Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Tarihin Tanm nsan topluluklarnn gemiteki her trl faaliyetlerini, sebep-sonu ilikilerine
dayanarak yer ve zaman gsterip belgelere dayanarak aratran, anlatan bileme tarih
denir.
Tarihi olaylar tekrarlanamaz. Bu nedenle tarihte deney ve gzlem yaplmaz
Tarihi
Olaylarn yeri ve zaman belli olmaldr
Olaylarn
Olaylar arasnda neden-sonu ilikisi kurulmaldr
zellikleri
Olaylarn zerinden belli bir zaman gemelidir
Tarihi olaylarn olumasnda maddi ve manevi sebepler bulunmaktadr.
Objektif (tarafsz) olmaldr.
Tarihinin
Gemiteki olaylar, gnmzn deer yarglaryla deerlendirilmemelidir.
zellikleri
Aratrmac, merakl olmal, sebep sonu ilikilerini belirtmelidir.
Tarihin konusu insandr.
Tarihin
nsanlarn gemite yaptklar her trl faaliyetleri inceler.
Konusu
Objektif olmak
Tarihin
Yardmc bilimlerden, kaynak ve belgeden yararlanmak
Metodu
Olayn getii yerde aratrma yapmak
Yer ve zaman, sebep ve sonu ilikilerini belirtmek
Yazl Kaynaklar: Kitabe, tablet, ferman, mektup.
Kaynaklar
Yazsz Kaynaklar: Destan, resim, heykel, mimari eserler
Hikayeci Tarih (Nakilci-Rivayeti): Olaylar hikaye anlatr gibi anlatr. lk tarih
Anlatm ekli
metodudur.
(Felsefesi)
retici Tarih (Pragmatik-Faydac): Kahramanlar n plana kartr.
Abartarak anlatr.
Sosyal Tarih (ctimaiyat): Olaylarn sosyal nedenlerini aratrr.
Neden Naslc Tarih (Bilimsel Tarih): Olaylarn sebep ve sonular zerinde
durur.
Zamana Gre: alar, yzyllar, yaryzyllar ve eyrekyzyllar
Tarihin Tasnifi
Mekana Gre: Bir ehir, blge ve mekan esas alr
Konularna Gre: Bir tek konuyu anlatr. slam tarihi, sanat tarihi, Osmanl
tarihi gibi
Kaynak Aratrmas: Aratrlacak konularla ilgili kaynaklar tespit edilir.
Tarihin
Tasnif: Kaynaklarn snflandrmasdr.
Metodu
Tahlil: nceleme
Tenkit: Aratrlacak bilgilerin eletirilmesi
Terkip (Sentez): Aratrlan konu ile ilgili bir sonuca ulama.
YARDIMCI BLMLER
Arkeoloji
Kronoloji
Corafya
Paleografya
Filoloji
Nmizmatik (Meskkat)
Epigrafi (Epigrafya)
Antropoloji
Etnoloji
Etnografya
Diplomatik
Sigolografi
Heraldit
ecereler
Karbon 14
Antroponomi
Toponomi
ktisat
Felsefe
Sosyoloji
Kaba Ta
Devri
Yontma
Ta Devri
Cilal Ta
Devri
MADEN DEVR
Kalkolitik
TAKVM
Tanm: Gnleri, ayr ve yllar aratran araca takvim denir.
Msrllar tarafndan ilk kez bulundu. Bunlar; Julyen, Gregoryen (Miladi),
Rumi, Celali takvimlerdir.
lk kez Smerler tarafndan bulundu. Bunlar; Hicri takvimdir.
Ay Yl Takvimleri
Trklerin
Kulland Oniki hayvanl Trk takvimi, Hicri, Celali, Rumi ve Miladi Takvimler
Takvimler
Gne Yl Takvimleri
TAKVM ETLER
Dnyann gne etrafndaki bir turudur. Dnya bu turu 365 gn 6 saatte tamamlar.
lk kez Msrllar tarafndan bulunmutur.
Ayn dnya etrafndaki bir turudur. Ay bu duru 354 gnde tamamlar. lk kez
Ay Yl
Smerler tarafndan bulunmutur.
Roma devleti tarafndan Msr takvimi baz alnarak hazrland. Gne ylna
Julyen Takvim
dayaldr.
Gregoryen Takvim Julyen takvimi esas alnarak yapld. Papa 13. Gregore tarafndan hazrland.
Balang yl hz. sann doumu olduundan doum anlamna gelen milad ad
(Miladi Takvim)
verilmitir. Gne ylna dayaldr.
Oniki
Hayvanl Trklerin kulland ilk takvimdir. Aylarn deil, yllarn isimleri vardr. 12 ylda
bir devri daim yapar. Gne ylna dayaldr.
Trk Takvimi
Ay ylna dayaldr. Peygamberimizin 622 ylnda Mekkeden Medineye gidii
Hicri Takvim
balang olarak alr.
Seluklu Sultan Melikah dneminde yapld. Gne ylna dayaldr. Sadece mali
Celali Takvim
hesaplamalar iin yaplmtr.
Osmanllar tarafndan sadece mali hesaplamalar iin yaplmtr. Gne ylna
Rumi Takvim
dayaldr. Balang noktas hicrettir.
Gne Yl
BLM 3:
ran Medeniyeti
Medler
(715-550)
Persler
(M: 559-330)
Anadolu Uygarlklar
- Anadolunun ilk siyasal birlii ve merkezi ynetimi saladlar.
Hitit (Eti)
- Tavananna ad verilen kralie devlet ynetiminde sz sahibidir.
M:2000- Kraln yetkilerini snrlayan Panku adl meclisleri vard. Tarihteki ilk meclistir.
700
- Anal adl ilk tarih yazcl yapld. Tanrlara sunulan yllklardan olumaktadr.
- Civi ve Hiyeroglif yazsn kullandlar. Tarihte ilk aile hukukunu yapmlardr.
- Hitit dini ok tanrlyd. Bin tanrl lke ad verilmitir.
- Mimaride, heykelcilik ve kabartmaclkta ileri gitmilerdir. Destanlar Kumbartidir
- lk yazl antlama olan Kadei yaptlar.
- Balca geim kaynaklar tarm ve hayvanclktr. Tarm ile ilgili ilk kanunlar yaptlar.
Frigler
- Tiftik keisi klndan yaptklar Tapates adl hal ve kilimleri nldr.
M:1200- Fenike alfabesini kullanmlardr. En nl tanrlar tarm tanrs Kibeledir.
676
- En nemli eserleri Midas mezar ve tapnadr. Krallarna Midas denir.
- Kuyumculuk ve ticarette ilerlemilerdir.
- lk paray buldular. (M: 700) Parann bulunmas zerine ticaret geliti. Takas sona erdi.
Lidyallar
- Efesden Asurlarn bakenti Ninovaya kadar uzanan tarihi kral yolunu yaptlar.
M:1200- Altn ve Mcevher ilemeciliinde ileri gittiler. Fenike alfabesini kullandlar.
547
- Orduya pek nem vermediklerinden paral askerler kullandlar. Buda yklmalarna neden
oldu.
- lk sigortaclk rnei grlmtr. Filozof ve airlere devlet tarafndan maa
balanmtr.
- Dorlarn nnden kaarak bat Anadolu sahillerine gelen Akalar tarafndan ehir
yonlar
devletleri halinde kuruldu. Deniz koloniciliinde ileri gittiler.
M:1200- Dou kltrn batya tamlardr. Fenike alfabesini kullanmlardr.
545
- Bilimsel anlamdaki ilk tarih almasn yapmlardr.
- Bilim ve felsefede ileri gitmilerdir. Mimaride ion nizamn buldular.
- lke illere blnm, bu illere merkezden atanan valiler gnderilmektedir.
Urartular
- Anadoluda madencilik ve kanal yapmnda ileri gitmilerdir.
M: 900- En nemli tanrlar sava tanrs Haldidir. lmden sonraki hayata inandklarndan
600
mezara llerin eyalarn da koymaktadrlar.
- ivi ve Hiyeroglif yazsn kullanmlardr.
Asya Uygarlklar
in Med.
pek ticareti sayesinde ipek yolu olutu. ivi yazsn kullandlar.
Barut, pusula, kat, matbaa ve mrekkebi ilk defa buldular.
Slaleler eklinde ynetildiler. Trk ordusunu rnek aldlar.
Tapnak ve saray yapmnda ileri gitmilerdir. Trklere kar in seddini yapmlardr.
Milli dinleri Kanfiys ve Taodur. Budizm de inde geni bir taraftar bulmutur.
Hint Med. Halk snflara ayrlmtr. (Kast sistemi) Snf ayrl, hint ulusu olumasn engelledi
ve istilaya uramalarna neden oldu.
Dinleri; Hinduizm, Budizm, Brahmanizm ve Vedadr.
Baharat ihracat sonucu baharat yolu ortaya kt.
G Yollar
Glerin
Sonular
Batda Hazar Denizi. Douda Kingan, Kuzeyde Altay ve Sibirya. Gneyde Hindiku
ve Karanlk dalarla evrilidir.
Hunlarn batya doru g etmeleri sonucu Avrupadaki milletlerin yer deitirme
olayna kavimler g denir. Hunlarn nnden kaan kavimlere barbar kavimler
denir.
Orta Asyadaki kuraklk
in basks ve karde boylarn birbirleriyle mcadeleleri
Topraklarn ve otlaklarn yetersizlii
Nfus art ve Hayvan hastalklar
Batya yaplan glerde hazar denizinin kuzeyinden ve gneyinden gidilmitir. Hazar
denizinin kuzeyinden gidenler Avrupa ve Karadenizin kuzeyine gitmi, hristiyan
olmu milli benliklerini yitirmilerdir. Hazar denizinin gneyinden gidenler ortadou,
ran ve Mezopotamyaya gelmi Mslman olmu milli benliklerini korumulardr.
Gnmz Avrupa toplumu olutu
Roma nceleri ikiye (395) ayrld. Sonra da B. Roma mparatorluu ykld.
(476)
Avrupada feodalite, kilise ve skolastik dnce glendi.
Avrupann etnik yaps deiti. Siyasi birlii paraland
Trkler, Avrupada devlet kurdular.
LK TRK DEVLETLER
Byk Hun
Teoman tarafndan kurulmutu. Bakentleri tkendir.
(Asya Hun)
Teomann aknlarn durdurmak iin inliler in seddini yaptlar
Devleti
lk defa btn Trkleri tek bir bayrak altnda topladlar
M: 220 Teomandan sonra baa geen Mete Han; ini vergiye balad.
MS:220
Mete Hann ini igal etmemesinin temel nedeni kalabalk inliler arasnda
Trklerin asimile olabilecei endiesiydi. lk defa orduyu onlu sisteme gre
dzenledi.
Hun devlet adamlarnn inli Prenseslerle evlenme, ipek yolunun elden kmas,
taht kavgalar ve lks merak nedeniyle devlet zayflayp ykld.
Avrupa Hun
Balamir tarafndan kuruldu.
Devleti
Merkezi Budapetedir. En gl hkmdarlar Atilladr.
Romay ilk defa kuatan Trk devletidir. Bizans vergiye balad.
Anadoluya ilk defa ayak basan Uldz Handr
Avrupada kalan Hunlar, milli benliklerini yitirdiler.
Gktrkler
Hun devletinden sonra Asyada kurulan ikinci Trk devletidir.
(552-659)
Trk adn ilk defa bir devlet ad olarak almlardr.
Kurucusu Bumin Kaandr. kili ynetim sistemini uyguladlar.
pek yoluna egemen olmak iin Sasanilerle birleerek, Akhunlar yktlar.
in saldrs sonucu nce ikiye ayrld. Sonra ykld.
ll. Gktrk
Kutluk ilteri Kaan tarafndan kuruldu
(Kutluk)
Bakenti Karakumdur. Bilge Kaan dneminde Orhun antlarn yaptlar
Devleti (680 Orhun antlar, tarihte Trk adnn getii ilk belgedir.
745)
Karluk, Basmil ve Uygur saldrs sonucu ykld.
Uygurlar (745- Kutluk Bilge Kl Kaan tarafndan kuruldu
840)
Bakentleri nceleri Ordu Balk ve sonra da Karabalgasundur.
Talas savandan sonra Orta Asya egemenlii Uygurlara geti.
Mani ve Budizm dinini ilk defa benimseyen Trk toplumudur
Yerleik hayata geen ilk Trk devletidir
Saray ve Tapnak mimarisinde ileri gittiler
Uygur alfabesini yaptlar. Treyi ve g destanlar vardr.
En ok yazl belge brakan Trk devletidir. Moollarn Trlemesini saladrlar.
Bulgarlar
Hazarlar
Akhunlar
(Eftalit)
Karluklar
Krgzlar
Sabirler
(Sibirler)
Bakrt
(Bakurt)
Ouzlar
(Uzlar)
Peenekler
Trgiler
Macarlar
Kumanlar
(Kpaklar)
Bizans
Devleti
PEYGAMBERMZ DNEM
MEKKE DNEM
Peygamberimiz 571 ylnda Mekkede dodu. 632 ylnda Medine de vefat etti.
Peygamberimizin
Doumu
Peygamberimiz, Kureyin Haimoullar kabilesine mensuptur. Babasnn ad
Peygamberimizin
Abdullah, Annesinin ad ise Aminedir. Doumundan ay nce babasn, alt
Ailesi
yanda iken annesini, sekiz yanda iken dedesi Abdlmuttalibi kaybetti.
Peygamberimizi amcas Ebutalib yetitirdi. Peygamberimiz, dier Mekkeli
Sosyal
ve
Ekonomik soylular gibi ticaretle urat. Yirmibe yanda iken Hz. Hatice ile evlendi.
Hayat
Peygamber Olmas 40 yanda iken, Hira maarasnda kendisine ilk vahiy geldi. lk vahiy oku diye
balar.
Kadnlardan; Hz. Hatice, erkeklerden Hz. Ebubekir, ocuklardan Hz. Ali,
lk Mslmanlar
klelerden Hz. Zeyd (RA)dr.
Mslmanlar, basklar karsnda ilk hicreti 615 ylnda Habeistana
Mekkedeki
gerekletirdiler. 621 ylnda Akabe denilen yerde baz Medineliler Peygaberimize
Mcadelesi
biat ettiler. (Ballklarn sundular). Peygamberimizi Medineye davet ettiler.
622 ylnda Medinelilerin daveti zerine Mslmanlar Medineye g ettiler.
Hicret
Hicretle birlikte, Mslmanlar bir devlete sahip oldular. slam geni bir alana
yaylma imkann buldu.
MEDNE DNEM
NEDENLER
Mekkeyi ekonomik adan bask altnda
BEDR
tutmak
SAVAI
Mekkeli bir kervann mallarna el konulmas
(624)
Mekkelilerin Mslmanlar yok etmek
istemeleri
SONULARI
Mslmanlarn kazand ilk zaferdir.
am ticaret yolu Mslmanlarn eline
geti.
slam sava hukuku olutu
Mekkeli esirler, okuma yazma dersi
verdiler.
Uhut savana neden oldu.
Bedir savann cn almak
Mslmanlarn ilk yenilgisidir
UHUT
Bir Mekke kervann Mslmanlarn eline
Hz. Hamza ehit oldu
SAVAI
gemesi
Peygamberimiz yaraland
(625)
Yahudiler mriklere yardm ettiinden
Medineden srldler.
Medeniden srlen baz Yahudiler,
Medinenin etraf hendeklerle kazl
HENDEK
Mekkelileri kkrttlar.
olduundan ieri giremediler.
SAVAI
Mekkelilerin Mslmanlara kesin bir darbe Mekkelilerin son taaruzu, Mslmanlarn
(627)
vurmak istemeleri
son savunmasdr.
Yahudiler, Mekkelilere yardm
ettiklerinden Medineden srldler.
am ticaret yolu, Hayber Yahudilerinin
eline geti
HUDEYBYE Peygamberimizin hac yapmak iin Mekkeye Mekkeliler, Medine devletini hukuken
gitmesi
tanm oldular.
BARII
Mekkelilerin Mslmanlar kabul etmeyip
slamiyet hzla yayld.
(628)
bar antlamas yapmak istemeleri
Hayberin fethi ile am ticaret yolunun
HAYBERN Yahudilerin am ticaret yolunu tehdit
gvenlii saland.
FETH(629) etmeleri
Hara vergisi ortaya kt.
Bir Mslman elinin Bizansn Basra valisi Bizansla yaplan ilk savatr.
MUTE
tarafndan ldrlmesi
Mslmanlar, Bizansn saysnn ok
SAVAI
Bir Mslman keif grubunun Gassanilerce olmas nedeniyle sava kaybettiler.
(629)
pusuya drlmesi
10
11
POLTKASI
FETHLER
634 ylnda Bizansla Yermk
sava yapld.
Bizans
bu
savata
yenildi.
Mslmanlarn Bizansa kar ilk
baarsdr.
Suriye
kaplar
Mslmanlara ald.
Sasanilerle ilk sava yapld. (Hire)
BZANSLA YAPILAN
RANLA YAPILAN
SAVALAR
SAVALAR
Ecnadin
sava
Kpr sava (634)
(635): Bizans yenildi. Mslmanlar yenildi.
Suriyenin
fethi
Kadisiye Sava (636)
tamamland.
Celula sava (637)
Filistin ve Kudsn
Nihavent Sava (642)
fethi (637)
Sasaniler ykld. Trklerle
komu olundu.
DER
FETHLER
Azerbeycan
(643-44)
Ve
Msr
alnd. (640)
FETHLER
DENZLERDEK
MCADELE
Kuran oaltld.
rann fethi tamamland
lk slam donanmas yapld
Emeviler
st
dzeye lk kez Trklerle bu dnemde 649 ylnda Kbrs vergiye
getirildiinden isyan kt.
savald. (Hazarlarla)
baland
Hz. Osman ehit edildi.
Tunusa kadar olan yerler ele lk deniz sava Bizansla yapld.
geirildi.
(652) (Zatssevari)
12
Dierleri
Dier Olaylar
Emevilerin kurucusu ve ilk halifesidir.
lk posta ve muhafz birliini kurdu
Yezidi veliaht tayin ederek hilafeti saltanata
dntrd.
Kerbelada Hz. Hseyini ehit etti.
Kerbeladan sonra Mslmanlar kesin olarak
Mslmanlar, ilk kez Atlas Okyanusuna ikiye ayrldlar. Bunlar; Snni ve iidir.
kadar olan yerleri el geirdiler.
-Atlas Okyanusuna kadar olan btn lk slam paras basld.
kuzey Afrika kesin olarak alnd.
Arapa resmi dil oldu.
-Sicilya ve Sardunya adalar alnd.
Belh, Fergana, Buhara ve Semerkand Mslmanlar ilk kez Avrupaya getiler.
alnd.
711 ylnda Tark b. Ziyad spanyay
feth etti.
732
ylnda
Puvatya
savanda -Hilafeti saltanata dntrdler
Mslmanlar
Franklara
yenildiler. -lkeyi eyaletlere bldler.
slamn Avrupadaki ilerleyii durdu. -Trklerle en iddetli savalar bu dnemde
Pirene dalar snr oldu.
yapld. (Trgilerlerle)
750 ylnda Ebu Mslim Horasani isyan -slam mimarisi Hristiyan mimarisiyla
ile ykld.
yarabilecek dzeye geldi.
Sleyman dneminde stanbul karadan -Emeviler fetihi bir devlettir. slam snrlar
ve denizden kuatld.
geniledi.
-Irk bir politika izlediklerinden ve Arap
olmayan Mslmanlara (Mevali) ikinci snf
vatanda
muamelesi
yaptklarndan
ykldlar.
-Bakent amdr.
ABBASLER (750-1258)
Savalar -inle 751 Talas sava yapld.
Fetihler -Bizans snrnda Avasm adl tampon ehirler kurdu.
-ii Bveyhilerin denetiminden kurtulmak iin Seluklulardan yardm istediler. Turul bey,
Bveyhileri yenerek Abbasileri denetimi altna ald.
-Badat ehrini kurarak bakent yaptlar.
Genel
zellikler -Trklere ilk nem veren Memundur. Harun Reit, dneminde Trkler orduya alnd.
Trklere en fazla nem veren Abbasi halifesi Mutasmdr. Sadece Trkler iin Samarra
ehrini kurdu.
-Memun dneminde lk tercme hareketi yapld.
-stanbulu kuattlar fakat baarl olamadlar.
Abbasiler, eitli blgelere yar bamsz genel valiler gnderdiler. Bunlara Emirul Umera
Emirul
vaya Tevaiful Mlk ad verilmitir. Bu olay, Abbasilerin yklmasna zemin hazrlad.
Umera
Emirl Umeralar unlardr.
Kuzey Afrikada: Alebiler, drisiler
Msrda: Tulunoullar, ihitler, Fatimiler, Eyybiler ve Memlkler
randa: Tahiriler, Safariler ve Bveyhiler
Maverannehirde: Samaoullar
1258 ylnda Mool saldrs sonucu Abbasi devleti ykld. Halifelik Memlklere geti.
Ykl
13
Eyyubiler
(1171-1250)
Memlkler
(Klemenler)
1250-1517
Harzemahlar
(1097-1231)
Bveyhiler
(932-1062)
Samanoullar
(895-1005)
Safeviler
(1502-1736)
Karakoyunlar
(1380-1469)
14
Akkoyunlar
(1370-1502)
Mool
mparatorluu
(1206-1227)
Timur
mparatorluu
(1370-1507)
Babur
mparatorluu
(1526-1858)
15
16
BEYLKLER
Malazgirt Savandan Sonra Kurulan Beylikler
Erzurum ve evresinde Ebulkasm Saltuk tarafndan kuruldu. Anadoluda kurulan ilk
Saltukoullar
beyliktir.
(1072-1202)
Kayseri, Sivas, Tokat ve Malatyada Daniment Ahmet Gazi tarafndan kuruldu.
Danimetliler
Anadoludaki en gl beyliktir. Hallara kar byk savalar yapt.
(1080-1178)
Erzincan, Kemah ve Divriide Emir Mengcek tarafndan kuruldu.
Mengcekler
(1080-1228)
Diyarbakr, Halep, Mardin ve Harputta Artuk beyin torunlar tarafndan kuruldu.
Artukoullar
(1102-1409)
zmir ve evresinde aka bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle uraan ilk Trk
zmir
beyliidir.
(aka beylii)
(1081-1093)
Kseda Savandan Sonra Kurulan Beylikler
Konya ve Karamanda Kerimuddin Karaman Bey tarafndan kurulmutur.
Karamanoullar
Anadoludaki en gl beyliktir. Konyada kurulduklarndan kendilerini Anadolu
(1256-1487)
Seluklu Devletinin Mirass olarak grmlerdir. Osmanl Devletini en fazla
uratran beyliktir. Anadoluda Trkeyi ilk kez resmi dil olarak kullanmlardr.
Ktahyada Yakup bey tarafndan kurulmutur. Topraklarnn bir ksmn eyiz
Germiyanoullar
yoluyla Osmanllara verdi. Daha sonra vasiyet yoluyla Osmanllara geti.
(1299-1429)
Antalya ve Ispartada Felekeddin Dndar Bey tarafndan kuruldu. Topraklarnn bir
Hamitoullar
ksmn parayla Osmanllara satt.
(1300-1425)
Mara ve Elbistanda Zeyneddin Karaca Bey tarafndan kuruldu. Osmanllara
Dulkadiroullar
katlan son beyliktir. Yavuz Sultan Selim, Turnada savayla (1515) bu beylie son
(1337-1515)
verdi.
Adana ve Tarsusta Ramazan Bey tarafndan kuruldu. Yavuz dneminde kendi
Ramazanoullar
istekleriyle Osmanllara katldlar. l. Ahmet dneminde bu beylik vilayete
(1353-1608)
dntrld. Osmanllara katlan son beyliktir.
zmir ve Aydnda Aydnolu Mehmet Bey tarafndan kuruldu. En gl denizci
Aydnoullar
beyliktir.
(1308-1426)
Kastamonu ve Sinopta emseddin Yaman Candar tarafndan kuruldu. Denizcilikle
Candaroullar
(sfendiryaroullar) uramlardr.
(1299-1460)
Mula ve Fethiyede Mentee Bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle uratlar.
Menteeoullar
Rodosu aldlar.
(1261-1425)
Manisa ve Menemende Saruhan Bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle uramtr.
Saruhanoullar
(1313-1410)
Balkesir ve anakkalede Karesi Bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle urat.
Karesioullar
Orhan Bey dneminde alnd. Osmanllara katlan ilk beyliktir. Bu beyliin
(1304-1348)
alnmasyla Osmanllar denizcilik faaliyetlerine baladlar ve Rumeliye getiler.
Ankara savandan sonra da tekrar kurulmad. Osmanllar, lk donanmay bu
beylikten elde ettiler.
Erefoullar, Alaiye beyleri, Taceddin Oullar (Canik Beyleri), Sahip Ata oullar,
Dierleri
Pervaneoullar, Eretna Devleti, Kad Burhaneddin Devleti.
Trkeye nem verdiler. Anadolunun Trklemesi ve slamlamasn saladlar.
Genel zellikleri
17
Trkiye
Seluklular
lk dzenli slam ordusunu hz. mer kurdu. Cnd isimli askeri ehirler (ordugah) yapt. lk
donanmay hz. Osman yapt. Abbasiler dneminde Bizans snrnda Avasm isimli tampon
ehirler kuruldu. Trkler Abbasiler dneminde orduya alndlar.
Trklerde ilk dzenli orduyu Mete Han yapmtr. Ayrca, dnyada ilk onlu sisteminin de
mucididir. Turan taktii ad verilen bir sava sistemleri vardr. (Hilal ve Kurt Kapan)
Ouzlar ve Peenekler, Bizans ordusunda paral askerlik de yaptlar.
Karahanl ordusu drde ayrlr: 1. Saray Muhafzlar, 2. Hassa Ordusu, 3. Hanedan
yelerinin kuvvetleri ve 4. Bal devletlerin kuvvetleri. Gazneli ordusu: Gulamlar, dzenli
birlikler, eyalet askerleri, paral askerler ve gnlllerden oluurdu. Byk Seluklu
Ordusu da unlardan olumaktadr: 1. Merkez ordusu. 2. Guleman- Saray (Kapkulu) 3.
Hassa askerleri, 4. Melik ve idarecilerin ordusu. 5.Bal devlet ve beyliklerin askerleri 6.
Trkmenler 7. Sipahiler (kta)
Kara ordusu; hassa (Kapkulu, Gulam), Tmarl Sipahiler ve dierleri olmak zere e
ayrlmaktadr. Deniz kuvvetleri de kurmulardr. lk donanma Antalyada, ilk tersane
Sinopta kurulmutur.
Adalet ve Hukuk
slam Kltr Hz. mer dneminde illere valilerin yannda kadlar da atanmaya balad. Hukuk olarak
Kuran ve peygamberin uygulamalar esas alnd.(Kitap-Snnet) Alimlerin itihatlar ve
ve
yorumlar ile bu hukuk zenginleti. Daha sonra buna kyas ve icma da eklendi.
Medeniyeti
Trklerde yazl hukuk olmadndan lke treye gre ynetilirdi. Byk davalara
Orta Asya
hkmdar tarafndan atanan bir heyet, kk davalara ise Yargucu ad verilen hakimler
Trk
bakard. Hapis cezalar bulunmamaktadr.
Kltr
Trklerde hukuk ikiye ayrlmtr. Bunlar eri hukuk ve rfi Hukuktur. eri hukukun
Trk-slam
banda Kadulkudat bulunur. Sivil davalara da Kadlar, askeri davalara da Kazasker
Devletleri
(Kadasker veya Kadleker) bakar. rfi davalarn banda da Emiri Dad bulunur. Ayn
zamanda bizzat sultann bakanlk ettii Divan- mezalimler de bulunmaktadr.
Byk Seluklularla ayndr.
Trkiye
Seluklular
18
Dini Hayat
slam Kltr slam devletlerinde her ey slami kurallara gre yaplmaktadr. Fakat slamn geni bir
alana yaylmasyla bu dine eitli yorumlarn katlmasna neden oldu. Bu yorumlar
ve
sonucu mezhepler (ii-Snni/Hanefi,afi,Malik ve Hanbeli) ve tarikatlar ortaya kt.
Medeniyeti
Mslman olmayanlara da ehli kitap denilmi ve geni bir zgrlk verilmitir.
Eski Trk dini inanc blmde inceleyebiliriz. Bunlar; Tabiat glerine inanma, Atalar
Orta Asya
klt, Gktanr ve amanizmdir. nemli dini kavramlar ise unlardr: aman ve Kam
Trk
(din adam), Kurgan (mezar), Balbal (mezarta), Yu (lm treni), Sagu (at) Ayrca,
Kltr
Uygurlar Budizm ve Manihizm, Hazarlar Musevilik, Tuna Bulgarlar, Macarlar, Avarlar,
Peenekler, Gagavuzlar Hristiyan olmu milli benliklerini yitirmilerdir.
Snni akidenin koruyuculuunu stlendiler. Bu amala Nizamiye medreselerini yaptlar.
Trk-slam
Tarikatlar, Trk dnyasnda byk etkiye sahip olmutur. Bunlar; Kadirilik, Kbrevilik,
Devletleri
Ekberilik ve Yeseviliktir.
Tarikatlar Anadolunun dini hayatnda nemli yer tutmaktadr. Bunlar; Babailik,
Trkiye
Seluklular Ekberiye, Mevlevilik ve Bektailiktir.
Ekonomi
slam
Kltr ve
Medeniyeti
lk devlet hazinesini (Beytl Mal) Hz. mer kurdu. slam devletlerinde gelir kaynaklar
eri gelirler ve rfi gelirler olmak zere ikiye ayrlr. eri gelirler; Mslmanlardan
alnanlar (zekat ve r), gayri Mslimlerden alnanlar (cizye ve hara) olmak zere ikiye
ayrlmaktadr. rfi gelirler ise; ganimet, gmrk vergileri, bal devletlerin dedii
vergiler, orman, tuzla ve madenlerden alnanlardr. Ticaret ve tarm hayat da gelimitir.
lk paray Emevi halifesi Abdlmelik bast.
Balca geim kaynaklar hayvanclktr. Ayrca, madencilik ve tarmla da uramlardr.
pek yolunun lkelerinden gemesinden dolay ticaret de nemli kazanlarndandr.
Orta Asya
Trk
Kltr
Trk-slam Karahanllar; tarm, madencilik ve el sanatlaryla uratlar. Kervan ticaretine de nem
verdiler. Ticaret yollar zerinde ribat ad verilen ilk kervansaraylar kurarak ticaretin
Devletleri
gelimesini saladlar. Seluklularda ekonomi; tarm, ticaret, hayvanclk, madencilik ve
sanayiye dayanmaktadr. Seluklularda toprak drde ayrlr: 1. Has araziler 2. kta araziler
3. Haraci Araziler. Bunun dnda mlk ve vakf arazileri de bulunmaktadr. B.
Seluklularda ilk paray Turul Bey bast.
Devlete ait olan arazilere miri arazi denilmektedir. Bu araziler drde ayrlmaktadr. Bunlar;
Trkiye
Seluklular Has, kta (tmar, dirlik) Mlk ve Vakf arazisidir. Ticareti gelitirmek iin kervansaraylar,
dk gmrk vergisi, antlamalar ve sigorta sistemi uygulamlardr. lk paray l. Mesut
bast.
19
lim-Kltr-Sanat ve Edebiyat
Emeviler dneminde slam mimarisi Hristiyan mimarisiyle yarabilecek bir duruma geldi.
slam
Abbasiler dneminde geti. Samarra ehrinin kurulmasyla mimaride Trk etkisi
Kltr ve
Medeniyeti grlmeye baland. slamda resim ve heykel yasak olduundan minyatr ve hat sanatlar
geliti. Arapa ilk kez Emevi halifesi Abdlmelik dneminde resmi dil haline geldi.
slamda ilimler ikiye ayrlr. 1. Akli ilimler (Din D limler) 2. Nakli limler (Dini
limler) Abbasiler dneminde dier dillerden Arapaya eserler tercme edildi. Ayrca,
Badatta Beytl Hikme adl okul, ktphane ve tercme brolar alarak ilmin
gelimesine katkda bulundular. Endls Emevileri de slam medeniyetinin Avrupaya
gemesini salamtr.
Orta Asya lk Trke yazl belge Orhun kitabeleridir. Trk alfabeleri ise; Orhun (Gktrk), Uygur,
Arap, Kiril ve Latindir. Trk destanlar ise; Ouz Kaan (Hunlarn) Eregenekon
Trk
(Gktrklerin) Yaradl ve G (Uygurlarn), Manas (Krgzlarn) Alpertunga ve u
Kltr
(skitlerin). Trkler, Uygurlara kadar tanabilir sanatlar yapmlardr. Uygurlarla birlikte
mimari ve yazl belgeler alannda da nemli almalar ortaya koymulardr.
Trk-slam B. Seluklular dneminde Celali takvimi yapld. Ayrca, dnyann ilk niversitesi olan
Nizamiye medreseleri kuruldu. B. Seluklu ve Gaznelilerin resmi dili Arapa, Farsa ve
Devletleri
Trkedir. Karahanllarn resmi dili ise sadece Trke idi ve Uygur alfabesini
kullanmlardr. Bu dnemde yazlan eserler ise; Karahanllara ait olanlar: Divan- Lgati
Trk (Kagarl Mahmut), Divan- Hikmet (Ahmet Yesevi), Atabetl Hakayk (Edip
Ahmet), Kutatkubilig (Yusuf Has Hacip) ve Satuk Bura Han Destan (Anonim).
Seluklulara ait olan: Siyasetname (Nizamlmlk) . Gaznelilere ait olan: ehname
(Firdevsi)
Sanat olarak: Kpr, eme, hastahane, imarethane, medrese ve kervansaraylar
yapmlardr.
Divan, halk ve tasavvuf edebiyat olmak zere Edebiyat e ayrlr. nemli fikir adamlar
Trkiye
Seluklular ve eserleri unlardr: Mevlana (Mesnevi, Fihimafi), Yunus Emre (divan), Hac Bekta Veli
(Makalat), Muhyiddin-i Arabi (Futuhatul Mekki) gibi eserlerdir. Halk eserleri de unlardr:
Dede Korkut Hikayeleri, Battalgazi Destan, Danimentname, Nasreddin Hoca ve Bektai
Fkralar. nemli Sanatlar ise; Kmbet mimarisi, uzun ve ince minare sistemidir.
20
Savalar
Sonular
21
Reform
Tanm
Nedenleri
Almanyada
Balamasnn
Nedenleri
Reform
Srasndaki
Gelimeler
Sonular
Yeniden dou demektir. 16. yy. Avrupasnda bilim ve sanat alanndaki yeni gr ve
dncelere denir. lk kez talyada balad.
Corafi keifler. Matbaann bulunmas. Yeni bilim ve sanatlarn ortaya kmas.
talyada siyasi birliin bulunmamas. talyan ehir devletlerinin ticaret sonucu
zenginlemeleri. Romann Hristiyanlarn dini merkezi olmas. Eski Roma ve Yunan
kltrne yakn olmas. slam kltr ile ilikide olmas. stanbulun fethi zerine
buradaki bilim adamlarnn talyaya kamas.
Bilim ve sanatta yeni gr ve dnceler ortaya kt. Skolastik dnce zayflad.
Skolastik dncenin yerini pozitif dnce ald. Reforma neden oldu. talyada
Humanizma dodu. Humanizma; tabiat ve insanlk sevgisidir. Humanistler; eski Yunan
ve Roma eserlerini Avrupa dillerine evirdiler.
Avrupada l6. Yzylda Katolik kilisesinin yeniden dzenlenmesine denir
Kilisenin Hristiyanlk esaslarndan sapmas. Kilisenin zengin, halkn fakir olmas.
Prenslerin kilisenin mallarna el koymak istemeleri. Rnesans ve corafi keiflerin
etkisi. ncilin Avrupa dillerine evrilmesi.
Not: Reform, ilk kez Almanyada balad.
Almanyann siyasi birliinin olmamas. ncilin ilk kez Almancaya evrilmesi. Martin
Lutherin Almanyada yaamas.
Martin Lutherin dncelerinin Alman kral tarafndan yasaklanmas zerine, Reform
yanllar ile Kral arasnda sava yapld. Sava Alman Kral arlken kaybetti. Bunun
zerine Ogsburg antlamas yapld.(1555). Buna gre Protestanlara zgrlk tannd.
Daha sonra, reformcularla kar olanlar arasnda otuz yl savalar yapld. Sava
reformcular kazannca Westfalya (1648) antlamas imzaland. Buna gre; Prensler
istedikleri mezhebe girebilecek ve Protestanlara zgrlk verilecek.
Avrupann mezhep birlii paraland. Almanyada Protestanlk, ngilterede
Angilikan, Fransada Calvinizm mezhepleri ortaya kt. Mezhepler arasnda uzun
yllar sren savalar yapld. Katolik kilisesi kendini toparlamaya alt. Protestanl
benimseyen lkelerde laik eitim ortaya kt.
22
Fransada Meternich sistemine tepki sonucu yaplan bir isyandr. Fransada meruti rejimi
tekrar kuruldu.
Fransada Cumhuriyetilerle Sosyalistler birleerek isyan ettiler. Krallk ykld.
Cumhuriyet kuruldu. dam cezas ve kle ticareti yasakland.
talya 1870 ve Almanya 1871 ylnda siyasi birliklerini kurdular. Bu devletler, smrge
yarnda pay isteyince dier devletlerle kar karya geldiler. Bu olay l.Dnya savana
neden oldu.
23
24
25
26
27
28
29
SYANLAR
stanbul (Yenieri) syanlar
Yenieri Ocana alma usulnn bozulmas. Culus bahiinin aksamas. Rvetle Yenieri
Nedenleri
ocana yazlmalar. Maalarn dk ayarl altndan verilmesi. Islahatlara kar kan devlet
adamlarnn Yenierileri kullanmas. Yenierilerin askerlik d ilerle uramalar.
lll. Murat dneminde defterdar ve Beylerbeyi ldrld. ll. Osman ldrld. lV. Murat
syanlar
dneminde Veziri Azam ldrld. lV. Mehmet dneminde 30 saray grevlisi ldrld.
(Vaka-i vakvakiye veya nar olay.) lV. Mehmetin yerine ll. Sleymann tahta geirilmesi
Yenieri sistemi ve devlet ynetimi bozuldu. Savalar kaybedildi.
Sonular
Anadolu (Celali) syanlar
Ekonomik durumun ve para ayarn bozulmas. Vergi adaletsizlii ve uzun sren savalar.
Nedenleri
Tmar sisteminin bozulmas. Sipahi ve Sekbanlarn halka zulmetmesi
Karyazc, Deli Hasan ve Abaza Hasan Paa isyanlar
syanlar
Anadoluda can ve mal gvenlii kalmad. Vergiler dzenli toplanamad. Avusturya ve ran
Sonular
savalarnda istenen sonu alnamad.
Eyalet syanlar
Merkezi otoritenin zayflamasndan eyaletlerdeki yneticilerin yararlanarak bamsz olmak
Nedenleri
istemeleri.
Basra, Yemen, Badat., Msr, Hicaz, Tarblusgarp, Eflak, Bodan ve Erdel
syanlar
syanlar zorlukla bastrld. Yneticiler devlete kar yar bamsz bir duruma geldiler.
Sonular
syanlarn
Genel
zellikleri
syanlarn asl nedenlerine inilmeyip iddetle bastrldndan bir trl istenen sonu elde
edilememitir. Bu dnemdeki isyanlar devlete ve rejime kar olmayp, ahslara ynelik
olmutur.
30
1695-1703
1703-1730
1730-1754
1754-1757
1757-1774
1774-1789
1789-1807
31
Pasarofa antlamasndan sonraki dneme Lale devri denir. Avrupaya ilk geici eli
gnderildi. (Paris) lk matbaa kuruldu. tfaiye bl oluturuldu. Kat, Kuma ve ini
imalathaneleri ald. iek as yapld. Trkeye eserler evrildi. Ktphaneler
kuruldu. lll. Ahmet emesi yapld. Mimaride Barok ve Rokoko tarz grld. Bu dnem
Patrona Halil isyan ile son buldu.
Topu ve humbarac ocaklar slah edildi. Orduda; takm, tabur, blk ve alay kavramlar
getirildi. Subay yetitirmek amacyla Kara Mhendishanesi ald.
Gemi yapmna nem verildi. Deniz subay yetitirmek amacyla Deniz Mhendishanesi
ald. (Mhendishane-i Bahr Humayun)
Ulufe alm ve satm yasakland. Surat topular oca kuruldu. stihkam okulu ald.
denizcilik alannda slahatlar yapld.
lll. Selim dneminde yaplan slahatlarn genel ismi Nizam- Cediddir. Avrupa-i tarzda
nizam cedid ordusu kuruldu. Bunlarn masraflarn karlamak amacyla irad cedid
hazinesi kuruldu. Yenilikler iin rapor hazrlatt. Fransa rnek alnp, Franszca resmi
yabanc dil oldu. Avrupadan retmen ve subay getirildi. Yerli mal kullanmna nem
verildi. Avrupaya ilk kez daimi eli gnderildi. Kara Mhendishanesi tekrar ald. Bu
dnem Kabak Mustafa Paa isyan ile son buldu.
32
(1789-1807)
(1807-1808)
(1808-1839)
(1839-1861)
(1861-1876)
(1876)
(1876-1909)
(1909-1918)
(1918-1922)
Sonular:
ve Osmanllara kar ilk isyan eden ve ilk imtiyaz elde eden
. aznlk Srplardr. Srplar; Bkre antlamasyla imtiyaz,
Edirne antlamasyla ayrcalk ve Berlin antlamasyla da
bamszlk elde ettiler.
Rusyann
kkrtmas. Osmanllar, Kavalnn yardmyla Mora isyann
Milliyetilik. Etnik-i Eterya bastrnca Rusya ile savaa neden oldu. Sava Osmanllar
cemiyetinin almalar ve kaybedince yaplan Edirne antlamasyla Yunanllar
Tepedelenli Ali Paann isyan bamszlk elde ettiler. Osmanllardan bamszlk
kazanan ilk aznlk Yunanllardr.
33
Navarin
Olay
(1827)
Osmanllarn
bastrmas
Mora
Sonular
1806-1812 yllar arasnda Osmanl-Rus sava
yapld. ngiltere ve Fransann da olaya
karmas zerine bar antlamas imzaland.
Buna gre;
-Srbistana ayrcalk verildi.
Not: Srplar; Osmanllardan ilk ayrcalk alan
aznlktr.
Osmanllar, Ruslarla yaptklar 1828-29 savan
kaybettiler. Yaplan antlamaya gre;
-Yunanistana bamszlk verildi. Osmanllardan
bamszlk alan ilk aznlktr.
-Eflak, Bodan ve Srbistan iilerinde serbest
oldular.
Maddaleri;
-Osmanllara bir saldr olursa Rusya yardm
edecek. (Osmanl, Rusyann himayesine girdi)
-Rusyaya bir saldr olursa, Osmanl sadece
boazlar kapatacak (Boazlar sorunu dodu.
Rusyann Karadenizde gvenlii saland.)
ngiltere, Fransa, Avusturya ve Piyomente
devletleri Osmanllar desteklediler. Yaplan
sava Osmanl kazand. ngiltere ve Fransadan
bor alnd. (ilk bor)
Not: Rusya, sava srasnda
Osmanl
Donanmasn Sinopta yakt. (1853)
-Osmanl, Avrupal devlet saylacak, topraklar
Avrupallarn garantisinde bulunacak
-Karadeniz, btn devletlerin ticaret gemilerine
ak olacak. Osmanl ve Rusya, Karadenizde
sava gemisi ve tersane bulunduramayacak.
Osmanl, sava kaybedip Ruslarla Ayastafanos
antlamasn imzalad. Buna gre;
-Bosna-Hersek zerk olacak
-Bulgaristan Krall kurulacak. Srbistan,
Karada ve Romanya bamsz olacak.
-Kars, Ardahan, Batum ve Dou Bayezt
Rusyaya, Tesalya Yunanistana verilecek
-Girit ve Ermenistanda slahat yaplacak
Antlamann maddeleri
-Bulgaristan prenslii kuruldu.
- Makadonya Osmanllara, Tesalya Yunanistana
brakld
-Bosna-Hersek Avusturyaya brakld
-Karada, Srbistan ve Romanya bamsz oldu
-Kars, Ardahan ve Batum Ruslara; Dou Bayezit
Osmanllara brakld
-Ermenilerin oturduu blgede slahatlar
yaplacak
34
35
36
ll.
Merutiyet
(1908)
31 Mart
Vakas
Devlet Ynetimi
1.Sadrazam: Padiahn vekilidir. Divan bakandr. Yksek dereceli memurlar atar.
Merkez
Tekilat. 2.Vezirler: Sadrazamn yardmclardrlar.
3.Kazasker: Divandaki byk davalara bakar. Kad ve Mderrislerin atamasn yapar.
4.eyhlislam (Mft): Devlet ilerinin slama uygun olup olmadn denetler.
(Divan-
Humayun 5.Nianc: Devletler aras yazmalar yapar. Has, Zeamet ve Tmarlar datr. Tapular
dzenler.
yeleri)
6.Defterdar: Devletin gelir ve giderleri ile bteyi hesaplar
7.Kaptan- Derya: Deniz kuvvetleri komutandr.
8.Yenieri Aas: Yenierilerin komutandr.
9.Reisl Kttab: Katiplerin Badr. Daha sonra Dileri sorumluluu verildi.
1.Eyaletler (Beylerbeylii): En byk idari ve askeri birimdir. Banda Beylerbeyi
Tara
bulunur.
Tekilat
2. Sancaklar: Eyaletler sancaklara blnmtr. Banda sancak beyi bulunur.
3. Saliyaneli: Gelirleri yllk toplanr. Buradaki vali ve askerlere maa balanr.
4. Saliyanesiz: Dirlik sistemi uygulanr. Dirlikler maa karl asker ve valilere verilir.
5. Bal Devlet ve Beylikler: ilerinde serbest, dilerinde bal eyaletlerdir.
Ekonomi
Toprak
Ynetimi
Vergiler
Ekonomik
Kavramlar
Para
Toprak ynetimi ikiye ayrlr. A) Mlk Araziler: zel arazilerdir. Onlarda ikiye ayrlr.
1.riyye: Mslmanlara aittir. 2.Haraciye: Gayri Mslimlere aittir. B) Miri (Emiri):
Devlete ait arazilerdir. Bunlar; 1.Dirlik: Maa karl grevlilere verilmitir. Has
(Padiaha ait) Zeamat (st dzey memurlara ait) ve Tmar (asker ve memurlara aittir.) 2.
Vakf: Hayr ilerine ayrlr. 3. Yurtluk: Snr koruma hizmetlerine ayrlr. 4. Ocaklk:
Kale ve tersaneye ayrlan arazi 5. Mukata: Geliri hazineye ayrlan araziler 6. Pamalk:
Padiahn ailesine ayrlan arazilerdir.
a) eri vergiler: r, Hara, Zekat, Cizye
b)rfi Vergiler: ift Bozan, Anam, Avarz, Ba,
ltizam Sistemi: Saliyaneli eyaletlerde vergilerin ihaleyle bir takm kiilerce
toplanmasdr.
Malikane Sistemi: Vergilerin iltizam sistemindeki gibi yl deil sresiz verilmesidir.
Merkantalist Sistem: Parann ve deerli madenlerin ekonomide nem kazanmasdr.
Kapitlasyonlar: Baka lkelere verilen ekonomik ayrcalklardr. Ama ticareti
canlandrmaktr.
Tmar Sistemi: Devlete ait araziler, devlet adam ve askerlere maa karl verilir.
Arazinin ilenmesi, kylnn denetlenmesi, retimin artmas, dzenli bir ordunun
olumas ve asayii salar.
lk Osmanl parasn Osman bey, ilk gm paray Orhan bey, ilk altn paray Fatih ve ilk
kat paray Sultan Abdlmecit bast.
37
Ordu
Kapkulu
Askerleri
Eyalet
Askerleri
Yardmc
Kuvvetler
Dierleri
Dil ve
Eitim
Ahi (Lonca)
Ayanlar
Ynetenler
Ynetilenler
38
39
Kanal
(Msr)
Cephesi
zellikleri
-Ermeniler,
Ruslarla
birlikte hareket edince
Tehcir (zorunlu g)
yasasyla
blgeden
uzaklatrldlar.
ngilizlerin
smrgeleriyle
balantsn kesme
HicazYemen
SuriyeFilistin
(1917)
ngilizlerin
Irak
petrollerine
egemen olmak istemesi
-Rusyaya yardm ulatrma ve
Osmanlnn
Hindistana
ulamasn engellemek istemesi.
-ngilizlerin Arap petrollerini
almak ve Kzldeniz sahiline
egemen olmak istemesi.
Msr cephesinde yenilen Osmanl
ordusuna son darbeyi vurmak.
Sonular
-Osmanllar yenilince Ruslar
saldrya geip Erzuruma kadar
olan yerleri aldlar.
-16.Kolordu komutan Mustafa
Kemal, Mu ve Bitlisi geri ald.
-Bolewik ihtilalinin kmas
zerine Rusya savatan ekildi.
Osmanllarla
Brest-Litowsk
antlamasn yaparak aldklar
yerleri geri verdi.
Osmanllar, sava kaybedince
Filistine
geri
ekildiler.
ngilizlerde takip etti.
Sonular
-Osmanl devletinin sava kazanmasyla sava iki
yl daha uzad.
-En kanl cephedir.
-Rusyaya yardm ulamadndan Bolewik
ihtilali oldu.
-Bulgaristan, ittifak grubuna geti.
-19. Tmen komutan Mustafa Kemal; Anafartalar,
Arburnu ve Conkbayrda dman durdurdu.
-Osmanllar, Kutulamarada ngilizleri yendiler.
-ngilizlerin takviye birliklerle tekrar saldrmas
zerine sava kaybettiler.
-Musul, kuatma altndayken atekes imzaland.
-Blgedeki Araplarn ngilizleri desteklemesiyle
slamclk (mmetilik) geerliliini yitirdi.
-Osmanl devleti yenilip Mondrosla blge
boaltld.
-Filistinde yenilen Osmanl ordusu Suriyeye
ekildi.
-7.Ordu komutan Mustafa Kemal, Halebin
kuzeyinde savunma nlemleri ald.
-Mondrosla birlikte blge boaltld.
40
Gizli Antlamalar
Osmanl Devletinin paylalmas konusunda aralarnda anlamazla dmemek.
Gizli
Rusyann savatan ekilmesini nlemek. talyay itilaf blokuna ekmek istemeleri.
Antlamalarn
Not: Rusyann savatan ekilmesi zerine gizli antlamalar dnyaya duyuruldu
Nedenleri
ve tam anlamyla uygulanamad. Gizli antlamalar tilaf devletleri kendi
aralarnda yaptlar.
Rusya ile dier itilaf devletleri arasnda yapld. Rusyann savatan ekilmesini ve
stanbul
(Boazlar) Ant. saf deitirmesini nlemek istemilerdir. Boazlar, Marmara denizi ve evresi ile
(10 Nisan 1915) Trakya verildi.
talya ile itilaf devletleri arasnda yapld. Ama, talyann ittifak grubundan kendi
Londra
yanlarna ekmekti. talyaya 12 ada, Trablusgarp, Antalya ve evresi verildi. talya,
Antlamas
(26 Nisan 1915) bu antlama ile itilaf grubuna geti.
ngiltere ile Fransa kendi aralarnda yaptlar. Buna gre; Suriye, Antalya ve Adana
Scays Picot
blgesi Fransaya Irak ngiltereye verildi. Musul ve rdn kapsayan blgede
Antlamas
ngiltere ve Fransann himayesinde bir Arap devletinin kurulmasna karar verildi.
(3 Ocak 1916)
Rusyaya boazlar ve evresine ek olarak; Trabzona kadar tm dou Karadeniz
Petrograt
kylar ile Erzurum, Van ve Bitlisi kapsayan dou Anadolu verildi.
Szlemesi
(Mart 1916)
talyaya ek olarak; Antalya, Konya, Aydn ve zmir verildi.
Sen Jan do
Maurienne Ant. Not: ngilterenin daha sonra zmiri Yunanistana vermesi, talya ile ngiltereyi
kar karya geltirdi.
Mac-Mahon Ant. ngiltere ile Araplar arasnda yapld. Araplarn ngilizleri desteklemeleri karlnda
onlara bamsz bir Arap krall vaat edildi.
Sava Srasndaki Gelimeler
Wilson lkeleri (8 Ocak 1918)
Nedenleri Bar antlamalarnn adil olmasn ve dnyada kalc bir bar salamak amacyla
Amerikan Bakan Wilson tarafndan ortaya atld.
Maddeleri -Gizli antlamalar yaplmayacak
-Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacaklar.
-Milletler cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulacak
-Her ulus kendi kaderini belirleme hakkna sahiptir.
-Boazlar, btn devletlerin ticaret gemilerine ak olacak
-Trklerin ounlukta olduu yerlerde Trk egemenlii tannacak
-tilaf devletleri bu maddeleri karlarna aykr grdklerinden smrgeciliin yerine
sonular
manda ve himayecilii getirdiler.
-Osmanllar, bu ilkelere gvenerek Mondrosu imzalad.
-Paris konferansnda bu ilkeler saptrld.
-Amerika, ilkelerine uyulmadn grnce Avrupa siyasetinden uzaklat.
Mondros Atekes Antlamas (30 Ekim 1918)
Nedenleri: Mttefiklerinin savatan ekilmesi zerine Osmanl da bar istedi.
Maddeleri -Boazlar igal edilecek
-tilaf devletlerinin gvenliklerini tehdit edici bir durum ortaya karsa istedii yeri igal
edebilecek (7. Mad.)
-Vilayeti Sitte (alt il) de bir kargaa karsa igal edilecek. (24. Mad.)
-Silah, cephane, liman, tershane, demiryollar ve haberlemeye el konulacak.
-Osmanl ordular terhis edilecek
zellikleri: 7. madde ile itilaf devletlerinin Anadoluyu igal etmek istediklerini anlyoruz.
-24. madde ile bu alt ilde Ermeni devleti kurmak istemektedirler.
-Osmanl devleti fiilen sona erdi.
-Trk halk bu antlamaya tepki gstererek milli mcadeleyi balatt.
41
Savatan en karl kan devlet ngiltere oldu. mparatorluklar ykld. (Osmanl, Alman, Rus ve
Avusturya), Yeni rejimler ortaya kt. (Komunizm, Faizm ve Nazizm), Yeni silahlar
kullanld. (Tank, denizalt., kimyasal silah,uak), Yeni devletler kuruldu. (Macaristan,
Yugoslavya, Polonya, Litvanya, Ukrayna) Milletler cemiyeti kuruldu. Antlamalar adaletsiz
olduundan ll. Dnya savana neden oldu. Trkiyede Kurtulu sava balad.
42
Mondrostan sonra ilk igal edilen yer, Musul oldu. ngilizler, blgenin petrol yataklarna
egemen olmak amacyla buray igal ettiler.
tilaf devletleri, Anadolunun igalini daha kolay gerekletirmek ve aznlklar
desteklemek amacyla stanbulu igal ettiler. Bu stanbulun ilk igaliydi. stanbulun
resmen igali ise 16 Mart 1920 ylnda oldu.
43
CEMYETLER
Yararl Cemiyetler
Dou Anadoluda bir Ermeni devletinin kurulmasna kar kmtr. Silahl mcadeleyi
Dou Anadolu
Mudafa-i Hukuk savunmutur. Ge kar kmtr. En etkili cemiyettir. Merkezi stanbuldur.
Trabzon ve evresinin Rumlara verilmesini ve Pontus Rum devletinin kurulmasna
Trabzon
kar kmtr. Merkezi Trabzondur. Etkili bir cemiyettir.
Muhafaza-i
Hukuk-i Milliye
Trakyann Rumlara verilmesine kar kt. Merkezi Edirnedir. Silahl mcadeleyi
Trakya Paaeli
Mudafa-i Hukuk savundu.
zmir Mudafa-i Ege ve evresinin Trklere ait olduunu dnyaya duyurmak amacyla kuruldu. Merkezi
zmirdir. Fakat fazla etkili olamad. Alaehir kongresinden sonra faaliyetini stanbula
Hukuk
kaydrd. Anadoluya silah ve cephane gnderdi.
zmirin Yunanllara verilmesine kar kmtr. Balkesir ve Alaehir kongrelerinin
Reddi lhak
toplanmasn salamtr. Kuvay- Milliyeyi kurmutur.
Cemiyeti
Adana ve evresindeki Fransz ve Erimeni igallerine kar blge halkn rgtlemeye
Kilikyallar
almtr. Merkezi stanbuldur.
Cemiyeti
Merkezi stanbuldur. Trklere yaplan hakszlklar basn yayn yoluyla btn dnyaya
Milli Kongre
duyurmaya almtr. Kuvay- Milliyenin isim babasdr.
Cemiyeti
Zararl Cemiyetler
Milli Varla Dman Cemiyetler
Yurdun kurtuluunun Padiah ve halifenin buyruklarna sk skya uymakla
Sulh ve Selameti
mmkn olabileceini savunmutur. Merutiyet yanlsdr.
Osmaniye Cemiyeti
1911 ylnda mecliste ttihat ve Terakki partisine bir tepki sonucu kuruldu. Milli
Hrriyet ve tilaf
Mcadeleye kar kmtr.
Douda bir Krt devletinin kurulmasn salamay amalamtr.
Krt Teali Cemiyeti
lkenin halifenin emirlerine uymakla kurtulacan savunmutur. Hilafet ve
Teali slam Cemiyeti
mmetidir.
ngiliz mandacln savunmutur.
ngiliz Muhipler
Amerikan mandacln savunmutur.
Wilson Prensipleri
Aznlklarn Kurduu Cemiyetler
Ermeniler, Dou Anadoluda bamsz bir Ermenistan kurmay amalyorlard. Bu amala
Ermenilerin
Hnak ve Tanak isimli rgtler kurmulard. tilaf devletlerinin desteini almlard.
Kurduu
Amerika, Ermeni sorununu incelemek amacyla General Harlbortu grevlendirdi.
Cemiyetler
Harlbort,, Ermenilerin hibir yerde ounluu oluturmadn belirtti. Bu rapordan sonra
Amerika Ermenileri desteklemekten vaz geti.
Rumlarn temel amac byk bir Yunan devleti veya Bizans imparatorluu kurmakt.
Rumlarn
Ayrca, Karadeniz blgesinde Pontus Rum mparatorluunu tekrar kurmak istiyorlard.
Kurduu
Bu amala, Mavri Mira, Etnik-i Eterya, Pontus Rum Cemiyeti, Yunan zci, Kzlha ve
Cemiyetler
Gmen Komisyonu isimli rgler kurdular. Bunlardan en eskisi Etnik-i Eterya
cemiyetidir. 1814 ylnda kuruldu.
Yahudilerin temel amac Filistinde bamsz bir Yahudi devleti kurmakt. Bu amala
Yahudilerin
Makabi ve Alyans srailit isimli rgtler kurdular. Amacna ulaan tek zararl cemiyettir.
Kurduu
Cemiyetler
44
45
46
Antlamalar
Gney cephesinde Franszlara kar savald. Burada Antep, Urfa, Mara ve Adana
cephesi ald. Milli Mcadelede ilk direni Adana-Drtyolda Franszlara kar oldu.
Franszlar, blgedeki direni karsnda buradan ekildiler. TBMM; bu illere nvanlar
verdi. talann igal ettii Antalya ve evresinde ise; talya iyi davrandndan
herhangi bir direni olmad.
Franszlar, Ankara antlamasyla blgeyi tamamen boalttlar.
Bat Cephesi
l. nn Sava Yunanllar, sevri zorla kabul ettirmek ve milli mcadaleye son vermek amacyla
(6-10
Ocak taaruza getiler. smet nn Yunanllar yendi. TBMMnin kurmu olduu dzenli
ordunun ilk askeri baarsdr. Halkn meclise olan gveni artt. erkez Ethem isyan
1921)
bastrld. Tekilat esesasi anayasas ve stiklal Mar kabul edildi. TBMM, Londra
konferansna arld.
Yunanllara zaman kazandrmak amacyla dzenlendi. tilaf devletleri Trkleri
Londra
birbirine drmek iin konferansa hem stanbul ve hem de Ankara hkmetini
Konferans
(23 ubat 1921) ardlar. stanbul hkmeti temsilcisi, bu oyuna dmemek iin kendi sz hakkn da
Ankara hkmetine verdi. Mustafa Kemal, konferanstan bir sonu alnamayacan
dnmesine ramen Trklerin bar yanls olduunu ve Misak- Milli kararlarn
dnyaya duyurmak iin delege gndermiti. Milli egemenliimize aykr kararlar
alnd iin konferans kararlar kabul edilmedi. TBMMnin katld ilk uluslar aras
konferanstr.
TBMMyi tanyan ilk Mslman devlet Afganistandr. Ayrca, Ankaraya ilk eliyi de
Afganistanla
Afganistan gnderdi.
Dostluk Ant.
(1 Mart 1921)
Rusya ile yaplan ilk antlamadr. TBMMyi tanyan ilk Avrupal ve byk devlet
Moskova
Rusyadr. Batum Grclere braklarak Misak- Millideki ilk taviz verildi. Dou snr
Antlamas
(16 Mart 1921) gvenlik altna alnd. Rusyadan yardm saland.
ll. nn Sava Londra konferans kararlarnn kabul edilmemesi zerine Yunanllar saldrya getiler.
(23 Mart 1921) Sava smet nn kazand.
Yunanllarn saldrmas zerine Trk ordusu sava kaybetti ve Sakarya nehrinin
Ktahyadousuna ekildi. Kurtulu savandaki ilk yenilgidir.
Eskiehir
sava
(10-24 Temmuz
1921)
Bakomutanlk TBMM, yasama, yrtme ve yarg yetkilerinin tmn Mustafa Kemale geici olarak
verip ondan lkeyi kurtarmasn istemitir. TBMMnin M. Kemale ve M. Kemalin
Yetkisi
(5
Austos kendine olan gvenini gstermektedir.
1921)
47
Tekalif-i
Milliye
Emirleri
(8
Austos
1921)
Sakarya Sava
(23
Austos
1921)
Mustafa Kemalin Milli Mcadelede komuta ettii ilk savatr. Kurtulu Savann son
savunma savadr. Savan kazanlmasyla TBMM tarafndan M. Kemale gazilik ve
mareallik nvanlar verildi. talya, Anadoluyu boaltmaya balad. Franszlarla
Ankara antlamas yapld.
Dou snrlarmzla ilgili kalan son proplemler, Rusyann ynlendirmesiyle dier
Kars
blge lkelerinden olan Azerbeycan, Ermenistan ve Grcistanla karlkl grmeler
Antlamas
(13 Ekim 1921) sonucu zld. Dou snrmz bugnk eklini ald.
Sakarya savann kazanlmas zerine Fransa ile yapld. Hatay hari gney snrmz
Ankara
izildi. skenderunun Fransaya verilmesi Misak- Millide ki ikinci tavizdir.
Antlamas
(20 Ekim 1921) TBMMyi tanyan ilk itilaf devleti Fransadr.
Byk Taaruz Bakomutanlk Meydan Muharebesi de denir. Milli Mcadelenin son savadr. Trkler
(26
Austos taaruza gemitir. Dmann Dumlupnar da yenilmesi zerine Anadoluyu Yunan
igalinden kurtuldu. Kurtulu sava sona erdi. Yunanllar denize dkld. tilaf
1922)
devletleri atekes nerdiler.
tilaf devleti ile TBMM arasnda yapld. TBMMyi smet nn temsil etti.
Mudanya
Anadolunun ve stanbulun boaltlmasna karar verildi. Lozan antlamasna zemin
Atekes
hazrlad. Milli Mcadelenin silahl aamas sona erdi.
Antlamas
(11 Ekim 1922)
Lozan Antlamas (24 Temmuz 1923)
Dou snr; Kars anlamas ile, gney (Suriye) snr Ankara antlamas ile izilmitir.
Alnan
Yunanistan ile Mudanya atekes antlamas esas alnd. Ege adalar Yunanistana verildi.
Kararlar
Karaaa Yunanistandan tazminat olarak alnd. -Irak (Musul) sorunu ngiltere ile
aramzda ikili grmelere brakld. -Kapitlasyonlar tamamen kaldrld. -Osmanl
borlar, Osmanllardan ayrlan devletler ve Trkiye arasnda paylatrld. -Boazlar,
bakann Trk olduu bir uluslar aras komisyona verildi. Ticaret gemilerine ak, sava
gemilerine kapal tutuldu.
-stanbulu itilaf devletleri boaltt. -Patrikhanenin stanbulda kalmasna karar verildi. Yabanc okullar, Trkiyenin verecei kararlara uyacaklar. -Btn aznlklar Trk
vatanda sayld.
-Trkiye devleti resmen tannm olundu. -Geerliliini gnmze kadar koruyan bir
Sonular
antlamadr. Kurtulu Savann Askeri aamasnn bitip, siyasi aamas balamtr. Osmanl devletinin resmen sona erdii kabul edildi. -Sevr antlamas geerliliini yitirdi.
Mustafa Kemal, Lozana giderken Saltanat resmen kaldrd. Lozan grmelerine smet
zellikleri
nn bakanlk etti. M. Kemal zellikle Kapitlasyonlar ve Ermeni devleti kurulmas
konusunda taviz verilmemesini istiyordu.
zlemeyen Boazlar, Musul ve Hatay sorunu. Borlarn Fransaya denme biimi. Trk ve
Rumlarn deimesi sorunu
Meseleler
48
49
50
PARTLER
l. Meclisteki Gruplar
l. Mecliste parti yoktu. Bunun yerine gruplar vard. ll. Mecliste ise partiler bulunmaktadr.
zellikler
Aadaki partiler ll. Mecliste kurulmutur.
Tesant Grubu: ttihatlardan olumaktadr.
Gruplar
stiklal ve Mudafai Hukuk: Mustafa Kemal yanls
Halk Zmresi: Sol dnceli
Islahat ve Muhafaza-i Mukaddesat: Muhafazakar bir grup
Cumhuriyet Halk Partisi (9 Eyll 1923)
Kuruluu
zellikleri
51
ANAYASALAR
slam ncesi
Trklerde
Hukuk
slam Hukuku
Osmanllarda
Hukuki
Gelimeler
Kanuni Esasi
(1876
Anayasas)
1909 Anayasas
Tekilat- Esasi
(1921
Anayasas)
1924 Anayasas
1961 Anayasas
1982 Anayasas
slam ncesi Trklerde hukuk yazya gemediinden devlet yazl olmayan hukuka
(Tre) gre ynetilirdi. Gelenek ve grenekler egemendi.
slam hukuku; eri hukuk ve rfi hukuk diye ikiye ayrlr. eri hukuk; kaynan
slamdan, Kuran, Snnet ve alimlerin itihatlarndan alr. rfi hukuk ise; gelenek,
grenek ve devletin ihtiya duyduu durumlarda uygulad kurallardan alrd.
Osmanllarda hukuki aamalar unlardan oluur.
1- Kanunlar Fermanlar: Padiahlarn ihtiya duyduu durumlarda ortaya koyduu
kurallar
2- slam hukuku
3- Sened-I ttifak (1808): Padiahn yetkisi ilk kez snrlandrld.
4- Tanzimat Ferman (1839): Kanun stnl prensibi ilk kez kabul edildi.
5- Islahat Ferman (1856): Aznlklara verilen haklar geniletildi.
6- Merutiyet (1876): lk anayasa ve meclis olutu. Seme ve seilme hakk verildi.
Nedenleri
zellikleri - Sonular
-l. Merutiyetin ilan edilmesi
-Trklerin tarihteki ilk anayasasdr.
-Avrupann ve aydnlarn basks
-Meclisin kurulmas, Trklere seme ve
-Aznlklara haklar verilerek isyan seilme haklar verildi.
etmelerinin nlenmek istenmesi
-Herkesin kanun nnde eit olduu kabul
edildi.
ll. Merutiyetin ilan edilmesinden Padiahn yetkileri azaltld, meclisin
sonra yapld.
yetkileri oaltld
Meclisi ama ve kapatma yetkisi meclise
verildi.
Not:
Merutiyeti
korumak
amacyla
Padiahn yetkileri daraltld.
Mustafa
Kemal;
zellikle -Trkiye Cumhuriyetinin ilk anayasasdr.
Egemenliin halka verilmesini arzu -Olaan st artlarda hazrland iin ksa ve
etmekteydi.
Ayrca,
yaplacak zdr.
ilemlerin bir kurallar erevesinde -Gei dnemi anayasasdr.
yaplmas istendi.
-Milli egemenlie dayal bir rejim kuruldu.
-Yasama, Yrtme ve Yarg yetkileri meclise
verildi.
Cumhuriyetin kurulmas ve deien -Devletin dini slamdr maddesi olduundan
artlar neticesinde yeni bir anayasaya laik deildir. Daha sonra kaldrld.
ihtiya duyuldu.
-lk kez kuvvetler ayrl ilkesi benimsendi
-Be kez zerinde deiiklikler yapld.
-En ok deiiklik yaplan anayasadr.
1960 darbesini yapan askerler -Kuvvetler ayrl prensibini tam anlamyla
tarafndan hazrland.
benimseyen ilk anayasadr.
-Millet meclisi ve Senatoyu getirdiinden
1876 anayasasna benzer.
-Anayasa mahkemesi kuruldu.
-Nisbi temsil sistemini getirdi.
1980 darbesini yapan askerler -Kii ve sosyal haklar snrlandrld.
tarafndan hazrland.
-Milletvekilleri be, Cumhurbakan yedi
ylda bir seilmesi kural getirildi.
-Cumhuriyet senatosu kaldrld.
52
Anayasal Organlar
TBMM
YASAMA
zellikleri
-Seimler be ylda bir yaplr
-30 yandan gn alan her Trk
vatanda Milletvekili olur.
-Milletvekili olmak iin en az
ilkokul mezun olunmaldr.
Grevleri
Kanun ve kararname koyma, deitirme ve kaldrma
Bakanlar kurulu ve Bakanlar denetleme
Bte hazrlama ve para baslmasna karar verme
Sava ilanna karar verme ve antlamalar onaylama
Olaanst hal, skynetim, seferberlik ve sava halini
koyma
Af ilanna karar verme. Cumhurbakann seme
Cumhurbakan
YRTME
zellikleri
40 yan doldurmu niversite mezunu
olma
TBMM ye tam saysnn te iki
ounluu ile seilir.
Bir defaya mahsus 7 yl iin seilir.
Cumhurbakan tarafszdr. Seildikten
sonra partisinden ve milletvekilliinden
iliii kesilir.
Cumhurbakannn sorumluluu yoktur.
Vatan hainlii dnda hibir sutan
yarglanamaz.
Babakan
Grevleri
Gerektiinde TBMMyi greve arma
Kanunlar tekrar grmek zere TBMMye
gndermek (Bte kanunlar hari)
Anayasa deiiklii ile ilgili kanunlar halk
oyuna sunmak
Anayasa mahkemesine bavurma
TBMM seimlerinin yenilmesine karar vermek
Babakan ve Bakanlar atamak
Uluslararas antlamalar onaylamak ve
yaymlamak
TBMM
adna
silahl
kuvvetlerin
kullanlmasna karar vermek
Bakanlar Kurulunun teklifi ile Genelkurmay
Bakann atamak
Sulularn cezalarn hafifletmek veya
kaldrmak
Rektrleri,
Yk,
Anayasa
mahkemesi,
Dantay, Yargtay, Askeri Mahkeme yelerini
semek
Hakimler ve savclar Yksek Kurulu yelerini
semek
Bakanlar Kurulunu seer ve politikalarn
uygular
Btn bakanlar, Babakana kar sorumludur
Hkmetin genel politikasn takip edip
gzetleme
Hkmet programnn mecliste grlmesi
iin gerekli olan faaliyetleri gstermek
Grev srasnda gven isteminde bulunma
Cumhurbakan olmad zaman Milli gvenlik
Kuruluna Bakanlk etme.
53
Bakanlar Kurulu
Yarg
Normal
Mahkemeler
Yksek
Mahkemeler
Anayasa
Mahkemesi
Yargtay
Dantay
Askeri
Yargtay
Uyumazlk
Mahkemesi
Askeri
Yksek
dare
Mahkemesi
Saytay
Uyumazlkla ilgili konular zer. Taraflar isterse yksek mahkemeye itiraz edebilirler.
Gerekirse dzeltilir.
Normal mahkemelerin verdii kararlar kanunlara uygunluk ynnden inceler.
Kanunlarn, Kanunnamelerin ve TBMM i tzn Anayasaya uygunluunu
denetler.
Anayasa deiikliliklerinin ekil bakmndan inceleme ve denetleme
Cumhurbakann, hkmet yelerini, yksek mahkeme yelerini grevleri ile ilgili
sularndan dolay yce divan olarak yarglama
Normal mahkemelerce verilen ve kanununca baka bir mahkemeye braklmayan karar
ve hkmlerin son inceleme mercidir.
dari yarg alannda en yksek mahkemedir.
Askeri uyumazlklar zmleyen, askeri mahkemeler tarafndan verilen karar ve
hkmlerin son inceleme merciidir.
Adli, idari ve askeri yarg mercileri arasdaki grev ve hkm uyumazlklarnn kesin
olarak zmlenmeye yetkili mercidir.
Askeri hizmete ilikin idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn yarg
denetimini yapan mercidir.
Genel ve katma bteli dairelerin btn gelir ve giderlerinin denetim, hesap ve
ilemlerini yapar.
54
nklaplk
Laiklik
Devletilik
Halklk
Milliyetilik
Cumhuriyetilik
lkeler
Temel lkeler
Tanm
zellikleri
Cumhuriyet
rejiminde
yneticiler seimle ibana
gelir ve mr boyu grevde
kalmazlar.
Cumhuriyet
rejiminde kuvvetler ayrl
ilkesi benimsenir.
Milliyetiliin en nemli
ilkesi millet olmaktr.
Atatrk milliyetiliinde rk
esas deil vatandalk temel
alnmtr. Trk vatanda
olan her kes Trk kabul
edilmitir.
Halklk, Halkn belli bir
zmre
tarafndan
smrlmesine ve snflara
kardr.
Devletin
ekonomiye
mdahale etmesini ngrr.
zel sektrn yapamayaca
byk yatrmlarn devletin
yapmasdr.
Devlet kurallarnn dine deil
akla
ve
bilime
dayandrlmasdr.
Devlet
halkn
dini
inanlarna
karmaz.
Din;
nsann
vicdanna braklmtr.
Karlatrma
Atatrkln siyasi
yn
olan
cumhuriyetilikte
egemenlik
millete
aittir.
Milliyetilik
ve
halklkla btnleir.
Atatrk milliyetilii
rk deildir. Tam
bamszlk ilkesine
dayanr.
ada
uygarlk seviyesine
kmay amalar.
Halklk,
milliyetilik
ve
cumhuriyetilik
ilkesinin doal bir
sonucudur.
Atatrkln
ekonomik boyutudur.
Atatrkn en ok
tartlan
ve
en
nemli ilkesidir.
Atatrkn
cumhuriyeti genlere
emanet
etmesi,
srekli yenilemeyi
amaladn
gstermektedir.
55
BTNLEYC LKELER
lkeler
Tanm
Milletin kendi kendini ynetmesi
Milli Egemenlik
ynetecek kiileri semesidir.
Devletin zgr olmasdr.
Milli Bamszlk
Milli Birlik ve
Beraberlik
Yurtta sulh, cihanda
sulh
Aklclk ve
Bilimselcilik
adalk ve Batclk
nsan ve nsanlk
Sevgisi
zgrlk ve
Bamszlk
ve
zellikleri
Cumhuriyetilik
ilkesini
tamamlar.
Atatrkn d politikasnn
zellii bamszla saygdr.
Bamszln
millete
benimsenmesidir.
Milliyetilik
ilkesini
tamamlar.
Atatrkn d politikasnn
temel zelliidir.
Laiklii tamamlar
Laiklii tamamlar
Milli Mcadelenin
amacdr.
temel
ATATRK NKILAPLARI
SYAS NKILAPLARI
Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)
Lozan Bar grmelerine Osmanl hkmetinin de arlmas.
Nedenleri
Osmanl Padiahnn Sevri imzalamas
Padiahn milli mcadeleye kar olmas
Saltanatn kaldrlmas siyasi bir inklaptr.
zellikleri
Laikliin ilk aamasdr.
Ulusal egemenliin gereklemesi yolunda atlan nemli bir admdr.
Vahdettin yurt dna kt.
Sonular
Osmanl saltanat ve devleti sona erdi.
Cumhuriyetin lan (29 Ekim 1923)
Devlet rejimi ve ad konusunda yaanan belirsizlik ve tartmalar.
Nedenleri
Halifeyi devlet bakan olarak gren insanlarn olmas
1923 ylndaki hkmet bunalm
Millet egemenliinin en iyi salayan sistemin Cumhuriyet olmas
Milletvekilleri arasndaki kiisel ekime
D basnda Trkiye aleyhindeki yazlar.
Devlet rejiminin ad kolundu.
zellikleri
Atatrk ilkelerinden cumhuriyetilik uyguland.
Ulusal egemenlik yolunda nemli bir adm adld.
1924 anayasasna devletin rejiminin cumhuriyet olduu eklendi.
Meclis sisteminden kabine sistemine geildi.
Sonular
Cumhurbakan ve babakanlk makamlar olutu.
Bakanlar kurulu babakan tarafndan atanmaya balad.
Halifelik taraftarlaryla mucadele balad.
lk Cumhurbakan Mustafa Kemal, lk babakan smen nn ve lk Meclis
bakan Fethi Okyar oldu.
56
57
Soyad Kanunun
Kabul
(21 Haziran 1934)
Tarm ve Kredi
kooperatifleri (1929)
l. Beyllk kalknma
plan (1933)
Para- Kredi ve
Ticaretin Gelitirilmesi
Milli Ekonomi lkesi
58
NKILAPLARA TEPKLER
eyh Sait syan (11 ubat 1925)
nklaplarn halk arasnda tepkiyle karlanmas
Nedenler
ngilizlerin kkrtmas
Terakki Perver Cumhuriyet Frkasnn CHP aleyhtarl
Dini ve siyasi nitelikli ilk isyandr.
zellikleri
Rejim kartdr.
Osmanllardaki 31 Mart vakasna benzer.
Takrir-i Skn kanunu kartlarak isyanclar istiklal mahkemelerinde
Sonular
yarglandlar.
Terakki Perver Cumhuriyet Frkas kapatld.
Musul, ngilizlere brakld.
Mustafa Kemale Suikast Giriimi (16 Haziran 1926)
Mustafa Kemal kartlar son are olarak onu ldrmeyi setiler.
Nedenler
zmire yaplacak seyahatte onu ldrmeyi planladlar.
zellikleri
syanclarla alakas olduu gerekesiyle ttihat ve Terakki Frkas nde
gelenleri tutukland.
M. Kemalin bir gnlk gecikmesi ve Suikastlar karacak teknenin
Sonular
sahibinin her eyi itiraf etmesiyle suikast baarsz oldu.
Menemen Ayaklanmas (23 Aralk 1930)
Serbest Cumhuriyet Frkasnn kurulmasyla rejim
Nedenler
cesaretlenmeleri
Dervi Mehmetin Menemende Astemen Kubilay ldrmesi
Dini, Siyasi ve Rejim kartdr.
zellikleri
eyh Said ve 31 Mart olayna benzer
ok partili hayata gei durdu.
Sonular
Halkn henz demokrasiye hazr olmad anlald.
kartlarnn
59
60
61
Devletin tm karlarn ve her trl i-d tehdide kar savunulmasna milli gvenlik
denir. Bakanlar kurulu Milli Gvenlii salar.
Milli gvenlik ile ilgili kararlarn alnmasnda Bakanlar kuruluna danmanlk yapar.
Devletin gvenlii ile ilgili grleri Bakanlar Kurulunca ncelikle dikkate alnr.
Cumhurbakan, Babakan, Kuvvet Komutanlar, ileri, Dileri, Milli Savunma
Bakanlar. Bakan Cumhurbakandr. O, olmad zaman Bakan bakanlk eder.
Bir devletin milli karlarn elde etmek iin kullanabilecei maddi ve manevi
unsurlarn tmdr.
1. Politik G 2. Askeri G 3. Ekonomik G 4. Psiko-Sosyal G 5. Nfus Gc
6. Manevi G, 7.Corafi Konum
Fors
erit
Rozeti
Sembol
(Amblem)
Flama
Selamlama
62
Sava eitleri
Souk Sava
1.Teknolojik Sava
2.Politik Sava
3.Ekonomik Sava
4.Psikolojik sava
Scak Sava
1.Blgesel (Snrl)
2.Genel (Topyekn)
3. zel Sava
Muharebe Trleri
Dier Kavramlar
Doal afet ve ar ekonomik bunalmn yaygnlamas. iddet olaylarn yaygnlaarak
Olaanst
kamu dzenin bozulmas zerine Bakanlar Kurulunun karar ile ilan edilir.
Hal
Olaanst hal ilan ile kurulan ynetimlerden daha ciddi ve daha kapsaml (byk)
Skynetim
hallerde kurulan ynetimlerdir. zgrlkler askya alnr.
lkenin maddi ve manevi tm glerinin ve kaynaklarnn bar durumundan sefer
Seferberlik
durumuna geirilmesidir.
Sava zamannda halkn can ve mal gvenliinin korunmas amacyla l.Dnya
Sivil
savandan sonra kurulmutur. Sivil savunma tekilat iileri bakanlna baldr.
Savunma
Jandarmann Grev ve Sorumluluklar : ileri bakanlna baldr.
- Yurdu korumak ve sulular yakalamak
Askeri Grevleri
- Yoklama kaa, bakaye, firar ile sakllar aramak
- Tutuklama emrini uygulamak
- Seferberlik ilann duyurmak
- Yasak blgelere yabanclar sokmamak
- Askeri inzibatlara yardm etmek
- Sulular aramak
Adli Grevleri
- Cumhuriyet savclarnn emriyle hazrlk soruturmas yapmak
- Hapishaneleri dardan korumak
- tutuklular sevk etmek. Mahkemelerin disiplinini salamak
- cra memurlarna yardm etmek
- Genel gvenlii ve asayii korumak
dari Grevleri
- Snrlarmzdaki kaakl nlemek
63
64