BLM 1: FREKANS DAILIMLARI

1.1. Giri
statistik, rasgelelik ieren olaylar, sreler, sistemler hakknda modeller kurmada, gzlemlere
dayanarak bu modellerin geerliliini snamada ve bu modellerden sonu karmada gerekli
baz bilgi ve yntemleri salayan bir bilim daldr.
statistiksel tekniklerin biyoloji alannda istatistikle ilgili olan problemlerin zmne
uygulanmas biyoistatistiin konusudur.
1.2. Baz Temel Kavramlar
Kitle: Belirli bir zellie sahip bireylerin veya birimlerin tmnn oluturduu toplulua
kitle denir.
rneklem: rnekleme yntemlerinden yararlanlarak bir kitleden seilen, ayn zellikleri
tayan ve kitleyi temsil edebilecek nitelikteki ve nicelikteki bireylerin oluturduu toplulua
rneklem denir. zerinde aratrma yaplan kitle bazen saylamayacak kadar ok birim
ierebilir. Bu durumda bu birimlerin tamsaym mmkn veya gerekli olmayabilir. Mmkn
olsa bile zaman ve maliyet gibi kstlayclar tam saym imkansz klabilir. Bu gibi
durumlarda kitleden rneklem alnarak, elde edilen sonular ile kitle iin tahmin yaplabilir.
Parametre: Kitleyi tanmlayan saysal deerlere parametre denir. Kitle ortalamas, kitle
varyans, kitle korelasyon katsays parametreye rnek olarak verilebilir.
Veri: Gzlemlerden elde edilen saysal olan ya da olmayan sonulara veri denir.
Deiken: Birimlerin farkl deerler alabildikleri nitelik ya da niceliklerine deiken denir.
Bir deiken saysal deerlerle llebiliyorsa, bu deikene nicel deiken denir. rnein
arlk, boy uzunluu, bir hastaln iyileme sresi gibi. Nicel deienler, kesikli ve srekli
deikenler olarak ikiye ayrlr. Belli bir aralkta her deeri alan deikenler srekli
deikenler, her deeri alamayan deikenler kesikli deikenler olarak adlandrlr. rnein
hane halk says kesikli, hanedeki kiilerin arlklar srekli deikenlerdir.

Bir deiken saysal deerlerle llemiyorsa, bu deikene nitel deiken denir. Bunlara
kategorik deiken ad da verilir. rnein gz rengi, medeni durum, kan grubu gibi.

Deiken

Nitel
(cinsiyet, sa rengi)

Nicel

Kesikli
trafik kazas says,
hasta says

Srekli
hastalarn boyu,
ya, arl

Birimlerden bilgi toplanmasnda deikenlerin llmesi nemli bir konudur. Deikenlerin

llmesi, genel olarak drt balk altnda aklanabilir;
Snflama lme Dzeyi: Birimlere zelliklerine gre isimler verilir. lme, isimlendirilerek
(snflandrlarak ) yaplr, herhangi bir sralama yaplmaz. rnein cinsiyet deikeni kadn,
erkek gibi iki snfta ifade edilir. Bu erevede medeni durum, meslek, doum yeri gibi
deikenlere ait lmler iin snflama lme dzeyi kullanlr.
Sralama lme Dzeyi: Sralama lme dzeyinde deikenlerin ald deerler nem
derecesi ya da stnlklerine gre sralanr. Katlm dzeyi (Kesinlikle Katlyorum,
Katlyorum, Kararszm, Katlmyorum, Kesinlikle Katlmyorum), sklk dzeyi (Hi,
Nadiren, Genellikle, Her Zaman), renim durumu (lkretim, Lise, Lisans, Yksek Lisans),
vb. deikenler iin sralama lme dzeyi kullanlr.
Eit Aralkl lme Dzeyi: Scaklk, baar, performans gibi nicel deikenleri lmek iin
kullanlr. Bu lekte bir balang noktas bulunmaz. Yani, 0 deeri eit aralkl lme
dzeyinde yokluk ifade etmez. rnein termometrede grlen 0 C belirli bir anlam tar.
Oranlama lme Dzeyi: Aylk gelir, arlk, uzunluk, hz gibi deikenleri lmek iin
kullanlr. Bu lme dzeyinde balang 0 noktasdr. Oran lme dzeyinde yer alan 0
Kg bir yokluk ifadesidir.
Snflama ve sralama lme dzeyi nitel deikenler iin, eit aralkl ve oranlama lme
dzeyi nicel deikenler iin kullanlr.
2

1.3.

Frekans Tablolar

1.3.1. Nicel Verilerde Frekans Tablolar

rnek 1.1: Bir doumevinde bir ayda doan 120 erkek bebein arlklar Tablo 1.1 de
verilmitir:
Tablo 1.1: 120 erkek bebein arlklar(kg)
3.45
3.20
3.20
3.60
3.80
3.20
3.60
3.40
3.35
3.75

3.35
3.00
3.40
3.25
3.55
3.50
3.60
3.35
3.35
3.25

3.80
3.40
3.30
3.40
3.15
3.20
3.50
3.40
3.80
3.10

3.40
3.45
3.50
3.40
3.35
3.50
3.70
3.30
3.85
3.25

3.50
3.10
3.50
3.45
3.20
3.45
3.10
3.65
3.20
3.35

3.30
3.30
3.85
3.45
3.40
3.65
3.20
3.40
3.60
3.55

3.50
3.60
3.50
3.10
3.45
3.30
3.35
3.55
3.30
3.20

3.45
3.60
3.10
3.30
3.15
3.40
3.70
3.30
2.85
3.93

3.40
3.25
3.55
3.65
3.20
3.60
3.60
3.60
3.40
3.45

3.10
3.20
3.00
3.50
3.40
3.10
3.65
3.60
3.30
3.50

3.10
3.30
3.30
3.75
3.40
3.30
3.35
3.40
3.10
3.30

3.25
3.50
3.20
3.70
3.85
3.65
3.20
3.20
3.30
3.40

rnei zmeye balamadan nce, frekans tablosunu oluturabilmek iin baz tanmlar
verilecektir.
Snf: Deikenin deer aral birbirinden kesin olarak ayrlm gruplara blnebilir, bu
gruplara snf ad verilir. Frekans dalm tablosu hazrlamann ilk adm frekans dalm
tablosunda ka snfn olacana karar vermektir. Genellikle frekans dalm tablolarnda 8-10
snf yaplr. Snf saysnn 8'den az ve 15'den fazla olmamasna dikkat edilir. Eer snf says
15'i geerse zetlemeden beklenen amaca ulalmam olur. Snf says k ile gsterilir. Snf
saysnn belirlenmesinde aada verilen Sturges forml de kullanlabilir:
k = 1+3.3 log (n)
Formlde n veri saysdr.
Dalm Snrlar: rneklemdeki en kk deer ile en byk deere dalm snrlar denir.
Dalm Genilii: Bir rneklemde en byk deer ile en kk deer arasndaki farka
dalm genilii denir, R ile gsterilir.
Snf Aral: ki snf arasndaki farka snf aral denir, c ile gsterilir.

Alt Snr: Bir snfn en kk deeridir, As ile gsterilir.

st Snr: Bir snfn en byk deeridir, s ile gsterilir.
Snf Deeri: Bir snfn alt snr ve st snr deerlerinin ortalamas snf deeridir, S i ile
gsterilir.
Frekans (Sklk): Bir snfa den veri saysna frekans denir, f ile gsterilir. Frekanslarn
toplam veri saysna eit olmaldr. Yani,

dir.

Greli Frekans (Frekans Yzdesi): Her snfa den veri saysnn toplam veri saysna
oranna denir, p ile gsterilir.
Tablo 1.1 ile verilen 120 erkek bebein arlklarna ilikin frekans tablosu oluturulsun.
Snf says olarak

alnd.

Snf aral,

Tablo 1.2: 120 Erkek Bebein Arlklarna likin Frekans Tablosu

As
2.85
2.96
3.07
3.18
3.29

s
2.95
3.06
3.17
3.28
3.39

Snf (Si)
2.90
3.01
3.12
3.23
3.34

3.40
3.51
3.62
3.73
3.84

3.50
3.61
3.72
3.83
3.94

3.45
3.56
3.67
3.78
3.89

aretle frekans
/
//
///// ///// /
///// ///// ///// ///
///// ///// ///// ///// //
///// ///// ///// ///// /////
///// /////
///// ///// ////
///// ///
/////
////

Frekans(fi)
1
2
11
18
22

Greli
frekans(pi)
0.01
0.02
0.09
0.15
0.18

35
14
8
5
4

0.29
0.12
0.07
0.04
0.03

Birikimli (Eklemeli) Frekans Tablosu

Her snfn st snr ile bir sonraki snfn alt snr deerlerinin ortalamas snf ara deeri
(Sad) olarak alnrsa, bu deerden daha az deer gsteren verilerin toplam frekans stununa
yazldnda den daha az frekans bulunmu olur. Ayn ekilde, snf ara deerinden daha ok
deer gsteren verilerin toplam frekans stununa yazldnda den daha ok frekans
bulunmu olur.
Snf ara deeri, den daha az ve den daha ok stunlar tamamlandktan sonra oluan tabloya
birikimli frekans tablosu denir.
Tablo 1.2: 120 Erkek Bebein Arlklarna likin Birikimli Frekans Tablosu

As

2.85

2.95

2.96

3.06

3.07

3.17

3.18

3.28

3.29

3.39

3.40

3.50

3.51

3.61

3.62

3.72

3.73

3.83

3.84

3.94

Sad

Den Daha ok
fi
pi

Den Daha Az
fi
pi

2.845

0.00

120

1.00

2.955

0.01

119

0.99

3.065

0.03

117

0.98

3.175

14

0.12

106

0.88

3.285

32

0.27

88

0.73

3.395

54

0.45

66

0.55

3.505

89

0.74

31

0.26

3.615

103

0.86

17

0.14

3.725

111

0.93

0.08

3.835

116

0.97

0.03

3.945

120

0.00

Birikimli frekans tablosuna baklarak, bir ayda doan 120 erkek bebein yzde 45 i, 3.395
kilonun altndadr veya yzde 73 n 3.285 kilonun zerindedir.

1.3.2. Nitel Veriler iin Frekans Tablosu

Nitel veriler iin snflama ve sralama lme dzeyinin kullanlabilecei daha nce ifade
edilmiti. Snflanabilen ve sralanabilen verilerde snflar birbirinden bamsz olduu iin
frekans tablosunda sadece snf, frekans ve greli frekans stunlar yer alr.
rnek 1.2: Bir hastaneye mracaat eden hastalarn 400 verem, 300 kalp, 200 kanser,
100 grip ve 200 dier hastalk trne sahiptir. Bu verilere ilikin frekans tablosu Tablo
1.4 de verilmitir.
Tablo 1.4: Hastalk trne gre hasta says
Snf(Hastalk Tr)
Verem
Kalp
Kanser
Grip
Dier

Frekans(Hasta Says)
400
300
200
100
200

Greli Frekans
400/1200
300/1200
200/1200
100/1200
200/1200

1.4. Grafikler
Grafikler verilerin izgisel gsterimleridir. Grafikler frekans tablolarnn tamamlaycs olarak
dnlebilir. ok eitli grafik trleri vardr. Burada,

ubuk grafii, izgi diyagram,

histogram(dalm dikdrtgenleri), daire (pasta ) grafii verilecektir.

1.4.1. ubuk Grafii
Dalm ubuklar grafii, kesikli nicel verilerde ve nitel verilerde kullanlr. ubuk
grafiinde snflar, tabanlar eit ve birbirine bitiik olmayan dikdrtgenlerle temsil edilir.
Tablo 1.4. de verilen frekans tablosu iin ubuk grafii aada verilmitir.

400300200100-

Verem

Kalp

Kanser Grip

Dier

Grafik1.1. Hastalarn hastalk trlerine gre grafii

6

1.4.2. izgi Diyagram

Frekans dalmnda her snfn dzlemde bir nokta ile temsil edilip, sonra bu noktalarn
birletirilmesiyle elde edilen ekle izgi diyagram denir. Srekli veriler iin kullanlan bir
grafik trdr. Tablo 1.2. de verilen frekans tablosu iin izgi diyagram aada verilmitir.
fi
35

30

25

20

15

10

2.9

3.01

3.12

3.23

3.34

3.45

3.56

3.67

Grafik 1.2. 120 erkek bebein doum arlklarnn grafii

3.78

3.89

Si

1.4.3 Histogram(Dalm Dikdrtgenleri)

Histogram, koordinat sisteminde, tabanlar frekans tablosundaki her bir snfn snf
bykl, ykseklikleri bulunduu snfn frekanslaryla orantl olarak yan yana izilen
dikdrtgenlerden oluur. Tablo 1.2. de verilen frekans tablosu iin histogram aada
verilmitir.

fi

2.9

3.01

3.12 3.23 3.34 3.45 3.56 3.67 3.78

3.89

Grafik 1.3. 120 erkek bebein doum arlklarnn grafii

Si

1.4.4 Daire (Pasta)Grafii

Her snfa den frekansn bir dairenin paras ile gsterildii grafik trdr. Bu grafii
izebilmek iin greli frekanslar hesaplanr. Her snfa ilikin greli frekans 3600 ile
arplarak o snfa ilikin daire dilimleri bulunur. Tm snflar iin yapldnda daire
tamamlanm olur. Daha ok snflandrlabilen verilerde kullanlr. Tablo 1.4. de verilen
frekans tablosu iin daire grafii aada verilmitir.

17%

%17 Dier

33%

%33
Verem

8%

%8 Grip
%17 Kanser

%25
Kalp

17%

25%

Grafik 1.2. Hastalarn hastalk trlerine gre dalm