(al z#ten genero m#gei kas#
eginez1 le(enago esan bezala. Bisk#rtso nazionalista generizat#aren imaginarioari leial
izan be(ar ziren onegintza Aar$#erak eta ekintza k#lt#ral e$o osas#n p#blikokoetan parte
(art#z (astekoC ama eta emazte izaerekin lot#tako Aar$#erak zirelako 8.lona 2''20 161:.
Garai (orretan al$aketa asko gertat# ziren emak#meak erem# p#blikora
(#rbiltzen (asi zirelako1 (ala nola1 (ezk#ntza1 lana eta aisial$ira begirako al$aketak.
/rliAioak eta zientziak elkarren arteko gatazka bizi z#ten #ne (onetant,e m#gimen$#ak
egon ziren genero i$entitateetan.
/n el Pmbito espaol1 la (istoriogra%Ra %eminista (a resalta$o el $esarrollo $e
importantes cambios1 $#rante las $Qca$as $el ?einte H $el treinta1 respecto al
acceso $e las m#Aeres a tres Pmbitos $el espacio pTblico0 la e$#cacin me$ia H
s#perior1 el trabaAo asalaria$o en el sector terciario H en las pro%esiones liberales
H la accin polRtica H social. 8.lona 2''20 14:
14
/rem# pribat# eta p#blikoaren arteko $istantzia lab#rtzen Aoan zen1 na(iz eta
(aien arteko (art#*emana beti egon izan $en. Gizonek %amiliaren bizi*estrategietan eta
#galketaren prozes#an z#ten parte (artzea ap#r bat (an$it# z#ten1 eta bizitza p#blikoan
eta antolak#ntza sozialeko egitasmoetan emak#meen presentzia (an$iagotzen (asi zen
8Aresti 2''10 2'-:
/mak#meek gizonekin zit#zten (arremanetan botere maila (an$it# z#ten eta
$#inago agert# ziren1 onarpen soziala eta erem# legal1 laneko eta (ezk#ntzakoan botere
(a# areagot#z. 2oni ge(it# be(ar $iog# emak#meak1 ama izanik1 babest# be(arreko
gizakiak zirela1 askatas#na eta aipat# berri $#g#n boterea m#rriztera zetorren
pentsamol$ea. 9estal$e1 eta gorago aipat# $#g#n mo$#an1 amatas#na zen emak#meen
pat#a. 2ortaz1 esk#bi$e eta betebe(arren banaketan eragin (an$iena azken (onek izango
z#en1 $#$arik gabe 8baita al$aketak onartzeko ala arb#iatzeko ne#rria ere: 8Aresti 2''10
1-2*1-&:.
5.2.1.1. Concepcin Arenalen ama soziala eta Gregorio Maraonen
bereizketa generikoa.
Concepcin Arenalen proposamenaren araberako emak#me i$eala ama
sozialarena izan zen0 DB#lce1 casta1 gra?e1 instr#i$a1 mo$esta1 paciente H amorosa 8N:
trabaAan$o en lo =#e es Ttil1 pensan$o en lo =#e es ele?a$o1 sintien$o lo =#e es santoE
8.lona 2''20 214:. /rem# pribat# eta p#blikoaren arteko m#gak la#sotzera zetorren
ere$# (a#. /mak#meen nag#sigoa mantentzen z#en sentimen$#en eta moralaren
arloetan baina al$i berean erem# p#blikoan parte (artzera b#ltzatzen zit#en 8.lona
2''20 214:.
Ama sozialaren eragin erem#ak bene%izentzia1 (eziketa eta ekintza soziala
ziren. ;;. men$earen le(en (ereneko klase er$iko %eminismoarentzat ere$# irmoa izan
zen (a#. 8.lona 2''20 214*215:
Maraonek m#n$#a bi plano paralelotan ik#sten z#en0 mask#linoa1 al$e batetik1
eta %emeninoa1 bestetik. 2onekin batera banakoak b#kat#gabeko izakiak ziren
berarentzat1 generoaren i$ealen ik#spegitik (obe zitezkeenak. /mak#meek bere teorien
15
al$e egin zezaten Maraonek s#stat# z#en %eminitatearen $#intas#nean zetzan gakoa.
8Aresti 2''10 24':
/$onola ere1 ez zion inoiz g#t,iagotas#n %emeninoan sinisteari #tzi. +e,#en
arteko $esber$intas#na e$o bereizketa izan zen bere lanaren al$erik esang#rats#ena1
baina bere arg#$ioetan mask#linitatearen goraipamena agertzen zen %emeninoak
be(erago #tziaz. )eminitatea nerabezaroa eta gizonen (el$#tas#naren artean kokatzen
z#en. 8Aresti 2''10 244:
Gregorio Maraonek %amiliaren erre%ormarako egitasmoaren or$ezkaria zen0
gizonen menperak#ntza bermatzen z#en eta al$i berean gizonek emak#meenganako
boterearen ge(iegizko erabilera sa(iesten saiatzen zen. Dlo =#e importa es =#e el H#go
ine?itable se imponga por el =#e man$a sin insolencia H se reciba sin (#millacin por el
=#e obe$eceE 8Maraon in Aresti 2''10 25'*251:.
5ol %emeninoa betetzeko $errigortas#na eta (onek ekartzen $it#en on$orio
lazgarriak agert#ko zaizkig# /leizegiren lanetan1 emak#me ere$# tra$izionala eta
mo$ernoa a#rrez a#rre Aarriz eta m#gak gain$it#z ere bai.
5.2.2. 1estuinguru kulturala &linguistiko8literarioa(
)or#en galerak1 k#lt#ran erreakzioa ekarri z#en1 gorago esan bezala0 Euskal
/izkundea. ",omin Agirreren 'uamendiko lorea 8le(en e#skal nobela1 1-: izango
$#g# narratiban aipagai. 1-5!ra arte o(it#razko nobelaren itzalean egongo $a e#skal
eleberrigintza 8.asagabaster 2''2C Glaziregi 2''1:. 7rte (orretan ",illar$egiren
$eturiaren egunkari ezkutua argitarat#ko $a 8plazer estetikoak gi$at#takoa1 ez $a Aa$a
(elb#r# i$eologiko e$o erliAiosoa $it#ena1 e$o bestela esan$a1 nazioa eta e#skara:.
1-&'eko (amarka$an1 berriz1 .izar$i1 .a#a,eta eta Gri,e $ira poesian
or$ezkariak 8kalitatezko poesia aberria salbatzeko1 e#skara: 8Gtaegi 2'':. /ta
antzerkian "oribio Altzaga 8161*1-41: $a garai (orretako erre%erentzia gorena
0 D
/#skal
antzerkiaren kalitate*maila gorat# z#en1 bere aintzin$ari eta mais#aren UMartzelino
+oroaV (errikoitas#nari #ko egin gabeE 8Al$ekoa 2''1 15&:.
16
4oan Mari "orreal$airen lan mar$#lean ik#s $ezakeg#nez 81--!:1 1!6tik
1-&5era antzerkia izan zen ge(ien argitarat# zen genero literarioa 8argitarat#takoaren
a41&: eta 1-&6tik 1-!5era1 berriz1 poesia 8na(iz eta narratibak (#rbiletik Aarrait# zion1
a2!1- eta a2&1rekin (#rrrenez (#rren:. 2ortaz1 on$oriozta $ezakeg# /leizegik
(erritarren artean arrakasta z#en genero literarioa a#kerat# z#ela.
Euskal /izkundea izenez ezag#tzen $en m#gimen$#a1 berez1 ;>;. men$earen
azken zatira arte atzerat# be(arra $ago1 bere %r#it#rik gailenenak 1-25*1-&6 bitartean
eman bazit#en ere. Gtaegiren lanean irak#rri $ezakeg# <izk#n$earen m#gimen$#ak bi
Aatorri ezber$in $it#ela1 le(enengoa1 ;>;. men$earen azken zatian /#skal 2erriko
(egoal$eko la# (irib#r#etan sort# ziren erak#n$e e#skaltzaleek eragin$ako 'ldizkarien
mugimendua eta bigarrena ing#r# politikoa k#tsat# z#en +abino Arana Goirik sort#riko
mugimendu abertzalea. 8Gtaegi 1--40 56:. /leizegik <izk#n$ean parte (art# z#ela esan
$aiteke.
1-1an $#g# <izk#n$eko m#garririk nag#sienentako bat0 /#sko >kask#ntza
erak#n$e sort# berriak bere le(en kongres#a egin z#en Gatin eta (onek e#skal k#lt#ran
aztarna erabakigarria #tzi z#en gerra arte. Gatiko 9atzarrean /#sko >kask#ntzak e#skal
(izk#ntzaren arloan (art#riko erabakirik garrantzits#ena /#skaltzain$ia1 e#skal
(izk#ntzaren aka$emia sortzea izan zen1 la# Al$#n$ien lag#ntzaz
41
8Gtaegi 1--40 5!:.
Euskal festak eta $ore &okoak ere aipat# gabe ezin $it#g# #tzi0 D7rr#an1 15&.
#rtean1 Antoine B\Abba$iek eman zion (asiera .ore*Aokoak antolatzeariE 8"ole$o 1--0
6-: eta gero 2egoal$era ere zabal$# zen ospakiz#n mota (a#1 genero literario
$esber$inei e#skaraz garatzeko a#kera emanez. /leizegik Bonostiako /#skal 4aietako
le(iaketetara a#rkezt# zit#en bere le(en antzezlanak1 baita irabazi ere.
/spainiako gobern#ak /#skal 2erriarekiko (art# z#en Aarrera ametitzen ez
z#tenen artean 8N: Gro (ar Aen$e eskolat#a zen (ori1 est#as#n ekonomikorik
gabe bizi zirenak1 kleroa1 pro%esio liberaletako Aen$ea1 baserri e$o l#r*sailen
Aabeak1 etab. 8N: 2oriek ireki z#ten il$oa1 $ir#a emanez e$o i$atziz eta
irak#rriz1 e#skal leien$ak i$atz zitezenC (oriek b#ltzat# zit#zten oro(ar beste
41
2izk#ntzaren aka$emiaren sorrera )rantzian ;K>>an eta /spainian ;K>>>an gertat# zen. /#skararen
kas#an 2en$aiako bilera 1-'1ean izan zen.
1!
genero batz#1 lirika eta $ramatika besteak beste1 .ore*Aokoen antolamen$#ari
eskerC (oriek argitalpenei lag#n$#1 al$izkarien e$o argitalet,een bi$ezC (oriek
i$atzi .ore*Aokoetarako na(iz al$izkarietarakoC (oriek izan sarritan al$i berean
i$azle eta irak#rle 8"ole$o 1--0 1-2:.
2ego /#skal 2erriari $agokionez1 batik bat Gip#zkoako eta 9izkaiko (errietara
m#gat#ko $a e#skal irak#rle potentziala "ole$oren (itzetanC (a#ei @a%arroako
iparral$ekoak eta Arabako bakanen bat bat# be(ar zaie. 2iriekin ez $ago ia kontatzerik.
/san $aiteke Bonostia soilik gel$itzen $ela1 9ilbon ere er$al$#ntze*prozes#a a#rrera
Aoan $a eta 8"ole$o 1--0 5':.
/#skara nekazal klase in$ibi$#alista eta kontserba$ore (orren kom#nikazio*
tresnatzat gel$it#ko $a batez ere 8"ole$o 1--0 51:. A$ministraziotik eta
irakask#ntzatik kanpo gerat# zen e#skara na(iz eta aintzat (artzeko a(alegin batz#k
egon ziren. /#skararen al$arrikapena Dge(iago $ela intelligentzia baten m#gimen$#a
(erri*m#gimen$#a bainoE 8"ole$o 1--0 5!:. 2a# $ela eta1 a#kera ona izan zen
antzerkia i$aztearena1 irak#rri be(arrean1 antzezt# egiten baitziren /leizegiren lanak1
Aen$e ge(iagorengana ailegat#z.
Art#ro Campionek gazteleraren eta e#skararen egoera sozioling#istikoa agerian
#zten $# bata eta bestea kali%ikatzeko garaian0 gaztelera Dleg#a sabia1 a$ministrati?a1
literaria1 polRticaE $aC e#skara1 berriz1 Dleng#a rTstica H p#ramente %amiliarE. /gin$ako
ibilbi$earen on$oren1 izan ere1 (orrela (el$#ko $ira ;>;. men$e (onen azken (erenera
8"ole$o 1--0 64:.
/#skara ezin izan $aiteke e$ozein igorleren kom#nikazio*tresna. M#n$#*
ik#skera (onekin e$o1 ze(azkiago1 (izk#ntzarekiko eta (izk#ntza (orren (izt#nekiko
(orrelako ik#spegiarekin1 ezin konta e$ozein ga#zaC ezta e$onork ere. 2izk#ntzaren
ik#spegi (onek berak errazten z#en gertaera nobleak kontatzeko erabiltzeaC gertaera
(a#en s#bAekt#ek (izk#ntza paregabe (orretan mintzat# be(arko $#te eta pertsonaia
$#inak izan 8"ole$o 1--0 116:. 2orra (or /leizegirentzako erronka1 emak#me ir#$i
i$eal eta tr$aizionaletatik irteteko a#sar$ia.
1
2izk#ntza eta irak#rleei b#r#zkoak esan ostean1 garaiko eragileak aipat#
be(arko genit#zke1 batez ere1 4ose Ariztim#o1 Aitzol. Garai (artako poesiari b#r#z eta
.izar$i*.a#a,eta*Gri,e (ir#koteari b#r#z (itz egitean 'itzolen belaunaldia izen$atzen
$#te batz#ek garai (artako #zta poetiko e#skal$#na. 1-&'ko (amarka$an i$atzitako
artik#l#etan azaltzen $a literat#raren zereginari b#r#z Aitzolek $#en i$eia eta nola $#en
literat#ra k#lt#r proiekt# orokorrago baten barr#an kokat#rik.
7rte (a#etan /#ropako (izk#ntza minorizat#en bilakaerari b#r#z $#en
ezag#pena eta egin $it#en (a#snarketek proiekt# oso bat mol$atzera eraman z#ten
/#skal 2errian ere (alako <izk#n$ea gerta ze$in 8Gtaegi 1--40 1'':. .iterat#rak (erri
zapal$#en pizk#n$eetan zeregin garantzits#a $#ela #ste z#en Aitzolek eta (a# izan zen
<izk#n$eko gai zentraletako bat 8Gtaegi 1--40 51:.
Garaiko e#skal$#nen Aarrera nagi eta eza,olazkoak kezkatzen z#en Aitzol.
1-&4. #rtearen literat#r balantzea egiterakoan1 nabaritzen $#en $esorekarik (an$iena
/#skal 2errian irakiten zegoen giro politiko eta sozialaren al$ean1 (izk#ntzak eta (onen
literat#raren bilakaerak z#en bizitza gel$oa $a. 8Gtaegi 1--40 11-:. 9alantze (orretan
.izar$i eta Gri,eren lan literarioa kritikatzen z#en e#skara lan$#egiak %reskotas#n %alta
z#ela esanez. 2orrela1 Aitzolen ab#r#z1 <izk#n$eko poetek ezin izango z#ten
irak#rlegoa erakarri1 ezta e#skal k#lt#rara (#rbil$# ere. 8Gtaegi 1--40 1!!:
1-&1tik 1-&4ra literat#r*eztabai$a #gari egon zen1 beraz1 .izar$i1 .a#a,eta1
Gri,e eta Aitzolen artean 83ortazar 1--50 1!*1:. /ztabai$arako gaiak poesia zaila eta
errazaren arteko kezka 8klasizismoa1 sinbolismoa:1 e$o salmentak eta
(errikoitas#na izan ziren. /#skal poesiaren norabi$ea zegoen (onen g#ztiaren
oinarrian1 4on 3ortazarren #stez1 gal$era batean lab#rbil$# $aitekeenaC zer egin be(ar
zen1 poesia narratibo za(arra1 bersozalea1 ala lirika eraberritzaile sinbolistaZ 83ortazar
1--50 1:. 4arraian kont# (oni b#r#z Gtaegik ematen $it#en on$orioak0
Aitzolek e#skal literat#ra plani%ikat#1 antolat#1 bi$erat# eta nolabait k#$eat#
zitekeela #ste izatean1 literat#rari berari b#r#zko ik#sp#nt# batez ere artistikoa
z#ten (ainbat i$azleri min eman eta kalte egin zion. 8N: 2alere1 8N: eragile
aparta izan zen1 gainerakoan sakabanat#egia1 in$argabet#egia eta noragabet#egia
zegoen e#skal literat#raren bi$eei zentz# bat ematean1 betebe(ar bat ematean1
1-
eta batez ere1 a(al izan z#en ne#rrian1 azpiegit#ra eskaini ziolarik. 8Gtaegi 1--40
121:
.iterat#rak1 besteak beste1 sinismen erliAiosoen e$o i$eologia politikoen
eramailea izateko %#ntzioa $#1 eta (ori aprobet,at# na(i izan z#en Aranak literat#ra
e#skal nazionalismoaren a$ierazpen i$eologikoetako bat izen$at# z#enean1 i$eologia
nazionalistaren mese$etan 8Be la GranAa 1-21 1-:. Gerra 6ibilaren a#rreko literat#ra
tesi literat#ra $a nag#siki1 pertsonaiak abstrakzio (#tsak $ira 8onak eta gaiztoak: eta ia
beti ematen $a errealitatearen interpretazio liriko eta s#bAektiboa 8Be la GranAa 1-21
1-':.
@arratibari begirat#ta e#skal eleberriaren sorrera $a#kag# garai (onetan ",omin
Agirreren esk#tik Ana "ole$oren tesian argi ik#s $aitekeenez. >$azle (onek1 besteak
beste1 4oanes artzaina eta Ana 4o,epa et,ekoan$rea 8eta ama1 Aakina: emango $izkio
e#skal literat#ra eta imaginarioari1 ga#r eg#nera arte (el$# zaizkig#n bi arketipo
nazionalistak e$o ir#$ikapen (egemonikoak e#skal literat#ran.
/san $a prosa narratibo i$atziaren (astapenetan leien$ak $atozela kronologikoki
alegien on$otik. .eien$a (a#en bi$ez erromantikoek (ain gogoko zit#zten
aintzinako $enborak $esk#brit#ko $it#zte e#skal leien$agileek1 e#skal
l#rral$ean bertan atzera begira Aarrita. Atzera begirat# eta (orra (or e#skal
(istoria gizon ospets#z1 a#sartez1 zintzoz1 askatas#n zalez betetaC eta %ig#ra
(oriek ibilal$i berri bat (asiko $#te e#skal leien$etan $enboraren Aoanean ia
a(antzirik baze#$en ere. 2ala plazaratzen $ira Aitor1 An$eka1 Grr#el arpeko
z#(#rra1 .ekobi$e1 6ara1 Gken$o1 /lkano1 AreizagaN1 le(enal$iaren
(an$itas#naren lek#ko. 2oriek eta (orien antzeko beste askok e(ot#ko $#te
loriaz betetako e#skal a#rre(istoria eta (istoria. 8"ole$o 1--0 1':
42
Mo$ernitateak ekarri z#en krisi aroan1 al$aketa garaian1 Ana "ole$ok leien$etan
ik#sten $# iragana miti%ikatzeko eta ere$# i$ealtzat (artzeko Aoera. )or#en galerak
eragin$ako askatas#n %alta1 %ab#letan men$eetan atzera Aoz eta erromatarren a#rkako
42
Gogorat# >aki Al$ekoak bere Euskal literaturaren historian $ioena0 /leizegik bere le(en bi lanetan1
leien$en eragina izan z#ela1 ze(azki Arakistainen 7radiciones vasco cantabras eta El baso&aun de
Etumeta.
1-'
borrokak gogorat#z lort#ko $#te. /ta 4ainkoaren egarria aset#ko mair#en a#rka borroka
eginez1 G#r#tze +ant#aren izenean 8"ole$o 1--0 1'-:.
4&
@arrazio (istorikoa izango $a (ortaz1 "ole$oren #stez1 gerra gal$# $#tenen
oi(artz#na eta A#sti%ikazioa eta errealitateak #katzen $ienaren bila abiat#ko $ira (orra
8"ole$o 1--0 11':. 2izk#ntzaren arazoa1 tra$izio %alta eta o(it#rarik gabeko
irak#rlegoa $ela me$io1 ;>;. men$e b#kaerako e#skal i$azleak kontaketa (istorikoak
(a#tat#ko $it# plazaratzeko1 ing#r#ko (izk#ntzetako kontaketekiko anakronian eroriz0
eleberri errealista*nat#ralisten garaian eleberri (istorikoak egingo $it#1 eta (oni
a#tonomiarik eman ezin eta moralizat#1 irakatsi egin be(arko $#. 2eroi $emoniako eta
problematikoen garaian1 (eroe tinko eta irmoak sort#ko $it#1 ia epopeia epiko batekoak
izan zitezkeenak 8"ole$o 1--0 1-4:.

Be la GranAak nazionalismoen Aaiotza (istorizismoarekin eta
erromantizismoarekin lotzen $it# /r$i Arora begira Aartzen $irenean eta mito berriak
sortzen $it#ztenean e$ota tokian tokiko (izk#ntzen eta k#lt#ren berpiztean 8/#ropan
baino geroago gertat#ko $ena /#skal 2errian1 ;>;. men$earen bigarren zatian1 (ain
z#zen: 8Be la GranAa 1-20 1-1:.
.ab#rt#z esan $aiteke1 eleberri (istorikoa $#g#la1 5a%ael 5o$rig#ez Marinek
$ioen mo$#an1 la no?ela mPs tRpicamente romPntica 8"ole$o 1--0 2&4:. )orma
literario (onen bi$ez1 na(iz kontaketa lab#rragoen bi$ez1 e#skal i$azleek e#skal
(istoriaren iraganera itz#liko $it#zte begiak arbasoak ezag#tzeko1 arbasoen izaera eta
Aokabi$eak atzemateko. )orma literario (ori bi(#rt#ko $a erromantizismoak $akarren
abertzaletas#naren lek#ko narratibo. 8"ole$o 1--0 2&5:
/leizegiren kas#an esan $ezakeg# bat egiten $#ela tesi literat#rarekin eta
Aranaren $otrina zabaltzeko asmoarekin. 9aina al$i berean1 erromantizismoaren
korrontearen eraginik ere izan z#en Aorrat#tako gaietan itzal batz#k topa $itzakeg#la1
eta1 Al$ekoaren 82'': arabera1 leien$en eragina ere izan z#en.
4&
9i gatazka (a#ek topat#ko $it#g# /leizegiren lanetan ereC $oretin erromatarrak eta *arbien a%rikarrak.
1-1
<asa gaitezen1 beraz1 $isk#rtso eta test#ing#r# (a#ek $akartzaten on$orioak
ikertzera 8ir#$i1 (arreman eta praktikak: eta begiratzera /leizegiren eta garaiko beste lan
batz#etan nola islat# ziren eta zein erresistentzia bi$e (art# zit#zten.
1-2
III' A.ALA'
Irudika,enak, testuak eta
erresistentziak
"' Sarrera orokorra
>>. atalean ikert# $it#g#n egilea eta bere lanaren parametro espazio*tenporalez
gain1 bere garaiko eta bizilek#ko $isk#rtso (egemonikoak ere a#rkezt# $it#g#nez1
m#rgil gaitezen orain bere antzezlan nag#sietan agertzen $iren genero eta nazio
i$entitateen ir#$ikapenen ikerketan.
2ori egin a(al izateko bitan zatit# $#g# atal (a#0 2asteko1 Nazioaren ohorez
izen$at# $#g#n garaian i$atzitako (ir# lanetako ir#$ikapenak (art# $it#g# konparagai0
*arbie 81-1!:1 $oreti 81-1: eta *aine 81-&2:. Garai (artako ir#$ikapen batz#ekin
erkat# eta $esber$intas#nak 8/leizegiren ekarpenak: alet#ko $it#g#.
4arraitzeko1 A#toe,ilio garaian i$atzitako Erauso Katerie 81-62: lanean
/leizegik a#kerat#tako pertsonaia (istorikoaren ir#$ikapena beste egile batz#ek (oni
b#r#z egin$akoarekin konparat#ko $#g#. 2orrela1 pertsonaia (onen a#keraketa
sinbolikoa eta /leizegiren irak#rketa e$o interpretazioa ikert# a(al izango $it#g#.
A#rreko atalean ik#si $it#g#n $isk#rtso (egemonikoek eman$ako ir#$ikapenak
ipiniko $it#g# /leizegik proposat#takoen a#rrean eta mo$# (onetan konprobat# a(al
izango $#g# zenbateraino onartzen z#en g#re egileak status #uo*a eta zenbateraino
egiten zion erresistentzia sistema (orri. Al$i berean1 De#skal emak#meaE batz#ek eta
besteek nola ir#$ikatzen z#ten aztertzean1 azalerat#ko zaizkig# tal$e sozial (orien
arteko botere (arremanak1 bai generoari baita nazioari lot#takoak ere.
1-&
' Nazioaren ohorez garaia 7Garbie, Loreti eta Gaine8
.eien$ek eta eleberri (istorikoek (erri (onen sorrera eta sorrera (onetako
gizakien eza#garriak aztert#ko $it#zteC o(it#razko eleberriek1 berriz1
e#skal$#nak nolakoak $iren esango $ig#te1 na(iz eta berez nolakoak $iren baino
ge(iago nolakoak izan be(arko l#keten esan eta gizaki (a#en Aokabi$e moralen
aztertzaile e$o $eskribatzaile baino ge(iago ara#tzaile izan 8"ole$o 1--0 2'2:
Ana "ole$oren tesitik (art#tako aip# (onetan ik#si $ezakeg# orain arte alet#
$it#g#n $isk#rtsoetako e$#kiak $irela literat#ran agertzen ziren ir#$ikapenak1 ir#$iak
e$o pertsonaiak1 eta ga#zapen mo$#an1 Aarrait# be(arreko ara#a ematen z#tela. Ara#a
ematean m#gak marrazten zit#zten eta a#rkaritza estrategiarekin1 sistema binarioari
Aarrait#z eta onak S gaiztoak bereizketa manikeoarekin1 egin be(arrekoa eta ezin zena
egin a$ierazten zitzaien garaiko e#skal$#nei.
3atalina /leizegiren test#ing#r#a ezag#t# eta gero begira $ezag#n bere garaiko
lanetan1 bereak barne1 zein $isk#rtso1 ir#$ikapen eta (arreman agertzen $iren. 2orrela1
agerian gerat#ko $ira egile (onen begira$a eta bertan egin$ako ekarpenak. Garaiko
e#skal emak#me ere$#garriak eta arb#iagarriak zeintz#k ziren azalerat#ko $ig#te
ir#$ikapenok.
/mak#mezkoek or$#ko antzezlanetan 8garaiko genero literario (errikoienean:
nazioa biologikoki1 k#lt#ralki eta sinbolikoki 8M#?al*Ba?is: nola birsortzen z#ten. 2ona
(emen1 beraz1 e#skal emak#meen ir#$i (egemonikoak eta /leizegik proposat#takoak
elkarrekin konparat#ta.
.iterat#r lanen konparaketa (a# ga#zatzeko erabili $it#g#n irizpi$eak (ir# izan
$ira0 3atalina /leizegik lan$#tako genero literariokoak izatea 8antzezlanak:C berak
i$atzi z#en garaikoak 8;;. men$eko le(en bi (erenak:C eta garaian lan$#tako 8eta lan
(onetan aztert#tako: bi $isk#rtsoak agertzea 8generoa eta nazioa:. 2a#e,ek $ira1 (ortaz1
konparagai erabili $it#g#n lanak0
A: Antzerki nazionalista 8er$araz i$atzitakoa eta 9ilbon kokat#takoa:0
1-4
+abino Aranaren $ibe 81-'&: eta @icolas Kiarren Nerea 81-12:.
9: /#skal antzerkia 8e#skaraz i$atzitakoa eta Bonostian kokat#takoa:0
"oribio Altzagaren Neskazar 81-24: eta Antonio .abaienen %alent)o alargun
81-62:.
C: /#skal emak#me i$azleen antzezlanak 8gerra*a#rrekoa eta gerra ostekoa:0
"ene M#Aikaren Nekane 81-22: eta Maria Bolores Agirreren 'ukeraren
maukeran azkenean okerra 81-5':
44
.
2izk#ntzari b#r#z esan1 e#skararen egoera $iglosikoaren on$orioz ing#r#ne
er$al$#n eta e#skal$#nak topat#ko $it#g#la (elb#r# abertzalea $#ten lanen artean ere.
2ona (emen "ole$oren esk#tik egoera ling#istikoaren $eskribapena0
9ilbon garat#ko $en antzerkia ez $a e#skara (#tsean izangoC Bonostiakoa1 al$iz1
bai1 na(iz eta (emen ere kas#ren batean e$o beste elebi$#na izan. 9ilbon ;>;.
men$earen b#kaeran sort#ko $en antzerkia antzerki elebi$#na e$o gaztelera
(#tsezkoa izango $a. 2ego /#skal 2erriko ;>;. men$e b#kaerako (irietan
nabarmena $a gazteleraren nag#sitas#na0 Gasteiz eta >r#ea erabat gaztelat#ta1
9ilbo prozes# (onetan etengabe a#rrera X eta 9ilbo $a /#skal 2erriko (iri*
kontzentraziorik (an$iena1 bakarra ez esateagatik*1 men$e amaieran batipat
er$al$#na bi(#rt# arte1 Bonostia gel$itzen $a (irib#r#rik e#skal$#nen bezala.
8"ole$o 1--1 4:
9eraz1 $isk#rtsoari $agokionez1 nazioa eta generoari b#r#zkoak bilat#ko $it#g#
lanotan 8nolakoa izan behar da euskalduna edo euzkotarraB eta nolakoak izan behar
dira gizon2emakumeakB gal$erei erantz#ten $ieten ara#*sortak:. >r#$ikapenei
$agokienez1 emak#me*pertsonaiak ikert#ko $it#g# bereziki 8a#rreko $isk#rtsoen ere$#
eta ir#$ikapenak $iren ik#steko: eta %eminitateSmask#linitateari ere erreparat#ko $iog#.
Amaitzeko1 generoen arteko (arremanei b#r#z ere o(ar pare bat egingo $it#g#1 boterea1
a#toritatea eta a#tonomiarekin lot#takoak alet#z.
44
Azken lan (a# lib#r#tegi eta $ok#mentazio zentro batz#etan D9akarrizketaE izenb#r#arekin katalogat#
$#te.
1-5
3atalina /leizegiren (ir# lan a#kerat# $it#g# erkaketa egiteko0 *arbie 81-1!:1
$oreti 81-1: eta *aine 81-&2:. 2ir# lan (a#ek (a#tat# $it#g# Nazioaren ohorez epean
egin$akoak $irelako. Garai (orretan Jatsu 81-&4: ere ba$#g#1 baina >>. atalean esan
bezala1 aspal$i $ago $esagert#ta eta bilat# $#g#n arren1 ezin izan $#g# topat# eta beraz1
aztergai izan.
.anok aztertzeko irizpi$eak $isk#rtso nazionalista eta %eministetan
oinarrit#takoak $ira eta oinarri teorikoetan azal$# $it#g#nak0 al$e batetik eta nazioari
gagozkiola1 +abino Aranaren Aainkoa1 arraza1 (izk#ntza1 legeak eta (istoria parametroak
$it#g# Be la GranAak 81-2: antzerki nazionalistari b#r#zko bere lanean a$ierazten
$it#en oposaketekin batera0 1.* Antzinakoa ?s. mo$ernoaC 2.* @ekazal giroa ?s. (iria eta
&.* /#skal$#nak ?s. espainiarrak. 4arraian Be la GranAak garai (orretako antzezlanen
gainean egin$ako $eskribapena0
/l teatro ?asco contemporPneo 8en e#skera H en castellano: =#e nace en
Bonostia H 9ilbao a %inales el siglo ;>;1 se caracteriza0 /n primer l#gar por ser
#n teatro $e tesis1 al ser?icio $e #na i$eologRa ?as=#ista o nacionalista 81'4:. M
en seg#n$o l#gar1 por re$#cirse bPsicamente a $os tipos0 1. /l teatro $e
ispiracin (istrico*legen$aria1 =#e es contin#a$or $e la literat#ra romPntica H
%#erista 8poesRa H narrati?a: $el siglo pasa$o1 $ramatiza los mitos ?ascos1 8N: 2.
/l teatro $e carPcter cost#mbrista 8N: presenta las $os ?Ras Xr#ralista H
antiin$#strialista* 8N: pre$omina (asta la G#erra Ci?il 8N: e incl#so se
prolonga en la posg#erra 8N:. /l teatro es8N: con%irmacin $el marco general
$e la literat#ra ?asca $e los siglos ;>; H ;; 8N: /ste carPcter instr#mental $e
la literat#ra ?as=#ista H nacionalista1 pro$#ccin c#lt#ral $e i$eologRas H
mo?imiento polRticos concretos 8%#erismo H tra$icionalismo1 primeroC aranismo1
$esp#Qs:1 (ace =#e se repita con %rec#encia los mismos temas e i$Qnticos tipos
$e personaAes1 (asta con?ertirse en constantes o tpicos1 =#e p#e$en ser
%Pcilmente clasi%ica$os H es=#ematiza$os 8N: tres gran$es blo=#es1 =#e
representan en %orma $#alista H mani=#ea los principales antagonismos entre
elementos positi?os 8A: H negati?os 89:0 1. antig^e$a$ ?s. mo$erni$a$C 2.
campo ?s. ci#$a$C &. ?ascos ?s. espaoles 8Be la GranAa 1-21 22-*2&1:
1-6
/lement# positibo eta negatiboen $#alismoari b#r#z "ole$ok ze(azten $ig#
e#skal kontaketek gaitzetsi egin $it#ztela in$#strializazio*g#neak konta*lek# bezala0
Azaltzen $irenean1 kontaketen kokag#neei Xbaserria1 itsas port#ak1 men$iak1
e#skal (erriskak* kontraAartzeko azaltzen $ira1 $ela lek# %isikoaren eta
pertsonaien $eskripzioan1 $ela (a#en ekintza eta izaeretan. >n$#strializazio*g#ne
(a#ek $ira sozialismoaren (aziaren ernetokirik garrantzizkoenak. 8"ole$o 1--1
1!:.
.lonak1 berriz1 or$#ko egoera azaltzeko element# politiko eta i$eologikoek
$e%initzen zit#zten bi m#n$# ze#$ela azpimarratzen $#0 mezetara Aoatea1 nazionalista
izatea eta e#skal$#na izatea1 batetik1 eta erliAioaren kontrakoa izatea1 sozialista e$o
kom#nista eta ez e#skal$#na izatea1 bestetik. 8.lona 2''20 1'2:.
2ir# ikertzaile (a#ek esan$akoetatik on$oriozta genezake oso argi ze#$ela
$isk#rtso e$o i$eologia nazionalistak marrazten zit#en m#gak0 antzinatas#na1 nekazal
giroa e$o (erria1 e#skal$#ntas#na eta erliAioa ziren onart#tako eta lan$# be(arreko
erem#ak.
2onekin batera1 kont#an izango $it#g# antzezlanotan agertzen $iren generoei
b#r#zko $isk#rtsoak eta ir#$iak 8pertsonaiak: eta1 (orretarako1 kritika %eministaz
baliat#ko gara1 M#?al*Ba?isek $ioena Demak#meek nazioa biologikoki1 k#lt#ralki eta
sinbolikoki birsortzen $#teE1 Gilbert eta G#barren emak#me pertsonaien $oble e$o
$#alismoak 8ainger#a eta m#nstroa: eta Gonzalezen nortasun bidegurutzea1
atzerritartzea eta t)apel orohartzailea oinarritzat (art#z (asieran.
2orrez gain1 garaiko emak#mearen ir#$i i$eala zenbateraino b#ltzatzen z#ten
aztert#ko $#g# lan (orietan1 ezkontza1 amatas#na1 mo$a1 maitas#na eta $esioa bezalako
gaiak nola Aorratzen $it#zten ikert#z eta rol %emeninoaren eza#garriak1 betebe(arrak eta
m#gak azalerat#z.
<ertsonen arteko (arremanak eta banakoen zoriontas#n eta interesak ere kont#an
izango $it#g# g#re azterketa (onetan. Azkenik1 ira#pena*al$aketa pareari ere begirat#ko
$iog# e#skal emak#me literarioek $#ten boterea1 a#toritatea eta a#tonomiarekin batera.
1-!
9este (itz batz#etan esanez eta a#rrekoa lab#rbil$#z1 e#skal$#ntas#na1
abertzaletas#na1 krista#tas#na eta emak#metas#n*%emeninotas#naren eraik#ntzak
berrirak#rri 85ic( 1-&:1 kontra*irak#rri 8+pi?ak 2'': eta $eseraikiko 8Berri$a 1-!1:
$it#g#.
'"' Irudika,enak
2.1.1. ibe &3rana 1'03(
2as gaitezen1 beraz1 garai (orretan i$atzi ziren eta a#kerat# $it#g#n lan
(egemoniko*ere$#garriekin. Aranak $ibe 81-'&: i$atzi z#en men$e (asieran eta bertan
atzerritar batekin maitemintzen $en emak#me gazte abertzale bat $a#kag#. 9ake garaian
bere aitak atzerritarra onartzen $# bere alabarentzako senartzat.
9aina gerra garaia $atorrenean etsai bi(#rtzen $a eta or$#an .ibek
bidegurutzean aberriarekiko ala gizon (orrekiko sentitzen $#en maitas#netatik bat
a#kerat# be(ar $#. Aberriaren al$e egingo $# e#skal$#nak borrokan ari $irenean
ik#rrina esk#an $#ela bere aberki$eei animoak emanez. Gr$#an za#rit#ko $#te eta
za#rien on$orioz (ilko $a.
Aranak martiri bi(#rt#ko $# $ibe 8(il baino le(en .ibek esaten $# pozik (ilko
$ela aberriaren al$e:1 bere na(i pertsonala be(ar kolektiboaren a#rretik ipintzeagatik
zigort#z al$i berean. /zkontza mistoak ez ziren onartzen (asierako e#skal
nazionalismoan eta1 (orren on$orioz1 .ibe atzerritartu egiten $#te 8Gonzalez:0 ara#aren
$esbi$eratze mo$#an ir#$ikatzen $#te bere sentimen$#a eta nazioari egin$ako
traiziotzat Aotzen $#te (ierarkia ez onart# izana0 D+# principio Uel $e +abino AranaV $e
p#reza racial con$ena la e,istencia $e matrimonios mi,tos 8el mestizaAe entre ?ascos H
no ?ascos:E 8Be la GranAa 1-21 1!-:.
9eraz1 na(iz eta garai (artako $isk#rtso generikoak emak#meentzako
(elb#r#tzat ezkontza eta amatas#na ipini1 $isk#rtso nazionalistak ara# (orri mestizaiaren
$ebek#a erantsiko $io.
1-
$oretirekin konparat# a(al $#g# $ibe1 .oretik ere aberria e$o maitas#na
a#kerat# be(ar $it#elako. 2ala ere1 .oreti e#skal$#n batekin maitemin$# $a1 eta bera
abertzalea $a1 (ortaz1 egin be(ar $#ena1 le(enengo borrokat# eta irabazi1 eta gero
ezkontzaren prestaketetan pentsatzen (astea $a.
Antzezlanaren (asieran bere amonak esaten $io ezkontza eta maitas#na bezalako
Dt,orakeriakE a(azteko1 bestelako Degipen gogorrenE a#rrean 8gerrari b#r#z (itz
egitean:0
AMG@A Aitak1 nik esan$a1 bazekin .arok maite a#ela...
.G5/"> "a zer esan $#Z
AMG@A Gngi zerizkion1 .aro1 g#t,i bezin m#til biotz*$#n1 z#zen ta ongillea
$alako.
.G5/"> 8Amonari m#s# emanaz: /skerrikasko1 amona. A# pozao
AMG@A /z geiegi alait# nere billoba. Graingoz beintzat1 ongi $akin ezin
$ezakeala .arok1 orrelako t,orakerietan geiegi b#r#rik Aarri.
.G5/"> ",orakeriakZ
AMG@A Grrela $it#n ta1 g#k1 e#skal$#nok1 $abilzkig#n egipen gogorren a#rrean
ipii ezkero...
.G5/"> 8@egarti: .aro gizagaAoao @ere pozak azt# erazi $it1 eriotza #rrian
$abilzkiz#la.
AMG@A /rromatar iltzalle ta arr# oiek1 e$on#n ta baztar g#zietan negarra ta
naigabea zabal$#az1 l#$iaren Aabe egin $it#n. "a ala ere ase ez... 8+#ts#:
Alperrik zebiltzan ba*$a1 g#k ez $izkiag# aseko... ez... /#skal$#n*erria
ez $a z#en otsein izangoC /rnio on$ora etorri zerate1 baan ortik a#rrera
etzerate sart#ko. /z... ez. 86*!:
9aina (emen tinkoago manten$#ko $a .oreti bere senargaia baino1 ez .ibe
bezala1 a(#l agertzen $ena atzerritarraren zalantzarik gabeko erabakiaren on$oan
8gerran e#skal$#nen kontra borroka egingo $#ela $io1 (ala agin$# $iotelako:.
.arok1 bere senargaiak1 elkarrekin i(es egiteko proposat#ko $io eta gerra
a(azteko1 atzean #zteko. .oretik ezetz esango $io eta borrokara bi$aliko $# it,aroteko
1--
esanez. 9i$e batez esan1 *ainen ere antzeko zerbait gertatzen $ela. 2ona (emen test#
pasarte biak.
.oreti ba(it#ta $ago erromatarren et,ean eta .aro bere bila Aoan $a1 bera
askatzera. 9aina erromatarrek e#skal$#nei 3arisio eta .aroren arteko borroka bat
proposat# $iete1 bakea eskainiz (orren ostean0
.A5G Goazen etaN
.G5/"> 8/i)ka bat i)il egonda gero: /z .aro0 ez noa.
.A5G @olao
.G5/"> Gel$it# bear naiz.
.A5G 6ergatikZ
.G5/"> 9#rr#ka ori nigatik egingo $a.
.A5G 9ai1 noski.
.G5/"> @ik al$e egin ezkero1 b#rr#karik egingo ez $a1 pakea gal$#ko $a1
taN
.A5G 6erZ Grain$ao bezela g#$ari Aarrait#ko $iog#.
.G5/"> /#zkel$#nen atsekabe*samiak l#zatzea izango litzake.
.A5G 9aan... 8sutsu: Goazen .oreti.
.G5/"> /z .aroC g#re anaien zorionaesk#etan $eg#1 ta atzera egitia1
a#lkeri*lotzagarria izango litzake. 9erak1 neri emen gel$itzia ta
z#ri arerioakin b#rr#katzera Aoatea eskatzen $ig#te... Ag#r...
8$oreti la)terka et)e barrura &oaten da:.
.A5G 8Deituaz: .oreti1 .oreti1 .oreti... 8/itin batean egon ondoren:
Garratz*samia $a egin bearra. 6#k .oreti Aberriaren al$ez egin
$ez# or$ea ta nik ere egingo $et 8$aro bulartsu ta bat batetan
atadira &oaten da:. 8!6*!!:
Gainek maite $#ela entz#n berri $# "ze$arrek eta (orren a#rrean elkarrekin
(an$ik #rr#n Aoateko proposatzen $io0
"6/BA5 Gaine1 ene Gaine1 goazen l#$iaren azkeneko m#t#rrera eta an
azke1 eragozpenik gabe alkar maitas#nak emango $ig#n zorionaz
ase gaitezen. 4a#ngoikoak berak nai $# #rtietan amest# $eg#n
2''
zorion ori. /sk#etan Aartzen $ig#la ik#sten $ez#Z 6ein e$erra
izango $an g#retzako bizia1 zein alaHa bere,ten $eg#n l#$i
ba,tarra1 zein argi $is$ia goizetan zabaltzen $an eg#zki
maitagarria.
GA>@/ 8<ozik: /ne orrelako zorionik... GeHegia ez ote $aZ
"6/BA5 /ta zergaitikZ /z $a naikoa1 g#re izate g#ztia oso*osorik bestien
al$ez Aarri $eg#larik orain$ao egin $eg#naZ /z $a geHenak eta
legez artzen $#ten esk#bi$ea g#k orain eskatzen $eg#naZ /z $a
g#k nabaitzen $eg#n zoriona bestiena bezin z#zen*bi$ezkoaZ
Aberriak eman$ako itza... Abizena1 "ar$ets et,ean betetzen $ez#n
lek#a... +ortal$ean1 nik $a#katan arazoa... Gnek g#ztiak zerbait
a#n$ia $asa... g# gabe $ana taA#t#ko $a or$ea1 norbaitek g#re egin
bearrak beteko $it#... ta g# Gaine1 ene Gaine...
GA>@/ G "ze$aro
"6/BA5 Azke gera1 a#rkezten zaig#n zoriona art#ta1 zorat#rik bizitzeko.
GA>@/ @ik ez $akit1 z#re itzak zoratzen na#tela baizik.
"6/BA5 Gaine maitagarria1 bai eztits#a azaltzen zatzai$alao
GA>@/ 6ein e$erra $an bizia1 ene "ze$ar... 89at batetan iz#t#ta bezela:
6er erokeri $a a# or$eaZ "ze$ar1 z#az nere a#rretik1 Aarrait# z#re
bi$eari1 z#re izena garbi ta ospets# gor$eaz... "ze$ar1 z#k1 z#re
itza AanZ @ik nere senarra zanen ama bakarrik iltzen #tziZ @ora
Aoan zaig# b#r#aZ Ag#r1 "ze$ar1 ag#r... nere eginbearra orain
"ar$etsen $a ta z#ria... an1 trat#an1 sortal$ean... 8Aterontz $agi
Mil$ek sartzera egiten $#ala:. 81!:
.oretiren aip#an $a#kag# Gonzalezen t)apel orohartzailea e$o
nazionalismoaren nag#sitas#n eta le(entas#na beste $isk#rtsoen a#rretik 8ik#s *eneroa
eta nazioa ikerketa lerroa azpiatala >. atalean:. Al$e batetik1 abertzaletas#na borroka
$esber$inen arteko (ierarkian le(ena eta garrantzits#ena izango $a eta1 bestetik1
kolektiboaren na(ia norbanakoaren $esioa baino le(en egongo $a.
@orberaren $esioaren a#rrean balazta sartzea emak#meen esk# izango $a1
krista# ona izatea baita emak#meentzat (aiei egokit# zaizkien betebe(arrak on$o egitea
2'1
eta tentazioak #,atzea1 bi$e onetik Aoateko ar$#ra $#te1 moralaren ar$#ra emak#meek
bait#te1 eta (ori $a a#rreko bi pasarteetan argi ik#si $#g#na.
/#skal$#nen (i$algia ere azpimarratzen $a kont# (onetan1 e#skal$#nen arteko
ki$etas#na in$art#z. )amilia era tra$izionala eta g#tarrak kontzept#a $it#g# parez
pare1 kom#nitatearen lokarria1 tal$earen partai$e izatearen (an$itas#na eta (onek
iraganarekin $#en lot#ra1 etorkiz#nean ere ira#pena bermatzen $#ena. *arbien ere
%amiliaren izen ona mantentzearen ar$#ra agertzen $a 87gartezar bere aitonaren
(itzetan:1 *ainen izen (ori gal$#ko $en bel$#rrez $a#$en bitartean0
7GA5"/6A5 >oiz ez $a nire asabengatik on besterik esan. 9eere ez
$#te 7gartetarrak1 beren b#r#ak1 eg#zkiaren argira
agertzeko1 lotsa izateko ezer egin. >ng#r# oetan $an et,erik
zarrenetakoa $a1 ta eg#n$ao neretarrak1 gaizki itz egiteko
bi$erik eman ez $#te. /ta orainZ 4a#ngoikoak $aki1
7garteko aitonarengatik esango $it#ztenako ... @ere
antzinakoak irabazitako izen ona gal$# $etala beintzat...
/ta orretarako larogei #rte izatera irit,i naizo 4a#nao A#
Aakiik zergatik lenago atera ez nin$#z#n l#$i negargarri
onetatikZ @ere billobaren izen ona gor$etzeko #tzi
nin$#z#n1 eta nik ori egiten Aakin ez $et. >zen ori
l#rperatzen #tzi $iot1 eta lotsaz estali $it#t nere eg#n
lab#rrak. /riotzak1 eriotzak bakarrik argit#ko $# nere
bizitz ill#n a#. Atozkit eriotzao Atozkit la,tero >zaera
lotsagarri onen zama geHegizkoa $a neretzat. /z $et
geHago bizi nai. >l nai $et... la,ter... bereala... @on$ikZ
@olaZ... 855*56:
Gaineren kas#an seme*alabarik ez $agoenez abizena gal$#ko $#tela $a e#ren
kezka1 Mil$e Gaineren amaginarrebak (ala $iosk#0
M>.B/ G#rekin or$ea ilko $a "ar$ets gaztel#a1 bere abizen alts#a1 ta bere
e#nkitako kon$aira. /ne seme laztanao > izango aiz azkeneko
2'2
"ar$etso >re amak ire ta ire a#rrekoen izenari bear bezela azken
ori ematen Aakingo $ik 84oatera $agi:. 81!:
Abizena1 %amiliaren et,ea1 aberriaren (istoria eta tra$izioa $ira nazio
i$entitatearen z#tabeetako bat eta1 ik#si $#g#n bezala1 /leizegiren lanetan err#z
agertzen $en markoa.
/n la constr#ccin $el imaginario nacional ?asco el emblema 4a#goikoa eta
.agi 6ara1 el caserRo1 la %amilia $e estr#ctracin troncal1 H los $erec(os H
$eberes asocia$os al linaAe H al solar patrimonial1 res#ltaron ser #na %#ente $e
rec#rsos estQticos H $e re%erentes ar=#etRpicos inagotables para tal empeo. /n
s# a%Pn por recrear #n pasa$o =#e se rec#perara en #n %#t#ro H =#e se
constit#Hera en conteni$o mRtico %#n$acional1 c#erpo $octrinal H senti$o $e la
nacin ?asca1 el mo$elo $e la %amilia troncal H $el caserRo res#ltaron ser
metP%oras =#e o%recRan sing#lares competencias. <or #n la$o1 la pertenecia a la
casa creaba lRmites entre los =#e po$Ran certi%icar s# origen $e pertenencia a #n
apelli$o H a #n linaAe1 H los =#e no po$Ran A#sti%icar esa proce$encia H1 en esa
me$i$a1 res#ltaban e,cl#i$os $e la nacin 8N: compaerismo pro%#n$o1
(orizontal 89ene$ict An$erson: 8N: ig#alitarismo ancestral 8.lona 2''20 16!*
16:
Aztertzen ari garen bi lanak $a#$e1 $ibe eta $oreti1 antzineko $enboretan
kokat#ak. 9ietan erak#sten $izkig#te garai bateko pertsona eta o(it#rak1 ere$#garri eta
ikasgai1 amonak .oretiri #sa$io za(arrak kontatzen $izkionean k#lt#raren transmisioa
eginez0
AMG@A Gngi $en1 ongi. /mak#me langillea izan bear $inN ta1 antzinatik
Aztain*alabai zetorkig#n izen e$er ori. 9eren ezkon bearkietan1 bi
amabiko mai$ire1 ta beste bi amabiko ator1 ioren lag#ntzik gabe1
berak1 beren esk#z egiak1 azal$# izan $izkiten beti. 86:
/#skal$#n eta espainiar pareei $agokionez para$o,ikoa $a gertatzen $ena1
a#kerat# $it#g#nen artean1 gaztelaniaz i$atzitako lanetan bakarrik agertzen $elako
2'&
kontrako pare (a#1 e#skaraz i$atzitakoetan (izk#ntzaren al$eko balorazio positiboa
inplizit#ki $oalako antzezlana i$azteko a#kerat#tako (izk#ntzan.
9e(in eta berriro errepikatzen $ira leitmotiv bezala e#skal$#nen askatas#n na(ia1
krista#tas#na1 a#sar$ia1 leialtas#na1 ontas#naN Geriza t,iki batz# gorabe(era1
balore (a#ek a#rkit# $it#zte ;>;. men$eko azken (ereneko i$azleek aintzinako
$enboretara eginiko bi$aianC (ain z#zen1 beren garaian gal$# $iren e$o galtzen
ari $iren baloreak. >ragan $enborarekiko nostalgia lag#n1 ba$ir#$i azken
a(alegina egin na(i $#tela norabi$ea erak#s $ezaketen ere$# onei i$atziaren
bi$ez e#tsiz eta ere$# t,arrak baztert#z. 8N: 2ala1 bere na(ien arabera (istoria
erreala %izkionalizat# eta ere$# bikainak eskainiko $it#zte0 a(#leziarik gabeko
izaki irmoak1 tinkoak1 zi#rrak1 ere$#garriak. Gal$#ta e$o galzorian $a#$en
baloreak sostengatzen $it#en tal$e soziologiko zabal baten oi(artz#n1 baserrietan
entz#ngo $it#zte kontalari (a#etako askok erlat# (oriek1 A#,t#*A#,t# (iria
baserriari nag#sitzen ari zaion #ne (istorikoan. Askatas#na al$arrikat#ko $#te1
%or#ak Xaskatas#n (orren zaintzaileak* gal$# $ireneanC krista#tas#na ateismo
mo$ernoaren atarianC %amilia eta (onen barnean gor$e be(ar $en (ierarkia X
aitona1 aita1 semea*1 balore (a#ek kolokan Aartzen ari $iren #nean. 8"ole$o 1--1
114:
2.1.2. !erea &9iar 1'12(
Kiarren Nerea 81-12: $a gaztelaniaz i$atzitako beste lana eta $enboran
(#rrengoa. @erea protagonista (irian bizi $a 89ilbon: eta negozio gizon baten alaba $a.
@e#rasteniaren
45
gaitzak Aota $ago eta (errira bi$altzen $#te1 bere izekoren et,era eg#n
batz#k pasatzera1 bertan osat#ko $elakoan. 2an DbizkaitarraE
46
$en me$ik#
e#skal$#narekin maitemin$#ko $a eta bizipoza berresk#rat#ko $#. Azkenean1 bere aitak
me$ik# gazteari (irira Aoateko eskat#ko $io (erriko giro Dosas#nts# eta AatorraE (irira
eraman $ezan.
45
@e#rastenia ;>;. eta ;;. men$ean asko erabili zen termino psikopatologiko bat $a. +intomak nekea1
a(#lezia1 antsietatea1 zorabioak1 b#r#ko mina1 s#minkortas#na eta trist#ra $ira. 6ibilizazio mo$ernoetako
gaitza zen eta sozialki emak#meen gai,otas#ntzat Aotzen zen. +en$abi$e mo$#an atse$ena a(olkatzen zen
eta (orren on$orioz emak#me asko (iritik al$entzea e$o et,ean giltzapetzea ekarri z#en1 Kirginia Fool%
e$o C(arlote <erkins Gilman i$azleen kas#etan bezala. 9igarrenak D"(e HelloJ paperE i$atzi z#en egoera
itogarri eta Aasangaitz (a# $eskribat#z.
46
Aranaren $otrinaren Aarraitzailea1 abertzalea.
2'4
AsR1 los aires $e la al$ea irPn a p#ri%icar a=#ela atms%era empobreci$a1 ?icia$a1
corrompi$a $e la capital1 $esin%ectPn$ola $e tanto elemento e,trao como (a
?eni$o en estos Ttimos tiempos a ani$ar en ella con?irtiQn$ola en #n p#eblo
cosmoplita1 (Rbri$o1 sin carPcter. 8Kiar 1-120 !4:
Me$ik# gazteak argi $a#ka bidegurutzea agertzen bazaio 8aberria ala @erea:
zein bi$e (art#ko $#en 8abertzalea $en (einean eta (ierarkia argia $enez1 gogorat#
t)apel orohartzailea1 aberriaren al$e egingo l#ke:. 9itartean (iriko me$ik#ak 8@erearen
betiko me$ik#a eta bere aitaren lag#na $enak: emak#meen izaerari b#r#z azalpenak
ematen $izkio @erearen aitari0
.as m#Aeres1 amigo Bon )rancisco1 tienen s# corazn como los (ombres1 H
acaso mPs gran$e H mPs repleto $e ansias1 $e an(elos H $e =#ereres =#e el
n#estro. /l (ombre p#e$e elegir a =#ien le plazcaC la m#Aer no. A Qsta slo toca
esperar. M en %#erza $e esperar1 #nas1 las menos1 $esesperan1 H otras1 las mPs1 se
tornan pPli$as1 en%ermizas1 ne#rastQnicas 8N: en tales casos el Tnico
reconstit#Hente e%icaz es el amor 8Kiar 1-120 6-:
2or $a#kag# @ereari gertat# zaiona0 emak#mea $a eta ezin $# bere etorkiz#na
erabaki 8norekin ezkon$#1 ezkon$# ala ez1 maitas#nagatik e$o betebe(arragatik: eta1
klase alt#koa eta (iritarra izatea egokit# zaionez1 gai,ot# egiten $a eta it,aroten gerat#.
/mak#meak ezin $#elako $esioa sentit#1 besteek $esirat# be(ar $#te bera. 4arrera
pasiboa (art# eta zain egon be(ar $# 8(ori zioen be(intzat or$#ko tra$izioak:.
A partir $el siglo ;K>>> (abRan proli%era$o los libros $e con$#cta para las
$amas1 encomiPn$o a las A?enes el sometimiento1 la mo$estia H la abnegacinC
recor$an$o a to$as las m#Aeres =#e $ebRan ser angelicales 8N: s# papel en la
creacin $e esas ?irt#$es $el eterno %emenino $e la mo$estia1 la gracia1 la
p#reza1 la $elica$eza1 la #rbani$a$1 la $ocili$a$1 la $iscreccin1 la casti$a$1 la
amabili$a$ H la cortesia 8N: las artes $e agra$ar a los (ombres. 8Gilbert L
G#bar 1--1 &:
2'5
*ainek ez $a#ka ne#rasteniarik. 9erak maite $#ena1 "ze$ar1 beste batekin
ezkontzen ik#si be(ar $# eta ezkon$# be(ar $enarekin ezkontzen $a1 (onen
zoriontas#na bakarrik le(enetsiz 8"ze$ar Gainerekin maitemin$#ta egon arren:. 2ala
ere1 /leizegik sarit# egingo $# emak#me krista# ona izateagatik bere senarra eta bere
maitearen emaztea (ilez eta azkenengo moment#an (asierako maitemin$#ak elkart#z.
*aine lanean ere herria ?s. hiria oposaketa agert#ko $a. G(it#ra eta bizimo$#
$esber$inak egongo $ira batean eta bestean baina le(enengoa bigarrenaren gainetik ipini
be(arrean bela#nal$i kont#a $ela a$ieraziko $ig# egileak1 za(arrak (errian $a#$e
g#st#ra eta gazteak (irian 8na(iz eta (erriaren al$ekoak eta (iriaren kontrakoak irak#rri
$aitezkeen lan (onetan:.
Mil$e emak#me za(arrak 9le$atik 8(iritik: "ar$etsera 8(errira: Aoan na(i $#.
9ere morroi /lok ere na(iago $# (errian bizi0
M>.B/ 9etiko ag#rrao N/rbesteaN ene maitea besoetan. An or$ea1 bion
zai1 senarra1 aita1 biok zait#ko gait#an gizon z#zen kements#a.
6er oroimen laztanako Goazen goazen "ar$etsera oroimen
oHetatik gel$itzen $an ga#za bakarra. "ar$ets g#re et,era nere
zorion a#n$ienak eta naigabe garratzenak ik#si $izkiana0 nero
negar parren a#rreko izan $enana. Gaine1 bearrekoa zai$an
ing#ratzen $iten men$i tontorrak ik#stea1 bertako aizea arnastea1
bere /lizetako izkila entz#n eta bertan obirat#ak zegozten g#re*
g#rien al$ez nere malko otoitzak eskeintzenN 815:
/.G An$rea1 neertzat 8sic: 9le$a bere e$ertas#n g#ztiakin1 #tsa1 il#na1
tamala $a1 bertan nere b#r#a bakarrik1 oso bakarrik arkitzen
$etala. /z bai $a emengoa g#re izaerao 8N: "ar$ets ain $a g#reo
815:
*ainen ere gizon*emak#meen izaerei b#r#z (itz egingo $ig#0 .eti emak#me
gazteak esango $# Dzein (#tsak $iren gizonakE eta 5agota ag#reak erantz#ngo $io Deta
zein zailak emak#meakE. Gainek .etiri $iotso D/rabili $enan askatas#na1 nik lez ge(iegi
a#rkitzen $in1 emak#mearentzat batez ere. /z bakik emak#meak ona izate (#tsarekin
2'6
ase be(ar1 izan eta (ala,e agertzea be(arrekoa $iala esana baitzegonE. Mil$e emak#me
za(arrak berriz D.etiren abotik oraingo ozteak azaltzen $iten izate arin1 zentz#gabea
ezin eraman $iatE 8El D-a 1-&21 ik#s JJJ.(emeroketa.com :.
9eraz1 emak#mearen rol men$eko eta esanekoa azpimarratzen $it# Gainek eta
izaera (ori it,#ra egokiarekin erak#tsi be(ar $ela ere bai 8ez baita na(ikoa ona izatea1 on
it,#ra ere izan be(ar $a eta:. Gaine lanean Mil$e emak#me za(arrak .eti gazte
pinpirinari (#rrengoa esaten $io0 D/rabili $enan azkatas#na1 nik lez geHegi arkitzen $in1
emak#mearentzat batez ere. /z bakik emak#mea ona izate #tzarekin ase bear1 izan eta
ala,e agertzea bearrekoa $iala esana baitzegonN A#n$iak a#n$ia or$ea1 ta
zerbaiterako "ar$ets abizen ospets#a $aramanE 8:.
9estal$e1 emak#me tra$izionalaren ere$# (egemonikoari mo$ernitateak
proposatzen $#en emak#mezkoa kontraAartzen $io1 bere na(iari Aarraitzen $iona1 bizitza
gozat# na(i $#ena1 bere b#r#a apaintzea g#statzen zaiona. /mak#me DaskeE (a# zigort#
egingo $# azkenean1 pertsonaia (onek bere b#r#az beste egingo bait#. .etik Gaineri
kontatzen $io aspal$i banat#ta bizi $irela bera eta "ze$ar eta Gainek $iotso bere rol
tra$izionala beteaz lort#ko $#ela "ze$ar bere on$ora b#eltatzea0
./"> 9ata bestearentzat AaHoak ez gait#nala U$a egiaV1 "ze$arrek bere
emazteari1 berari begira1 bere naHa beteaz1 biziera il#n1 i,il*gel$ia
eskatzen baitzionN 8s#ts#: "a1 Gaine1 l#$ia zabal maitagarria
$enC $agizkion batza AaHak1 $is$i*zaliak1 Aarraitzen $iten gizonak
emak#me naikeri t,ikienak1 s#mat#ta betetzen alegintzen
$it#enak1 g#re a#lkeriak ere gorat#ta aintzat#rik. /resi gain
a#t#ak1 #sai bakan lil#ragarriak $agiten bi$e lorat#anN batz#en
eta bestien t,alo artean1 nere gaztetas#n eta $iotenez
e$ertas#nakaz1 bi$e orretan garale ibiltzen1 ez ote $en atsegin
zoragarriaZ
GA>@/ 9ai. 9i$e orren azkena or$ea1 aspertzea $en1 aspertze il#n tamala1
.eti ga,oa.
./"> /ta ik nola $akin oriZ
GA>@/ Minen beko zoriona ere1 g#re bearra beteaz baizik iri,ten ez
$iag#lako.
2'!
./"> 9earraN1 bearraN1 zala ta il#na $en.
GA>@/ /z1 nai izatea $en lenengo bal$intza. "a "ze$ar lako gizon alt,a
baten maitas#naren lag#ntza1 bigarrena. 81':
Gero1 Mil$e et,ekoan$re za(arrak esango $# .eti Dga,#a1 apalki asko bere
senarrarekin onek nai $#an eran bizitzera oso*osorik etsita $agoE 81':. Ap#r bat geroago
.etik bere b#r#az beste egitea erabakitzen $#enean1 beste ga#za batz#en artean1 (a# $io0
./"> /ta $iotenez1 nik g#ztia netalarikN. Gaztetas#na1 e$ertas#na1
emaitz*$eHa $ir#aC maitas#na ere bai1 "ze$ar1 ni bere naHera
pi,ka bat mak#rt#ko ba nintzake1 oso*osorik nereganat#ko n#ke
ta. @ork lan ori art# or$eaZ @ai ta ere1 ezingo n#ke0 nere barr#a
ezag#tzen $et ez $ala gogoaren a#rka egiteko AaHoa. /z naiz ez
Gaine. 8N: Gnela gaera1 9le$a #ri e$errari1 ni garale naizela l#$i
goi a#n$iari1 garaizko ag#r zolia emango $iot nire arpegian
zim#rrik eta begietan laorik ik#steko lek#rik #zten ez $iotala.
6im#rrak1 ile z#ria1 zartzaroao NGo Nez1 ez1 lenago eriotza. 812:
@erea Arestiri irak#rri a(al $iog# 82''1: mo$a eta it,#ra gatazka sinboliko
bi(#rt# zirela1 pribat# eta p#blikoaren arteko m#gak ze(azten zit#zten gaiak
eztabai$atzen zirelako (a#ei b#r#z (itz egiterakoan. Garai (artan pentsatzen z#ten
emak#meen askatas#n continuum*a a$ats eta gona lab#rrekin (asten zela1
makillaAearekin Aarraitzen z#ela eta ka%etegietan sartzeko a#kerarekin b#kat#. 2a# $a1
erem# p#blikoan lek# bat eginez 8.lona 2''20 &'*&1:.
/mak#meak ing#r#koak lim#rt# na(ian ibiltzea ere1 pinpirina izatea1 8co#ueter-a
$elakoan ibiltzea: emak#me berriaren ir#$ikapenaren beste osagai bat zela argitzen $#
@. Arestik 82''1:. Gsagai (a# $a1 %eminismoarekin batera1 nartzizismo %emeninoaren
bi a$ierazpenak ;;. men$e (asierako $isk#rtso (egemonikoarentzat 8berekoikeria eta
gai,otas#narekin lotzen zit#zten #galketaren kontrakoak zirelako (aien #stetan:. >$eal
tra$izionalaren a#rka agertzen ziren bi (a#ek1 maitas#nerako eta amatas#nerako
ezga#zak zirela esaten z#ten 8Aresti 2''10 1'&*1'4:.
2.1.3. !ekane &:ujika 1'22(
2'
Nekane 81-22: $a $enboran (#rrengoa eta M#Aikak i$atzitako lan (a# #meentzat
$ela esanez (asi be(ar gara. Mez#a soila eta z#zena $a0 krista# onak izan be(ar zarete
eta (orrek saria eta zoriona ekarriko $izkiz#e. Antzezlan (onetan bi a(izpa aberats
agertzen $ira olgetan eta kalean neska pobre bat ik#sten $#te1 (aien et,e on$oan $agoen
amabirAinari otoitz egiten. An$ramarien presentziari b#r#z "ole$ok (#rrengoa $io0
.eien$a izenb#r#pean a#rkezt# ziren mirarien m#n$#ra ge(iago (#rbiltzen
gait#zten erlat#ak ereC (a#etan Ama 9irAinak (artzen $# lek#rik ge(ien. /rlat#
(a#ek ere le(enal$ian $it#zte s#straiak1 aintzinako $enbora ze(azgabeanC eta
zerbait gor$etzen $a orainal$ian gertaeraren lek#ko. Antig#ako Ama 9irAina1
9egoakoa1 >tziarkoa1 ekarriko $ira erlat#etara. 8N: /rlat# mariano (a#en
on$oan1 beste batz#k gizakien Aokabi$eek nolakoak izan be(ar $#ten irakastera
Aoko $#te1 gaiztakeriak m#n$# (onetan bertan zigort#z1 bizitzarako ara#ak
ezarriz. G#rasoei zor zaien errespet#a eta obe$ientzia bi(#rt#ko $a kontagairik
Aorienetakoa eta k#tt#nenetakoa1 g#rasoen esana lege eraikiz 8N: /#skal$#nei
aintzinatik $atozkien o(it#ra onak gor$etzeko $eirik ere ez $a %altako 8"ole$o
1--1 112*11&:
A(izpa batek pentsat#ko $# bere et,eko ma$ariak lap#rt# $it#ela eta besteak
esango $io pobrea izateagatik ez $ela gaizkilea. Azkenean Aakingo $#te lap#rra beste bat
izan $ela eta neskatoa1 @ekane1 gai,orik $#en amaren al$e otoitz egitera besterik ez $ela
(araino Aoan. Azkenean a(izpen amak ost#tako ma$ariak emango $izkio @ekane
neskato pobreari.
3aritatea eta otoitza $ira emak#me abertzalearen egitekoak $isk#rtso
nazionalistan1 k#lt#raren transmisioaz gain1 Aakina 8/leizegiren lan g#ztietan agert#ko
$a eskale1 elbarri eta Aen$arteak baztert#tako g#ztienganako err#kia eta lag#ntza
a$ierazpenak:.
/saterako1 *arbie lanean1 .arrain aita eta .i$e alabaren arteko elkarrizketa (a#
$#g# Ma# sorginari b#r#z 8et,e a#rrean (erritar batz#ek bera Ao na(ian $abiltzala:0
2'-
.A55A>@ Grain ere1 Ma# aztiarekin $#te zerbait. Askotan esaten
$iz#t1 .i$e1 ez $etala nai emak#me ori emen agertzea.
.>B/ 3#pigarria $a ba ga,oao Gaera1 a#zoki$eak #ste $#ten
aako ga,toa ez $# izan bear. 8$ide alt)atzen da eta
le!otik begiratzen du:.
.A55A>@ 6#retzako g#ztiak onak $ira. Grain$ik ez $i$az#
iorengatik esan ga,toa $ala. 8berriz ere o!uak entzuten
dira esanez:
8barrenen: Grio Grio
.>B/ Aitao 4otzera $iAoazo /mak#me ori et,era sartzera noa...
.A55A>@ /z $ez# orrelakorik egingo.
.>B/ Aitao @ere amak ere 8G.9.: k#pi$a zion1 eta berak ere
sart#ko z#en... 8'tadian emakume karra)i bat entzuten
da:.
.A55A>@ @ai $ez#na egiz# ba... 8$ide la)terka &oaten da atzeko
sarreratik: 8!:
/ta (onekin lot# $ezakeg# i$entitatearen eraik#ntzan tesi (onetatik baztert#
$#g#n klase kategoria. .iterat#r lanotan igortzen $ig#ten mez#a $a e#skal$#nen artean
klase $esber$inak ez $irela oztopo1 beste k#lt#ra batz#etan bezala1 (a#ek $enak
krista#ak ba$ira 8krista# za(arraren ir#$iaren nag#sitas#na a$ierazten $ig# (onek1
kapitalismoaren (ierarkiaren a#rrean elizarena Aartzen $#telako:.
.a i$ea $el ig#alitarismo ?asco por encima $e las clases H $esig#al$a$es sociales
8...: la 5eligin 8N: H la <atria 8...: son los criterios H sentimientos esenciales
=#e $isting#en a los seres (#manos entre sR1 por encima $e la $i?isin
socioeconmica en clases. 8Be la GranAa 1-21 154*155:
"entazioa eta sakri%izioa ere gai nag#siak $ira g#re egilearen lanetan1 na(iz eta
maitas#narekin lot#ta egongo $iren beti1 $esio pertsonalarekin 8na(i kolektiboaren
azpian ipiniko $ena be(in eta berriro:.
>rak#rle e#skal$#nari ez zaizkio e#skaraz eleberri antiklerikalak eta klerikalak
(el$#ko. A#kerarik gabe1 g#ztiak klerikalak izango $it#. 2onela1 e#skara
21'
m#n$#*ik#skera bakar baten igorpen tresna bi(#rtzen $a. 2ortik at gel$itzen
$enak beste (izk#ntza batera Ao be(arko $#. 8"ole$o 1--0 2':
"est# klerikalez eta Aarrait# be(arreko ere$# katolikoaz ing#rat#ta egonik1 ez $a
(arritzekoa gorago aipat# $#g#n Gainek bere maitas#na sakri%ikatzea berarekin
matemin$#ta zegoen gizonaren zoriontas#na le(enetsiz e$o Garbiek1 a$ibi$ez1 maite
$it#enak zorionts# ik#stea na(iago izatea bere zoriontas#na lortzeko a(aleginak egitea
baino1 Aokaera (orrek (eriotza ekarriko $ion arren. Garbieren (itzak0
GA59>p/ 8*arbie biari U.i$e eta >boniV begiratuaz: 9ai zorionekoak
$iralao 9aa niN Garbie ga,oao @egar egitea besterik etzaiz#
gel$itzeno 6ergatik1 nere biotz ga,oa1 ain gora igo nai izan $ez#Z
Grra orain bea Ao. 9arr# barr#nean ezk#tat#ko $it#t nere
samintas#nak1 iort,ok ere Aakin gabe. /rr#kigarri gel$itzen ba*
naiz ni1 zoriona izan $ezala >bonek1 maite $et etao 9ai1 maite $eto
82:
GA59>p/ /z $a biotzeko zarrazta$ak bezelako oazerik. /z eta naigaberik
naitas#nak sortzen $it#benen antzekorik. 8&6:
GA59>p/ 9ai1 ta maite $etalako >bonen zoriona #ts*#tsa nai $et 8&!:
GA59>p/ 4a#na1 eman zai$az# egin bear $etana egiteko in$arrao 8*oruntz
begiak &asoaz: 6er#an1 zer#an izango $a nere gogoak egingo $#en
in$arraren saria. 9ai1 argi iks#ten $et l#$i a# #tzi bear $etalaC
ezag#tzen $et nere bizia nigan$ik $iAoala. 85':
<ortaera (onek rol eta %#ntzio %emeninoekin $#en lot#ra azpimarratzen $ig#te
segi$an0
UGina .ombroso en s# in%l#Hente libro 'lma de mu&er en los aos ?einte H
treintaV sit#aba el centro ?ital $el (orizonte %emenino %#era $e ellas mismas. .os
$emPs eran el p#nto $e re%erencia $e las m#Aeres H s# $e$icacin a ellos s#
%#ente principal $e satis%acciones 8N: .a n#e?a i$enti$a$ t#?o =#e asimilarse a
211
acti?i$a$es =#e t#?ieran a los $emPs como centro $e interQs. .a enseanza1 los
c#i$a$os1 el ser?icio a los $emPs no contra$ecRa los $icta$os $e la %emini$a$
8.lona 2''20 -1*-2:
2.1.4. !eskazar &3ltzaga 1'24(
;at#r$ia $a (#rrengo antzezlanaren protagonista1 "oribio Altzagaren
Neskazarra 81-24:. @eskaza(ar ez geratzeko (elb#r#arekin1 (erriko gozogile
abeslariarekin ezkontzea erabakiko $#1 3itolisekin. 9aina ezkontzeko bezperan g#t#n
bat Aasotzen $#1 "omasena1 Ameriketara emigrat# z#en bere gaztaroko senargaiarena.
9ertan esaten $enez1 Ameriketatik b#eltan $atorkio senargaia eta berarekin
ezkontzeko prest $ago. ;at#rrek 3itolisi1 gozogileari1 ezkontza bertan be(era geratzen
$ela esango $io eta gero "omas1 in$ianoa1 bi$ean istrip# batean (ilko $a. ;at#rrek
3itolisi ezkontzeko eskat#ko $io or$#an eta (onek ezetz esanez neskaza(ar gerat#ko
zaig# ;at#r.
Altzagak ;at#r zigort# egiten $# bere $esioari Aarrait# $iolako eta erabakiak bere
onerako (art# $it#elako. 2onez gain1 kome$ia erabiliz barregarri #tzi $it# ;at#r eta
3itolis1 $agokien genero eza#garriak ez $it#ztelako betetzen1 m#ga gain$itzen
$#telako
4!
.
;at#rrek gozogileagatik $io D(orrelako senarrarekin galtzak nik izango nit#zkeE
8&6. orr: eta osabak 3itolisengatik (#rrengoak esaten $it# Dgizon gizona $anak a#rpegi
latzagoa be(ar $#1 gizarte ge(iago1 (ogei e$o (ogeita bost baso sagar$o e$aten $akiena1
bi(ar $anian1 mozkorral$i bat (arrapatzen $#enaE 8&&. orr: eta (a# ere irak#r $ezakeg#
Dezkon$# ezkero batek gizon it,#ra (art# be(ar $ik. +agar$#ak egiten $# gizona 8N: ta
emaztiaren egitekoa1 berriz1 karra,i egiteaE 85-. orr:.
Antzezlan (onetan garaiko bel$#r bat agertzen zaig#C genero rol mask#lino eta
%emeninoen al$aketa1 na(asketa1 $esgerpenari bel$#rra. /mak#meak or$#ra arte
gizonezkoenak ziren erem# eta lanak betetzen (asi $ira ap#rka*ap#rka 8>. m#n$#
4!
2orrela antzezlana ik#stera $oazen emak#me eta gizonei1 Dnolakoak izan be(ar $irenE esaten $ie1 baita
Dnolakoak ez $iren izan be(arE. Genero rolak $e%init#z eta m#gat#z1 ara#*(a#steak barrearen bi$ez
zents#rat#z.
212
gerrarekin batera: eta oso argi m#gat#ta ze#$en genero nortas#nak kolokan Aarri $ira1
(arrezkero.
2or $a#kag# et,e (orretan no zen to esaera za(arrak a$ierazten $#en arrisk#a1
<er# eta Mariaren ip#int,oetan agertzen $en irakaspena e$ota garaiko beste lan
literario batz#etan ere agertzen zaig#na 8.abaienek 1-&5ean i$atzitako *izon
bizarpeituti eta emazte bizartsuti $a a$ibi$e argienetako bat1 (a# Gi(enarten esaera
batetik (art#takoa $ena1 bi$e batez
4
:.
"ene M#Aika eta Maria Bolores Agirreren lanetan izan ezik1 atal (onetan
konparagai $it#g#n beste antzezlan g#ztietan ezkontza $a gai zentrala. <rotagonistak1
baita antzezlanen izenb#r#ak ere1 emak#meak $ira eta emak#meei begirako lanak $ira
8(a#ek bete be(ar $it#zten ara#ak eta Aarraibi$eak emateko:.
/ta e#skal emak#meen bizitza*proiekt#a1 orain g#t,i arte1 ezkontzea eta seme*
alabak izatea izan $a. ;>;. men$eko emak#me i$azle ingelesek ere ezkontzaren
ing#r#ko eleberriak i$azten zit#zten1 (ori baitzen e#ren bizitzetan eragin (an$iena
izango z#en gertakarietako bat
4-
. /zkontzen ez zirenak moAa sart# e$o neskaza(ar
geratzen ziren 8le(ena positiboa eta bigarrena negatiboa1 prostit#zioaren a#kera ez
$elako agertzen e#skal i$azlanetan:.
3lase ertaineko eta goi*mailako emak#meen bizi*proiekt#a e$o (elb#r#a
ezkontzea zen1 esan $#g#n bezala1 baina garai (orretan ezkontzaren krisia $elakoa
gertat# zen 8;;. men$earen le(en (erenean: eta (orren on$orioz1 klase ertaineko
emak#me asko neskaza(ar gerat# zen1 ezin ezkon$# eta ezin lan egin1 ekonomikoki
etorkiz#nik gabe1 alegia.

B#rante el primer tercio $e siglo1 $estacaron 8N: el $escenso $e la tasa $e
n#pciali$a$ H el a#mento $e la e$a$ me$ia $e matrimonio. 7n ab#lta$o nTmero
$e a#tores particip en la polQmica sobre las ca#sas H la nat#raleza $e la
4
Antonio .abaienek 1-&5ean i$atzi z#en Aostir#$i (a# Gi(enarten esaera za(ar (onetan oinarrit#ta0
gizon bizarpeituti eta emakume bizartsuti iges egik nola kutsuti. 9ertan e#ren rol mask#linoa eta
%emeninoa betetzen ez $#ten senar*emazteak agertzen $ira1 (erri osoaren barregarri $irenak1 antzezlan
(orren ik#s*entz#leena ere izateko ,e$earekin.
4-
4ane A#stenen lanak $ira a$ibi$erik argienetako bat1 baina /#ropa e$o Men$ebal$eko k#lt#rei b#r#z
ere (itz egin genezake beste lan batz#k aipat#z.
21&
$enomina$a crisis $el matrimonio1 #na crisis =#e a%ectaba1 se $ecRa1
%#n$amentalmente a la poblacin #rbana $e clase me$ia 8Aresti 2''10 112:
1-''*1-&' tartean emak#me ezkongabeen kop#r#a (an$it# egin zen eta1
on$orioz1 e#ren bizi*bal$intzek okerrera Ao z#ten. +enarrik a#rkitzen ez baz#ten seni$e
baten kont#ra bizitzera kon$enatzen zit#en egoera (onek1 e$o lan bila (astera 8.lona
2''20 5&:. /leizegik le(en a#keraren al$e egin z#en.
3risi (onek klase ertaineko an$ereo asko be(art# zit#en genero eta klasearen
m#gak ap#rtzera eta erem# p#blikoan sartzera. 2onen on$orioz1 erem# pribat# eta
p#blikoaren arteko m#gak mol$at# be(ar izan zit#zten eta erem# p#blikoko Aar$#era
batz#k %eminizat# be(ar izan zit#zten 8.lona 2''20 &'':.
/zkontza $ela eta1 aztert#tako lanetan bi kont# izango $it#g# (izpi$e0
maitas#nez ezkontzearena 8norberaren $esioari Aarrait#z: eta (onek izango $it#en
on$orioak 8*arbie1 $oreti1 *aine1 $ibe eta Nerea:1 eta neskaza(ar 8e$o alarg#n:
geratzeko arrisk#az mintzo $iren lanak1 lotsa eta zorit,arra 8Neskazar1 %alent)o:1 e$o
kalte ekonomikoa ekar $itzakeena.
Gorago ik#si bezala1 Garbieren lag#na $en .i$erentzat oso garrantzits#a $a
maite $#enarekin ezkontzea1 eta (ori $ela eta bere aitari a#rre egingo $io1 aitak
/g#rtzari eman$ako (itza atzera botako $#1 berak (itza >boni le(enago eman $iola
esanez. Gn$orio negatiboak izango $it# (onek Garbierentzat1 azkenean >bonenganako
maiteminez (ilko baita.
.oreti ere maite $#enarekin ezkon$#ko $a e#skal$#n borrokalari gaztea $en
.arorekin eta 3arisio erromatarrari be(in eta berriro esango $io ezetz (onek ba(it#ta
$#en et,ean bertan. 3altea 3arisio eta bere ama <la#tiarentzat izango $a. 3arisiok
.arori $esa%ioa egingo $io eta borroka gal$#ko $#1 beraz1 (iltzea egokit#ko zaio. 9aina
.oretik .arori eskat#ko $io 3arisio ez (iltzea eta bere amarekin b#eltatzea.
Gainek "ze$ar maite $# baina (a# .etirekin ezkon$# $enez eta Gorma elbarriak
bera maite $#ela esan $ionez Gormarekin ezkontzen $a (onen zoriontas#na kont#an
(art#z. Benborarekin .eti eta Gorma (ilko $ira eta Gainek eta "ze$ar Aakingo $#te elkar
214
maite $#tela. 9eraz1 maitas#nez ezkon$#ko $ira (aien rolek eskat#tako betebe(arrak
egoki egin eta gero.
@eskaza(ar eta alarg#nek ez z#ten maila sozial bera1 alarg#nak %amilia*b#r#tzat
(artzen baitziren. 2ala ere1 Malent,orekin ik#sten $enez1 zailtas#n (an$iak zit#zten
erem# p#blikoan aritzeko eta (aien izen ona mantentzeko.
@o (abRa apenas sali$as airosas H $ignas $entro $e la clase me$ia para las
solteras1 las ?i#$as1 las (#Qr%anas o las separa$as. .a maHorRa $e ellas1 en
a#sencia $e la %ig#ra masc#lina1 se ?eRa obliga$a a traspasar los se?eros lRmites
$e la es%era pri?a$a1 pero eran con$ena$as por ello. @o (acerlo1 sin embargo1
signi%icaba s#mirse1 a#n=#e con m#c(a $igni$a$1 en la miseria $entro $e las
c#atro pare$es $el (ogar 8.lona 2''20 5!:
.an g#ztietan baloratzen $a ezkontzea1 baina al$i berean esaten $a senarra
emaztearen Aabe bi(#rtzen $ela eta emak#mea senarraren menpe egon be(ar $ela
le(enak bigarrenaren na(ia eta zoriona bete be(ar $#elarik. 2orregatik $a (ain
garrantzits#a maitemin$#ta ezkontzea garaiko egileentzat1 (orrela1 be(intzat1 maite
$#z#na izango $#z# nag#si. 9estela1 bakarrik1 a(#l eta zain$# gabe gerat#ko zara
.abaienen Malent,o alarg#na bezala1 e$o #morea ozpin$#ta eta marizorrotz bat egin$a
Neskazar lanean bezala.
2.1.5. A"keraren ma"kera# azkenean okerra &3girre 1'50(
Bonostian bizi $en 9illabonako et,ekoan$reak (itz egingo $ig# Agirreren
'ukeraren maukeran 81-5': lanean. @eskame bila $abil eta ez $# g#st#korik topatzen
emak#me gazteen artean. Mo$ernitateak ekarritako emak#meentzako mo$a kritikatzen
(asten $a bakarrizketa eta (a#en orrazkerari barre eginez.
2erriko Dgaro #sainaE baloratzen $# eta (iriko emak#me gazteen izaera askea
8DlotsagabeaE: arb#iatzen. Al$aketa sozialaren a#rrean (art#tako Aarrera ezkorra ik#s
$ezakeg# garaiko lan #garitan1 Aarraian tra$izioa eta mo$ernitatearen arteko talka *aine
laneko elkarrizketa batean0
215
GA>@/ 9ai1 .#niatar g#ztiak pozt#tzekoa $a0 ag#ro ibili ezpegia or$ea1
a#rrerapen izenean1 e$on ori sartzen zaig# g#re errian1 zoriga,toz1
g#re artean1 ga#za berria1 berriak $iralako bakarrik t,oratzen
$iran it,# asko $agota1 on ala t,arra izatea berri zarrean balegoke
bezela.
"6/BA5 Ala $a0 antzinan $ana bear lakoa etzan1 berrian ez $a g#ztia
t,arra.
./"> 8Eagota utziaz: "ira1 asi zerate biak beti bezela1 zar ta berria1
antzinakoa ta oraingoa1 a# izango zala ta etzala. /z al $a izan
bil$#r ziaten kalte oriZ /z al $a izangoZ Alait# ta pozt# gaitezen
ba$a1 ga#r gabean g#ztiok elkarrekin champagne onena e$an izan
$eg#la lenengo g#re or$ezkari Gaine b#r#ts#aren aintzaz gero
.#nia goraipamenaz ta gero... 6ergatik ez $et esan bearZ /tzerate
g#ztiok g#re egiazko a$iski$eakZ
5AGG"A /san1 esan. 6er $aZ
./"> 87zedarri eskutik elduaz: "a gero "ze$ar eta nire zorionerako 85:
2.1./. Malent$o alarg"n &5abaien 1'/2(
9#katzeko1 (onezkero aipat# $#g#n .abaienen %alent)o 81-62: $a#kag#1 (a#
ere1 1-62koa1 /leizegiren Erauso Katerie bezala 8a#rrerago aztert#ko $#g#na:.
2amarka$a (orretan sart# ziren aire berriak in$arts#en g#re antzerkian1 (ala ere1
.abaien eta /leizegiren lanetan mol$e tra$izionala nag#sit#ko $a1 eza#garri mo$erno
batz#ei lek# egiten bazaie ere 8>>. atalean ik#si bezala:.
Malent,o alarg#n gerat# $a1 senarrak bi alaba gai,obera eta $en$ako zor piloa
#tzi $izkio eta Malent,ok b#r#(a#ste #gari pasatzen $it# $ir# kont#ak konpon$#
na(ian. A(aleginak a(alegin1 DkiebraEren on$orioz1 negozio eta et,erik gabe gerat#ko
$a $ir# kop#r# (an$i bat lortzen ez ba$# bizkor.
Amaginarreba1 (erriko trat#lari gaztea eta 9ilboko bank#ko Aa#nt,oa prest
izango $it# zor (ori bere al$e kitatzeko1 baina bakoitzak bere mo$#ra eskat#ko $io
b#eltan mese$e (ori. 2erriko trat#lari gaztearekin ezkon$#ko $a azkenean1 (ori $elako
$#en bi$erik sam#rrena.
216
.an (onetan genero rolak agertzen zaizkig# berriro1 emak#meei $agozkienak1
emak#mearen betebe(arrak ama eta et,ekoan$rea izatea baita1 eta krista# ona1 noski1
eg#neroko otoitza eta karitateari #ko egin gabe. +enarra*Aabea izango $#g# eta (onen
parean alarg#n gazte eta e$erra bakarrik1 a(#l1 zain$# gabekoa azal$#ko zaig#.
2erria balorat#ko $a inplizit#ki (iria mespret,at#z1 trat#laria a#keratzean eta
bilboko Aa#nt,oari Daberask#meE1 DkaballeroE1 DnazkanteE1 Darrop#tzE eta DlikiskeriE
$eit#az 8221 &41 &51 5' eta 51 orrk:. >n$#strializazioa eta klase sistema kapitalistaren
kontrakoak ere ba$ira aipat# berri $it#g#n izen$apenak. 2iria eta mo$ernitatearen
kontrako balioespena egiten $#tenak.
2arreman (eterose,#alen ara#tze eta nat#ralizazioa ere egingo $# .abaienek
(#rrengo esal$iarekin D4ainkoak gizona emak#mearentzat egin omen z#anC eta
emak#mea gizonarentzat. /lkarren ki$akoak zeraten ezkero lenbaitlen ezkontzea $ez#te
onenaE 854. orr:.
/ta amaginarrebaren pertsonaia $a#kag# azkenik. Malent,orentzat oztopoa
izango $a bere bizitzan1 eta kontrol soziala egingo $io bere Aantziak1 lana eta portaera
epait#z eta ga#zak nola egin be(ar $it#en esanez. Amaginarreba beti erabili izan $a
mo$# negatiboan emak#meen arteko le(iakortas#na in$artzeko eta (aien arteko aliantza
eta elkartas#na eragotziz0 D.a ?inc#lacin %emenina es e,traor$inariamente $i%icil en el
patriarca$oE 8Gilbert L G#bar 1--1 5&:.
'' Erresistentzia *ideak
Aipa $itzag#n orain /leizegik goian aipat# $#g#n $isk#rtso (egemonikoari
egiten $izkion erresistentziak eta e#skal literat#rari egiten $izkion ekarpenak. 2asteko1
gogora ekarri na(i $it#g# @#ez*9etel#k azpimarratzen $it#enak 82''1:. /leizegiren
lanetan $isk#rtso nazionalista 8Aranaren $otrina: eta o(it#razalea 8(istoria1 tra$izioa eta
#sa$ioak: topat# a(al $it#g# @#ez*9etel#k bere tesian esaten $#en bezala0
21!
.a corriente cost#mbrista H la nacionalista son las $os corrientes principales =#e
sig#en las escritoras $e esta Qpoca. +in embargo1 antes $e terminar con este
perio$o =#eremos $estacar otra escritora c#Ha obra no p#e$e incl#irse en
ning#na $e las $os corrientes1 si bien comparte alg#nas caracterRsticas presentes
en las $os. +e trata $e 3aterie /leizegi 8Bonostia1 1-*1-6&:1 8N: m#estra la
misma e,altacin nacionalista H la misma $e%ensa $e la patria =#e ?eRamos en
las nacionalistas pero esta a#tora ?a mPs allP $e la $octrina aranista =#e las
escritoras nacionalistas se limitaban a e,plicar en s#s obras. <or otro la$o1 la
a#tora tambiQn m#estra el interQs por recoger la (istoria1 la tra$icin H las
cost#mbres $e /#skal 2erria =#e mostraban las cost#mbristas1 pero esta a#tora
al (ablar $e /#skal 2erria como DpatriaE1 es $ecir1 al imprimir #n senti$o
polRtico a la concepcin c#lt#ral =#e tenRan las cost#mbristas1 (ace =#e no
po$amos incl#irla tampoco en esta categorRa. MPs bien1 tenemos =#e $ecir =#e
las obras $e /leizegi o%recen #na sRntesis $e ambas corrientes =#e $a como
res#lta$o #n estilo narrati?o partic#lar $e la a#tora. 8@#ez*9etel# 2''10 14-:
2onen arabera1 garai (orretako emak#me i$azleek bi$e bat ala bestea (artzen
z#ten1 baina /leizegik biak ibili zit#en bere lanetan. pabar$#ra t,iki bat egin be(ar
$iog# a#rreko (orriC e#skal$#nak arrisk# egoeran kokatzen $it#enez1 etsaiek gerra
egiten $iotenez /#skal 2erriari1 abertzale agertzen zaizkig#la pertsonaiak.
Bru&asko harilkian )lan$esen ga#$e1 /#ropan1 eta (or ez $a abertzaletas#n e$o
nazio i$entitaterik aipatzen. *ainen or$ea1 bi plano geogra%iko agertzen zaizkig#0
/#skal 2erria eta /#ropa izan $aitezkeenak 8bigarrena m#n$# maila izan $aitekeena:
eta bietan aipatzen $ira (errien arteko (arreman zail eta $esorekat#ak.
Gainera1 /#zka$i erabili be(arrean /#zkel$#n*erria $arabil /leizegik1
(izk#ntzari emanez protagonismoa eta Aranaren $otrinari zorrotz ez Aarrait#z. 2onen
on$orioz1 esan $ezakeg#1 nazio i$entitate (egemonikoari bere abar$#rak erantsi
zizkiola1 bere %iltro s#bAektibotik pasat# z#ela Aranaren $otrina bere ik#spegia osat#z.
*arbie 81-1!: lanean (ir# emak#me ir#$i nag#si agertzen zaizkig#0 Garbie1
.i$e eta Ma#. Garbie krista# onaren i$eala $a @#ez*9etel#ren iritziz0 besteen
zorionaren katalizatzailea $elako1 bere zorionaren sakri%izioa eginez. .i$e 8Garbieren
21
lag#n mina: bere etorkiz#naren Aabe $a1 bere aitari a#rre egiten $ionean beste batekin
ezkon$# na(i $#ela esanez eta (oni bere (itza eman $iola a$ieraziz. /ta Ma#k 8.i$eren
on$oan agertzen zaig#na maiz: sorginaren rola betetzen $#1 marAinetako pertsonaia
$elako eta (ala ere pis# (an$ia $#elako gertakarien katean.
.>B/ Aitao Asketsi orain$ao i,ilik e$#ki ba$et. >tza beste bati emana
$a#kat.
/G75"6A @olaZ 9esti 8sic: batiZ 8$arrain oso asarre:
.A55A>@ Alabao 6#re aitari ezer esan gabe1 orrelako baHetza emateko
a#sar$ia izan $ez#Z /z n#en #ste z#k1 .i$e1 orrelakorik egingo
zen$#anik. .arraingo et,ea ez $ez# orrela batere goratzen. /ta nor
$a1 bere b#r#a agertzeaz lotsatzen $an gizon oriZ
>9G@ @i naiz1 osaba.
.A55A>@ /Z
/G75"6A >bono
>9G@ 9ai1 ni. 4ostall#tzaz eta a#rtzaz na#kaz# beti1 ta orrengatik ez
$iz#t lenago nere barren*asmoa agert#. 8>bon bela#nikatzen $a
.arrainen a#rrean1 eta .i$e ere bai bere on$#an: .i$e #katzen
ba$i$az#1 z#re illoba obirat#ko $ez#. 8&':

$oreti lanari b#r#z @#ez*9etel#k $iosk# aberriaren $e%entsan borrokalari
aktibo eta s#ts#ak $irela bertan agertzen $iren emak#me e#skal$#nak1 tra$izioaren
transmisoreak izanik (orretarako Aoera $#telako 815!*15:. .oretik bere o(orearen al$e
egiten $#1 a#tonomoki1 gizonen be(arrik izan gabe1 atzerritarraren ezkontza
proposamenaren a#rrean ezetz esaten $#enean 8a#rreko lanean1 *arbien1 >bonek eman
be(ar $# #rratsa Garbieren o(orea berresk#ratzeko:.
/leizegiren pertsonaia %emeninoak borobilak $ira1 garapena $a#kate lanean
ze(ar1 ez $ira beste lan batz#etan eta Be la GranAak a$ierazi $ig#n bezala1 arketipo
manikeo (#tsak. 3ontraesanak eta $ilemak $it#zte eta al$e psikikoaz gain1 al$e %isikoan
ere agertzen $a e#ren bilakaera.
A$ibi$e esang#rats#a topat# $#g# notas $e pel#=#erRa izeneko orrit,o batean
8Bonostiako 3ol$o Mit,elena 3#lt#r#nean a#rki $aitekeena:. /leizegik1 antzezlana egin
21-
be(ar z#tenei i$atzi zien Garbie laneko pertsonaiak nola karakterizat# be(ar zit#zten
eta oso argigarria $a Garbie pertsonaiari b#r#z esaten $#ena0
/rimer acto. *arbie@ $a flor de los campos bella alegre seductora. :u
semblante colorearse con los vivos matices de la huerta@ salud &uventud
alegr-a desbordanse por todos sus poros. [$legar, a tener unos ML aosB... /or
ah-. $leva trenzas.
:egundo acto. *arbie@ /obre chica. Enferma de mal de amores p,lida
o&erosa= a#uella #ue en el primer acto saludamos como representaci1n de la
alegr-a puede ser ahora emblema de la tristeza. X todo por esos p-caros
hombres.
7ercer acto. *arbie@ Hemos llegado al fin de a#uella linda muchacha todo
salud ! alegr-a. :e nos ofrecen los \ltimos despo&os. Est, moribunda !
esperando una seal del apuntador para e)halar el postrer suspiro. :e
recomienda mar#uen bien las tres distintas fases en #ue esta muchacha aparece
en los tres actos.
2elena Gonzalezek bere tesian $ioen mo$#an 82''-:1 emak#me i$azleek
metanarratibak $eseraiki eta berreraikitzen $it#zte al$i berean. Beseraikitzen $it#zte
zapal$# egiten $it#ztenak eta eraikitzen $it#zte e#ren i$entitatearen parte $irenak1
or$#ra arte #kat#ak izan $irenak.
/leizegik e#skal #sa$io eta lege za(arrak kontatzen $izkig#1 e#skal nazioaren
iragana e$o memoria eraikiz eta bermat#z1 baina al$i berean emak#meei espezi%ikoki
egin$ako erasoak salatzen $it#1 emak#meak tra$izioan izan $#en rola eta lek#a erak#tsiz
8zapiarekin b#r#a estali be(arra1 gerra garaian emak#meak ba(itzearen o(it#ra1 nola
Aantzi1 portat# eta egon be(ar ziren a$ieraztea:.
/n la %ormacin $el imaginario ?asco1 la recreacin $e la cost#mbre H la
tra$icin A#garon tambiQn #n papel rele?ante sobre to$o a la (ora $e con%ig#rar
los ar=#etipos (#manos masc#lino H %emenino 8.lona 2''20 162:
22'
/mak#me boterets#1 a#tonomo eta in$arts#ak $a#$e. /rabakiak bakarrik (artzen
$it#zte eta e#ren (itza betetzen $#te. 2orrela ir#$ikat#ko $izkig# bere antzezlanetan
agert#ko $iren emak#meak. 9akoitzak bere abar$#rak $it#ela1 $enek izango $#te
a#toritatea eta a#tonomia (aien bizitzaren norabi$ea a#keratzeko0 .i$e eta .oreti na(i
$#tenarekin ezkon $aitezke beste proposamen batz#ei ezetz esanez1 .etik bere b#r#az
beste egiten $# ez $iolako bere nortas#nari #ko egin na(i 8ez $#elako otzan eta esaneko
bi(#rt# na(i: eta /ra#so bere askatas#n ametsen bila Aoaten $a1 g#rasoek ipini ze$arrit#
$ioten bi$ea1 koment#a1 arb#iat#z.
4arraian 3arisio erromatarrak .oreti e#skal$#nari eskat# $io1 bera ba(it#ta $#en
et,ean1 berarekin /rromara Aoatea1 bere emazte izateko1 eta .oretik ezetz esan $io.
9eraiekin batera beste gerlari erromatar bat $ago1 )#rnio1 eta baita 3arisioren ama ere1
<la#tia0
.G5/"> Abesti ori e#zkel$#na $a1 ta1 ni ere bai. Amonao Graint,en $a z#re
ikasgaia betetzeko garaia. .aroo @ere itza eman niz#n eta #kat#ko ez
$iz#t. 8Karisiori: Alperrik zabiltzao .oretiren biotza ez $a beere #rea
izangoC z#rea baizik1 .aro1 z#rea $a aspal$itik. 8Baztar batea bizi bizi
&oaten da ta tente2tente gelditzen da. Furnio sartzen da:.
3A5>+>G @ere zorigaitzao
)75@>G 8/lautiari: 6er $a emenZ 8Biak izketan bezela &artzen dira:.
.G5/"> Aiztango .oreti1 z#en otseaZ 9eerez 8Furnio eta /lautia &oaten zaizkio
esanaz:
)75@>G An$ere0 etzaitez orrela berot#. /z $eg# nai z#re zoriona baizik.
.G5/"> 9i#rt# nazaz#te ba$a nere et,era.
)75@>G 6#re et,ean za#$e.
<.A7">A @ere alaba maitetzaz art#ko zait#t.
)75@>G /ta1 z#re zorionarekin batean1 z#re begira $ez#n gizonarena egingo $ez#.
.G5/"> Alperrik. .aro .a#rtani nere itza eman nionC eta e#zkel$#n batek ez $#
beere bere itzik Aaten. 85-:
.G5/"> /#zkel$#na naiz1 eta e#zkel$#n artean nai $et. Aztaingo alabak1 Aztainen
$# bere zoriona. 861:
221
/mak#meen arteko a$iski$etas#na eta aliantzak agertzen zaizkig# bere lanetan1
kont# zinez berria garaiko literat#r panoraman. Garbie eta .i$e oso lag#n minak $ira
8eta (orregatik egingo $io #ko Garbiek maite $#en gizonari:. .oreti eta +irte lag#n min
bi(#rtzen $ira1 biak baitira erromatarren menpeko #ne batez 8lan (onetan amona eta
.oreti bilobaren arteko (arremana ere azpimarrat# be(arko gen#ke1 lot#ra est#a
$#telako bi (a#ek:.
Gaine eta .eti ere lag#nak $ira1 na(iz eta (arreman (onetan gora*be(erak ere
ba$a#$en. /san$akoaz bat1 berriro ka#sit#ko $#g# amona eta bilobaren arteko (arreman
est#a Bru&aseko harilkian1 bela#nal$i arteko (arreman (a# garrantzits# bi(#rt#z
egilearentzat. Amonaren balioespen sinbolikoa topat#ko $#g#1 (alaber1 garaiko poesian
ere0
9ere olerkigintzaren sinbolo nag#sienetakoa bilakat# zen amonak
errrepresentatzen $# .izar$irentzat e#skararekiko lokarri %amiliarra eta
a%ektiboa. 'saba zarren baratza olerkian protagonista 8N: .izar$iri gertakari
(ori Uamonak berari e#skaraz egiteaV e#skararen transmisioaren katean izaniko
(#tsartea salbat#1 *berea eta bere amarena* erre$imit# izanaren sinbolizazio
bilakat# zitzaion1 bere kezka k#lt#ral nag#sienetako baten sinbolo. 8Gtaegi 1--40
2:
/leizegiren amonek zapal$#tako kolektiboen (arrotas#n eta $#intas#na
sinbolizatzen $#te. .oretiren amonak tra$izioa eta k#lt#raren transmisioa egiteaz gain
bere aberriarekiko maitas#na eta pasioa ere k#tsat# na(i $it#. Bru&aseko harilkian
agertzen $en amonak berriz1 eginbe(arrak on$o betetzeak saria $akarrela a$ierazten
$ig# 8langileariaren al$eko lana izan zitekeena krista# onaren ere$#a $ela ze(azt# be(ar
$#g#:.
Maitas#naren al$e pasionala eta $esioa ez ziren aipat# ere egiten garai (artan.
/mak#meak ezkon$# eta seme*alabak izan be(ar zit#elako1 eta krista# ona izan1 beraz1
se,#alitatea1 errepro$#kzio biologikorako soilik zen eta maitas#na bal$in bazegoen
ezkontzarekin batera askoz (obeto1 baina ez zen ezinbestekoa.
222
Bein da betikoren1 'uemendiko $orearen eta Kresalaren %ab#letan ere azal$#ko
$a maitas#n*(istoria1 8N:1 baina Aasotzen $#ten tratamen$#agatik oso maitas#n*
(istoria bereziak $ira1 ik#spegi moralistatik bizitzarako pa#tak erak#sten
$it#ztenak. /leberri (orietan ez $a maitas#n*(istoriaren garapena bera erak#sten1
baizik eta maitas#n*(istoria (ori $ela*ta1 ing#r#an sortzen $iren arazoak.
/mak#meak protagonista izaki X3attalin1 5iktr#$is1 Maasi*1 (a#ek maite
$#tenarekin ezkontzea er$ietsi arte biziko $it#zten eragozpenak kontat#ko
$it#zte1 maitas#n (ori sentitzeak berak sortzen $izkieten kontzientzi arazoak1
maitas#n (ori konts#matzeak bizi $iren ing#r#an sortzen $it#en tentsioak1
maitas#n*(istoria (a#en garapena balore batz#ren irakaspenaren zerbitz#tan
Aarriz0 krista#tas#na1 etnia1 arraza1 aberria1 g#rasoei zor zaien obe$ientziaN
Maitas#n*(istoria baten garapena bilat# na(i $#enak eragozpen batz#en
garapena a#rkit#ko $#C protagonistek maitas#n baten lorpenerako nolako
bitartekoak $arabiltzaten ik#si na(i $#enak ez $# bitartekorik a#rkit#ko1 ez ba$a
gizak#mea (#rbil$# arte it,aroteaC kontrolik gabeko sentimen$#ek eragin$ako
ekintzak a#rkit# na(i $it#enak g#ztiz kontrolpean $a#$enak a#rkit#ko $it#
8"ole$o 1--0 16:
2orregatik aipat# be(ar $#g# /leizegik baten baino ge(iagotan ta#larat#ko
$ig#la ezinezko amo$ioaren gaia eta (onek $akartzan sakri%izioa eta (eriotza agerian
#tziko $it#ela1 or$#ko e#skal literat#ran agertzen ez zen erromantizismoari lek# eginez.
Bakig#n bezala1 $ebek#zko pasioa Men$ebal$eko ;>;. men$eko emak#meentzat
oinarrizko gaia zen.
Garbiek >bon maite $# baina ezin $# bere maitas#na lort#1 beraz1 gai,ot# eta
mateminez (ilko $a. 9estal$e1 .oretirekin maitemin$#ko $a its#*its#an 3arisio
erromatarra1 baina ezin izango $# lort# bere maitas#na .aro e#skal$#narena $elako1
baina azken (onekin borrokan egingo $# bere bizia arrisk#an Aarriz eta .oretik1 .arok
irabazten $#enean1 3arisioren bizia salbat#ko $#.
Gaine Gormarekin ezkon$#ko $a gizon (a# zorionts# izateko eta benetan maite
$#ena1 "ze$ar1 a(azt# egingo $#1 .eti ezkon$#ko $elako berarekin. 9aina .etik
"ze$arren maitas#na lortzen ez $#enean 8ez $#elako et,eko ainger#a izan na(i: bere
b#r#az beste egingo $#.
22&
"est#otan (aragiztat#tako s#bAekt#ak $it#g#la esatea larregi $a1 8/ra#soren
kas#an1 a$ibi$ez1 maitas#n eta se,#alitate zantz# g#ztiak ezabat# zit#elako g#re egileak1
besteak beste:1 baina bere garaiki$eek egin z#tena baino ge(iago egin z#en arlo
(onetan1 bi(otzean1 $esira (#tsean gerat# arren bere gorp#tzari zegokion gogoeta
eginez.
+e garantizaba para las m#Aeres #na posicin $e a#tori$a$ en el m#n$o pri?a$o
$e los sentimientos1 $e la ?irt#$ H $e la morali$a$1 a la ?ez =#e se las aleAaba $e
la se,#ali$a$1 $el m#n$o pTblico H $e los pri?ilegios asocia$os a la con$icin $e
in$i?i$#o 8.lona 2''20 21&:
",omin Agirreren garaiki$een lanei b#r#z (itz egitean1 "ole$ok $io maitas#nari
b#r#zko kontaketa (a#ek ez $a#katela irak#rleria potentziala bereziki emak#meengan
a#rkit# be(arrik0
izan ere1 na(iz eta kontaketa (a#ek emak#me zintzo eta onentzat zorioneko
etorkiz#na ira$oki eta ezkontza on batera (eltzeko bi$ea erak#tsi1 era berean
matazaren garapenak e#skal$#n gizaki*tal$e (an$i baten kezkak bait $akartza1
eta kezka (a#ei gizaki*tal$e (an$i baten m#n$#*ik#skeratik eman$ako
erantz#na1 kolokan Aartzen ari $iren balore tra$izionalen balioa erak#tsiz eleberri
(oriek i$azten $iren garai (orretan bertan0 4a#ngoikoa1 apaizak1 g#rasoak1
a#toritatea1 e#skal$#nen izaeraN 8"ole$o 1--0 1!:
Garaiko emak#me i$eala zen ama*(ezitzaile*transmisorearen zentralitateari izkin
egiten $io /leizegik0 karitatea eta err#kia baloratzen $it# 8*arbie1 $oreti1 *aine: eta
amonaren ikasgaiakStra$izioaren transmisioa1 baita amatas#nak $akarren samintas#na
seme*alabak arrisk#an ik#stean 8$oreti:1 baina (orrekin batera1 emak#me ir#$i
$esber$inak agertzen $ira0 sorgin boterets#a1 neskame a#sarta1 amona s#ts#a1 gazte
mo$erno pinpirina eta nerabe azteka krista#t#a.
/#skal nazionalismoaren sinboloez eta a(ai$etas#n (arremanez (aratago $oa
8/#ropa eta Ameriketan kokatzen $it# azken lanak eta maitas#na eta lag#ntas#nari
b#r#z i$atzi z#en:1 genero rolak ere gain$it#z 8/nara neskameari b#r#z .oretiren aitak
224
gizona $ir#$iela $io bere Aokaera aktibo eta a#sartagatik eta /ra#so pertsonaiaren
moAatik sol$a$#rako eral$aketa ekarri zig#n paperera:.
2emen $it#g# /nara neskame ekintzailearen1 bigarren mailako pertsonaiaren1 bi
elkarrizketa l#zeenak. .e(enean +#angilla1 e#skal$#n elbarria1 espia lanetan ari $a
erromatarrentzat eta e#skal$#nek (arrapat#ko $#ten bel$#r $a /nara agertzen $enean0
+7A@G>..AGrrao Grrenbeste gez#r esan eta ezer a#rrerat# ez. 6erbait egin
$et. "a1 g#ztia1 Aztain an$re gogor orrengatik. 9ere billoba1 ta
.akazar Aa#na bera ere1 gez#r ta abar pake al$era ia mak#rt#
nit#en1 ta atso orrek bi itzekin nere egipen g#ztia l#rperat# $#.
.ert#ko al $ao /$o lert#ko al na#. 9a*leki sal$#kerian nabillela.
8>,il*i,ilik1 ikarat#ta bezela:. Azkar bizia ken$#ko li$ateke.
Groimen onek1 $ar*$ar Aartzen na#. 8<i,ak batean i,ilik geratzen
$a ta gero oA#ka1 bere b#r#ari ikara kentzeko eran1 $asa: /eN eN
eN /z $#te Aakingo1 ezC nolaZ /zi liteke. /z1 ezo 8/nara #r*ontzi
batekin1 baset,e atean agertzen $a:.
/@A5A /rot# egin al aiz1 ala zerZ @ortz#k ote ziran orrenbeste i,till# ta
zalapartakin1 taN i1 oA#ka1 bakarrik izketan.
+7A@G>..A 8>z#t#ta: @ere itzak entz#n al $it#nZ
/@A5A @oskio Gorra ez izan ezkero entz#n bear. 8+#angilla1 /nararen
a#rrean ber bertan Aarriaz:.
+7AG>..A 6er esan $et ba*$aZ
/@A5A /z aiz g#t,i ikaratzen1 alaAaetan. /zk#t#ko ga#z asko izan bear
$it#k ik.
+7A@G>..A9ai zerao
/@A5A 7rrengoan ba1 iork entz#tea nai ez ba$ek1 i,ilt,io ibilli a$i.
8GA#ka: /z1 ez. /zin liteke1 ez. 8+#angillak /narari besotik eltzen
$io esanaz:
+7A@G>..A6er ezin litekeZ 8/narak in$arrez +#angillak el$# $ion besoa
askatzen $#1 ta bera gan$ik #rr#tit#az1 $asa:
/@A5A @ik zer zekiatZ 7tziko al na#kZ .otsagabea1 ez bezten lotsagabea.
814*15:
225
<asarte (onetan ik#s $ezakeg# ez $iola bel$#rrik +#angillari eta in$arraz
baliatzen $ela askatzeko eta ez $iola erasoa onartzen. 9igarrenean Aztain Aa#na (el$# $a
",imista zal$iaren gainean eta baserriaren atearen a#rrean +#angilla eta /nara topatzen
$it#0
/@A5A /men $a nag#sia. ",imisten irrintzia $a ori. 8@ag#siaren billa
Aoatera egiten $#1 ta or$#ant,en Aztain Aa#na sartzen $a z#aitz
al$etik1 ta gal$etzen $#:
A6"A>@ 9atzarki$eak etorri al $it#nZ
/@A5A >r# besteri ez orain$ik.
A6"A>@ G#t,i gera. "a1 nortz#k $iraZ
/@A5A 8Al$e batera ta bestera ibiliaz: .akazar1 .orreta ta 9elz#n Aa#nak.
.a,ter emen $ira berriz besteak1 etaN @orbait billa bialtzeko
emen ba*legoke.
+7A@G>..A 89#r#a mak#rt#az: 4a#na1 z#re agin$#a egiteko gert# nagola
ba$akiz#.
A6"A>@ 9aiN pizkorra iN
/@A5A @ag#sia1 ni Aoango naiz.
A6"A>@ 9aiZ
/@A5A 9ai. 8+#angillari: Art# ezak #r*ontzia ta ekari ezak #ra.
+7A@G>..A4arrait#an1 ta pozik. 87r*ontzia art# ta z#aitz al$era Aoaten $a:
A6"A>@ Art# ezan D",imistaE1 ta #a 7rkiz# ta 6#belz# Aa#nen et,etara1
#rrenena oiet,ek $it#n etaN lenbai*len bertako nag#siak ekarri
erazo itzan 8/nara z#aitz al$era egiaz:
/@A5A 9ai Aa#na. Ai$ian emen gera. 84oaten $a1 ta lai,ter berriz ere zal$i
irrintzia entz#ten $a:.
A6"A>@ @eskat, bikaa $a orregatik. Gizonezkoa $ir#$i. 816*1!:
Azken pasarte (onetan ik#s $ezakeg# /nararen iniziatiba1 energia eta
prest#tas#na eta Aztain Aa#nak (ori baloratzean mask#linitatea azpimarratzen $#ela.
Gilbert eta G#barrek 81--6: aipat#tako $obleak ere a#rki $itzakeg# /leizegiren
lanetan. Ainger#a eta m#nstroa bikotea $a#kag# emak#me ere$#garri eta arb#iagarri
mo$#ra a#rkezt#ta baina baita1 emak#metas#naren $#alitatearen erak#sgarri0 M#nstroak
226
egingo $# ainger#ak ezin $#ena1 emak#me i$ealaren al$e askea izango $a m#nstroa1
(onek a#tonomia1 boterea eta a#toritatea izango $it#elako
5'
.
GarbieS.eti eta Ma# aztia 8sorgina: izango $it#g# le(en laneanC amona eta
<la#tia al$e batetik eta +irteS.oreti bestetik bigarren laneanC GaineS.eti bikotea1
azkenik1 (ir#garren lanean. Ga#ez eta bakarrik ibiltzeko a#kera1 gizonen menpeko ez
izan eta (aiei agintzeko a#kera eta banakako (a#snarketarako a#kera izango $#te
m#nstro (a#ek.

.a tra$icin literaria %emenina =#e (emos ?eni$o $e%inien$o participa en to$os
los ni?eles $e la misma $#ali$a$ o $#plici$a$ necesaria para la generacin $e
$ic(as $obles como personaAes monstr#os =#e osc#recen las a#toras angelicales
H anti(eroRnas locas =#e complican las ?i$as $e las (eroRnas c#er$as 8Gilbert L
G#bar 1--0 -&:
Garbie pasiboa1 a(#la $a1 kanpotik etorri zaiona bere barr#ko na(iaren kontra
onartzen $#ena eta .eti (onen kontrakoa0 aktiboa $a 8/g#rtzaren ezkontza eskaerari
ezetz esan eta >bonekin ezkon$# na(i $#ela $io:. Ma# sorgina $a .etiren al$e il#na
8eta askatas#n maila bat ge(iago $#ena:. Ma# gabe .eti Garbieren al$e il#na
zatekeen1 eta (ir#garren (oni esker1 positiboki ir#$ikat# a(al izan z#en /leizegik.
Amona eta <la#tia 8$oreti 1-1: emak#me (el$#en arteko al$eak e#ren biloba
eta semearekiko $#ten eta ez $#ten eragina eta a#toritatean $atza1 (orrela1 beste $oble
bat $#g#1 bikote konple,#a izaki 8aberzaletas#na eta amatas#naren balorazioaren
arabera ere$#garri $irelarik biak:.
+irte eta .oretiren artean askatas#n %alta eta (onen a#rreko Aarrera $it#g#1 batak
pasiboki onartzen $#en bitartean besteak aktiboki a#rka egiten $iolako. Gaine eta .eti
ere t,anponaren a#rkia eta i%rentz#a $ira0 emak#me tra$izionalaren rola betetzen $#ena
eta emak#me mo$ernoa $ena $it#g# a#rrez a#rre. /mak#meekiko (arremanetan argi
5'
G#k ainger#Sm#nstro $oblearen irak#rketa ez $#g# erabiliko Maria eta /?a $ikotomia in$artzeko1
Genero >kasketak atalean esan bezala1 $ikotomiak eta binarismoak sai(est# na(i $it#g#lako sailkapen
sistema (onek ematen $it#en bi a#keretatik kanpo geratzen $irenak estigmatizatzen1 patologizatzen eta
baztertzen $it#elako. 9aina erabilgarriak eta interesgarriak ir#$it# zaizkig# pertsonaiek elkar osatzeko
i$eia eta osotas#n anitz baten al$er$i $esber$inen topaketa mo$#an a#rkezteko proposamena.
22!
geratzen $a betebe(arra eta gozamena parea $#g#la bi (a#engan 8b#r#ak eta bi(otzak
e$o b#r#ak eta gorp#tzak agin$#takoak ir#$ikat# zit#en /leizegik bi (a#ekin:.
9igarren mailako pertsonaiak $iren +irte eta /nara ere bikote mo$#an (ar
$itzakeg#. 9iak $ira neskameak 8na(iz eta +irte esklab# greziarra izan eta /nara
neskame libre e#skal$#na:. /narak agintzen $izkioten lanak prest#tas#nez eta
iniziatibarekin egiten $it# zal$i gaineko amazona bezala erak#sten $ig#larik. +irte
ostera .oretik bera askat# arte it,arongo $#1 bere menpeko rola onart#z eta kontrako
(itzik esan gabe. Gn$oriozta $ezakeg#n ga#zetako bat1 beraz1 emak#me e#skal$#nak
askeagoak eta a#tonomoagoak $irela $a1 egilearen begietan.
<ertsonaia nag#siak (artzen ba$it#g# eta (aien bilakaerari erreparatzen ba$iog#
(#rrengoa $a atera $aitekeena i$entitate in$ibi$#al eta kolektiboaren interesei begira0
Garbie bere interes in$ibi$#alei m#zin eginez bere lag#n (#rkoaren e$o kolektiboaren
8besteen: interesen al$e egiten $# 2erioren besarka$ari lot#z 8krista#tas#na eta
s#%rimen$#a:.
.oretik le(enik berea ere ba$en interes kolektiboaren al$e egiten $# 8aberria: eta
gero interes in$ibi$#alaren al$e1 maite $#enarekin ezkontzea 8abertzaletas#na eta
a#sar$ia:. Gainek1 Garbiek bezala1 lag#n (#rkoaren zoriontas#naren al$e egiten $#
berea sakri%ikat#ta1 baina pat#ak bere Aokabi$ea sarit#ko $#1 Garbierena ez bezala1
maite $#enarekin elkart#z $enbora tarte batera1 it,oiten Aakin $#elako sarit#z 8tra$izioa
eta maitas#na:.
Azkenik1 /ra#so 3aterie $a#kag#1 Aarraian $#g#n &. atalean azterkiz#n $#g#na.
2onek bi$aia eta abent#ra a#kerat#ko $it# bere b#r#aren al$e Aokat#z eta berarentzat
bere g#rasoek (a#tat# z#ten pat#a atzean #tzizC ezkontza eta %amilia e$o koment#a
8a#keratzeko askatas#na eta a#tonomia:. 2ortaz1 kolektibotik in$ibi$#alerako Aoera ik#s
$aiteke /leizegiren protagonisten garapenean1 bi (a#en arteko tentsioa beti mantentzen
$ela Aakin$a.
@azioa eta generoa #lertzeko mo$# asko $a#$e. /leizegik biak #lertzen zit#en
ber$in1 zapalketa eta bazterketa bezala. 2orregatik a#kerat# z#en /ra#so pertsonaia1
a#keratzeko askatas#naren al$e egiten $#en pertsonaia $elako1 g#re egilearentzat
22
ere$#garria1 emak#me i$ealak ipintzen $izkig#nSzizkion m#gak gain$it# zit#en
pertsonaia. 2orrekin batera1 zapaltzaileen kontra alt,atzen $en (erria bezala ir#$ikat#
z#en /#skal$#nen 2erriaC erromatar1 a%rikar e$o arerioaren a#rrean borroka egiten
$#ena askatas#na eta i$entitatea ez galtzeko
51
.
Nazioaren ohorez1 bere le(en garaian1 (a# $a1 1-16*1-&4 #rte arteko lanetan1
nazioaren askatas#na lan$# z#en batik bat1 eta e#skal$#n borrokalariak agert#ko $ira
bere le(en lanetan1 baita emak#meak ere. 'utoe)ilioa $en bigarren garaian 81-6'*1-6&:
al$iz1 Erauso Katerieren lanean ze(azki1 generoa a#keratzeko askatas#nari erreparat#
zion1 (istoriak eman zion pertsona askea a#kerat#z1 i$entitate kolektibotik 8(erriaren
askatas#na: i$entitate pertsonalera salto eginez 8norberaren askatas#na:
52
.
9i garaietan a#rkit#ko $it#g# nazioari eta generoari $agozkion kezkak1 baina
le(enean1 esan bezala1 nazioa nag#sit#ko $a1 na(iz eta emak#meen askatas#na eta
in$arra ere agert# bigarren maila batean ba$a ere. 2#rrengo garaian1 al$iz1 al$erantziz
gertat#ko $a1 le(en planoan izango $#g# generoa1 (onekin batera nazioa ere agertzen
$elarik.
@azioa e#skal$#nen arteko aliantzetan ik#siko $a1 kas#rako1 /ra#soren
biogra%ian eta antzezlanean azteka*katolikoen kontra agert#tako erasoan
5&
. <asa gaitezen
3atalina /ra#soren ir#$ikapena ikertzera Aarraian1 A#toe,ilioaren garaiko
erresistentziarako literat#r pertsonaia izan zena /leizegiretzat.
)' Autoexilioa garaia 7Erauso Katerie8
"esi (onetan probat# na(i izan $#g#n (ipotesietako bat bizitza erreala eta bizitza
literarioaren artean $a#$en elkarreragin eta lot#rak $ira. /leizegiren bizitza eta lanak
izan $it#g# aztergai eta baita emak#me ir#$i eta ere$#ak ere. "eresa $el Kallek 1-5ean
gi$at#tako lanaren izenb#r#an bertan ik#si $#g#nez 8%u&er vasca imagen ! realidad:
al$e bat bestearen isla e$o ispil#a izan $aiteke.
51
Gogorat# @#ez*9etel#ren (itzak0 arrisk# egoeran etsaiari a#rre egiten $ion (erria $a /leizegirentzat
Euzkeldun2erria 82''10 151:
52
+alb#espenak izango lirateke 1-2-ko eta 1-6&ko lanak1 *aine eta Eoldan1 (#rrenez (#rren1 le(enean
emak#mearen askatas#na $elako gai zentrala eta bigarrenean (erriarena.
5&
Mestizoa e$o o$ol naste$#na $elakoan proposatzen $io $#eloa bere neba 8e$o anaia: $en Mit,elek.
22-
2a# g#ztia $ela eta1 ezinbestekoa ir#$it# zaig# g#re egileak 'utoe)ilioaren
garaian i$atzi z#en Erauso Katerieren oinarrian $agoen pertsonaia (istoriko*errealaren
a#rkezpenari lek# bat egitea 8>>. atalean $agoena: eta ir#$i (istorikoari eta mito
literarioari ere tarte bat eskaintzea 8Aarraian:. /leizegik1 (ala ere1 antzezlan ge(iago
i$atzi zit#en bigarren garai (onetan.
Ge(ienak gal$# $ira 84ose "orrecillak .izarran bizi zenean kome$iak ere i$atzi
zit#ela aipatzen $#: baina Erauso Katerierekin gerat# $iren beste lanak (#rrengoak
$ira0 Bru&aseko harilkia eta Eoldan. /z $it#g# aztert#ko tesi (onetan1 le(enengoan ez
$elako nazioaren gaia aztertzen 8/#skal 2erritik kanpo kokat# z#elako lan ,#me (a#:
eta bigarrena ez $agoelako osorik.
2asteko1 nabarmen$# na(i $#g# /leizegik egin z#en pertsonaia a#keraketa.
A#rreko lanetako pertsonaiak asmat#takoak ziren1 %iziozkoak1 baina lan (onetarako1
/#skal 2erriko (istoriatik pertsonaia bat a#kerat# z#en1 eta ez nolana(ikoa.
Al$e batetik1 emak#mea $a a#kerat#takoa1 emak#metas#naren ara#ak #rrat#
bazit#en ere1 gero ik#siko $#g#n mo$#an 8Eoldan lanean pertsonaia (istorikoa erabiliko
$# berriro1 oraingoan gizonezkoa:. 9estetik /#skal 2erriko (istorian bigarren mailan
(art# izan $en pertsonaia $a1 8ez $a beste pertsonaia (istoriko batz#en parekoa1 Aen$e
askok ez $# ezag#tzen:
54
.
Gainera1 i$atzi 8eta antzezt#: z#en garairako na(iko ira#ltzailea zen1 8or$#ko
ara# eta m#gak ira#li zitzakeelako (orrelako pertsonaia baten a#keraketak1 besteek
arb#iatzen z#ten ere$#a al$arrikatzeagatik:.
.lonaren @. Arestiren lanetan ik#si $#g#n mo$#an1 e#skal emak#meek e#ren
lek#a egin z#ten erem# p#blikoan1 baina beti ere beraientzat espreski sort#tako arlo
%eminizat#etan soilik eragiteko a#kera z#telarik0
54
Gorago komentat# $#g#n mo$#an1 (arrigarria $a zein arreta g#t,i ipini zaion 3atalina /ra#sori e#skal
k#lt#ran Bonostian Aaio zela kont#an (artzen ba$#g#. 9erari b#r#z askoz bibliogra%ia ge(iago $ago
ingelesez eta >par Amerikan1 e#skaraz eta /#skal 2errian baino. G#k1 e#skaraz i$atzita1 bakarrik a#rkit#
$it#g# 3atalina /leizegiren antzezlan argitaragabea 81-62:C >aki Azk#neren a#tobiogra%iaren itz#lpena
81-!-:1 Aitor 6#berogoitiaren lan biogra%ikoa 81--!: eta Maite 9errogainen pastoral argitaragabea
82'':.
2&'
Carmen /rrazti 8N: present a /A9 como #na organizacin $i%#sora $e #n
mo$elo $e m#Aer =#e1 a la ?ez =#e se incorporaba a la acti?i$a$ pTblica
nacionalista1 lo (acRa $e %orma $i%erencia$a a la $e los ?arones1 mantenien$o
%rente a ellos s# propia i$enti$a$1 H sin aban$onar s# %#ncin %amiliar
tra$icional. /n la $escripcin $e este mo$elo1 Carmen /rrazti rec(az el
comportamiento g#errero H ?aronil $e .a ?arona protagonista $e #n romance
me$ie?al ala?Qs o la act#acin masc#liniza$a $e la $onostiarra Catalina /ra#so1
$a mon&a alferez. 87gal$e 1--60 156:
9eraz1 e#skal emak#meek ap#rka erem# p#blikoan lek#a egiten (asi ziren arren1
genero eza#garriak eta rolak ze(atz eta zorrotz $esber$intzen zit#zten1 /ra#so bezala
m#ga gain$itzen z#tenei estigma ezarriz0
<#e$e $ecirse =#e /\tar 4. %#e #no $e los pocos =#e se re%iri e,plicitamente Ual
?oto H a la acti?i$a$ pTblica $e las m#AeresV 8N: Bes$e la seccin en e#skera
Demak#me*bizitzaE1 apareci$a el ao anterior en el $iario Euzkadi como Ha
?imos1 insisti en la necesi$a$ $e mantener la $i%erenciacin $e %#nciones
sociales entre m#Aeres H (ombres1 H apoHPn$ose en esta $i%erenciacin $e mari*
gizonak 8marimac(os: a las =#e preten$Ran inter?enir en polRtica. _nicamente
a$mitRa el ?oto $e las ?i#$as1 $ebi$o a =#e la m#erte $e s# mari$o les obligaba a
oc#par s# l#gar como cabezas $e %amilia. 87gal$e 1--60 21!:
9este a$ibi$e bat ematen $ig# 7gal$ek bere tesian genero rolen bereizketa
il#stratzeko1 oraingo (onetan1 .a#a,eta i$azlearen olerki batekin0
.#$ira etorri gera
7so*antzo1 ze#1 #r#marako
.eoi antzo1 ne#1 g#$arako
87gal$e 1--60 21!:
3atalina /ra#so pertsonaia (istorikoa >>. atalean aztert# eta gero Aoan gaitezen
(onen gainean eraiki $en mito literarioarekin. 2ori egin a(al izateko le(en pa#soa
2&1
izango $a bere bizitzaren berri eman $ig#ten a#tobiogra%ia eta agirietako in%ormaziotik
%ikziora zer eraman $#ten ik#stea.
Ariketa (a# egiteko1 bi antzezlan (art# $it#g# kont#an0 4#an <erez $e
Montal?anek 1626an Ma$rilen i$atzitako $a mon&a alferez antzezlana eta 3atalina
/leizegik 1-62an .izarran egin$akoa. Antzezlanetako ir#$iak ik#si eta gero
a#tobiogra%ia eta agiriak aztert#ko $it#g#1 eta Azk#nek e#skarat#tako bertsioa ere bai1
antzezlanokin erkatzeko. Amaitzeko1 Neska soldadua $eit#riko e#skal bala$arekin
konparat#ko $it#g# 3atalina /ra#soren bizitza eta /leizegiren bertsioa.
3onparaketa (a#ek eginez1 ik#s $ezakeg# egile bakoitzak zer balorat# $#en1 zer
ezabat#1 zer in$art# eta zer baztert#. /leizegik egin$ako (a#taketa argiago gerat#ko $a
besteen al$ean1 e#skal kom#nitateari a(azt#ratik berresk#rat#tako pertsonaia (istorikoa
nola a#rkezt# na(i zion ik#siko $#g# eta $isk#rtso (egemonikoari eman zion erantz#na
eta egin zion erresistentzia i$enti%ikatzen lag#n$#ko $ig#.
)'"' Irudika,enak
3.1.1. a mon%a al&erez &*erez de :ontal-an 1/2/(
3atalina /ra#sori b#r#z i$atzi $iren test# #gariren artean bi antzezlan bakarrik
a#rkit# $it#g#1 eta <erez $e Montal?anen antzezlana $#g# (orietako bat.
"est#ing#r#a ematearren esan be(ar $#g# ;K>*;K>>. men$eek osatzen $#tela
espainiar antzerkiaren #rrezko garaia. 2ori,e $#g#1 gainera1 3atalina /ra#soren garaia.
Gr$#an oso o(ikoak ziren Demak#me mozorrot#aE z#ten antzezlanak1 iz#garrizko
arrakasta baitz#ten (orrelakoek garai (artan. .ope $e Kegak 81562*16&5: eta "irso $e
Molinak 815!1*164: gai eta pertsonaia mota (onekin antzezlan #gari i$atzi zit#zten.
2ona (emen .ope $e Kega aztert# z#en 3arl Kossler*en iritzia0
+i m#Aeres H nias1 cria$os H $oncellas (#bieran lle?a$o #na e,istencia menos
oprimi$a H montona en los (ogares espaoles1 probablemente el teatro $e .ope
2&2
los (#biera (ec(o parecer menos $esen?#eltos. /l teatro compensaba m#c(as
pri?aciones H m#c(as (oras $e te$io $e la ?i$a coti$iana. 8Kias 2'''0 56:
<erez $e Montal?anen eta /leizegiren antzezlanetan ik#siko $#g# zein $en egile
(a#ek eraiki $#ten /ra#so0 a#kerat#tako bizitza pasarteak eta baztert#takoak
i$enti%ikatzean Aakingo $#g# zein ik#spegi eman na(i izan $ioten pertsonaiari1 zer
ezk#tat# $#ten bere bizitzatik eta zer azpimarrat#1 eta (onez gain1 bilat#ko $it#g#
egin$ako al$aketak bere eza#garri eta pasa$izoak zents#rat# e$o (an$it# $it#zten
Aakiteko.
Mic(el )o#ca#ltek eta /?e 3. +e$gJick*ek 81--: zioten bezala1 esaten $ena
bezain garrantzits#a $a esaten ez $ena1 ezk#tatzen $en in%ormazioa 8izan kontziente ala
inkontzienteki egina:1 eta (orregatik (asiko gara /ra#sori b#r#z gazteleraz eta e#skaraz
i$atzi $iren antzezlanetan agertzen $ena eta ez $ena aztertzen.
3atalina /ra#sok k#lt#ra espainiar eta e#skal$#nean izan $it#en ir#$ikapen
$ramatikoak ikert# eta gero (izk#ntza askotara itz#li $#ten bere bizitzaren a#tobiogra%ia
eta garaiko agiriak ekarriko $it#g# orriotara1 lab#rki ba$a ere. Gaztelaniaz 8Aatorrizko
bertsioan: eta e#skaraz 8Azk#ne 1-!-: i$atzitakoei tarte bat egingo $ieg# antzezlanei
(istorian kokat#tako erre%erentea emateko eta mo$# (onetan (aien azterketari
test#ing#r#a eta markoa ipintzeko1 (ots1 errealitatetik %ikziora eraman$ako pasarteak eta
egin$ako mol$aketak atzeman eta ageriko egiteko.
3onparaketarekin amaitzeko1 generoaren m#gak gain$itzen $it#en emak#mearen
ir#$ia 8ga#r eg#n transgenero $eit#ko gen#keena: eta emak#me gerlariaren ir#$ia $it#en
beste e#skal test# literario bat ekarriko $#g# (ona0 Neska soldadua bala$a1 (ain z#zen1
eta (orrela ik#si1 e#skal literat#ran nola ir#$ikat# izan $iren generoa gain$itzen $#tenak
8e$o transgeneroak:1 emak#me Aaio baina gizon bizi izan $irenen kas#a bi test# literario
(a#etan aztert#z.
2as gaitezen1 beraz1 <erez $e Montal?an eta /leizegiren (a#taketei begira.
2asteko1 $enbora eta lek#a1 kronotopoak izango $it#g# (izpi$e. Gainera1 esan $ezag#n
bi egileek erabiltzen $#tela egit#ra klasikoa0 (ir# egintzatan banatzen $#te antzezlana.
2&&
<erez $e Montal?anek le(en biak <er#ko .iman kokatzen $it# eta (ir#garrena Ma$rilen.
/leizegik le(en biak Bonostian eta (ir#garrena Me,ikon.
<erez $e Montal?anen lanean le(en egintzatik bigarrenera (ir# #rte pasatzen
$ira1 eta bigarrena eta (ir#garrena Aarraian $oaz. /leizegirenean1 le(en egintzatik
bigarrenera $enbora tarte lab#rra $ago 8agian (ilabete pare bat:1 baina bigarrenetik
(ir#garrenera sei #rte pasat# $ira. >k#sten $#g#n mo$#an1 biek erabili $#te $enboran
a#rrera salto egitearena1 elipsia1 eta biek agert# $izkig#te Amerika eta /#ropa. 2or
amaitzen $ira antzekotas#nak1 or$ea.

4arraian $a#zkag# lab#r*lab#r bi lanen sinopsi e$o arg#ment#ak
55
0
4#an <erez $e Montal?anen antzezlanean kontatzen $ena
1: .ima1 <er#. Ana G#zmanekin 8Catalinarekin: maitemin$#ta $ago eta Biego
Anarekin 8Mac(in morroia >nesekin:. Mig#el /ra#sok testament#an Aakin $#
Catalina gizon Aantzita $oala Ameriketan ze(ar. Ci$ek Mig#el irain$# $#enean
G#zmanek erantz#n $#. Ga#ez Ana eta >nesi bisita egin $iete G#zmanek eta
Mac(inek1 baina Aen$e (otsa entz#tean al$e egin $#te eta1 azkenean1 Biego eta
4#an sart# $ira Ana eta >nesen et,era. G#zmanek al$e egin $# kastitateagatik.
"eo$orak 8prostit#ta batek: Mig#eli esan $io G#zmanek ez $#ela na(i izan
berarekin o(erat#. Mac(inek Anari g#t#n bat eman $io G#zmanen partez.
Mig#elek G#zmanekin $#eloa $# bere sekret#a argit# na(i $#elako. @eba (il
$#elakoan i(esi $oa G#zman.
2: .ima1 <er#. G#zmanek & #rte pasat# $it# Ara#con sol$a$#. .imara b#eltat# $a
Mig#el gai,otas#n batek (il z#ela Aakitean 8eta ez berak eragin$ako za#riek:.
Anak G#zmani bere o(orea $e%en$atzeko eskatzen $io 8ga# (artan gizon batekin
egon zelako eta (onek esk#larr# bat #tzi z#elako bere et,ean1 (ain z#zen1
G#zmanek bere lag#n Biegori oparit#takoa:. G#zmanek Biegori Anarekin
ezkontzeko eskat# $io 8bera zela bere maitea esanez1 baina G#zman emak#mea
55
<erez $e Montal?anek Catalina eta G#zman izenak erabiliko $it# g#re protagonista izen$atzeko.
/leizegik berriz1 3at,ala eta +ebaste.
2&4
izanik1 Anak o(orea salb# $#ela:. G#zmanek Ci$ (il $# eta (eriotz zigorra ezarri
$iote. Biegok emak#mea $ela esan $# bere bizitza salbatzeko.
&: Ma$ril. Biegok Ana eta G#zmanen artekoa argitzea na(i $#. Anak G#zmanek
bere o(orea zikin$# $#ela onartzea na(i $#. G#zman Biegorekin borrokan (asi
$a (onek bere sekret#a argitara eraman $#elako. Azkenean Catalinak emak#mea
$ela onart# $# eta (orrela borroka amait# $a1 (eriotz zigorra bertan be(era
gerat# $a eta Anak bere o(orea berresk#rat# $#.
3atalina /leizegiren antzezlanean kontatzen $ena0
1: /ra#sotarren et,ean ",ominek 3at,alarekin 83atalinarekin: ezkon$# na(i $#ela
esaten $io bere aitari1 3at,alari eskat# a#rretik. 4on /ra#so Amerikatik b#eltan
$ator eta arazoak $it#zte itsasoan Bonostiara (#rbiltzean1 ekaitza $ago*eta.
Gngietorri beroa prestatzen $iote. 3at,alak ez $# ezkon$# na(i eta Ameriketara
Aoan na(i $#1 bere nebak egin $#en bezala.
2: 3oment#an 4#le /ra#so gotzainak 83at,alaren izekoak: bere neba Martin
/ra#sorekin (itz egiten $# 3at,alari b#r#z1 (a# alabari bisita egitera Aoan
$enean. 4eroma soreak 3at,alari b#r#zko ke,ak $a#zka. 3at,alak m#tikoei
ezpata erabiltzen irakasten $ie. 4eromarekin errieta egin eta (aserre1 3at,alak
b#ltza egiten $io. <ierresen lag#ntzarekin i(es egiten $# koment#tik.
&: Me,ikon +ebaste legazkonak 83atalinak: 6 #rte pasat# $it# bere morroi
<ierresekin. "olma eta Metze azteka*krista# berriekin ospakiz#n azteka*krista#
batera $oaz. Mit,el /ra#sorekin $#eloa $# +ebastek eta neba (il egiten $#.
3at,ala min$#ta koment#an sart#ko $a betiko1 bere nebaren gorp#a zaintzera.
<erez $e Montal?anen lanean maitas#na1 o(orea eta sekret#a azpimarratzen
$iren bitartean1 /leizegirenean gizon izateak $akarren askatas#na1 erliAioa eta
arrazakeria $a#$e presente.
<erez $e Montal?anen pertsonaiak maitemin$# egiten $ira e#rekin maitemin$#ta
ez $a#$enekin eta (ortik sort#ko $a korapilo nag#sietako bat. 9estea 3atalinaren
2&5
sekret#a izango $a1 (a# $a1 gizon Aantzita $oan emak#mea izatearena 8(orrela
planteatzen $# 3atalinaren genero i$entitatea egileak:. /leizegik bere lanean gez#r
mo$#an izen$at#ko $#. 2ona (emen <erez $e Montal?anen lanean emak#mea $ela
esaten $#en pasartea 8/leizegirenean ez $a (orrelakorik agertzen:0
G76MA@ +abe$ p#es1 Bon Biego amigo1 S =#e Ho soH m#ger.
B>/GG ]M#gerZ S Kalor =#e s#po ?encer S en campaa al enemigo S tantas
?eces1 =#e a#n esce$e S el cre$ito P la opinion1 S H esperanza $el ?aron S
mas ?aliente1 ]Cmo p#e$e S ser (iAo $el %ragil ec(o S $e #na m#geril
%la=#ezZ S H Ha =#e nat#raleza S tan gran milagro (aHa (ec(o1 S ]Cmo
se p#$o enc#brir S tanto tiempo1 =#Q ocasin S en el trage $e ?aron S os
P obliga$o P ser?ir S en la g#erraZ M si a$orais S a $oa Ana ](e $e creer
S $e =#e amais sien$o m#ger S a otra m#gerZ @o =#erais S acre$itar
imposibles. 8246*24!:
G76MA@ .a labor =#e es eAercicio S $e la mas noble $oncella1 S la trocaba por la
espa$a
56
0 las caAas H las trompetas1 S me $aban maHorres g#stos S=#e las
m#sicas comp#estas. S <ero mis pa$res miran$o S en mi con$icion tan
%iera1 S en #n con?ento =#e es %reno S $e semeAantes soberbias1S me
metieron 824:
.e(en korapiloak erak#tsiko $ig# G#zman*3atalina emak#meekin ibili arren ez
$#ela se,# (arremanik beraiekin1 kastitatea mantentzen $#ela1 alegia 8na(iz eta Mac(in
morroiaren arabera1 kostata izan:.
MAC2>@ pasa gran tempesta$ S t# ?oto $e casti$a$ S entre ocasin H (ermos#ra
81!6*1!!: 8N: Mac(in0 A=#R $io %in S el ?oto $e casti$a$ S por Bios =#e
(e $e ?er agora S sin g#ar$as $ispensacion S a osc#ras1 H en la ocasin1 S
con =#ien amas H te a$ora. 82'1:
9igarren korapiloan gizon bezala $#en Aokaera eta Aanzkera 8bizimo$#a: #tzi
be(arko $it# bizirik Aarrait# a(al izateko1 Anaren o(orea salb# egoteko1 eta lag#n $#en
Biegorekin a$iski$etzeko 8ik#s antzezlanaren lab#rpeneko &. p#nt#a:.
56
9i lanetan agertzen $a ezpataren erabilera gaztetatik g#stat# izan zitzaiola eta oso on$o mol$atzen zela
(orretan1 mask#linotas#naren eza#garri bezala.
2&6
/leizegiren lanean korapilo bakarra $ago0 3at,alak ezkontzea ala koment#an
geratzea $it# a#kera bakar. Moment# batean <ierres morroiak esaten $io Ant,oni
neskameari Demak#meak beti ezkontza b#r#anE. >zan ere1 a#rreko garaiko lanetan ik#si
a(al izan $#g# ezkontza maitas#nez egitea zela (elb#r# nag#siena garaiko
emak#meentzat1 (onetan (#ts egiten z#tenak neskaza(arrak eta alarg#nak zirela erak#tsi
$izkig#te aztert#tako lanek.
3atalina /ra#soren pertsonaia (artzean or$ea1 etorkiz#nerako a#kerak zabaltzen
$ira. 3at,alarentzat bere aita eta morroiak ir#$ikatzen $#ten etorkiz#na ezkontza $a0
ERAUSO Ene Katxala, nere bakardade illunaren argia. Pierres, bao Pierres,
noiz arte izango diagu gurekin? Ori ere laster joango zakigu.
PIERRES oan? !ora?
ERAUSO !ora? !ora? "ere etxera. !ora joango dek? Andik edo e#endik, ez
dek luzaro joango, galai gazten batek bera e#aztea egingo diakana.
Eta ez neri babo ar$egi ori jarri, de#ontre% &er dek bada nere
Katxala iork ez begiratzeko' ala?
PIERRES O% Ez jauna. "estera baizik. !ere begi zarren argia, gazteak nabaitu
ta nai izatea' jakia% !ere aur zoragarria oraindikan zalakoan% Eta
orduan bai utsunea izango degula, nagusi. ()*)+
9aina 3at,alak ",ominen eskaeraren berri $#enean konbent#ra $oa i(esi le(en
oztopo (a# gain$it# na(ian. 9igarren oztopoa agertzen $a or$#an1 konbent#an ere
g#st#ra ez $agoela ik#sten $#enean. /mak#me izan$a ez $a#ka sozialki onart#tako
beste bi$erik1 baina gizon izan$a bai. 3at,alak ezin $#1 baina +ebastek Ameriketarako
bi$ea (art# eta askatas#nez bizitzeko a#kera $#. 2ona (emen bere ametsa <ierres
morroiari kontatzen $ionean0
KA,-A.A Ez al zaizu beere bururatu itxas aruntz eguzkiak lenengo argitzen
dituen lurrak ezagutzea?
PIERRES Ez orixen' ez, karra$e% Eundo% "aztar edertxua da /ure 0onostia
(abestuaz) aungoikoak guretzako egia' aita go1enak bezela. /ure
0onosti zoragarri% .udi osoan beste 0onostirik ez da.
2&!
KA,-A.A Eta zer esango zenduke Erauso Katxala lur urruti o1ek ezagutzeko
na1ak batzuen2batzuetan kezkatzen ba du?
PIERRES /ure andereoak onelako kezka txoroak? &era' -inistu ere.
KA,-A.A "ai bada. Pierres, &ergatik ez det nik nere nebak egin dutena egin
bear?
PIERRES &ergatik' zergatik' e#aku#ea zeralako' ori beintzat.
KA,-A.A Eta zer? Ain gutxian naukazu gizase#e askok egiten dutena egiteko
ez naizela?
PIERRES ,a' ta' ta' /izonezko ge1enak egiten dutena bao ge1ago egin
zendukela andereo ba dakigu kontra% E#aku#ea zera ordea,
e#aku#ea, eta ez da ori e#aku#earen bidea'
KA,-A.A E#aku#ea, e#aku#ea, e#aku#ea naizela ba dakit zuk ainbeste
aldiz esan gabe. Entzun ordea Pierres, e#aku#e onek lur urruti
o1ek ikusiko dizkitzu (karrikatik ibilli-dey-ojuak, oste otsa entzungo da+.
!ik ere nere errian onelako ongi etorria irabazi bear det. /oazen
orain. ())32))4+
KA,-A.A Ez da neretzat ,xo#inek e#ango lirakean biziera eroso ori. Ene
Pierres, aurrean dakust nere izar disdia, ene biotza oso2osorik
dara#ana eta bera jarraitzeko aske bear det izan, #unduz2#undu,
lotura gabe, beti aurrera egiteko.
PIERRES 5karatzen nazu andereo.
KA,-A.A o e#en, altxa an, ataka bat bota orduko bestea altxia, beti zalantzan,
beti burrukan' !ere senideak bezela, itxas aruntz joango naiz.
PIERRES &u e#aku#ea zera, ta e#aku#e gaztea.
KA,-A.A /izon jantzi ta gizon6 zerorrek ekarriko dezu gizon jantzi ori.
PIERRES Ez, gezurra ori, ez dizut ekarriko. Erokeria litzake, karra$e%
KA,-A.A "ai, ekarriko diazu7 &ure Katxalak eskatzen dizu Pierres. Entzun,
!ork daki? Agian aungoiko berririk ez duten askori egia erakutsiko
diotet6 lekai#e abek ix8i9llik, otoitzean, a$alki eskatzen dutena nik
egingo det.
PIERRES "a dakust andereo erabakia daukazula.
KA,-A.A Entzun dezu Pierres eta ezagutzen bai nazu ba dakizu ez detala
atzera egingo.
2&
PIERRES "ai, ba dakit andereo, gizon jantzia izango dezu.
KA,-A.A "a nenkien, eskarrikasko Pierres.
PIERRES Ez det bukatu6 gizon jantzi orrekin Pierres izango dezu baita ere,
itxura obea izango dute zure joateak eta zure ibiltzeak. !aiz gizon
jantzi e#aku#ea, neskatxa gaztea zera ta ni lako agure baten zaintza
bearrekoa dezu.
KA,-A.A &u nerekin etorri Pierres?
PIERRES "ai bada.
KA,-A.A &enbat #aite nazun, diozuna ezin liteana bao. /izon gordia

naiz
oraindik, nik era#ango detan biziera aidekoa era#ateko etzaude.
PIERRES Al$errik% !ai ez ba nazu ere, zurekin bearko nazu.
KA,-A.A Agian da#utuko zaizu.
(mutiko baten aotsa barruan)
Ederra baztar gurea,
0onostiko itxas baztarra
KA,-A.A 0onostia, gure 0onostia ain ederra eta ain #aite dezuna, utzi
bearko zenduke eta' !oiz arte?
PIERRES "etiko izan liteke, betiko agurra e#an bearra.
KA,-A.A Ori ere' Agian betiko agurra izango da gurea, Pierres.
(mutiko abestiak jarraitzen du)
aungoikoak guretzako egia
PIERRES "etiko agurra? &ure zaintza egingo det andereo.
KA,-A.A &er naizen ni zuretzat% Ene%
PIERRES Ene Katxala, andereo #aite #aitea.
(barruan) Aita go1enak bezela
KA,-A.A /oazen bada biok Eguzkia altxatzen danean lenengo argitzen dituen
lur a1etara. Eta ez bai goaz okerrik egiteko as#oan, onak bai dira
gure na1ak aungoikoaren laguntza izango degu. ():;2)3<+
3at,ala1 bakarrik $agoela1 konbent#tik al$e egitea erabakiko $# eta bakarrizketa
batean bere ametsaren (elb#r#a zein $en a$ieraziko $ig#0
KA,-A.A (...+ O' O' !ere a#etsa, nere a#ets disdia. !ere izatean altxa
zeran izar zoragarria% "ai' "ai6 aske bear det izan zuk erakusten
2&-
didazun bidea jarraitzeko' aske zure de1ari erantzuteko' eta aske
izango naiz. /aur bertan atetik edo le1otik konbentua utziko det eta
aske izango nazu ene izar atsegia. Aske' aske, itxas aruntz urruti
lur2berriak ezagutzeko. ()::+
3atalinaren genero mask#linoa e$o gizon izaera agert#ko $a 8Aokaera eta
Aantzia (emen ere:1 baina ez $a se,#ari b#r#zko aipamenik egingo. 2ala ere1 3at,ala
+ebaste bi(#rtzeak on$orio larriak izango $it#C bere anaia (ilko $# eta koment#ra Aoan
be(arko $a betiko bere bekat#a garbitzera.
Aipagarria ir#$itzen zaig# anaia 8e$o neba: (iltzera eramango $#en arrazoia0
(onek agert#tako Aarrera arrazista 8<erez $e Montal?anen lanean bere sekret#a ez
agertzea $enean:.
/leizegiren le(en lanetik agertzen $a baztert# eta menpekoekiko errespet#a1
8krista# onaren pobre eta elbarriekiko err#kia eta karitatearekin lot#ta egon $aitekeena:.
2ona (emen *arbie lanaren (asieran .i$eri bere aitak esaten $iona gai (onekin lot#ta0
.A55A>@ Gaztea zera orain$ikan1 gizonaren argaltas#na ezag#tzeko.
/rritarrak alkarrekin ongi ezin etorri bagera1 nola nai $ez#
maitatzea g#gan$ik #rr#ti bizi $iranakZ 8!:
Aztekak izan$ako krista# berrien $e%entsan aterako $a +ebaste 83at,ala*/ra#so:
eta (orren on$orioz izango $#te $#eloa eta b#r#t#ko $# (ilketa. 4arraian $#elorako
arrazoiak batean eta bestean0
SE"AS,E E#en natzaizu ene jauna arextean esan dizkidazun itzak argituko
dizkiatzulakoan.
=I,-E. .arru2nabar abek ainbestean bai dauzkatzu, zure burua bereoikin bat
egiterao, zure saetan azteka odola dara#akizu, legazkona. Ori da
esan nai nuena.
SE"AS,E !ere odola, euzko odol garbia dezu. Entzun7 &uk diozun naste ori
ba leuka, ez nintzake ez aundiago eta ez txikiago, gu gizon danok,
azteka eta ez azteka, senideak gera eta ori, senideak.
24'
=I,-E. !ere senideak indi1o nardagarri abek? &ureak izango dituzu, nereak
ez.
SE"AS,E Senideak gera bada. Ortaz zure itzak ez naute #indu. &uk ni
az$iratu na1ean esan bai dituzu ordea, (ezpata altxiaz) Ara nere
erantsuera.
=I,-E. (baita ere, ezpata ateriaz) Eta nerea, nai dezunean.
SE"AS,E "ereala, ez bao e#en, eliz2aurrean.
=I,-E. !ai dezun lekuan.
SE"AS,E (eskuakin konbentu atzera egiaz) /oazen arat?
=I,-E. /oazen. ()4)2)4>+
M>G7/. ?#el?e1 ?#el?e1 Catalina1 S =#e no te (e saca$o a=#R S para $eAar
in$ecisa S la c#estion0 Ho estoH res#elto S a =#e $esta plaHa misma1 S
sin pazos1 ni $ilaciones S en #n con?ento $e .ima S (e $e partir a
encerrarte1 S o (e $e =#itarte la ?i$a1 S por=#e no (agas mas a%renta a
la nacion ?izcaina 8215:
G76MA@ Ma se $eclar1 per$one la sangre1 =#e solo estriba en el acero el
reme$io 8216:
9i lanetan zigortzen $#te 3atalina /ra#so bere transgresioan e$o trantsizioan0
<erez $e Montal?anek atzera egitera $errigortzen $#0 emak#me $ela onart# be(ar $#
arazo g#ztiak konpon$# a(al izateko1 eta /leizegik lanaren (asieran koment#tik i(es
egiten $#ena koment#ra
5!
sarrarazten $# bere bizimo$# okerra z#zentzeko asmoz.
KA,-A.A Eta bidezkoa, zuzen litzake, danak ni, zuk ere bai Pierres, ni
ezeztutzea ni oin$eratzea' O% O% !orao igo nai nuen nik nere
burua? /aerako e#aku#eak ez lakoa nai nuen izan eta' Orra%
!ire arrokeriakin lurra jo. "etiko, betiko galdu naiz. (...+
KA,-A.A (bat-batetan) E#en da Pierres, e#en da. &uri eskerrak, argi dakust.
PIERRES &eru a#aren erantzuera, andereo.
KA,-A.A "ai, eskerrak eta eskerrak berai' Argi dakust nere bidea. Pierres,
zure Katxalak, lurra galdua dauka, zerua bao irabazi lezake eta
5!
/$ozelan ere1 ez $akig# zenbateraino $en zigorra koment#ra Aoatearena1 aipatzen ez $en se,#alitatea
garatzeko a#kera bat izan $aitekeelako (a#1 /ra#sori emak#meak g#statzen zitzaizkiola gogoratzen
ba$#g#1 be(intzat. Gainera1 ez $#g# a(azt# be(ar berak (art#tako erabakia $ela (a# eta ez beste norbaitek
inposat#takoa eta or$#ra arte sei #rtez bizi izan $ela berak a#kerat# bezala. Montal?anen lanean1 berea $a
atzera egiteko erabakia baina test#ing#r#ak oso be(art#ta egiten $#1 m#t#rrekoa baita egoera.
241
irabaziko du (ezpatea belaunean puskatuaz). 5l da betiko Sebaste
.egazkona, il da, nere gezur2izatea il da, nere burruka bizitzea.
Pierres, Erauso =itxel nere neba det illa.
PIERRES Erauso =itxel? /ure =itxel laztana% Ez, ez det ongi entzun.
KA,-A.A (eskuan artuko duen gurutzari mu) "ai Pierres, Erauso =itxel det illa.
/urutze onetan i$ii ditu bere azken asnas larriakin bere kristau
#u sutsuak eta neretzat, bere eraille onentzat asketsi oso2osoa.
Arrebaren azkonak bizia kendu diola jakin gabe il da.
PIERRES Orain ba daki. &eruan daukagu gure =itxel, il zorian e#andako
asketsiarekin irabazi bai du.
KA,-A.A /oga#en orretxek nere oazea zerbaitean arintzen du. /ure =itxel%
(gurutza Pierresi ematen dio)
PIERRES /urutze au ezagutzen det, zure aitak, Erauso jaunak, onuntz
etortzeakoan =itxeli le$oan i$iia.
KA,-A.A (gurutzea eskuetan+ Eta aurrerantzean nerea izango dana7 beti nerekin
era#ango det, berak e#ango dit artu detan as#oa betetzeko
ke#ena. Pierres, konbentu onetan, gaur =itxel gau2ila izango degu,
bertan obiratzia izango da, ta nerea ere bai.
PIERRES &ure obiratzea?
KA,-A.A "ai, ez naiz ge1ago konbentu ontatik aterako, e#en lekai#e aben
artean, lekai#e a$al aben #endean alegiean

beren agintzetara
#akurtua, az$iratuko det nere arrokeri zoroa. Eta =itxel obiaren
zaintza il arterao egingo det. ()442)4;+
G76MA@ +olo c#po en s# pec(o S mi amor 8N: con%ieso =#e soH m#ger p#es
$esago H satis%ago con esto ?#estro agra?io 8&'-: 8N:
+. Mas (as gana$o ?enci$a $e ti misma =#e ?encien$o eAercitos $e
enemigos 8&1':
9i egileek a#kerat# $#te anaiarekin 8e$o nebarekin: $#en $#eloa1 batek (il
egiten $# eta besteak1 azkenean1 ez. 9ietan agertzen $a ezkontza1 na(iz eta mo$#
$esber$inetan eta pis# $esber$inarekin. <erez $e Montal?anen lanean Anaren o(orea
garbitzeko G#zmani eskatzen $io Anarekin ezkontzeko 8eta ez Catalinari:. 2ona (emen
/leizegiren lanean agertzen $en ezkontza eskaera0
242
,-O=I! As$aldian buruan eta biotzean dabilkit zu, Katxala, nere e#azte
egiteko zaletasuna.
KA,-A.A Eene%
,-O=I! &ure aitak ontzaz e#aten du.
KA,-A.A Eguna aukeratu dezuna ,xo#in. "uruak nasturik dauzkagun eguna.
,-O=I! Ez det nik aukeratu, onela gertatu da' !oiz nai dezu etortzea?
KA,-A.A !ai dezunean, beti etortzen zeran bezela.
,-O=I! (Katxalari eskuan mu eginda) Agur Katxala.
KA,-A.A Agur ,xo#in. (...+
KA,-A.A /aurko arratsaldea

orratik ez da aztutzekoa. Eta azkenian ,xo#inen
ateraldia% Ez dago burutik ondo. !i ezagutzen nauen bezela
ezagututa' ezkontza aitatu? "a' ba' gero, ez dakit zer izango
dan, orain bao, orain aske nai det izan, aske Katxala. Eta ene aitak,
ongi artu duala. !ik ez ordea, ta nere eginkizuna da' Eginkizuna?
Ez det onetan burua jarri nai ere' ())>2)):+
9aina argi gerat# $en bezala ezkontza ez $ela berak na(i $#ena1 konbent#a ere
ez $a bere g#st#koa. Aita bisitan $oakio konbent#ra eta bertan pozik $agoen gal$et#ko
$io alabari. Gero1 Aita izebarekin gerat#ko $a berbetan eta biok #ste izango $#te
konbent#a ez $ela 3at,alarentzat0
KA,-A.A "ai, bai. !ai dezun bezela (Pierres joango da atea zerbait idekia utzita)
Ene aita laztana% "a zenekike ain nere gogoan zauden beti. Etxean
nintzanian bao oraindik ge1ago #aite zaitudala deritzat.
ERAUSO Katxala nerea% !i ere irekin natxion beti, etxe baztar danetan
ikusten aut. 5kusi' ikusi, a#etsak nereak bereala utsean gelditzen
ditun. Pozik ago e#en?
KA,-A.A Pozik' $ozik, e#en bear bai det alegiean, buru2belarri e#engo
izatea arra$atu eziik dijoazkit egunak.
ERAUSO Alaba gaxoa% Ortaz zalla den, artu denan biziera.
KA,-A.A "atzuetan bai, ez bai da errexa besteren na1era ibilli bearra beti.
Askotan gaera ergelkeriak e#aten dutenak dirade agindu o1ek.
Alakoetan zentsunak

itxi ta' aurrera. &erua ederra da%
24&
ERAUSO Ederra ta ederra bear ain izan alaba, ez den ordea usteko
konbentuan bakarrik irabazi dezakenala? 5re etxean etxekoandre, ire
senar eta ire aurtxoak, zeru orren bidean era#anaz.
KA,-A.A ,xo#in nerea egiaz. Kristau zuzena, ongi azia, jaun altxia, langillea.
(au dana erdi parrez) Ori da?
ERAUSO 0an bezela, ez diat uste gaizki egingo ukenala.
KA,-A.A Eta zure Katxalak, zure #aitetasuna aita, zure biotza baizik nai ez ba
du?
ERAUSO ,a' ta' O1ek burutazio txoroak baizik ez ditun.
KA,-A.A Orra, zein ezerezian jotzen duen nere aita #aiteak nere #aitasuna
(txantxetan) ())?2)><+
ERAUSO Katxala gaxoa% Ez orrela oituba.
U.E -inistu =artin neba, zirtzilkeri itxura abetan ibilli bearra zalla zait
egiaz, agindua dago ordea ta onela bear du izan lekai#e zuzen a$alak
izan gaitezen. &ure alaba gure Katxalarekin zallago zait oraindik, ni
Erauso izanik, ba dakit eta zein odolean dara#agun aske na1a.
ERAUSO Orduan arreba e#en ainbeste urtean.
U.E &erua ederra da =artin.
ERAUSO Ori bera esan dit nere Katxalak. &uen burruka de1a da?
U.E 5n$ernuakin darabilkigun burruka de1a.
ERAUSO Eta uste dezu, ule arreba, nere Katxalak gogorkeri abetan etsiko
duela?
U.E Ez dakit bada7 Ona, zuzena, burutsua, langillea, artezia ' doai
aundiak a$aintzen dute zure alaba. ()>*2)>@+
.ab#rbil$#z1 batean ez $ira erliAioa eta koment#a ageri1 eta bestean ez $a
se,#alitatea ageri. 9atari kome$ia erromantikoaren etiketa ipini a(al $iog#n bitartean
besteari abent#ra antzerkiarena ipin $akioke1 kapa eta ezpatarena gogora ekarriz.
3.1.2. 3utobiogra%ia eta agirietako datuak
<erez $e Montal?anek /ra#soren bizitzan errepikat# ziren gertaera batz#k (art#
eta mol$atzen $it#. 2ir# gertaera izango $ira a#kerat#ko $it#enak1 bere
244
Dgizontas#narekinE lot#takoak (ir#rak0 1: emak#meak berarekin maitemin$# eta
ezkontzeko $esira1 2: etengabe izan zit#en $#eloak eta (a#en on$orioz Aasan$ako
(eriotz zigorra1 eta &: Ara#con izan$ako borrokal$ia.
.e(en gertaerarekin lot#ta (a#,e komentat# na(i $#g#0 9eatriz Car$enasen
et,era ga#ero Aoaten zela agertzen $ela a#tobiogra%iako pasarte batean1 berarekin
ezkontzekoa baitzen 8nag#siak (ala eskat# zion liskar bati amaiera emateko:1 eta
9eatrizek berarekin se,# (arremanak na(i zit#ela eta /ra#sok ez zit#ela na(i. Azkenean
ez zen berarekin ezkon$#1 beste (erri batera Aoan zen. 9ere a#tobiogra%ian kontatzen
$ig# beste (erri batean ere bi a(izparekin ibili zela se,#*Aolasetan eta (orregatik bota
z#tela (ortik0
/s $e saber =#e esta $oa 9eatriz $e CPr$enas era $ama $e mi amo1 H Ql miraba a
tenernos seg#ros0 a mR para ser?icio H a ella para g#sto. M parece =#e esto1 trata$o entre
los $os1 lo acor$aron1 por=#e $esp#Qs =#e %#i restit#i$o a la iglesia1 salRa $e noc(e e iba
a la casa $e a=#ella $ama1 H ella me acariciaba m#c(o1 H con son $e temor a la A#sticia1
me pe$Ra =#e no ?ol?iera a la iglesia $e noc(e H me =#e$ase allP. M #na noc(e me
encerr H $eclar =#e a pesar $el $iablo (abRa $e $ormir con ellaC apretPn$ome en esto
tanto1 =#e t#?e =#e alargar la mano H salirme. .#ego $iAe a mi amo =#e $e tal
casamiento no (abRa =#Q tratar1 por=#e por to$o el m#n$o Ho no (arRaC a lo c#al Ql
por%i H me prometi montes $e oro1 representPn$ome la (ermos#ra H pren$as $e la
$ama1 H la sali$a $e a=#el pesa$o negocio H otras con?eniencias1 sin embargo $e lo c#al
persistR en lo $ic(o. /n ?ista $e ello1 trat mi amo $e pasarme a "r#Aillo con la misma
tien$a H como$i$a$1 H ?ine en ello. 8Historia de la mon&a alferez1 &. kapit#l#an:
Bi mi carta a Biego $e +olarte1 merca$er m#H rico1 =#e es a(ora cns#l maHor $e .ima1
H a =#ien me remiti 4#an $e 7r=#iza1 el c#al me recibi l#ego en s# casa con m#c(o
agra$o H a%abili$a$1 H a pocos $Ras me entreg s# tien$a1 sealPn$ome seiscientos pesos
al ao1 H allR lo %#i (acien$o m#H a s# agra$o H contento. Al cabo $e n#e?e meses me
$iAo =#e b#scase mi ?i$a en otra parte1 H %#e la ca#sa =#e tenRa en casa $os $oncellas1
(ermanas $e s# m#Aer1 con las c#ales1 H sobre to$o con #na =#e mPs se me inclin1 solRa
Ho A#gar H triscar. M #n $Ra1 estan$o en el estra$o peinPn$ome acosta$o en s#s %al$as H
an$Pn$ole en las piernas1 lleg acaso a #na reAa1 por $on$e nos ?io H oH a ella =#e me
$ecRa =#e %#ese al <otosR H b#scase $ineros H nos casarRamos. 5etirose1 H $e allR a poco
245
me llam1 me pi$i H tom c#entas1 H $espi$iome H me %#i. 8Historia de la mon&a
alferez1 5. kapit#l#an:
9i pasarte (a#etan ik#s $ezakeg#na $a1 /ra#sok bere a#tobiogra%ian bere
se,#alitatearei b#r#z (itz egiten $ig#la1 se,# Aar$#na agertzen $ela. <erez $e
Montal?anek ere (orri erre%erentzia egiten $io1 kastitatea gor$e z#ela nabarmen$#z1
baina /leizegik ez $# inolako aip#rik egiten gai (onen ing#r#an0 ez se,#1 ez maitas#nik
beste emak#meekin.
<erez $e Montal?anek pasarte (onetatik (artzen $it# eza#garri zenbait0 Ana
G#zmanekin maitemintzea1 ga#ez Anari egin$ako bisita1 "eo$ora prostit#tak /ra#sok
se,#rik na(i ez z#ela esatea eta G#zmanek Biegori Anarekin ezkontzeko eskatzea1 bere
o(orea salb# zegoela esanez.
Gizon izatea emak#meekin maitas#na eta se,#a e$#kitzea $ela on$orioztatzen
$a le(en gertaera (onen a#keraketarekin1 (a# eginez A$rienne 5ic(ek 81-':
kritikatzen z#en derrigorrezko heterose)ualitatea azpimarratzen $# egileak1 bestela
esan$a1 (eterose,#alitatea le(en a#keratzat e$o a#kera bakartzat (artzeko Aoera
orokort#arekin bat egiten $#ela esan $aiteke.
9igarrena1 $#eloak eta kartzela e$o (eriotz zigorra $ira. 2orrelako asko izan
zit#en bere bizitzan ze(ar. <erez $e Montal?anek berriz1 bi a#kerat# $it#0 anaiarekin
8e$o nebarekin: izan$akoa eta Ci$ gerlari ospets#arekin izan z#ena. .e(ena (il egin
z#en1 na(iz ez $agoen oso argi $ok#ment#etan 8a#tobiogra%ian (iltzen $# baina
+e?illako agirian ez:. 9igarrena bai (il egin z#ela1 eta bera ere (ilzorian gerat# zen1 eta
(orregatik aitort# zion apaizari #ne (artan1 (ilzorian zegoela1 emak#mea zela. 2ona1
Aarraian emak#me $ela aitortzen $#en pasartea0
A la maana1 como a las $iez1 +# >l#strRsima me (izo lle?ar a s# presencia1 H me
preg#nt =#iQn era H $e $n$e1 (iAo $e =#iQn1 H to$o el c#rso $e mi ?i$a H ca#sas H
caminos por $on$e ?ine a parar allR. M %#i en esto $esmen#zan$o tanto1 mezclan$o
b#enos conseAos H los riesgos $e la ?i$a H espantos $e la m#erte H contingencias $e ella1
H el asombro $e la otra si no me cogRa bien apercibi$o1 proc#rPn$ome sosegar1 H
re$#cir1 H arro$illarme a Bios1 =#e Ho me p#se tamaito. M ?iQn$olo tan santo ?arn1
246
pareciQn$ome estar Ha en la presencia $e Bios1 $escTbrome H $Rgole0 d+eor1 to$o esto
=#e (e re%eri$o a K#estra +eorRa >l#strRsima no es asR. .a ?er$a$ es Qsta0 =#e soH
m#Aer1 =#e nacR en tal parte1 (iAa $e )#lano H 6#tanaC =#e me entraron $e tal e$a$ en tal
con?ento1 con )#lana mi tRaC =#e allR me criQC =#e tomQ el (Pbito H t#?e no?icia$oC =#e
estan$o para pro%esar1 por tal ocasin me salRC =#e me %#i a tal parte1 me $esn#$Q1 me
?estR1 me cortQ el cabello1 partR allR H ac#llPC me embar=#Q1 aportQ1 traAinQ1 matQ1 (erR1
maleQ1 correteQ1 (asta ?enir a parar en lo presente1 H a los pies $e +# +eorRa
>l#strRsima.e.
/l santo seor1 entretanto =#e esta relacin $#r1 =#e %#e (asta la #na1 se est#?o
s#spenso1 sin (ablar ni pestaear1 esc#c(Pn$ome1 H $esp#Qs =#e acabQ se =#e$ tambiQn
sin (ablar1 lloran$o a lPgrima ?i?a. Besp#Qs me en?i a $escansar H a comer. "oc #na
campanilla1 (izo ?enir a #n capellPn anciano1 H en?iome a s# oratorio1 $on$e me
p#sieron la mesa H #n trasportRn1 H me encerraronC Ho me acostQ H me $ormR. A la tar$e1
como a las c#atro1 me ?ol?i a llamar el seor obispo1 H me (abl con gran bon$a$ $e
espRrit#1 con$#ciQn$ome a $ar gracias a Bios por la merce$ #sa$a conmigo1 $Pn$ome a
?er el camino per$i$o =#e lle?aba $erec(o a las penas eternas. /,(ortome a recorrer mi
?i$a H (acer #na b#ena con%esin1 p#es Ha por lo mPs la tenRa (ec(a H me serRa %PcilC
$esp#Qs1 Bios aH#$arRa para =#e ?iQsemos lo =#e se $ebRa (acer. M en esto H en cosas
oc#rrentes se acab la tar$e. 5etireme1 $iQronme bien $e comer1 H me acostQ.
A la maana sig#iente $iAo misa el seor obispo1 =#e Ho oR1 H $esp#Qs $io gracias.
5etirose a #n $esaH#no1 H me lle? consigo. )#e mo?ien$o H sig#ien$o s# $isc#rso1 H
?ino a $ecirme =#e tenRa Qste por el caso mPs notable1 en este gQnero1 =#e (abRa en s#
?i$a1 H remat $icien$o0 d/n %in1 ]esto es asRZe BiAe0 d+R1 seor.e 5eplic0 d@o se
espante =#e s# rareza in=#iete a la cre$#li$a$.e d+eor *$iAe*1 es asR1 H si =#iere salir $e
$#$as K#estra +eorRa >l#strRsima por e,periencia $e matronas1 Ho me allano.e BiAo0
dContQntame oRrlo1 H ?engo en ello.e M retireme por ser la (ora $el $espac(o. A me$io
$Ra comR1 $esp#Qs reposQ #n rato1 H a la tar$e1 como a las c#atro1 entraron $os matronas
H me miraron H se satis%icieron1 H $eclararon $esp#Qs ante el obispo1 con A#ramento1
(aberme ?isto H reconoci$o c#anto %#e menester para certi%icarse1 H (aberme (alla$o
?irgen intacta1 como el $Ra en =#e nacR. +# >l#strRsima se enterneci1 $espi$i a las
coma$res H me (izo comparecer1 H $elante $el capellPn1 =#e ?ino conmigo1 me abraz
enterneci$o1 en pie1 H me $iAo0 d2iAa1 a(ora creo sin $#$a lo =#e me $iAisteis1 H creerQ en
a$elante c#anto me $iAereisC os ?enero como #na $e las personas notables $e este
m#n$o1 H os prometo asistiros en c#anto p#e$a H c#i$ar $e ?#estra con?eniencia H $el
ser?icio $e Bios.e
24!
Man$ome poner c#arto $ecente1 H est#?e en Ql con como$i$a$ H aA#stan$o mi
con%esin1 la c#al (ice en c#anto p#$e1 H $esp#Qs1 +# >l#strRsima me $io la com#nin.
<arece =#e el caso se $i?#lg1 H era inmenso el conc#rso =#e allR ac#$i1 sin po$er
e,c#sar la entra$a a personaAes1 por mPs =#e Ho lo sentRa H +# >l#strRsima tambiQn.
8Historia de la mon&a alferez1 2'. kapit#l#an:
/mak#mea $ela aitortzen $ionean apezkik#ari1 (onek egiten $#en le(enengo
ga#za bere birAinitatea konprobatzea $a. 9e(in (ori zi#rtat#ta1 (#nkit# eta sinisten $iola
esaten $io emak#mea izanik eskatzen zitzaion ga#zarik garrantzits#ena (ori baitzenC
o(orea salb# mantentzea1 (ots1 se,# Aar$#nik ez e$#kitzea.
<erez $e Montal?anek al$at# egiten $# anaiarekin izan z#en $#eloaren arrazoia0
anaiak bere sekret#a argitzeko eskatzen $iolako gertatzen $a. Al$atzen $#en beste
ga#za bat (onako (a# $a0 anaia (il z#ela #ste z#enean Ara#cora Aoan zela (ir# #rterako.
Alabaina1 a#tobiogra%ian ik#s $aitekeenez1 (ir# (ilabeterako egin z#en al$e /ra#sok1 eta
(orien ostean i(es egin z#ten beste bi sol$a$#rekin batera.
M#?al*Ba?isek 81--!: $ioen mo$#an1 gerra gizonen kont#a $a1 (a#r*eta*
emak#meak babesteko (elb#r#a $#ena1 eta mask#linitatearen m#garrietako bat ere bai.
2onekin1 gizontas#naren izaera eta portaera eman na(i $izkio /ra#sori egileak. >zaera
liskartia eta mol$agaitza1 a#sar$iarekin eta askatas#narekin i$enti%ikatzen $it# egileak1
8eta ez (arrokeriarekin /leizegik egiten $#en bezela:1 eta bere garaiko Aen$eak ere bai.
2eriotz zigorra eta Ara#coko gerra ere a#rrekoarekin lot#ta $a#$e1 (eriotzarekin
Aolasean ibil $aitezkeelako gizonak emak#meen lana bizitza sortzea $en bitartean
generoen arteko rol banaketaren on$orioz 8M#?al*Ba?isek $io1 emak#meek nazioa
biologikoki birsortzen $#tela1 besteak beste:. Gizonen izaera $ominatzaile eta
konkistatzailea ematen $io /ra#sori egileak1 bere mask#linitatea berriro ere azpimarrat#
eta in$art#z.
2ala ere1 azkenean1 emak#me izatera be(artzen $# /ra#so0 ez $io baimenik
ematen emak#meekin se,#a izateko 8a#tobiogra%ian ba$#: eta amaiera zorionts#a
izan a(al izateko1 emak#mea $ela aitort# eta onart# be(ar $#0 berak bizirik Aarrait#
24
a(al izateko1 Anak bere o(orea berresk#ratzeko eta Biegoren a$iski$etas#na
mantentzeko.
/leizegik /ra#sok bere bizitzan egin$ako batz#k A#sti%ikat#ko $izkig#. 2asteko1
koment#ra sart# zen ",ominek ezkontzeko eskat# ziolako eta berak ez z#en bi$e (ori
(art# na(i 8a#tobiogra%ian ez $ago (orrelakorik1 bere g#rasoek sart# z#ten seme*alaba
asko zirelako 4 #rte zit#ela:.
4arraitzeko1 3atalina Aliri $eit#riko moAarekin koment#an izan$ako borroka
A#sti%ikatzen $# bere izaera praktiko e$ota mask#linoagatik1 /ra#sotarren askatas#n
grina zeramalako o$olean eta moAen bizimo$# est#a ez zelako berarentzat
8a#tobiogra%ian ez $io zergatik (aserret# ziren:.
2#rrengoa1 $a Ameriketara Aoateko asmoa e$o ametsa $#g#0 4on bere anaia 8e$o
nebari: iz#garrizko (arrera egiten $iote Bonostiara aberats itz#ltzen $enean eta
3atalinak ere (ori na(i $#1 abent#ra bila Aoan eta l#r berria ezag#t#.
Azkenik1 bere beste anaiarekin 8e$o nebarekin: izan$ako $#eloa ere A#sti%ikatzen
$# /leizegik 8asmat#tako arrazoi batekin:. Mit,el /ra#sok azteken kontrakoak esaten
$it# eta 3atalina iraintzen $#1 beraz1 borrokan (asten $ira. 2ona (emen a#tobiogra%ian
agertzen $en borroka eta (ilketaren bertsioa0
A este tiempo1 H entre otros1 ?ino #n $Ra $on 4#an $e +il?a1 mi amigo1 al%Qrez ?i?o1 H me
$iAo =#e (abRa teni$o #nas palabras con $on )rancisco $e 5oAas1 $el (Pbito $e +antiago1
H lo (abRa $esa%ia$o para a=#ella noc(e1 a las once1 lle?an$o ca$a #no a #n amigo1 H =#e
Ql no tenRa otro para eso sino a mR. 8N:
/n $an$o la oracin1 salR $el con?ento H me %#i a s# casa. Cenamos H parlamos (asta las
$iez1 H en oHQn$olas tomamos las espa$as H capas1 H salimos al p#esto seala$o. 8N:
.legaron los $os1 H $iAo el #no1 conoci$o en la ?oz por $on )rancisco $e 5oAas0 d]Bon
4#an $e +il?aZe Bon 4#an respon$i0 dqA=#R estoHoe Metieron ambos mano a las
espa$as H se embistieron1 mientras estPbamos para$os el otro H Ho. )#eron bregan$o1 H
a poco rato sentR =#e se sinti mi amigo la p#nta =#e le (abRa entra$o. <Tseme l#ego a
s# la$o1 H el otro al la$o $e $on )rancisco. "iramos $os a $os1 H a bre?e rato caHeron
$on )rancisco H $on 4#anC Ho H mi contrario proseg#imos batallan$o1 H entrele Ho #na
24-
p#nta1 segTn $esp#Qs pareci1 por baAo $e la tetilla iz=#ier$a1 pasPn$ole1 segTn sentR1
coleto $e $os antes1 H caH. dqA(1 trai$or *$iAo*1 =#e me (as m#ertooe Mo =#ise
reconocer el (abla $e =#ien Ho no conocRaC preg#ntele =#iQn era1 H $iAo0 d/l capitPn
Mig#el $e /ra#so.e Mo =#e$Q atnito. <e$Ra a ?oces con%esin1 H pe$Ranla los
otros. 8N:
Ac#$i en esto el goberna$or a cercar el con?ento1 H arroAose $entro con s# g#ar$iaC
resistieron los %railes1 con s# pro?incial1 %raH )rancisco $e Gtaloza1 =#e (oH ?i?e en
.ima1 H altercose m#c(o sobre esto1 (asta $ecirle res#eltos #nos %railes =#e mirase bien1
=#e si entraba no (abRa $e ?ol?er a salir1 con lo c#al se report H retir1 $eAan$o los
g#ar$as. M#erto el capitPn Mig#el $e /ra#so1 lo enterraron en el $ic(o con?ento $e +an
)rancisco1 ?iQn$olo Ho $es$e el coro1 qsabe Bios con =#Q $oloro /st#?e allR oc(o meses1
sig#iQn$ose entretanto la ca#sa en rebel$Ra H no $Pn$ome l#gar el negocio para
presentarme. 2allQ ocasin con el amparo $e $on 4#an <once $e .en1 =#e me $io
caballo H armas H a?i? para salir $e la Concepcin1 H partR a Kal$i?ia H a "#c#mPn.
8Historia de la mon&a alferez1 6. kapit#l#a:
/leizegik ere mask#linotas#na azpimarratzen $# bere borrokarako prest#tas#na
erak#tsiz baina krista# ona $ela $io1 na(iz eta (arrokeriak galtzen $#en 8bere anaia
(iltzean esaten $#enez:. Mask#linotas#na e#skal$#nen askatas#n na(iarekin lotzen $#1
i$entitate kolektiboaren markatzat (art#z1 eta ez eza#garri pertsonalarekin.
Ameriketan egiten $#en lana krista#tas#na zabaltzea $a 8ez /spainiako
inperioa zabal$#: eta bi (a#en arteko $esber$intas#na aipatzen $#1 gerrarako zaletas#na
al$e batera #tziz1 $enak seni$eak gara leloa be(in eta berriz errepikat#z1 kas#.
Amaieran1 anaia (il eta gero 3atalinak bere b#r#a zigortzen $# Mit,el (ilobirat#ko
$#ten koment#an betiko sart#ko $ela esanez1 bere anaia zaintzen gel$it#ko $ela $io1
bera ere bere b#r#a (ilobirat#z. 2ala ere1 bertan izango $a bere lag#n Metze neskat,a
gazte liraina eta <ierres ere gel$it#ko $a berarekin1 bisitak eginez.
3.1.3. !eska sol'a'"a balada
3atalina /ra#sori b#r#z (itz egitean sistema patriarkalak e$o se,#Sgenero
sistemak emak#meei egokitzen $ien rol %emeninoa gain$itzearen ing#r#an (itz egin
$#g#1 besteak beste. +istema (eteropatriarkala eta (onen $iktomia se,#ala gain$itzeko
25'
a(alegin (ori men$eetan ze(ar errepikat# $a1 k#lt#ra batean baino ge(iagotan eta1 beste
mo$# batz#en artean1 emak#me gerlariaren ir#$ia baliat#z egin $a. /#skal k#lt#ran ere
ba$#g# (onen a$ibi$erik0 gorago aipat# $#g#n Neska soldadua bala$a. /zag#t#
$ezag#n (onen gainean esan$akoak1 test#a aztertzen eta erkatzen (asi baino le(en.
:arrera teoriko2metodologikoa atalean ik#si $#g#nez1 se,# biologikoa1 genero
i$entitatea eta praktika erotikoen arteko m#gak malg#ak $ira 8/pstein L +tra#b 1--10 2:
eta transgenero kontzept#arekin genero rolei baino1 genero kategoriari berari egiten zaio
kritika1 genero $ikotomia e$o binarismoa kolokan Aarriz 8Garber 1--!0 16:.
"(e )emale Farrior in?ites #s to ret(ink t(e imm#tabilitH an$ nat#ralness o%
gen$er. As Je s(all see1 t(is ma=#era$ing (eroine enacts gen$er e,plicitlH as a
co$e 8N: "(e <(Hsical or biological %eat#res N are not in(erentlH meaning%#l.
"o become t(e markers or re%erents o% race or gen$er1 t(ese %eat#res m#st be
Jel$e$ in categories1 gi?en a broa$ range o% meanings1 an$ N t(e ?erH %eat#res
t(emsel?es m#st be mantaine$ bH c#lt#ral sanctions 8+al?atore C#cc(iari1 54 in
B#gaJ 1--60 145:
2oni1 generoen elkarketaSna(asketa ge(itzen ba$iog# 8/kins L 3ing 1--60 2:1
abiap#nt# egokia e$#kiko gen#ke emak#me gerlariaren ir#$iari beste begi batz#ekin
begiratzen (asteko.
> enco#rage rea$ers to #se t(ese balla$s an$ t(eir (eroine to t(ink abo#t gen$er
as per%ormance an$ (istorical constr#ction1 to t(ink abo#t Jomen an$ (istorH1
an$ to t(ink abo#t c#lt#ral belie%s an$ tra$itions 8B#gaJ 1--60 ,?:
5at(er t(an being e,ceptional1 t(e balla$ )emale Farrior is e,emplarH0 anH
Joman can plaH t(e man as s(e $oes 8B#gaJ 1--60 14:
/mak#me gerlariak bert#te mask#linoa eta bert#te %emeninoa biltzen $it# bere
baitan1 gerlaria eta maitalea baita al$i berean 8B#gaJ 1--60 2:1 eta (a# i$eal
(erma%ro$ita 8B#gaJ 1--6: e$o ere$# transgeneroa $a1 bai emak#meen eza#garri
goraipat#ak 8maitas#na1 e$ertas#na:1 bai gizonen eza#garri aintzat#ak 8in$arra1
a#sar$ia: $it#elako.
251
A c(allenge to t(e c#rrentlH accepte$ Festern $ominant ?ieJ t(at Joman an$
man are all t(at e,ist1 an$ t(at t(ere is onlH one JaH to be a Joman or a man
8)einberg 1--60 ,ii:
2ori $ela eta1 transgeneroak generoa eta se,#alitatearen bi$eak $esorekatzen
$it#1 (a#ek ipintzen $it#zten m#gak gain$it#z1 (a# $a1 generoaren per%ormatibitatea
89#tler 2''1: agerian #zten $# praktiketan Aartzen $#elako in$arra eta ez izaeran.

B#gaJk1 emak#me gerlaria $eskribatzean1 genero maskara$aren (ir#
eza#garriak aipatzen $izkig#0 (eroiaren it,#ra eta AantziakC bere portaera mask#linoa eta
%emeninoaren ir#$ikapenaC eta generoa eta se,#alitateari begirako elkarreragina bere
ing#r#koekin. 2onekin batera1 bala$en (ir# atalak zeintz#k $iren ere esaten $ig#0
banaketa1 proba e$o prozes#a eta bategitea 8ezkontzarekin amaitzen $ena ia beti:.
/mak#me gerlariaren ir#$ia asko erabili izan z#ten antzerkian 8/spainiako ;K>
eta ;K>>. men$eetan1 a$ibi$ez:1 eta bi pertsonaia posible zit#en0 maitemin$#a eta
borrokalaria0
.o comTn a ambas %ig#ras1 tanto la $is%raza$a por amor como la g#errera $e tipo
mPs bien amaznico1 es el gesto $eci$i$o e in$epen$iente1 la actit#$ libre H1
sobre to$o1 la s#peracin $e los lRmites imp#estos por entonces a la m#Aer 8Kias
2'''0 52:
/leizegik i$atzitako 3atalina /ra#soren biogra%iari begiratzen ba$iog# genero
maskara$aren (ir# eza#garriak betetzen $irela esan $ezakeg#0 protagonistak it,#ra eta
Aantziak al$atzen $it# 8koment#tik i(es egitean gizon Aantziak erabiltzen $it# eta gero
amaieran koment#an geratzeko moAa Aantziak izango $it#:.
<ortaera ere mask#linoa eta %emeninoa $it#. 2ala ere1 mask#linoa gailentzen
$ela esan be(ar $#g#1 (ala nola1 3at,alak ezpata erabiltzen irakasten $ienean ikastolako
#meei koment#an e$o a#toritateari men egin ezin $ioneanC eta portaera %emeninoa
ik#s$orrera $oanean ama gazte gai,oari bere seme*alabekin eta et,earekin lag#ntza
ematera.
252
2ona Aarraian besteek 3at,alaren izaera mask#linoari b#r#z esaten $#tena.
2ort,e $it#g# bere morroiak eta bere aitak 8/ra#so: esan$akoakC 4#le gotzainak1 bere
izebak1 eta 4eroma moAa za(arrak $iotenaC e$o /n$o zal$#nak eta Mit,el anaiak
aipat#takoak0
PIERRES Ori ere batzuetan oi da, eta oraingo zure asarrea, zai egote onen
as$ertze ondoren, andereoa etxera era#atea ba zenduke' Ajola
gutxi gaerakoz%
ERAUSO Egia Pierres, ala dek. !ere Katxala gabe ezin nauk bizi. Ezin etsi
diat. &ergatik ,xo#iekin ez dik ezkondu bear? &er ekats arkitzen
ziok?
PIERRES Ez du zure alabak ,xo#ingan ekatzik aurkitzen, gertatzen dana,
gure andereoa bakarra dala, gaerako e#aku#eak ez lakoa, nere
ustez, gaerako e#aku#een gaetik dagolako.
ERAUSO ,o% ,a edertasun o1ek e#en itzalean estaltzeko?
PIERRES aungoikoarentzat onena bear du izan6 kristaba ta jauna izanik
aitortuko dezu noski ta' asketsi nagusia, baan, etzenduen zeorrek
gure andereoa konbentura sartzera beartu?
ERAUSO "eartu' "eartu' 5txas aruntz joateko a#etsak utzi ta ,xo#in
naiko nikelakoan. !ere Katxala #aitea% A1 Pierres, askotan nere
buruarekin izketan, kezketan, ez bear aziera e#an ziokagula uste
diat. Ez a#ik eta ez zegokion e#aku#erik gero bost #utiko, bost
#utiko artean bera bakarrik neskatilla. i Pierres, ni aita, danok
gizonezkoak, seigarren #utikoa egin diagu.
PIERRES O% !agusi% Ez onetaz kezkik izan% Ez al det bada nik ikusi, gaxuen oi
ondoan, beartzuen etxietan u#etxuakin, #aitetsu egiten eta bigun
izketan? /izonak ez dakigu besten biotzean ain legun sartzen.
Aundia da gure andereoa eta konbentuan edo karrikan Erauso
izenari eusten jakingo du.
ERAUSO Ez diat nik ain garbi ikusten ire itzak altxa ta $oztutzen ba ziatek ere.
()>*2)>@+
U.E !ere illoba ona ta trebea dezu ero#a sorea.
25&
ERO=A "atez ere esku2lanean' Atzo bere utsean egon zan =ad1 soreari
begia ez ustutzea.
U.E Ene'
ERO=A "ai ba, utsean. Ez dio ezer2ezeri begiratzen buruan zerbait jartzen
za1onean' !onbait as$ertu zan orratzak erabiltzen da' an duaz
aidean% Eta egunero ba degu zerbait, ni ere aidean nauka bere izate
bizi orrekin.
U.E 0anerako danik ez da sorea eta ikastolan lan egokia dagiela ezin
ukatu liteke6 egunetik egunera #utiko ge1ago datozte.
ERO=A 5ork ez du ori ukatzen, #utikoak zoratzen dauzka ortarako
sortzen dituen nabar#enkeriak ordea, gaurkoa, ez dira konbentuari
dagozkionak, iolaz ez. &ure illoba dezu ta ez dezu ikusten,
/otzaina anderea. /udategietan gizonezkoen artean ez$ata2jokoak
ongi6 e#en lekai#e konbentuan' itxurik ez du. (@:@2@:)+
E!0O (Mitxeleri) .egazkona aurrera zebilkik.
=I,-E. Ez sinisteko aa, or kon$on% Etzekiat narru2nabar abekin bere burua
bat eginda zer billatzen dikan, $uA% Ain nardagarriak berak% Ez ditek
ni arra$atzen lanik izango, Ez da urria $illaka e#ango ba zietek ere%
Ez orixen' Eta' !or dek .egazkona?
E!0O Agian entzungo ukan. Sebaste dik izena eta Sebaste legazkonaren
ez$ata erabiltzea entzuna dek.
=I,-E. "ai, ta nere belarrietara ere iritxi dituk Sebaste legazkonaren egintz
arteziak. &iotekaten ainbesteraokoak al dituk?
E!0O 0anok aitortzen ditek Sebaste legazkona altxia, jauna, zuzena eta'
Iork ez lakoa ez$ata erabiltzen, jokatzen dekala.
=I,-E. !ongoa dek?
E!0O A% Ori iork etzekik. Urte batzuk agure batekin e#en agerturik'
eta ori dek dana. ()4<+
>ng#r#koekin $#en elkarreragina $ela eta1 aipagarria $a Metze neskat,ari nola
eskaintzen $ion besoa eta zaintza1 e$o nola (itz egiten $#en Mit,elekin $#elorako eta
bera# (iltzera ere nola (eltzen $en 8ezin aipat# gabe #tzi ",ominekin $#en elkarrizketa1
e$o bere ing#r#koek bere izaera mol$akaitzari b#r#z esaten $it#ztenak:.
254
SE"AS,E (ezpata altxia) &ure baietza andereo zure zaintza gaur egiteko.
=E,&E Esker aunitz, jaun altxia (Katxalak (Legazkona) Metzeri eskuan mu egin
ta alde batera jartzen zakio Tolma bestera lez !ereala "ztekak irurak
erdian artu, malladia jatxi ta dantza egiten itxas ertzera egingo dute). ()4*+
2ir# atalei $agokienez1 banaketa $a#kag# 8le(enengo aitaren et,etik irteten $a
ezkon$# na(i ez $#elako eta gero koment#tik i(es egiten $# Ameriketara abent#ra bila
Aoan na(i $#elako:. <roba e$o prozes#a elipsian $a#kag# 8sei #rte pasat# $it#ela $iosk#
(ir#garren egintzaren (asieran eta ezag#na $a bere borrokarako abilezia: eta amaieran
ez $#g# bategiterik1 ez $elako ezkontzen maitearekin 8kas# (onetan ez $agoelako
(orrelakorik:. /$onola ere nolabaiteko bategiteaz (itz egin genezake0 koment#tik Aoan
$elako (asieran baina koment#an amait#ko $#elako bere bizitza1 erliAioarekin eta
%e$earekin bat eginez 8or$#ra arte egin $it#en bekat#ak garbitzeko eta bi$e onetik
Aarraitzeko:.
/kin $iezaiog#n1 beraz1 bala$aren azterketari1 /leizegiren lana eta /ra#soren
ir#$ia #ne batez al$e batera #tziz1 bila $ezag#n emak#me gerlaria e#skal k#lt#ran. /san
bezala1 ba$#g# B#gaJk Ameriketan eta /#ropan topat#tako bala$en antzekorik gai (a#
Aorratzen $#ena e#skaraz. Neska soldadua $eitzen $a eta Hiru 7ruku tal$eak Aaso z#en
Men$ebal$eko bala$ak $iskoan 81--4:
5
. .akarra1 7rgell eta 9ig#riren lana 81-&: ere
erabili $#g# azterketa (onetarako1 bertan neska sol$a$#a protagonista $#en bala$a bat
$agoelako Aasota1 *uarin izenarekin. Aztertzeko ez $#g# (ona ekarri aitari arratsal$e
baten lag#ntzearren Aanzten $elako alaba t,ikia gizon Aantziekin1 oso gertaera p#nt#ala
$elako1 genero i$entitatea a#zitan Aartzen ez $#ena.
9i$e batez esan na(iko gen#ke 2asier /t,eberriak ere eleberri bat i$atzi z#ela
2''2an1 Inesaren balada1 gizon Aantzi zen emak#me baten abent#rak kontat#z. 3orsario
eta piraten m#n$#an barneratzen $a >nesa eta /t,ebarriak berak (itza#rrean $iosk#nez1
Anton Abba$iaren Aa#regiko lib#r#tegian izan z#en gertakiz#n (orren berri 8(oni
aipamena egin gabe ezin gen#en amait# errepaso ,#me (a#:.
5
9ala$a (orren lek#koa Maria 9arrena $a1 Araozkoa 8Gati: eta biltzailea 9itoriano Gan$iaga 1-6!an.
255
B#gaJren genero maskara$aren (ir# eza#garriak bilatzen ba$it#g# bala$a
(onetan1 it,#ra eta Aantziari $agokiona1 esaterako1 ez $#g# a#rkit#ko1 aipatzen $#en
al$aketa bakarra izena m#ratzeko baita. /$onola ere1 amaieran1 Aantzien al$aketa bat
ba$ago1 sol$a$# izatetik moAa izatera pasat#ko $ela $ionean.
<ortaera mask#linorik e$o %emeninorik ez $# agerian #zten eta irak#rle e$o
entz#leak in%erit# be(ar $# sol$a$# izatetik sarAent# eta teniente izatera oso bizkor pasa
zela $ionean1 e$o amari ag#r esatean lastimatzen $ela esaten $#enean 84!. lerroa:.
<ozt# egiten $a letrarik eskolarik gabea 82!. lerroa: $enak o%iziala izatera (el$#
$elako1 nik lako %ort#nia 81&. lerroa: esanez karg#an gora (ain bizkor egitean1 (ori
positiboki balorat#z.
Genero e$ota se,#alitatearekin lot#tako elkarreraginari $agokionez1 ez $a#kag#
inolako arrastorik1 (ari bakarrari egin a(al $iog#lako tira0 reAiment#tikan be nintzala
a#sente 82'. lerroa: $ionean (ain z#zen. /z ote z#en 3atalina /ra#sok berak egiten
z#ena egiten1 (ots1 (ilekoa z#enean men$ira bakarrik Aoan eta tarte batez bere Aen$arte
(orretatik $esagert#Z
>storioaren atalak argiago bana $itzakeg#0 banaketa et,etik al$e egiten $#enean
ka#si $ezakeg#C proba e$ota prozesua karg#an gora $oanean 8sol$a$#*sarAent#*teniente:
eta gero1 za#rit# eta gai,otzen $enean1 prozes#aren b#kaera a#rkit#ko gen#ke. Azkenik1
bategitea1 /leizegiren /ra#sorekin gertatzen $en bezala1 moAa sartzen $enean
gene#kake1 eta amari ag#r esatean1 berriro ik#siko ez $#elako minez.
Aipatzeko mo$#koa $a bala$an eta /leizegiren antzezlanean amaiera bera
egotea1 generoaren m#gak gain$it# $it#en protagonistak bere generoak eskaintzen $ion
irtenbi$eetako bat (artzea azkenean1 moAa sartzea1 4es#saren esposa bi(#rtzea1 alegia.
9aina ez $a (ain bit,ia kont#an (artzen ba$#g# e#skal k#lt#ra1 ing#r#ko
k#lt#rak bezala1 oso krista#a izan $ela men$eetan ze(ar eta (ori izan $ela pertsonak
positiboki ala negatiboki baloratzeko le(en irizpi$ea aspal$i$anik.
3ont#an (artzen ba$#g# erliAio katolikoan emak#meak moralki gizonak baino
ge(iago zirela1 emak#me mo$ernoaren etorrera eta (onekin (el$# ziren al$aketa
256
estetikoak zibilizazio krista#aren Aarraipenerako me(at,#aren a$ierazletzat (art# ziren.
8.lona 2''20 &5:. 9eraz1 tra$izioak onartzen z#en ezkontza1 et,ea eta %amiliaren
alternatiba bat bilatzerakoan konbent#arena $a argien agert#ko zaig#na. *arbie lanean
ere agert#ko $a konbent#rako a#kera .i$erentzat 8aitak esango $io /g#rtzak berarekin
ezkon$# na(i $#ela eta .i$eren ezetzaren a#rrean (a# esaten $io:0
.A55A>@ 6#retzako bezin garratza $a neretzako1 z# et,e ontatik ateratzea. 9a*
$akiz# or$ea1 ga#zai etzaiotela biotzaz begirat# bear1 b#r#z baizik. @ere naita*naHezko
egin bearra $a1 z#re etorkiz#nari begiratzeaC ta 4a#ngoikoak beretzat a#t# ez ba*zait#
beepein1 /g#rtza bezin senar onik1 arkitzen zail izango $a. 821:
/mak#meek Aainkozaletas#na eta barkamena baloratzen zit#ztenez err#kia eta
moralitatearekin i$enti%ikat# zen (aien generoa. >zan ere1 emak#meak izan $ira
apaizaren aliat#rik onenak 4ainkoaren eta gizakien arteko bitartekaritzan. /rliAio
katolikoak emak#meen eza#garri %emeninoen balioespena egiten z#en. /mak#meek1
bestal$e1 norbanakoaren eta tal$earen aitortza %e$ean a#rkitzen z#ten1 beste inon ez
bezala 8.lona 2''20 &:.
2ori izan $a (istorikoki se,#alitatea tab# izatearen arrazoietako bat e$o arlo
pribat#a ik#sezin bi(#rtzeko Aoeraren eragilea. 3rista#tas#nak praktika ez*
errepro$#ktiboak 8seme*alabak izatea (elb#r# z#tenez aparteko se,#*Aar$#erak: eta
praktika ez*normatiboak 8(eterose,#alak ez $irenak: zigort#1 estigmatizat# eta ik#sezin
bi(#rt# $it#elako eta e#skal k#lt#raren kas#an praktika (a#ek agertzekotan1 er$al
kom#nitatearen biziotzat Ao izan $irelako orain #rte g#t,i arte1 e#skal$#n onaren ere$#
tra$izionala eta normala ir#$ikat#z eta on$o m#gat#z 8gogorat# Aranaren ezkongai
atzerritarra1 a$ibi$ez:.
/leizegik gizon Aantzitako emak#me gerlariaren ir#$ia a#keratzerakoan genero
sistemari kontra egiten $io1 garaiko ara# sozial zorrotzei m#zin1 al$aketaren al$e eginez.
9izitzaren ia egoera g#ztiak %emenino e$o mask#lino sailkat#ta ze#$en1 (orren
on$orioz1 gizonak arropa zaintzen baz#en e$o emak#meak lan erem#an arrakasta
bilatzen baz#en al$eranzketa se,#alaren sintomatzat Aotzen ziren 8Aresti 2''10 126:.
25!
Maraonentzat1 %eminitatea eta mask#linitatea #ra eta olioa bezalakoak ziren.
9ereizketa se,#alaren prozes#an a#rrera egiteko eta interse,#alitatearen ap#rrak
$e#sezteko Aen$arteak zit#en tresnak (#rrengoak ziren0 genero bakoitzaren baloreetan
oinarrit#tako (eziketa egokiak1 gizakiaren boron$ate irmoa #ne garrantzits#etan1 e$ota
terapia bat besteak kale egiten baz#en. 9ereizketa se,#ala1 gizon mask#linoa eta
emak#me %emeninoa1 m#t#rrera eramatean i$eal monogamikoa agertzen zen. Besio
se,#alaren mo$# ez*bereizt#ak egoera interse,#al bezala sailkatzen zit#zten 8Aresti
2''10 12 eta 1&1:.
>nterse,#alitatearen teoriak talka egiten z#en a#rrerak#ntza zienti%ikoak
oztopatzen zit#zten bi kontzept# tra$izionalekin. 9ata1 nat#ra osotas#n or$enat# eta
al$aezin bat zelako i$eia zen eta bestea1 se,# baten partai$e izatea organo se,#alez gain
eza#garri anatomiko eta sozial %inkoen Aabe izatea zelakoa 8a#rpegiera1 Aarrera eta
portaerak esaten z#ten %emeninoa e$o mask#linoa zinen1 beraz1 emak#me ala gizon:.
>nterse,#alitatea generoaren ik#sp#nt# konple,#a zen1 erlatiboa eta al$akorra 8Aresti
2''10 222:. /$onola ere1 se,#alitatea oro (ar1 tab#a izan $a e#skal kom#nitatearentzat
orain $ela g#t,i arte.
)'' Erresistentzia *ideak
A#rreko atalean Nazioaren ohorez garaiko $isk#rtso1 ir#$ikapen eta
erresistentziak ikert# $it#g#. Grain A#toe,ilioaren garaiko /ra#so 3aterie lanean
egin$ako erresistentzien #nea (el$# $a. /leizegiren erresistentzia bi$eei begiratzen
ba$ieg#1 e$o bestela esan$a1 erantz#n aktiboari e$o pertsonaien agentziari1 egilearen
al$etik sariak eta zigorrak a#rkit#ko $it#g#.
/mak#me tra$izionala izango $#g# al$e batetik1 8krista# ona1 e#skal$#na eta
abertzalea1 %emeninoa e$o $omestikoa:1 eta emak#me mo$ernoa1 bestetik. 9iak
gorp#tza bizitzeko mo$# $esber$inak. Gorp#tzean norbanakoaren eta tal$earen or$enak
g#r#tzatzen $ira Maril#z /stebanen arabera0 gogoa eta gorp#tzaren arteko banaketa
a#zitan Aartzen $it# antropologo (onek (aragiztat#tako s#bAekt#aren proposamen
epistemologikoarekin. >zan ere1 (onekin lort#ko $#g#na prozes# arrazional1 emozional
eta somatikoak elkarri begira ipintzea izango $a 8/steban 2''40 21*22:.
25
/leizegiren lanetan gorp#tza erabiltzeko era bat baino ge(iago topat#ko $#g#C
biktimak eta eragileakSekintzaileak topat#ko $it#g#. Garbie1 +irte1 <la#tia eta Gaine
sakri%ikat#tako emak#meak $ira1 e#ren test#ing#r#aren biktimak. <ertsonaia (a#ek
e#ren menpeko rola onartzen $#te1 botere (arremanetan tokat# zaien bigarren mailako
lek#a. .i$ek1 Ma#k1 .oretik eta .etik1 or$ea1 ez. A#rre egiten $iote inposat#tako
bizimo$#ari eta e#ren na(ia betetzeko #rratsak ematen $it#zte1 emaitza $esber$inekin.
/s #n c#erpo 8N: prisionero $e #n $ispositi?o $e $ominacin pero libre al
mismo tiempo $el mismoC #n c#erpo i$enti%ica$o pero libre $e i$enti$a$es
limitantes1 #n c#erpo =#e probablemente son m#c(os c#erpos 8N: =#e $isc#ten
entre ellos 8N: +e respon$e asR a #na necesi$a$ $e enten$er tambiQn $e otra
manera la $i?ersi$a$ (#mana H las relaciones entre teorRa H prPctica 8/steban
2''40 24:
Garbiek bere $esioa eta sentitzen $#en maitas#nari e#sten $ie1 isiltzen $a1 bere
barrenean gor$etzen $it# eta (onen on$orioz gai,ot# eta (il egiten $a. +irtek bere
morrontza onartzen $# eta .oretik askat# egiten $# bere lag#n egin eta gero. <la#tia
ama erromatarrak bere semea (iltzeko arrisk#a ik#stean oi(#ka (asi eta zorat# egiten $a
ezin $#elako ezer egin erreg#tzea eta otoitz egiteaz aparte1 baina azkenean .oretik
bere semea bizirik b#eltatzen $io. Gainek1 Garbiek bezala1 bere $esioa eta maitas#na
al$e batera #zten $it# besteen zoriontas#naren al$e eta $enborarekin bere sakri%izioa
sarit# egingo $#te bere maitea berarekin elkart#z antzezlanaren b#kaeran.
.i$ek ezetz esango $io bere aitari1 ez $ela zal$#narekin ezkon$#ko beste bati
eman $iolako baietza eta (orrela gertat#ko $a. Ma# sorginak antzezlanaren korapiloa
egin eta $esegingo $# 8Garbie kon$enat# eta salbat#ko $#:1 berarengana Aoango
$irelako pertsonaia gaiztoak eta pertsonaia zintzoak bere a(olk# eta ekintzen bila.
.oretik ba(it# $#en erromatarrari planto egingo $io eta bere (errikoen al$e agert#ko $a
a#sartki eta azkenean (asieratik a#kerat#takoarekin ezkon$#ko $a. .etik mo$a berriei
segit#ko $ie bere b#r#a apain$#z1 %ribolitateari eta ironiari lek# eginez1 Aairik Aai eta
lorez lore ibiliz1 baina azkenean1 maitat#a ez sentitzean1 bere b#r#az beste egingo $#.
25-
3ont#a $a sakri%ikatzen $irenak eta rol %emeninoa betetzen $#tenak saritzen
$it#ela /leizegik. 2ala ere1 salb#espen batz#k onartzen $it# tarteka1 (ala nola1 .i$ek
zal$#naren or$ez baserritarra a#keratzen $#enean1 maila sozialean be(erako ezkontza
bat izan arren 8garai (orretan ezkongabe geratzea na(iago zenean (orrelako kas#etan:.
/#skal$#nen (i$algia #nibertsala kont#an (art#rik klaseen arteko $esber$intas#nak ez
$it# aintzat (artzen krista# onak izatekotan klase ba,#agokoak.
Antzekoa $a .oretirekin gertatzen $ena1 ba(it# $#enari ezetz esaten $ionean.
9aina kas# (onetan oso A#sti%ikat#ta $ago etsaia $elako1 ez e#skal$#na eta .aro
e#skal$#na $#elako bere zain. 9este salb#espenak Ma# eta Garbie $ira. Ma#
pertsonaia marAinala izanik1 sorgia1 ez $# ara# sozialik bete be(ar eta Garbiek (ain
on$o betetzen $# besteen zoriontas#na le(entas#n izatearena1 martiri bi(#rtzen $#ela
g#re egileak1 krista#tas#naren i$eala.
/ra#sori b#r#z esan be(ar $#g# ez $ela biktima /leizegiren antzezlanean. /kin
eta ekin $abil antzezlan osoan. 9ere askatas#naren bila $oa inposat# zaion etorkiz#nari
izkin eginez 8senarrarekin e$o 4ainkoarekin ezkontza eta seme*alabak e$o karitatea eta
otoitza baztert#z:. 9aina egokit# zaion roletik irteten $enez1 koment#an sartzen $# g#re
i$azleak1 gorago esan bezala1 nolabaiteko zigorra emanez.
.an (a# i$atzi arte pertsonaia %emenino $#alak izaten zit#en1 ongia eta gaizkia1
agerikoa eta ezk#t#koa1 onart#takoa eta s#bertsioa islatzen z#tenak1 baina /ra#sorengan
biltzen $it# bi al$eak Fool%ek al$arrikatzen z#en an$roginia er$ietsiz. /mak#mea $en
gizona e$o gizona $en emak#mea ir#$ikatzen $# pertsonaia (onetan1 bert#te %emenino
eta mask#linoak $it#ena 8bala$an ik#si bezala:1 /leizegiren garaian entz#ten ziren
(ir#garren se,#a eta interse,#alitatearen teorien eragina izan $aitekeena.
Gn$oriozta $ezakeg# /leizegik1 bere garaiko e#skal emak#me i$azleek egiten
z#ten bezala1 emak#meentzako ir#$i tra$izionala s#statzen z#ela1 %eminitate $omestiko
eta krista# e#skal$#na ere$#tzat ipiniz. /$ozelan ere1 ze(arka1 bestelako ere$#ak eta
ir#$iak erak#sten zit#en 8.eti emak#me mo$ernoa1 Ma# sorgia1 /ra#so zal$#na:
(aragiztat#tako s#bAekt#arentzat bi$e bakarra ez zegoela ira$okiz eta zirrikit#ak agerian
#tziz.
26'
el c#erpo =#e somos estP e%ecti?amente reg#la$o1 controla$o1 normati?iza$o1
con$iciona$o por #n sistema $e gQnero $i%erencia$or H $iscrimina$or para las
m#Aeres1 por #nas instit#ciones concretas a gran escala 8p#blici$a$1 mo$a1
me$ios $e com#nicacin1 $eporte1 me$icinaN: 8N: U/l c#erpo esV #n agente
per%ecto en la con%rontacin1 en la contestacin1 en la resistencia H en la
re%orm#lacin $e n#e?as relaciones $e gQnero 8N: @o somos Hoes %emeninos1
masc#linos o %eministas1 libres en c#erpos limita$os H manip#la$os socialmente1
H percibirlo asR nos p#e$e aH#$ar m#c(o a analizar las cosas $e #na %orma
alternati?a H a?anzar en n#estras teorizaciones H polRticas1 en $e%initi?a1 a
encontrar cla?es alternati?as para la tras%ormacin social 8/steban 2''40 42:
2onekin batera1 trantsizioa $ei $iezaiokeg#na $ago1 eta (onekin1
transgeneroaren ir#$ia. Garbie1 .oreti eta Gaine lanetan agertzen ziren pertsonaiak
aztert# $it#g# Gilbert eta G#barrek proposat# z#ten $obleen argitan. Ainger#a eta
m#nstroa $it#g# (a#en arabera1 emak#meen al$e argi eta il#an1 bigarrena1
transgresiorako bi$ea irekitzen $#ena.
Erauso Katerie lanean ere (orrelako bikote posible bat a#rkit# $#g#1 +ebastek
eta Metzek egiten $#tena (ain z#zen ere. +ebaste $a 3at,ala e$o 3atalinaren al$e
mask#linoa1 askea1 aktiboa. 9ere bizitza eta zoriontas#naren bila Aoateko (art# z#en
bi$ea zal$#na eta borrokalaria izatea $a.
Metze krista#t# berri $en azteka $a. Antzezlanean esaten $ig#te azteka izaten
Aarrait# izan bal#1 errit#al batean (ilko z#tela. 9eraz1 emak#me gazte e$er eta %emenino
(onentzat bizitza eta zoriona koment#an moAa sartzean lort#ko $it#. 2ona (emen bere
$eskribapena0 Dneskat, zoragarria1 izarrak bezin $is$ia eta ainger#ak lako garbiaN
lekaime i,il apal izateraN g#re artean zan neskat,arik e$errenaE 8&4&:.

9i (a#ek al$e mask#lino eta %emeninoarekin i$eal an$roginoa osa zezaketen1
baina ez $a (ori bakarrik batzen $it#ena1 biek egin bait#te gorago aipat# $#g#n zoriona
atzemateko trantsiziorako #rratsen bat.
/n los siglos ;K> H ;K>>1 el cali%icati?o $e ?aronil aplica$o a la m#Aer era el
maHor elogio =#e po$Ra (acerse a #na $ama 8N: /l a$Aeti?o se aplicaba no slo
261
en el caso $e =#erer apla#$ir la osa$Ra1 el ?alor e incl#so la inteligencia
%emenina1 sino tambien a la (ora $e ensalzar s# bon$a$1 abnegacin H constancia
8Kias 2'''0 52:
+ebastek genero i$entitatearen m#gak gain$it# zit#en Dgizon arropakE1 Dgizon
AokaeraE eta Dgizon lanbi$eaE a#kerat#z bera emak#me Aaio eta gero. Metzek bere
k#lt#ra eta erliAioaren m#gak gain$it# eta kolonizatzaileen krista#tas#na bere egin z#en.
/leizegirentzat a#kera positiboa $ena1 /ra#soren benetako (elb#r#a Dm#n$# berriEra
Aoan zenean.
/ta Erauso Katerie antzezlanean (ainbestetan aipatzen $en Ditsas8otik:
(ar#ntzE esapi$eak ere transitzioa a$ierazten $#1 kas# (onetan geogra%ikoa1 espaziala1
protagonistaren ametsak1 zoriontas#na eta bizitza berria m#gaz gain$i $a#$ela a$ieraziz1
genero eta nazio i$entitateak berregin eta berrik#siz a#keratzeko askatas#na lortzeari
begira1 e$o egilearentzat1 errealitatearen m#gak gain$it#z eta %ikzioaren m#n$#ra Aa#zi
eginez.
262
I<' A.ALA'
Ondorio orokorrak
Boktorego tesi (onetan 3atalina /leizegi i$azlearen antzezlanetako
ir#$ikapenak aztert# $ira. 2orretarako1 bi norabi$etan egin na(i izan $a a#rrera0 bata1
generoari $agokiona eta bestea1 nazioari $agokiona1 baina1 batez ere1 bi lerro (a#en
arteko (art#*eman eta tira*birei erreparat# zaie.
Generoari $agokionez1 3atalina /leizegiren lana ezag#t# $#g# bere
antzezlanetako eta bere garaiki$een antzezlanetako emak#me*pertsonaien azterketa
konparatiboa b#r#t#z 8>>>. ataleko 2. p#nt#an: eta berak erabilitako pertsonaia
(istorikoaren ir#$ikapena 83atalina /ra#so: bere lanean eta beste batz#en lanetan zein
izan $en erkat#z 8>>>. ataleko &. p#nt#an:. 2a# eginez erak#tsi $#g# De#skal
emak#meaEren ir#$ia osatzen lag#n$# z#ela1 ga#r eg#nera arte (el$# zaig#n ir#$i
(egemonikoa mamit#z1 aberast#z eta (onek zit#en m#gak gain$it#z 8ik#s )o#ca#lt 2''&
eta +pi?ak 1--&:.
2a# eginez1 emak#meek e#skaraz i$atzitako literat#ra ikert# eta berrirak#rtzeko
pa#so berri bat eman $#g# 8ik#s 5ic( 1-&: eta beste begi batz#ekin begiratzean
balioetsi egin $#g# /leizegik egin$ako lana 8ik#s Be 9ea#?oir 1--:. Mo$# (onetan1
tesiaren atal teorikoan azal$# $it#g#n kritika %eministaren zereginak ge#re egin $it#g#la
esan genezake 8ik#s Gilbert L G#bar 1-- eta +(oJalter 1-6:1 e#skal literat#r tra$izio
%emeninoa osatzeko lanean alet,o berri bat ipiniz1 eta emak#mezkoek i$atzitako e#skal
literat#ra prestigiatzeko $isk#rtso kritikoa eraikiz. 6entz# (orretan1 tesiaren sarreran
aipat# $iren tesiek irekitako bi$ean #rrats bat ge(iago eman $#g#la esan genezake 8ik#s
F(ite 1--6C @#ez*9etel# 2''1C .asarte 2'11:.
Aztert# $it#g#n antzezlanetako pertsonaiei begira1 euskal emakume izateko
mo$# bat baino ge(iago $agoela ikasi $#g# 8>>. atala:. 4akin $#g# e#skal
nazionalismoak eta sistema (eteropatriarkalak proposat#tako emak#me ere$# eta
26&
ir#$iak ez $irela a#kera bakarrak izan e#skal literat#ran1 bestelako erre%erentziak ere
izan $it#g#lako esk#ra 8ik#s Bel Kalle 1-5C 7gal$e 1--&C @#ez*9etel# 2''1C Aresti
2''1C .lona 2''2C 9#llen 2''& eta Am#rrio 2''&:1 /leizegik esk#ra Aarri $ig#n
3atalina /ra#so1 esaterako 8ik#s >>>. atala:.
Gso bit,ia $a m#n$# mailan izan $#en sonarekin (ain ezezag#na izatea /ra#so
g#re literat#ran eta (ori izan $a /leizegik egin $ig#n ekarpenetako bat1 3atalina /ra#so
bezalako m#gako ir#$ia ere 8ik#s 9(ab(a 1--4: e#skal (istoriaren eta k#lt#raren parte
$ela a$ieraztea.
2onekin lot#ta1 ga#rkotas#n (an$iko gaia ere izan $#g# (izpi$eC %eminitate eta
mask#linitateari b#r#zko (a#snarketa ge#re egin $#g# 8ik#s 5ic( 1-'1 9#tler 2''1 eta
@. Aresti 2''1:. /mak#meak %emenino eta gizonak mask#lino izan be(arraren ara#a
gain$it# eta errealitatea anitza $ela erak#tsi na(i izan $ig# /lizegik1 batez ere1
azterkiz#n izan $#g#n Erauso Katerie lanean.
>zan ere1 emak#meengan mask#linitatea nola balorat# izan $#ten eta
zenbateraino izan $en onart#a aztert# on$oren 8ik#s >>. atala:1 bestelako %eminitateak eta
mask#linitateak ba$irela ik#si $#g# 8ik#s 2alberstam 2'':1 bereziki1 /leizegiren
lanetan. Azken (onentzat1 (erri borrokalari batean mask#linitatea 8sistema $ikotomiko
e$o binario baten barr#ko al$e bateko eza#garri bezala #lert#ta: zabal$#agoa $ago1 bai
gizon1 bai emak#meen artean ere. 2a# $a1 e#skal emak#meak agentzia$#nak $ira1
(aragiztat#tako s#bAekt#ak 8ik#s /steban 2''4: /leizegiren lanetan1 erabakiak (artzen
$it#zte1 in$arts#ak $ira1 askeak 8ez $#te gorago aipat#tako binarismoa zorrotz betetzen:.
)o#ca#ltek esan bezala 81--!:1 $isk#rtsoek eta ir#$ikapenek eraikitzen $it#zte
i$entitate eta portaera mailari $agozkien eza#garri1 ara# eta m#gak. 9aina (orretaz gain1
tesi (onen >>. atalean esan bezala1 ing#r#neak1 test#ing#r#ak ta kokapenak iz#garrizko
garrantzia $# g#re ezag#tzeko eta baloratzeko mo$#a bal$intzaten $#elako 8ik#s Berri$a
1-!1 eta 2araJaH 1--':. /z baita ga#za bera ;>>>. men$eko >par /#skal 2errian
bizitzea e$o ;;. men$eko 2ego /#skal 2errian1 /leizegiren *aine antzezlanean
erak#sten zaig#n bezala1 a$ibi$ez. Garai $esber$inak1 errealitatearen eta e#skal
nazioaren pertzepzio $esber$inak.
264
@azioari $agokionez1 e#skal$#na eta abertzalea izatea (istorian ze(ar nola #lert#
$en aztert# $#g# 8ik#s Arana 1-' eta Be la GranAa 1-2: eta (izk#ntza1 arraza eta
l#rral$eaz gain1 (istoria eta k#lt#ra ere azpimarratzeko mo$#koak $irela on$orioztat#
a(al izan $#g# nortas#n e$o i$entitate (a# eraikitzerakoan 8ik#s +mit( 2''4 eta
G#iberna# 2''-:. /#skal$#nen artean1 /#skal 2erritik kanpora aliantza1 elkartas#n eta
konplizitate (an$ia $agoela egiaztat# $#g#C lag#ntza eta i$enti%ikazio (onek men$eak
ira#n $it#1 /ra#soren garaitik ga#r eg#nera (el$#z 8ik#s Men$ieta 2'':.
/#skal nazioa eraikitzeko garrantzi (an$ia izan $# (istoriaren narrazioa egiteak
8ik#s +ai$ 1--6 eta >>. atalean eleberri (istorikoei eta $rama erromantikoei b#r#z
esan$akoak: eta (orretan aktiboki (art# z#en parte g#re egileak. /#skal 2erriko t,okoak
eta Aen$eak ezag#tzeko bi$aia #gari egin zit#en1 $ok#mentazio lan (an$ia eginez al$i
berean1 eta gero bere $rama (istorikoetan e#skal #sa$io eta o(it#ra za(arrak kontat#z1
emak#meen bizitzetan garrantzi (an$ikoak ziren gai eta kont#ak lan$#z 8o(orea galtzea1
ezkontza eta maitas#na1 parte*(artze soziala:.
2izk#ntzaren a#keraketa ere aipat# be(arrekoa $a1 ;;. men$earen (asieran
sinbolikoki pis# (an$ia z#en arren 8tra$izioa eta baserriarekin lot#ta zegoen e#skal
nazionalismoaren ir#$iterian:1 e#skararen erabilera m#gat#a baitzen0 a$ministrazioa eta
k#lt#ra i$atziaren (izk#ntza gaztelania zelako1 (ots1 e#skara1 a(ozko kom#nikazioan eta
%amilia erem#an zegoen bizirikC (erritarren a(otan1 bereziki 8"ole$o 1--:.
/mak#meek parte (artze aktiboa izan $#te e#skal nazionalismoan 8ik#s 7gal$e
1--&C @#ez*9etel# 2''1C .lona 2''2 eta Am#rrio 2''&: eta (a# maila batean baino
ge(iagotan gertat# izan $a1 8na(iz eta azpimarrat# be(ar $#g#n ez $it#ztela (aiek ara#ak
ipini1 baizik eta bete1 erabaki erem#etan ez baitira egon:0 biologikoki1 nazioaren amak
bezala ir#$ikat# izan $ira1 eta (ori $ela eta (aien se,#alitatea eta #galketa ara#t# eta
kontrolat# izan $it#zte agintariekC kulturalki1 transmisoreak izan $ira (izk#ntza eta
tra$izioa bela#nal$iz bela#nal$i gor$ez1 bermat#z eta irakatsiz1 ama sozialaren rola
(art#z 8Concepcin Arenalen kontzept#a1 ik#s >>. ataleko 5.2.1. p#nt#a:C eta sinbolikoki
ere zeresan (an$ia izan $#te e#skal imaginarioaren eraketan0 ama*l#rra1 Mari Aainkosa
e$ota Arana eta /leizegiren lanetan ik#rrina e#sten agertzen $iren .ibe eta .oreti $it#g#
aipagarri1 besteak beste 8ik#s M#?al*Ba?is 1--!:.
265
MHt(ical or (istorical %ig#res o% Jomen J(o le$ t(e men to battle1 like 9oa$icea
or 4eanne $\Arc1 (a?e e,iste$ %or manH cent#ries in t(e Festern collecti?e
imagination. 8...: romantic images o% Jomen (eroines 8M#?al*Ba?is 1--!0 -5:
/mak#me abertzaleek et,etik (aratagoko lana ere egin izan $#te1 ez $ira ama eta
et,ekoan$re soilik izan 8ik#s D/#skal generoa eta nazioaE eta D"est#ing#r# sozio*
(istorikoaE azpiatalak:. Maistrak e$o irakasleak izan $ira1 eliza eta batzokiaren
babespean elkart# izan $ira eta sozialki eragina izan $#te pentsamen$# abertzalea eta
krista#a zabal$#z. 9eraz1 e#ren parte*(artze soziala aktiboa eta esang#rats#a izan $ela
esan be(ar $#g#1 na(iz eta (orretan ere m#gat#ta egon ziren1 e#rei zegokien arlo eta
mo$#etan eginik aipat#tako lan (a# 8ik#s 7gal$e 1--&C Aresti 2''11 .lona 2''2 eta
Am#rrio 2''&:.
/mak#me mo$ernoaren ir#$iaren eragin t,ikia ere ik#si $#g# aztert# $it#g#n
i$azlanetako e#skal emak#me tra$izionalarengan 8ik#s .lona 2''2:. 2ort,e $a#$e1
$iog#naren a$ibi$e gisara Kiarren Nerea 81-12:1 Agirreren 'ukeraren maukeran 81-5':
e$o /leizegiren *aine 81-&2:. /ragin t,ikia $iog# ere$# tra$izionalak ez zielako a#kera
(an$irik eman al$aketa eta berrik#ntza (a#ei1 emak#me mo$ernoa ;;. men$earen
le(en bi (erenetan ze(ar ez*e#skal$#nekin eta ez*abertzaleekin lotzeaz gain1
gaizkiarekin1 sozialismoarekin eta in$#strializazioarekin lotzen z#telako ir#$i g#ztiz
ezkor eta arb#iagarri bi(#rt#z e#skal test#etan 8ik#s >>>. atala:.
/mak#meak i$azle eta pertsonaia mo$#an ere bestela ik#si $it#g# /leizegiren
zertzela$a biogra%ikoak aztert# $it#g#nean. /mak#meak erem# p#blikoarekin lot#tako
Aar$#erak egitean izan $it#en oztopoak ik#si $it#g#1 eta emak#me i$azleengan presio
sozialak eragin$ako boron$atezko it,ial$iak egon $irela ir#zkin$# $#g# /leizegiren
portaerari azalpen bat emateko asmoz 8ik#s >>. atalean DA#toe,ilioaE eta
DA#toe,ilioaren zergatiakE azpiatalak:.
/#skal emak#me i$azleen kas#an1 gainera1 i$azle izatearen on$orioz Aasan$ako
presio sozialaz aparte 8genero i$entitateaz gain: presio i$eologikoak izan zezakeen
garrantzia aipat# $#g# 8nazio i$entitatea:1 eta /leizegiren kas#an1 e#skal
nazionalismoak ezar ziezaizkiokeen m#gez egin $#g# (a#snarketa 8ik#s Gonzalez
2''-:.
266
/mak#meak $ira eta e#skal$#nakSabertzaleak $ira eta kategoria e$o eza#garri
(oriek (aien lanetan nola islat#ko $iren e$o agert#ko $iren erabaki be(ar $#te.
Bisk#rtso i$entitario batz#k beste batz#en gainetik Aartzen $irenez (ierarkia bat osatzen
$#te1 eta kas# askotan nazioak bazter baten #tziko $# generoa 8eta bestelako eza#garri
i$entitarioak:1 $isk#rtso nazionalistak t)apel orohartzaile bezala Aokat#ko bait# beste
$isk#rtsoak bigarren eta (ir#garren mailatan #tziz 8ik#s >. ataleko DGeneroa eta nazioa
ikerketa lerroaE azpiatala:.
3ritika %eministak $ioenez1 Men$ebal$eko pentsamen$# %alogozentrikoaren
on$orioz m#n$#aren ik#spegi $ikotomikoa e$o binarioa $#g# 8ik#s 3riste?a 1--5:1
(onen arabera1 erem# pribat#a emak#meena eta erem# p#blikoa gizonena $#g#1 nat#ra
eta pasibitatea emak#meekin lotzen $a eta k#lt#ra eta aktibitatea gizonekin.
2oni ge(itzen ba$iog# emak#meen eza#garriak negatiboki eta gizonenak
positiboki baloratzen $irela bereizkeria eta (ierarkia $a#zkag#1 (a# $a1 $iskriminazioa
sortzeko oinarriak1 eta emak#meek erem# p#blikoan eta k#lt#ran parte*(artzeko $it#en
oztopoen erroak. 2orren g#ztiaren zantz#ak ka#sit# na(i izan $it#g# azterkiz#n izan
$#g#n i$azlearen1 3atalina /leizegiren1 bizitzan eta obran 8ik#s >> eta >>> atalak:.
/gilearen bilakaera literarioan bereizi $it#g#n bi al$iek lot#ra (ertsia $#te
egileak azken #rteetan izan z#en isolamen$# erabatekoarekin. M#n$#tik at kokat#z1
bere lanetan soilik1 eta bereziki1 /ra#sori b#r#zko antzezlanean er$ietsi z#en /leizegik
bere asmo eta al$arriak ga#zatzea. /ra#so pertsonaiak e$onoren begietara $#en izaera
ap#rtzaileak1 generoen m#ga (ertsiak gain$it# eta transgresio erabatekoa al$arrikatzen
$#en emak#mezkoaren a#rrean kokatzen gait#0 transgresio moral1 se,#al eta soziala
8ik#s >>>. atala:.
/mak#me pertsonaien garrantziari $agokienez1 tesian ze(ar be(in baino
ge(iagotan nabarmen$# $#g# Men$ebal$eko literat#ran protagonista izan $irenean1
batetik1 emak#meen portaera ere$#garriak bi$eratzeko $isk#rtso (egemonikoaren
or$ezkari mo$#an Aokat# $#tela ge(ienetan1 eta bestetik1 bigarren se,#ari e$ota a(ots
s#balternoei lek# egiteko botere (arremanen a#rrean erresistentzia egin eta
26!
metanarratibak a#zitan Aarri $it#ztela 8ik#s .Hotar$ 1-!: 8/leizegiren lanen kas#an
agertzen $ena1 a$ibi$ez:.
/mak#me protagonistak topat# $it#g# e#skal literat#ran emak#mezkoen
Aokabi$ea ara#t# na(i $enean e$o nazionalismoak e$o krista#tas#nak (aientzat
a#kerat#tako bi$e z#zena e$o normala erak#tsi na(i $enean1 gizon zein emak#me
i$azleen lanetan. 2ort,e $it#g#1 tesian (izpi$e izan $iren $ibe 8+. Arana:1 Ana 4o,epa
8",. Agirre: e$o Nekane 8". M#Aika:. 2ala ere1 salb#espenak $a#$e1 zenbait lanetan1
emak#me i$azle batz#enetan batez ere1 bestelako bi$eak #rratzeko e$o nortas#n
$esber$inak erak#steko proposamenak agertzen baitzaizkig#1 (ala nola1 /leizegiren
.i$e 8Garbieren lag#n mina:1 Ma# 8*arbie lanean agertzen $en sorgina:1 .oreti1
/nara 8$oretin agertzen $en neskame a#sart eta aktiboa: e$o 3at,ala*+ebaste 8Erauso
Katerie laneko protagonista:.
<ostmo$ernismoak mitoak e$o s#bAektibitate %inkoen nat#raltas#n eta
#nibertsaltas#na $esegin be(ar $irela proposat# $ig#1 $isk#rtso (oriek $eseraiki be(ar
$irela1 eta (ortik Ao $#g# tesian. 2ala ere1 mo$ernitatearen tal$e i$entitateak eta #topiak
lan$# $it#g#1 eral$aketa ,e$e $#ten 8ik#s 9en(abib 1--4: $iskriminat#tako
s#bAektibitateen osaera berriak1 $isk#rtso minorizat#en eraiketa anitzak ikert#z.
9eraz1 $oktorego tesi (onekin erak#tsi $#g#1 >. atalean aztert# $it#g#n
teorialariek ira$oki bezala 8ik#s 5ic( 1-'1 9#tler 2''11 2araJaH 1--' eta 9(ab(a
1--4: i$entitatea ez $ela it,ia eta %inkoa1 etengabe eraikitzen eta berrosatzen $oala eta
g#re literat#rako pertsonaien kas#an ere (ala,e erak#sten $#tela lanek.
/z $ago e#skal$#n e$o abertzale izateko ezta emak#me izateko mo$# bakarrik1
are g#t,iago ga#r eg#n. 9ontinuum batean 8ik#s 5ic( 1-': kokat# be(arko genit#zke
i$entitatea osatzen $#ten osagai g#ztiak nortas#na eta gorp#tza malg#ak $irela
egiaztatzeko 8ik#s 2araJaH 1--5:. 2onen berri ematen $ig#te 3atalina /ra#sok ;K>>.
men$ean eta 3atalina /leizegik ;;. men$ean1 batak bere bizitzarekin eta besteak bere
artearekin.
2alaber1 i$entitatea norbanakoaren eta tal$earen arteko (art#*emanetan sortzen
$ela erak#sten $ig#te aztert#tako literat#r lanek1 besteen a#rrean $e%initzen bait#g# g#re
26
b#r#a1 eta (onen m#getan1 tarteetan gertatzen $ela akor$io e$o negoziazio (a#1 prozes#
al$akor eta $inamikoa $elako nortas#naren eraikitzea1 (ibri$azioa izanik eg#nerokoan
topatzen $#g#na eta ez p#r#tas#n e$o esentziak 8ik#s 9(ab(a 1--4 eta +pi?ak 1--&:.
A$ibi$ez1 $esber$in ik#sten eta baloratzen $ira test#etan pertsonaiak1 eta
$esber$intas#n (ori nabarmena $a test#aren atal e$o #ne $esber$inetan. /saterako1
.ibe $esber$in a#rkezten $a atzerritarrarekin maitemin$#ta $abilenean e$o (ilzorian
$agoenean aberriaren al$e borrokatzeagatik 8arb#iagarria eta ere$#garria1 (#rrenez
(#rren:C Malent,o alarg#na bakarrik mol$at# be(ar $enean et,eko zorrak kitatzeko ala
berriro ezkontzeko erabakia (artzean 8babesgabe eta a(#la (asieran1 $agokion lek#an
amaieran:C @ekane neska t,iroa a(izpa bekaizti (an$i*man$iaren begietan e$o a(izpa
#lerkor eta krista# onaren (itzetan 8batarentzat lap#r zikina eta bestearentzat pobre
err#karria:C erromatarrak .oretirentzat gerra garaian ala gerra e#skal$#nek irabazi
ostean 8etsaia ala barkamena merezi $#ten garait#ak:C /ra#soko 3aterie 3at,ala
$enean konbent#an ala +ebaste $enean Me,ikon 8mol$akaitza eta Aa#n alt,ia eta
ezpatarekin artezia:. 2oni erantsi be(arko genioke test#ing#r#ak1 eta ara#ak betetzeak
8ala ez:1 zeresana izango $#tela begira$a al$aketa (a#etan.
/sentzialismoa1 kategoria it,iak eta ezag#tza sistema $ikotomikoa arb#iatzean
arrisk# bat agertzen zaig# tesi (onetan0 emak#me eta abertzaleei b#r#z (itz egitean
esal$i (onen (asierako (ir# Aoerekin bat egitearena1 (ain z#zen. 2onen a#rrean
+pi?aken esentzialismo estrategikoa erabili $#g# 8emak#meei b#r#z estrategikoki (itz
egin $#g#1 ez izaera p#r# bat $agoela esatekoC s#bAekt#aren krisi postmo$ernoaren
ostean (elb#r# %eministari (el$# $iog# (orrela1 egoera eta test#ing#r#a beti kont#an
(art#z eta esentzialismoaren arrisk#ei a$i:1 pl#ralean izen$at# $it#g# s#bAektibitate
$esber$inak ta binarismorik ez ezartzen saiat# gara.
G#re b#r#a eta m#n$#a ezag#tzeko eta baloratzeko bi$e #gari $a#$ela1 eta (a#
egiteko mo$#a etengabe berrik#steko be(arra sentitzen $#g#la1 azpimarrat# na(i izan
$#g# erabili $#g#n Dpost*E a#rrizki$#n meto$ologiarekin0 postestr#kt#ralismoa eta
postmo$ernismoa a#keratzerakoan para$igma al$aketaren al$e egin 83#(n 1-2: eta
pentsamen$# il#strat#*(#manistaren eta binarismoan e$o $ikotomian oinarrit#takoaren
nag#sitas#na eta onarpena a#zitan Aarri na(i izan $#g#1 eta botere (arremanen pis#aren
gaineko (a#snarketa egin 8ik#s >. ataleko 1. eta 2. azpiatalak:. 2onen a#rrean $a#$en
26-
bazterreko $isk#rtso1 ir#$i eta erresistentzien berri emanez eta errealitatean $agoen
aniztas#na orriotara ekarriz.
2a# g#ztia egiteko bi garaitan banat# $#g# 3atalina /leizegiren obra0
gerra#rrekoa $en Nazioaren ohorez eta gerraostekoa $en 'utoe)ilioa. .e(enengoan bere
garaiki$een antzezlanekin konparat# $it#g# *arbie 81-1!:1 $oreti 81-1: eta *aine
81-&2: antzezlanak1 eta bigarrenean Erauso Katerie 81-62: antzezlana pertsonaia
(orretan oinarrit#tako beste lan batz#ekin al$erat# $#g#.
Nazioaren ohorez garaian /leizegiren ir#$ikapenetan nazio i$entitatea $a batez
ere lantzen $ena. Genero i$entitatea (onen baitan agertzen zaig#1 8e#skal emak#meek
bete be(ar zit#zten o(it#ra eta ara#ak kontatzen $izkig# (a#ek zekartzaten on$orioak
erak#tsiz:1 ze(arkako erresistentzia egin z#en pertsonaia $oble 8eta tripleak: sort#z
8protagonistak beti $# al$amenean beste balore batz#k $it#en emak#merik: 8ik#s
Gilbert L G#bar 1--&:.
'utoe)ilio garaian or$ea1 3atalina /ra#soren a#kera egiten $#enetik bertatik
emak#meei ezarritako rola ira#li egiten $#. 9igarren garai (onetako ir#$ikapenarekin
agertzen zaig# (egemoniari egin$ako erresistentzia nag#sia1 estigmatizat#ta zegoen
pertsonaia bat (art# eta berrirak#rri eta bere egin z#elako1 bere Aokaera A#sti%ikat#z eta
ere$#garri ipiniz. 9este (itz batz#etan esan$a1 bere garaiko emak#me i$eala a#zitan
Aarri z#en1 or$#an normaltzat Aotzen zenaren ataka zabal$#z eta emak#me ir#$i berriak
g#re artera ekarriz.
"esiaren egit#rari $agokionez1 >. atalean oinarri teoriko*meto$ologikoak $a#$e1
>>. atalean /leizegi eta bere antzezlanetako ir#$ikapenak kokat# $it#g#1 test#ing#r#a eta
garai eta latit#$e (artako $isk#rtsoak aztert# $it#g#1 eta >>>. atalean test#ei1 e#skal
emak#me ir#$iei begirat# $ieg#1 aipat#tako bi garai (orietan banat#ta.
9eraz1 tesi (onen ak#il#a eta $oktorego tesi (onen abiap#nt#a izan zena1
esk#izkrib# baten a#rkik#ntza izan $a0 Erauso Katerie 81-62: antzezlanarena1 eta
(onek /leizegiren bibliogra%ian eta biogra%ian izan z#en garrantziaren gaineko
(a#snarketa1 proposatzen $#en ir#$ikapen berria $ela eta 8ik#s >>>. atala:.
2!'
9ere bizitzan egin gabe #tzi z#ena %ikzioan egin baitz#en antzezlan (onen bi$ezC
emak#me izaerak ipintzen zizkion oztopoak gain$it# eta askatas#naren bila Aoateko
a#kera eman zion /leizegiri /ra#so pertsonaiak eta baita genero i$entitatearen m#gak
gain$itzeko a#kera ere1 m#gako espazioetan m#rgil$#z eta transgeneroaren erem#an
sart#z 8ik#s genero ikasketak azpiatala:.
3ritika %eminista eta genero ikasketak 8ik#s >. ataleko 2.&. azpiatala: ezin (obeto
etorri zaizkig# antzezlan (onek planteatzen $it#en $ekonstr#kzioa eta transgresioa
(obeto aztertzeko. >zan ere1 Aaiotzean emak#me izen$at# z#ten /leizegi ez baitzen eroso
sentitzen ezarritako rolaren eskakiz#nen a#rrean0 ez z#en ezkon$# na(i1 ez z#en ama
izan na(i1 irakasle izateko ikasi z#en eta i$aztea z#en gogoko 8ik#s >>. atala:. 9aina
egokit# zitzaizkion $enbora eta espazioetan zailtas#nak izan zit#en bere na(ia
betetzeko1 eta (ori $ela eta1 literat#ra (art# z#en askatas#n erem#tzat1 bertan marrazt#z
errealitateak #katzen zizkion i$entitatea eta Aokabi$ea 8ik#s >>. eta >>>. atalak:.
/mak#me izateak zekartzan esk#bi$e #rraketa eta $errigort#tako bizimo$#a
arb#iatzen $it# /leizegik. >zan ere1 bere garaiko eta latit#$eko emak#meentzako
etorkiz#nerako bi$e posibleak a#keratzeko askatas#na ematen $ie erre%erentzia ge(iago
emanez. /gileak bestelako ere$# bat proposatzen $# aztergai izan $#g#n bere azken
lanean0 monAa sol$a$#arena1 (ain z#zen1 generoak ezarritako rolaz (aratago bere
ametsaren bila m#n$# berrira aske Aoan zen pertsona 8ik#s Erauso Katerie
antzezlanaren test#a eranskinetan:.
"ransgenero kontzept#a erabili $#g# Dbere barnean men$ebal$eko binarismo
se,#al (eteronormatiboaren arabera na(itaez bat $atozen korporalitate1 $esira eta
i$entitate1 eta genero a$ierazpenekin era $esber$inetan kontraesanean agertzen $iren
pertsona g#ztiakE (artzen $it#en kontzept#a $elako 8Gamba 2''-:. >$entitate*kokapen
(onek erronka egiten $io genitaletan oinarrit#tako se,#aren Aatorri binarioari1 genero rol
estereotipat#ei eta se,#*genero*se,#alitate lot#ra esentzialistei 8ik#s 9#tler 2''1 eta
+e$gJick 1--:.
/leizegik /ra#so a#keratzean (elb#r# (onekin bat egin z#ela erak#sten
a(alegin$# gara1 gorp#tza eta nortas#na bizitzeko beste era batz#k $a#$ela esan z#elako
2!1
pertsonaia (onekin. A#keratzeko askatas#na al$arrikat# z#elako /ra#sok egiten $#en
generoaren per%ormatibitatea papererat#z 8ik#s 9#tler 2''1:.
.ab#rt#z1 erak#tsi na(i izan $#g# e#skal literat#ran bestelako a(otsak ere egon
$irela (istorian ze(ar1 subalternoenak 8ik#s +pi?ak 1--&:1 eta $isk#rtso (egemonikoak
ze$arrit#tako bi$eari bi$ezi$orrak topat# $izkiotela1 erresistentzia egin $iotela1
bazterreko begira$ak botaz eta narrazio peri%erikoak eginez. 3atalina /leizegik eta bere
antzezlanetako emak#meek1 protagonistak eta askeak1 ;;. men$eko e#skal literat#raren
beste a#rpegi batz#k ezag#tzea a(albi$et# $ig#te 8ik#s >>. eta >>>. atalak:1 e#skal letrak
aberast#z eta ere$# $esber$in eta anitzez (ornit#z.
2!2
%i*liogra5ia
Agirre1 Maria Bolores. 81-5':. DA#keraren ma#kera1 azkenean okerraE. Egan 21 2!*&1.
Aizp#r#1 Mikel. 82''!:. D5'eko (amarka$ako abertzaletas#na1 Aarraipena eta
berrik#ntzaE. Jakin OLP1 mart,oa*apirila.
Al$ekoa1 >aki. 82'':. Euskal literaturaren historia. Bonostia0 /rein.
Alt#na1 9elen. 82''&:. Euskaldun fededun. Euskaldun ona izateko modu baten historia.
>r#n0 Alber$ania.
Altzaga1 "oribio. DGarbieE. El liberal guipuzcoano1 1-1!S12S24 in .abaien1 Antonio
Maria. 81-65:. 7eatro euskaro II. Bonostia0 A#amen$i. 5*6'.
Altzaga1 "oribio. 81--4:. Neskazar. Giartz#n0 +en$oa. A#spoa lib#r#tegia. 81-&2:.
Al?arez 7ria1 Amaia. 82''5:. D/#skal emak#me i$azleen lek#a literat#raren (istorianE.
Jakin 141 &!*!4.
rrrrr. 82''!:. D3atalina /leizegi0 barne erbesteko kas# batZE. 4ose 5amon 6abala
8koor$.:. 82''!:. Non zeuden emakumeakB $a mu&er vasca en el e)ilio de OPRS.
Bonostia0 +at#rraran. 4!!*4-1
rrrrr. 82''!:. Katalina Eleizegi (OQQP2OPSR". 9i$egileak 4. sorta. Gasteiz0 /#sko
4a#rlaritza.
rrrrr. 82'':. D/#skal antzerkiaren (istoriaE. Garcia Azkoaga1 >nes eta 9#Aan Ki$ales1
3armele 8koor$.:. Bigarren Hezkuntzako irakasleak. Euskara eta literatura. +e?illa0
MAB. 4!!*5'&.
2!&
Amat1 @#ria. 82'':. D.a escritora H s#s $emoniosE. 9aleta.
(ttp0SSJJJ.carmenla%oret.comS?istarporS14.a2'@#riaa2'Amat.a2'.aa2'escritora
a2'Ha2's#sa2'$emonios.p$% 82'11ko mart,oaren 1-an begirat#a:
Amoros1 Celia eta Be Mig#el1 Ana. 8e$.:. 82''5:. 7eor-a feminista@ de la ilustraci1n a
la globalizaci1n. & lib#r#kia. Ma$ril0 Miner?a.
Am#rrio1 Milagros. 82''2:. D/#skal nazioaren eraikitze prozes# generizat#aE.
Euskone3s and media1 1-2. zkia. 2''2S12S1&*2'.
rrrrr. 82''&:. *enero nazio eta nazio hezkuntza@ ikastoletako irakasleria. 9ilbo0 /27
Argitalpen zerbitz#a.
rrrrr. 82''6:. D.as m#Aeres en el proceso generiza$o $e constr#ccin $e la nacin
?ascaE. 9uadernos de historia contempor,nea 21 11-*1&4.
An$erson1 9ene$ict. 82''!:. 9omunidades imaginadas. Eefle)iones sobre el origen ! la
difusi1n del nacionalismo. Me,iko (iria0 )on$o $e C#lt#ra /conmica. 81-&:
Ant(ias1 )loHa eta M#?al*Ba?is1 @ira. 8e$.:. 81--:. Aoman Nation :tate. .on$res0
Mcmillan.
Anzal$#a1 Gloria. 81-!:. Borderlands D $a frontera@ 7he Ne3 %estiza. +an )rancisco0
+pinster A#nt .#te <ress.
Arana Goiri1 +abino. 81-2:. De fuera vendra0 9omedia en tres actos (OQP82OQPQ".
4r-genes del teatro nacionalista vasco@ 'zkue 'rana Tiar. /$icin anota$a1 est#$io
(istrico*crRtico H apQn$ices por 4ose .#is Be la GranAa. /$. 2aranb#r#. 6ara#tz0
>t,aropena.
rrrrr. 81-'&:. $ibe in Arana1 +abino. 81-': 4bras completas. Bonostia0 +en$oa.
Aranbarri1 >igo eta Gtamen$i1 4ose .#is. 82''5:. $oiolarik ez balitz. Azpeitia0 7ztarria.
2!4
Ara=#istain1 4#an K. 81-!2:. 7radiciones vasco2c,ntabras. 9ilbo0 .a gran enciclope$ia
?asca. 8166:.
Aresti1 Gabriel. 81-62:. D@ola erein teatroaren ga#rkotas#na e#skal$#nen arteanE.
Euskera1 !. zkia.
Aresti1 @erea. 82''1:. %6dicos don&uanes ! mu&eres modernas. $os ideales de
feminidad ! masculinidad en el primer tercio del siglo WW. 9ilbo0 /27.
As(cro%t1 9ill1 Gri%%it(s1 Garet( eta "i%%in1 2elen. 8e$:. 81--5:. 7he /ost29olonial
:tudies Eeader. G,%or$ eta @eJ Mork0 5o#tle$ge
Askoren artean. 82''':. *abriel 'restiren mundua. Erakusketak eta &ardunaldiak.
9ilboko 7$ala*Gip#zkoako )or# Al$#n$ia
At,aga1 9ernar$o. 81-!4:. b/#skal "(eatro 9erria8ren bila:b. 'naitasuna. >*&11 >>*15.
Azk#ne1 >aki. 81-!-:. Katalin Erauso. 6ara#tz0 Gero.
9arker1 )rancis1 2#lme1 <eter eta >?ersen1 Margaret. 8e$.:. 81--4:. 9olonial Discourse D
/ostcolonial 7heor!. Manc(ester eta @eJ Mork0 Manc(ester 7ni?ersitH <ress.
9arrett1 Mic(Qle. 82''2:. D.as palabras H las cosas0 /l materialismo H el meto$o en el
analisis %eminista contemporaneoE. 9arrett1 Mic(Qle eta <(illips1 Anne 8konp:.
Desestabilizar la teoria. Debates feministas contempor,neos. Me,iko 2iria0 <ai$s.
21&*2&1. 81--2:.
9arriola1 >aki. 81-5:. DGerra#rreko antzerkigintzaE. /#skal antzerkia 81!6*1-5:.
Jakin &!. &1*44.
9en(abib1 +eHla. 81--4:. D)eminismo H postmo$erni$a$0 #na $i%icil alianzaE. Amoros1
Celia 8koor$:. Historia de la teoria feminista. Ma$ril0 Ma$rileko 7nibertsitate
3onpl#tensea. 241*256
2!5
rrrrr. 82''6:. El ser ! el otro en la 6tica contempor,nea @ feminismo comunitarismo !
posmodernismo. 9artzelona0 Ge$isa.
9en(abib1 +eHla eta Cornella1 Br#cilla. 81--':. 7eor-a feminista ! teor-a cr-tica.
Kalentzia0 /$. Al%onso el Magnanim. Generalitat Kalenciana.
9enstock1 +(ari1 )erriss1 +#zanne eta Foo$s1 +#sanne. 82''2:. ' Handbook of $iterar!
Feminisms. @eJ Mork0 G,%or$ 7ni?ersitH <ress.
9errogain1 Maite. 82'':. 9atalina de Erauso 8argitarat# gabeko pastorala:
9(ab(a1 2omi 3. 81--':. D>ntro$#ction0 narrating t(e nationE. 9(ab(a1 2omi 3. 8e$.:.
81--': Nation and Narration. .on$res0 5o#tle$ge. 1*!
rrrrr.81--4:. 7he $ocation of 9ulture. .on$res0 5o#tle$ge.
9(a?nani1 3#m*3#m. 8e$:. 82''1:. Feminism and >Eace?. @eJ Mork0 G,%or$
7ni?ersitH <ress.
9i$a$or1 4o,emiel. DBonostiako 3atalinakE. /#skal$#non eg#nkaria. 1--6S!S26.
JJJ.z#bitegia.armiarma.comSaipaSbi$S''&2.(tm 82'11ko mart,oaren 1-an begirat#a:
9i$art1 <ierre eta <eillen1 ",omin. 8e$:. 81-!:. Eskual antzertia. $e th6Itre bas#ue@
te)tes conte)tes id6ologies transmission cr6ation (WTIII] 2 WW] siGcles". 9aiona0
7ni?ersite $e <a#.
9lec#a1 Alberto. 81-&:. %anual de cr-tica te)tual. Ma$ril0 Castalia.
9or$a1 >t,aro. 81-4:. Emakumeak idazle. Bonostia0 ",ertoa
9ornaH1 /rika. 82''4:. $as hi&as de $ilith. Ma$ril. CPte$ra
9ornstein1 3ate. 81--4:. *ender 4utla3@ 4n %en Aomen and the Eest of +s. @eJ
Mork0 5o#tle$ge.
2!6
9o#r$ie#1 <ierre. 81-:. $a distinci1n. Ma$ril0 "a#r#s.
rrrrr. 81--!:. Eazones pr,cticas. +na teor-a de la acci1n. 9artzelona0 Anagrama.
9#llen1 Margaret. 82''&:. Bas#ue *ender :tudies. 5eno0 7ni?ersitH o% @e?a$a.
9#tler1 4#$it(. 82''':. D>mitacin e ins#bor$inacin $e gQneroE. Eevista de 4ccidente
2&51 5*1'-.
rrrrr. 82''1:. El g6nero en disputa. El feminismo ! la subversi1n de la identidad.
Me,iko 2iria0 <ai$s. 81--':
Cabo Aseg#inolaza1 )ernan$o eta 5Pba$e Killar1 Maria $o Cebreiro. 82''6:. %anual de
7eor-a de la $iteratura. Ma$ril0 Castalia.
Camino1 >aki. DAbiab#r# bat Bonostiako e#skera aztertzekoE. 6#azo1 3ol$o. 82''':.
Dialektologia gaiak. Gasteiz0 /27 eta Arabako )or# Al$#n$ia. 51*1.
Cano1 2arkaitz. 81--!:. Emakumeak euskal antzerkian. 9i$egileak1 -. sorta. Gasteiz0
/#sko 4a#rlaritza.
Carbonell1 @e#s eta "orras1 Merri 8konp.:. 81---:. Feminismos $iterarios. Ma$ril0
ArcoS.ibros1 +...
Castells1 .#is. 8e$:. 81---:. El rumor de lo cotidiano. Estudios sobre el /a-s Tasco
contempor,neo. 9ilbo0 /27.
CQsaire1 AimQ. 82''6:. Discurso sobre el colonialismo. Ma$ril0 Akal. 81-5':
C(aitin1 Gilbert. Gtre$a$. D.a literat#ra compara$a H la $i%erenciaE. Kega1 Maria 4osQ L
Carbonell1 @e#s. 81--:. $a literatura comparada@ principios ! m6todos. Ma$ril0
Gre$os. 145*165
2!!
C(oJ1 5eH. 82''4:. D"(e Gl$S@eJ c#estion o% Comparison in .iterarH +t#$ies0 A <ost*
/#ropean <erspecti?eE. English $iterar! Histor! (E$H". !1 lib#r#kia1 2. zkia1 2''4ko
#$a1 2-*&11.
CrannH*)rancis1 Anne1 Faring1 Fen$H1 +ta?ropo#los1 <am eta 3irkbH1 4oan. 82''&:.
*ender :tudies. 7erms and Debates. .on$res0 <algra?e*Macmillan.
Be 9ea#?oir1 +imone. 81--:. El segundo se)o. Ma$ril0 CPte$ra. 81-4-:
Be Cortazar1 @. DCatalina $e /leizeg#i 81-*1-6&:E. Boletin de la Eeal :ociedad
Tasca de 'migos del /a-s. 1-6&. &!1.
Be Cortazar1 @. 81-66:. 9ien autores vascos. Bonostia0 A#amen$i.
Be la GranAa1 4ose .#is. 81-!:. D/l teatro nacionalista $e +abino AranaE. 9i$art1 <ierre
eta <eillen1 ",omin. 8e$:. Euskal antzertia. $e th6Itre bas#ue. 9aiona0 7ni?ersitQ $e
<a# et $es <aHs $e l\A$o#r. 1-*&!
Bel Kalle1 "eresa 8z#z:. 81-5:. %u&er vasca imagen ! realidad. 9artzelona0
Ant(ropos.
BelaH1 )lorence. 81--4:. 9atalina. En#u^te. <aris0 `$itions $# +e#il
Berri$a1 4ac=#es. 81-!1:. De la gramatologia. 9#enos Aires0 +iglo ;;>.81-6!:
B#gaJ1 Bianne. 81--6:. Aarrior Aomen and /opular Balladr! OSLN2OQLN. C(icago0
7ni?ersitH o% C(icago <ress.
Biez $e 7rQ1 Ana eta 5o$a1 <aco. 82''4:. 7ierra de estrE$$':. *u-a hist1rica de las
mu&eres de 7ierra Estella. "a%alla0 Alta%%aHlla.
B#bH1 Georges eta <errot1 Mic(elle. 81--1*1--2:. $a historia de las mu&eres. 2 lib#r#ki.
Ma$ril0 "a#r#s.
2!
B#ring1 +imon. 81--&:. D<ostmo$ernism or <ost*colonialism to$aHE. Boc(ertH1 "(omas
8e$:. 81--&:. /ostmodernism. ' Eeader. Cambri$ge0 2ar?ester*F(eats(ea%. 44*462
/agleton1 MarH 8e$.:. 81--6:. Feminist $iterar! 9riticism. @eJ Mork eta .on$res0
.ongman Critical 5ea$ers. 81--1:
/co1 7mberto. 81--2:. 4bra abierta. 9artzelona0 <laneta*Agostini. 81-62:
/gaa1 >bon 8koor$: 82'1':. Desira desordenatuak. (ueer irakurketak (euskal"
literaturaz. Bonostia0 7tri#s=#e Kasconiae
/ic(ler1 Margrit. 81--!:. D)eminist met(o$ologHE. 9urrent sociolog!1 4582:0 -*&6.
/kins1 5ic(ar$ eta 3ing1 Ba?e. 8e$.:. 81--6:. Blending *enders. :ocial 'spects of
9ross2Dressing and :e) 9hanging. .on$res0 5o#tle$ge.
/leizegi1 3atalina. 81-1!:. *arbie. "olosa0 /. .opez Men$izabal.
rrrrr. 82''4:. *arbie.
(ttp0SSJJJ.e#skaraz.netSArgitalpenakS2erri.iterat#raS/leizegiSGarbine 82'11ko
maiatzaren 16an begirat#a:
rrrrr. 81-1:. $oreti. Bonostia0 .oiolako /neko $e#naren irarkola.
rrrrr. 81-&2:. *aine. Ma$ril0 El D-a. (ttp0SSJJJ.(emeroketa.comScgi*binSbila.plZ
test#as/leizegia2!taraAC3ataria)1eLeres/gileaLargs'Lgenskaze 82'11ko
maiatzaren 16an begirat#a:
rrrrr. 81-62:. Erauso Katerie. 8argitarat# gabea1 tesi (onen 2. eranskina:
rrrrr. 81--&:. *arbie. Azpeitia0 Azpeitiko 7$ala. 81-1!:
/nloe1 CHnt(ia. 81--':. Bananas Beaches _ Bases@ %aking Feminist :ense of
International /olitics. 9erkeleH0 7ni?ersitH o% Cali%ornia <ress. 81--:
2!-
/pstein1 4#lia eta +tra#b1 3ristina 8e$.:. 81--1:. Bod! *uards@ 7he 9ultural /olitics of
*ender 'mbiguit!. .on$res0 5o#tle$ge.
/ra#so1 3atalina. 81625:. Historia de la mon&a alferez.
(ttp0SSbib.cer?antes?irt#al.comSser?letS+ir?eGbrasS'1&'5'42'1162-4!55'2Sin$e,.(t
m 82'11ko maiatzaren an azken bisita:
rrrrr. 81-6:. Historia de la mon&a alferez. Gal$akao0 Amigos $el libro ?asco.
812-ko bertsioaren %akzimilarekin:
/steban1 Mari .#z. 82''4:. 'ntropolog-a del cuerpo. *6nero itinerarios corporales
identidad ! cambio. 9artzelona0 /$icions 9ellaterra.
rrrrrr. 82'':. D/tnogra%Ra1 itinerarios corporales H cambio social0 ap#ntes tericos H
meto$olgicosE in >maz1 /li,abete 8koor$:. $a materialidad de la identidad. Bonostia0
2aria$na. 1&5*15
/steban1 Mari .#z eta Am#rrio1 Mila 8e$.:. 82'1':. Feminist 9hallenges in the :ocial
:ciences@ *ender :tudies in the Bas#ue 9ountr!. C#rrent researc( series1 no. 2. Center
%or 9as=#e +t#$ies. 5eno0 7ni?ersitH o% @e?a$a
/stornes .asa1 9ernar$o. DCatalina $e /leiceg#i Maiz 81-*1-6&:E. Enciclopedia
*eneral Ilustrada del /a-s Tasco. $iteratura1 >>>. .ib#r#kia. 4&'*4&4.
/t,ebarria1 >gone. 82''':. D/scritoras ?ascas en el primer tercio $el siglo ;;E. 6a?ala1
>ris M. 8koor$:. Breve historia feminista de la literatura espaola (en lengua catalana
gallega ! vasca". 6. lib#r#kia. 9artzelona0 Ant(ropos. &5*&-
/zezag#na. DBe teatro ?ascoE. Euskalerria1 la#garren aroa1 le(en sei(ilekoa1 1-1!1 !6.
.ib#r#kia1 Bonostia. 1!5.
/zezag#na. 3ronika. 'ntzerti1 1-&2. 1&.
/zezag#na. DAntzerki berriakE. 'ntzerti1 2!. zkia. 1-&4ko epaila 8mart,oa:
2'
/zezag#na. G(ar nekrologikoa. $a voz de Espaa. 1-6&S11S2&
/zezag#na. G(ar nekrologikoa. Herria1 1-64S1S2&
/zezag#na. /#ska$iko ;>>. Antzerki "opaketak. 'zpeitian zerB Kultur aldizkaria1 '.
zkia. 1--4ko azaroa. Ale berezia. Azpeitia0 Azpeitiako 7$ala.
/zezag#na. 82''5:. Neologismos en la obra de :abino 'rana *oiri. >ker 1. 9illbo0
/#skaltzain$ia.
/zezag#na. D3atalina /leizegi MaizE. Ze berri al$izkaria. 2''4. 1&. orr.
/zpeleta. "oribio Altzagari elkarrizketa. $a Noticia1 1-26S&S11 in .abaien1 Antonio
Maria. 81-65:. 7eatro euskaro II. Bonostia0 A#amen$i. 1!*1.
Mit,elena1 3ol$o eta >bon +arasola 8z#zen:. 4rotariko Euskal Hiztegia. 1-!*2''5. 16
lib#r#ki. /#skaltzain$ia. JJJ.e#skaltzain$ia.netSoe( 82'11ko mart,oaren 1-an azken
bisita:
)anon1 )ranz. 82''-:. /iel Negra. %,scaras Blancas. Ma$ril0 Akal. 81-52:
rrrrr .81---:. $os condenados de la tierra. "a%alla0 ",alaparta. 81-61:
)einberg1 .eslie. 81--6:. 7ransgender Aarriors. %aking Histor! from Joan of 'rc to
Eupaul. 9oston0 9eacon <ress.
)erg#son1 )rances. 82''4:. DComparing t(e .iterat#res0 "e,t#alism an$ GlobalismE.
English $iterar! Histor! (E$H". !1 lib#r#kia1 2. zkia1 2''4ko #$a. &2&*&2!
)errer1 4ose MarRa. 81-6:. Historia de la mon&a alferez Doa 9atalina de Erauso
escrita por ella misma e ilustrada con notas ! documentos. <aris0 4#lio Bi$ot. 812-: in
/ra#so1 3atalina. 81-6:. Historia de la mon&a alferez. Gal$akao0 Amigos $el libro
?asco.
21
)okkema1 Bo#Je. D.a literat#ra compara$a H el n#e?o para$igmaE. 5omero1 Bolores.
8konp:. 81--:. 4rientaciones en literatura comparada. Ma$ril0 ArcoS.ibros. 14-*1!2
81-2:
)o#ca#lt1 Mic(el. 81-4:. Historia de la se)ualidad. $a voluntad de saber. Ma$ril0
+iglo ;;>. 81. lib#r#kia:. 81-!6:
rrrrr.81--!:. $as palabras ! las cosas. +na ar#ueolog-a de las ciencias humanas.
Ma$ril0 +iglo ;;>.
rrrrr. 82''&:. Jakitearen arkeologia. 9ilbo0 3lasikoak
)raser1 @ancH eta @ic(olson1 .in$a. 81--&:. D+ocial criticism Jit(o#t <(ilosop(H0 an
enco#nter betJeen %eminism an$ postmo$ernismE. Boc(ertH1 "(omas 8e$:.
/ostmodernism. ' Eeader. .on$res0 2ar?ester*F(eats(ea%. 415*4&2
)rei,as1 .a#ra. 81-1:. $as mu&eres ! la literatura. 9artzelona0 .#men.
)rit(1 Gill. 81--!:. DFomen1 Jriting an$ lang#age0 making t(e silences speakE.
5obinson1 Kictoria eta 5ic(ar$son1 Biana. 8e$:. Introduciong Aomen5s :tudies. @eJ
Mork0 @eJ Mork 7ni?ersitH <ress. -*124
)#ss1 Biana. 81--!:. Essentiall! speaking@ Feminism Nature and Difference. @eJ
Mork0 5o#tle$ge
rrrrr. D>nterior c(ambers0 "(e /milH Bickinson (omestea$E
(ttp0SSm#se.A(#.e$#SAo#rnalsS$i%%erencesS?'1'S1'.&%#ss.(tml 82'11ko maiatzaren 16an
begirat#a:
Gabilon$o1 4oseba. 81--':. D.iterat#r kritika eta teoria kritikoak0 bera#on (istoria eta
arkeologiaE. ':J+ WWIT2O1 21*51.
22
rrrrr. 82''6:. Nazioaren hondarrak@ euskal literatura garaikidearen historia
postnazional baterako hastapenak. 9ilbo0 /27.
GaAeri1 /lena. 82''2:. D.os est#$ios sobre m#Aeres H los est#$ios $e gQneroE. Gnisci1
Arman$o 8koor$.:. 82''2:. Introducci1n a la literatura comparada. 9artzelona0 CrRtica.
441*46.
Gamba1 +#sana 9eatriz. 82''-:. Diccionario de estudios de g6nero ! feminismos.
9#enos Aires0 9iblos. 2. arg. 82''!:
Garber1 MarAorie. 81--!:. Tested Interests. 9ross2Dressing and 9ultural 'n)iet!. @eJ
Mork0 5o#tle$ge.
Garriga1 G. 81-6':. D>n?entario bibliogrP%ico ?asco 81-2*1-5':. Ao 1-15*1-1E.
Boletin 'mericano del Instituto de Estudios Tascos1 45*4!. 14'. eta 1.
Gaztel#. G(ar nekrologikoa. $a voz de Espaa. 1-6&S11S2&. Bonostia.
Geertz1 Cli%%or$. 82''':. $a interpretaci1n de las culturas. 9artzelona0 Ge$isa. 81-!&:
Gere#1 >$oia. 82''!:. 'ntzerti 8L urte ondoren. "olosa0 /tor*Gstoa.
Gil*Albarellos1 +#sana. 82''6:. Introducci1n a la literatura comparada. Kalla$oli$0
7ni?ersi$a$ $e Kalla$oli$
Gil )ombelli$a1 Maria 3armen. 82''4:. El teatro en *ipuzkoa (OP8N2OPQS". Bonostia0
Gip#zkoako )or# Al$#n$ia.
Gilbert1 +an$ra M. eta G#bar1 +#san. 81--:. $a loca del desvan. $a escritora ! la
imaginaci1n literaria del siglo WIW. Ma$ril0 CPte$ra. 81-!-:
Gonzalez1 2elena. 81---:. %ulleres atravesadas por unha patria. /oesia galega de
muller entre OP8L e OPP8. 9artzelona. 8argitarat# gabeko $oktorego tesia:.
2&
rrrrr. 82''-:. *6nero ! naci1n. $a construcci1n de un espacio literario. 9artzelona0
>caria.
Gonzalez1 >ker. 82''!:. *6nero ! naci1n en la narrativa vasca durante la guerra civil
espaola (OPRS2OPRP". >llinois. 8argitarat# gabeko $oktorego tesia:.
Goo$man1 .izbet(. 8e$:. 81--:. 7he Eoutledge Eeader in *ender and /erformance.
@eJ Mork0 5o#tle$ge.
Greene1 GaHle. 81--1:. 9hanging the :tor!@ Feminist Fiction and the 7radition.
9loomington eta >n$ianapolis0 >n$iana 7ni?ersitH <ress.
G#erra <almero1 Maria 4ose. 81--!:. D] D+#b?ertirE o Dsit#arE la i$enti$a$Z +opesan$o
las estrategias %eministas $e 4#$it( 9#tler H +eHla 9en(abibE. Daimon Eevista de
filosofia 141 14&*154.
G#iberna#1 Montserrat. 81--5:. D>$enti$a$ nacional H c#lt#ra0 #n anPlisis crRtico $e la
teorRa $el nacionalismo $e /rnest GellnerE. Eevista antropolog-a nt -. 1'&*12'
rrrrr. 82''-:. $a identidad de las naciones. 9artzelona0 Ariel.
2alberstam1 4#$it(. 82'':. %asculinidad femenina. Ma$ril0 /gales. 81--:

2araJaH1 Bonna. 81--':. DA Mani%iesto %or CHborgs0 +cience1 "ec(nologH1 an$
+ocialist )eminism in t(e 1-'s\E. @ic(olson1 .in$a 8e$.:. FeminismD/ostmodernism.
.on$res*@eJ Mork0 5o#tle$ge. 1-'*2&&
rrrrr. 81--5:. 9iencia c!borgs ! mu&eres@ la reinvenci1n de la naturaleza1 Ma$ril0
CPte$ra. 81--1:.
2ar$ing1 +an$ra. 81-6:. 7he science #uestion in Feminism. C(icago0 Gpen 7ni?ersitH
<ressS MHlton 3eines
24
rrrrr. 81-!:. D>ntro$#ction0 >s t(ere a %eminist met(o$ZE. 2ar$ing1 +an$ra 8e$.:.
Feminism and %ethodolog!. 9loomington0 MHlton 3eines
rrrrr. 81--6:. DBel problema $e la m#Aer en la ciencia al problema $e la ciencia en el
%eminismoE. 9iencia ! feminismo. Ma$ril0 Morata. 15*2!
rrrrr. 82''4:. D5et(inking +tan$point /pisteologH0 J(at is strong obAecti?itHZE.
@agH 2esse*9iber1 +(arlene eta Maiser1 Mic(elle .. 8e$:. Feminist /erspectives on
:ocial Eesearch. @eJ Mork0 G,%or$ 7ni?ersitH <ress. &-*64
2ir# "r#k#1 81--4:. D@eska sol$a$#aE. %endebaldeko euskal baladak. Bonostia0 /lkar.
8$iskoa:
2obsbaJm1 /ric eta 5anger1 "erence. 8e$.:. 82''2:. $a invenci1n de la tradici1n.
9artzelona0 CrRtica. 81-&:
2ormign1 4. A. 81--6:. D1!&.* /leizegi Maiz1 3atalina 81-*1-6&:E. 2ormign1 4. A.
8z#z.:. 'utoras en la historia del teatro espaol (OLNN2OPPK". Ma$ril0 <#blicaciones $e
la Asociacin $e Birectores $e /scena. 46'*465.
2ormign1 4. A. 8z#z.:. 81--6:. 'utoras en la historia del teatro espaol (OLNN2OPPK".
Ma$ril0 <#blicaciones $e la Asociacin $e Birectores $e /scena.
>nt,a#sti1 4oseba. 82''!:. D4akin 81-56:1 a#rreko eta bere(alako test#ing#r#anE Jakin
151 5&*!6
>tzaina1 ;abier. 82''!:. D+inest#n meto$ikoak. /liz m#gimen$#ak eta gizartea 5'eko
(amarka$anE. Jakin 15-. 6&*'.
>?eco?iu1 5a$a an$ Mosto?1 4#lie. 82''2:. From *ender to Nation. 5a?enna0 .ongo
e$itore.
>zagirre1 3ol$o. 81--:. Euskararen historia t)ikia Donostian (OQNN2OPPQ". 6ara#tz0
+#sa.
25
4.5. DGarbieE. Euskalerria. !!. 2. sei(ilekoa. 1-1!. &. orr.
4#liano1 Bolores. 82''4:. E)cluidas ! marginales. +na apro)imaci1n antropol1gica.
Ma$ril0 CPte$ra.
3an$iHoti1 Beniz. 81--&:. D>$entitH an$ >ts Biscontents0 Fomen an$ t(e @ationE.
Filliams1 <atrick eta C(risman1 .a#ra. 8e$.:. 9olonial Discourse and /ost2colonial
7heor!@ ' Eeader. .on$res0 2ar?ester F(eats(ea%. &!6*&-1.
3emp1 +an$ra eta +=#ires1 4#$it(. 81--!:. Feminisms. G,%or$0 G,%or$ 7ni?ersitH <ress.
3intana1 4#rgi. 82''!:. :abino 'rana *oiri. Euzkadiren aita (OQSL2OPNR". Bonostia0
/lkar.
rrrrr. 82'':. Intelektuala nazioa eraikitzen@ E. %. 'zkueren pentsaera eta obra.
9ilbo0 /#skaltzain$ia.
3ortazar1 4on. 81--5:. DGerra a#rreko literat#ra eztabai$akE. Euzkerea eta Xakintza
aldizkarietako olerkigintza. 9ilbo0 .abaHr# >kastegia eta Amorebieta*/t,anoko 7$ala.
1!*21
rrrrr. 82''':. Euskal literatura WW. mendean. 6aragoza0 <rames*.as tres sorores
3riste?a1 4#lia. 81--5:. $as nuevas enfermedades del alma. Ma$ril0 CPte$ra. 81--&:
3#(n1 "(omas +. 81-2:. $a estructura de las revoluciones cient-ficas. Me,iko (iria0
)on$o $e C#lt#ra /conmica. 81-62:
.abaien1 Antonio Maria. 81-&5: *izon bizarpeituti eta emazte bizartsuti.
(ttp0SSklasikoak.armiarma.comSi$azlanakS.S.abaien9izarpeit#ti.(tm 82'11ko
maiatzaren 16an begirat#a:
rrrrr. 81-62:. %alent)o alargun. "olosa0 A#spoa.
26
rrrrr. 81-65:. 7eatro euskaro. Notas para una historia del arte dram,tico. I liburukia.
Bonostia0 A#amen$i.
rrrrr. 81-65:. 7eatro euskaro. Entrevistas reseas cr1nicas. 9at,logo de obras
dram,ticas. II liburukia. Bonostia0 A#amen$i.
.acarra1 4oseba An$oni1 7rgell1 9lanca eta 9ig#ri1 3ol$o. 81-&:. Euskal baladak.
'ntologia eta azterketa. Bonostia0 2or$ago.
.an$a1 Marias#n. /lkarrizketa Berria eg#nkarian. 2''5S&S2!
.an$es1 4oan 9. 81--:. Feminism the /ublic and the /rivate. @eJ Mork0 G,%or$
7ni?ersitH <ress.
.anser1 +#san +nia$er. D]Compara$o con =#QZ )eminismo global1 comparatismo H las
(erramientas $el amoE. Kega1 Maria 4osQ L Carbonell1 @e#s. 81--:. $a literatura
comparada@ principios ! m6todos. Ma$ril0 Gre$os. 1-5*2'5
.arraaga1 Carmen. 81--!:. DBel bersolarismo silencia$oE. Jentilbaratz 6. 5!*!&.
.arzabal1 <iarres. 81-55:. D/sk#arazko teatroaE. *ure Herria 2!1 &6!*&!.
.asagabaster1 4es#s Mari. 81-&:. D.a (istoriogra%Ra literaria ?asca. Apro,imacin
crRtico*bibliogrP%icaE. %undaiz 261 &4*52.
rrrrr. 81-5:. DGa#rko e#skal teatroaren gorabe(erakE. /#skal antzerkia 81!6*1-5:.
Jakin &!1 45*6'.
rrrrr. 81-5:. D.iterat#ra H ?i$a literariaE. Askoren artean. Euskal Herria. Errealitate
eta egitasmoa. Bonostia0 /#ska$iko k#t,a. 42!*4&&.
rrrrr. 82''2:. $as literaturas de los vascos. 9ilbo0 Be#st#ko 7nibertsitatea.
2!
rrrrr. 82''!:. D+obre la 2istoria $e la .iterat#ra Kasca0 Biagnstico H <erspecti?asE.
':J+ 41*11 2&!*24.
.ete1 ;abier. 81-65:. (ttp0SSJJJ.argia.comSargia*astekariaS1''Sarestiren*beste*
m#n$#koak*eta*zoro*bat*ekin*teatro*berria*asi*zelaesan*genezakeg#*$io*letek 82'11ko
mart,oaren 1-an begirat#a:
.lona1 Miren. 82''2:. Entre seorita ! garVonne. Historia oral de las mu&eres bilba-nas
de clase media (OPOP2OPRP". Malaga0 7ni?ersi$a$ $e Malaga.
.or$e1 A#$re. 81-4:. :ister 4utsider. Essa!s and :peeches. @eJ Mork0 Crossing <ress
.Hotar$1 4ean )rancois. 81-!:. $a condici1n postmoderna. Ma$ril0 CPte$ra 81-!-:
Ma#eco 5#iz1 Angela. 81--'1:. $a mu&er en el teatro espaol del periodo de la II
Eep\blica. Boktorego tesia. (ttp0SSeprints.#cm.esStesisS1--11--6S2S&SA2&'41&'1.p$%
82'11ko mart,oaren 1-an begirat#a:
Men$ieta1 /?a. 82'':. In :earch of 9atalina de Erauso. 7he National and :e)ual
Identit! of the $ietenant Nun. 5eno0 Center %or 9as=#e +t#$ies. 8argitarat#gabeko tesia:
Men$ig#ren1 ;abier. 81--1:. 7oribio 'lzaga. Heriotzaren LN. urtemuga. Antzerti.
Gasteiz0 /#sko 4a#rlaritza.
Mezza$ra1 +an$ro 8konp.:. 82'':. Estudios postcoloniales. Ensa!os fundamentales.
Ma$ril0 "ra%icantes $e s#eos.
Mit,elena1 3ol$o. 81-:. Historia de la literatura vasca. Bonostia0 /rein. 81-6':.
Mo(antH1 C(an$ra "alpa$e. 81--&:. D7n$er Festern /Hes0 )eminist +c(olars(ip an$
Colonial Bisco#rsesE. Filliams1 <atrick eta C(risman1 .a#ra. 8e$.:. 9olonial Discourse
and /ost2colonial 7heor!@ ' Eeader. .on$res0 2ar?ester F(eats(ea%. 81-6*22':. 1-6*
22'. 81-6:
2
rrrrr. 82''2:. D/nc#entros %eministas0 sit#ar la polRtica $e la e,perienciaE. 9arrett1
Mic(Qle eta <(illips1 Anne. 8konp:. Desestabilizar la teor-a. Debates feministas
contempor,neos. Me,iko 2iria0 <ai$s. -*1'6. 81--2:.
Moi1 "oril. 81--5:. 7eor-a literaria feminista. Ma$ril0 CPte$ra.
Moraga1 C(errie L Gloria Anzal$#a. 82''2:. 7his Bridge 9alled m! Back. Aritings of
Eadical Aomen of 9olor. 9erkeleH0 "(ri$ Foman <ress.
M#Aika1 "ene. 81-22:. Nekane edo neskutzaren babesa (umientzako ipua antzezki2
eraz". 6ornotza0 4aingoikozaleren irarkolea.
M#r#aga1 9egoa. 81--:. D/#skal literat#ra eta an$rozentrismoaE. Jakin 1'61 --*1'4.
@.A.G. D.izarra 8@a%arroa:1 /leizegitar 3atalinE. Herria1 !'4. 1-64S1S2&. &.
@agH 2esse*9iber1 +(arlene eta Maiser1 Mic(elle .. 82''4:. DBi%%erence Matters0
+t#$Hing across 5ace1 Class1 Gen$er an$ +e,#alitHE. @agH 2esse*9iber1 +(arlene eta
Maiser1 Mic(elle .. 8e$:. Feminist /erspectives on :ocial Eesearch. @eJ Mork0 G,%or$
7ni?ersitH <ress. 1'1*121
@eri1 )rancesca. 82''2:. DM#ltic#lt#ralismo0 est#$ios poscoloniales H $escolonizacinE.
Gnisci1 Arman$o. 8koor$:. Introduci1n a la literatura comparada. 9artzelona0 Critica.
&-1*44'.
@ic(ols1 Geral$ine C. 81--2:. DesDcifrar la diferencia. Narrativa femenina de la
Espaa contempor,nea. Ma$ril0 +iglo ;;>.
@ie?a $e la <az1 <ilar. 81--&:. 'utoras dram,ticas espaolas entre OPOQ ! OPRS (te)to !
representaci1n". Ma$ril0 C.+.>.C.
rrrrr. 81--:. D5e?isan$o el canon0 (acia #na seleccion critica $el teatro escrito por
m#Aeres en la /spaa $e entreg#errasE. 6a?ala1 >ris M. 82''':. Breve historia feminista
2-
de la literatura espaola. $a literatura escrita por mu&er @ desde el siglo WIW hasta la
actualidad 5. lib#r#kia. 155*14
@#ez*9etel#1 Maite. 82''1:. *6nero ! construcci1n nacional en las escritoras vascas.
Col#mbia0 7ni?ersitH o% Misso#ri. 8argitarat# gabea:
Glasagasti1 /neko. 81-4:. DGabriel Aresti0 teatrogile. /rrebin$ikapen literarioak eta
batE. :usa al$izkaria 12. zkia.
Glaziregi Al#stiza1 Mari 4ose. 81---:. Intimismoaz haraindi. Emakumezkoek idatzitako
euskal literatura. Gi(enart 1!. Bonostia0 /#sko >kask#ntza.
rrrrr. 82''2:. Euskal eleberriaren historia. Amorebieta*/t,ano0 .abaHr# ikastegia.
rrrrr. 82''&:. D/#skal Antzerki garaiki$eazE. $apurdum TIII. Eevue d5etudes bas#ues.
>ker. &-*426.
rrrrr. 82'':. D.a g#erra ci?il H s#s representacionesE. 5oig*5ec(o#1 9lanca 8e$.:. '
*uerra 9ivil espaola na narrativa infantile e )uvenil. Kigo0 ;erais. 1*15
Gr$#na1 German. 82''':. Ecd1tica. /roblem,tica de la edici1n de te)tos. 3assel0 /$.
5eic(enberger.
Gsborne1 <eter eta +egal1 .Hnne. 81--4:. `Gen$er as <er%ormance0 An >nter?ieJ Jit(
4#$it( 9#tlerE. Eadical /hilosoph! 6!1 &2*&-.
Gtaegi1 .#r$es. 81--4:. $izardiren poetika. Bonostia0 /rein.
rrrrr. 8koor.: 82'':. $iteratura 7erminoen Hiztegia. 9ilbo0 /#skaltzain$ia.
<ala#1 Montserrat. 82''6:. D.a mare pftria. Bones i constr#cci c#lt#ral $e la naciE.
Ginebra1 4or$i eta +#nHer1 MagR 8e$.:. /araula donada. Estudis de llengua i literatura
en homenatge a Joa#uim %allafrG. 9enicarl0 Gna$a /$icions. 121*1&2
2-'
<ateman1 Carole. 81--5:. El contrato se)ual. 9artzelona0 Ant(ropos. 81-:
<a#l1 .isa. 81--6:. D)eminist criticism0 )rom se,*role stereotHping to s#bAecti?itHE.
2#nt1 <eter 8e$:. International 9ompanion Enc!clopedia of 9hildren5s literature.
.on$res0 5o#tle$ge. 1'1*112
<erez $e Montal?an1 4#an. 81626:. $a mon&a alferez. 9omedia en tr6s &ornadas. )errer1
4ose MarRa. 81-6:. Historia de la mon&a alferez Doa 9atalina de Erauso escrita por
ella misma e ilustrada con notas ! documentos. <aris0 4#lio Bi$ot. 812-:.
<erkins Gilman1 C(arlotte. 82''4:. 7he !ello3 3allpaper. ' sourcebook and critical
edition. Cat(erine 4. Gol$en 8e$.:. @eJ Mork0 5o#tle$ge. 81-2:
<latero1 5a=#el. 8koor$.:. 82'':. $esbianas. Discursos ! representaciones. 9artzelona0
Mel#sina
<recia$o1 9eatriz. 82'':. 7esto !on#ui. Ma$ril0 /spasa Calpe.
<#li$o1 Genara. 82''1:. $a literatura comparada@ fundamentaci1n te1rica !
aplicaciones. 4aQn0 7ni?ersi$a$ $e 4aQn
c#ionero1 .l#m. 82''5:. Nosotras #ue perdimos la paz. Ma$ril0 /$. )oca.
5enan1 /rnest. 81--':. DF(at is a nationZE. 9(ab(a1 2omi 3. 8e$.:. Nation and
Narration. .on$res0 5o#tle$ge. -*22
5etolaza1 >rat,e. D2istoria1 agertokiraoE. Berria 2''6S-S24. 5'.orr.
rrrrr. 81-':. bComp#lsorH 2eterose,#alitH an$ .esbian /,istenceb. :igns@ Journal of
Aomen in 9ulture and :ociet!1 51 6&1*66'.
rrrrr. 81-&:. DC#an$o las m#ertas $espertamos0 escribir como re*?isinE. :obre
mentiras secretos ! silencios. 9artzelona0 >caria. 45*6!. 81-!-:
2-1
5oca1 4or$i. 81--6:. De la pureza a la maternidad. $a construcci1n del g6nero
femenino en la posguerra espaola. Ma$ril0 Ministerio $e /$#cacin H C#lt#ra.
5o$rig#ez MonroH1 Amalia. 82''':. DM#Aer1 leng#aAe H c#lt#ra0 .acan H los c#atro
$isc#rsosE. 6a?ala1 >ris M. 8e$:. Feminismos cuerpos escrituras. 3anariar #(arteak0 .a
<Pgina /$itorial. 1!*&&
5o$rig#ez1 Maria <ilar. 82''-:. DAn intro$#ctionE. 9ultural and %edia :tudies@
Bas#ueDEuropean /erspectives. 5eno0 Center %or 9as=#e +t#$ies. 7ni?ersitH o%
@e?a$a. 11*&'.
5omero1 Bolores. 8konp:. 81--:. 4rientaciones en literatura comparada. Ma$ril0
ArcoS.ibros.
5Hlance1 5ick eta +imons1 4#$H. 82''1:. $iterature in 9onte)t. .on$res0 <algra?e*
Macmillan.
+agarbisti. DMats# 9ermeonE. Euzkadi. 1-&4S6S2&.
+ai$1 /$Jar$ F. 82''2:. 4rientalismo. Ma$ril0 Bebate. 81-!:
rrrrr. 81--4:. D)rom GrientalismE. Filliams1 <atrick eta C(risman1 .a#ra 8e$:.
9olonial Discourse and /ost2colonial 7heor!@ ' reader. Cambri$ge0 2ar?ester
F(eats(ea%. 1&2*14-
rrrrr. 81--6:. 9ultura e imperialismo. 9artzelona0 Anagrama. 81--&:
+alaberri1 <at,i. 82''2:. Iraupena eta lekukotasuna. Euskal literatura idatzia OPNN arte.
Bonostia0 /lkar.
+alabert1 Mig#el. 81-:. El e)ilio interior. 9artzelona0 Ant(ropos.
+ali(1 +ara. 82''':. Judith Butler. .on$res0 5o#tle$ge.
2-2
+an Martin1 4#an. 81-6:. Escritores eusk6ricos. 9ilbo0 .a gran /nciclope$ia ?asca.
+arasola1 >bon. 81-!1:. Euskal literaturaren historia. Zarautz@ .#r.
rrrrr. 81-2:. Historia social de la literatura vasca. Ma$ril0 Akal.
+ar$ar1 6ia#$$in H 9oris Kan .oon. 82''5:. Estudios culturales para todos. 9arcelona0
<ai$os.
+(arp1 4oanne. <. 81--6:. *endering Nationhood@ a Feminist Engagement 3ith
National Identit!. .on$on0 5o#tle$ge.
+e$gJick1 /?e 3. 81--:. $a epistemologia del armario. 9artzelona0 /$iciones $e la
tempesta$. 81--':
+(oJalter1 /laine. 81-2:. ' $iterature of 7heir 43n. British Aomen Novelists from
Brante to $essing. .on$res0 Kirago. 81-!!:
rrrrr. 81-!-:. 7o3ards a Feminist /oetics. .on$res0 5o#tle$ge.
rrrrr. 8e$.:. 81-6:. 7he Ne3 Feminist 9riticism@ Essa!s on Aomen $iterature and
7heor!. .on$res0 Kirago.
+mit(1 Ant(onH B. 81--4:. D"res conceptos $e nacinE. Eevista de 4ccidente 1611
@acin1 nacionalismos1 m#ltic#lt#rali$a$1 !*22
rrrrr. 82''':. Nacionalismo ! modernidad. Ma$ril0 >stmo.
rrrrr. 82''4:. Nacionalismo. 7eoria ideologia historia. Ma$ril0 Alianza.
+okal1 Alan eta 9ricmont1 4ean. 82''6:. Imposturas intelectuales. Me,iko 2iria0 <ai$s.
81--:
2-&
+pi?ak1 GaHatri C(akra?ortH. 81--&:. DCan t(e s#baltern speakZE. Filliams1 <atrick eta
C(risman1 .a#ra. 8e$:. 9olonial Discourse and /ost2colonial 7heor!@ ' Eeader.
.on$res0 2ar?ester F(eats(ea%. 66*111
rrrrr. 82''2:. D<#e$e (ablar la s#balternaZE. 'sparkia 1&. M#Aeres H
8post:colonialismos. 2'!*214.
rrrrr. 82''&:. Death of a Discipline. @eJ Mork0 Col#mbia 7ni?ersitH <ress
rrrrr. 82'':. DBeconstr#Hen$o la (istoriogra%iaE. Mezza$ra1 +an$ro 8konp.:.
Estudios postcoloniales. Ensa!os fundamentales. Ma$ril0 "ra%icantes $e s#eos. &&*6!
+prag#e1 4oeH eta 3obrHnoJicz1 Bine. 82''4:. DA %eminist epistemologHE. @agH 2esse*
9iber1 +(arlene eta Maiser1 Mic(elle .. 8e$:. Feminist /erspectives on :ocial Eesearch.
@eJ Mork0 G,%or$ 7ni?ersitH <ress. !*-
+#leri1 +ara. 81--&:. DFoman skin $eep0 )eminism an$ t(e <oscolonial con$itionE.
Filliams1 <atrick eta C(risman1 .a#ra. 8e$.:. 9olonial Discourse and /ost2colonial
7heor!@ ' Eeader. .on$res0 2ar?ester F(eats(ea%. 244*256.
+Jiggers1 <ierre. D>nno?acin meto$olgica en el est#$io comparati?o $e la literat#raE.
5omero1 Bolores. 8konp:. 81--:. 4rientaciones en literatura comparada. Ma$ril0
ArcoS.ibros. 1&-*14 81-2:
"ellec(ea >$igoras1 4. >gnacio. 81--2:. Doa 9atalina de Erauso. $a mon&a alferez.
Bonostia0 Br. Camino instit#t#a. 3#t,a )#n$azioa.
"ole$o .ezeta1 Ana. 81-:. D3ost#nbrismoa eta (errial$eetako nobela0 e#skal
nobelaren sorreraE. II. Euskal mundu biltzarra. $iteratura biltzarra. I. atala I. alea.
Gasteiz0 /#sko 4a#rlaritza. 5-*'
rrrrr. 81--:. Domingo 'girre@ Euskal eleberriaren sorrera. 9ilbo0 9izkaiko )or#
Al$#n$ia.
2-4
"orreal$ai1 4oan Mari. 81--!:. Euskal kultura gaur1 liburuaren mundua. Bonostia0 4akin.
"orrecilla1 4ose. 82''':. /ersona&es hist1ricos de $izarra2Estella. .izarra0 Gra%icas .izarra.
"WtWsH1 +te?en. D/st#$ios postcoloniales0 el Gtro1 el sistema1 H #na perspecti?a
personal1 o esto 8tambiQn: es literat#ra compara$aE. 5omero1 Bolores. 8konp:. 81--:.
4rientaciones en literatura comparada. Ma$ril0 ArcoS.ibros. 1--*2'4 81--5:
"r#Aillo1 Gracia. 82'':. Deseo ! resistencia. Ma$ril0 /gales.
7gal$e1 Merce$es. 81--&:. %u&eres ! nacionalismo vasco. *6nesis ! desarrollo de
Emakume 'bertzale Batza. OPNS2OPRS. 9ilbo0 /27.
rrrrr. 81--5:. DBinPmica $e gQnero H nacionalismo. .a mo?ilizacin $e ?ascas H
catalanas en el primer tercio $e sigloE. '!er 1!1 121*15&.
rrrrr. 81--6:. D@otas para #na (istoriogra%ia sobre nacin H $i%erencia se,#alE. 'renal
R@M1 #ztaila*aben$#a 1--61 21!*256.
rrrrr. 82''2:. DM#Aeres ?ascas H >> 5epTblica0 7na (istoria en constr#ccinE.
9uadernos de 'lzate 2!1 1&!*154.
7rki$i. DMats# 9ermeonE. Euzkadi. 1-&4S6S&'
7rkiz#1 <atri. 81-4:. Euskal antzertia. Gasteiz0 Antzerti. /#sko 4a#rlaritza.
rrrrr. 81--6:. Historia del teatro vasco. /gin biblioteka.
rrrrr8z#z:. 82''':. Historia de la literatura vasca. Ma$ril0 7@/B.
rrrrr. 82''2:. Euskal antzerti eta zinea. .asarte*Gria0 /tor*Gstoa.
rrrrr. 82''&:. DMaria Bolores Agirre eta e#skal antzerkiaE. Egan v. 2!*54
2-5
rrrrr. 82''!:. D;;. men$eko e#skal teatroaz ik#spegi orokorraE. Hegats 4'. /#skal
>$azleen /lkartea
7r#b#r#1 .a#ra. 81--!:. Emakume 'bertzale Batza. 9i$egileak1 -. karpeta. Gasteiz0
/#sko 4a#rlaritza.
Kega 5amos1 Maria 4ose L Carbonell1 @e#s. 81--:. $a literatura comparada@
principios ! m6todos. Ma$ril0 Gre$os.
Kega 5amos1 MarRa 4ose. 82''&:. Imperios de papel. 9artzelona0 Critica
Kiar1 @icolas. 81-12:. Nerea. 9ilbo0 4ose $e Ast#H.
Killan#e?a1 BarRo 8konp:. 81--4a:. 'vances en teor-a de la literatura. +antiago $e
Compostela0 7ni?ersi$a$ $e +antiago $e Compostela
rrrrr. 8koor$:. 81--4b:. 9urso de teor-a de la literatura. Ma$ril0 "a#r#s 7ni?ersitaria.
FalbH1 +Hl?ia. 82''2:. D]<os*posmo$ernismoZ "eorizacin $e la compleAi$a$ socialE.
9arrett1 Mic(Qle eta <(illips1 Anne 8konp:. Desestabilizar la teor-a. Debates feministas
contempor,neos. Me,iko 2iria0 <ai$s. 81--2:. 45*66
Feber1 .Hnn. 82''4:. DA concept#al %rameJork %or #n$erstan$ing race1 class1 gen$er
an$ se,#alitHE. @agH 2esse*9iber1 +(arlene eta Maiser1 Mic(elle .. 8e$:. Feminist
/erspectives on :ocial Eesearch. @eJ Mork0 G,%or$ 7ni?ersitH <ress.
Febster1 )iona. 82''':. D"(e politics o% se, an$ gen$er0 9en(abib an$ 9#tler $ebate
s#bAecti?itHE. H!patia 15. lib#r#kia1 1 82'''ko neg#a:1 1*22.
F(eelJrig(t1 4#lie. 81--:. 'mazons and %ilitar! %aids. Aomen Aho Dressed as %en
in the /ursuit of $ife $ibert! and Happiness. .on$on1 Cali%ornia0 <an$ora.
F(ite1 .in$a. 81--6:. Emakumeen hitzak euskaraz. Bas#ue Aomen Ariters of the MNth
9entur!. 5eno0 5enoko 7nibertsitatea.
2-6
Fittig1 Moni=#e. 82''6:. El pensamiento heterose)ual ! otros ensa!os. Ma$ril0 /gales.
81--2:.
Fool%1 Kirginia. 81--!:. +na habitaci1n propia. 9artzelona0 +ei, 9arral.
rrrrr. 82''-:. ' room of one5s o3n.
(ttp0SSebooks.a$elai$e.e$#.a#SJSJool%S?irginiaSJ-1r 82'11ko maiatzaren 16an
begirat#a: 81-2-:
M#?al*Ba?is1 @ira. 81--!:. *ender and Nation. .on$res0 +age p#blications.
6abaltza1 ;abier. 82''!:. *u nafarrok. >r#n0 Alber$ania.
6a?ala1 >ris M. 8koor$:. 82''':. Breve historia feminista de la literatura espaola (en
lengua catalana gallega ! vasca". 6. lib#r#kia. 9artzelona0 Ant(ropos.
6#azo1 3ol$o. 82''5:. Euskara batua. Ezina ekinez egina. Bonostia0 /lkar
6#berogoitia1 Aitor. 81--!:. Katalina Erauso. Bonostia0 /lkar.
6#bizarreta1 <at,i. 1--. D/#skal antzerkia eta Aresti b#r#*bi(otzez b#r#*bi(otzE. 4akin
5&. 115*1&'
JJJ.argia.comSmen$eaSkronoakS1-16.(tm 82'11ko mart,oaren 1-an begirat#a:
JJJ.e#skaraz.netS$onostiaSi$azleakSi$azleakS'''2-.(tm 82'11ko mart,oaren 1-an
begirat#a:
JJJ.(emeroketa.com 82'11ko mart,oaren 1-an begirat#a:
JJJ.z#bitegia.armiarma.comSegileakS''4'.(tm 82'11ko mart,oaren 1-an begirat#a:
'()e T(rre*i++a, Ri*ar-( Zu.iaurre, Migue+ E+eizegi eta Maite Urangaren
te)tigantza/ 0$116$1172
2-!
Eranskina
Erauso Katerie 7"(-8
antzezlanaren edizioa
2-
Erauso Katerieren edizioa
#leizegi Maiz $amiliari
"' Hitzaurrea
Ondoko ataletan dator Katalina Eleizegik *?3@an (4) urte zituela+ eta .izarran bizi
zela idatzi zuen antzezlana. Katalina Erausoren bizitzan oinarritutako lana da6 #oja alAereza
bezala ezagunagoa den $ertsonaia Bistorikoaren ibilerak kontatzen dizkigu
:?
.
Aurretik egin zituen dra#a Bistorikoen Bariari jarraitzen dio lan Bonek, eta ez 3<ko
Ba#arkadan Basia zen antzerkia berritzeko joerari
3<
. Cori dela eta, Biru zatitan banatuta
dago, elkarrizketek iraganeko $ertsonaia Bistoriko bat irudikatzen digute eta ikus2entzuleek
gertutasuna adierazteko aBozkotasuna oso $resente dago7 Bitzen adierazkortasun eta
bizitasunean edo tarteka agertzen den kantuetan.
.eBen zatia 0onostian kokatzen da, Erausotarren etxean. "igarrena, 0onostian ere,
baina oraingoan ko#entuan gaude, leBengotik urtebete inguru $asatu dela esan daiteke.
Cirugarrena, sei urte geroago =exikon, azteken Berrian.
ABozko euskara agertzen zaigu testu dra#atikoan zeBar (jendaurrean egitekoa
denez+. .aburdurak egiten ditu, lokuzioak erabili eta, aurreko lanetan bezala, kantu Berrikoi
bat sartu du (%arbie, bere leBen lanean adibidez, &tsasoa laino dago erabili zuen+. !aBiz eta
bizirik dagoen garaiko euskara erabili, badaude aranis#o eta neologis#o garbizaleak ere
tarteka (a$aratu kritikoan ko#entatu ditugu+.
Cala ere, euskara biziarekin batera, garaiko egoera linguistiko aldakorraren seinale
diren bestelako joera batzuk ere agertzen zaizkigu. &eBazki, Aranak $ro$osatutako
#orAologia, graAia eta lexikoaren eragina dago aurrerago zeBaztuko ditugun zenbait
kontutan (orduko arauak eta erabilera ditugu testu Bonetan, osatzen ari zen euskararen
erakusgarri+.
5-
3atalina /leizegi e$o 3atalina /ra#soren bizitza eta lanari b#r#zko in%ormazio ge(iago na(i izanez
gero1 Ao $oktorego tesi (onetako >>. eta >>>. ataletara.
6'
@a(iz eta (amarka$a (orretako kezketara (#rbilpena egiten $#en1 pertsonaia problematikoaren
erabilpenarekin 87r Apalategik o(artarazi bezala:.
2--
Euskal e#aku#earen irudi idealari egindako berrikusketaren aurrean gaudela esan
dezakegu. Katalina Eleizegik $ertsonaia Bau aukeratzean #ugako nortasuna $ro$osatu
zigun. Alde batetik, e#aku#etasuna auzitan jartzen duelako gizon jantzita #unduan zeBar
ibili zen e#aku#ea taularen gainean ezarriz eta, bestetik, A#eriketara, #undu berrira, aske
bizitzera joan zen euskaldunaren bizi$enak kontatuz.
Conekin batera, aukera e#an zion euskal ko#unitateari jatorriz donostiarra den eta
#undu osoan ezaguna den $ertsonaia ezagutzeko, Barrigarriro oso urria baita euskaraz
idatzi dena Katalina Erausori buruz (ikus III. atala+. Az$i#arratzeko #odukoa da zenbait
idatzi den beste Bizkuntzetan eta zein luzaroan (leBena, gaztelaniaz, *3@3an izan zen eta
ezagutzen dugun azkena, gaztelaniaz, @<**an idatzi delako+ eta zein gutxi euskaraz eta zein
berandu Basita (leBena, *?4?an Iaki Azkunek egin zuen biograAiaren itzul$ena eta azkena,
@<<;an, =aite "errogainen $astoral argitaragabe eta antzeztugabea+.
0oktorego tesi Bonetako III. atalean ikusi dugun #oduan, Katalina Eleizegiren
lanei buruz Bitz egiten denean lan Bau ai$atzen da geBienetan, baina idatzi gabe, bukatu
gabe edo argitaratu gabe zegoela ai$atzen dute askok, eta beste batzuk, ai$atu ere ez dute
egiten (testuaren Bistoria atalean osatuko dugu inAor#azio Bau+.
Cauek dira beraz, Eleizegi =aiz sendiaren etxetik Katalina Eleizegik koaderno
batean idatzi zuen #rauso Katerie antzezlana Bona ekartzeko arrazoiak.
1.1. 1estuaren deskribapena &&ontes criticae(
1.1.1. 1estuaren deskribapen %isikoa
Eskuizkribu baten edizioa egin dugu. Egileak eskuz idatzi zuen lan Bau eskolarako
koaderno bat eta boligraAo bat erabilita
3*
. Koadernoaren azalak urdin grisaskak dira eta
azalean 'uaderno Bitza dute idatzita Bizki beltz lodiz. Kontra2azalean batuketen, kenketen,
biderketen eta zatiketen taulak agertzen dira eta *@3 orri dauzka idatzita.
61
3oa$ernoaren ne#rriak 2116 cm l#zera eta 1515 cm zabalera
&''
AutograAoa eta originala da erabili dugun testua eta garai Bartan eskoletan ikasten
zen letra ti$o borobildua agertzen zaigu (Katalina Eleizegik irakasle ikasketak egin zituela
kontuan Bartuta es$ero izateko letra #ota da+. ,estuaren a#aieran lekua, data eta sinadura
agertzen dira (Lizarran, azaroaren ()an *+,- 'atalina #lei.egui+.
Orriak
3@
zenbakitu gabe daude koadernoa ondo josita dagoelako eta testuaren
egoera ona da. ,arteka, oBarrak eta zuzenketak agertzen dira (emendatio eta o#isioak+7
berridazketak (Bitz bat edo testu $asarte bat #arratxo diagonalekin ezabatu eta gainean edo
ondoan idazten zituen zuzenketa estilistiko eta gra#atikalak+, geBiketak (testua geBitu naBi
zuen lekuan zenbakia $arentesi artean i$ini eta orrialde Borretako goiko aldean edo beBeko
aldean, idazten zuen gaineratu naBi zuen testua+ eta kenketak (kendu naBi zituen Bitz eta
testu zatiak #arratxo diagonalez ezabatzen zituen+.
,estuaren antolaketari dagokionez, $ertsonaien izenak agertzen dira ezkerraldean
eta barrurago idazten du eurek esaten dutena. Akotazioak $arentesi artean agertzen dira eta
atal (zatiak+ eta az$iatalen (eratzak+ izenburuak az$i#arratuta eta testutik a$ur bat bereizita.
Kantuak agertzen direnean barrurago idazten ditu Bauek, bertso lerroetan banatuta eta
testutik bereizita. Atalen artean tarte bat uzten du ezer idatzi gabe.
Seguruenik, idazleak egindako ko$ia bat da, naBiko garbi idatzita dagoelako eta ia ez
duelako zuzenketarik, edota ezabatutako testu $asarterik eta Basieratik a#aiera arte jarraian
idatzitako lana delako. Ez da orri sorta bat, testu $asarte solteez osatutako koadernoa,
zirriborroa edota une desberdinetan jasotako oBarrak, (bere sendiak duen Roldan
antzezlanarekin $asatzen den bezala+.
/ainera, Basierako Bizki larriak a$ur bat landuak direla ikus daiteke. !olabaiteko
ukitu gotikoa dute borobildutako Basierako eta a#aierako lerroetan ikus daitekeenez. "eraz,
Bonegatik guztiagatik, egileak beBin betikotzat jotzen zuen bertsio bat dela esan genezake.
1.1.2. 1estuaren ,istoria
"ertsio Bau da, guk dakigula, gaur arte Beldu den bakarra, lekukotasun bakarreko
tradizioa dugu, beraz (.odes uni.us+. Eleizegiren Aa#iliak gordetzen zituen eskuizkribuen
62
124 orrial$e $it# antzezlanak koa$erno (onetan.
&'1
artean zegoen lan Bau eta, bere sendiaren etxean zeuden beste $a$eretako letrarekin
kon$aratuta eta Katalina Eleizegiren sinadurari begiratuta, esan daiteke egilea bera dela.
Conez gain, 0onostiako Koldo =itxelena Kulturunean bere leBen lanaren ko$ia
batzuk daude eskuz idatzita (dia$ositibetan dituzte gordeta egileak antzezleentzat egindako
%arbie lanaren ko$ia batzuk+. Ko$ia Boriekin alderatuta ere, letra #ota bera dela esan
genezake, naBiz eta kontuan Bartu beBar dugun bi testuen artean ia :< urte $asatu zirela eta
ko$iok antzezleek irakur zitzaten idatzi zituela (letra argiagoz, es$azio geBiago utziz eta
in$renta #odukoagoz+ eta eskuizkribuak berarentzat idatzi zituela (letra Bandiagoa,
borobilagoa eta lasaiago idatzitakoa+.
/ainera, Eleizegiren lanen Barreran (bai bere garaiko Bileta2oBarrean baita geroko
Bistorietan ere+ bera Bartzen dute Katalina Erausoren bizitzan oinarritutako antzezlanaren
egiletzat.
Antzerki lan baten aurrean gaude eta Borrek idatzizko eta aBozko erregistroen
artean kokatzen gaitu. Idazleak idatziz egiten du bere lana gero antzezleek aBoz e#an
dezaten. Cori dela eta to$atu ditugu gorago ai$atutako akotazioak es$azioari eta denborari
buruzko oBarrak egiteko eta $ertsonaien aBotsa, jarrera eta senti#enduak nolakoak diren
zeBazteko.
"aina ez da Bor geratzen aBozkotasunaren eragina6 euskal Bistoria eta kultura
ezagutaraztea zenez bere Belburuetako bat, kantu Berrikoiak daude bere lan guztietan,
batzuk beste batzuk baino ezagunagoak (adibidez, leBenago ai$atutako &tsasoa laino dago+.
"estalde, elkarrizketei bizitasuna eta errit#oa e#ateko, lokuzio eta esaerak sartzen ditu
Barridurazko eta galderazko esaldi ugarirekin batera. ABozko Bizkeraren beste ezaugarri
batzuk ere agertzen dira, laburdurak eta Bitzen soiltzeak, adibidez.
#rausoko Katalina antzezlana *?3<ko Ba#arkadan, aldaketa garai batean idatzi zuen.
Alde batetik, /erraostean eta Drankis#oaren azken aldian gaude, zentsurak bizirik zirauen
naBiz eta tarteka euskaraz idatzitako lanak argitaratzen ziren (=aria 0olores Agirreren
"ukeraren maukeran, kasu+. =undu #ailan #ugi#endu sozialak abian jartzen ari ziren
identitate2ko#unitate desberdinen eskubideak eskatuz (Ae#inis#oaren bigarren olatua
deritzona, besteak beste+.
&'2
"este alde batetik, euskal kulturan #odernizaziorako $ausoak e#aten Basiak ziren7
antzerki es$eri#entalari ateak zabaldu zizkioten itzul$enen bidez, kantagintza berriak
jaiotzear zegoen, /abriel Aresti eta on =iranderen $oesia sozial eta $aganoa bertan zen
eta eleberri existentzialista eta es$eri#entala Basia zen garatzen ,xillardegi eta Ra#on
Saizarbitoriarekin (Olaziregi @<<@+.
Eleizegiren estiloa ez zen geBiegi aldatu, Biru ekintzatan banatutako antzezlanari
eutsi zion, dra#a Bistorikoaren generoari jarraitu eta euskal kultura eta Bistoriaren
zabal$ena egin zuen Erausoren lana idazterakoan, baina gai, $ertsonaia eta egilearen
koka$enari begiratzen badiegu, badago az$i#arratzeko gara$enik.
.abur esanez, euskal tradizioak e#andako euskal emakumearen irudiaren berrikusketa
$ro$osatzen du bere lanekin oro Bar eta Katalina Erausori buruzkoarekin zeBazki.
Irudika$en #onolitiko2Bege#onikoari aurre egiten dio Bistoriatik alternatiba bat Bartuz,
Eonartutako salbues$enaF aukeratuz. A#a (eta e#azte+ etxekoandre, Aededun eta
abertzalearen aurrean kokatzen du e#aku#e2gizon euskaldun abenturazale askea.
Euskalduntasun eta e#aku#etasunari beste #odu batean begiratzeko saioa egiten du,
genero eta nazio identitateen #ugetan kokatuz.
Katalina Erausori buruz idatzi zuen antzezlana ez zuen sari baterako aurkeztu, gerra
aurreko garaian idatzi zituenekin eta Borregatik ezagunak direnekin egin zuen bezala, eta,
ziurrenik, Bonen ondorioz, ez zuten argitaratu. "aina lan Bau antzeztu egin zela esan
dezakegu, argazki batean bertako $ertsonaiak agertzen direlako (azken ekitaldian agertzen
direnak+.
Cortaz, $entsa dezakegu, %arbie lanarekin egin zuena ezagututa, lan Bonen ko$iak
egin zituela antzezleentzat, eta berarentzat gorde zuela agian gureganaino Beldu dena, eta
.izarrako ko#entuko ikasleek antzeztu zutela bera Bil zen urtean bere aurrean aldi batean
beBintzat. Cona Be#en idatzizko Barreran, antzerkiari eta literaturari buruzko zenbait
liburutan, esaten dutena lan Boni buruz7
inGdita, dra#a BistHriIo en tres aItos. EsIrita en euskera. Se trata de una obra
inGdita de la autora. Por el tJtulo $ode#os su$oner Kue su argu#ento Lersa sobre la
BeroJna LasIa Matalina de Erauso. Ignora#os IuNndo Aue esIrita. Es de su$oner Kue
&'&
sus IaraIterJstiIas sean si#ilares a las de %arbie o Loreti. (Cor#igHn, . A. (zuz.+,
"utoras en la /istoria del teatro espaol (*011-*++2), =adril, PubliIaIiones de la
AsoIiaIiHn de 0ireItores de EsIena, *??3+
'atalina de #rauso, en tres aItos Io#o las anteriores, Kue Ba Kuedado sin $ubliIarse
$ero es$era#os Kue su $rHxi#a i#$resiHn IonstituirN la #ejor #uestra de
Bo#enaje $Hstu#o a su #e#oria. (CO", !. de Mortazar, !oletin de la 3eal 4o.iedad
5as.a de "migos del Pa6s, *?3), )4*. or+
#rausoko Katalin (inGdita+. (A.=. .abaien, Teatro euskaro &&. Aua#endi, *?3:. *3:.or+
0ejH inGdita su obra teatral en tres aItos 'atalina de #rauso. ("ernardo Estornes
.asa. #n.i.lopedia general ilustrada del Pais 7as.o Literatura Tomo &&&. >)<2>)>. orr+
#rausoko Katalin, azken Bau bukatugabea. (Euskadiko -II. Antzerki ,o$aketak.
"zkoitian zer8 Kultur aldizkaria. ;<. zkia. *??>ko azaroa+
Koaderno txikietan idatzirik, $a$er $usketetan zirriborraturik. Elizak e#andako
bulda santuetan karabaturik. Correla aurkitu zuen Katarieren sendiak a#aierarik
ez duen bere azken lanaren zenbait arrasto. 0onostiako alaba $reziatu, ausart eta
librea zen eta den Erausoko Katalinari eskeini zion Eleizegi andereak bere lu#aren
akaberako aBalegina. ("egoa del ,eso in Katalina Eleizegi, %arbie. *??>.
Az$eitiako Udala. Lii orr.+
#rauso9ko Katalin (Matalina de Erauso+ Pas neLer $ublisBed (Onaindia, @*?. or+. ,Be
latter Pas not $resented on stage during tBe autBorQs liAeti#e (Azur#endi, )*. or+.
(.inda RBite. #makumeen /itza euskaraz: !as;ue <omen <riters o$ t/e T<entiet/ .entury
*??3. UniLersit1 oA !eLada. Reno+
Entre su $roduIIiHn, destaIa ta#bien una biograAJa de 'atalina de #rauso Kue Kuedo
sin editar. (Ana 0iez de UrG eta PaIo Roda. Tierra de #str#LL"4 %u6a /ist=ri.a de
las mujeres de Tierra #stella AltaAAa1lla. @<<>. ,aAalla, @4). or+
/eBienek uste zuten argitaratu gabe zegoela eta, azken aldian, a#aitu gabe zegoela
ere zabaltzen Basia zen.
1.2. Ediziorako irizpideak
&'4
Edizioan bir#oldaketa batzuk egin ditugu gaur egungo irakurleak ozto$orik gabe
irakur dezan antzezlan Bau eta bere edukiaz goza dezan. Aldaketa guztiak Burrengo ataletan
zerrendatzeaz gain, testuak dituen oBarretan ere agertuko dira.
ABalegindu gara, Balaber, egileak erabili zuen Bizkuntza, idazkera eta kaligraAia
ezagutu aBal izateko a$aratu kritikoaren laguntza Bandia izaten. Conekin batera, egileak
egiten dituen, eta gaurko euskara batuan ez dauden, Aor#a batzuk #antendu ditugu testuan
irakurleak bere Bizkera ezagutu dezan.
1.3. !izkuntza; Gra%ia eta ikurrak
/raAia aldaketekin batera, Bitz banaketa, azentu eta $untuazioan egin ditugu
#oldaketak. Celburua testua gaurkotzea eta aBalik eta ulergarrien i$intzea izan da. Cala ere,
ez dugu aBoskera aldatu naBi izan, beraz, graAia batzuk #antendu ditugu naBiz eta gaur
egun beste Bizki batzuekin agertuko liratekeen. Conela, anbiguotasunak saiBestuko ditugu
($alatalizazioetan, adibidez+ eta berak idatzi bezala utziko ditugu zenbait Bitz.
1.3.1. Gra%ia
Citz batzuk ez dira oso ondo bereizten, oso antzeko egiten dituelako7 alde batetik,
SbT eta SLT ditugu eta, bestetik, SsT eta SzT.
"adago Bitz bat ez dudana lortu jakitea zer den. "eBin baino geBiagotan agertzen da
eta beti UitsasV Bitzaren atzean. ,estuan UaruntzV agertuko da, gaur egungo UBaruntzV Bitza
delakoan (berak auntz idazten duela uste dut+. Aukera desberdinak bururatu zaizkit7 amets,
ainitz, anutz, amitz, auntz, a/untz eta /aruntz eta azkenean /aruntz aukeraren alde egin dut, Bau
da, auntz irakurri dut, Borren arabera inter$retatuz.
Ci$otesi #odura, Burrengo esaera eta adierak $ro$osatuko ditut7 itxas aruntz (itsas
Baruntz+ Eitsasoaren bestalderaF esateko, Eabentura eta bizi#odu berri bilaF esanaBiarekin
(A#erika garai Borretan E#undu berriaF zen eta a#etsak betetzeko aukera e#aten zion
Euro$ako jende bati+.
&'5
1. Ez du SBTrik erabiltzen (emezo>tzi, lenengo, bear, ori, bereala+, Aranaren
go#endioei jarraituz. Correla #antentzea erabaki dugu.
2. SWT Bizkia erabiltzen du SrT (kontsonante aurreko eta Bitz a#aierako r
adierazteko+ eta SrrT (bokal arteko r bikoitza edo gogorra+ idazteko (mo>oya,
?onostia>, e>gel, a>tean, au>era+, Aranaren go#endioei jarraituz. SXT eta SYT
Bizkietan ere tiletak erabiltzen ditu Eleizegik. ,iletak ezabatu egin ditugu
egungo graAian ez direlako tiletdun Bitzak erabiltzen eta Baien lekuan SrT,
SrrT, SllT eta SttT idatzi dugu (STarekin salbues$ena egin dugu, egun Bau
bai darabilgulako+.

). Casierako eta a#aierako galdera eta Barridura #arkak darabiltza. Edizioan
Basierakoak kendu ditugu, ikurrak gaurkotzearren eta aldaketa Bonek darabilen
Bizkerari kalterik egiten ez diolako.
>. Puntuazio #arkei dagokionez esan beBar dugu ko#a larregi erabiltzen dituela
eta $untu gutxi. =oldaketaren bat egin dugu Bau dela eta testuan zeBar,
uler#enari begira beBar bezala egokituz.
:. Cuts ortoti$ograAikoak zuzendu ditugu, a$aratu kritikoan jatorrizko Aor#a
adieraziz eta errata dela iruzkinduz.
6. Citz Basierako EiF E1F idazten du askotan eta bokal arteko $alatalizazioan iT1
egiten du (yru, ykusiko, yxo, ojuak, zayona+. Citz biren a#aieran ere E1F idazten du
(Mary eta ay+. Correla #antendu ditugu irakurtzeko arazorik e#aten ez
dutelako, bokal arteko $alatalizazioa az$i#arratzearren eta aranis#o Bonen
berri e#atearren (Bitz Basierako E1F Borretaz ari gara azken Bonetan+.
4. Akotazioak (antzezlanetan egileak antzezle eta dekoratzaileentzat egiten dituen
oBarrak+ $arentesi artean etaZedo letra etzanean idatzi ditugu.
1.3.2. Fonetika8%onologia
&'6
1. Citz a#aierako Biatoa a$urtzeko S1T agertzen zaigu, baita SbT Bitz bukaerako
ez$ainbikoaren e$entesia ere (bigarren Bau 0onostiako euskararen ezaugarria+,
baina ez da siste#atikoa eta Bitz batzuetan bakarrik agertu zaizkigu7 etsayak, leya,
geyago, deya, ezteyak, leyala, iya, biyak, berriya, morroya eta oituba, sartuba, kristaba.
"iak #antendu ditugu.
2. Palatalizazioa edo bustidura ez du bokaletan soilik egiten, kontsonanteetan ere
agertzen da. ST, SXT eta SYT Bizkiak agertuko zaizkigu letra Bauen
$alatalizazioa adierazteko (gaerako, biguak, aria, apanga@uak, ibi@iko, langi@ea,
kuAun2kuAuna
,-
+. "atzuetan $alatalizazio Bauetan SiT2a desagertu egiten da
(saltza@ea, soa+. /raAiaren atalean esan bezala, Baien lekuan SllT eta SttT idatzi
dugu.
&. SsZzZxT eta StsZtzZtxT txistukariei begiratzen badiegu konturatuko gara,
gorago esan bezala, ez dituela ondo bereizten batzuetan, baina beste batzuetan
SsT eta SzT tartekatzen dituela (oztea, zakelak usten, erres+. oera SzTren
aldekoa da, SsT beBar duten Bitz batzuk SzT2z agertzen direlako eta beste Bitz
batzuk biekin idazten dituelako (disdia, dizdia+. Cau azaltzeko bi arrazoi daude7
bata, Aranaren ortograAia eti#ologikoa daukagu (SzTren aldekoa dena, adizkide
adibidez+ eta bestea, garai Bartako 0onostian StsT eta StzTren arteko naBastea
zegoela (baita SsT eta SzTren artean ere+7 aberats, atseden eta arratsalde, adibidez,
biekin idatzita aurkituko ditugu (beste lekuko batzuengan ere ikus dezakeguna,
Abelino "arriolarengan, adibidez+
3>
. Conetaz a$arte SxT eta StxT
naBikotxotan erabiltzen ditu Bitz jakin batzuetan (itxas, ixil, itxusi, txoro, xinistu+,
0onostiako euskararen aleak dira Bauek ere. 0auden bezala utzi ditugu edizioan
bere Bizkeraren ezaugarri direlako.
4. SauT, SaiT eta SeiT di$tongoak soiltzen ditu #odu ez siste#atikoan (arpegi,
arkitu, bezin, kiuka+ eta bokal arteko SrT soil batzuk desagertzen dira (beraz T
beaz, Bartara T arta, nabaritu T nabaitu, dizdira T dizdia+. Cortaz, aBultze
joeratxo bat dago testuinguru Bonetan.
6&
tt b#sti$#ra oso o(ikoa $a Gip#zkoan1 baina ba$ir#$i /leizegik mo$# a$ierazkorrean bakarrik
erabiltzen $#ela0 kuttuna $a ttrekin agertzen $en (itz bakarra.
64
Caminok 81--!: ze(azten $ig# t,ist#kari apikari a%rikat#a nekez entz#n $aitekeela eg#n kaletarren
a(otan aspal$i$anik $agoelako ts eta tz*ren arteko na(astea. A$ibi$eak ematen $izkig#C +oroaren
itsasora eta itzazuan alternantzia e$o itzuzi eta t)inistu (itzak. ",ist#kari ig#rzkarien arteko bereizketa ere
aspal$i ez $ela betetzen irak#rri a(al $iog# (izk#ntzalari (oni.
&'!
5. Citzen laburdura batzuk agertzen zaizkigu testuan (gogaikarria T goika>ia, abesti
abes, nortzuk T notzu+. Citz osoa idatzi dugu oin2oBarretan aldaketa adieraziz.
1.3.3. :or%ologia
1. Erakusleetan EabekB, EoyekB eta EayekB ditugu, 0onostiako euskaran egiten direnak.
EobekB Aor#a ez zaigu agertzen, ordea.
2. Izenordain indartuak erabiltzen ditu7 neronek eta zeorrek (Bau ere 0onostiako
euskararen ezaugarria+.
&. Absolutibo eta ergatibo kasuen $lurala berdin egiten ditu7 bietan S2akT erabiltzen
du. Cau ez dugu aldatuko, bere Bizkeraren erakusgarri delako eta euskalki
batzuetan bizirik dagoelako egun ere. "ai zuzendu duguna da ergatibo
singularrean deklinatu gabe utzi duenean subjektua (beBin baino geBiagoan
gertatu zaiona+ eta a$aratu kritikoan iruzkindu dugu.
4. /enitiboaren eli$sia daukagu izen berezi eta izenordainekin (Bau ere aranis#o
bat da+. Adibide adierazgarrienak #rauso abizena eta ?onostia izena ditugu7
#rauso Katerie, #rauso Con, ?onosti ikurria, ?onosti sendi altxiak. ,estuan
bigarren taldekoak deklinatu ditugu a$aratu kritikoan jatorrizko idazkera
adieraziz. "aina leBen taldekoak dauden #oduan utzi ditugu garaiko #rausotar
Katerie edo Aor#a gaurkotua den Katerie #rauso aukeren artean zalantza egin
dugulako.
5. Curbiltze2adlatiboa egiteko Drontz erabiltzen du7 kayerontz, zerurontz eta
konbenturontz. Ulertzen ez dugun Bitzak (itxas auntz+ ez du joera Bonekin bat
egiten (Eitsas BaruntzF izan beBarrean EBarontzF izan beBarko lukeelako
koBerentzia izateko+. Cala ere, Bi$otesia #antentzen dugu, beste osagai
batzuekin alternantziak dituela ikusita eta Ma#inok argitu digulako /a(r)untz
0onostian oso bizirik dagoela.
&'
6. 0atiboko #orAe#a bigarren $ertsonako singularra naBiz $lurala denean E2
zkitzuF daukagu 0onostiako euskaraz. Eleizegiren testuan dizkitsu eta dauzkatsu
bakarrik daude (Biru ager$en+.
4. E2tzakoF destinatiboa erabiltzen du (0onostiako euskara+.
. Erdialdeko euskalkiaren ezaugarri bereizgarriena den, det eta gera adizkiak
erabiltzen ditu. Salbues$en bat dago7 /etariako ,xo#inek (bigarren #ailako
$ertsonaietako batek+ dut esaten baitu.
-. Ciketako aldaera alokutibo batzuetan aArikatu sabaiaurrekoaren ager$ena dugu7
natxion eta natxiok. "aina 0onostiako alderdi bateko ezaugarria den Bau ez dago
oso Bedatuta lan Bonetan, Boriek baitira adibide bakarrak.
*<. Etorkizuneko atzizkia E2koZ2goF da lan Bonetan. "aina beste lan batean E[enF
erabiliko du.
**. Aditz laguntzailea zuka eta Bika trata#enduetan agertzen zaigu testu Bonetan.
&uka biltzailea ere agertzen da.
12. Atzizkiak lotuta idazten ditu (Aranak bereiz idazteko $ro$osa#ena egin zuen+,
baina aurrizki batzuk bereiz idazten ditu7 ba dira eta bai dira. Aranak Borrela
idazteko esan zuen, baiezta$ena eta baldintza desberdintzeko as#otan.
Eleizegik biak darabiltza, baina ez du Bertsiki jarraitzen Aranaren go#endioa.
1&. Aditz trinkoak erabiltzen ditu, besteak beste, egin eta iritzi oinari dutenak.
Aranak, Arriandiagak eta Azkuek egin zuten, neurri desberdinetan, trinkoen
erabileraren alde, eta Eleizegik Aranak sortutako aditz trinko bat sarritan
erabiltzen du #odu lexikalizatuan7 azketsi (barkatu esateko+.
1.3.4. Sinta2ia
*. Sintag#a eta Bitz batzuk ez ditu ondo lotzen. Eli$siak daude eta Bitz ordena ez
da gaur egun darabilguna.
&'-
2. Kausazko SbaitT ez du aditz laguntzailearekin lotzen gaur egun egiten den
bezala (bait dira+ eta Borrela #antenduko dugu. "este Bitz batzuk ordea lotzen
ditu, ezezkoetan adibidez (ja>ietzulako+. Kasu Bauetan, aldaketa
#orAonologikorik ez dagoenean, aditz nagusia bereiziko dugu eta ezezta$ena
aditz laguntzaileari lotuta utziko (jarri etzulako+.
1.3.5. 5e2ikoa
1. "atez ere /i$uzkoa eta zeBazkiago 0onostiako Bitzak ditugu lan Bonetan,
baina badira #endebaleko euskaratik Bartutako neba eta arreba, eta naAarrerako
aunitz, /agitz eta karrika berbak (azkena Euskal Cerriko ere#u desberdinetan
bizirik dagoela esan beBar badugu ere+.
2. /i$uzkerako eta 0onostiako Bitzen artean bezela, motz, ezer, asnas, nastu, utzi,
auxen, oju, xinistu eta tximu dauzkagu (Eleizegik oraintxen eta beralaxen ere
badarabiltza+.
&. Aranaren neologis#o edo Bitz berriak ere agertzen zaizkigu Ban2Be#enka lan
Bonetan7 aintza, azketsi, euzkera, aba, abenda eta abes.
>. /aur egungo irakurleak ulertzen ez dituen Bitzak a$aratu kritikoan azalduko
dira OEC edo ElBu1arren aurkitutako Bitz sarrera eta azal$enarekin.
1.4. 3paratu kritikoa
/aur egungo irakurleak zailtasunak izan ditzake berba batzuk ulertzeko, Bori dela
eta, Bitz Borien esanaBia idatzi dugu a$aratu kritikoan, Bots, oin2oBarretan (berdin jokatu
dugu garai Bartako izen berezi eta lexikoarekin+.
EsanaBia bi Biztegitan bilatu dugu7 Orotariko Euskal Ciztegian (OEC+ eta ElBu1ar
Ciztegian. Corregatik daude gaztelaniaz idatzita esanaBi batzuk.
&1'
Citz bakar bat geratu zaigu ulertu gabe, U&txas auntzV edo Uitsas BaruntzV. /orago
ai$atu dugu zein den esanaBia azaltzeko egin dugun Bi$otesia (baita a$aratu kritikoan ere
agertzen den leBen aldian+.
"eraz, lexikoari buruzko oBarrak a$aratu kritikoan agertuko dira eta ez glosategi
batean, ez baitu trabarik egiten testuarekin batera agertzean.
Egin dituen erratak edo Butsak testuan zuzendu ondoren oBarretan jatorrizko
Aor#ak adierazi ditugu (zaletusanai, begratzen, E+. Egiten dituen laburdurak ere agertuko dira
a$aratu kritikoan, erre$ikatzen direnez, erabiltzen dituen leBen aldian soilik iruzkinduz
(Boni egindako salbues$enak ere oBarretan adierazi ditugu+.
sZz eta kZI eta bZL alternantziak to$atu ditugu bere testuan eta Bauek ere a$aratu
kritikoan daude. Erre$ikatzen baditu, leBen aldian bakarrik iruzkindu ditugu (adibidez
EosteaF esateko oztea idazten du beti eta ??. oin2oBarrean soilik Bitz egin dugu Bonetaz+.
1.5. Egilearen lanak; ,izkuntza eta estiloa
Atal Bonetan egilearen idazteko era (usus s.ribendi+ aztertuko dugu. Corretarako
bere lanetan agertzen den Bizkuntza eta estiloari erre$aratuko diegu bere Bizkeraren
gara$ena eta kronologia xu#e bat eginez. Cau egitean bere oBiturak eta akatsen
zergatiak ezagutuko ditugu.
;;. men$ean ze(ar e#skararen batas#nak ibilbi$e gorabe(erats#a eta polemikoa
izan z#en 8azkenean 1-6an e#skara bat#aren sorrera lort#z:. +abino Aranak egin$ako
proposamen ling#istikoek Aarraitzaile #gari izan zit#zten1 bere $otrina abertzalearen
zaleak batez ere1 baina baita beste norabi$e batean zi(oazenek ere0 besteak beste1
/#skaltzain$iaren esk#tik etorritakoek. /#skararen normalizazioan al$aketa garaia bizi
izan z#ten.
Arana eta bere al$ekoek (ots b#stiak 8l1 t1 $: eta r bikoitza tiletarekin i$azten
z#ten bitartean /#skaltzain$iak le(enengo era (a# onart# egin z#en eta gero1 inprenta
arazoak sai(esteko1 baztert#. 9atz#ek atzizkia (itzari lot# gabe i$azten z#ten eta
apostro%oak eta marrak erabiltzen zit#zten eta besteek ez. .e(enek (itz (asierako wi*x
&11
eta wH*x erabiltzen zit#zten eta bigarrenek wA*x. Aranazaleek ez z#ten (rik i$azten eta
/#skaltzain$iakoek1 (asieran1 a#keran #tzi z#ten (a i$aztea.
Citzaurrearen Basieran irakurri dugunez, idatzi Bonek antzezteko zen Beinean
euskara bizia beBar zuen, aBozkoa, baina Bonekin batera joera garbizalea zuten aranis#oak
ere agertzen zaizkigu, lexikoan adibidez (Bizkuntza, graAia eta ikurrak atalean aletu
ditugunak+.
En esIritos de ti$o IoloKuial es diAiIil enIontrar neologis#os. AsJ, $or eje#$lo, el
teatro sin $retensiones artJstiIas de la G$oIa 8=artzelino Soroari buruz ari da
berbetan9 e#$lea un lenguaje de Iolorido loIal, sal$iIado de Edonostiarris#osF Kue
Iontrastaban Ion los neologis#os Kue $ara designar los teIniIis#os $ro$ios de la
jerga teatral a$areIen en [1 sHlo en2 aIotaIiones 1 tJtulos. ,a#$oIo el e#$leo de
neologis#os estN ligado a Iiertos autores, Io#o oIurre en la siguiente generaIiHn,
sino a la altura del te#a 1 al tono Kue se $retenden. (...+ Arana /oiri [1 sus
seguidores2, en Ia#bio, su$ri#e la Lariedad de registros6 $ara Gl no Ba1 lJ#ite
Iuando se trata de eLitar los tGr#inos LasIos de origen extrao, Kue, Io#o se sabe,
no son esIasos (Iker *; @<<:7 xxLi+
Euskara biziarekin lotutako Ban2Be#en Bika edo Bitanoaren erabilera aurkitu dugula
esan beBar dugu. &aBarrek gazteei Bika egingo diete, jaunek #orroiei, e#aku#eek gizonei
eta genero eta adin berekoen artean ere Balaxe egingo dute, baina inoiz ez kontrako
norabidean. Conekin #aila desberdinetan kokatzen ditu $ertsonak, adinak, klaseak edo
generoak zeBazten dituelarik botere Barre#anak (trata#endu Bonek konAiantza eta
erres$etu eza adierazten dituen Beinean+.
/ure egileak ez du Soroa edo aranatarren #odura jokatzen estu2estuan.
Erregistroak eta trata#enduak desberdintzen ditu eta neologis#oren bat erabiltzen du,
baita Berri Bizkeratik Bartutako lokuzioak ere. Az$i#arratzeko #odukoa iruditu zaigu
antzerkiarekin lotutako Bitz tekniko bat as#atu zuela (OECn edo beste Biztegietan aurkitu
ez dugun Aor#a delako+7 eratza.
Idazle donostiarrek oso bertako ziren aldaerez gain, kan$oko Bainbat eta Bainbat
era ere bazerabiltzaten, eta egungo begiendako ez da aise orduko 0onostian aldaera
&12
Boriek [eta donostiar jantzien artean #olde jasoagoak2 erabiltzen ote ziren xuxen
jakitea (Ma#ino @<<<7 )<+.
Eleizegik ez zuen jarrera Ainkoa izan Bizkuntzaren osagarri guztiekin, naBiko
eklektikoa izan zela esan daiteke (idazle donostiarra zen eta, ikus >.*.).:. atala+. "ere lanetan
#antentzen dituen ezaugarriekin Basiko gara7 SBTrik ez erabiltzea, tiletdun
kontsonanteekin idaztea eta $alatalizazioa graAikoki adieraztea izango dira bere ezaugarri
Ainkoetako batzuk, Bitz Basierako E12F idaztearekin batera. Conekin batera, lexikoari begira
erre$ikatzen diren Bitzak to$a ditzakegu (aurrerago zeBaztuko ditugu Bauek+.
Casierako lanetan bakarrik agertzen zaizkigu a$ostroAoak (?onosti9ko, #leizegi9tar,
Loreti9ren, Lunia9tarak+ %arbie, Loreti eta %ainen, gerraurreko lanetan, Bain zuzen.
/erraostekoetan ez dago Borrelakorik.
Erabiltzen duen aldaera geograAikoari dagokionez, erdialdeko euskalkia darabilela
esan genezake. Cala ere, bai %ainen, !rujas /arilkian baita #rauso Katarien ere, ekialdeko
Bitz batzuk agertzen zaizkigu7 anitz eta agitz (eta lan guztietan karrika Bitza agertzen zaigu+.
0onostiako euskararen ezaugarri zenbait ere aurki ditzakegu (ikus >.*.). atala+
bertakoa baitzen egilea eta bertakoentzat idazten baitzuen. "ere gurasoak donostiarra eta
urnietarrak ziren eta Borrek erraztuko du alderdi Borretako euskararen jabe izatea.
Ma#inok (@<<<+ esaten digu 0onostiako euskarak baduela Bizkera urbanoen
ezaugarririk, naBiz eta gaur arte bizi izan duen egoera diglosikoak ezaugarri Boriek
desitxuratu. Corien artean aldakortasun #aila altua eta estandarizazioaren eragin Bandia
ditugu. "i ezaugarri Bauen ondorioak izan daitezke gorago ai$atu ditugun txistukarien
naBastea (itsasalde guztira Bedatu daitekeena+ eta lexiko anitz eta askotarikoa, adibidez.
"etetzen ez den ezaugarri urbanoa berriz, $restigioa duen eredua izatearena da
($restigioduna eta erreAerentea izatekotan, gaztelania izango litzateke+. Conek ekarri duena
da inguruko auzo eta Berrien erreAerentzia ez dela izan eta UdonostiartutakoV inguruko
euskaldunek euren Bizkerak era#an izana bertara (ai$atu berri dugun aldakortasun #aila
Bandituz+.
&1&
UEuskara berriak gune erraza zuen 0onostian Bedatzeko eta indartzeko\V (Ma#ino
@<<<7 *)+. "eraz, argi geratzen da Aranaren $ro$osa#enak, inguruko euskaldunen euskarek
eta euskara batuaren leBen arauek aukera izan zutela donostiarren jardunean leku bat
izateko. Eleizegiren lanean agertzen den aberastasuna eta aniztasuna azaltzen laguntzen
digu egoera aldakor Bonek, bai Bizkuntzan, baita edukietan ere arrastoa utzi zuena, tradizioa
eta berrikuntzak uztartuz.

1./. 1estuinguru ,istoriko8kulturala
Cistoriari erre$aratzen badiogu, tradizio Aoruzalearen alaba dela ikusiko dugu (eta
Sabino Aranaren euskal abertzaletasunaren deAendatzaileetako bat+, alde batetik, eta II.
Erre$ublikako giroaren alaba ere bai, bestetik (e#aku#een aldeko eskubide aurrerakoi
batzuen jabe edo jakitun+.
!azionalis#oak oldar ekintzaile bat ekarri zuen, ukaezina da, baina bazituen
Bainbat koxka. Alde batetik berrikuntzen aurreko uzkurtasuna, kan$otik zetorren
gauza asko etniaren garbitasunaren aurkako atentatutzat Bartzen zuena, Bonek
oBituraren #oralkeria bat su$osatzen zuen, Elizak ere ederki baliatuta (Izagirre
*??;7 *4)+.
Iragana eta etorkizunaren arteko koka$en Boni /erra &ibila geBitu beBar diogu,
Eleizegiri tartean oso #odu bortitzean agertuko zaiona eta bere bizitza eta jardun literarioa,
besteak beste, erditik #oztuko dituena.
/erraurrean eta gerraostean idatzi zituen antzezlanak, dra#a Bistorikoak nagusiki,
baina leBen aldian arlo $ublikoan kokatu ditzakegunak (saritu, antzeztu eta argitaratu zituen
lanak eta 0onostian bizi izan zen, euskal antzerkiaren Pizkundearen erdigunean eta Euskal
aien babesean egindakoak+, arlo $ribatuan egongo dira bigarren aldian (koadernoetan
boligraAoz idatzitako eta .izarrako neska#etzarako ko#entuan bertako ikasleek
antzeztutakoak+.
/iro kulturalari buruz esan beBar dugu Bonetan ere bi garai egon zirela gerrak
banatuta. Antzerkia, $oesia, #usika eta artelanak egiteko bi #odu egon ziren --. #endeko
&14
bi une Bauetan, #undu ikuskera, $entsa#olde eta teknika desberdinak erabili zituzten
batean eta bestean.
/erra ostean =irande eta Aresti agertuko zaizkigu, ,xillardegi eta Saizarbitoria,
Farrai antzerki taldea, Oteiza eta euskal kantagintza berria, beste batzuen artean. Eleizegik ez
zekien nola kokatu bere burua aldaketa garai Bonetan eta aurretik egiten zuena egiten
jarraitu zuen baina kan$ora begiratzeari utzita, barrura begiratzen Basita
3:
.
Cortaz, naBiz eta Bizkuntzari eta genero literarioari begiratuta jarrai$ena ikus
daitekeen, bere lanaren Barrera eta zabalkundea urriagoa izan zen, gaiak $ixka bat aldatu
ziren eta $ertsonaiek bilakaera izan zuten.
Dranz Danonek darabiltzan ter#inoak geureganatuz (@<<?+, Eleizegiren lanak
nazionaletik sozialerako saltoa e#an zuen, identitate kolektibotik identitate $ertsonalera,
Bartzaileen interesetatik egilearen gogoetetara.
65
Mikel Aizp#r# (istorialariak 1-5'eko (amarka$ari b#r#zko giro sozio*politikoa (orrela marrazten $#0
DGerra#rreko abertzale ge(ienek or$#ra arteko pentsamen$#a manten$# z#ten1 al$aketa oro Aatorriarekiko
traiziotzat (art#taE 8Aizp#r# 2''!0 14:.
&15
Koadernoaren leBen eta azken orrialdeak7
&16
Erauso Katerie 7"(-8
Cru zatitan eratutako antzezkia G5&garren eunkia dagerki
Pertsonaiak
66
Katerie andereoa E#ezortzi urte
Erauso =artin jauna "errogei ta a#abost
Erauso on Ogei ta a#ar
Erauso ule, .ekai#e gotzaina "errogei ta a#ar
Erauso =itxel Ogei ta bost
ero#a sorea, .ekai#e buru 5rurogei urte
Pierres #orro1a "errogei ta a#abost
Antxoni neska#ea 5irurogei urte
,xo#in /etari Ogei ta bost
,ol#a, azteka buru 5rurogei ta a#ar
=etze azteka neskatxa A#asei
Endo zalduna Ogei ta bi urte
0onostiar andereo dantzariak
Azteka #util gazte dantzariak
Azteka oztea
34
, e#aku#eak eta gizonak
Barruan
Abeslari, txistulari, ez$ata jokalari abar eta abar
66
4atorrizkoan Notzu banaketa 8@ortz#k:.
6!
G/21 s.?. oste0 Gran canti$a$ $e gente1 m#ltit#$. "est# (onetan Aen$etza e$o Aen$e m#ltzoa esateko
erabiltzen $#. G/2n sz eta zz agertzen $a eta egileak test#an zrekin i$atziko $# sistematikoki.
&1!
LE6E6GO ZA.IA
?onostian, #rauso jaun etxean, gela nagusi ederra Leyo-ateak bear diranak Tresnak eta
apangalluak
,)
bezela, danak garayari dagozkionak
Lenengo eratza
69
#rauso jauna eta Pierres
ERAUSO (asarre, zakar, zankoari elduaz) Oraintxen de#ontretan% As$er2as$er egia
natxiok, anka #otel onekin.
PIERRES Orrekin bearko dezu bada nagusi.
ERAUSO "ai e? Ori dek ateraldi kaikoa6 irea alakoa, to%
PIERRES Ez asarretu nagusi, ez asarretu. Ez naiz ni buruz argia. "irgida bao, "irgida da.
ERAUSO Eta i, Pierres, beti Pierres, 1k ateratzen dituk eltzetik babak.
PIERRES Erran nai nuen alegia, "irgida ez dala nolanaiko e#aku#ea, goiko ganbara
betia daukalako, eta eskuak trebe, oso trebe'
ERAUSO !ere zankoa, en$lastoz eta ukenduz guritzeko.
PIERRES Eta zergatik ez nagusi? Agian sendatzea litzake.
ERAUSO "errogei aldiz esan diat, ez neri atso sorgin ori aitatzeko, esaten ditukan
babokeriak entzuteko ez natxiok eta.
6
Apaingail#ak 8apaingarriak: ez $ator ez G/2n ezta /l(#Harren ere.
6-
/rat# a$itzetik egileak sort# $#en (itza $ela #ste $#g# 8G/2an ez $ago:. G/21 s.?. erat#0 1.
Amol$ar8se:1 acomo$ar8se:1 2. <resentarse1 aparecer1 tener ocasin1 %ormar1 constit#ir1 preparar1
organizar1 proporcionar1 pro?eer1 or$enar1 poner en or$en. Ga#r eg#n Dekital$ia e$o eszenaE i$atziko
gen#ke.
&1
PIERRES Ez bai dira ordea babokeriak "irgidak egiten dituan sendatzak. Urrutira joan
gabe galdetu, galdetu /arro arotzari. Etsita iltzen zeukan se#ea, a#abi
urteko #util koskorra, or dabil gaerako #ukitsuakin jo ta ke, oker egiten
as$er ez dala.
ERAUSO "ai Pierres, bai, ala izango dek.
PIERRES 5zango dek? ' Ez nagusi, ez. 0a, oso da.
ERAUSO ,ira ba' da' da' da. "ukatu dek? /oikarria
4<
jartzen aiz Pierres.
PIERRES !i goikarria
4*
, ongi da nagusi. "irgidak bao, /arro se#ea sendatu duala
egia, 0onostia bezin egi aundia. Aundia, karra$e
4@
% Karra$e% Ez da /arro
gezurretan ibilliko dan gizona kastatik kondea6 /arro aitona, berak bai
ikusten zuena, iork ez esatera jarri etzulako luzaroan $resondegian eutsi
zutela danok
4)
dakigu.
ERAUSO "a' ba' 5re itzontzikeriak bao obe nikek ire zanko aria, agure itz jario ori.
PIERRES a' ja' ja. 5tz jarioa izan ninteke nagusi' Ez iolaz agurea.
ERAUSO &er aiz bada? =util gaztea?
PIERRES Ez jauna ez, gaztea ez, #util bai.
ERAUSO =util zarra%
PIERRES Ori da, #util zarra oraindikakoan.
ERAUSO 5a, besterik ire buru orretan abilkikan?
!'
G/21 s.?. "(G-goi), fastidioso" A. Cf. gogaikarri
!1
4atorrizkoan goikorra 8errata egin $#:.
!2
G/21 s.?. <ortal1 alero $el teAa$o. "est# (onetan beste a$iera batean agertzen $a0 interAekzio e$o irain
mo$#an.
!&
4atorrizkoan daok 8errata:.
&1-
PIERRES Eta zergatik ez? Elizak artuko ninduke, eta andrea ere arta
4>
ezkero
arkituko
4:
nuke.
ERAUSO Ortan zuzen ago, nolako alako arkituko ukek, e#aku#e ergel asko dituk eta.
PIERRES Eskarrikasko nagusi, eskarrikasko, ez da bao Pierres ainbesteraoko txoroa
iongo e#aku#eakatik Erauso etxea utziko duana. Erauso etxea% !i u#e
zurtz arlotea gelditu nintzanean, zabal zabal ateak ideki zizkidan etxea. Eta
eskergabea gutxigo oraindik. Erauso jauna, aundietan aundia, zure aita nere
jabe egin zan eta zure a#a zein ona ta ederra% !eretzat ere a#a izan zan.
Asketsi
43
nagusi
44
nere berriketa nik bezin dakizun ga1ean.
ERAUSO Atsegin diat Pierres6 gurasuen aintzak
4;
, se#earena dagi. Ene a#a% Ezagutu
baan len galdua%
PIERRES aungoikoak zerura era#ana nagusi.
ERAUSO Ala dek.
PIERRES &erutik bao, lurrean utzitako se#e ta alabaren zorionari begiratu zion, biak
zeru orren bidean jarriaz. ule andereoari konbentu ateak zabalduarekin,
eta zuri nagusi, aingeruak lako e#azte zoragarria eratuaz.
ERAUSO 5zarrak bezin dizdia, egia Pierres.
PIERRES .aster, Erauso etxean, seaska2abes biguak entzun ziraden' gero #utiko
deadar ojuak. Ez aztutzekoak garai alai a1ek%
!4
2artara.
!5
A#rkit#ko. .ab#rt#tako %orma. G/2n agertzen $a al$aera mo$#an.
!6
G/21 s.?. Perdonar. (Neol. creado por Arana Goiri en 1901, de azke + etsi). "Tener o dar por suelto o libre,
perdonar".
!!
4atorrizkoan ngusi 8errata:. G/2n agertzen $a.
!
G/21 s.?. (Neol.). Gloria. "Aintza, 'gloria'. "Form esta palabra de ain, que es una de las formas en que aparece
una importantsima y fecundsima raz que significa 'alto', 'arriba', 'elevacin', y tza, nota abundancial y
determinativa" AG 1913. No tiene, pues, nada que ver con aintza(kotza)t, etc. Tr. Aparece a principios de siglo en la
escuela sabiniana; la usan solamente autores peninsulares
&2'
ERAUSO Urte atsegiak, zorionaz ase beteak, gero bao gero? Itxasoa, ekaitzak nastu
ta ortzea goibeltzen dizkikan bezela utsuneak Erauso etxea goibeldu dik'
oanak danak.
PIERRES oanak danak' Aita altxia
4?
lenengo, gero e#azte zoragarria, gero bost
se#eak, bata bestearen
;<
atzetik. !ora gaera, nora? Urruti, oso urruti'
Itxas auntz
;*
. 5kusiko al dizkiat berriz?
PIERRES Etorriko
;@
zaizkigu nagusi ez kezkatu. Onak, gazteak, trebeak bostak, goiko
laguntza izango dute. Eta orain, orain bezela, Katxala andereo #aitea
gurekin daukagu. /ure Katxala, berak bakarrik etxea betetzen du.
ERAUSO Ene Katxala, nere bakardade illunaren argia. Pierres, bao Pierres, noiz arte
izango diagu gurekin? Ori ere laster joango zakigu.
PIERRES oan? !ora?
ERAUSO !ora? !ora? "ere etxera. !ora joango dek? Andik edo e#endik, ez dek
luzaro joango, galai gazten
;)
batek bera e#aztea egingo diakana. Eta ez neri
babo ar$egi
;>
ori jarri, de#ontre% &er dek bada nere Katxala iork ez
begiratzeko' ala?
PIERRES O% Ez jauna. "estera baizik. !ere begi zarren argia, gazteak nabaitu
;:
ta nai
izatea' jakia% !ere aur zoragarria oraindikan zalakoan% Eta orduan bai
utsunea izango degula, nagusi.
ERAUSO Utsune illuna egiaz. 5ru zarrak bakarrik geldituko gaituk. Antxoni beti
#ar#arrean6 i Pierres beti berriketan' eta ni?
!-
G/21 s.?. alt,at#0 . (H). Educar, criar. Cf. fr. lever. v. hezi. Tr. Propio de la tradicin septentrional,
aparece en la primera mitad del s. XVIII. 'lt)ia a$Aektiboa askotan erabiltzen $# egileak noblea esateko1
(eziera onekoa.
'
4atorrizkoan besteeri.
1
D>tsas (ar#ntzE1 itsasoaren bestal$era1 Ameriketara ametsak betetzera eta abent#ra eta bizimo$# berri
baten bila 8ik#s (itza#rrea:.
2
4atorrizkoan Xtorriko 8errata1 G/2n ez $ator:.
&
Xren bat x *en bat1 lab#rt# egiten $#.
4
A#rpegi. G/2n agertzen $a al$aera gisa.
5
@abarit#. .ab#r$#ra.
&21
PIERRES !eri beti errietan' Eta' Urte askoan nagusi.
!arruan gizon aotsa, abesten
Ederra, baztar gurea
0onostiko
;3
itxas baztarra
aungoikoak guretzako egia
Aita go1enak bezela
"ertan izan gaitezen
Senide onen antzera
Alkar #aite gerala
"iotzez'
PIERRES !agusi' Ene nagusi6 bakarrik agian gelditu gindezke, 0onostian bao,
gure 0onosti eder onetan. ("bestuaz) aungoikoak guretzako egia
ERAUSO ("besten du Pierresekin) Aita go1enak bezela
"IAK "ertan izan gaitezen
ERAUSO Senide onen antzera
"IAK Alkar #aite gerala, "iotzez'
Bigarren eratza
#rauso, Pierres, Txomin eta "ntxoni
#rauso eta Pierres abesten, "ntxonik ate zapia altxa, Txomin aurretik duala sartuko da
A!,-O!I Au ere ikusi bear genduen. Aitaren eta se#earen' Orra #orroi txoroak
nagusia zoratu' Ene, ikusten dezu ,xo#in, orrelakorik%
6
4atorrizkoan Bonosti.
&22
PIERRES Ixo, atso #ingain luzea'
A!,-O!I Ori izango dek nik nai ba diat, gizontxo.
("ntxoni eta Pierres alkar erasuan)
ERAUSO (Txomin eskutik artu ta exeritzera eramanaz) Ongi etorria, ,xo#in se#ea, ongi
etorria ire etxera, as$aldian ez unan azaldu.
,-O=I! "eti zerbait eragoz$en sortzen da, jaun =artin6 $oztutzen nau egiaz ain ongi
zaudeztela, begien aurrean dagoana.
(#rauso ta Txomin izketan)
A!,-O!I .otsagabea, ez bezten
;4
lotsagabea. !agusia onegia izanak zekarzkik ire
auserkeriak
;;
.
PIERRES Eta zure ezin era#an #iak? (isekan) Antxoni gaxoa% Ernialde
;?
ez bai da
0onostia%
ERAUSO !aikoa Pierres% /oikarria jartzen aiz gure Antxoni txuliatzen
?<
.
A!,-O!I (joaten dala barrura) Artzak ori, (kiu egiaz sartuko da).
ERAUSO Ekarrizak onera ,xo#in eta neri zegokiagun zerbait berexia.
PIERRES "ereala izango dezute bada jaunak. !ik altxata dauzkatenetik berexiena.
ERAUSO Ez eta bidean galdu, e? &ai gelditzen gaituk eta.
!
G/21 s.?. 7. Ez bestea(k) y (alena(k)) ez bestena(k), precedidos de adjetivos o sintagmas compuestos de
sustantivo y adjetivo (empleados generalmente como insultos), sirven para reforzar la intensidad de la expresin. "Ez
beste, ez bestea, ms que... . Se emplea para recalcar el adj. calificativo, repitindolo.

A#sarkeriak.
-
2ernial$e Gip#zkoako (erri t,iki bat $a. "olosatik (#rbil $ago1 9i$ania eta Amasa artean. /gileak
ezag#t#ko z#en1 al$e (orretan ibili baitzen garai batean.
-'
G/21 s.?. 1. "Capear, torear, sortear. Zezenak txuliatu, capear toros. 2. (Aux. trans. e intrans.). "(G-bet),
guasearse de alguien" A. v. txurleatu.
&2&
PIERRES Aidean e#en natzaizute.
Pierres joaten da
Yrugarren eratza
#rauso eta Txomin
ERAUSO Etxekoa aiz eta ba dakik, Pierresek
?*
eta Antxonik burruka bearko ditek il
arte.
,-O=I! Eta ez alkar nai ez diralako.
ERAUSO Ez, ezagutzen dituk ,xo#in. Etziok bildurrik batak bestea galduko dikala
?@
.
,-O=I! Ez da ere Erauso etxea, le$oa jarriko luteke biak eusteko.
ERAUSO Ala dek% !ere bizi osoan le1al beti etxean ikusi dizkiat, gure gora berak,
negarrak eta $arrak, guk bezelaxen gurekin era#an dizkitekala. 5rabazia
zeukatek lasai izatea, naiz askotan nere nagusitza itxura gabe jarri.
,-O=I! "iotz ona azaltzen duen itxura gaberik ez da, jaun =artin.
ERAUSO "iotz ona' biotz ona' ba' ba' kristau
?)
legea dek se#e. Eta' jakin al
zeakegu zerk
?>
ekarri aukan astegun gorrian, ire lanketa olak utzita?
,-O=I! &uregana, jaun =artin, zuregana. &urekin det gaur egin bearra, garrantzi
?:
aundikoa neretzat.
ERAUSO Esan bada bildurrik gabe se#e. Ongi dakik nere eskuan ba zegok egia
dekala.
-1
4atorrizkoan /ierres. 9erriro %alta $a ergatiboaren marka.
-2
9i al$iz i$atzita $ago esal$i (a#1 bata goiko al$eko glosan 8z#zenketa mo$#an: eta bestea $agokion
lek#an elkarrizketan. 9atean batak $akar eta bestean batek.
-&
4atorrizkoan cristau. 9erba (onetan alternantzia $ago c eta k artean.
-4
4atorrizkoan zer. /rgatiboa %altan berriz.
-5
4atorrizkoan garrantsi. Alternantzia $ago tsStz artean (itz batz#etan.
&24
,-O=I! !ere ustez zure eskuetan dago.
ERAUSO Ainbeste #aratil
?3
gabe, zer bear dekan esango dek' ala?
,-O=I! &ure Katxala nere e#azte egiteko bai#ena.
ERAUSO A% 0e#ontre, de#ontre, ori ukan? /azte arazoetan aundiena. Eta etzegok
gaizki, etzegok gaizki. Senideak bezela zerate biak. Eta alkar ezagutzen
zerate' Katxalak ba zekik?
,-O=I! Ez jauna, ez diot ezer esan. &ure bai#ena nai nuen lendabizi.
ERAUSO Ori ongi ziok se#e, ire gurasoak e#andako aziera autua
?4
azaltzen dek. 5re
gurasoak% aun altxiak, kristau zuzenak, nere adiskide onak izan itukan il
arterao. Ongi dakik bizi izatera zein $oztuko itukek.
,-O=I! Eskarrik asko jaun =artin, egiaz ez dakit zer esan.
ERAUSO &er esan? ' &ertzeta
?;
' "a' ba' /ure artean al$errikako itzik bear ez
dizkiagu, ene ,xo#in. 5k nere Katxala ire e#azte egin nai dek. !ik
ezagutzen bai aut, ongi zekiat' &er ge1ago? &orionekoa egin ezak nere
alaba, ona izanik ba zekiok eta'
,-O=I! Ain altxiak aitatu dituzun nere gurasoen izenian agintzen det gai onetan
alegiak egitea.
ERAUSO -inisten diat se#e, xinisten diat. A% E#en ez dek beste okerrik nik izango
diatan bakardadea bao.
,-O=I! /etari ez dago urruti eta izango dituzu alabarekin se#ea.
-6
G/21 s.?. 1. Tarabilla, picaporte; pestillo. (Fig.). Obstculo, complicacin, problema. 3. Excusa, pretexto; rplica,
contestacin. "est#ak trikimail# bezala $arabil.
-!
G/21 s.?. /scogi$o1 elegi$o1 selecto1 precioso1 e,celente. goi mailakoa zentz#a $a#ka (emen.
-
G/21 s.?. 1. "Zarceta, zarceto, especie de ganso pequeo, [...] zarzeta", "cerceta, ave" --Zer da? --Zertzeta,
burduntziaren puntan erreta (Vc, ...): qu es? Zarceta, asada en la punta del asador. (Se responde as al importuno o
extremadamente curioso que repite mucho la pregunta zer da?)".
&25
Laugarren eratza
#rauso, Txomin, Pierres
PIERRES (edan ontziakin) E#en naiz nuzbait ere jaunak, e#en naiz. Usteko zenduten
gutxienez #aastira joana nintzala.
ERAUSO Ez dik #aasti bearrik nun
??
aguan aztutzeko.
PIERRES Ene nagusi, eskerrak ,xo#inek ezagutzen nauela.
,-O=I! "ai, Pierres ezagutu ta nai dut ire nagusiak bezela.
PIERRES !agusia? Ori da nik ez dakidana. Pierresek nagusi gabe bizi nai ez lukeala,
bai.
ERAUSO Egietan? "iotza nonbait barea bezin aundia dek.
PIERRES "area? "ear ere bai askotan gaur ere zoratzeko zorian ibilli natzaizute
Antxoni goikarri ori dala ta.
ERAUSO !oizbait bear ukan.
PIERRES Etza1o bada gure etxekoandreari buruatu
*<<
nere edari gela antolatzea'
Antolatu? "ai dana nastu, karra$e, atso sorgia% (Czketa au dana edan ontziak
antolatzen %ero bi beteta). E#en da bao, e#en. Au da #a#a% S. "artolo#e
alda$an ioiz sortutako txakoli berexiena.
,-O=I! Itxuraz ongi dago.
ERAUSO Aurten beere ez lakoa atera zaigu.
--
4atorrizkoan un 8errata:.
1''
.ab#rtzapen (a# errepikatzen $#.
&26
PIERRES Eta aurrera beti onelakoa izango degu. Pierresek zertan dagoan kirtena
ikasi bai du
*<*
.
ERAUSO Ori ikusteko ziok.
Txomin mayean dagoan irugarren ontzia artu, bete ta Pierreseri emanaz
,-O=I! Onek zuretzako bear du noski Pierres. &ure bai#enarekin
*<@
jaun =artin.
PIERRES Esker aunitz
*<)
.
(Crurak edango dute)
,-O=I! Erauso jauna eta bere alaba zoragarriaren aintzan.
ERAUSO ,xo#in ene se#e berexiaren zorionera.
PIERRES Pierresek danok zorion betean urte askoan ikusi ditzan.
,-O=I! Egiaz txakoli au autua dala.
PIERRES "a nenkien, onela aurkituko zenduela.
,-O=I! Eta Katxala, nun dabil?
ERAUSO "azkaldu orduko, ,xi#ista zalditxoa artu ta 5kusdorrera joana dek. "ete
dituk a#abost egun berdin egiten dikala.
,-O=I! &er da bada 5kus dorrean gertatzen dana?
1'1
G/21 s.?. 1. Mango, asa, astil (sentidos prop. y fig.). Mahatsaren kirtenaz, adarraz ari dela dirudi.
1'2
4atorrizkoan bamenarekin.
1'&
4atorrizkoan aunintz. )orma (a# (orrela i$azten $# normalean. G/2n aunitz eta anitz agertzen $ira.
&2!
PIERRES &er gertatzen dan? A#a gazte bat o1ean gaxo, ezer egiteko gauza ez dala,
eta bost aur inguruan, or inguruan, zarrenak a#ar urte. !aikoa noski gure
andereoa besoak gurutzatuta ez egoteko.
,-O=I! Eta Katxala joaten da'
PIERRES Al duana egitera gazte. &eru aingerua bezela artuko dute 5kus dorrean.
,-O=I! "a nenkien onelakoak egiten ba zekiela, neska#etza egitera jaisten
*<>
dala'
ERAUSO Ez dik nere alaba ori ezerk atzeratzen. 0onostian ditukan ganbara ta ez
ganbara arloteak ezagutzen ditek. "atzuek, batzuek, ba$o $arra egingo
zigotek.
PIERRES Asketsi nagusi nik erantzutea Katxala andereoari $ar egingo dionik ez da
oraindik sortu.
,-O=I! Ongi esana Pierres. aun =artin, zoragarria zure alaba.
ERAUSO Eta nork ezetz esaten dik? (parrez+ !ere zakelak batzuetan' Ain zi#ur
usten bai dik.
,-O=I! akia% 0irurik gabe gutxi egin liteke.
PIERRES Atetik e#aten dana le1otik sartzen da.
ERAUSO !ere alabaren eskola. 5kusten dek ,xo#in, Katxala ta Pierres ongi
tajutzen
*<:
ditukala, nagusiaren bizkar.
PIERRES Ez ainbesterao nagusi.
,-O=I! ($arrez+ Abek
*<3
entzun bearrak, Pierres.
1'4
4atorrizkoan &aitzen.
1'5
G/21 s.?. Amoldar(se), arreglar(se). Gn$o konpontzen $irela elkarrekin1 alegia.
1'6
2a#ek.
&2
Larri laguntza eskatzen duten kanpayak
ERAUSO E? ' Entzun. 0e1a da, de1a.
PIERRES (leyoa idekiaz+ Sua. Sua nonbait ere.
ERAUSO Ez, ez dek sua6 itxaso de1a dezute.
,-O=I! "are, bare zegoan arextean. Ekaitz itxurik ere' &er ote da?
ERAUSO Ontziren bat galtzeko zorian.
(Hjuak, deyak eta laxterkak barruan)
PIERRES Itxasoan, itxasoan' oztea ka1erontz dijoa laxterka.
,-O=I! Eta ni ere bai.
ERAUSO Ua, ua se#e, denen bear izan oi da alakoetan
*<4
. (Txomin joaten da) Pierres
ekartzak nere zira eta goaze#ak gu ere' agian zerbait egingo diagu.
PIERRES (joanaz) "eriala nagusi. &er ote da? Itxasoa beti itxaso. Pierres joango da.
Bostgarren eratza
#rauso, "ntxoni eta Pierres
A!,-O!I Oso larri dala diote nagusi' Ene' /alduko ote da? Ontzi aundia, doi2doi
itxas gaean eutsi ezi8i9k. /axoak bertan dagoztenak' Ene% Errukarriak.
(Pierres eskuetan zira)
ERAUSO !ongoak diran ez dezu jakin Antxoni?
1'!
4atorrizkoan alaketan. /rrata.
&2-
A!,-O!I 5ork ez daki' Eta bertan o#en da.
PIERRES "ertan ba dira, laxter aterako dituzte, itxasoa naiz lodi, bare ederra o#en
dago ta.
ERAUSO 0onostiako barra
*<;
gogorra dek. 5ndietatik etorritako ontzia bertan galtzen
ikusi diagu.
A!,-O!I (negarrez) Eta guk itxaso aruntz, zure bost se#eak jana jauna.
PIERRES Onelakorik ez da esaten.
ERAUSO &itekeana dek Pierres.
A!,-O!I "eti etortzeko gaera' Eta gu beti zai' zai. Andre =ari "irgia'
"egira... "egira arren, ez bitez galdu...
ERAUSO 0iranak dirala danok senideak. ("ntxonIiJri) arraitu' arraitu otoitzean
Antxoni, goitik datorkigu dana. /oaze#ak Pierres.
Seigarren eratza
#rauso, Pierres, "ntxoni, Katxala
KA,-A.A (zalapartan
*1+
sartzen dala) E#en naiz aita, e#en naiz Antxoni, eta ez nai
orduko Pierres. !ik ibilli ditudan
**<
burrukak% "ultza arat eta bultza onat
nere ,xi#ista eutsi ezinik, lana nerea etxe atea arra$atzen. 0onosti osoa
karrikak betean ka1erontz dua.
1'
4atorrizkoan Donosti. Barra0 G/21 s.?. 2. Rada, ensenada; barra, acumulacin de arena frente a la
desembocadura de un ro.
1'-
4atorrizkoan zalaparten. /rrata.
11'
4atorrizkoan dituan. /rrata.
&&'
ERAUSO Eta ez den gutxiorako alaba, to% /u ere ba ginjoazan
***
zer gertatzen ote
den edo'
A!,-O!I Onik ez nagusi, ori jakia.
PIERRES Utzi andereoa izketan.
KA,-A.A /ertatu zitekeana. Ontzi eder bat zekarzkien gizonakin itxasoak iruntzitzia
aztarnik utzi gabe.
A!,-O!I Ez litzake lenengoa izango.
KA,-A.A /aur ez du bada iruntziko. aunari eskerrak =ar1 gabarra tzar aundia, a#abi
gazte bikaak, ,xo#in bat, bultzata atera bai da bila eta onuzkero, bertan
bear dute izan, =ar1 gabar arraunak beere ez dira ta #otzak.
PIERRES .uzeak eta zokonak
**@
beti, karra$e%
KA,-A.A Eta itxasoa bare2bare egonik =ar1 atzetik ka1ean zegozten barku, gabar,
1ola
**)
, traera eta batel guztiak atera dira.
PIERRES 0onostia beti 0onosti.
KA,-A.A "eti altxia. /aurko gertaera
**>
larriak ere ez du lotan aurkitu. Ez dakit ontzia
lurreratuko duten doi2doi itxasoan iraun2eziik bezela. 5kus dorretik
nabaitu degun gizonak bai ordea, ez da ior itoko.
ERAUSO Orrela izango al den alaba%
111
4atorrizkoan ginAoagan. /rrata
112
2orrela esaten $# sakonak egileak. A#rrerago errepikatzen $#. G/2n sakon (itzaren al$aera
mo$#an agertzen $a zokon.
11&
>tsasontzi mota bat $a (a#1 arra#nean le(iatzeko ontzi arina.
114
4atorrizkoan gerta. .ab#r$#ra. *ertaera (itzaren al$aera $a gerta G/2n.
&&1
KA,-A.A 5zango dan bezela. Urruti edo gabar izan ba zan' /aldua nai ta nai ez.
"ai, ikusi degun bezela, batera ta bestera iraulka, larri... 5txas dorre gizonak
dio kila
**:
duela $urrukatua
**3
.
ERAUSO Itxura din.
(Ckus dorre deyak, ?onostiko
**K
kanpai danak)
KA,-A.A 0onostiko
**;
kan$ai denak altxa ditu. !i nere ,xi#istak lertzeko zorian
ka1era jatxi nauela... Eta an, arritzekoa% Ordurako gertu zeukaten =ar1
itxasora egiteko.
PIERRES Ez ditugu nolanaikoak gure itxas gizonak%
KA,-A.A Onuzkero aurrez aurre eriotza nabaitzen zuten doakabeak $ozak zoratzen
jarri dituzte.
A!,-O!I Kan$a1ak ez dira bada ixiltzen.
PIERRES Eta zu ere ez' Karra$e% .enago il%
ERAUSO !ongoak ote ditinan edo' Ikurria ez al dezute ikusi?
KA,-A.A 0onostiko
**?
ikurria dara#ana bao'
ERAUSO "eraz donostiarrak ditun.
KA,-A.A Ongi dakizu aita, donostiarrak ez diran ontzi askok gure ikurria
darabilkitela
*@<
.
A!,-O!I 0eun =ari "irgia. Ene, nere biotzaren de1ak.
115
G/21 s.?. Quilla de barco. Hiztegi honetan gila eta kila, bi formak agertzen dira. Euskara batuan gila da.
116
G/21 s.?. O. Bestrozar1 p#l?erizar1 $estr#irC $es(acer.
11!
4atorrizkoan Donosti.
11
4atorrizkoan Donosti. /rgatiboa.
11-
4atorrizkoan Donosti.
12'
4atorrizkoan darabalkitela. /rrata.
&&2
PIERRES Ergelkeriak'
ERAUSO /oaze#ak Pierres, goaze#an alaba. Ezin egon natzaizute argiro dana jakin
artean, dana ikusi artean goazen ka1era6 gure Antxonik azaltzen duan
kezka
*@*
danok buruan dabilkigu eta. 5zan bai liteke% Antxoni, zuk otoitz.
Ona zera ta 0eun =ar1 "irgiak zure otoitz sutsua entzungo du.
(#rauso, Pierres ta Katxala joatera egiten dute)
KA,-A.A "ai Antxoni, otoitz.
(Crurak sartuko dira)
Zazpigarren eratza
"ntxoni bakarrik
A!,-O!I Kezka' Kezka' nik altxa detan kezka andereoak zekarkien berarekin.
Ez al det bada nik ongi ezagutzen? "a ez ba da, nagusia danera jarri na1ean
etorria da. .egorra iritxi artean ez bai dago txalo jotzerik? Eta itxasoarekin
txantxa gutxi. Erauso se#eren bat izan liteke. Eta zergatik ez? !agusiai
*@@
bururatu za1ona da. Auxen gogorra izango litzake urtietan zai egon
urrutietatik nozbait bertaratu ta galdu bearra begietan ja1oterria daukatela.
!agusia ilko litzake% 0eun =ar1 "irgia, ez onelakorik arren% (kanpayak
ixilduko dira) ("ntxoni belaunikatua) Eta litekeana% .itekeana% 'A#a% &eruko
izar disdia
*@)
' 0onostiarrak izanik askotan zure oetan ikusi dituzu, beren
biotz #aitasun sutsua zuri azaltzen, zuri aintza gogoz egin na1ean. "egira
arren bada, zaindu itzazu. Itxasua beere asetzen ez dan suge errain gabeak
ez ditzala iruntzi' Iruntzi betiko. Se#eak dituzu, ez aztu'
Zortzigarren eratza
121
4atorrizkoan keska. 9erba (a# s*rekin i$azten $# normalean. G/2n keska al$aera agertzen $a.
122
Nagusiari. .ab#r$#ra $eklinabi$ean.
12&
Alternantzia $#g# (itz (onetan s eta zren artean.
&&&
"ntxoni eta Pierres
PIERRES (pozik) "aan zer ari zera or Antxoni, belauniko negarrez zoriona gurekin
daukagunean? ("ntxoni, Pierres lagundurik, altxako da) Kan$a1ak oraindik
belarrietan dauzkatsu' ala? Antxoni #alko, #alko' #alko. (kanpayan
otsean)
A!,-O!I 5re zorakeri orretan berri ona dakarkik noski.
PIERRES Ezin obea Antxoni. Ka1ean zoraturik dauzkatsu itotzeko zorian etsita
arestean zeuden gizonak. A#abi sasoiko gizonak. /ure =ar1%
A!,-O!I Eskarrik asko bai, gaetik bao, 0eun a#a "irgia. "ai, esker aunitz% Eta iri
ere bai. &ein ona aizen Pierres6 orain ere danak utzi ta laxterka etorri aiz neri
lasaitasuna ekartzera.
PIERRES Eta zuk xinistu txoro $urrukatu orrek'
A!,-O!I "a zekiat ortara etorri aizela.
PIERRES Asko da dakizuna orretaz nonbait, nortzuk diran gaur itxasoari kendutakoak
galdetzen ez dezu.
A!,-O!I 5k esan bear ukan.
PIERRES Ori da orain nerea ekatza
*@>
, bejoindezula.
A!,-O!I ,ira% ,ira% "erriketa gutxi eta esan nortzuk ditukan, 0onostiarrak?
PIERRES Ontziak S. "artolo#e izena dara#a.
124
Akatsa (itza (orrela i$azten $#. G/2n akets eta aketz agertzen $ira. Agian %orma (a#etatik
eratorria $a bere ekatz (ori.
&&4
A!,-O!I S. "artolo#e? Orduan Erauso ontzia dek. !or dek etorria? !or? Esan
Pierres' Esan arren%
PIERRES Usten
*@:
ba didazu, zure buru nasketa orretan'
A!,-O!I Ene Pierres, esan% !agusiaren se#eren bat ez dek bada izango.
PIERRES 5on' e#aku#ea, 5on6 zure kuttun2kuttuna.
A!,-O!I 5on' Ene 5on' !ik besoetan era#ana, nik azia' &oratzeko dek% Egia
diok bao Pierres?
PIERRES Ez det nik gezurrik esaten.
A!,-O!I "a zekiat Pierres6 ainbesteraoko $oza dek nerea, zer esaten diatan etzekiat.
PIERRES Antxoni gaxoa% Ez da arritzekoa 5on da bada. 5on oak lurrean jarri
orduko zoraturik nagusia ta andereoa laztandu
*@3
ta zutaz Antxoni galdetu
duana. /ero ni ere, ni Pierres, besakartu
*@4
nauela.
A!,-O!I Ez dek Antxoniz aztu% 'Eta nolakoa etorri dek? /azte egoki lerdena joan
ukanean.
PIERRES aun egokia etorri dezu
*@;
.
A!,-O!I 0onosti osoan onuzkero zabaldu dek Erauso on etorria dekala.
PIERRES Urrez josia etorri dala ere bai.
A!,-O!I Eta ala izango dek. 0iotenez, erri
*@?
a1etan, lur a1etan urrea e#en
$erretxikoa bezin ugari o#en dek.
125
usten. sSz.
126
G/21 s.?. 1. Acariciar, abrazar, besar. 2. (H). Unir(se), abrazar(se), juntar(se)
12!
Besarkaturen al$aera 8G/2n agertzen $a:.
12
6#ka al$aera biltzailea.
12-
4atorrizkoan errir. /rrata.
&&5
PIERRES a' ja.. ja' Perretxikoa beaz
*)<
' Ernialde ezin ukatu.
A!,-O!I Ez diat nik ukatzen. 5re burua ez lakoa ditek nere erritarrek
*)*
, adizkide.
PIERRES Ez beintzat asarretu, ez da gaur ortarako eguna. Urrea ekarri ba du obe% Ongi
etorriko zakio Erauso etxeari, eta guri ere bai, Antxoni, AuAa% !ork guri?
A!,-O!I Onuzkero, 0onostiko
*)@
sendi altxien batzuek alaba Erauso etxean sartzeko
a#etsa egin ditek.
PIERRES E#aku#eak beti ezkontza buruan... Eta' /ai onetan' /aur ,xo#in
nagusia agurtzera bakarrik etorri ez dala iruitu
*))
zait.
A!,-O!I /aur? As$aldi gizona Katxala na1ean zebilkik.
PIERRES !ork esanda dakizu?
A!,-O!I !ere begiak. !aiz ez uzte
*)>
, lausoa aiz Pierres, aitz
*):
lausoa.
PIERRES Ala izango da, karra$e%
A!,-O!I Eta nagusiari etziok esan bearrik ,xo#ien na1a ongi artzen dikala. Kristau
ona, gizon egokia, ongi azia, langillea, aberatza, oso aberatza
*)3
'
Bederatzigarren eratza
Pierres, "ntxoni eta Katxala
KA,-A.A Orra gure etxeko $atxara% "ereala 0onosti osoa e#en degu eta'
1&'
Beraz. .ab#rtzapen (a# erabiliko $# normalean. G/2n agertzen $a.
1&1
4atorrizkoan erreitarrak. /rrata eta ergatibo %alta $it#g#.
1&2
4atorrizkoan Donosti.
1&&
Iruditu. 2a# erabiliko $# normalean. G/2n al$aera (a# agertzen $a.
1&4
uste. sSz.
1&5
Hagitz. .ab#rtzapen (a# ere o(ikoa $a berarengan. G/2n ere agertzen $a al$aera (a#.
1&6
2orrela i$atziko $# normalean aberats1 zrekin 8Bonostiako e#skara:.
&&6
A!,-O!I Asketsi andereo, ain da gaur gertatzen zaiguna burua nastutzekoa.
KA,-A.A Egia6 zure otoitz beroak ekarri digute 5on. &utaz Antxoni bereala galdetu du.
A!,-O!I Pierresek esan dit' !ere 5on%
KA,-A.A /orriak ikusi dituzte... &er esana ba dakarte ain gogor astindu dituen
zoritxarraz.
PIERRES 0onostiara dagozte ordea, andereo, beren erri atsegiean.
KA,-A.A Eta ontzia ere' Ka1ean oso2osorik. Arrigarria%
A!,-O!I &eru2a#ak ez ditu e#aitzak erdizka egiten' Eskerrak berriz ere. 5k e#an
dizkiok Pierres?
PIERRES &uk baon lenago. Kontra% "ere etxean gaera. &er uste duzu atso arroa ez
beztena, zu bakarrik zerala ona?
A!,-O!I 5 baan obea beintzat bai'
KA,-A.A Ez orain alkarri erasoan asi, utzi beste baterako... Eta orra ni ere, $lanto%
&uek berelaxen
*)4
' Esan dezuna Antxoni, gaur gure buruak joanak.
PIERRES /ure andereoari burua joan? Orratik
*);
' -inistu ere, karra$e%
KA,-A.A &uk egin bear dezu Pierres ain arrigarri aungoikoak biurtu dizkigunen
arrera Era8u9so etxean bear bezela tajutu.
PIERRES Ez kezkik izan andereo%
KA,-A.A .enengo altxata dauzkatzun edarietatik onenak aterako dituzu.
1&!
9ere(ala,e.
1&
4atorrizkoan orretik. 9a$ir#$i sistematikoki erabiltzen $#ela mo$# (onetan (itz (a#.
&&!
PIERRES ,xuri egingo dute
*)?
'
KA,-A.A Ortarako dituzu. Eskaratzean berriz, jai egunetan ezartzen dan zagia.
,rinidade karrikan gaur orrela da ta.
A!,-O!I 0antza ta zala$arta ugari izango degu.
PIERRES !oski% /aur gabean ez da lorik. &er naiko zenduke, zure begira#enaz
danok #utu egotea? Erregia ba ziake'
KA,-A.A "erriz?
PIERRES Asketsi andereo.
KA,-A.A &ure edari o1ekin zerbait egokia /raxinean
*><
edo' balitz.
PIERRES 5zango da, andereo6 ni naiz Pierres.
A!,-O!I !orbait' Orra'
KA,-A.A Eta aguro etorri, ni kezketan eduki gabe. 5on eta bere neke lagunak 0eun
A#a "irgiaren oetara eskerrak e#atera joateko as#oan gelditu dira ta'
Onuzkero laxter ditugu e#en.
PIERRES Ez ni bezin, andereo. (Pierres joango da)
A!,-O!I !ere 5on, beti kristau zuzena.
KA,-A.A &ure eginkizuna berriz, Antxoni, a$ain a$ain jantzi ta #alladi
*>*
buruan,
zure on zai egotea. Ain #aite zaitu, ikusi zaitzala bere etxean sartu orduko6
1&-
2arrit#ta gerat#ko $ira1 a#rpegia z#rit#ko zaie.
14'
Gra,ireneanC Gra,iren $en$an.
141
G/21 s.?. maila$i0 Escalera; grada. v. mailatsu, eskailera
&&
zure ongi etorria izan dezala sarreran, agian zure joan2agur ta#ala artu zuen
lekutik.
A!,-O!I Eskarrikasko ta eskarrikasko andereo, zein onak zeraten Erausotarrak eta
zein alegiean ondoan daukazutenen biotzean sortu ditezken zaletasunai
beg8i9ratzen dakizute
*>@
. Ene on joan zanean egin nion agur sa#ia,
biotzean altxia eduki det sa#intasun ori oraindao (negar dagi)
KA,-A.A Antxoni gaxoa% /aur $arra, zorion alaitasuna da gurekin.
A!,-O!I (joanaz) Egia' Egia' Andereo.
("ntxoni joango da)
Amargarren eratza
Katxala bakarrik, gero Txomin
KA,-A.A /ure Antxoni gaxoa% &er ez ote du egin onen alde% 5on% Au da jauna etorri
zaiguna% Ez, neba ez, aita neretzat egokiagoa litzake. Egokia bai, jaun egokia,
naiz beltza, agitz beltza' !onbait datorren lurretan eguzkia ez da txantxa,
berarekin ekarri dituen bi txi#u antzeko #utikoek
*>)
ere azaltzen dutena.
O1etxek itxurakoak% /axoak% Onelakoak izango dira ango danak, errex
#endean artzekoak.
,-O=I! (sartzen dala+ "akarrik Katxala?
KA,-A.A Orain zurekin ,xo#in, eta esker aunitz gurekin gaur egin dezunagatik.
,-O=I! !ere egin bearra, besterik ez. .arri ta larri laguntza eskatzen duen ontzia
itxasoak iruntzi dezala ezin utzi liteke.
KA,-A.A Ala da% Egia diozuna, danok senideak bai gera.
142
4atorrizkoan dizteken zaletusanai begratzen diakizute. /rratak.
14&
4atorrizkoan mutikokuak.
&&-
,-O=I! Eratu dana, Erauso on zala ontzi aretan, ez nik eta ez iork zekiena.
Utzean
*>>
egon da, gaur negar egun ta#ala ez izatea.
KA,-A.A aunari eskerrak, ,xo#in, bestera da6 alai $ozik izateko eguna. "uruan i1a
ezin eutsi det gertatua. Ain da aundia%
,-O=I! Egia, ala da. /aur 0onostian ez nolanaiko jaia.
KA,-A.A !oski ba1etz, jai aundietakoa eta gure etxean berriz'
,-O=I! Eta nik joan bearra dizut Katxala.
KA,-A.A oan? "a zuazela? !ora ,xo#in?
,-O=I! /etarira, nere eginkizunetara. E#en naiko ostetza
*>:
ba dakazute ni gabe.
KA,-A.A &uretzako beti lekua, eta leku autua, Erauso etxean izaten da.
,-O=I! "a dakit Katxala, obe det bao e#endik egun batzuetara etorri lasai ta
atseden
*>3
danok zaudeztela. Eta orduan zure ba1etza eska etorriko natzaizu.
KA,-A.A !ere ba1etza? &eratarako?
,-O=I! As$aldian buruan eta biotzean dabilkit zu, Katxala, nere e#azte egiteko
zaletasuna.
KA,-A.A Eene%
,-O=I! &ure aitak ontzaz
*>4
e#aten du.
144
hutsean. sSz.
145
4atorrizkoan oztetza. z i$azten $# berba (a#. Gogorat# le(en orrial$eko ozte (itza.
146
4atorrizkoan atzeden.9erriro zz.
14!
4atorrizkoan ontaz. Bonostian ontzat ontzaz esaten $a. /rrata.
&4'
KA,-A.A Eguna aukeratu dezuna ,xo#in. "uruak nasturik
*>;
dauzkagun eguna.
,-O=I! Ez det nik aukeratu, onela gertatu da' !oiz nai dezu etortzea?
KA,-A.A !ai dezunean, beti etortzen zeran bezela.
,-O=I! (Katxalari eskuan mu eginda
*2+
) Agur Katxala.
KA,-A.A Agur ,xo#in.
(Txomin joaten da)
Amaikagarren eratza
Katxala bakarrik, gero Pierres
KA,-A.A /aurko arratsaldea
*:<
orratik ez da aztutzekoa. Eta azkenian ,xo#inen
ateraldia% Ez dago burutik ondo. !i ezagutzen nauen bezela ezagututa'
ezkontza aitatu? "a' ba' gero, ez dakit zer izango dan, orain bao, orain
aske nai det izan, aske Katxala. Eta ene aitak, ongi artu duala. !ik ez ordea,
ta nere eginkizuna da' Eginkizuna? Ez det onetan burua jarri nai ere'
Pierres buruan kolineta
*0*
aundi bat eta eskuetan, besoan saskia, edariak eta ontziakin
PIERRES Pierres txoriburua, zerbait da oraindik 0onostian, andereo, auAa ni%
KA,-A.A !ondik nolaz dakarkizu kolineta tantail ori?
PIERRES A' a' ori. Pierresek jakin du zein ate jo.
KA,-A.A Ez al dezu itxusikerien bat
*:@
egin.
14
4atorrizkoan test#an nastuak $akar eta z#zenketan nasturik. 2orrelakoetan z#zenketaren al$e egin
$#g# g#re test#an.
14-
4atorrizkoan mi egida. /rrata bigarrenean.
15'
4atorizkoan arratzaldea. z*z i$atzitakoa.
151
G/21 s.?. nombre $e #n pastel $e almen$ras.
152
4atorrizkoan it)usikerienbat. Bena lot#ta agertzen $a.
&41
PIERRES Ez, Pierresek ez du beere itxusikeririk egingo Erauso etxearentzat.
KA,-A.A Ongi Pierres, ongi. (biak ontziak ipiiaz)
PIERRES !oski ongi andereo. /aur 5bero jaunaren ja1oteguna, ortaz jai aundia bere
etxean eta a$aria ez txikia.
KA,-A.A Eta zer orrekin? !ik jakin nai detana nundik dezun kolineta.
PIERRES /raxinetik. 5bero jaunaren a$arirako egia eta Pierresek bereganatua.
KA,-A.A Ez al dezu eskatu?
PIERRES "ai zera, onelakorik%
KA,-A.A Ez dakit ba.
PIERRES "akarrik dendan sartu naizenean saltzalleari esan diot zein egoki litzaken
kolineta ura (#ai baten gaean zegoan+ guretzat ta 5bero jauna, an bai
zegoan, aurreratu ta esan du. #raman zak, Pierres eraman, nere zorionarekin
#rauso jaunari. Aundiak aundiro.
KA,-A.A Eta ez da eskatzea egin dezuna?
PIERRES &er izan bear du. Eskerrak eta esker aundiak e#an kolineta buruan artu ta
arro2arro, aidean etorri naiz andereo.
KA,-A.A Ori bai, sinistekoa, zure arrokeria.
PIERRES "a dezaketalako
*:)
' eta orain betoz nai dutenak.
KA,-A.A &agia, ezkaratzean i$ii dezu?
15&
4atorrizkoan test#an nezakelako $ago eta z#zenketan dezaketalako.
&42
PIERRES Ez, gertu daukat bao.
KA,-A.A Ortaz Pierres, nere bi itz entzun.
PIERRES !ai dituzunak andereo.
KA,-A.A Ez al zaizu beere bururatu itxas aruntz eguzkiak lenengo argitzen dituen
lurrak ezagutzea?
PIERRES Ez orixen' ez, karra$e% Eundo
*:>
% "aztar edertxua da /ure 0onostia
(abestuaz) aungoikoak guretzako egia' aita go1enak bezela. /ure 0onosti
zoragarri% .udi osoan beste 0onostirik ez da.
KA,-A.A Eta zer esango zenduke Erauso Katxala lur urruti o1ek ezagutzeko na1ak
batzuen2batzuetan kezkatzen ba du?
PIERRES /ure andereoak onelako kezka txoroak? &era' -inistu ere.
KA,-A.A "ai bada. Pierres, &ergatik ez det nik nere nebak egin dutena egin bear?
PIERRES &ergatik' zergatik' e#aku#ea zeralako' ori beintzat.
KA,-A.A Eta zer? Ain gutxian naukazu gizase#e askok egiten dutena egiteko ez
naizela?
PIERRES ,a' ta' ta' /izonezko ge1enak egiten dutena bao ge1ago egin
zendukela andereo ba dakigu kontra% E#aku#ea zera ordea, e#aku#ea,
eta ez da ori e#aku#earen bidea'
KA,-A.A E#aku#ea, e#aku#ea, e#aku#ea naizela ba dakit zuk ainbeste aldiz esan
gabe. Entzun ordea Pierres, e#aku#e onek lur urruti o1ek ikusiko dizkitzu
(karrikatik ibilli-dey-ojuak, oste otsa entzungo da+. !ik ere nere errian onelako
ongi etorria irabazi bear det. /oazen orain.
154
.ab#r$#ra eta egundoren al$aera. 9ere o(iko %orma $a (a#1 a#rrerago errepikat#ko $#.
&4&
(Katxala ta Pierres joaten dira antzokia ior gabe gelditzen dala)
Amabigarren eratza
(karrikan berriz ere oste otsa)
"A,&UEK /ora on Erauso' gora.
"ES,EAK /ora' /ora' a' a'
"A,EK /ora donostiar bikaak
0A!OK /ora' a' a'
Txistuak L"gur jaunakM asiko du, osteak abesten duala %ero antzokian sartuko dira Lenengo Lau
andereo, aberats egoki jantziak dantza egokia egiteko eran
!igarren #rauso Fon, "ntxoni besotik dakarrela
Crugarren #rauso Martin jauna, Katxala besotik
Laugarren ?anen atzetik Pierres kiuka bi eskuetatik bi azteka mutiko dakarzkiela
Hstea atean eta barruan eragozpenik egin gabe
?anok ixiltzen dira ta Fonek
O! &oraturik naukazute, donostiar nere2nereak. 5tz berexiren bat naiko nuke
zuei nere ezker
*::
sutsua azaltzeko. Ez datorkit besterik bao. Eskarrikasko,
eskarrik kasko
*:3
ta eskarrikasko. /ora 0onostia%
0A!OK /ora% 'a 'a
Lau dantzari andereoak erdira atera eta dantza egiteko gertu !atek txalo jo ta txistua dantz
*0K
eresi
autu ederra jotzen asiko da Lau andereoak dantza egingo dute ta bukatu baan lenago Napia geldi
geldi jatxiko da Lenengo zatiaren bukaera
155
esker. sSz.
156
9i lerroren artean $ago (itz (a# Aatorrizkoan eta eskarrik kasko i$atziz banat# $#.
15!
gauz (itzarekin egiten $en bezalako berranalisia izan $aiteke0 dantza x dantz.
&44
&45
%igarren zatia
"34
?onostiko
*0+
itxas ertzean, antzia lekaime konbentu
*,1
eder aundian itz-gela "urrez-aurre burni lan
egokian egindako atea, arri zutun ederraz inguratua
*,*
, nabaitzen
*,(
dan zabaltza
*,-
itxiko du Ctz-
gelan treznak
*,2
dagokiotenak
Lenengo eratza
#rauso jauna eta Pierres
ERAUSO (asarre) "etikoa% &er de#ontre ari ditukan #oja ergel abek gu etortzen
gaitukanean jakin naiko nikek.
PIERRES Aundiak aundiro' ,a Erauso jauna bai. &era, bear bezela zure aurrean
agertu nai dute.
ERAUSO Ez natxiok ni txantxetako eta nere onetatik ateratzeko gutxi oso gutxia bear
diat oraintxen.
PIERRES Ez da ainbesterao izango.
ERAUSO Ez, ire barea ba nikek7 aundi ederra bear dik izan.
PIERRES "egira nagusi, nerekin ongi dagi nere bareak, ixilik eta geldirik ez det beere
nabaitu.
ERAUSO "ejondeikala% &erbaiteagatik ain #otela aiz.
15
4atorrizkoan eratza $akar. 9aina errata $a1 zatia $agokiolako (emen1 eta ez eratza. Antzezlanak (ir#
zati $a#zka eta (aien barr#an $agozkien eratzak.
15-
4atorrizkoan Donosti.
16'
4atorrizkoan conventu1 azpimarrat#ta agertzen $a. krista# (itzarekin bezala1 (onekin ere alternantzia
$a#kag# c eta kren artean 8ik#s 12!. o(arra:.
161
4atorrizkoan ingurutua.
162
4atorrizkoan nabaitzan.
16&
G/21 s.?. 2. (Dv A). Terrado, azotea. "Terrasse" Dv. "Solera, sobrado de una casa"
164
tresnak. sSz. G/2n agertzen $a al$aera mo$#an.
&46
PIERRES "a' ba' ba' /aurko
*3:
zure asarrea jauna, nere ta #oja danen bareak
ez dakar.
ERAUSO &erk bada? 5a ni neronek
*33
ez bezela ezagutzen dekala uste dekan, txoroa
ez beztena%
PIERRES Ori ere batzuetan oi da, eta oraingo zure asarrea, zai egote onen as$ertze
ondoren, andereoa etxera era#atea ba zenduke' Ajola gutxi gaerakoz%
ERAUSO Egia Pierres, ala dek. !ere Katxala gabe ezin nauk bizi. Ezin etsi diat.
&ergatik ,xo#iekin ez dik ezkondu bear? &er ekats
*34
arkitzen ziok?
PIERRES Ez du zure alabak ,xo#ingan ekatzik aurkitzen, gertatzen dana, gure
andereoa bakarra dala, gaerako e#aku#eak ez lakoa, nere ustez, gaerako
e#aku#een
*3;
gaetik dagolako.
ERAUSO ,o% ,a edertasun o1ek e#en itzalean estaltzeko?
PIERRES aungoikoarentzat onena bear du izan6 kristaba ta jauna izanik aitortuko
dezu noski ta' asketsi nagusia, baan, etzenduen zeorrek gure andereoa
konbentura
*3?
sartzera beartu?
ERAUSO "eartu' "eartu' 5txas aruntz joateko a#etsak utzi ta ,xo#in naiko
nikelakoan. !ere Katxala #aitea% A1 Pierres, askotan nere buruarekin
izketan, kezketan, ez bear aziera e#an ziokagula uste diat. Ez a#ik eta ez
zegokion e#aku#erik gero bost #utiko, bost #utiko artean bera bakarrik
neskatilla. i Pierres, ni aita, danok gizonezkoak, seigarren #utikoa egin
diagu.
PIERRES O% !agusi% Ez onetaz kezkik izan% Ez al det bada nik ikusi, gaxuen oi
*4<
ondoan, beartzuen
*4*
etxietan u#etxuakin, #aitetsu egiten eta bigun
165
4atorrizkoan *aurkio. /rrata.
166
4atorrizkoan nerenek. /rrata.
16!
akats berbaren al$aera.
16
4atorrizkoan emakuen. /rrata.
16-
4atorrizkoan konventura azpimarrat#ta 8(a# ere:. 2emen$ik a#rrera krekin eta ?rekin i$atziko $#
(itz (a#.
1!'
G(e.
1!1
beartsuen. sSz.
&4!
izketan? /izonak ez dakigu besten biotzean ain legun sartzen. Aundia da
gure andereoa eta konbentuan edo karrikan Erauso izenari eusten jakingo
du.
ERAUSO Ez diat nik ain garbi ikusten ire itzak altxa ta $oztutzen ba ziatek ere.
Bigarren eratza
#rauso, Pierres eta Katxala
KA,-A.A (moja jantzian) Ene aita, zenbaterao $oztutzen nauen zure etorrerak.
ERAUSO Ene alaba #aitea% (alkar laztanduko dira)
KA,-A.A Eta zu, ene Pierres, ain #aiz etortzen zatzaidana, ongi etorria beti.
PIERRES Eskarrikasko andereo (#karri ta lurrean zeukan makil-sorta jasoaz). !un naiko
zenduke #akil sorta au ustea
*4@
?
KA,-A.A "erriz ere eskarrik asko Pierres ain bereala nik eskatua ekarri diazulako.
PIERRES Al izan detan bezin laxter. /ure andereoari? 5largia ere eskatuko baluke.
KA,-A.A "a dakit Pierres. "eraz, utzi sorta ori #utikoen ikastolan, ba dakizu nun dan.
PIERRES (burni atea idekitzea egiaz) E#endik joan ninteke?
KA,-A.A "ai, bai. !ai dezun bezela (Pierres joango da atea zerbait idekia utzita) Ene aita
laztana% "a zenekike ain nere gogoan zauden beti. Etxean nintzanian bao
oraindik ge1ago #aite zaitudala deritzat.
ERAUSO Katxala nerea% !i ere irekin natxion beti, etxe baztar danetan ikusten aut.
5kusi' ikusi, a#etsak nereak bereala utsean gelditzen ditun. Pozik ago e#en?
1!2
uztea. sSz.
&4
KA,-A.A Pozik' $ozik, e#en bear bai det alegiean, buru2belarri e#engo izatea
arra$atu eziik dijoazkit egunak.
ERAUSO Alaba gaxoa% Ortaz zalla den, artu denan biziera.
KA,-A.A "atzuetan bai, ez bai da errexa besteren na1era ibilli bearra beti. Askotan
gaera ergelkeriak e#aten dutenak dirade agindu o1ek. Alakoetan
zentsunak
*4)
itxi ta' aurrera. &erua ederra da%
ERAUSO Ederra ta ederra bear ain izan alaba, ez den ordea usteko konbentuan
bakarrik irabazi dezakenala? 5re etxean etxekoandre, ire senar eta ire
aurtxoak, zeru
*4>
orren bidean era#anaz.
KA,-A.A ,xo#in nerea egiaz. Kristau zuzena, ongi azia, jaun altxia, langillea. (au
dana erdi parrez) Ori da?
ERAUSO 0an bezela, ez diat uste gaizki egingo ukenala.
KA,-A.A Eta zure Katxalak, zure #aitetasuna aita, zure biotza baizik nai ez ba du?
ERAUSO ,a' ta' O1ek burutazio txoroak baizik ez ditun.
KA,-A.A Orra, zein ezerezian jotzen duen nere aita #aiteak nere #aitasuna
(txantxetan)
Yrugarren eratza
#rauso Katxala eta Fule-gotzaina
U.E ALe =aria' (#rauso eta Katxalak eskuan mu egingo diote+
"I5AK /ratia2$lena
1!&
zentzunak. tsStz.
1!4
4atorrizkoan zuru. /rrata.
&4-
U.E .uzaroan egon zera neba zure alaba ikustera etorri gabe. Kezketan eduki
gaituzu, bai bera ta bai ni.
ERAUSO "ata ta bestea dirala, egunak aidean joaten dituzu arreba, ta gaera egia
esateko, ezin jarri naiz nere Katxala lotura estu onetan ikustera.
U.E !ai duelako neba, nai duelako, e#en gaerako #ojak bezelaxen (Katxalari+
A' ta' !oren bai#enarekin jatxi zera onerat, nerearekin ez, Katerie sorea.
KA,-A.A Asketsi gure gotzaina. Ene aitaren kur$illa atean geldi ikusi det eta al izan
detan laxterrena jatxi natzakio, bai#ena eskatu bear zala arrunt aztuta.
U.E Ongi da. Orain Katerie sorea bi itz egin bear bai ditut zure aitarekin, zoaz
zure eginkizunetara.
KA,-A.A Agindu, gotzaina gurea. (Katxala joango da+
Laugarren eratza
Nabaltzan Katxala, mutikoak, Pierres eta gero Fule ta #rauso jauna #z dira ikusiko, entzun bao
#rauso ta Fule (gotzaina)
ERAUSO Katxala gaxoa% Ez orrela oituba.
U.E -inistu =artin neba, zirtzilkeri itxura abetan ibilli bearra zalla zait egiaz,
agindua dago ordea ta onela bear du izan lekai#e zuzen a$alak izan
gaitezen. &ure alaba gure Katxalarekin zallago zait oraindik, ni Erauso
izanik, ba dakit eta zein odolean dara#agun
*4:
aske na1a.
ERAUSO Orduan arreba e#en ainbeste urtean.
U.E &erua ederra da =artin.
1!5
4atorrizkoan daramigun. /rrata.
&5'
ERAUSO Ori bera esan dit nere Katxalak. &uen burruka de1a da?
U.E 5n$ernuakin darabilkigun burruka de1a.
ERAUSO Eta uste dezu, ule arreba, nere Katxalak gogorkeri abetan etsiko duela?
U.E Ez dakit bada7 Ona, zuzena, burutsua, langillea, artezia
*43
' doai aundiak
a$aintzen dute zure alaba.
ERAUSO /e1egi, de#ontre% &uen artean izateko, zuen txatxukeriak era#ateko.
U.E Eskarrikasko =artin neba, entzun bao, danak ez dira txatxukeriak gure
artean, entzun.
Nabaltzara ematen duen atea zabaldu ta mutikoen abesa-abestia
*KK
entzungo da
=U,IKOAK aungoikoak guretzako egia
Aita go1enak bezela
"ertan izan gaitezen
Senide onen antzera
Alkar #aite gerala
"iotzez'
ERAUSO Eta? &er da ori?
U.E Ori, neba, gu lekai#e, gu lekai#e aben txatxukeri bat dezu, zure alabak ezin
obetoago betetzen dizun txatxukeria.
ERAUSO Asketsi arreba, nik esandako itz ez egokia eta arren #utiko o1ek lekai#e
konbentuan zer dagiten esan.
U.E (atea itxita exeriaz) "etikoa izan dezu konbentu onetan auzoko aurtxoai
eskola e#atea agitz urruti dira ta ikastolak.
1!6
G/21 s.?. 1. Habilidad, ingenio, astucia.
1!!
.erroa al$atzean le(enengoan abesa2 eta bigarrenean abestia i$atzi $# Aatorrizkoan.
&51
ERAUSO Utsune aundia betetzen dezutena.
U.E /ertatzen da u#etxuentzat bezin urruti ikastol o1ek egiten dirala #util
larrientzat, #util koskorrentzat, neskatillak gurekin jarraitzen dute.
ERAUSO !olaz?
U.E Abentzat, beti lana izaten oi da basarrietan eta ge1enak lenengo aun artzeko
gurekin ikasten dutenarekin bakarrik gelditzen dituzu, oso #otz.
ERAUSO Agitz #otz, egia.
U.E Arazo onetan, guk lekai#eok, zer egin genezakegun edo' as$aldian buruan
nebilkien neba.
ERAUSO Eta? .ekai#eak gai onetan'
U.E &ure alaba, ain burutsua ta trebea su#atu detalarik sa1atzea erabaki dizut.
ERAUSO !ere alabak aurrera egiteko orretan zure antzekoa dezu ule.
U.E Ez dakit nere o noren antzekoa dan lan egokia naiz gaztea izan egiten duala,
ikusia dago6 egunetik egunera ikasle ge1o datoz.
ERAUSO !ere Katxala%
U.E "i ordutxo ilunabarrean edukitzen ditu txintik atera gabe bear dutena egiten.
&eorrek egiaztatuko
*4;
dezu. (Fule altxiaz) !aiko dezu noski'
ERAUSO O bai% Pozik arreba%
(Fulek
*K+
burni atea zabaldu orduko zabaltzan itz otsak)
1!
4atorrizkoan egiaztuko. /rrata.
1!-
4atorrizkoan Julik. /rrata.
&52
KA,-A.A (zabaltzan) "at' bi' iru' lau.
U.E &er dakust, =artin neba? 5kasketa onen berri ez det.
KA,-A.A "at' bi' iru' lau' Onela bildur gabe. Ezker eskua sa1etzean
*;<
'
/ertu zankoak' gertu oetan, lurrera sendo itxekiak' 5a oraingoz'
bat' bi' iru' lau' nik bezela #utikoak.
ERAUSO (txalo joko du) Ondo' ondo alaba. Ori den buruz erakustea' (Fuleri) Ez
dute nolanaiko erakuslea #utiko o1ek.
U.E &uk neba diozunean.
(#rauso eta Fule zabaltzera egiaz)
KA,-A.A "erriz #utikoak, sa1etsean ezker eskua6 zankoak gertu, burua atzera' ta
ekin' ekin bildur gabe, ekin. "at' bi' iru' lau.
PIERRES (zabaltzan) /ure andereoa lakorik iorrez.
(txaloak eta mar-mar aundia)
0e1a au dana antzezkia eratzen duenaren gogora
Bostgarren eratza
Feroma sorea bakarrik Nabaltzan, barruan, zeudenak
ERO=A Ene bada, ene% Ene gure aungoiko aundia, abek dira ikusi bearrak% &ure
etxean, zure zureak dituzun alaba berexien artean.
(zabaltzan berriz ere+
1'
sa!etsean. sSz. 2orrela i$azten $# (itz (a# a#rrerago ere.
&5&
KA,-A.A "at... bi' iru' lau.
PIERRES Abek donostiar #utiko bikaak nagusi.
ERAUSO 5Ikasiko dute' Aurrera #utikoak.
!erriz ere txaloak
ERO=A 5kusita ere ezin xinistu liteke. Au konbentua da, konbentua? /ure esus
ona, gurekin lurrean ba genduke, erusalen ten$luan
*;*
egin zuana berrituko
luke. &earo bat edon bat atez bestera bialduko luke' 0alako Katerie
sorea ori gurekin daukagun ezkero gure izatea oso nastu da.
KA,-A.A (barruan+ Eta orain #utikoak etxera bigar arterao (danok+
Aita gurea, zeruetan zaudena,
zure izena onetsia bedi,
zu ere
*;@
ala betorkigu.
Feroma soreak bultza bategaz atea itxiaz
ERO=A Ori ongi dago, oso ongi, aurretik ordea. Eta gure gotzaina zentzu aundikoa
naiz, iloba bai du, ez du ikusten, ongi zakio. Au da lana sortu zaiguna. /u
geunden eratza ederrean' Ezkutuan a$alki ixillik. /ure jabiaren begietan
gure lan2otoitz egiaz' Eta orain? O' o' Asketsi auna, asketsi eta
argitu arren gure gotzainaren buru nastua.
Seigarren eratza
Feroma sorea eta Pierres
PIERRES ALe =aria.
ERO=A Ene ikaratu nazuna gizontxoa.
11
4atorrizkoan templuan.
12
4atorrizkoan zure. .ab#r$#ra.
&54
PIERRES =ar2#arrean ari zialako eta asketsi, ero#a sorea.
ERO=A Ori ere entzun bear genduen% .otsagabea, ez bezten lotsagabea. !oren
bai#ena dezu ate orretatik ibiltzeko?
PIERRES !erea, Erauso #orro1a izanik.
ERO=A Erauso ta Erauso tarrez le$orao gaude oraintxen. /arai txarrean ezagutu
genituen.
PIERRES "a' ba' ez nik ori xinisten. Pozik asko nere andereo, Erauso andereoa,
zuen artean artu zenduten. /aera gotzaina anderea Erauso dezute.
ERO=A Ori besterik da. /ure gotzaina anderea ona ta altxiarekin $ozik gaude
#ojak. /aztea bao, etorri zaigun atetik joango ba litzake zein lasai
geldituko giakean% Ez dezu zeorrek nabaitzen zein ezegokia dan lekai#e
izateko?
PIERRES !ik ori ez dakit ero#a sorea. !ere a8n9dereoa danerako dala, bai.
ERO=A Altxa, altxa dalako zuen andereo ori%
PIERRES Ez du altxa bearrik6 berez bai da altxia. &uentzako, batzuen batzuentzat
ge1egi agian.
ERO=A &er usteko dezu gaerakoak gerala e#en? Konbentu onetan lekai#e danak
zein bao zein gerade altxiak, sendi oneko alabak.
PIERRES Ez asarretu arren, ero#a sorea, eta entzun. Agian zure eskuetan dago
konbentua bare2bare berriz jartzea.
ERO=A &uk guri egin bear deguna erakutzi
*;)
? Ausardea zurea.
1&
erakutsi. sSz.
&55
PIERRES Ausardea nerea' Ondo6 andereoa zuen ondotik bialtzeko bidea egitea
obetoago
*;>
.
ERO=A "ialdu? &er diozu?
PIERRES Alde askotara izaten da alde#enean
*;:
nai ez deguna bialtzea. ero#a sorea,
nere andereoa ja1otzetik ezagutzen bai det, errez, oso errez, agitz errez,
konbentu atez beste aldera era#atea egin dezakezula deritzat. &ure
txatxukeriakin as$ertzea naikoa.
ERO=A !erea' !erea bakarrik da errua. =orroi ezer2ez bateri entzuna jartzen.
PIERRES Egia' Egia sorea nerea, #orro1a baizik ez naiz, nere nagusia Erauso jauna.
=orroi ezer2ez onek burua le$o gaean dauka ta batzuetan entzutekoak
esaten ba daki. /aizki artuko al zenduke alegia nere andereoak alako
batean esatea !a nua, ez det konbenturik nai
ERO=A A1 olakorik% &ein asnas
*;3
lasai artzea litzake neretzat.
PIERRES &ure eskuetan daukazu bada. !ola? Ez arren asarretu berriz ere esaten ba
dizut. /uk, konbentu barruan ez geranak, zirtzilkeriak deitzen ditugunak
bide ori ekarri dezaketela.
ERO=A Ixo' ixo' .otsagabe, gizon zirtzilla. &u' zu zirtzilla'
PIERRES O' "ai' Ixiltzen naiz, esan bear nuena esan det eta. "a nua, e#en
nagusiak utzi dituen txa$el ta eskukoak artuta. (alki
*)K
batetik artuaz). "este
atetik goaz' Asketsi ero#a sorea, bao ez aztu konbentuan izate atsegia
eta nere nagusiaren zoriona zure eskuetan gelditzen dirala, a#onatxo #aitea%
14
9erriro erabiliko $# a#rrerago.
15
aldamenean (itzaren al$aera. A#rrerago berriro agert#ko $a.
16
arnasa (itzaren al$aera G/2n. /l(#Har1 s.?. respiro1 $escanso.
1!
'ulki. Al$aera lab#rt#a.
&56
ERO=A A#onatxo? A#onatxo? .ekai#eak aungoiko
*;;
aundiaren alabak, alaba
autuak bakarrik gera beti.
PIERRES &aldiak txi#istak egiten ekarriko ditut, ene andereoaren billa' Eta
orduan, orduan bai, ero#a sorea, andereo, da#ia, #ara#a, #arkesa,
$rintzesa
*;?
, erregia nai dezun bezela izentatuko zaitut, &ergatik ez? Pozik
gelditzen zera nere erregia?
ERO=A &oaz e#endik ni oso erotu gabe.
PIERRES "ereala' /aizki esanak asketsi eta' ez aztu Pierresen esana.
ERO=A 5oango zera?
PIERRES "ai. "a nua, ez ordea aztu'
(Pierres joaten da)
Zazpigarren eratza
Feroma sorea ta Fule (%otzaina)
ERO=A Azkenean, Erauso etxeko #orro1a ere lotsagabe gaiztoa. !ere txatxukeriak,
nere ergelkeriak bere andereo laztana as$ertuko o#en dute. Eta ori esan
nere ar$egira
*?<
? 0ijoaztela danak garai onean gu gure lekai#e izate ixil
atsegiean izan gaitezen.
U.E ALe =aria'
ERO=A /ratia $lena.
U.E Ez nuen uste, ero#a sorea, zu e#en arkitzea.
1
4atorrizkoan Jaungoigoiko. /rrata.
1-
4atorrizkoan princesa.
1-'
4atorrizkoan arpeguira.
&5!
ERO=A Etxe guztia altxatzen zuten txalo, gorak, ojuak, de1ak zabaltzatik zetozenak
entzun ditut, lekai#e danak entzun dituzte ta' zertako
*?*
edo zerk
zekarzkien jakin na1ak ekarri naute onera, ene gotzaina.
U.E Ortaz ikusi dezu nere illoba ez$atea ibiltzen berexia dala. Ene nebak esan
du, gizonezkoak ere gutxi ain egoki dakitenak.
ERO=A Eta gure gotzaina, Erauso jaunaren itzak aidetuta, konbentuan edonun
zegoan zearo atsenduta
*?@
'
U.E (apalki+ Eta ori izan litekeana. Agian ene nebaren txalo sutsuak nereak ge1egian
altxa dituzte. Aitortzen det oso berotu naizela.
ERO=A Aitortze orretan agertzen zera beti bezela gure gotzaina autua.
U.E Egia, egia bear da beti aitortu. /e1egizko eskanbila
*?)
sortu degu nonbait,
gaizki ni gotzaina izanik gaera. !ere iloba ori ain da sutsua% Ez da
arritzekoa nere neba, bere ori gabe ezin etsi izatea.
ERO=A Era#an beza zorionean% Orixen genduke onena, gotzaina gurea.
U.E !ere illoba ona ta trebea dezu ero#a sorea.
ERO=A "atez ere esku2lanean' Atzo bere utsean egon zan =ad1 soreari begia ez
ustutzea.
U.E Ene'
ERO=A "ai ba, utsean. Ez dio ezer2ezeri begiratzen buruan zerbait jartzen
za1onean' !onbait as$ertu zan orratzak erabiltzen da' an duaz aidean%
Eta egunero ba degu zerbait, ni ere aidean nauka bere izate bizi orrekin.
1-1
4atorrizkoan zertak. /rrata.
1-2
G/21 s.?. 1. Olvidar(se).
1-&
>skanbila (itzaren al$aera. G/2an agertzen $a.
&5
U.E 0anerako danik ez da sorea eta ikastolan lan egokia dagiela ezin ukatu liteke6
egunetik egunera #utiko ge1ago datozte.
ERO=A 5ork ez du ori ukatzen, #utikoak zoratzen dauzka
*?>
, ortarako sortzen
dituen nabar#enkeriak ordea, gaurkoa, ez dira konbentuari dagozkionak,
iolaz ez. &ure illoba dezu ta ez dezu ikusten, /otzaina anderea.
/udategietan gizonezkoen artean ez$ata2jokoak ongi6 e#en lekai#e
konbentuan
*?:
' itxurik ez du.
Zortzigarren eratza
Fule gotzaina, Feroma eta Katxala
KA,-A.A (buru zapia zintzilika dakar) ALe =aria'
U.E eta ERO=A /ratia $lena (Katxalak biai eskuan mu emango die)
U.E &er zabiltza sorea, buru za$ia i1a galduan?
KA,-A.A A1 eta egia% (zapia antolatzera dagi erdizka egiaz). Ez dakit bada.
ERO=A !ik bai ge1egi. Pozik bialdu dezu zure aita, Erauso jauna?
KA,-A.A "ai ba da, $ozik joan da, berak uste zuen bezin lotua bere alaba ez
dagoala ikusita.
ERO=A "ai bear. 5txuran jarri dezu konbentua zure nabar#enkeriakin. Asketsi
aungoiko aundia%
KA,-A.A /ure gotzaina etzan bada bertan?
1-4
4atorrizkoan dauka.
1-5
3as# (onetan conventuan i$atzi $#1 crekin 8eta ?rekin:.
&5-
U.E "ai an nintzan. Orain bao, Katerie sorea, entzun eta erantzun ero#a soreari.
&ure erakuslea dezu.

ERO=A !ork edo zerk jarri zaituen, Katarie sorea, gure ikastol #utikoak ez$ata
jokuan sa1atzera jakin nai det.
KA,-A.A Agian egun batez bearko dutelakoan. !ik bezin dakizute, nere a#ago1ak
*?3
,
asko gizase#e gazte dijoaztela gaurko egunean itxas aruntz lege gabeko
gizon artera, gorroto bizia agertuko diotenak gaera.
ERO=A Ez joatea dakate, ez ditu iork bialtzen.
U.E A ori ez, ero#a sorea6 lege gabe bizi diran oste o1ek senideak ditugu eta
aungoikoarentzat irabazi bear dira.
ERO=A 5kusten det ene /otzaina, ta#al% &ure illoba orrek burua nastu dizula berak
bere buru2za$ia i1a galdu duen bezelaxen. (Katxalak berriz ere buru zapia
antolatzen+ Oso kentzea izango dezu onena gazte.
KA,-A.A &uk ori naiko zenduke
*?4
, ero#a sorea. Ez det bada kenduko, ez det
konbentua utziko, e#en bearko nazu, e#en zure aurrean, zure begien
aurrean'
U.E 5xo sorea ixo7 onela erantzuterik ez dago ero#a soreari, zor diozun
begiratzea eten gabe.
ERO=A /otzaina gurea7 entzun dituzu Katerie sorearen ausar2itzak eta jakia,
gaizki arkitzen dituzula. Alaz guztiz ere, bear dana erabakitzeko ke#enik
izango ez dezula bildur naiz eta gertatua, ez bai du berriz izan bear, nik
egingo det, gure goi Aba
*?;
jaunak jakitea.
1-6
G/21 s.?. 1. Dama o hada legendaria. 2. Reina.
1-!
4atorrizkoan zenduk. /rrata.
1-
G/21 s.?. 2. (Neol.). Padre, tratamiento eclesistico. "Antepasado, padre, Padre. Albontsa Aba, el P. Alfonso"
Bera. Tr. Parece que es AG el que introduce su uso. Lo emplea antepuesto, al contrario de la tendencia posterior a
posponerlo.
&6'
KA,-A.A !ultza bategaz Feroma sorea lurrera botatzen du. ,ira ero#a sorea, onela izango
dezu nere obena 5nkisiziora altxatzekoa aakoa.
U.E (Feroma sore altxiaz) Ene aungoiko #aitea% Onelakorik? Au da au lotsagarri egitea'
Erotu zaizu oso illoba.
ERO=A Ez da ezer, ezer ez da, aunari eskerrak.
U.E 5zan zitekean, eta dana dala beti oben aundia. (Katxalari) "elauniko,
belauniko bereala, egin dezuna oker aundia da ta. Ez dago lekai#e,
aungoikoaren alaba berexia ikutzerik. "8e9launiko ta eskatu asketsia ero#a
soreari lendabizi' (Katxala geldirik) "elauniko esan det, belauniko bereala.
&ure /otzaina naiz, nik agintzen det.
KA,-A.A Ez naiz belaunikatuko.
U.E &er diozu? Etzerala belaunikatuko?
KA,-A.A Esan det ezetz.
U.E &er ero kasketak artu zaitu? 5n$ernuko etza1ak kora$illatu du gaur zure
burua. 5n$ernuko etza1ak
*??
. Au da au ez bear ta#ala. Orain dakust ero#a
sorea nai ta nai ez e#en zearo egin bearra dala.
ERO=A Ez ainbestean artu, gure /otzaina. Euki gogoan zure illobaren izate bizia.
U.E "ear dana egingo da ero#a sorea. ,a ez uste Katerie sorea zure ausarte
itxusia zigor gabe geldituko danik. 0akizun bezela konbentu onetan gu
lekai#e danok eratzen gaituzten legeak esango dute zer egin zurekin. Eta
egin bearko dezu, naiz nere illoba izan. /oazen orain ero#a sorea.
ERO=A /axoa gure Erauso Katarie% Ez bao larritu gazte. 0agokizun nekea
biguntzera egingo dizut' Ez ge1egi kezkatu
@<<
'
1--
Etsaiak. tsStz.
2''
Graingoan z*z i$atzi $# Aatorrizkoan.
&61
(%otzainak Feroma soreari besotik eltzen diola joango dira)
Bederatzigarren eratza
Katxala bakarrik
KA,-A.A Ederra egin detana% Au da au nere burua go1en i$intzia% ero#a sorearen
txatxukeriak belarrietarao betea neunkatela? Ez nuan iolaz ikutu bear'
/utxiago bultza. Ain xartua gaxoa% Eta ain ona, dagokidan zigorra
biguntzera egingo duela esanda joan zait, gaxoa% /aizki itxusi nere egitea
aungoikoaren aurrean eta gizonen aurrean. Egindakoa egia Katxala begira
orain buruz zertan zeran, zer datorkizun eta zer egin dezakezun. &ertan
naizen? 5txuragabeko itxusikeri aundi batean sartuba. &er datorkidan?
Ordaintza egin bearra nolabait, arin edo ez arin, zigorra gelan barau
gogorrean iokin itz egin gabe zerbait garai bete bearra. Orrek ez nau
ikaratzen, utsa da' /ero baan? .ekai#e danen $arragarri. ero#a soreari
bururatuko zaizkion beraltze
@<*
txoroak ezin beterik bizitzea. Ez, ez, iolaz,
ez da ori neretzat egiten dana. Konbentua utzi bearra daukat. !orat
joateko? !ere aitaren aurrean jartzeko ez nago6 lotzatzen
@<@
naiz. (Nerbait ixil
egon ondoan+ O' O' !ere a#etsa, nere a#ets disdia. !ere izatean altxa
zeran izar zoragarria% "ai' "ai6 aske bear det izan zuk erakusten didazun
bidea jarraitzeko' aske zure de1ari erantzuteko' eta aske izango naiz.
/aur bertan atetik edo le1otik konbentua utziko det eta aske izango nazu
ene izar atsegia. Aske' aske, itxas aruntz urruti lur2berriak ezagutzeko.
Amargarren eratza
Katxala eta Pierres
PIERRES (&xil ezkutuan bezela sartuko da)
KA,-A.A Ene Pierres, zu e#en?
2'1
G/21 s.?. "Beraldu (beeratu, beztu), vituperar, degradar, deprimir" BeraLzM. v. beheratu
2'2
lotsatzen. tsStz.
&62
PIERRES "ai ba, andereo, illargia labe gaean utzi ote degun edo kaskuan jarri zait
eta ikustera etorri natzaizu.
KA,-A.A A% Eskarrikasko6 zerorrek ez dakizu zein ondo zatozen Pierres6 !ondik
sartu zera?
PIERRES "a da ez ba da, zabaltza ate2giltza nerekin era#an det.
KA,-A.A Eta as#atu dezu egiaz Pierres6 "a dakizu? !eronek nere burua ataka estuan
sartu dizut, eta itoko ez ba naiz, gaur bertan konbentutik igas
@<)
egitea
erabaki dizut.
@<>
PIERRES Ene% /oazen bereala' "ereala. Ez dio nolanaiko arrera, nere nagusiak,
bere alaba laztanari egingo. Au da zoriona. /aur gauean ezte1ak Erauso
@<:
etxean.
KA,-A.A Ez, Pierres, ene aita zuzenaren aurrera agertzeko. Ez bear itxusia egin dizut,
lotsatzekoa.
PIERRES Ainbesteraokoa%
KA,-A.A "ai, ainbesteraokoa. ero#a sorearen txatxukeriak nere onetatik atera ta
bultzako
@<3
bategaz lurrera bota dizut.
PIERRES a' ja' ja' Ederki egia, ondo bao obetoago' ja' ja' bultza
beraz'
KA,-A.A &uk $arra aisa
@<4
dagizu, zenbateraoko obena
@<;
dan lekai#e bat ikutzia ez
dakizulako eta nik ikutu ez ezik bultza ta lurrera bota det. Egia esan da#u
det7 gaizki, itxusia nere egitea.
2'&
>(es (itzaren al$aera1 G/2n $ator.
2'4
6#ka tratamen$#a.
2'5
4atorrizkoan *rauso. /rrata.
2'6
4atorrizkoan bultzko. /rrata.
2'!
Aise (itzaren al$aera1 G/2.
2'
G/21 s.?. 1. Culpa; pecado.
&6&
PIERRES !ik ainbeste ez dakust.
KA,-A.A Ala dezu bada. !ere ustez nere utsune ori 5nkisiziora altxa liteke.
PIERRES "ai zera%
KA,-A.A Ez det uste nerekin orrela egingo dutela
@<?
6 gertatua konbentutik
@*<
atera
gabe bertan ito naiko dute kan$oko esa#esak altxa gabe. !i bao lekai#e
danen $arragarri izango nintzake
@**
, eta ori.
PIERRES 5olaz ez% Ene andereoari $ar?
KA,-A.A &ertaz egin izango
@*@
luteke6 ikusten dezu, ni e#en ezin gelditu natekeala'
PIERRES Eta etzaizu ,xo#in gogoratzen? "eti gaean daukat galde ta galde Katxala
oituko dan, etsiko ote duen, pozik dagoan
KA,-A.A ,xo#in gizon le1ala da.
PIERRES &oraturik aterako zaitu, bere e#azte, bere erregia egiteko. !agusia berriz
$ozak erotuko luke ta lekai#eak? a, ja, ja. Ori bai litzakela eskutik
ogeita#aika.
KA,-A.A .ekai#eak onak dituzu eta nere zorionak $oztuko lituzke.
PIERRES Erauso jauna ta ,xo#in gala1ak biak ate zabaletik ateratzen ikusten
dutenean' 0atorrela orduan 5nkisizioa.
KA,-A.A Esan dizut Pierres, #ojak onak izanik nere onean $oztuko lirakela.
PIERRES Eta?
2'-
dutela (itzaren gainean k bat i$atzi z#en amaieran.
21'
Graingoan c eta ?rekin i$atzi $#.
211
4atorrizkoan nintzak. /rrata.
212
4atorrizkoan izang. /rrata.
&64
KA,-A.A Ez da neretzat ,xo#inek e#ango lirakean biziera eroso ori. Ene Pierres,
aurrean dakust nere izar disdia, ene biotza oso2osorik dara#ana eta bera
jarraitzeko aske bear det izan, #unduz2#undu, lotura gabe, beti aurrera
egiteko.
PIERRES 5karatzen nazu andereo.
KA,-A.A o e#en, altxa an, ataka bat bota orduko bestea altxia, beti zalantzan, beti
burrukan' !ere senideak bezela, itxas aruntz joango naiz.
PIERRES &u e#aku#ea zera, ta e#aku#e gaztea.
KA,-A.A /izon jantzi ta gizon6 zerorrek ekarriko dezu gizon jantzi ori.
PIERRES Ez, gezurra ori, ez dizut ekarriko. Erokeria litzake, karra$e%
KA,-A.A "ai, ekarriko diazu7 &ure Katxalak eskatzen dizu Pierres. Entzun, !ork
daki? Agian aungoiko berririk ez duten askori egia erakutsiko diotet6
lekai#e abek ix8i9llik, otoitzean, a$alki eskatzen dutena nik egingo det.
PIERRES "a dakust andereo erabakia daukazula.
KA,-A.A Entzun dezu Pierres eta ezagutzen bai nazu ba dakizu ez detala atzera
egingo.
PIERRES "ai, ba dakit andereo, gizon jantzia izango dezu.
KA,-A.A "a nenkien, eskarrikasko Pierres.
PIERRES Ez det bukatu6 gizon jantzi orrekin Pierres izango dezu baita ere, itxura obea
izango dute zure joateak eta zure ibiltzeak. !aiz gizon jantzi e#aku#ea,
neskatxa gaztea zera ta ni lako agure baten zaintza bearrekoa dezu.
&65
KA,-A.A &u nerekin etorri Pierres?
PIERRES "ai bada.
KA,-A.A &enbat #aite nazun, diozuna ezin liteana bao. /izon gordia

naiz
oraindik, nik era#ango detan biziera aidekoa era#ateko etzaude.
PIERRES Al$errik% !ai ez ba nazu ere, zurekin bearko nazu.
KA,-A.A Agian da#utuko zaizu.
(mutiko baten aotsa barruan)
Ederra baztar gurea,
0onostiko
@*)
itxas baztarra
KA,-A.A 0onostia, gure 0onostia ain ederra eta ain #aite dezuna, utzi bearko
zenduke eta' !oiz arte?
PIERRES "etiko izan liteke, betiko agurra e#an bearra.
KA,-A.A Ori ere' Agian betiko agurra izango da gurea, Pierres.
(mutiko abestiak jarraitzen du)
aungoikoak guretzako egia
PIERRES "etiko agurra? &ure zaintza egingo det andereo.
KA,-A.A &er naizen ni zuretzat% Ene%
PIERRES Ene Katxala, andereo #aite #aitea.
(barruan) Aita go1enak bezela
21&
4atorrizkoan Donosti.
&66
KA,-A.A /oazen bada biok Eguzkia altxatzen danean lenengo argitzen dituen lur
a1etara. Eta ez bai goaz okerrik egiteko as#oan, onak bai dira gure na1ak
aungoikoaren
@*>
laguntza izango degu.
Mutikoa barruan
"ertan izan gaitezen,
senide onen antzera,
alkar #aite gerala,
biotzez'
Mutikoak abesten ari dala, pittinka pittinka Napia jatxiko da
!igarren zatiaren bukaera
214
4atorrizkoan Jaungoikaaren. /rrata.
&6!
=#UGA##E6 ZA.IA
Mexikon itsas ertz atsegia Nuaitzak eta lorak ugari "urrez-aurre arri malladi zabala #guzki-
gurtzetegi antzeko lekaime konbentua bao danera altxia "te nagusia ederra ta egoki landua
Lenengo eratza
4ebaste legazkona
(*0
(Katxala) eta Pierres
!iak konbentutik ateratzen
PIERRES Au da au itxurako konbentua nagusi6 egundo orrelakorik% .ekai#e
konbentua au? Karra$e, karra$e% Egia ote?
SE"AS,E "ai Pierres. Aztekak eguzkia jaungoikoa lez gurtzen zuanean, eta ez dira urte
asko, =exiko osoan altxata zeukan gurtzetegietan ederrenetakoaz jotzen
zuan, ,ol#ak esana.
PIERRES "ai eta entzun izan diot, ez dakit zer eguzki $estetan buru izan oi zala edo
gure alkatien antzera'
SE"AS,E /orago, askoz gorago7 ,ol#a gurtzetegi onetan gure elizetan erretoria izan
oi dan antzera izango zan.
PIERRES A$aiza ,ol#a? Entzun ere' ja, ja, ja' A zer a$aiza% "errogei iloba aa
izango ditu ta' "erak diona. Konbentuan, lekai#eak, ,ol#a a$aiza bezela
ba dira.
SE"AS,E Orrela ikusi nai zaitut Pierres, alai, beti izan zerana.
PIERRES Parragarria bai da, ,ol#a a$aiz bururatzea. ,ol#a a$aiz? Esan da esan da ere'
215
3atalina /ra#so al%ereza zen 8ik#rrinzaina:. .egazkona 8lege [ azkona: al%erez (itza e#skaratzeko
egileak asmat#tako (itza izan $aiteke.
&6
SE"AS,E !oizbait Eguzki gezur2gurtzearen
@*3
a$aiz. Orain kristau zintzoa' Eta zein
egoki edertua daukaten eliza kristau berri abek.
PIERRES .ora ta argi bearrean ez dago beintzat.
SE"AS,E Azteka eder zalia dezu, ain ja1otzetik begietan dara#a% /audezen baztar au
bera' "egira itxasora aurreratzen dan lur #ingaa dana loraz estalia,
aungoikoak egin dituan #argo danaz a$aindua. Ederra' Ederra benetan
itxas ertz auxen.
PIERRES Ez gure 0onostia itxas ertza aakoa.
SE"AS,E /uretzako, Pierres, ura lakorik ez besterik. !or bertan legokien%
PIERRES Ara% .ur abetan dara#aizkigun sei urte luze abetan ez dizut onelakorik
entzun andereo' &er, etorria da#u?
SE"AS,E Ez, dara#akidan bidea era#an bear nuana, bein edo bein burruka onetan
nere burua as$ertua arkitzea bao, ez da noski arritzekoa.
PIERRES Ez orixen' ez. Karra$e% E#aku#ea izanik gaera.
SE"AS,E !ere egin bearra det, zerorrek ikusten dezu, zenbat nere ez$atean bildurrak
bakarrik zuzen dabilzkiela.
PIERRES Egin bear ori bao, zerorrek artu dezulako. 0onosti aretan, gure gurea dan
0onosti eder aretan, eroso bizi besterik ez eta.
SE"AS,E &erbaiterako aungoikoak nere biotzean sua, nere buruan ke#ena ta nere
besoan indarra i$ii ditu. Pierres' ez det da#u etorria. &u nerekin ekarri
eta eustea, orrek bai, askotan nere burua kezkatzen du. &ure urteak jo eta
zure erritik urruti, e#en ain bakarrik'
PIERRES "akarrik zurekin ene andereo?
216
4atorrizkoan gezur2urtzearen. *urtze (itza g barik $arabil normalean.
&6-
SE"AS,E &ure 0onostira, gure 0onostira biurtuko nai zenduke?
PIERRES &oraturik andereo, orain bertan. Egia da ba guazela?
SE"AS,E !ik ez daukat joaterik, ongi dakizu. &uk bai Pierres ta' Ongi joateko
egokiera etorriko zaigu luzaro gabe.
PIERRES &u e#en utsita
@*4
ni joan? Ez eta aitatu ere onelakorik ni oso asarretu nai ez
ba nazu. &u norat ni arat. Polita litzake' ez' ez' eta ez. !ere bear ez ba
zera nik
@*;
zu gabe andereo ez det bizi nai.
SE"AS,E "ear zaitut Pierres, oso bear zaitut. &uretzako bakarrik naiz Katxala,
gaerakoentzat Sebaste legazkona.
PIERRES Sebaste legazkona altxia.
SE"AS,E Sebaste legazkona, batzuek txalotzen dutena, askok ezin era#an dutena,
ge1agok gorrotatzen dutena eta' Iork #aitatzen ez duena, zuk bakarrik
Pierres, zuretzako bakarrik naiz Katxala andereoa.
PIERRES Katxala ene andereo biotzekoa.
Bigarren eratza
4ebaste, Pierres eta Tolma
,O.=A (#gundo agur-makurtzak egiaz) Aboe% Aboe% Aboe% E#en nere jaun adiskide
onak% ,ol#a zarraren biotza zuen etorrerak alaitzen du, goiz2eguzkiak
loretegia alaitzen duan eran.
21!
utzita. tsStz.
21
4atorrizkoan ni. /rgatiboa %altan.
&!'
PIERRES Karra$e' Karra$e' lilurekian
@*?
trebea zera ,ol#a, ez daukazu, nonbait
buruan nere nagusia ta ni arrotzak gerala, nagusia gaera Oelipe Pispanis
3ex
@@<
izenean legazkona.
,O.=A Oelipe Pispanis 3ex, gizon aundia bear du izan, bere legeak zuzenak dira ta6
Sebaste legazkona berriz lege o1ek betetzera beartuaz, ez txikia. &ure berri
jauna, nik ez ezik nere kideak ba dute ta azteka ez da esker2gabea.
SE"AS,E 5oiz ez?
,O.=A Eguzki disdia ere, ez da orban gabea.
SE"AS,E Egia ori.
,O.=A Antziatik, eunkietan, azteka zuen zai eduki dezutela lez.
SE"AS,E Ederra zuen i$ui ori.
,O.=A Ez da i$uia. Urteak ezin arra$atu dituzten gara1etan itxas ekaitzak eta lau
ilunak estaltzen dituzten lurretatik KotzalkQe
((*
izentatu degun gizon larru
zuri bizar2gorri gure asaben artera etorri zan. akintsua ta zuzena bera
aztekari asko erakutsi zion eta garaiz bera lako azal2zuriak etorriko ziatela
ere bai berak agertua.
PIERRES Sorgia bear zuen izan, Karra$e%
SE"AS,E Arritzekoa diozuna ,ol#a.
21-
.il#rakeriatanZ .im#rkeriatan1 la#seng#etan.
22'
3atalina /ra#soren garaiko /spainiako erregea0 )elipe >K.a.
221
c#etzalcatl Aainko mesoamerikar nag#sia $a. .#ma$#n s#gea esan na(i $# eta pertsonen bi al$er$iak
ir#$ikatzen $it#0 gogoa eta gorp#tza. /rliAio totelkaren gi$ari erliAioso nag#siak izen$atzeko ere erabiltzen
$a. 9ere ir#$ikapenetako bat gizon z#ri bizar$#narena $a1 Mesoamerikaren kolonizazioan bertakoek
2ernan Cortes ik#si or$#ko pentsat# z#ten c#etzalcatl zela. 9ertakoak krista#tzeko prozes#an
lag#ntzeko c#etzalcatl apostol# krista#a zela asmat# z#ten kronista espainiarrek.

&!1
,O.=A Ortaz gure as#oa, aztekaren as#oa, danok, zuek eta gu alkarrekin =exiko
lur aberats aundietan eroso bizitzea. &uen etorrera ordea aztekarentzat zer
izan dan nik bezin dakizute ta' ez aitatzea obe.
SE"AS,E Ezin zitekeana zuen a#etsa arextean esan dezuna, Eguzkia ere ez da orban
gabea' gizona nola? (konbentuan kanpaya joko dute)
PIERRES Orra #ojak esnatu6 or da noski zure billoba.
,O.=A "ai, nere =etze laztana, neskatx zoragarria, izarrak bezin disdia eta
aingeruak lako garbia. aungoikoari gaur eta il arterao azteka erriaren
izenean lekai#e ixil a$ala izatera eskeiko zakio.
PIERRES Eta ,ol#a aitonak #in du6 negarrez urtzen zakio biotza.
,O.=A &oraturik bear nuke, gure Aba jaun #aiteak erakutzita
@@@
bai dakit, ez
Eguzkiak, (eguzkia ez da gurtzea+, Eguzkiaren Egille altsuak aungoiko
Aundiak, nere =etze bere aintza lurrean ere egiteko aukeratu dualaik.
SE"AS,E Ori ala da. Egite aundia.
,O.=A Eta entzun adiskideak. Kristau bidean azteka sartu ez ba zan, neronek, nere
eskuz, bearko nuen gaur nere =etze #aitea itotzera itxasoan sartu.
PIERRES Eta zuk, bere aitonak, egingo zenduen?
,O.=A !ere egin bearra zan eta egingo nuan.
PIERRES "asoan abereak ere ez.
SE"AS,E Utzi, Pierres, gure ,ol#a izketan.
222
Erakutsita. tsStz.
&!2
,O.=A Urtero gure artean zan neskatxarik ederrena, Eguzki gurtzeari lora ta
a$aingallu dizdiz jantzia bere sarreran eguzki orrek ortzea sutan gorri2gorri
jartzen zuanean abesti eresi artean eskeintzen zizakion.
PIERRES 5txasoan illa' bere aitonak illa agian.
,O.=A !ere asabagandik antziatik zetorkidan Eguzki /urtzetegi onetan buru
izatea.
PIERRES "uru? Onelako astokeriak egiteko?
(!erriz ere kanpaya)
,O.=A Eta zuek e#en zutik agure onen berriketakin as$ertuak. Asketsi arren eta
atozte zuen etxera zerbait zuentzat izango da ta.
PIERRES Pozik ,ol#a, nere biotza kora$illu bat egiik utzi dezu esan dituzun
gogorkeri ikaragarriakin' Aztekak ene% As#atu ere'
SE"AS,E 0iozunez ,ol#a, aitatu dezun Aba jaunak zeruko bidea ideki eta lurrean
biguago bizi izatea e#an dizute. &or aundia diozutena%
,O.=A Ezerekin eta ioiz ordaindu ezin litekeana' /ure Aba aita #aitagarria% 5l
zizaigun
@@)
.
PIERRES Esan da, esan da ere ez nuan usteko' itxura kontrakoa' azteka, kontra%
(abek esanaz, Tolma, 4ebaste ta Pierres sartuko dira)
Yrugarren eratza
"ntzokia utsik, ior gabe Tolma etxe atzetik bezela oste aotsa entzungo dala %ero bi jaun gazte
alkarrekin izketan sartuko dira Kanpaya berriz ere
22&
2orrela ere esaten $a zitzaigun.
&!&
#ndo eta Mitxel
E!0O Ala ere, garaiz etorri gaituk. !ere kezka ba nekarkikan, berandu ba
geltzikan edo.
=I,-E. =illa deabru% Ez al nauk lekai#e ergelkeriren batera ekarri? Kan$ai ori'
E!0O .ekai#e kan$a1a orrek =itxel, ja, ja'
=I,-E. Eta ontarako zaldiak i1a lertuan utzi dizkiagu? 5 aizelako adiskidea,
bestela'
E!0O !i nauk ordea, oso2osorik eta bazekiat gaera, gaur onera etorria da#u
izango ez dekala.
=I,-E. Asko esatea dek ori Endo6 larru2nabar aben jostaketa danak' PuA% (lurrera
txistua botatzen du)
E!0O 0antza egokietan ikusi dizkiat bada nik eta gaur ere ikusiko dizkiagulakoan
ekarri aut. .ekai#e ja1a, egia% Konbentu ta lekai#e abek gaerakoak ez
lakoak dituk bao.
=I,-E. Konbentua ikusten diat. Eguzki2gurtzeari altxea zirudik.
E!0O "ai ta ala dek, Eguzki gurtzeari altxia ikasi diatanez inguru abetan izen
aundikoa, bere gara1ean.
=I,-E. Eta orain lekai#e konbentua
@@>
? !olaz?
E!0O /uretar Pantzezka Aba
@@:
baten egintza arrigarria.
224
c eta ?*z (emen.
225
Frantzisko deuna.Aranismoa.
&!4
=I,-E. Pantzezka Aba gizarajoa% "eltzak ikusi dizkik indio aben asto buruetan
@@3
egia sartzen' Eta esker onean il ez ba ditek'
E!0O Ez, oso bestela
@@4
. Etzeukatek saltzeko% 5l bai ukan or konbentuan obiratua
zeukatek lorak, argiak, #ojen abestiak eta inguruko
@@;
azteken otoitzak gau
eta egun laguntzen ditek.
=I,-E. Arritzekoa, oso arritzekoa. Azteka dekan gogo beltz esker2txarrekoa dekala.
E!0O Ez danak =itxel6 or barruan zegoztekan lekai#e ge1enak
@@?
aztekak dituk.
=I,-E. Eta esan dekan dana gezurra dekala erantzungo ba nikek?
E!0O 5 ez ago burutik ondo'
=I,-E. 5 bai itxutua agoala Endo. =exiko osoa ibilli diatala jo zak eta baztar
ontako aztekak besteak ez lakoak ditukala, ez nik xinistu. Azteka lekai#e
izatean eta azteka kristau izatean bezela, dana gezurra% =altzurkeri2gezurrean
indioa trebea ez ba dek bada% Pantzezka Aba nola il zen
@)<
bai al zekiak?
E!0O Ez' gaitzak era#ango ukan noski%
=I,-E. 5zan zitekeana, 1zana? "edar ezaguera aundia zitek abenda
@)*
abek eta
eden
@)@
ezkutuak egiten iork ez bezela zekitek. O' ez dek narru2nabarrik
aurrez2aurre ni atzeratuko nidukanik6 ez, ez dek azteka ori ja1o oraindik,
#illa deabru% Egia esateko bao, bere #altzurkeri salduari bildur ziokat.
E!0O Ainbesteraoko% /ezur2galduak dituk. Ez ziruditek nik ezagutzen
dizkiatanak beintzat.
226
4atorrizkoan bruruetan. /rrata.
22!
4atorrizkoan beztera.
22
4atorrizkoan inguroko. /rrata.
22-
4atorrizkoan geenak. /rrata.
2&'
4atorrizkoan iltzen. .ot#ta.
2&1
G/21 s.?. 8@eol.:. Crea$o por AG en 1-61 $e aba H enda 8AG 1'61:. Azk#e emplea gizenda =. ?.
5aza 8(#mana:. ?. arraza
2&2
G/21 s.?. Veneno, ponzoa. v. pozoi.
&!5
=I,-E. 5kasiko dek garaiz e#en bear ba dek. Eta eduki beti gogoan, ez aztu danak
gorroto aundia zigutekala. Erne adiskide eta begira#en ge1egi gabe esku
gogorra, bestela galdua aiz.
Laugarren eratza
Nortziren bat neskatx eta mutil azteka bi erreskedan, erdian 4ebaste ta Tolma daramaizkite Faso-
ibiltze
(--
neurtuan konbentu malladi gora egin eta gertu zai bezela geldituko dira Nerbait eresi aztekari
dagokiona, atzetik Pierres, oste azteka artean #ndo ta Mitxel alde batera dagite
E!0O (Mitxeleri) .egazkona aurrera zebilkik.
=I,-E. Ez sinisteko aa, or kon$on% Etzekiat narru2nabar abekin bere burua bat
eginda zer billatzen dikan, $uA% Ain nardagarriak berak% Ez ditek ni
arra$atzen lanik izango, Ez da urria $illaka e#ango ba zietek ere% Ez
orixen' Eta' !or dek .egazkona?
E!0O Agian entzungo ukan. Sebaste dik izena eta Sebaste legazkonaren ez$ata
erabiltzea entzuna dek.
=I,-E. "ai, ta nere belarrietara ere iritxi dituk Sebaste legazkonaren egintz arteziak.
&iotekaten ainbesteraokoak al dituk?
E!0O 0anok aitortzen ditek Sebaste legazkona altxia, jauna, zuzena eta' Iork ez
lakoa ez$ata erabiltzen, jokatzen dekala.
=I,-E. !ongoa dek?
E!0O A% Ori iork etzekik. Urte batzuk agure batekin e#en agerturik' eta ori
dek dana.
=I,-E. Eta agurea?
2&&
Jauso2ibiltze Aatorrizkoan. Jauso &aso (itzaren al$aera gisa agertzen $a G/2n. >bilera Aasoa esan
na(iko $#.
&!6
E!0O /ure alderdietatik etorria, nai ta nai ez. Euzkeran
@)>
jarduten dek (!erriz
kanpayak Metze konbentu atean agertzen dala)
=E,&E (Tolma aitona laztanduaz) Ene aitona nerea, zein $ozik jartzen nazun.
,O.=A Ene =etze laztana% !ere izar zoragarria.
SE"AS,E (ezpata altxia) &ure baietza andereo zure zaintza gaur egiteko.
=E,&E Esker aunitz, jaun altxia (Katxalak (Legazkona) Metzeri eskuan mu egin ta alde
batera jartzen zakio Tolma bestera lez !ereala "ztekak irurak erdian artu, malladia
jatxi ta dantza egiten itxas ertzera egingo dute)
E!0O (Mitxeleri) Ez dek noski esango gaizki zegitekenik.
=I,-E. Etziok nere burua ortan6 ire dalako legazkona orrek kezketan nauka.
E!0O &ertaz? 5.
=I,-E. 5ork etzikela nongoa dekan' ez al dek azteka odolekoa izango?
E!0O "urutazioa irea, zer izan bear dik% akingo gendukan.
=I,-E. Askotan ezkutu abek odol nastea estaltzen ditek.
E!0O &erbait bai al dakik?
=I,-E. Ez, bakarrik ain gora altxatzen dezuten .egazkona orrekin nere ez$ata
neurtzeko sutan natxiokala.
E!0O Ene =itxel' arren%
2&4
;;. men$eko i$azle batz#ek e#zkera erabiltzen $#te. +abino Arana Goirik e#skera erabili z#en
1-! arte. 2ortik a#rrera e#zkera erabiliko $#. Gr$#an asmat# z#en e#zko berbaC e#zkera e#zko [
era 8leng#a $el ?asco: bezala berranalisat# eta gero.
&!!
=I,-E. &er uste dek, #illa deabru% !i ere ez nauk txangoa
@):
eta .egazkona orren
arrokeria zan$atu nai diat.
(#guzki sarrerak ortzea gorritu du Metzek Tolma aitonaren laguntzarekin itxasoan oak sartu ditu)
A&,EKAK Aboe% Aboe% Aboe%
!ereala danok besoak zerurontz altxata, Metzek ere bai diolaE
=E,&E aungoiko aundia,
Eguzkiaren egille altxia,
begira oin$eraturik azteka erria,
eta artu arren nigan,
gaur eskeintzen dizun o$aria,
aintza, gora aungoikoa.
A&,EKAK /ora ta aintza%
,O.=A /ora azteka erria%
A&,EKAK /ora ta gora'
Txaloak, eresia, kanpaya abar eta abar !itartean, Tolma aitonaren laguntzarekin, Metzek itxaso ertza
utzi ta danok etorri bezela, konbenturontz
(-,
egingo dute Katxala (Legazkona) Metze zaintzan Mitxel
ondotik igaroko da
=I,-E. Sebaste legazkona, odolean azteka dara#akigu, ez? Ezin ukatu adiskidea.
PuA' (txistua lurrera botiaz)
SE"AS,E auna ba zera itxoin, arren, nere oraingo arazoa betetzen detan artean.
=I,-E. &ai gelditzen natzaizu .egazkona.
2&5
/l(#Har1 s.?. Bebil1 enclen=#e1 $e%ect#oso en c#al=#iera $e las e,tremi$a$es.
2&6
.e(en al$iz i$atziko $# (itz (a# brekin.
&!
Metze ta laguntzalleak konbentura
(-K
egingo dute "n aztekak azken dantza dagitela atea zabalduko da
ta danoi agur eginda, Metze konbentuan sartuko da
=I,-E. Orain ikusiko diagu ire .egazkon ori zenbateraokoa dekan.
E!0O Etorriko dek bai, ez dik atzera egingo.
=I,-E. .enago esan diat nik ere ez diatala beere
@);
atzera egin, &er #illa deabru%
Atza$arra nerea diat eta azkona
@)?
erabiltzen ba zekik, entzun dek?
E!0O "ai entzun diat. &ertara ordea ekarri aut gaur onera%
(!ildutako azteka ostea, arat eta onat sartuko da Tolma ta Pierres ondotik dakarzkiela Legazkona
Mitxel billa dator)
SE"AS,E E#en natzaizu ene jauna arextean esan dizkidazun itzak argituko
dizkiatzulakoan.
=I,-E. .arru2nabar abek ainbestean bai dauzkatzu, zure burua bereoikin
@><
bat
egiterao, zure saetan
@>*
azteka odola dara#akizu, legazkona. Ori da esan
nai nuena.
SE"AS,E !ere odola, euzko odol garbia dezu. Entzun7 &uk diozun naste ori ba leuka,
ez nintzake ez aundiago eta ez txikiago, gu gizon danok, azteka eta ez
azteka, senideak gera eta ori, senideak.
=I,-E. !ere senideak indi1o nardagarri abek? &ureak izango dituzu, nereak ez.
SE"AS,E Senideak gera bada. Ortaz zure itzak ez naute #indu. &uk ni az$iratu
na1ean esan bai dituzu ordea, (ezpata altxiaz) Ara nere erantsuera
@>@
.
2&!
2emen ere b*z1 baina salb#espenak $ira.
2&
benere Aatorrizkoan.
2&-
G/21 s.?. Azcona, pequea lanza arrojadiza; flecha.
24'
beraiekin.
241
Zainetan. sSz. A#rrerago berriro agert#ko $a.
242
Erantzuera. tsStz.
&!-
=I,-E. (baita ere, ezpata ateriaz) Eta nerea, nai dezunean.
SE"AS,E "ereala, ez bao e#en, eliz2aurrean.
=I,-E. !ai dezun lekuan.
SE"AS,E (eskuakin konbentu atzera egiaz) /oazen arat?
=I,-E. /oazen.
(4ebaste, Mitxel eta #ndo joango dira)
Bostgarren eratza
Tolma eta Pierres
PIERRES Ara gure ja1aren bukaera% aungoiko #aitea' arren% ,ol#a, ,ol#a,
gogorregia dezu nere izate au nere zartzaroako. "eti aidean% "eti bildurrak%
"eti zalantzan, noiz bao noiz nere ori galduko ote detan. !agusia bezin
se#ea bai dizut.
,O.=A Oso zurea dezula begietan dago.
PIERRES "ere a#a gaxoak iltzeko zorian nere besoetan, #orro1a baizik ez nintzala,
nere #orroi besoetan jarritako aurtxo txikia. Eta geroztik beti nerekin, nik
azia, nik zaindua eta beti a#aren utsunea bete na1ean' !ola utzi urruti
abetara etortzen, bakarrik, ni gabe? !ai ta ere ezin, eta ez det da#u, ez6 zalantz
sa#in abetan biotza beti larri, urtzen, beti negarrean ba dabilkizut ere.
@>)
,O.=A ,ol#a zarrak zure biotzaren negarra neurtzen ba daki' Altxa bao altxa
zure gogo erori ori. &ure legazkona gizon zuzena da ta beti garaille izango
da. /aur ere bai, ez kezkik izan6 azteka dagokion lekuan i$intzeagatik da
burruka oraingoa. (zerurontz begiak altxiaz+ O' O' &er dakust? Altxa zaite
adiskide, altxa ta $oztu zaite. "egira, begira izarrak zer dioten. (Pierres ere
24&
6#ka tratamen$#a.
&'
burua altxia) Egia, egia beti. Altxa zure begiak Pierres' altxa. O bai, argi
dakust' argi. Sebaste legazkonak'
PIERRES &er, zer?
,O.=A Orain' orain' Sebaste legazkonak egun geldi atsegiak e#ango
dizkitsu
@>>
oraindik. Eta xinistu' xinistu. ,ol#a goi2azteka etorkizunari
begiratzen ikasia da, asabagandik datorkio.
PIERRES Sinistu naiko nuke'
,O.=A 5zarrak gezurrik ez.
PIERRES Eta agian, gure errian, itxas baztar atsegin aretan izango da?
,O.=A Ori ez dakit, ez det ikusten' ez' ez det ikusten.
PIERRES Ez da izango6 ez degu berriz gure 0onosti ederra ikusiko. ,a#al zorigaitza%
,O.=A Ain ederra da zuen erria? /ure au bezin?
PIERRES "estera' Oso bestera, ederra atsegia baon ezin ge1ago. Ortzea ez dezu
e#en bezin urdin eztua
@>:
, eguzkia ez ain sutsua, izarrak ez ain disdiak, lurra
ez ain orlegi bizia, lorak ez ain #argo nabar#enak, itxasoa bera ere ez ain
urdin sakona, dana bao dana, dana ,ol#a ez dakit nola adierazi, dana da
bigua' atsegia' eztia' /oizeko intza arildu eta egingo litzakean eun
garbi ariean bildua ba legoke bezela. A#ets lurra da gurea.
Seigarren eratza
Tolma, Pierres eta 4ebaste
4ebastek tamal eroria, konbentuko malladia igo ta burua eskuakin elduta exeriko da
244
dizkitzu. tsStz.
245
Estua. sSz.
&1
,O.=A (pozik+ Orra, jakia% "estea da eroria. /aralle .egazkona gurea. /ora
Sebaste legazkona%
PIERRES Ez da bada alai .egazkona, &er ote? 5l ote du?
,O.=A Obe% Ez genduke negarrik egingo, azteka beraldu nai zuan.
PIERRES Eriotza bao, eriotza' Kristabak gaituzu.
,O.=A &aldun gazte ori ere kristaba izango da, ta' Azteka oin$eratua naiko luke.
Or bada, or% 5l bada ere zegokiona, ori zegokiona. Azteka asaben zigorra.
PIERRES Kristabak gaituzu ,ol#a, kristabak. 5lla edo bizia, laguntza bearko dizu,
zure laguntza ,ol#a ta' e#ango diozu. &uen Pantzezka Abaren izenean.
,O.=A /ure Aba #aitearen izenean? "ereala. Kristaba naiz, kristaba. ,a kristaba
bezela egingo det.
PIERRES Ongi ,ol#a, ongi, aunaren saria izango dezu.
,O.=A 5l bada zuzen legeak bere bidea era#an du' Kristaba naiz, kristaba'
"u esanaz Tolma joaten da
PIERRES Eta nik, zertaz dardar au? !agusia berriz or' 0eitu ere ez, begiratu ere
ez' !ere dardarazio au' &er ote da? (Pierresek maladia igoko du)
Zazpigarren eratza
Katxala ta Pierres
KA,-A.A 0oakabea, doakabea ni, ior ez lakoa. /aurko eguna nere zorigaitza egiteko
argitu ba litz ere ez ge1ago. A in$ernuko deabruaren #aratilak% Egoki nere
&2
aurrean sarea zabaltzen jakin dezu, ta erori naiz, arra$atu nazu, e#aku#e
txatxuena bezela. Eta $arra dagizu, $arra neri begira, neri, in$ernuko
$arragarria egia. Parragarri gizonen aurrean, $arragarri in$ernuetan.
PIERRES Ene Katxala, andereo nerea, ni naiz, ni, ainbe8s9te #aite zaituan Pierres, ni.
,a oroitu dana dala gertatua aungoikoa bakarra dala, aundia, dana
dezakeana, ez in$ernuko deabrua.
KA,-A.A Pierres, zuk ere ezertuko
@>3
dezu Katxala jakiten dezunean.
PIERRES Ez' ez' beerez6 beti izango zera neretzat Katxala, andereo #aitea.
KA,-A.A Eta bidezkoa, zuzen litzake, danak ni, zuk ere bai Pierres, ni ezeztutzea
@>4
ni
oin$eratzea' O% O% !orao igo nai nuen nik nere burua? /aerako
e#aku#eak ez lakoa nai nuen izan eta' Orra% !ire arrokeriakin lurra jo.
"etiko, betiko galdu naiz.
PIERRES Ez' ez' andereo. Pierres ez jakiak ainbe8s9te ba daki6 ez da betiko
gal$enik in$ernua ez ba da.
KA,-A.A Eta nun nago ni, in$ernuan, ezta? Odola saetan kiskaltzen burua
$urrukatzeko zorian, #ingaa erretzen, egarriak itotzen'
PIERRES &ure naigabean aztutzen dezu zeruan zuri begira ku$iturik
@>;
daukazula a#a
"irgia, zure a#a, nere a#a, aungoikoaren a#a. (bultxatxo batekin, jarriko du
Katxala, belaunikatzera, berak ere dagiela+ Otoitz, otoitz sutsua berari, entzungo
digu ta. ALe =aria, /ratia $lena begira zure alaba Katxala gaxoa, begira bere
biotza lertzen, begira oazean erortzeko zorian. Ene a#a laztana,
beartsuaren izar disdia eta, arren% E#an bear duana alaba
@>?
gaxo oneri, bear
duana a#a, bear duana.
246
/zeztat#1 $e#seztat#1 ezezt#0 Bestr#ir1 $esaparecer1 negar1 ol?i$ar1 $#$ar.
24!
/z $ago argi ezertu e$o ezeztu egiten $#en1 beraz1 biak i$atzi $it#t e$izio (onetan.
24
G/21 s.?. 1. (Aux. intrans.). Compadecerse de (gralmte. con complemento en caso instrumental,
aunque tbn. hay ejs. con sociativo, destinativo e inesivo).
24-
/z $ago argi ?*z ala b*z i$atzi $#en (itz (a#.
&&
KA,-A.A "ear detana' "ear detana.
PIERRES Argitu arren da arren, nere onen buru nastua, illuna' "ear duana a#a, bear
duana.
(azken itz abek esanaz, Pierres altxako da ta bereala Katxala)
KA,-A.A "ear detana, orain bear detana, nere buruan argia, ilun$e ikaragarri onetan
argia' argia.
PIERRES Argia' argia' nere onentzat
(ixil zerbait ondoren)
KA,-A.A (bat-batetan) E#en da Pierres, e#en da. &uri eskerrak, argi dakust.
PIERRES &eru a#aren erantzuera, andereo.
KA,-A.A "ai, eskerrak eta eskerrak berai' Argi dakust nere bidea. Pierres, zure
Katxalak, lurra galdua dauka, zerua bao irabazi lezake eta irabaziko du
(ezpatea belaunean puskatuaz). 5l da betiko Sebaste .egazkona, il da, nere gezur2
izatea il da, nere burruka bizitzea. Pierres, Erauso =itxel nere neba det illa.
PIERRES Erauso =itxel? /ure =itxel laztana% Ez, ez det ongi entzun.
KA,-A.A (eskuan artuko duen gurutzari mu) "ai Pierres, Erauso =itxel det illa. /urutze
onetan i$ii ditu bere azken asnas larriakin bere kristau #u sutsuak eta
neretzat, bere eraille onentzat asketsi oso2osoa. Arrebaren azkonak bizia
kendu diola jakin gabe il da.
PIERRES Orain ba daki. &eruan daukagu gure =itxel, il zorian e#andako
asketsiarekin irabazi bai du.
&4
KA,-A.A /oga#en orretxek nere oazea zerbaitean arintzen du. /ure =itxel%
(gurutza Pierresi ematen dio)
PIERRES /urutze au ezagutzen det, zure aitak, Erauso jaunak, onuntz etortzeakoan
=itxeli le$oan
@:<
i$iia.
KA,-A.A (gurutzea eskuetan+ Eta aurrerantzean nerea izango dana7 beti nerekin
era#ango det, berak e#ango dit artu detan as#oa betetzeko ke#ena.
Pierres, konbentu onetan, gaur =itxel gau2ila izango degu, bertan obiratzia
izango da, ta nerea ere bai.
PIERRES &ure obiratzea?
KA,-A.A "ai, ez naiz ge1ago konbentu ontatik
@:*
aterako, e#en lekai#e aben artean,
lekai#e a$al aben #endean alegiean
@:@
beren agintzetara #akurtua,
az$iratuko det nere arrokeri zoroa. Eta =itxel obiaren zaintza il arterao
egingo det. &uretzako Pierres, eratuko da, eroso 0onostira joatea, Erauso
jaunaren, ene aitaren etxera. An egingo dezu nere ikaragarrizko egitearen
asketsia ene aitaren ondoan' Ain #aite zuen =itxel, ain biotzekoa zuana
nik, bere Katxalak
@:)
illa' bere alabaren azkonak illa. Esan beti gogoan
daukatala, ene aita laztana% Eta ez nintzaz aztu.
PIERRES Ez naiz joango6 asko #aite det Erauso jauna, ederra ta nerea oso da 0onostia,
=itxel eta zu e#en gelditzen zeratela bao, ni ere bai. Konbentu #aladi
onetan izango dira Pierresen azken2egunak.
Azken eratza
Cl kanpaya, konbentu elizan, argiak lekaime abesa
(02
, organoa nolabait sumatzen dirala !ereala,
margo biziz landutako zapian bildua, lau azteka gaztek Mitxel ila dakarte "urretik edo aldemenean
25'
4atorrizkoan le&oan. /rrata.
251
4atorrizkoan (itz banat#ta $ago bi lerro artean. .e(enean one2 eta bigarrenean ontatik $a#$e.
252
4atorrizkoan aligiean. /rrata.
25&
Kat)allak Aatorrizkoan. /rrata.
254
G/21 s.?. 1 abes. 8@eol.:. Crea$o por AG en 1-61 $e abo H eres 8AG -!6:1 =#e no lo #tiliz n#nca.
Cancin. bKoz m#sicalb AG -!6. ?. abesti
&5
jausi neurtuan
(00
beste lau azteka argiakin, #ndo ta Tolma atzetik ?anok maladia igo ta ate aurrean
geldituko dira
PIERRES (Mitxel laztanduaz) Ene =itxel gurea% &ure aitaren biotz biotzekoa% !ik onela
ikusi bearra, illa% illak zure begi ederrak. Agur =itxel. Etzaitugula ge1o
ikusiko.
KA,-A.A (aurreratuaz) aungoikoaren aurrean dago.
E!0O &eruan ikusi dezagula.
0A!OK A#en.
!erriz ere aztekak Mitxel soa
(0,
altxa ta konbentuan danok sartzera egingo dute Kanpayak lekaime
abesak eta abar
("geria) "zken au, antzoki buru dagienak jakia antzia erriak illakin begiramen aundiak izaten
zituztela eta aztekak gaerako abendak bezela au gogoan eduki ta illeta au antolatuko da Napia
jatxiko da
Lizarran, azaroaren ()an *+,(
"maya
Matalina EleiIegui
@:4
255
A#rrekoan Jauso irak#rri $#g# eta &aso i$atzi ibilera Aasoa a$ierazteko. Grain &ausi $akar test#ing#r#
antzekoan eta &auzi bezala #lert# $#g#. 9eraz1 salto e$o pa#so bezala (art#ko $#g# oraingoan.
256
+oina1 gorp#tza.
25!
/gilearen sina$#ra.
&6