GRADE8

LearningModule

ARALING
PANLIPUNAN
(Qtr1to4)

CompilationbyBen:r_borres@yahoo.com

MODYUL 1: Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan sa

Daigdig
PANIMULA
Isa ang HEOGRAPIYA sa mga salik na nakaaapekto sa daloy ng
kasaysayan. Sa katunayan, malaki ang bahaging ginampanan ng heograpiya sa
pag-usbong at pagbagsak ng isang kabihasnan. Ito rin ang humubog at patuloy na
humuhubog sa pag-unlad ng kabuhayan at paglinang ng kultura ng tao.
Sa Yunit na ito, mauunawaan ang ugnayan ng heograpiya at ng kasaysayan.
Maiisip kung paano nilinang at ginamit ng mga prehistorikong tao ang kanilang
kapaligiran upang matugunan ang mga pangangailangan at tuluyang mapaunlad
ang kanilang pamumuhay. Dahil sa kanilang mahusay na pakikiayon sa kapaligiran,
nabigyang daan ang pagtatatag ng maunlad na pamayanan at kalinangang kultural
na tinawag na kabihasnan.
Ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, partikular sa Asya, Africa, at
America, ay nag-iwan ng mga kahanga-hangang pamanang maipagmamalaki sa
lahat ng panahon at nakapagbigay ng malaking kapakinabangan sa pamumuhay ng
mga tao sa kasalukuyan. Sa modyul na ito, susuriin kung paano maipamamalas
ang pag-unawa sa kahalagahan ng mga pamanang ipinagkaloob ng mga
sinaunang kabihasnang nagtagumpay sa mga hamong dulot ng kapaligiran.
Mga Aralin at Sakop ng Modyul
Aralin 1 Heograpiya ng Daigdig
Aralin 2 Ang mga Sinaunang Tao
Aralin 3 Ang mga Sinaunang Kabihasnan

Sa modyul na ito, ay inaasahang matututuhan ang mga sumusunod.

Aralin 1

Aralin 2

Aralin 3

Nasusuri ang limang temang heograpikal bilang kasangkapan

sa pag-unawa sa daigdig
Nasusuri ang katangiang pisikal ng daigdig
Napahahalagahan ang natatanging kultura ng mga rehiyon,
bansa, at mamamayan sa daigdig, kabilang ang
lahi,
pangkat-etniko, at relihiyon.
Nasusuri ang kondisyong heograpikal sa panahon ng mga
unang tao sa daigdig
Naipaliliwanag ang uri ng pamumuhay ng mga unang tao sa
daigdig
Nasusuri ang yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong
prehistoriko
Naiuugnay ang heograpiya sa pagbuo at pag-unlad ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig
Nasusuri ang pinagmulan at batayan ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig.
2

 Nasusuri ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig batay sa

politika, ekonomiya, kultura, relihiyon, paniniwala, at lipunan
Napahahalagahan ang mga kontribusyon ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig

PANIMULANG PAGTATAYA

Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot mula sa mga
pagpipilian. Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.
1. Alin sa isa sa limang tema ng heograpiya na tumutukoy sa bahagi ng
daigdig na may magkakatulad na katangiang pisikal o cultural? (K)
A. lokasyon
C. paggalaw
B. lugar
D. rehiyon
2. Anong panahon sa kasaysayan ng daigdig ang itinuturing na
pinakamaagang panahon sa pag-unlad ng tao batay sa mga ginamit na
kasangkapan at naging hudyat din ng pagtatapos ng Panahong
Pleistocene ? (K)
A. Mesolitiko
C. Neolitiko
B. Metal
D. Paleolitiko

3. Ano ang tumutukoy sa maunlad na pamayanan at mataas na antas ng

kulturang kinakitaan ng organisadong pamahalaan, kabuhayan, relihiyon,
mataas na antas ng teknolohiya, at may sistema ng pagsulat? (K)
A. imperyo
C. kalinangan
B. kabihasnan
D. lungsod
4. Ano ang tanyag na gusali sa Babylonia na ipinagawa ni Nebuchadnezzar
para sa kaniyang asawa at kabilang sa Seven Wonders of the Ancient
World ? (K)
A. Alexandria
C. Pyramid
B. Hanging Gardens
D. Ziggurat

5. Suriin ang mapa at sagutin ang tanong.

Indonesia

http://www.outline-world-map.com/outline-transparent-world-map-b1b

Alin sa sumusunod ang maaaring maglarawan sa klima ng Indonesia?

(P/S)
A. Tropikal na klima
B. Maladisyertong init
C. Buong taon na nagyeyelo
D. Nakararanas ng apat na klima
6. Alin sa sumusunod ang suliraning maaaring idulot ng pagkakaroon ng
maraming wika sa isang bansa? (P/S)
A. Mahirap makamit ang pag-unlad ng ekonomiya.
B. Maraming sigalot sa mga bansa.
C. May posibilidad na maraming mamamayan ang hindi
magkakaunawaan.
D. Walang sariling pagkakakilanlan ang bansa.
7. Alin sa mga sumusunod ang may wastong pagkakasunod-sunod ng
prosesong naganap sa mga sinaunang tao sa Panahong Prehistorya?
(P/S)
I. agrikultura
III. labis na pagkain
II. kalakalan
IV. pangangaso
A. IV, I, III, II
B. II, I, IV, III
8.

C. IV, I, II, III

D. I, II, III, IV

Aling pahayag ang may maling impormasyon tungkol sa mga yugto ng

pag-unlad ng tao ?
A. Pinakinis na bato ang gamit noong panahong Neolitiko.
B. Umunlad ang sistema ng agrikultura sa panahong Paleolitiko.
C. Ang sistema ng agrikultura ang nagbunsod sa pagkakaroon ng
kalakalan.
D. Dumami ang maaaring gawin ng mga tao nang gumamit na sila ng
metal.
4

9. Unawain ang mapa. Sagutan ang tanong pagkatapos. (P/S)

mrsommerglobal10.pbworks.com

Batay sa mapa, ano ang pagkakatulad ng mga sinaunang kabihasnang

umunlad sa Mesopotamia, Egyptian, Indus, at Tsino?
A.
B.
C.
D.

Magkakatulad ang kanilang relihiyon at sining.

Nanirahan ang mga sinaunang tao sa tabi ng ilog.
Umunlad sa isang kontinente ang mga nabanggit na kabihasnan.
Itinatag sa gitna ng disyerto ang mga sinaunang kabihasnan.

10. Buuin ang tsart ng sanhi at bunga sa pamamagitan ng pagtatala ng

angkop na dahilan at epekto tungkol sa pinagmulan ng kabihasnan sa
Mesopotamia. (P/S)

w. Natuklasan ng mga nomadikong tao ang matabang lupain

sa pagitan ng Euphrates at Tigris.
x. Sinalakay ng mga Assyrian ang Imperyong Babylonia na
tuluyang ikinabagsak nito.
y. Nanaig ang mga Chaldean laban sa mga Assyrian.
z. Permanenteng nanirahan ang mga sinaunang tao sa
Mesopotamia at pinaunlad ang kanilang pamumuhay sa
lugar na iyon.
A. w at z
B. x at y

C. y at z
D. z at w

11. Aling pahayag ang may wastong impormasyon batay sa diyagram? (P/S)
A. May pagkakapantay-pantay sa lipunang
historyonthenet.com
Egyptian noong sinaunang panahon.
B. Ang mga alipin at mangangalakal ay may
pantay na karapatan sa Egypt.
C. Mas mataas ang posisyon ng mga paring
Egyptian kaysa sa mga mandirigma.
D. Ang Pharaoh, maharlika, at magsasaka
ang nasa mataas na antas ng lipunang
Egyptian.
5

12. Paano pinahalagahan sa kasalukuyang panahon ang mga pamana ng

mga sinaunang tao? (U)
A. Mas maunlad ang mga kabihasnan noon kung ihahalintulad sa mga
kabihasnan sa kasalukuyang panahon.
B. Karaniwan lamang ang mga nagawa ng mga sinaunang tao kung
kayat kaunti ang kanilang mga ambag.
C. Patuloy na hinahangaan at tinatangkilik ng tao sa kasalukuyan ang
mga pamanang ito.
D. Limitado lamang ang kakayahan ng mga sinaunang tao upang
makagawa ng mga kahanga-hangang bagay sa daigdig.
13. Alin sa sumusunod na pahayag ang tumutukoy sa konsepto ng lugar
bilang isa sa tema ng pag-aaral ng heograpiya? (U)
A. Ang Germany ay miyembro ng European Union.
B. Malaking bahagi ng populasyon ng Pilipinas ang mga Kristiyano.
C. Ang Singapore ay isa sa mga bansang dinarayo ng mga dayuhang
mamumuhunan.
D. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng
Bashi Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
14. Paano mapananatili ang mabuting ugnayan ng mga tagasunod ng ibat
ibang relihiyon sa kabila ng pagkakaiba ng kanilang mga paniniwala? (U)
A. Huwag pansinin ang mga taong may ibang relihiyon.
B. Makisalamuha sa mga taong may magkatulad na relihiyon.
C. Gawing makatuwiran ang mga taliwas na paniniwala ng ibang
relihiyon.
D. Panatilihin ang paggalang sa bawat isa kahit may magkakaibang
relihiyon.
15. Paano napakikinabangan sa kasalukuyan ang sistemang agrikultura na
pinasimulan ng mga sinaunang tao noong panahong Neolitiko? (U)
A. Agrikultura ang tanging ikinabubuhay natin sa kasalukuyan.
B. Walang pagbabago sa sistema ng agrikultura upang magkaroon tayo
ng sapat na pagkain.
C. Limitado ang karne dahil hindi marunong ang mga makabagong tao
na magpaamo ng hayop.
D. Isa ang agrikultura sa pangunahing kabuhayan at pinagkukunan ng
pagkain ng mga tao sa kasalukuyan.
16. Ano ang kahalagahan ng kalakalan sa mga sinaunang tao na
napakikinabangan pa rin sa kasalukuyan? (U)
A. Nakasalalay dito ang pag-unlad ng agrikultura.
B. Dito lamang nakadepende ang yaman ng bansa.
C. Nagkakaloob ito ng kaayusan at katahimikan sa lipunan.
D. Natutugunan nito ang ibang pangangailangan ng tao.

17. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng ugnayang

heograpiya-kasaysayan? (U)
A. May klimang tropikal ang mga bansa malapit sa equator.
B. Napaliligiran ang China ng malalawak na disyerto at nagtataasang
bulubundukin.
C. Pinag-isa ni Haring Sargon ang mga lungsod-estado ng Sumer na
nagbigay-daan sa pagtatag ng unang imperyo sa daigdig.
D. Umunlad ang kabihasnang Egyptian dahil sa kapakinabangang dulot
ng Nile sa mga sinaunang taong nanirahan sa mga lambak nito.
18. Kung ikaw ay isang Sumerian na nabuhay noong panahon ng kabihasnan
sa Mesopotamia, aling sitwasyon ang hindi nararapat na maganap sa
iyong lungsod-estado?(U)
A. Walang pagkakaisa ang mga lungsod-estado upang hindi madaling
masakop ang mga teritoryo nito.
B. May mahusay na pinunong mamamahala sa lungsod-estado na
magpapaunlad sa iyong pamumuhay.
C. May sistema ng pagsulat upang magamit sa kalakalan at sa iba pang
bagay.
D. May aktibong pagpapalitan ng mga produkto sa loob at labas ng
lungsod.
19. Bakit karapat-dapat hangaan ang mga sinaunang kabihasnang umunlad
sa Mesoamerica? (U)
A. Dahil itinatag ang mauunlad na kabihasnang ito sa America.
B. Dahil higit na mataas ang antas ng pamumuhay ng mga tagaMesoamerica kaysa sa mga kabihasnang itinatag sa Asya at Africa.
C. Dahil nananatili pa rin ang kanilang kabihasnan hanggang sa
kasalukuyang panahon.
D. Dahil nagtagumpay ang mga katutubo na makapagtatag ng mahusay
na pamayanan sa kabila ng mga hamon ng kapaligiran sa kanilang
buhay.
20. Ano ang isang patunay na kapaki-pakinabang ang mga pamanang
inihandog ng mga sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang panahon? (U)
A. Limitado lamang ang naiwang pamana ng mga Olmec dahil sa
pagnakaw ng mga kayamanan at pagkasira ng mga estruktura nito.
B. Patuloy pa ring ginagamit ang papel, compass, at imprentang
naimbento ng mga sinaunang Tsino.
C. Madaling unawain ang cuneiform at hieroglyphics na dapat maging
asignatura sa mga paaralan sa kasalukuyan.
D. Umanib sa mga relihiyong itinatag noong panahon ang mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig.
7

ARALIN 1: Heograpiya ng Daigdig

Sa iyong pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig, malaki ang bahaging
ginagampanan ng heograpiya sa paghubog ng pamumuhay ng tao mula pa
noong sinaunang panahon. Sa pagbubukas ng bagong asignatura sa ikawalong
grado, una mong pagtutuunan ng pansin ang pag-aaral ng heograpiya ng
daigdig. Tatalakayin sa araling ito kung paano nakaaapekto ang heograpiya sa
pamumuhay ng mga tao.
Halina at simulang tuklasin ang pisikal at kultural na heograpiya ng daigdig.

ALAMIN
Sa pagsisimula ng iyong paglalakbay sa unang aralin ng yunit na ito,
pagtutuunan mo ng pansin ang dalawang gawaing pupukaw sa iyong interes.
Bukod dito, ipakikita sa mga gawaing ito ang iyong dati nang alam tungkol sa
heograpiya, gayon din ang antas ng kahandaan ng bawat isa sa mga paksang
nakaloob dito. Simulan mo na.

Gawain 1. GEOpardy!
Suriin ang kasunod na GEOpardy board. Pagkatapos, bumuo ng tanong na
ang sagot ay salita o larawang makikita sa GEOpardy board. Isulat sa sagutang
papel ang nabuong tanong at ang sagot nito.

Pacific Ocean

Antarctica

gubat

lahing Austronesian

globo

bundok

compass

bagyo

Tropikal

Halimbawa:
Ano ang pinakamalaking karagatan sa buong daigdig?
(Pacific Ocean)

Gawain 2. Graffiti Wall 1

Isulat sa Graffiti Wall 1 ang iyong sariling ideya tungkol sa tanong sa ibaba.
Masasagot ito sa anyo ng pangungusap o guhit.
Paano maipapakita ang pag-unawa sa kahalagahan ng mga
pamanang ipinagkaloob ng mga sinaunang kabihasnang
nagtagumpay sa hamong dulot ng kapaligiran nito?

Sa pagbabalik-tanaw sa mga nalalaman mo tungkol sa daigdig,

sisimulan ang pagtalakay sa mga konsepto at klasipikasyon ng heograpiya
bilang asignatura. Bukod dito,tatalakayin ang katangiang heograpikal ng
daigdig bilang planeta at tirahan ng lahat ng organismo, kabilang ang tao.
Sasagutan mo rin ang mga mapanghamong gawaing magbibigay ng
karagdagan at wastong kaalaman tungkol sa heograpiya ng daigdig.

PAUNLARIN
Paksa: Katuturan at Limang Tema ng Heograpiya
Malaki ang bahaging ginagampanan ng heograpiya mula pa noong sinaunang
panahon hanggang sa kasalukuyan. Ang idinikta ng katangiang pisikal ng lugar kung
saan nanirahan ang mga sinaunang tao ang humubog sa kanilang pamumuhay.
Bagamat hindi maitatangging nagdulot din ang heograpiya ng mapanghamong
sitwasyon sa buhay ng mga sinaunang tao, malaki pa rin ang naging epekto nito sa
pagkakaroon ng maayos na pamumuhay ng mga prehistorikong tao hanggang sa
tuluyang pagkakamit ng mauunlad na pamayanang tinawag na kabihasnan.
Nagmula ang salitang heograpiya sa wikang Greek na geo o daigdig at
graphia o paglalarawan. Samakatuwid, ang Heograpiya ay tumutukoy sa
siyentipikong pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig.

Ipinakikita sa Diyagram 1.1 ang saklaw ng pag-aaral ng heograpiya:

HEOGRAPIYA

anyong lupa
at anyong tubig
klima at panahon

na
saklaw
ang

likas na yaman
flora (plant life)
fauna (animal life)

distribusyon at interaksyon ng tao at iba pang

organismo sa kapaligiran nito

http://digital-vector-maps.com/WORLD/GL-1068-AsiaGlobe.htm

Basahin at unawain ang teksto gayon din ang diyagram tungkol sa limang
tema ng heograpiya.
Taong 1984 nang binalangkas ang limang magkakaugnay na temang
heograpikal sa pangunguna ng National Council for Geographic Education at ng
Association of American Geographers. Layunin ng mga temang ito na gawing mas
madali at simple ang pag-aaral ng heograpiya bilang isang disiplina ng agham
panlipunan. Sa tulong ng mga temang ito, mas madaling mauunawaan ng tao ang
daigdig na kaniyang ginagalawan. Unawain ang kasunod na diyagram.
Diyagram 1.2 Limang Tema ng Heograpiya

10

Limang Tema ng Heograpiya

Lokasyon: Tumutukoy sa kinaroroonan

ng mga lugar sa daigdig
na may dalawang
pamamaraan sa pagtukoy

Lugar: Tumutukoy sa mga katangiang

natatangi sa isang pook
na may dalawang
pamamaraan sa pagtukoy

Rehiyon: Bahagi ng daigdig na

pinagbubuklod ng magkakatulad na
katangiang pisikal o kultural
Interaksiyon ng Tao at Kapaligiran:
ang kaugnayan ng tao sa pisikal na
katangiang
taglay
ng
kaniyang
kinaroroonan
Paggalaw: ang paglipat ng tao mula
sa kinagisnang lugar pa tungo sa ibang
lugar; kabilang din dito ang paglipat ng
mga bagay at likas na pangyayari,
tulad ng hangin at ulan

Lokasyong Absolute na gamit ang

mga imahinasyong guhit tulad ng
latitude line at longitude line na
bumubuo sa grid. Ang pagkukrus ng
dalawang guhit na ito ang tumutukoy
sa eksaktong kinaroroonan ng isang
lugar sa daigdig
Relatibong Lokasyon na ang batayan
ay mga lugar at bagay na nasa
paligid nito. Halimbawa ang mga
anyong lupa at tubig, at mga
estrukturang gawa ng tao
Katangian ng kinaroroonan tulad ng
klima, anyong lupa at tubig, at likas
na yaman
Katangian ng mga taong naninirahan
tulad ng wika, relihiyon, densidad o
dami ng tao, kultura, at mga
sistemang politikal
Kapaligiran bilang pinagkukunan ng
pangangailangan ng tao; gayon din
ang pakikiayon ng tao sa mga
pagbabagong
nagaganap
sa
kaniyang kapaligiran
may tatlong uri
ng distansiya ang isang lugar

(Linear) Gaano kalayo ang isang lugar?

(Time) Gaano katagal ang paglalakbay?
(Psychological) Paano tiningnan
ang layo ng lugar?

11

Gawain 3. Tukoy-Tema-Aplikasyon
Panuto: Basahing mabuti ang sumusunod na mga pangungusap. Pansinin ang
bawat sitwasyon tungkol sa lokasyon, lugar, rehiyon, interaksiyon ng tao at
kapaligiran, at paggalaw.
1. May tropikal na klima ang Pilipinas.
2. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng Bashi
Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
3. Ang pangingisda ay isang aktibong kabuhayan ng mga Pilipino dahil
napalilibutan ng dagat ang bansa.
4. Libo-libong Pilipino ang nangingibang-bansa sa Australia at New Zealand
upang magtrabaho.
5. Kasapi ang Pilipinas sa Association of Southeast Asian Nations.
6. Ang lumalaking populasyon sa National Capital Region sa Pilipinas ang
nagbigay-daan upang patuloy na pagtuunan ng pansin ang pagpapaunlad ng
sistema ng transportasyon at ng pabahay sa kalungsuran.
7. Ang mataas na antas ng teknolohiya ay nagpabilis sa pagpunta ng tao sa
mga bansang may magagandang pasyalan.
8. Islam ang ang opisyal na relihiyon ng mga mamamayan ng Saudi Arabia.
9. Ang Singapore ay nasa 1 20 hilagang latitud at 103 50 silangang longhitud.
10. Espaol ang wikang ginagamit ng mga mamamayan sa Mexico.
Sa pagpapatuloy ng gawaing ito, pumili ng isang bansa na bibigyang-pansin
ng iyong kapangkat. Suriin ang kalagayang heograpikal ng napiling bansa sa tulong
ng mga kongkretong halimbawang naaayon sa limang tema ng heograpiya. Gamitin
ang Flower Chart sa pagsagot sa gawain.
[Lugar]

[Lokasyon]

[Rehiyon]
[Bansa]

[Interaksyon ng tao
at kapaligiran]

[Paggalaw]

Pamprosesong Tanong

1. Magbigay ng sariling reaksiyon tungkol sa heograpiya ng bansang napili ayon

sa limang tema nito.
2. Bakit magkakaugnay ang limang tema ng heograpiya sa pag-aaral ng
katangiang pisikal ng bansa?
3. Paano nakatulong ang mga temang ito sa iyong pag-unawa sa heograpiya ng
isang bansa?
12

Pagkaraan matutuhan ang heograpiya bilang isang konsepto, susunod

na tatalakayin ang katangiang pisikal ng daigdig. Sa paksang ito, higit na
mauunawaan ang heograpiya ng daigdig bilang nag-iisang planeta sa solar
system na maaaring tirahan ng tao at ng lahat ng nabubuhay na organismo.
Simulan mo na.

Paksa: Ang Katangiang Pisikal ng Daigdig

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Planets2013.jpg

Nasaan ang planetang daigdig sa solar system? Ano ang iyong masasabi sa
posisyon ng daigdig sa solar system?

Isa ang daigdig sa walong planetang umiinog sa isang malaking bituin, ang
araw. Bumubuo sa tinatawag na solar systemang mga ito. Ang lahat ng buhay sa
daigdig halaman, hayop, at tao ay kumukuha ng enerhiya mula sa araw. Gayon,
halos lahat sa kalikasan at kapaligiran mula sa hangin, alon, ulan, klima, at
panahon ay naaapektuhan ng araw.Mahalaga rin ang sinag ng araw sa mga
halaman upang mabuhay at maganap ang photosynthesis. Samantala, ang mga
halamang ito ay nagbibigay ng oxygen na mahalaga sa lahat ng nilalang. Ang
pagkakaroon ng buhay sa daigdig ay masasabing dulot ng tiyak na posisyon nito sa
solar system, patunay na ang pag-inog nito sa sariling aksis at ang paglalakbay
paikot sa araw bawat taon.

Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang estruktura ng daigdig.

13

Ang daigdig ay binubuo ng crust,ang

matigas at mabatong bahagi ng planetang
ito. Umaabot ang kapal nito mula 30-65
kilometro (km) palalim mula sa mga
kontinente. Subalit sa mga karagatan, ito
ay may kapal lamang na 5-7 km.
Ang mantle ay isang patong ng mga
batong napakainit kaya malambot at
natutunaw ang ilang bahagi nito.

http://www.rocksandminerals4u.com/earths_interio
r.html

Ang daigdig ay may

plate o malalaking
masa ng solidong bato
na hindi nananatili sa
posisyon. Sa halip, ang
mga ito ay gumagalaw
na tila mga balsang
inaanod sa mantle.

Tinatawag na core ang kaloob-loobang

bahagi ng daigdi na binubuo ng mga metal
tulad ng iron at nickel.

Estruktura ng Daigdig

http://en.wikipedia.org/wiki/Plate_t
ectonics

Ang daigdig ay may apat na hatingglobo (hemisphere): Ang Northern

Hemisphere at Southern
Hemisphere na hinahati ng equator,
at ang Eastern Hemisphere at
Western Hemisphere na hinahati ng
Prime Meridian.

http://www.studyzone.org/testprep/ss5/b/c
omcontocheml.cfm

Napakabagal ng paggalaw ng mga plate na Sa katunayan,

umaabot lamang sa 5 sentimetro (2 pulgada) bawat taon.
Gayunpaman, ang paggalaw at ang pag-uumpugan ng mga ito
ay napakalakas at nagdudulot ng mga paglindol, pagputok ng
mga bulkan, at pagbuo ng mga kabundukan tulad ng
Himalayas. Ito rin ang makapagpapaliwanag kung bakit sa loob
ng milyon-milyong taon, ang posisyon ng mga kontinente sa
daigdig ay nagbabago-bago.

Paano nakaaapekto
ang mga plate sa
pagbabago
ng
hitsura ng ibabaw ng
daigdig?

Talahanayan 1.1: Ilang Mahalagang Kaalaman Tungkol sa Daigdig

Tinatayang Bigat (mass)
Tinatayang Edad
Populasyon (2009)
Kabuuang Lawak ng Ibabaw ng Daigdig
Lawak ng Kalupaan

5.9736 x 1024 kg
4.6 bilyong taon
6,768,167,712
510,066,000 kilometro kuwadrado (km2)
148,258,000 km kwd (29.1%) (km2)

14

Lawak ng Karagatan
Pangkalahatang Lawak ng Katubigan
Uri ng Tubig
Circumference o Kabilugan sa Equator
Circumference o Kabilugan sa Poles
Diyametro sa Equator
Diyametro sa Poles
Radius sa Equator
Radius sa Poles
Bilis ng Pag-ikot

Orbit sa Araw

335,258,000 km kwd (km2)

361,419,00 km kwd (70.9%) (km2)
97% alat, 3% tabang
40,066 km
39,992 km
12,753 km
12,710 km
6,376 km
6,355 km
Lumiligid ang daigdig paikot sa araw sa
bilis na 66,700 milya bawat oras (mph),
107,320 km bawat oras
Lumiligid ang daigdig paikot sa araw sa
loob ng 365 araw, limang oras, 48
minuto at 46 na segundo

Longitude at Latitude
Sa pagtatakda ng lokasyon ng isang lugar sa globo o mapa, mahalagang
mabatid ang ilang termino at konseptong may malaking kaugnayan dito. Sa
pamamagitan ng pagbibigay ng longitude at latitude ng isang lugar, maaaring
matukoy ang lokasyon nito sa globo o mapa sa paraang absolute, astronomical, o
tiyak.
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang mahahalagang imahinasyong guhit na
matatagpuan sa mapa o globo.
Tinatawag na longtitude ang
distansiyang angular na
nasa pagitan ng dalawang
meridian patungo sa
kanluran ng Prime Meridian.
Ito rin ang
mga bilog (great
circles) na
tumatahak
mula sa North Pole
patungong South
Pole.

Ang Prime Meridian na

nasa Greenwich sa
England ay itinatalaga
bilang zero degree
longitude.

Ang 180 degrees longitude mula sa

Prime Meridian, pakanluran man o
pasilangan, ang International Date
Line na matatagpuan sa kalagitnaan
ng Pacific Ocean. Nagbabago ang
pagtatakda ng petsa alinsunod sa
pagtawid sa linyang ito, pasilangan o
pakanluran.

http://www.learner.org/jnorth/tm/mclass/
http://images.yourdictionary.com/internatio
Glossary.html
nal-date-line
http://www.avontrail.ca/coordinates.html

15

Tinatawag na latitude
ang distansyang
angular sa pagitan ng
dalawang parallel
patungo sa hilaga o
timog ng equator.

Ang equator ang

humahati sa globo sa
hilaga at timog
hemisphere o hemispero.
Ito rin ay itinatakdang
zero degree latitude.

Ang Tropic of Cancer ang pinaka dulong bahagi ng Northern Hemisphere

na direktang sinisikatan ng araw.
Makikita ito sa 23.5o hilaga ng equator.
Ang Tropic of Capricorn ay ang
pinakadulong bahagi ng Southern
Hemisphere na direkta ring
sinisikatan ng araw. Matatagpuan ito
sa 23.5o timog ng equator.

Gawain 4. KKK GeoCard Completion

Panuto: Gumawa ng sariling KKK GeoCard batay sa kasunod na format.
Kumpletuhin ang KKK (Kataga-Kahulugan-Kabuluhan) GeoCard na may kaugnayan
sa katangiang pisikal ng daigdig. Isulat sa unang bahagi ng KKK GeoCard ang
kataga na nasa loob ng kahon. Sa ikalawang bahagi, isulat ang kahulugan ng
nakatalang salita. Sa ikatlong bahagi, itala ang kabuluhan ng naturang kataga sa
pamamagitan ng pagsagot sa tanong na:
Paano nakaiimpluwensiya/nakaaapekto ang naturang konsepto sa buhay ng tao at iba
pang nabubuhay na organismo sa daigdig sa kasalukuyan?

K
G
E
O
C
A
R
D

Ang Klima

Mga Kataga:
1. Planetang Daigdig
2. mantle
3. plate
4. pagligid sa araw
5. longtitude at latitude

http://www.qldaccommodation.com/t
ag/alaska

Ang daigdig ang tanging planeta sa solar system na kayang

makapagpanatili ng buhay. Ang malaking bahagi ng ating planeta
ay may kaaya-ayang atmospera at sapat na sinag ng araw, init at
tubig upang matustusan ang pangangailangan ng mga halaman at
hayop sa balat ng lupa.
Mahalaga ang papel ng klima, ang kalagayan o kondisyon
ng atmospera sa isang rehiyon o lugar sa matagal na panahon.
Pangunahing salik sa pagkakaiba-iba ng mga klima sa daigdig
ang natatanggap na sinag ng araw ng isang lugar depende sa latitude at gayon din
sa panahon, distansiya mula sa karagatan, at taas mula sa sea level.
16

Ang mga lugar na malapit sa equator ang nakararanas ng pinakasapat na

sinag ng araw at ulan na nararanasan sa buong daigdig. Dahil dito, maraming
habitat o likas na tahanang nagtataglay ng ibat ibang species ng halaman at hayop
ang matatagpuan sa mga lugar na ito. Kabilang sa mga ito ay ang mga rainforest,
coral reef, at mangrove swamp. Kapag bihira naman ang pag-ulan at napakainit ng
panahon sa isang pook, tulad ng disyerto, kakaunti ang maaaring mabuhay na mga
halaman at hayop dito. Ganito rin ang maaaring asahan sa mga lugar na lubhang
napakalamig ng panahon.
Gawain 5. Dito sa Amin.
Suriing mabuti ang kasunod na diyagram. Tukuyin ang lugar na inilalarawan
sa mapa. Kumpletuhin ang pahayag sa call out. Magsaliksik ng impormasyon
tungkol sa klima at yamang likas ng lugar na kinaroroonan ng diyagram. Buuin ang
pangungusap sa ilalim na bahagi ng diyagram.
Ako si _____________________________. Narito ako
sa ___________________________________________

Ang klima dito ay

Ang mga likas

na yaman dito
ay
____________
_________

Batay sa taglay na klima at likas na

yaman ng aming lugar, ang
pamumuhay dito sa amin ay

________________________
________________________
________________________

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang klima?
2. Bakit nagkakaiba-iba ang klima sa ibat ibang panig ng daigdig?
3. Ano ang kaugnayan ng klima sa mga likas na yaman na matatagpuan sa
lugar?
4. Paano nakaaapekto ang klima sa pamumuhay ng tao sa isang lugar?
5. Bakit malaki ang bahaging ginagampanan ng klima at likas na yaman sa pagunlad ng kabuhayan ng tao mula noon hanggang ngayon?

17

Ang mga Kontinente

Tinatawag na kontinente ang pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw ng
daigdig.May mga kontinenteng magkakaugnay samantalang ang iba ay
napapalibutan ng katubigan.
Ayon kay Alfred Wegener, isang German na nagsulong ng Continental Drift
Theory, dati ng magkakaugnay ang mga kontinente sa isang super kontinente na
Pangaea. Dahil sa paggalaw ng continental plate o malaking bloke ng bato kung
saan nakapatong ang kalupaan, nagkahiwa-hiwalay ang Pangaea at nabuo ang
kasalukuyang mga kontinente.
Paano nabuo ang mga kontinente ng daigdig? Pag-aralan ang
Diyagram1.4 na nasa ibaba na tungkol sa Continental Drift Theory.

240 milyong taon Mayroon lamang isang

super continent na tinawag na Pangaea na
pinaliligiran ng karagatang tinawag na
Panthalassa Ocean.

http://geology.com/pangea.htm

Sa kasalukuyan Unti-unti ang paggalaw

ng mga kontinente. Tinatayang 2.5
sentimetro ang galaw ng North America at
Europe bawat taon.

200 milyong taon Nagsimulang

maghiwalay ang kalupaan ng Pangaea
hanggang sa mahati sa dalawa: Laurasia sa
Northern Hemisphere at Gondwana sa
Southern Hemisphere.
65 milyong taon Nagpatuloy ang
paghihiwalay
ng
mga
kalupaan.
Mapapansin ang India na unti-unting
dumidikit sa Asya.

May mga kontinenteng nagtataglay ng marami. May pitong kontinente ang

daigdig Africa, Antarctica, Asya, Europe, North America, at South America at
Australia. Sa mga estadistika, ang karaniwang isinasama sa Australia ang Oceania
tumutukoy sa mga bansa at pulo sa Micronesia, Melanesia, at Polynesia.
Ipinakikita sa Diyagram 1.5 ang mapa at mahahalagang datos ng mga
kontinente ng daigdig.

18

http://geology.com/pangea.htm

Nagmumula sa Africa ang malaking

suplay ng ginto at diyamante. Naroon din ang
Nile River na pinakamahabang ilog sa buong
daigdig,
at
ang
Sahara
Desert,na
pinakamalaking disyerto. Ang Africa ang
nagtataglay ng pinakamaraming bansa kung
ihahambing sa ibang mga kontinente.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Africa_(orthograp
hic_projection).svg

Samantala, ang Antarctica ang tanging

kontinenteng natatakpan ng yelo na ang kapal
ay umaabot ng halos 2 km. (1.2 milya). Dahil
dito, walang taong naninirahan sa Antarctica
maliban sa mga siyentistang nagsasagawa ng
pag-aaral tungkol dito. Gayunpaman, sagana
sa mga isda at mammal ang karagatang
nakapalibot dito.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Antarctica_(ortho
graphic_projection).svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Asia_orthograph
ic Projection).svg

Pinakamalaking kontinente sa mundo

ang Asya. Sinasabing ang sukat nito ay mas
malaki pa sa pinagsamang lupain ng North at
South America, o sa kabuuang sukat ng Asya
ay tinatayang sangkatlong (1/3) bahagi ng
kabuuang sukat ng lupain ng daigdig. Nasa
Asya rin ang China na may pinakamalaking
populasyon sa daigdig at ang Mt. Everest na
pinakamataas na bundok sa pagitan ng
Sagamartha Zone sa Nepal at Tibet sa China.

Samantala, ang laki ng Europe ay

sangkapat (1/4) na bahagi lamang ng kalupaan
ng Asya. Ito ang ikalawa sa pinakamaliit na
kontinente ng daigdig sa lawak na halos 6.8%
ng kabuuang lupa ng daigdig.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Europe_orthograp
hic_Caucasus_Urals_boundary.svg

19

Ang Australia ay isang bansang

kinikilala ring kontinenteng pinakamaliit sa
daigdig. Napalilibutan ito ng Indian Ocean at
Pacific Ocean,at inihihiwalay ng Arafura Sea at
Timor Sea. Dahil sa mahigit 50 milyong taong
pagkakahiwalay ng Australia bilang isang
kontinente, may mga bukod tanging species ng
hayop at halaman na sa Australia lamang
matatagpuan.Kabilang dito ang kangaroo,
wombat, koala,Tasmanian devil, platypus, at
iba pa.

Ang North America ay may hugis na

malaking tatsulok subalit mistulang pinilasan
sa dalawang bahagi ng Hudson Bay at Gulf of
Mexico. Dalawang mahabang kabundukan ang
matatagpuan sa kontinenteng ito ang
Applachian Mountains sa silangan at Rocky
Mountains sa kanluran.

Gayundin, ang South America ay hugis

tatsulok na unti-unting nagiging patulis mula sa
bahaging equator hanggang sa Cape Horn sa
katimugan. Ang Andes Mountains na may
habang 7,240 km (4,500 milya) ay sumasakop
sa kabuuang baybayin ng South America.

Talahanayan 1.2 Ang Ilang Datos Tungkol sa Pitong Kontinente.

Kontinente
Asya
Africa
Europe
North America
South America
Antarctica
Australia at Oceania

Lawak (km)
44,614,000
30,218,000
10,505,000
24,230,000
12,814,000
14,245,000
8,503,000

Tinatayang
Populasyon
(2009)
4,088,647,780
990,189,529
728,227,141
534,051,188
392,366,329
-NA34,685,745

Bilang
ng
Bansa
44
53
47
23
12
0
14
20

Karagdagan sa natutuhan mo tungkol sa mga kontinente ng

daigdig, ipinaliliwanag sa ibaba ang mala-jigsaw puzzle na hugis ng
South America at Africa, at ang bahaging ginagampanan ng daandaang bulkan sa rehiyong tinatawag na Pacific Ring of Fire.
Kung susuriin ang
isang mapa, mapapansing
ang mga baybayin ng
silangang bahagi ng South
America at kanlurang bahagi
ng Africa ay tila lapat at
akma sa isat isa na parang
mga
piraso
ng
isang
malaking jigsaw puzzle. Ito
ay sa kadahilanang dating
magkaugnay ang dalawang
lupaing
ito.
Habang
tumatagal, patuloy pa rin
ang proseso ng paglawak
ng karagatan sa pagitan nito
at ang paglayo ng dalawang
nasabing kontinente. Ang
paliwang na ito ay batay sa
Continental Drift Theory.

phillipriley.comswiki.wikispaces.net

Ang malawakang hangganan ng Asya, North America, at South America

ay matatagpuan sa Pacific Ring of Fire. Saklaw nito ang kanlurang hangganan
ng South America at North America patungong hilaga sa Aleutian Islands ng
Alaska, pababa sa silangang hangganan ng Asya hanggang New Zealand sa
Timog Oceania. Tinatawag itong Ring of Fire dahil matindi ang pagputok ng
bulkan at paglindol sa rehiyong ito bunga ng pag-uumpugan ng mga tectonic
plate o tipak ng crust ng daigdig kung saan nakapatong ang mga naturang
kontinente.

Sa kasaysayan, tinatayang may 540 bulkan na ang pumutok at 75% sa mga

ito ay nasa Pacific Ring of Fire. Ilan sa mga bulkan sa Pacific Ring of Fire na
pumutok at nagdulot ng malaking pinsala, ang Tambora noong nagdulot ng (92,000
ang namatay); Krakatoa noong 1883 (36,000 ang namatay); at Mt. Pelee noong
1902 (30,000 ang namatay). Samantala, ilan sa mga bansang labis na napinsala ng
malalakas na lindol ang China noong 1556 (830,000 ang namatay) at 1976 (242,000
ang namatay); Japan noong 1923 (143,000 ang namatay); Sumatra noong 2004
(227,898 ang namatay); at Haiti noong 2010 (222,570 ang namatay).

Gawain 6. Three Words in One

Saang kontinente matatagpuan ang mga pook/ hayop na tinutukoy sa bawat bilang?
Isulat ang sagot sa kahon.

21

1.

2.
Nile
River

Sahara
Desert

Hudson
Bay

Appalachian
Mountains
Rocky
Mountains

Egypt

3.

4.
Cape
Horn

Andes
Mountains
Argentina

5.
Kangaroo

Tasmanian
Devil

Micronesia

Lhotse

K-2

Tibet

6.

Iberian
Peninsula

Balkan
Peninsula
Italy

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga katangi-tanging paglalarawan sa bawat kontinente?
2. Sa anong aspekto nagkakatulad o nagkakaiba ang mga kontinente?
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang mga paglalarawan tungkol sa mga
kontinente ng daigdig?

Mga Anyong Lupa at Anyong Tubig

Tinatawag na topograpiya ang pisikal na katangian ng isang lugar o rehiyon.
Sa pagdaan ng panahon, ang mga tao ay natutong makiangkop sa kanilang
kapaligiran.
Sa kasaysayan ng sangkatauhan, ang mga kauna-unahang kabihasnan ng
daigdig ay umusbong malapit sa mga lambak-ilog. Kabilang dito ang mga lambak ng
Tigris-Euphrates, Indus, Huang Ho sa Asya, at lambak-ilog ng Nile sa Africa.
22

Ang mga bulubunduking lugar ay kadalasang nagtataglay lamang ng maliit na

populasyon. Kapansin-pansing ang pinakamataas na bundok sa buong daigdig ay
matatagpuan sa Asya, tulad ng Everest (29,028 talampakan o 8,848 metro). Sa
Africa, pinakamataas ang Kilimanjaro (19,340 talampakan o 5,895 metro) at sa
Europe, ang Elbrus sa Russia (18,510 talampakan o 5,642 metro).
Tingnan ang Talahanayan 1.4.
Talahanayan 1.4 : Pinakamataas na BUndok ng Daigdig

Bundok

Taas (sa metro)

Everest
K-2
Kangchenjunga
Lhotse
Makalu
Cho Oyu
Dhaulagiri
Manaslu
Nanga Parbat
Annapurna

8,848
8,611
8,586
8,511
8,463
8,201
8,167
8,163
8,125
8,091

Lokasyon
Nepal/Tibet
Pakistan
Nepal/India
Nepal
Nepal/Tibet
Nepal/Tibet
Nepal
Nepal
Pakistan
Nepal

Matagal ding panahong apat na karagatan lamang ang kinilala sa daigdig:

Pacific, Atlantic, Indian, at Arctic. Noong 2000 lamang itinakda ng International
Hydrographic Organization ang isang panibagong karagatan na pumapalibot sa
Antarctica: ang Southern Ocean na umaabot hanggang 60o S latitude. Tingnan ang
Talahanayan 1.5 ang ilang katangian ng mga karagatan sa daigdig.

Talahanayan 1.5 : Mga Karagatan sa Daigdig

Karagatan

Lawak
(sa kilometro
kuwadrado)

Average
na lalim
(sa talampakan)

Pinakamalalim
na Bahagi
(sa talampakan)

Pacific Ocean

155,557,000

12,926

Mariana Trench, 35,840

talampakang lalim

Atlantic Ocean

76,762,000

11,730

Puerto Rico Trench,

28,232 talampakang
lalim

Indian Ocean

68,556,000

12,596

Java Trench, 23,376

talampakang lalim

Southern Ocean

20,327,000

13,100

(4,000 - 5,000 metro)

16,400 talampakang
lalim, ang katimugang
dulo ng South Sandwich
Trench, 23,736

23

talampakang lalim
(7,235 metro)
Arctic Ocean

14,056,000

3,407

Eurasia Basin, 17,881

talampakang lalim

Matatagpuan sa mga karagatan ang ilang pinakamalalim na bahagi ng

daigdig, pangunahin sa talaan ang Challenger Deep sa Mariana Trench na nasa
kanlurang bahagi ng Pacific Ocean. Iba pang malalim na trench Puerto Rico Trench
sa Atlantic Ocean, Java Trench sa Indian Ocean, at Eurasia Basin sa Arctic Ocean.
Marami pang dagat na matatagpuan sa daigdig na kadalasang bahagyang
napaliligiran ng mga lupain. Pinakamalalaking dagat sa daigdig ang South China
Sea, Caribbean Sea, at Mediterranean Sea.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012 (pp. 12-20)

Mababasa rin ang Project EASE (Effective Alternative Secondary

Education) AP III, Modyul 3 - Heograpiya ng Daigdig, pp. 1-40 upang higit na
mapagyaman ang sariling kaalaman tungkol sa heograpiya ng daigdig.

Gawain 7. Illustrated World Map

Punan ang mapa ng mga natatanging anyong lupa at tubig ng daigdig na
nasa loob ng kahon. Gamitin ang sumusunod na simbolo:
bundok
bulubundukin

disyerto
ilog

dagat,
look, golpo

phillipriley.comswiki.wikispaces
.net

24

Anyong Lupa
Greenland
Madagascar
Borneo
Mt. Everest
Mt. Kilimanjaro
Sahara Desert
Himalayas Mountain Range
Andes Mountain Range
Appalachian Mountain Range
Tibetan Plateau
Scandanavian Peninsula
Arabian Peninsula

Anyong Tubig
Nile River
Amazon River
Yangtze River
South China Sea
Mediterranean Sea
Caribbean Sea
Bering Sea
Arabian Sea
Bay of Bengal
Hudson Bay
Gulf of Mexico
Persian Gulf

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang halimbawa ng mga anyong lupa at tubig na makikita sa mapa?
2. Bakit maiuugnay ang pamumuhay ng tao sa anyong lupa o tubig na kanilang
pinaninirahan?
3. Paano nakaaapekto ang mga anyong lupa at tubig sa pag-unlad ng
kabuhayan ng tao?
Gawain 8. The Map Dictates
Panuto: Gamit ang kasunod na mapa, kumpletuhin ang datos tungkol sa heograpiya
ng daigdig batay sa hinihingi ng sumusunod na mga pangungusap.
Lagyan ng bituin ang pitong kontinente ng daigdig.
Tukuyin ang tatlong malalaking pulo, dalawang kapuluan at isang
tangway.
Guhitan ng simbolong alon (
) ang limang karagatan ng daigdig.
Tukuyin ang uri ng klima ng mga rehiyong may simbolong KL.
Magbigay ng halimbawa ng partikular na yaman ng mga lugar na may
simbolong YL. .
Iguhit ang karaniwang hayop na makikita sa lugar na may simbolong H.

25

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang masasabi mo tungkol sa daigdig bilang isang planeta?
2. May epekto ba ang kalagayang pisikal ng daigdig sa mga organismo at tao?
Bakit mo ito nasabi?
3. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa ating kapaligiran at sa
heograpiya ng daigdig sa pangkalahatan?
Pagkaraang pag-aralan ang pisikal na heograpiya ng daigdig, isunod
ang pagbibigay-tuon sa ikalawang sangay ng heograpiya ang heograpiyang
pantao. Simulan mo na.

Paksa: Heograpiyang Pantao

Saklaw ng heograpiyang pantao (human geography) ang pag-aaral ng wika,
relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa ibat ibang bahagi ng daigdig.
Wika
Itinuturing ang wika bilang kaluluwa ng isang kultura. Nagbibigay ito ng
pagkakakilanlan o identidad sa mga taong kabilang sa isang pangkat. May 7,105
buhay na wika sa daigdig na ginagamit ng mahigit 6,200,000,000 katao. Nakapaloob
ang mga wikang ito sa tinatawag na language family o mga wikang magkakaugnay
at may iisang pinag-ugatan. Tinatayang may 136 language family sa buong daigdig.
Ang mga pamilya ng wikang ito ay nagsasanga-sanga sa iba pang wikang ginagamit
sa ibat ibang bahagi ng daigdig. Ipinakikita sa talahanayan 1.6 ang ilan sa mga
pangunahing pamilya ng wika sa daigdig.
Talahanayan 1.6

Mga Pangunahing Pamilya ng Wika sa Daigdig

Algeria, Bahrain, Cameroon, Chad,
Cyprus, Egypt, Eritrea, Ethiopia,
Georgia, Iran, Iraq, Israel, Jordan,
Kenya,
Libya,
Mali,
Malta,
Afro-Asiatic
366
5.81
Mauritania,
Morocco,
Niger,
Nigeria, Oman, Palestine, Saudi
Arabia, Somalia, Sudan, Syria,
Tajikistan,
Tanzania,
Tunisia,
Turkey, United Arab Emirates,
Uzbekistan, at Yemen
Brunei, Cambodia, Chile, China,
Cook Islands, East Timor, Fiji,
French
Polynesia,
Guam,
Indonesia, Kiribati, Madagascar,
Malaysia,
Marshall
Islands,
Mayotte, Micronesia, Myanmar,
Austronesian
1,221
5.55
Nauru, New Caledonia, New
Zealand, Niue, Northern Mariana
26

Indo-European

436

46.77

Niger-Congo

1,524

6.91

Sino-Tibetan

456

20.34

Islands, Palau, Papua

New
Guinea,
Philippines,
Samoa,
Solomon
Islands,
Suriname,
Taiwan, Thailand, Tokelau, Tonga,
Tuvalu, United States, Vanuatu,
Viet Nam, Wallis at Futuna
Afghanistan, Albania, Armenia,
Austria, Azerbaijan, Bangladesh,
Belarus, Belgium, Bosnia and
Herzegovina,
Brazil,
Bulgaria,
Canada, China, Croatia, Czech
Republic, Denmark, Fiji, Finland,
France,
Germany,
Greece,
Iceland, India, Iran, Iraq, Ireland,
Isle of Man, Israel, Italy, Latvia,
Lithuania, Luxembourg, Macedonia, Maldives, Myanmar, Nepal,
Netherlands,
Norway,
Oman,
Pakistan, Peru, Poland, Portugal,
Romania, Russian Federation,
Serbia, Slovakia, Slovenia, South
Africa, Spain, Sri Lanka, Suriname,
Sweden, Switzerland, Tajikistan,
Turkey, Ukraine, United Kingdom,
United States, Vatican State, at
Venezuela
Angola, Benin, Botswana, Burkina
Faso, Burundi, Cameroon, Central
African Republic, Chad, Comoros,
Congo, Cte dIvoire, Cuba,
Democratic Republic of the Congo,
Equatorial
Guinea,
Gabon,
Gambia, Ghana, Guinea, GuineaBissau, Kenya, Lesotho, Liberia,
Malawi,
Mali,
Mayotte,
Mozambique,
Namibia,
Niger,
Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra
Leone, Somalia, South Africa,
South Sudan, Sudan, Swaziland,
Tanzania, Togo, Uganda, Zambia,
at Zimbabwe
Bangladesh, Bhutan, China, India,
Kyrgyzstan,
Laos,
Myanmar,
Nepal, Pakistan, Thailand, at Viet
Nam

Pinagkunan: http://www.ethnologue.com/statistics/family

27

Relihiyon
Mabibigyang-kahulugan ang relihiyon bilang kalipunan ng mga paniniwala at
rituwal ng isang pangkat ng mga taong tungkol sa isang kinikilalang
makapangyarihang nilalang o Diyos. Nagmula ito sa salitang religare na
nangangahulugang buuin ang mga bahagi para maging magkakaugnay ang
kabuuan nito. Dahil sa mga paniniwalang nakapaloob sa sistema ng isang relihiyon,
ay nagiging batayan ito ng pagkilos ng tao sa kaniyang pang-araw-araw na
pamumuhay.
Kahit ang ating mga ninuno ay mayroon nang sistema ng mga paniniwala na
nagsisilbing-gabay sa kanilang pamumuhay. Ngunit hindi ito katulad ng mga
relihiyon sa kasalukuyan na may organisado at sistematikong mga doktrina. Sa
kasaysayan ng daigdig, naging malaki ang bahaging ginampanan ng relihiyon sa
buhay ng tao, bilang indibidwal at kasapi ng isang lipunan. Naging malaking salik ito
sa pagtatag at pagbagsak ng mga kaharian, at pagkasawi ng maraming buhay.
Dahilan din ito ng pag-unlad at pag-iral ng mga kultura. Hanggang sa kasalukuyan,
nananatiling malaking bahagi ng buhay ng tao ang relihiyon.
Makikita sa pie graph ang mga pangunahing relihiyon sa daigdig at ang
bahagdan ng dami ng tagasunod ng mga ito.

Mga Pangunahing Relihiyon sa Daigdig

11.44%
Kristiyanismo
11.67%

31.59%

7.10%

Islam
Hinduismo

15%

23.20%

Budismo
non-religious
iba pa

Pinagkunan: The World Factbook 2012

Lahi/Pangkat-Etniko
Tila isang malaking mosaic ang daigdig dahil na rin sa maraming natatanging
paglalarawan at katangian ng mga naninirahan dito. Isang batayan nito ang race o
lahi na tumutukoy sa pagkakakilanlan ng isang pangkat ng mga tao, gayondin ang
pisikal o bayolohikal na katangian ng pangkat.Maraming eksperto ang bumuo ng ibat
ibang klasipikasyon ng mga tao sa daigdig, ngunit marami rin ang nagsabing
nagdulot ito ng kontrobersiya sapagkat maaaring magpakita rin ito ng maraming
diskriminasyon..
Sa kabilang banda, ang salitang etniko ay nagmula sa salitang Greek na
ethnos na nangangahulugang mamamayan. Ang mga miyembro ng pangkat-etniko
ay pinag-uugnay ng magkakatulad na kultura, pinagmulan, wika, at relihiyon kaya
naman sinasabing maliwanag ang kanilang sariling pagkakakilanlan.
Sa hudyat ng guro, sagutin ang mga gabay na tanong.
28

1. Ano ang ibig sabihin ng heograpiyang pantao? Ano ang pagkakaiba nito sa
pisikal na heograpiya?
2. Ano-ano ang saklaw ng heograpiyang pantao? Ipaliwanag ang bawat isa.
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang heograpiyang pantao?
4. Paano nakaaapekto ang heograpiyang pantao sa pagkakakilanlan ng
indibiduwal o isang pangkat ng tao?
5. Paano magiging instrumento ang heograpiyang pantao sa pagkakaisa ng
mga tao sa daigdig?
Gawain 9. Crossword Puzzle
Buuin ang puzzle tungkol sa heograpiyang pantao sa pamamagitan ng
pagtukoy sa inilalarawan ng bawat bilang.
Pahalang
1. Kaluluwa ng kultura
3. Sistema ng mga paniniwala at
rituwal
7. Pagkakakilanlang biyolohikal
ng pangkat ng tao
9. Pamilya ng wikang Filipino
10. Matandang relihiyong umunlad sa
India

Pababa
2. Relihiyong may pinakamaraming
tagasunod
4. Pamilya ng wikang may
pinakamaraming
taong gumagamit
5. Salitang-ugat ng relihiyon
6. Salitang Greek ng mamamayan
8. Pangkat ng taong may iisang kultura
at pinagmulan

1
3
5

4
6

10
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa bahaging ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa pisikal na
katangian at heograpiyang pantao ng daigdig ay bibigyan ng malalim na
pagtalakay sa tulong ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay ng kabuluhan sa paghubog ng heograpiya sa kabuhayan at
pamumuhay ng tao.
29

Gawain 10. My Travel Reenactment

Bumuo ng limang pangkat at sundin ang sumusunod na mga hakbang:
1. Makibahagi sa talakayan ng iyong pangkat tungkol sa hindi malilimutang
paglalakbay sa isang lugar.
2. Pumili ng isang katangi-tanging kuwento ng paglalakbay.
3. Bumuo ng isang pangkatang kuwento.
4. Tiyaking nakapaloob sa kuwento ang mahahalagang konsepto o kaalamang
tinalakay tungkol sa pisikal na heograpiya ng daigdig.
5. Pagkatapos, isadula ang kuwento ng paglalakbay habang isinasalaysay ito.
6. Maaaring gumamit ang pangkat ng improvised props at kasuotan.
7. Isaalang-alang sa pagmamarka ng gawaing ito ang sumusunod na rubric:

Rubric sa Pagmamarka ng My Travel Reenactment

Pamantayan
Deskripsiyon
Puntos
Angkop ang pagsasalaysay sa paksang
Pagsasalaysay tinalakay; nakapaloob ang tatlo o higit pang
10
kaalaman ng aralin; madaling unawain ang
pagkakasulat ng kuwento; malinaw ang
pagbasa
ng
pagsasalaysay
habang
isinasagawa ang pagsasadula
Magaling ang pagsasadula ng kuwento;
Pagsasadula
mahusay na naipakita ng mga tauhan ang
10
kanilang pag-arte; kapani-paniwala ang
kanilang pagganap
Gumamit ng angkop na props at kasuotan sa
Pagkamalikhain pagsasadula; orihinal at makatotohanan ang
5
ginawang pagsasadula
Kabuuan
25

Pamprosesong Tanong
1. Tungkol saan ang ipinakitang dula ng iyong pangkat?
2. Anong konsepto ang maiuugnay sa binasang kuwento at isinagawang dula?
3. Paano pinatunayan sa dula ang kaugnayan ng pisikal na heograpiya at
pamumuhay ng tao?
4. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa pisikal na katangian ng
daigdig?
5. Anong linya o pahayag sa kuwento ang nakapukaw sa iyong interes? Bakit
nagging interesante ito para sa iyo?
Gawain 11. Modelo ng Kultura
Bumuo ng anim na pangkat at talakayin ang heograpiyang pantao ng bansang
inyong napili. Sundin ang sumusunod na panuto para sa gawaing ito.
1. Gupitin ang manila paper na kahugis ng isang damit o kasuotan.
30

2. Sulatan ang kasuotan ng mga impormasyon o guhitan ito ng mga simbolo at

bagay na tumutukoy sa lahi, wika at relihiyon ng bansang pinili ng iyong
pangkat.
3. Sa hudyat ng guro, ipasuot sa isang miyembro ng pangkat ang nabuong
kasuotan.
4. Ipakita ang kasuotan sa harap ng klase, tulad sa isang fashion show.
5. Pumili ng 1-2 miyembro ng pangkat na magpapaliwanag sa disenyo ng
kasuotang suot ng kapangkat.
6. Sagutin ang sumusunod na mga tanong. Markahan din ang gawaing ito
batay sa ibinigay na rubric.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng mga impormasyon, simbolo, at bagay na makikita sa
kasuotan sa lahi, relihiyon, at wika ng napiling bansa?
2. Paano mailalarawan ang mga mamamayang naninirahan sa bansang pinili
ng iyong kapangkat?
3. Paano naipakita ang pagkakakilanlan ng mga mamamayan sa napiling bansa
batay sa gawain?
4. Bakit dapat pahalagahan ang heograpiyang pantao ng mga bansa?
5. Sa paanong paraan maipakikita ang paggalang sa ibang tao?
Rubric sa Pagmamarka ng Modelo ng Kultura
Pamantayan
Deskripsiyon
Puntos
Nilalaman
Wasto ang impormasyong nakasulat at mga
ng Kasuotan bagay o simbolong nakaguhit sa damit;
10
nakapaloob ang tatlo o higit pang konsepto ng
aralin
Disenyo
Malikhain ang gawang damit; angkop ang kulay
ng Kasuotan at laki ng mga nakasulat at nakaguhit sa damit;
10
malinaw ang mensahe batay sa disenyo
Mahusay ang isinagawang pagmomodelo sa
Pagmomodelo klase; akma ang kilos sa pangkat-etniko o
5
bansang kinakatawan ng modelo
Kabuuan
25
Sa pagtatapos ng aralin na ito, sagutin ang tanong na nasa itaas ng
bagong Graffiti Wall. Pagkatapos ay muling balikan ang naunang Graffitti
Wall at paghambingin ang dalawang sagot.

Paano maipakikita ang pag-unawa sa kahalagahan ng mga

pamanang ipinagkaloob ng mga sinaunang kabihasnang
nagtagumpay sa hamong dulot ng kapaligiran nito?

31

Aralin 2: Ang mga Sinaunang Tao

ALAMIN
Bago tuluyang maglakbay sa panahon ng mga sinaunang tao, marapat
na baunin mo ang mga impormasyong dati mo nang alam. Makatutulong ito sa
pag-unawa sa paksang kasunod na pag-aaralang.
Gawain 1. Kung Ikaw Kaya?
Isiping isa ka sa mga taong nabuhay sa daigdig noong sinaunang panahon.
Pumili sa mga kahon ng tatlong bagay na sa tingin moy makatutulong sa iyong pang
arw-araw na pamumuhay. Mahalagang maipaliwanag mo ang Dahilan ng iyong
pagpili.
apoy

bato

kahoy

banga

buto ng
hayop

Pamprosesong Tanong
1. Alin ang iyong mga pinili ?
2. Bakit ang mga bagay na ito ang iyong pinili?
3. Kaya mo bang mabuhay sa sinaunang panahong kung taglay mo ang
bagay na pinili? Ipaliwanag ang sagot.
Isunod ngayon ang pagbuo ng I-R-Chart upang matukoy ang iyong
nalalaman tungkol sa mga sinaunang tao.
Gawain 2. I-R-F (Initial-Refined-Final Idea) Chart
Isulat sa unang kolum ng chart ang sariling sagot sa tanong.
Paano umunlad ang pamumuhay ng tao
noong sinaunang panahon?
Alam Ko Ngayon
Nadagdag Kong
Ito Na Ang Alam Ko
Kaalaman

32

Pagkatapos masabi ang alam mo Ngayon tungkol sa paksa, ay

maaari nang magtungo sa susunod na bahagi ng aralin. Sa yugtong ito,
inaasahang iyong matututuhan ang mahahalagang konsepto tungkol sa mga
sinaunang tao sa daigdig gamit ang mga teksto, graphic organizer, at mga
gawaing higit na magpapayabong sa iyong kaalaman.

PAUNLARIN
Batay sa makaagham na pag-aaral ng pinagmulan ng tao, nakita
ang mga ninuno ng tao may 2.5 milyong taon na ang nakalilipas. Sila ang
homo species (homo na nangangahulugang tao) nagtagumpay makiayon sa
kanilang kapaligiran at nagawang harapin ang mga hamon ng sitwasyon
noong sinaunang panahon.
May tatlong pangkat ng homo species na nabuhay sa daigdig at
naging mga ninuno ng mga kasalukuyang tao. Pag-aralan ang diyagram
tungkol sa Teorya ng Ebolusyon ng tao mula sa pagiging Ape hanggang sa
paglitaw ng mga homo sapiens.

Australopithecus

Ape
sinasabing
pinagmulan
ng tao

Chimpanzee
pinapalagay na
pinakamalapit na
kaanak ng tao, ayon sa
mga siyentista

Homo

Australopithecine
tinatayang ninuno ng
makabagong tao; Ape
na may kakayahang
tumayo nang tuwid

Homo habilis,
Homo erectus, at
Homo sapiens
mga pangkat ng
homo species

Lucy pinakatanyag na
Australopithecus afarensis na
natuklasan ang mga labi noong 1974
http://www.thejunglestore.com/ape
http://news.nationalgeographic.com/news/2012/10
/121026-australopithecus-afarensis-humanevolution-lucy-scapula-science/
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_erectus

Pagkaraang lumitaw ang mga Homo species partikular ang Homo

habilis noong dakong 2.5 milyong taon ang nakararaan, nagsimula na rin ang
Panahong Paleolitiko, ang unang yugto sa pag-unlad ng kultura ng mga
sinaunang tao.

33

 Tinatawag ding Panahon

ng Lumang Bato
(Old Stone Age)
Nagmula ang Paleolitiko
sa mga katagang paleos
o matanda at lithos o bato
Pinakamahabang yugto
sa kasaysayan
ng sangkatauhan
Maiuugat sa pagsisimula
ng paggamit ng
kasangkapang bato ng mga
hominid
Unang gumamit ng apoy at
nangaso ang mga
sinaunang tao

Lower Paleolithic Period

Nagwakas dakong 120,000
taon na ang nakararaan
Pinakamaagang pananatili ng
tao sa daigdig
Hindi pa lumilikha ng mga
kasangkapan
Ang Homo habilis ay
nangangahulugang able man o
handy man dahil sila ang
unang species ng hominid na
marunong gumawa ng
kagamitang bato
Sinundan ng mga Homo
erectus nang higit na may
kakayahan sa paggawa ng
kagamitang bato

Panahong Paleolitiko
dakong 2,500,000 10,000 B.C.E.

Upper Paleolithic Period

Dakong 40,000 8500 taon
ang nakararaan
Nagkaroon na ng mga unang
pamayanan sa anyong mga
campsite na kadalasang
matatagpuan sa mga lambak
Ang mga Taong Neanderthal
ay nawala sa panahong ito at
napalitan ng mga Taong CroMagnon
Lumitaw ang mga
komplikadong pagpapangkat
sa lipunan.

Middle Paleolithic Period

Dakong 120,000 40,000 taon
ang nakararaan
Paglitaw ng makabagong tao
noong 100,000 taon ang
nakalilipas
Umusbong ang pagiging
artistiko ng mga tao sa
pagpipinta sa katawan at
pagguhit sa bato
Nabuhay ang taong
Neanderthal na natuklasan sa
Germany ang mga labi

34

Mga Tanyag
na Prehistorikong Tao
Ang Homo Sapiens ang pinakahuling species
na ebolusyon ng tao, ang Homo sapiens
Neanderthalensis (circa 200,000 - 30,000 taon BP).
Higit na malaki ang utak ng Homo sapiens kung
ihahambing sa mga naunang species kaya
nangangahulugan higit ang kanilang kakayahan sa
pamumuhay at paggawa ng kagamitan. May mga
patunay na may kaalaman ang Neanderthal sa
paglilibing samantalang ang Cro-Magnon ay lumikha
ng sining ng pagpipinta sa kuweba.

Homo Sapiens
Neanderthalensi

ttp://en.wikipedia.org/wiki/File:
Homo_sapiens_neanderthalensi
s.jpg

Cro-Magnon

http://en.wikipedia.org/wiki
/File:Cro-Magnon.jpg

Sa loob ng maraming libong taon, namuhay ang mga prehistorikong tao sa

pangangaso at pangangalap ng pagkain. Dakong 12,000 taon nang
matutuhan ng mga sinaunang tao ang pagtatanim. Tuluyan ding umunlad
ang kanilang mga kasangkapan sa paggamit ng mas makinis na bato. Ito
ang nagpasimula sa Panahong Neolitiko.

35

 Ang huling bahagi ng

Panahong Bato ay
tinatawag na Panahong
Neolitiko (Neolithic Period)
o Panahon ng Bagong
Bato (New Stone Age) na
hango sa mga salitang
Greek na neos o bago
at lithos o bato.
Ang terminong neolitiko ay
ginagamit sa arkeolohiya
at antropolohiya upang
italaga ang isang antas ng
ebolusyong
pangkalinangan o
pagbabago sa pamumuhay
at teknolohiya.

Kilala ang panahong ito sa

paggamit ng makikinis na
kasangkapang bato,
permanenteng paninirahan sa
pamayanan, pagtatanim,
paggawa ng palayok at
paghahabi.
Naganap sa panahong ito
ang Rebolusyong Neolitiko
o sistematikong pagtatanim.
Isa itong rebolusyong
agrikultural sapagkat
natustusan na ang
pangangailangan sa pagkain.
Ito rin ang nagbigay-daan sa
permanenteng paninirahan sa
isang lugar upang alagaan ang
mga pananim

Panahong Neolitiko
dakong 10,000 4000 B.C.E.
May populasyong mula 3000
6000 katao
Magkakadikit ang mga
dingding ng kabahayan at
ang tabing pasukan ng isang
bahay ay mula sa bubungan
pababa sa hagdan
Inililibing ang mga yumao
loob ng kanilang bahay
May paghahabi, paggawa
ng mga alahas, salamin, at
kutsilyo

Catal Huyuk Isang

pamayanang Neolitikong
matatagpuan sa kapatagan ng
Konya ng gitnang Anatolia
(Turkey ngayon)
Isang pamayanang sakahan

Teksto mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012 (pp. 12-20)

Nagkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga sinaunang

tao nang matutuhan nila ang paggamit ng mga kasangkapan at sandatang yari
sa metal. Naganap ito dakong 4000 B.C.E. Inilalarawan sa susunod na
diyagram ang Panahon ng Metal.

36

Panahon ng Tanso
Naging mabilis ang pagunlad ng tao dahil sa tanso
subalit patuloy pa rin ang
paggamit sa kagamitang yari
sa bato.
Nagsimulang gamitin ang
tanso noong 4000 B.C. sa
ilang lugar sa Asya, at 2000
B.C.E. sa Europe at 1500
B.C.E. naman sa Egypt
Nalinang na mabuti ang
paggawa at pagpapanday
ng mga kagamitang yari sa
tanso.

Panahon ng Bronse
Naging malawakan na noon
ang paggamit ng bronse nang
matuklasan ang panibagong
paraan ng pagpapatigas dito
Pinaghalo ang tanso at lata
(tin) upang makagawa ng higit
na matigas na bagay
Ibat ibang kagamitan at armas
ang nagagawa mula sa tanso
tulad ng espada, palakol,
kutsilyo, punyal, martilyo,
pana, at sibat
Sa panahong ito natutong
makipagkalakalan ang mga tao
sa mga karatig-pook

Panahon ng Metal
dakong 4000 B.C.E. kasalukuyan

Persian Silver Cup

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Elam_c
ool.jpg

Panahon ng Bakal
Natuklasan ang bakal ng mga
Hittite, isang pangkat ng IndoEuropeo na nanirahan sa
Kanlurang Asya dakong 1500
B.C.E.
Natutuhan nilang magtunaw at
magpanday ng bakal.
Matagal nilang pinanatiling
lihim ang pagtutunaw at
pagpapanday ng bakal.
Nang lumaon, lumaganap ang
paggamit ng bakal sa iba
pang kaharian.

Teksto mula sa Project EASE Module 2

Gawain 3. I-Tweet Mo!

Bumuo ng anim na pangkat na ang bawat isa ay inaasahang pupunan ng
mga kailangang impormasyon ang I-Tweet Mo! Organizer.
Ibigay ang mga hinihinging impormasyon ng organizer batay sa pagkaunawa sa
binasa. Nakatakda sa pangkat 1 at 2 ang Panahong Paleolitiko,at sa pangkat 3 at 4
ang Panahong Neolitiko, at sa pangkat 5 at 6 ang Panahon ng Metal. Ibibigay ng
bawat pangkat ang mga hinihinging impormasyon ng organizer sa anyo ng mga
tweet o maiikling pahayag.

37

Pagkatapos ng pag-uulat ng bawat pangkat, magbigay ng komento sa mga

pahayag ng mga mag-uulat. Isulat ito sa kapirasong papel at idikit sa bahagi ng
komento ng diyagram.
@Paraan ng Pamumuhay
____Tweet:__________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________
Komento

@Kaugnayan ng Heograpiya sa Panahong Paleolitiko/Neolitiko/Metal

____Tweet:__________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________
Komento

@Mga Kagamitan/Tuklas
______Tweet:________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________
Komento

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga katangian ng bawat yugto ng pag-unlad ng kultura ng tao?
2. Ano ang mga patunay na may naganap na pag-unlad sa kultura ng mga
sinaunang tao batay sa kasangkapan, kabuhayan, at iba pang aspekto ng
pamumuhay?
3. Ano ang iyong mabubuong kongklusyon tungkol sa mga sinaunang tao?
Gawain 4. Tower of Hanoi Chart
Nasa tuktok ng Tower of Hanoi Chart ang mga kongklusyon tungkol sa yugto
ng pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao. Punan ang ibabang bahagi ng tower
ng ebidensiyang susuporta sa nakatalang kongklusyon.

38

Malaki ang epekto ng

heograpiya sa pagusbong ng unang
pamayanan.

Malaki ang naging

epekto ng agrikultura sa
pamumuhay ng mga tao.

1.

Higit na umunlad ang

pamumuhay ng tao dahil
sa paggamit ng metal.

1.

1.

2.

2.

3.

3.

2.
3.

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng iyong sagot sa nakatalang kongklusyon?
2. Nakabuti ba ang pagbabagong ito sa pamumuhay ng mga sinaunang
tao? Patunayan.
3. Maipagmamalaki ba ng kasalukuyang henerasyon ang ginawang ito
ng mga sinaunang tao? Pangatuwiranan.
4. Ano ang gustong ipahiwatig ng mga kongklusyon at ebidensiyang
nakatala sa Tower of Hanoi Chart tungkol sa pag-unlad ng kultura ng
mga sinaunang tao sa daigdig?
Gawain 5. Ano Ngayon? Chart
Pagkatapos tukuyin ang mahahalagang konsepto tungkol sa bawat yugto ng
pag-unlad ng kultura ng tao, maiisip din ang kahalagahan ng mga konseptong ito sa
kasalukuyang pamumuhay.Nararapat iugnay ang mga pangyayari ng nakaraan sa
kasalukuyan sapagkat sa tulong nito, mas nakikita ang tunay na kabuluhan ng
kasaysayan.
Tukuyin ang kahalagahan ng ilan sa mga pangyayaring naganap sa ibat
ibang yugto ng pag-unlad ng sinaunang tao sa tulong ng Ano Ngayon? Chart, Isulat
sa kahon ang kahalagahan o epekto sa kasalukuyan ng pangyayaring nasa kaliwang
kahon

Paggamit ng apoy

__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________

Pagsasaka

__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
39

Pag-iimbak ng labis
na pagkain

__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________

Paggamit ng mga
pinatulis na bato

__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________

Paggamit ng mga
kasangkapang metal

__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________

Pagtatayo ng mga
permanenteng tirahan

Pag-aalaga ng mga hayop

__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________

Rubric sa Pagmamarka ng Ano Ngayon? Chart

Paglalarawan
Puntos
Mahusay na nailahad ang kaugnayan ng mga
Nilalaman
pangyayari noong sinaunang panahon sa
10
kasalukuyan
Ebidensya Napatunayan ang kaugnayang ito sa tulong ng
mga kongkretong halimbawa
10
Kabuuan
20

Pamantayan

Pamprosesong Tanong
1. Gaano kahalaga ang mga pag-unlad na naganap noong sinaunang
panahon?
2. Paano hinubog ng mga pagbabagong ito ang kasalukuyang pamumuhay
ng tao?
3. Sa iyong palagay, alin sa mga pagbabago sa pamumuhay ng tao ang may
pinakamalaking epekto sa kasalukuyan?

40

Sa pagkakataong ito, muling balikan ang iyong I-R-F Chart. Muling

sagutin ang tanong na nasa itaas ng chart. Isulat ito sa ikalawang kolum, sa
Refined Idea. Bunga ng mga bagong kaalamang natutuhan mo mula sa
pagbabasa ng mahahalagang teksto at pagsagot sa mga gawaing
nagpayabong ng iyong kaalaman, maiwawasto mo ngayon ang mga konsepto
sa Initial Idea.

PAGNILAYAN/UNAWAIN

Sa puntong ito, mayabong na ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Higit

pang palalalimin at patatatagin sa bahaging ito ang iyong kaalaman sa
pamamagitan ng kritikal at malikhaing pag-iisip. Isang hamon para sa iyo na
makabuo ng mga konsepto at makapagbahagi ng iyong kaalaman sa
pangkatang gawain sa bahaging ito.

GAWAIN
6. Archaeologist
at gawain
Work sa bahaging ito.
kaalaman
sa pangkatang
Bumuo ng apat na pangkat para sa gawaing ito. Isiping miyembro ka ng isang
pangkat ng mga archaeologist na nakahukay ng mga artifact sa isang lugar. Inyong
susuriin ang bawat artifact na nahukay gamit ang Artifact Analysis Worksheet #1.
Pagkatapos nito, pag-uusapan ang mga ginawang pagsusuri at sama-samang
sagutan ang Artifact Analysis Worksheet #2.

Task Card
Kabilang ka sa pangkat ng mga archaeologist mula sa ibat
ibang bahagi ng daigdig na kasalukuyang naghuhukay sa Catal
Hyk. Nakapaloob sa task card na ito ang ilang artifact na natagpuan
ng inyong pangkat sa nasabing lugar.
Ang Iyong Misyon
Gamit ang Artifact Analysis Worksheet#1, suriin ang bawat
artifact na nahukay sa Catal Hyk. Tingnan ang pisikal na katangian,
gamit, at kahalagahan ng mga artifact na ito.
Kaligirang Impormasyon
Ang Catal Hyk sa kasalukuyan ay isang lugar sa Turkey.
Sinasabing umunlad ang sinaunang pamayanan na ito 9000 taon na
ang nakararaan. Ang lugar na ito ay may lawak na 32 acres o halos 24
football fields. Malapit ang Catal Hyk sa pampang ng Ilog
Carsamba.

41

Artifact Analysis Worksheet #1

1. Ano ang artifact? Ilarawan ang mga
katangian nito?
______________________________
______________________________
2. Sa iyong palagay, ano ang gamit nito
noong sinaunang panahon?
______________________________
______________________________
3. Bakit mahalaga ang artifact na ito sa
kasalukuyang panahon?
______________________________
______________________________
4. Ano ang nais ipahiwatig ng artifact na
ito tungkol sa Catal Hyk?
______________________________
______________________________

Artifact Analysis Worksheet #2

1. Ano-ano ang katangian ng Catal
Hyk batay sa iyong ginawang
imbestigasyon?
______________________________
______________________________
2. Ihambing ang paraan ng pamumuhay
ng mga taga-Catal Hyk sa
kasalukuyang pamumuhay gamit ang
sumusunod na aspekto:
a. pang-araw-araw na gawain
b. paraan ng paglilibing
c. sining
d. pinagkukunan ng pagkain

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng mga artifact sa pagtukoy sa kultura ng mga
taong nabuhay sa Catal Hyk?
2. Ano ang mga patunay na ang Catal Hyk ay lumitaw noong panahong
Neolitiko?
3. Ano ang kongklusyong mabubuo batay sa paghahambing ng buhay sa
Catal Hyk at sa kasalukuyang pamumuhay?

Rubric sa Pagmamarka ng Archaeologist at Work

Pamantayan

Paglalarawan

Puntos

Artifact
Analysis
Worksheet
#1
Artifact
Analysis
Worksheet
#2

Mahusay na nasuri ang katangian ng bawat

artifact; mahusay na natukoy ang gamit at
kahalagahan ng mga artifact na ito.

10

Pag-uulat

Mahusay na nailarawan ang mga katangian ng

Catal Hyk gamit ang mga sinuring artifact;
mahusay na napaghambing ang pamumuhay sa
Catal Hyk sa kasalukuyang pamumuhay gamit
ang ibat ibang aspekto
Mahusay ang pagpapaliwanag ng mga inilalahad
na kasagutan; mahusay na nalagom ang mga
impormasyong inilahad
Kabuuan

10

5
25

42

ARTIFACTS

Mural Painting
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St.
Louis Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html
.

Isang Pigurin
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.

Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis

Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.

Obsidian Arrow Head

Imahe mula kay Prof Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.

Mga Palamuti mula sa mga Bato

at Buto ng Hayop
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.

Labing Nahukay sa Loob ng Bahay sa Catal

Hyk Imahe mula sa Science Museum of
Minnesota, www.smm.org/catal

Ceremonial Flint Dagger

43

Pagkatapos talakayan ang mga sagot sa Archaeologist at Work, muling

sagutin ang tanong na nasa I-R-F Chart. Sa puntong , ilagay ang sagot sa huling
kolum,na Final Idea. Pagkatapos ay ibahagi sa klase ang lahat ng iyong
kasagutan sa tatlong kolum ng chart.

Matapos matutuhan ang pagsisikap ng mga sinaunang tao, mapaunlad

ang kanilang pamumuhay, maiisip lamang na tuluyan nilang nakamit ang mataas
na antas ng kalinangang kultural. Ito ang pagtatag ng mga kabihasnang
nagkaloob ng mga dakilang pamana sa iyo at sa lahat ng tao sa kasalukuyang
panahon.
Halina at pag-aralan ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Aralin 3: Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig

ALAMIN
Gawain 1. Picture Frame
Masdan ang tatlong picture frame at pansining walang laman ang bawat
isa.Tatawag ang guro ng tatlong mag-aaral na guguhit ng mga salitang ipapaloob sa
bawat frame. Isulat sa papel ang natatanging salitang inilalarawan ng mga guhit.
K

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang salitang mabubuo sa itaas ng mga frame?
2. Batay sa mga guhit na nasa loob ng tatlong frame, ano ang iyong
pagkakaunawa sa salitang kabihasnan?

Gawain 2. WQF Diagram

Panuto: Pumili ng paksa mula sa Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig na gagawan
ng WQF Diagram. Isaalang-alang ang sumusunod na mga panuto sa pagbuo nito:
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng W (words) ang mga salitang
maiuugnay sa paksa.
2. Sa kahon ng Q (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong masagot
tungkol sa paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog F (facts). Pabalikan ito pagkatapos ng
Pagnilayan/ Unawain.
44

Paksa: Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig

W

Pagkatapos lagyan ng mga salita at tanong ang W at Q sa WQF

Diagram, malalaman mo kung wasto ang iyong mga sagot sa pagpapatuloy ng
pag-aaral ng araling ito. Ipagpatuloy natin.

PAUNLARIN
a.
Sa bahaging ito, tatalakayin ang katuturan ng kabihasnan at ang
impluwensiya ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan. Gayon
din ang mahahalagang pangyayari ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Susuriin din ang mga aspektong humubog sa pamumuhay ng mga nanirahan sa
mga kabihasnang ito.
Maging matalino sa pagsagot ng mga gawain sa bahaging ito. Simulan mo
na.
Paksa: Kabihasnan Katuturan at mga Batayan
a. Magbigay ng kahulugan ng salitang kabihasnan. Pakinggan din ang ibibigay
na kahulugan ng mga kamag-aral.

b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may
kaugnayan sa kabihasnan.
c. Batay sa nabuong concept map, ano ang iyong sariling pagpapakahulugan ng
salitang kabihasnan?
d. Pag-aralan ang mga larawan at sagutin ang mga pampropsesong tanong.

45

http://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighting-for-the-crown/

Larawan ng Hieroglyphics

http://depositphotos.com/4400538/stock-photo-Ancient-egypthieroglyphics-on-wall.html
/

http://www.fishfarming.com/tilapia.html
http://forum.philboxing.com/viewtopic.php?f=8&t=110850&p=281814
0

Larawan ng sinaunang gulong

http://listdose.com/top-10-inventions-that-changed-human-livesforever/
/

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang sinisimbolo ng korona ng hari? Bakit mahalaga ang bahaging
ginampanan ng mga pinuno at batas sa isang sinaunang pamayanan?
2. Ano ang kahulugan ng larawan ng isda at palay sa aspektong
pangkabuhayan ng mga sinaunang tao? Bakit mahalaga ang aktibong
kalakalan sa pagtaguyod ng kabihasnan?
3. Paano nagsimula ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang tao?
4. Ano ang kahalagahan ng sistema ng pagsulat sa isang pamayanan?
5. Ano ang sinisimbolo ng gulong? Bakit malaki ang pakinabang ng
mataas na antas ng agham at teknolohiya?
6. Ano-ano ang sinaunang kabihasnang umunlad sa daigdig, partikular sa
Asya, Africa, at America?
Sa puntong ito, malinaw na ang katuturan ng kabihasnan at ang mga
batayan upang maituring na kabihasnan ang isang pamayanan. Sa pagtalakay
ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, mahalagang talakayin ang bahaging
ginampanan ng heograpiya sa paghubog ng mga kabihasnan noong sinaunang
panahon.

46

Impluwensiya ng Heograpiya
sa Pag-unlad ng mga Sinaunang Kabihasnan
Pagmasdan ang mapa ng daigdig. Tukuyin ang mga kontinente nito. Lagyan
ang mapa ng bituin (
) na kumakatawan sa kinaroroonan ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig.

phillipriley.comswiki.wikispaces.net

Mesopotamia (Iraq)
Huang Ho (China)

Egypt

Indus (India at Pakistan)

Mesoamerica

Basahin at unawain ang teksto tungkol sa heograpikal na kalagayan

ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig. Maaari mo nang simulan.

Ang Kabihasnang Mesopotamia sa Kanlurang Asya

Ang salitang Mesopotamia ay nagmula sa mga salitang Greek na meso o
pagitan at potamos o ilog. Samakatuwid, ang Mesopotamia ay
nangangahulugang lupain sa pagitan ng dalawang ilog. na inaakalang lunduyan ng
unang kabihasnan. Ang Mesopotamia ay itinuturing na kauna-unahang kabihasnan
sa buong daigdig. Sinakop at pinanahanan ito ng ibat ibang sinaunang pangkat ng
tao, kabilang ang mga Sumerian, Akkadian, Babylonian, Assyrian, Chaldean, at
Elamite na nagtangka ring sakupin ang lupaing ito. Sa paglipas ng mahabang
panahon, ibat ibang lungsod ang umusbong at bumagsak sa lugar na ito na nang
lumaon ay pinalitan ng iba pang mga kabihasnan.

47

Heograpiya ng Mesopotamia
Nagsimula sa malawak na lupaing
dinadaluyan ng mga ilog Tigris at
Euphrates ang kauna-unahang mga
lungsod sa daigdig, tinatawag na
Mesopotamia ang lupaig matatagpuan sa
pagitan ng mga ilog na ito. Sa
kasalukuyan, matatagpuan ito sa Iraq at
bahagi ng Syria at Turkey. Matatagpuan
ang Mesopotamia sa rehiyon ng Fertile
Crescent, isang paarkong matabang
lupaing nagsisimula sa Persian Gulf
hanggang sa silangang baybayin ng
Mediterranean Sea. Ang regular na pagapaw ng ilog Tigris at Euphrates ay
nagdudulot ng baha na nag-iiwan ng
banlik (silt). Dahil dito, nagiging mataba
ang lupain ng rehiyon na nakabubuti sa
Mapa ng Mesopotamia
pagtatanim
http://www.mesopotamia.co.uk/geography/explore/ex
Ang Mesopotamia ay walang likas
p_set.html
na hangganan kaya mahirap ipagtanggol
ang lupaing ito sa ibang karatig lugar. Naimpluwensiyahan din ito ng mga karatig
lugar dahil na rin sa mga ugnayang pangkalakalan at tunggaliang militar.
Sa mga taong 5500 B.C.E., daan-daang maliliit na pamayanang sakahan ang
matatagpuan sa kapatagan ng hilagang Mesopotamia na pinag-ugnay-ugnay ng
malalayo at mahahabang rutang pangkalakalan. Bunga ng pag-unlad ng lipunan sa
mga sumusunod na taon, nagkaroon ng mga pagbabago sa aspektong panlipunan,
pampulitika, at panrelihiyon na nagdulot ng sentralisadong kapangyarihan. Isang
halimbawa ang Uruk na itinuturing na isa sa mga kauna-unahang lungsod sa
daigdig.
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Ang Timog Asya ay isang malawak na tangway na hugis tatsulok. Sa
kasalukuyan,binubuo ito ng mga bansang India, Pakistan, Bangladesh, Afghanistan,
Bhutan, Sri Lanka, Nepal, at Maldives.
Ang rehiyong ito ay kakaiba sa aspektong heograpikal at kultural kung
ihahambing sa ibang panig ng Asya. Madalas itong tawagin ng mga heograpo na
sub-kontinente ng India dahil inihihiwalay ito ng mga kabundukan, kaya maituturing
itong halos isang hiwalay na kontinente. Matatarik na kabundukan ng Hindu Kush,
Himalayas, at Karakuran ang nasa hilaga nito samantalang pinalilibutan ito ng
Arabian Sea sa kanluran, Indian Ocean sa katimugan, at Bay of Bengal sa silangan.
Tulad ng ibang kontinente, samut sari rin ang wikang ginagamit sa rehiyong ito.
Bagamat ang rehiyong ito ay inihihiwalay ng mga kabundukan sa hilaga,
nakararanas din ito ng mga pagsalakay at pandarayuhan. Nakapapasok ang mga
tao sa mga daanang tulad ng Khyber Pass sa hilagang-kanluran, dala ang kanilang
sariling wika at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian.
48

Sinasabing mahirap na lubusang mabatid ang sinaunang kasaysayan ng

India. Nakahukay nga ang mga arkeologo ng mga kasangkapang ginamit ng mga
ninuno subalit hanggang sa kasalukuyan, hindi pa rin nauunawaan ng mga iskolar
ang mga naiwang sistema ng pagsulat ng sinaunang kabihasnan ng India.
Heograpiya ng Lambak ng Indus
Ang mga lungsod ng Harappa at Mohenjo-Daro sa lambak ng Indus ang
pinakabagong tuklas na mga sinaunang
sentrong kabihasnan sa kasalukuyang
panahon. Natagpuan ng mga arkeologo ang
mga labi ng dalawang lungsod noong 1920
ang mga lugar na ito. Gayon din ang
lipunang nabuo rito, ay kasabay halos ng
pagsisimula ng Sumer noong 3000 B.C.E.
Mas malawak ang lupain sa Indus
kung ihahambing sa sinaunang Egypt at
Mesopotamia. Sakop nito ang malaking
bahagi ng hilagang-kanluran ng dating
India, at ang kinaroroonan ng lupaing
Pakistan sa kasalukuyan. Ang mga lungsod
na itio ay nagsimulang humina at bumagsak
noong ikalawang milenyo B.C.E. Sa
kasalukuya, tinatayang mahigit 1000
lungsod at pamayanan ang matatagpuan
dito partikular sa rehiyon ng Indus River sa
Pakistan.
Mapa ng Indus Valley
http://www.mapsofindia.com/history/indus-valleyNagsimula ang kabihasnan sa India
civilization.html
sa paligid ng Indus River. Ang tuktok ng
kabundukang Himalaya ay nababalot ng makapal na yelo at nagmumula sa
natutunaw na yelo ang tubig na dumadaloy sa Indus River na may habang 2900
km.(1800) milya at bumabagtas sa Kashmir patungong kapatagan ng Pakistan..
Katulad sa Mesopotamia, ang pagkakaroon ng matabang lupa ay naging mahalaga
sa pagsisimula ng mga lipunan at estado sa sinaunang India. Sa pagitan ng Hunyo
at Setyembre bawat taon, ang pag-apaw ng ilog ay nagdudulot ng pataba sa lupa at
nagbibigay-daan upang malinang ang lupain.
Daan-daang pamayanan ang nananahan sa lambak ng Indus sa pagsapit ng
3000 B.C.E. Karamihan sa mga ito ay maliliit na pamayanang may tanggulan at
maayos na mga kalsada. Nang sumunod na limang siglo, nagkaroon din ng mga
kanal pang-irigasyon at mga estrukturang pumipigil sa mga pagbaha.
Sa kasalukuyan,isa lamang ang India sa mga bansa sa Timog Asya. Subalit
kung susuriin, ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag-usbungan ng sinaunang
kabihasnang namumukod-tangi sa iba.
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang kabihasnang umusbong sa China ay itinuturing na pinakamatandang
kabihasnang nananatili sa buong daigdig hanggang sa kasalukuyan. Nag-ugat ito
49

halos apat na milenyo na ang nakalilipas. Noon pa man, mithiin na ng mga Tsino
ang pagkakaroon ng mahusay na pamamahala.. Ang pagkakaroon ng mga
ideolohiyang suportado ng estado, partikular ang Confucianism at Taoism, ay lalo
pang nagpatatag sa kabihasnang Tsino. Sa aspektong politikal, halinhinang
nakaranas ang China ng pagkakaisa at pagkakawatak-watak. Ang mga
pangyayaring ito ang humubog sa kultura at mamamayan ng bansa hanggang sa
makabagong panahon.
Heograpiya ng Ilog Huang Ho
Tulad ng Mesopotamia at India,
ang kabihasnan sa China ay
umusbong sa tabing-ilog malapit sa
Yellow River o Huang Ho. Ang ilog
na ito ay nagmumula sa kabundukan
ng kanlurang China at may habang
halos 3000 milya. Dumadaloy ito
patungong
Yellow
Sea.
Ang
dinaraanan nito ay nagpabago-bago
nang makailang ulit sa mahabang Ito
ay dumadaloy patungo sa Yellow
Sea. Ang dinaraanan nito ay
nagpabago-bago nang makailang ulit
sa
mahabang
panahon
at
humantong sa pagkakabuo ng isang
malawak na kapatagan, ang North
Mapa ng Kabihasnan sa China
China Plain. Ang pag-apaw ng
http://history.howstuffworks.com/asian-history/history-of-china.htm
Huang Ho ay nagdudulot ng pataba
sa lupa ngunit dahil sa pagiging patag ng North China Plain, madalas nang
nagaganap ang pagbaha sa lugar na ito. Ayon sa tekstong tradisyunal ng China, ang
Xia o Hsia ang kauna-unahang dinastiyang naghari sa China. Subalit dahil sa
kakulangan ng ebidensiya, hindi matiyak kung kailan ito pinasimulan ni Yu, ang
unang pinuno ng dinastiya. Pinaniniwalaang si Yu ang nakagawa ng paraan upang
makontrol ang pagbahang idinudulot ng Huang Ho. Ang pangyayaring ito ay
nagbigay-daan upang makapamuhay sa lambak ang mga magsasaka. Naniniwala
ang mga Tsino na sila lamang ang mga sibilisadong tao sa gitna ng mga tribo na
tinawag nilang barbaro sapagkat hindi sila nabiyayaan ng kabihasnang Tsino.
Tinawag din nila ang kanilang lupain na Zhongguo na nangangahulugang Middle
Kingdom.
Ang Sinaunang Kabihasnan sa Africa
Isang sinaunang kabihasnan ang nagmula sa lambak ng Nile River sa Egypt
na nasa hilagang-silangang bahagi ng Africa. Ang kabihasnan sa Mesopotamia ay
mas naunang nagsimula subalit masasabing mas naging matatag ang kabihasnang
yumabong sa Egypt. Ang sinaunang Egypt ay nabuklod bilang isang estado pagsapit
ng 3100 B.C.E. at nakapagpatuloy sa loob halos ng tatlong milenyo.
Batay sa mga ebidensiyang arkeolohikal, mayroon ng lipunan sa Egypt bago
pa nagsimula ang kabihasnan sa Lambak ng Nile. Ang mga isinagawang
paghuhukay sa Egypt ay patuloy na nagpabago sa pananaw ng mga iskolar tungkol
50

sa pinagmulan ng kabihasnan nito. Sa pagtatapos ng ika-20 siglo, natuklasan ng

mga arkeologo ang isang tirahan ng mga sinaunang tao sa timog-ng kanlurang
bahagi ng Egypt malapit sa hangganan ng Sudan. Tinatayang naroroon na ang
paninirahang bago pa sumapit 8000 B.C.E. Sinasabing maaaring ang mga kaanak o
inapo ng mga taong ito ang nagpasimula sa kabihasnang Egyptian sa Lambak ng
Nile.
Heograpiya ng Egypt
Sa pag-unawa sa heograpiya ng sinaunang Egypt, mahalagang tandaang
ang tinutukoy na Lower Egypt ay nasa bahaging hilaga ng lupain o kung saan ang
Ilog Nile ay dumadaloy patungong Mediterranean Sea. Samantala, ang Upper Egypt
ay nasa bahaging katimugan mula sa Libyan Desert hanggang sa Abu Simbel. Ang
Nile River na may 4160 milya o 6694 kilometro ang haba ay dumadaloy mula
katimugan patungong hilaga.
Noon pa mang unang panahon, ang
Egypt ay tinawag na bilang The Gift of the
Nile dahil kung wala ang ilog na ito, ang
buong lupain nito ay magiging isang
disyerto. Tila hinihiwa ng ilog na ito ang
bahaging hilagang-silangan ng disyerto ng
Africa. Dati-rati, ang malakas na pag-ulan
sa lugar na pinagmumulan ng Nile ay
nagdudulot ng pag-apaw ng ilog tuwing
Hulyo bawat taon. Ang pagbahang
idinudulot ng Nile ay nahinto lamang noong
1970 nang maitayo ang Aswan High Dam
upang makapagbigay ng elektrisidad at
maisaayos ang suplay ng tubig.
Sa Panahong Neolitiko, ang taunang
pag-apaw ng Nile ay nagbigay-daan upang
makapagtanim ang mga magsasaka sa
lambak-ilog. Ang tubig-baha ay nagdudulot
Mapa ng Egypt
ng halumigmig sa tuyong lupain at naghttp://egypt-trade.wikidot.com/
iiwan ng matabang lupain na mainam para
sa pagtatanim. Ang mga magsasaka ay
kaagad nagtatanim sa pagbaba ng tubigbaha. Ang putik na dala ng ilog ay unti-unting naiipon sa bunganga ng Nile sa hilaga
upang maging latiang tinatawag na delta. Ang lugar na ito ay nagging tahanan ng
mga ibon at hayop. Maaari ring gamitin ang tubig mula rito para sa mga lupang
sakahan.
Upang maparami ang kanilang maaaring itanim bawat taon, ang mga
sinaunang Egyptian ay gumagawa ng mga imbakan ng tubig at naghukay ng mga
kanal upang padaluyin ang tubig sa kanilang mga lupang sinasaka. Ang ganitong
mga proyekto ay nangangailangan ng malaking bilang ng mga manggagawa, sapat
na teknolohiya, at maayos na mga plano. Ang pagtataya ng panahon kung kailan
magaganap ang mga pagbaha ay naisakatuparan din sa mga panahong ito.
Maliban sa kahalagahan nito sa pagsasaka, ang Nile ay nagsilbing mahusay
na ruta sa paglalakbay noong mga panahong iyon. Nagawa nitong mapag-ugnay
ang mga pamayanang matatagpuan malapit sa pampang ng ilog. Ang pagkakaroon
51

ng mga disyerto sa silangan at kanlurang bahagi ng ilog ay nakapagbigay ng

kaligtasan sa Egypt sapagkat nahahadlangan nito ang mga pagsalakay. Dahil dito,
ang mga tao ay nagawang makapamuhay nang mapayapa at masagana sa loob ng
mahabang panahon.
Ang Kabihasnan sa Mesoamerica
Maraming siyentista ang naniniwalang may mga pangkat ng mga
mangangaso o hunter ang nandayuhan mula sa Asya patungong North America,
libong taon na ang nakararaan. Unti-unting tinahak ng mga ito ang kanlurang
baybayin ng North America patungong timog, at nakapagtatag ng mga kalat-kalat na
pamayanan sa mga kontinente ng north America at South America. Noong ika-13
siglo B.C.E., umusbong ang kauna-unahang kabihasnan sa America --- ang mga
Olmec sa kasalukuyang Mexico. Naimpluwensiyahan ang mga gawaing sinimulan
ng mga Olmec ang iba pang pangkat ng mga tao sa ibat ibang bahagi ng America.
Heograpiya ng Mesoamerica

Mapa ng Mesoamerica
http://clccharter.org/aa/projects/ancientcivilizations
/mesoamerica.html

Hango
ang
pangalang
Mesoamerica sa katagang meso na
nangangahulugang gitna. Ito ang
lunduyan ng mga unang kabihasnan sa
America. Ang Mesoamerica o Central
America ang rehiyon sa pagitan ng
Sinaloa River Valley sa gitnang Mexico
at Gulf of Fonseca sa katimugan ng El
Salvador. Sa hilagang hangganan nito
matatagpuan ang mga ilog ng Panuco at
Santiago. Samantala, ang katimugang
hangganan ay mula sa baybayin ng
Honduras sa Atlantic hanggang sa
gulod o slope ng Nicaragua sa Pacific at
sa tangway ng Nicoya sa Costa River.

Sa kasalukuyan, saklaw ng
Mesoamerica ang malaking bahagi ng Mexico, Guatemala, Belize, El Salvador, at
kanlurang bahagi ng Honduras.
Sa lupaing ito, ang malaking pagkakaiba sa elebasyon ng lupa at dalas ng
pag-ulan ay nagdudulot ng mga uri ng klima at ekolohiya sa ibat ibang bahagi ng
rehiyon. Pabago-bago ang panahon sa rehiyong ito.Dito naitatag ang unang
paninirahan ng tao at isa ito sa mga lugar na unang pinag-usbungan ng agrikultura,
tulad ng Kanlurang Asya at China. Sa kasalukuyang panahon, may malaking
populasyon ang rehiyong ito.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012

Mababasa rin ang Project EASE (Effective Alternative Secondary Education)

AP III Modyul 3 - Ang Mga Unang Kabihasnan (pp. 7-15) (p.22) (p.54) upang higit na
mapagyaman ang kaalaman tungkol sa mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.

52

Gawain 3. Triple Matching Type

Buuin ang triple matching type sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng mga
terminolohiya at konsepto batay sa partikular na heograpiya ng isang kabihasnan.
A

Egypt
Tsino
Indus
Mesoamerica
Mesopotamia

Sa pagitan ng mga ilog

Nasa gitna ng kontinente
Biyaya ng Nile
Nasa tangway ng Timog Asya
May matabang lupain
sa Huang Ho

Lupain ng Yucatan Peninsula

Timog ng Mediterranean
Nasa kanluran ng Yellow Sea
Dumadaloy ang Indus River
Nasa Kanlurang Asya

Pamprosesong Tanong
1. Ano-anong katangiang pisikal ng mga sinaunang kabihasnan ang may
pagkakatulad sa isat isa?
2. Bakit nakaapekto ang mga anyong lupa at tubig ng isang lugar sa
pagtataguyod ng kabihasnan?
3. Alin sa kalagayang heograpikal ng kabihasnan ang may malaking
impluwensiya sa pamumuhay ng mga taong nanirahan dito? Ipaliwanag
ang sagot.
Gawain 4. Geography Checklist
Unawain ang sumusunod na mga hakbang sa pagbuo ng checklistsa ibaba.
1. Makilahok sa iyong pangkat.
2. Bawat pangkat ay may partikular na paksang bibigyang-pansin:
(1) Sinaunang Kabihasnan sa Kanlurang Asya, (2) Kabihasnang
Egyptian, (3) Kabihasnang Indus, (4) Kabihasnang Tsino, at (5)
Kabihasnang Mesoamerica.
3. Basahin at unawain ang teksto ng paksang nakatalaga sa iyong
pangkat. Pagkatapos ay gumawa ng checklist (magagawa sa manila
paper) sa tulong ng sumusunod na panuto:
Isulat ang kabihasnang
nakatalaga sa pangkat

Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:

53

Magtala ng 5 hanggang 10 katangiang heograpikal

ng kabihasnang nakatalaga sa pangkat.

4. Kapag kumpleto na ang checklist ng iyong pangkat, makipag-usap sa

ibang pangkat.
5. Ihambing ang kabihasnan inyong pangkat at sa kabihasnan ng ibang
pangkat.
6. Muling gamitin ang checklist at sundin ang sumusunod na panuto:
Isulat ang pangalawang
kabihasnang ihahambing

Isulat ang pangatlong

kabihasnang ihahambing

Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
1
2
3
Lagyan ng tsek () ang kahon kung taglay ng mga
kabihasnang tinukoy ang mga katangiang heograpikal
ng kabihasnan ng inyong pangkat.

7. Ipaskil ang ginawang checklist. Iulat sa klase ang output ng

paghahambing ng mga kabihasnan batay sa mga katangiang heograpikal .
Suriin ang nabuong checklist ng lahat ng pangkat.
Pamprosesong Tanong
1. Alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang kabihasnan ng
daigdig ang may malaking pagkakatulad sa isat isa?
2. Bakit kaya karaniwang may magkakatulad na katangiang heograpikal ang
mga sinaunang kabihasnan?
3. Ano ang epekto ng mga katangiang heograpikal sa pamumuhay ng mga
sinaunang tao?
4. Para sa iyo, alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang
kabihasnan ang nararapat na mapangalagaan? Ipaliwanag ang sagot.
Sa tulong ng natapos na gawain, inaasahang nabigyang linaw ang
kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan sa
daigdig. Sa pagkakataong ito, iisa-isahin ang mahahalagang datos tungkol sa
mga sinaunang kabihasnang umunlad sa mga lambak-ilog at kontinente ng
America.

54

Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig

Sa itinatag na mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, ang pangkat ng mga
taong nanirahan at nagtatag ng mauunlad na pamayanan sa Mesopotamia ang
kauna-unahang nakapagtaguyod ng kabihasnan. Binubuo ang kabihasnang
Mesopotamia ng mga lungsod-estado ng Sumer, at mga itinatag na imperyo ng
Akkad, Babylonia, Assyria, at Chaldea.
Ang Kabihasnang Mesopotamia sa Kanlurang Asya
Sumer (3500-2340 B.C.E.)

Ziggurat
http://www.biblearchaeology.info/ziggurats.htm

Namalagi ang mga nomadikong Sumer sa mga lupaing

sakahan ng lambak-ilog.
Nabuo ang 12 lungsod estado (hal. Eridu, Kish, Lagash,
Uruk, at Ur) na pinamunuan ng isang hari.
Tinawag na Ziggurat ang strukturang nagsilbing tahanan
at templo ng mga patron o diyos na makikita sa bawat
lungsod.
Naniwala sila sa maraming diyos at diyosa na
anthropomorphic o may katangian at pag-uugaling tao.
Cuneiform (hugis-sinsel)ang paraan ng pagsulat na
ginamitan ng stylus at clay o luwad na lapida.
Nag-alaga sila ng mga baka, tupa, kambing, at baboy.
Madalas ang tunggalian ng mga lungsod-estado tungkol
sa lupa at tubig kaya hindi nakabuo ng isang matatag na
pamahalaan ang mga Sumerian.

Akkad (2340-2100 B.C.E.)

Sinakop ni Sargon I (2334-2279 B.C.E.) ang mga
lungsod-estado at itinatag ang kauna-unahang imperyo
sa daigdig.
Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng Mesopotamia
sa lungsod- estado ng Akkad o Agade.
Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si
Naram-Sin (2254-2218 B.C.E).
Noong 2100 B.C.E., panandaliang nabawi ng lungsod
estado ng Ur ang kapangyarihan nito at pinamunuan
ang Sumer at Akkad.
Sargon I

Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay ng mga

http://en.wikipedia.org/wiki/Sarg
Amorite at Hurrian sa Mesopotamia. Sa loob ng
on_of_Akkad
sumunod na tatlong siglo, ang mga lungsod-estado sa
katimugan, partikular ang Isin at Larsa, ay
nagtunggalian upang makontrol ang rehiyon.

55

Babylonian (1792-1595 B.C.E.)

Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng lungsod ng
Babylon, ang Mesopotamia.
Ang Babylon ay naging kabisera ng imperyong
Babylonia.
Sa panahon ng kaniyang paghahari, nasakop ni
Hammurabi ang mga kaharian sa hilaga, kabilang
ang kahariang Ashur.
Nang mamatay si Hammurabi ay nagkawatak-watak
ang kaharian ng Babylon.
Noong 1595 B.C.E., sinalakay ng mga Hittite Anatolia
ang Babylon bagamat naipagpatuloy pa rin ng mga
lungsod estado ang pamumuhay sa ilalim ng mga
dayuhang pinuno.
Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa hilagang
silangang bahagi ng Black Sea. Lumisan sila at
nanirahan sa Asia Minor (kasalukuyang Turkey).

Code of Hammurabi
http://en.wikipedia.org/wiki/Fil
e:Code-de-Hammurabi-1.jpg

Assyrian (1813-605 B.C.E.)

Ashurbanipal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Ki
nadshburn.JPG

Noong 1120 B.C.E., nasupil ni Tiglath-Pileser I (1114-1076

B.C.E.) ang mga Hittite at naabot ng puwersa ang baybayin
ng Mediterranean at itinatag ang imperyong Assyrian.
Noong ika-9 na siglo B.C.E., nagpadala sila ng mga
ekspedisyong militar pakanluran upang mapasakamay ang
mahahalagang rutang pangkalakalan at makatanggap ng
tributo.
Isa si Ashurbanipal (circa 668-627 B.C.E.) sa mga haring
kinakitaan ng maayos na pamamahala sa kaniyang
panahon.
Pinabagsak ng mga Chaldean ang Assyria sa isang pagaalsa.

56

Chaldean (612-539 B.C.E.)

Si Nabopolassar (612-605 B.C.E.) ang nagtatag ng
bagong imperyo ng Babylonia matapos pangunahan ang
isang pag-aalsa laban sa Assyria.
Tuluyang naigupo ni Nebuchadnezzar II (605-562
B.C.E.), anak ni Nabopolassar ang natitirang hukbo ng
Assyria noong 609 B.C.E.
Si Nebuchadnezzar II - ang pinuno ng imperyo nang
natamo nito ang rurok ng kadakilaan. Siya rin ang
nagpagawa ng Hanging Gardens of Babylon para sa
kaniyang asawa, kinilala ito ng mga Greek bilang isa sa
Hanging Gardens
Seven Wonders of the Ancient World.
http://en.wikipedia.org/wik
i/File:Hanging_Gardens_of_ Noong 539 B.C.E., ang Babylon ay nilusob ng hukbo ni
Babylon.jpg
Cyrus the Great ng Persia hanggang tuluyang naging
bahagi ng mas malawak na imperyo ng mga Persian ang
Mesopotamia.

Sa silangan ng Mesopotamia, partikular sa kasalukuyang Iran, umunlad ang

pamayanang Persian at tuluyang nakapagtatag ng malakas na imperyo.
Persian (539-330 B.C.E.)

Cyrus the Great

http://en.wikipedia.org/wiki
/Cyrus_the_great

Nagtatag ng isang malawak na imperyo ang mga Persian

na tinawag na Imperyong Achaemenid. Nasa Persia
(kasalukuyang Iran) ang sentro ng imperyong ito.
Sa ilalim ni Cyrus The Great (559-530 B.C.E.)
nagsimulang manakop ang mga Persian. Napasailalim nila
ang mga Medes at Chaldean ng Mesopotamia at Asia
Minor (kasalukuyang Turkey).
Darius The Great (521-486 B.C.E.) Umabot ang sakop
hanggang India.
Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong Persian sa
kanilang imperyo. Hinati ang imperyo sa mga lalawigan o
satrapy at pinamahalaan ng gobernador o satrap.
Nagpagawa din dito ng isang Royal Road na tinatayang
may habang 1677 milya o 2699 na kilometro mula Sardis
hanggang Susa.
Napatanyag din ang mga Persian sa pagsulong ng
relihiyong Zoroastrianism na itinatag ni Zoroaster.

57

Gawain 5. Complete It!

A. Kumpletuhin ang pangalan na tinutukoy na pook. Isulat ang mga akmang letra sa
patlang.
1. ___ ___ M ___ ___ - Mga unang lungsod-estado ng Mesopotamia
2. ___ K ___ ___ ___ - Unang imperyong itinatag sa daigdig
3. ___ ___ ___ ___ L ___ ___ - Kabisera ng Imperyong Babylonia
4. C ___ ___ ___ ___ ___ ___ - Imperyong itinatag ni Nabopolassar
5. ___ ___ T ___ ___ ___ - Tawag sa mga lalawigang bumuo sa Persia
6. ___ ___ ___ ___ ___ I ___ - Imperyong itinatag pagkatapos ng Babylonia

B. Isulat ang impormasyon tungkol

makumpleto ang pangungusap.

sa

kabihasnang

Mesopotamia

upang

1. Ang Mesopotamia ay maituturing na kabihasnan dahil

__________________________________________________________.

2. Naging tanyag sa kasaysayan si Haring Sargon I sa kasaysayan nang

__________________________________________________________.

3. Sa panahon ni Hammurabi naganap ang _________________________

__________________________________________________________.

4. Nagwakas ang pamamahala ng mga Chaldean sa Mesopotamia nang

__________________________________________________________.

5. Isa sa mga kahanga-hangang nagawa ni Haring Darius the Great sa

Imperyong Persian ang _______________________________________
__________________________________________________________.

Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.

Paano nagsimula at nagwakas ang kabihasnang Mesopotamia?

Sino-sino ang mga pinunong namahala sa imperyo?
Ano ang naging paraan ng kanilang pamamahala?
Bakit sinasabing ang kasaysayan ng Mesopotamia ay pag-usbong at
pagbagsak ng mga kabihasnan

5.
58

Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya

Sa rehiyong Timog Asya nagsimula ang kabihasnang Indus na nakasentro sa
mga lambak ng Indus River. Dumadaloy ang Indus River sa kasalukuyang bansang
India at Pakistan. Sa nasabing ilog umunlad ang kambal na lungsod ng kabihasnang
Indus: ang Harappa at Mohenjo-Daro na ipinakikita sa kasunod na diyagram.

Natuklasan ang
dalawang lungsod na ito
sa lambak Indus at
tinatayang umusbong ito
noong 2700 B.C.E.
Sinasabing ang mga
Dravidian ang bumuo ng
kabihasnang Indus.
Planado at malalapad
ang mga kalsada nito.

Harappa
Matatagpuan sa kasalukuyang
Punjab na bahagi ng Pakistan.
May 350 milya ang layo nito
mula sa Mohenjo Daro pahilaga.
http://www.thenagain.info/webc
hron/india/harappa.html

Ang mga gusali ay hugis

parisukat at ang mga
kabahayan ay may
malalawak na espasyo.
Ang pagkakaroon ng
mga palikuran ng mga
kabahayan ay itinuturing
na kauna-unahang
paggamit sa
kasaysayan ng
sistemang alkantarilya o
sewerage system.

Mohenjo-Daro
Ang Mohenjo-Daro ay nasa
katimugang bahagi ng daluyang
Indus River.
http://upload.wikimedia.org/wik
ipedia/commons/thumb/d/da/Mo
henjo-daro-2010.jpg/320pxMohenjo-daro-2010.jpg

Nanirahan sa maliliit na pamayanan ang mga Dravidian. Ang kanilang lugar

ay matatagpuan sa mababang bahagi ng lupain, may mainit na klima at halos
walang mapagkukunan ng suplay ng bakal. Ang pagkukulang sa mga
kinakailangang suplay ay napupunan sa tulong ng pakikipagkalakalan hanggang sa
katimugang Baluchistan sa kanlurang Pakistan. Sa loob ng ilang libong taon,
nakakuha sila ng bakal, mamahaling bato, at tabla sa pakikipagpalitan ng kanilang
mga produkto, tulad ng bulak, mga butil, at tela.

59

Ang irigasyon ng lupa ay mahalaga

sa pagsasaka ng mga Dravidian. Nagaalaga rin sila ng mga hayop tulad ng
elepante, tupa, at kambing. Maaaring sila
rin ang kauna-unahang taong nagtanim
ng bulak at nakalikha ng damit mula rito.
Mayroon
din
silang
masistemang
pamantayan para sa mga timbang at
sukat ng butil at ginto. Samantala, ang
mga artisano ay gumamit ng tanso,
bronze, at ginto sa kanilang mga gawain.
Ang lipunang Indus ay kinakitaan
ng malinaw na pagpapangkat-pangkat ng
mga tao. Nakatira sa bahagi ng moog
Sewer System
http://www.mitchellteachers.org/WorldHistory/I
ang mga naghaharing-uri tulad ng mga
ndiaUnit/images/mohenjodaro/WaterChannelPic
mangangalakal. May mga bahay ring
_large.jpg
may tatlong palapag. Maaaring katibayan
ito ng pagkakahati-hati ng lipunan sa ibat ibang uri ng
tao.
pictogram
Nagtatag ng mga daungan sa baybayin ng
Arabian Sea. Ang mga mangangalakal ay naglakbay
sa mga baybayin patungong Persian Gulf upang dalhin
ang kanilang mga produkto tulad ng telang yari sa
bulak, mga butil, turquoise, at ivory. Natagpuan din sa
Sumer ang selyong Harappan na may pictogram na
pictogram na representasyon ng isang bagay sa
anyong larawan. Dahil dito, inaakalang ginamit ang
selyong ito upang kilalanin ang mga paninda.Patunay
lamang ang kalakalan sa pagitan ng dalawang
kabihasnannoon pa mang 2300 B.C.E.
KapunaSteatite Seal
punang wala ni isa mang pinuno mula sa sinaunang
http://phys.org/news16853
kabihasnang Indus ang kilala sa kasalukuyan.
9680.html
Maaaring hanggang ngayon ay hindi pa nauunawaan
ng mga iskolar ang sistema ng pagsulat ng kabihasnang ito kaya hindi nababasa
ang mga naiwang tala.
Sewer system

Narating ng mga Dravidian ang tugatog ng kanilang kabihasnan noong 2000

B.C.E. subalit matapos ang isang milenyong pamamayani sa Indus, ang kabihasnan
at kulturang umusbong dito ay nagsimulang humina at bumagsak.
May ibat ibang paliwanag ukol sa pagtatapos ng kabihasnang Indus. May
nagsasabing bunga ito ng pagkaubos ng mga puno, mga labis na pagbaha, at
pagbabago sa klima. Maaari rin daw nagkaroon ng lindol o pagsabog ng bulkan.
May mga ebidensiya rin na ang pagkatuyo ng Sarasvati River ay nagresulta sa
pagtatapos ng kabihasnang Harappa noong 1900 B.C.E.
Isang lumang paliwanag ang teoryang Mohenjo Daro at Harappa ay nawasak
dahil sa paglusob ng mga pangkat nomadiko-pastoral mula sa gitnang Asya,
kabilang ang mga Aryan. Walang malinaw na ebidensiya na naglabanan nga ang
mga Dravidian at Aryan na nagdulot ng wasak sa kabihasnang Indus.

60

Ang mga Aryan ay pinaniniwalaang nagmula sa steppe ng Asya sa kanluran

ng Hindu Kush at nakarating sa Timog Asya sa pamamagitan ng pagdaan sa Khyber
Pass. Sila ay mas matatangkad at mapuputi kung ihahambing sa mga naunang
taong nanirahan sa lambak ng Indus. Dumating ang mga Aryan sa panahong
mahina na ang kabihasnang Indus.
Ang Panahong Vedic (1500-500 B.C.E.)
Ang mga Aryan ay nagtungo sa kanluran ng Europe at timog-silangan ng
Persia at India. Dinala nila sa mga rehiyong ito ang wikang tinatawag ngayong IndoEuropean. Ang Sanskrit, ang wikang klasikal ng panitikang Indian, ay nabibilang sa
pamilya ng Indo-European. Ang mga makabagong wika tulad ng Hindi at Bengali ay
nag-ugat din sa Indo-European.
Ang salitang Arya ay nangangahulugang marangal sa wikang
Sanskrit.Ginamit ito upang tukuyin ang mga pangkat ng tao o lahi. Ang kaalaman
ukol sa unang milenyong pamamayani ng mga Aryan sa hilaga at hilagangkanlurang India ay hango sa apat na sagradong aklat na tinatawag na Vedas: ang
Rig Veda, Sama Veda, Yajur Veda, at Atharva Veda. Ang Vedas ay tinipong
himnong pandigma, mga sagradong rituwal, mga sawikain, at mga salaysay.
Makikita sa Vedas kung paano namuhay ang mga Aryan mula 1500 B.C.E.
hanggang 500 B.C.E. na tinatawag ding panahong Vedic.
Dinala ng mga Aryan ang kanilang mga diyos (na kadalasan ay mga lalaki
at mapandigma) at kulturang pinangingibabawan ng mga lalaki. Ngunit unti-unti rin
silang umangkop sa kanilang bagong kapaligiran.Hindi na pagpapastol ang kanilang
kabuhayan, natuto silang magsaka.Nakabuo rin sila ng sistema ng pagsulat.
Pagsapit ng 1100 B.C.E.,tuluyang nasakop ng mga Aryan ang hilagang bahagi ng
India.
Ang lipunan ng mga sinaunang Aryan ay may tatlong antas lamang:
maharlikang mandirigma, mga pari, at mga pangkaraniwang mamamayan.
Kapansin-pansing ang mga kasapi ng bawat antas ay maaaring makalipat
sa ibang antas ng lipunan. Ang isang mandirigma ay pinipili upang pamunuan at
pangasiwaan ang pang-araw-araw na pamumuhay ng mga tao. Malinaw rin ang mga
tungkuling nakaatang sa kalalakihan at kababaihan. Subalit ang pagsakop nila sa
Lambak ng Indus ay nagdulot ng malaking pagbabago sa kanilang pamumuhay. Ang
lipunan ay naging mahigpit at masalimuot nang lumaon. Nagtatatag ng kaharian at
pagiging pinuno ay nagsimulang mamana. Naging mahalaga sa kanilang paniniwala
ang mga rituwal at sakripisyo ng mga pari.

Nang lumaon, nabuo ang tinatawag na sistemang caste sa India. Ang

katagang ito ay unang ginamit ng mga Portuguese na nakarating sa India noong ika16 na siglo. Ang terminong ito ay hango sa salitang casta na nanganga-hulugang
lahi o angkan.
Makikita sa ilustrasyon
pagpapangkat ng mga tao.

ang

sistemang

caste

na

nagpapakita

ng

61

Brahmin
kaparian
Ksatriya
mandirigma
Vaisya
mangangalakal, artisan,
magsasakang may lupa
Sudra
magsasakang walang sariling lupa, Dravidian,
inapo ng Aryan na nakapag-asawa ng hindi Aryan
Pariah
Naglilinis ng kalsada, nagsusunog ng mga patay,
nagbibitay sa mga kriminal
Sistemang Caste

Gawain 6. Tatak-Kabihasnan sa Timog Asya

A. Iguhit sa loob ng kahon ang tatlong mahahalagang bagay na naglalarawan sa
pamumuhay ng mga katutubo at dayuhang Aryan na nanirahan sa Timog
Asya. Pagkatapos, ay isulat sa loob ng bilog ang datos at kahalagahan nito sa
kanilang pamumuhay.

62

B. Itala sa unang kolum ng tsart ang mga ambag ng kabihasnang Indus at

Panahong Vedic. Sa pangalawang kolum, itala ang kapakinabangan nito sa
kasalukuyan.
Ambag ng Kabihasnan

Kapakinabangan Ngayon

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang dalawang lungsod na umunlad sa lambak-ilog ng Indus? Ilarawan
ang mga ito.
2. Paano mailalarawan ang pamumuhay ng mga tao sa panahong Vedic?
3. Ano ang iyong opinion tungkol sa pagpapangkat-pangkat ng mga tao sa India
batay sa sistemang Caste? Ipaliwanag ang sagot.
Pagbuo ng mga Kaharian at Imperyo (500 B.C.E.- 500 C.E.)
Mula sa kanilang orihinal na pamayanan sa rehiyonng Punjab, nagsimulang
tunguhin ng mga Aryan ang bahaging pasilangan. Mga 600 B.C.E. noon at 16
pinakamakapangyarihang mga estado ay matatagpuan sa kapatagan ng hilagang
India mula sa kasalukuyang Afghanistan hanggang Bangladesh. Kabilang dito ang
Magadha, Kosala, Kuru, at Gandhara.
Pagsapit ng 500 B.C.E.,ang malaking bahagi ng hilagang India ay
pinanirahan at sinaka ng mga Aryan. Ang dating payak na pamamahala ng mga
pinuno sa maliliit na pamayanan ay napalitan ng mas malalaking estadong nasa
ilalim ng monarkiyang namamana. Ang mga umuunlad na estadong ito ay
nangailangang mangolekta ng buwis mula sa mga opisyal, magtatag ng mga hukbo,
at magtayo ng mga bagong lungsod at lansangan.
Isa ang Magadha sa mga pinakamatatag at pinakamasaganang kaharian sa
bahagi ng Ganges River. Nagtataglay ito ng mineral na bakal, matabang lupain,
mayamang kagubatan na pinagkukunan ng mga tabla, at elepante na mahalaga sa
panahon ng digmaan at pagsasaka.
Isa sa mahusay na pinuno ng Magadha si Bimbisara (545-494 B.C.E.)
Nagpagawa siya ng mga kalsada, isinaayos ang pangangasiwa sa mga pamayanan,
at pinalakas ang kaharian kung ihahambing sa mga karatig-lugar. Lalo pang
pinalawig ng sumusunod na pinuno ang teritoryo ng kaharian. Nang lumaon,
nagawang mapamunuan ng Magadha ang kalakhang kapatagan ng Ganges at
buong hilagang India hanggang Punjab. Ito ang naging pinakamalawak na kaharian
sa panahong ito. Ang kabisera nito ay nasa Pataliputra na ngayon ay makabagong
Patna sa Bihar.

63

Halos kasabay ng panahong lumalakas ang Magadha, isang hukbong

pinamunuan ni Cyrus the Great mula Persia ang sumalakay sa hilagang-kanlurang
India. Noong 518 B.C.E. nasakop ni Darius, ang pumalit kay Cyrus, ang mga
Lambak ng Indus at Punjab. Ang bahaging ito ng India ay napasailalim ng Persia sa
loob ng halos dalawang siglo. Ang mga lungsod ng Persia ay naging sentro ng
kaalaman at kultura ang kalalakihan mula sa ibat ibang kaharian ay maaaring
makapag-aral.
Tinapos ni Alexander, The Great ng Macedonia ang kapangyarihan ng
Persia. Tinalo niya ang mga Persian sa mga labanan bago tuluyang tinahak ang
landas patungong India noong 327 B.C.E. Matapos ang madugong
pakikipagtunggalian ng hukbo ni Alexander sa pinagsamang puwersa ng mga
Persian at Indian, nagawa rin nilang matawid ang Indus River. Subalit dahil sa layo
ng kanilang nilakbay at labis na kapaguran, ang mga tauhan ni Alexander ay
nagbantang mag-alsa laban sa kaniya. Dahil dito, napilitang lisanin ni Alexander ang
India. Mahihinuhang pagod na ang mga tropa at maaaring tinamaan sila ng sakit o
ng sakuna. Bukod dito, kulang na ang pantustos sa kanilang mga pangangailangan.
Sa pagkamatay ni Alexander noong 323 B.C.E., ang bahagi ng hilagang-kanlurang
India ay naiwang walang mahusay na pinuno.
Pagkatapos nito, ibat ibang mga imperyo ang naitatag sa India. Tunghayan
ang kasunod na diyagram.

64

Imperyong Maurya
Pagkatatag
Noong 322 B.C.E., nasakop ni
Chandragupta Maurya ang dating
kaharian ng Magadha at tinungo ang
mga naiwang lupain ni Alexander.
Sakop ng imperyo ang hilagang India
at bahagi ng kasalukuyang
Afghanistan.

Lions of Sarnath
http://en.wikipedia.org/wiki/Emblem_of_India

Pagbagsak
Nagsimulang humiwalay sa imperyo ang
ilang mga estadong malayo sa kabisera. Sa
pagbagsak ng Imperyong Maurya noong
ikalawang siglo B.C.E. nagtagisan ng
kapangyarihan ang mga estado ng India. Sa
sumunod na limang siglo, ang hilaga at
gitnang India ay nahati sa maliliit na kaharian
at estado.

Mahahalagang Pangyayari
Ang kabisera ay nanatili sa
Pataliputra.
Tagapayo ni Chandragupta
Maurya si Kautilya, ang may
akda ng Arthasastra.
Naglalaman ito ng mga
kaisipan hinggil sa
pangangasiwa .at
estratehiyang politikal.
Ang imperyo ay pinamunuan
ni Ashoka o Asoka (269-232
B.C.E.) ang kinikilalang
pinakamahusay na pinuno
ng Maurya at isa sa
mahuhusay na pinuno sa
kasaysayan ng daigdig.
Matapos ang kaniyang
madugong pakikibaka sa
mga kalinga ng Orissa noong
261 B.C.E. na tinatayang
100,000 katao ang nasawi,
tinalikdan niya ang
karahasan at sinunod ang
mga turo ni Buddha.

65

Imperyong Gupta
Mahahalagang Pangyayari
Pagkatatag
Ang pangalan nito ay hango mula
sa pangalan ng naunang imperyo.
Itinatag ito ni Chandragupta I (circa
319-335 C.E.)

Chandragupta II (Circa
376-415 C.E.).Nakontrol
uli ang hilagang India.Muli,
ang kabisera ng imperyo
ay nasa Pataliputra.
Itinuturing itong panahong
klasikal ng India.

Si Reyna
Kumaradevi
at
Chandragupt
aI
http://en.wikipe
dia.org/wiki/Fil
e:Queen_Kuma
radevi_and_Kin
g_Chandragupt
a_I_on_a_coin_
of_their_son_Sa
mudragupta_35
0_380_CE.jpg

Pagbagsak
Sa pagsapit ng ikaanim na siglo C.E.,
nagsimulang humina at bumagsak
ang Gupta sa kamay ng panibagong
mananakop, ang mga White Hun, na
maaaring mga Iranian o Turk mula sa
Gitnang Asya.

Naging epektibo ang

pangangasiwa
samantalang ang
panitikan, sining, at agham
ay yumabong.
Maunlad ang mga
larangan ng astronomiya,
matematika, at siruhiya
(surgery) sa panahong ito.
Si Kalidasa, ang
kinikilalang
pinakamahusay na
manunulat at makata ng
India, ay nabuhay sa
panahong ito bagamat
hindi alam ang eksaktong
petsa. Ang dulang
Sakuntala na tinatayang
isinulat niya noong ikaapat
o ikalimang siglo C.E. ay
hango mula sa kaisipang
Hindu.

66

Imperyong Mogul

Pagkatatag
Itinatag ang Mogul nang masakop ni
Babur ang hilagang India at Delhi
noong 1526.
Mahahalagang
Pangyayari

Taj Mahal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Taj_Mahal_2
012.jpg

Pagbagsak
Sa pagsapit ng ikaanim na siglo C.E.,
nagsimulang humina at bumagsak
ang Gupta sa kamay ng panibagong
mananakop,ang mga White Hun, na
maaaring mga Iranian o Turk mula sa
Gitnang Asya

Narating ng imperyo ang

tugatog ng kapangyarihan
sa ilalim ni Akbar na
namuno sa kabuuan ng
hilagang India mula 1556
hanggang 1605.
Nagpatupad siya ng
kalayaan sa
pananampalataya at
makatarungang
pangangasiwa.
Ilan pang magagaling na
pinuno ang humalili kay
Akbar tulad nina Shah
Jahan na nagpatayo ng Taj
Mahal at Aurangzeb
nagbawal ng sugal, alak,
prostitusyon,at sati (suttee)
o pagsunog ng buhay sa
mga biyuda.

Labis na humina ang Mogul dahil na

rin sa pagdating ng makapangyarihang English sa India.

67

Gawain 7. Empire Diagram

Kumpletuhin ang diyagram tungkol sa mga imperyong itinatag sa Timog Asya. Sa
mga unang kahon, itala ang mahahalagang datos sa bawat imperyo. Sa mga
ikalawang kahon, isulat ang mga tanyag na pinuno ng imperyo at ilarawan ang
bawat isa. Sa huling kahon, magbigay ng isang aral na natutuhan sa mga itinatag na
imperyo sa Timog Asya.

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang naging kontribusyon ng mga pinuno sa pag-unlad ng kanilang
imperyo?
2. Paano bumagsak ang mga naturang imperyo sa Timog Asya?
3. Ano-ano ang naging ambag ng mga imperyong ito sa kasalukuyang
kabihasnan?
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang mga natural na hadlang sa China tulad ng mga disyerto, bulubundukin, at
dagat ang nagbigay-daan sa pagpapanatili ng natatanging kultura ng mga sinaunang
Tsino at pag-unlad ng isang kabihasnang tumagal ng halos 3000 taon. Suriin ang
kasunod na diyagram:

68

Kabihasnang Tsino

Xia

Sinasabing nag-ugat ito mula sa Longshan, isang

kulturang Neolitikong laganap sa lambak ng Huang Ho.

(? - 1570 B.C.E.)

Hindi pa ito lubusang napatutunayan dahil sa kawalan ng

matibay na ebidensiyang arkeolohiya.
Sinasabing ito ang pinakamaunlad na kabihasnang
gumamit ng bronse sa panahong ito.

Shang
(1570? B.C.E. - 1045 B.C.E.)

Naiwang kasulatan ng panahong ito ang pinakamatanda

sa mga panulat sa Tsino na nakasulat sa mga oracle
bones o mga tortoise shell at cattle bone.
Malimit ang isinagawang pagsasakripisyo ng mga tao
lalo na sa tuwing may namamatay na pinuno.
Pinatalsik ang Shang noong 1045 B.C.E.

Oracle bone
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Orakelknochen.JPG

Zhou o Chou
(1045 B.C.E.- 221 B.C.E.)

Confucius
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Confucius_Tang_Dynas
ty.jpg

Naniwala ang mga tao sa Mandate of Heaven o Basbas

ng Kalangitan. na, ang emperador ay namumuno sa
kapahintulutan ng langit . Pinili siya dahil puno siya ng
kabutihan. Kapag siya ay naging masama at mapangabuso, ay babawiin ng kalangiatan sa anyo ng lindol,
bagyo, tagtuyot, peste o digmaan.
Umusbong noon ang mahahalagang kaisipang humubog
sa kamalayang Tsino kabilang ang:
Confucianism - Layuning magkaroon ng isang tahimik at
organisadong lipunan sa pamamagitan ng pagpapabuti
sa sarili at pagpapahalaga sa ugnayan ng mga tao sa
lipunan.
Taoism - Hangad ang balanseng sa kalikasan at daigdig
at pakikiayon ng tao sa kalikasan.
Legalism - Ipinanganak ang tao na masama at
makasarili. Subalit sila ay maaaring mapasunod sa
pamamagitan ng mahigpit na batas at marahas na
kaparusahan.

69

Ginapi ng mga pinunong Qin ang mga estado ng

dinastiyang Zhou.

Qin o Chin
(221 B.C.E. - 206 B.C.E.)

Great Wall
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:The_Great_Wall_of_Ch
ina_at_Jinshanling.jpg
.jpg

Sa ilalim ni Ying Zheng ng Qin o Chin, nagawang

pag-isahin ang mga nagdidigmaang estado at
isinailalim sa kaniyang kapangyarihan ang ibat ibang
rehiyon sa China. Inihayag niya ang sarili bilang
Unang Emperador ng China at kinilala bilang si Shi
Huangdi o Shih Huang Ti (221-210 B.C.E.).
Ang hinahangaang Great Wall of China ay itinayo
upang magsilbing-tanggulan laban sa mga tribong
nomadiko na nagmula sa hilaga ng China may haba
2400 kilometro o 1500 milya.
Humina ang dinastiya nang mamatay si Shih Huangdi
at napalitan ng dinastiyang Han nang mag-alsa si Lui
Bang.

Ito ang kauna-unahang dinastiyang yumakap sa

Confucianism.

Han
(202 B.C.E. - 220 C.E.)

Ang pagsulat ng kasaysayan ng China ay isang

napakalaking ambag ng Dinastiyang Han.

Nagkaroon lamang ng dalawang emperador ang Sui.

Gayon man, nagawa nitong muling pag-isahin ang
watak-watak na teritoryo ng China.

Sui
(589 C.E. - 618 C.E.)

Isinaayos sa panahong ito ang Great Wall na

napabayaan sa mahabang panahon. Ginawa rin ang
Grand Canal na nag-uugnay sa mga ilog ng Huang
Ho at Yangtze.
Grand Canal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Kais
erkanal01.jpg

70

Tang

Li Yuan Dating opisyal ng Sui na nag-alsa laban sa

dinastiya dahil sa mga pang-aabuso. Itinatag niya ang
dinastiyang Tang.

(618 C.E. - 907 C.E))

Itinuturing na isa sa mga dakilang dinastiya ng China

sapagkat nagkaroon muli ng kasaganaan ang lupain at
mabilis na mga pagbabago sa larangan ng sining at
teknolohiya.

Ang Buddhism na naging dominanteng relihiyon sa

mga panahong ito ay tinangkilik ng mga dugong
bughaw at mga karaniwang tao.
Mapa ng China sa ilalim ng
Tang
http://en.wikipedia.org/wiki
/File:Tang_Dynasty_circa_
700_CE.png

Ibinalik ang civil service examination system na naging

mahalaga sa pagpili ng opisyal ng pamahalaan. Ang
pagsusulit na ito ay unang ginamit sa panahong Han
subalit pinagbuti pa sa panahong Tang.

Bumagsak ang dinastiya dahil sa samut saring pagaalsang naganap sa China.

Itinayo ng isang hukbong imperyal ang dinastiyang ito.

Song
(960 C.E. - 1127 C.E.)

Naging sapat ang suplay ng pagkain sa China dahil sa

pag-unlad ng teknolohiyang agrikultural.

Nalikha ang isang paraan ng paglilimbag.

Sinakop ng mga barbaro ang hilagang bahagi ng China
kaya napilitan ang Song na iwanan ang kabisera nito
noong ika-12 siglo.

71

Itinatag ito ni Kublai Khan, isang Mongol. Sa unang

pagkakataon para sa mga Tsino, ang kabuuang China
ay pinamunuan ng mga dayuhang barbaro.

Yuan
(1279 - 1368)

Ang mga Mongol ay kaiba sa mga Tsino sa aspektong

kultural, tradisyon, at wika. Pinanatili nila ang kanilang
pagkakakilanlan at namuhay nang hiwalay sa China na
hindi nila pinagkatiwalaan.
Pagkatapos ng mga labanan dumaan ang dinastiya sa
tinatawag na Pax Mongolica o panahon ng
kapayapaan, maayos na sistema ng komunikasyon, at
mabuting kalakalan sa malawak na teritoryong sakop
mula Timog-silangang Asya hanggang silangang
Europe.
Pinabagsak ang dinastiya ng mga pag-aalsa na ang isa
ay pinamunuan ni Zhu Yuanzhang at itinatag ang
dinastiyang Ming.
Ang malaking bahagi ng Great Wall ay itinayo sa ilalim
ng dinastiyang ito. Naitayo rin ang Forbidden City sa
Peking na naging tahanan ng emperador.

Ming
(1368 - 1644)

Ang sining ay napayaman partikular ang paggawa ng

porselana. Naglayag at nakarating sa Indian Ocean at
silangang bahagi ng Africa ang mga Tsino sa
pamumuno ni Admiral Zheng He.

Maraming aklat ang nailimbag sa pamamagitan ng

pamamaraang movable type. Lumaki rin ang
populasyon ng China na umabot sa 100 milyon.
Forbidden City
http://en.wikipedia.org/wiki
/File:Forbidden_City_Cour
tyard.jpg

Bumagsak ang dinastiya noong 1644. Pinahina ito ng

mga pagtutol sa mga pagbabago sa lipunan. Kasama
rito ang pakikipaglaban nito sa Japan na sumalakay sa
Korea.

72

Itinatag ito ng mga Manchu. Matapos magapi ang

Dinastiyang Ming na mga semi-nomadic mula sa
hilagang Manchuria at itinuturing ng mga Tsino na
barbarong dayuhan.

Qing o Ching
(1644 - 1911)

Ang pagkatalo ng China sa mga Digmaang Opium

laban sa England (1839-1842) at laban sa England at
France (1856-1860) ay malaking dagok sa imperyo.
Tinutulan ng pamahalaang China ang pagbebenta ng
opyo ng mga Europeo sa China, dahil nakasisira ito sa
moralidad ng tao at kaayusan ng lipunan.
Sa pagkatalo ng China, nagkaloob ito ng mga
konsesyon sa mga dayuhan, kabilang ang pagkakaloob
ng lupain tulad ng Hong Kong sa mga British.
Pinagkalooban din sila ng karapatang pakinabangan at
pamunuan ang ilang teritoryo sa China bilang sphere of
influence o mga rehiyon kung saan nangingibabaw ang
kapakanang pang-ekonomiya ng nanalong bansa.

Mapa ng China sa ilalim ng

Qing
http://www.inquirer.net/

Hinangad ng Rebelyong Taiping (1850-1865) at

Rebelyong Nien (1851-1863) na pabagsakin ang mga
Manchu na lubhang mahina at walang kakayahang
labanan ang panghihimasok ng mga Kanluranin. Nais din
ng Rebelyong Taiping na baguhin ang tradisyonal na
lipunang Tsino. Samantala, sumuporta ang Rebelyong
Boxer (1900) sa mga Manchu sa layuning palayasin ang
mga mapanghimasok na Kanluranin.
Lalong humina ang Dinastiyang Qing nang magapi ang
hukbong Tsino sa Digmaang Sino-French (1883-1885)
at Digmaang Sino-Japanese (1894-1895).

Noong 1911, nagwakas ang sistema ng dinastiya sa

China nang maganap ang Rebolusyon ng 1911 na
nagbigay-daan sa pagkatatag ng Republika ng China.

73

Gawain 8. Maramihang Pagpili sa Tsart

A. Buuin ang tsart sa pamamagitan ng pagtukoy ng mahahalagang
impormasyon tungkol sa kabihasnang Tsino. Kabilang ang tinutukoy na
dinastiya, mga tanyag na tauhan, at mga ambag nito sa kasalukuyan. Piliin
ang sagot sa loob ng mga bilog.
Kabihasnang Tsino

Mga Dinastiya

Chou

Ming
Qing Shang
Sui Tang Yuan

1. Nakasulat sa mga oracle bone ang mga naiwang kasulatan ng mga

sinaunang Tsinong nabuhay sa dinastiyang ito
2. Unang dayuhang dinastiyang namahala sa China
3. Huling dinastiya ng China
4. Yumabong sa dinastiyang ito ang kaisipang humubog sa
kamalayang Tsino tulad ng Confucianism, Taoism, at Legalism
5. Ipinagawa ang Grand Canal sa ilalim ng dinastiyang ito
6. Sa dinastiyang ito nagsimula at lumaganap ang kaisipang Mandate
of Heaven
7. Ipinatayo ang Forbidden City sa Peking sa dinastiyang ito

Mga Tauhan

Zheng He
Confucius

Kublai Khan
Shih Huangdi

8. Itinuring ang kaniyang sarili bilang unang emperador

9. Itinatag niya ang Dinastiyang Yuan sa China
10. Pinangunahan niya ang mga ekspedisyon sa Indian Ocean at
silangang bahagi ng Africa
11. Nakasentro sa kaniyang mga aral ang kaisipang Confucianism

Mga Ambag

Great Wall Forbidden City

Mandate of Heaven Taoism

12. Pagpapahintulot ng kalangitan na mamuno ang emperador

13. Nagsilbing-tanggulan ang estrukturang ito laban sa mga tribong
nomadiko sa hilagang China
14. Naging tahanan ng mga emperador noong Dinastiyang Ming
15. Hangad ng kaisipang ito ang balanseng kalikasan at pakikiayon
ng tao sa kalikasan

74

Kabihasnang Egyptian
Ang sinaunang kasaysayan ng Egypt ay kadalasang hinahati sa mga
panahong batay sa dinastiya ng naghaharing pharaoh. Ang pharaoh ang tumayong
pinuno at hari ng sinaunang Egypt at itinuring ding isang diyos na taglay ang mga
lihim ng langit at lupa. Para sa mga pharaoh, sila ang tagapagtanggol sa kanilang
nasasakupan. Sa pangkalahatan, maituturing na kontrolado ng isang pharaoh ang
lahat ng aspekto ng pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian. Kabilang sa kaniyang
mga tungkulin ang pagsasaayos ng mga irigasyon, pagkontrol sa kalakalan,
pagtatakda ng mga batas, pagpapanatili ng hukbo, at pagtiyak sa kaayusan ng
Egypt.
Ang mga iskolar na nag-aaral sa kasaysayan ng Egypt ay tinatawag na mga
Egyptologist. Batay sa ilang tala, mahahati ang kronolohiya ng kasaysayan ng Egypt
sa sumusunod na pagpapanahon:

Pre-dynastic Period

Early Dynastic Period

Old Kingdom

Nauna sa Panahon
ng mga Dinastiya
Panahon ng mga Unang
Dinastiya
Matandang Kaharian

First Intermediate
Period

Unang Intermedyang
Panahon

Middle Kingdom

Gitnang Kaharian

Second Intermediate
Period

Ikalawang Intermedyang
Panahon

New Kingdom

Bagong Kaharian

Third Intermediate
Period

Ikatlong Intermedyang
Panahon

Late Period

Huling Panahon

Nauna sa
3100 B.C.E.
Una at Ikalawang Dinastiya
(circa 3100-2670 B.C.E.)
Ikatlo hanggang Ikaanim
na Dinastiya
(circa 2670-2150 B.C.E.)
Ikapito hanggang Ika-11
Dinastiya
(circa 2150-2040 B.C.E.)
Ika-12 at Ika-13 Dinastiya
(circa 2040-1650 B.C.E.)
Ika-14 hanggang Ika-17
Dinastiya
(circa 1650-1550 B.C.E.)
Ika-18 hanggang Ika-20
Dinastiya
(circa 1550-1070 B.C.E.)
Ika-21 hanggang Ika-25
Dinastiya
(circa 1070-664 B.C.E.)
Ika-26 hanggang Ika-31
Dinastiya
(circa 664-330 B.C.E.)

Nangingibabaw ang bawat dinastiya hanggat hindi ito napatatalsik o walang

tagapagmana sa trono. Ang mga petsa ng mga pangyayari sa kasaysayan ng Egypt
ay patuloy pa ring paksa ng mga pananaliksik kaya di pa maitakda ang tiyak na
petsa.
Suriin ang kasunod na diyagram upang higit na maunawaan ang daloy ng
sinaunang kasaysayan ng Egypt.

75

3
2

Nauna sa Panahon ng mga Dinastiya

Nile

hieroglyphics

nome

nomarch

Ang mga sinaunang Egyptian ay namuhay sa mga pamayanang malapit sa

Nile. Tulad sa Mesopotomia, sumasailalim sila sa pamamahala ng mga lokal na
pinunong may kontrol sa pakikipagkalakalan. Ang mga eskribano ay nakapaglinang
din ng kanilang sariling sistema ng pagsulat na tinatawag na hieroglyphics o
nangangahulugang sagradong ukit o hieratic sa wikang Greek. Ang sinaunang
panulat na ito ay naging mahalaga sa pakikipagkalakalan at pagtatala ng mga
pangyayari.
Pagsapit ng ikaapat na milenyo B.C.E., ang ilang pamayanan ay naging
sentro ng pamumuhay sa sinaunang Egypt. Nang lumaon, ang mga ito ay tinawag
na nome o malalayang pamayanan na naging batayan ng mga binuong lalawigan ng
sinaunang estado ng Egypt. Ang mga pinuno ng mga nome o nomarch, ay untiunting nakapagbuklod ng isang estado sa Nile upang makabuo ng panrehiyong
pagkakakilanlan.

Tungkol saan ang larawan?

________________________________

Picture of
Hieroglyphics

Bakit mahalaga ang larawan sa buhay ng

mga sinaunang Egyptian? __________
_________________________________
_________________________________

http://en.wikipedia.org/wi
ki/Hieroglyphics

Panahon ng mga Unang Dinastiya

Upper Egypt

Lower Egypt

Menes

Memphis

Ang proseso ng pagbubuo ng isang estado ay nagtagal ng ilang siglo.

Mahalagang salik ang pagkakaroon ng mga alyansa sa harap ng mabilis na mga
pagbabago sa aspektong pangkabuhayan at politikal. Unti-unti ring lumaki ang
populasyong nangailangan ng mas intensibong irigasyon para sa mga lupang
sakahan. Dalawang kaharian ang nabuo sa kahabaan ng Nile, ang Upper Egypt at
76

Lower Egypt. Noong 3100 B.C.E., isang pinuno ng Upper Egypt, sa katauhan ni
Menes, ang sumakop sa Lower Egypt na nagbigay-daan upang mapag-isa ang
lupain sa mahabang panahon. Si Menes ay isa sa mga pinakaunang pharaoh sa
panahon ng Unang Dinastiya ng Egypt. Maliban sa pagkakaroon ng pinag-isang
pangangasiwa, nagtalaga rin siya ng mga gobernador sa ibat ibang lupain. Ang
Memphis ang naging kabisera sa panahon ng paghahari ni Menes.
Tungkol saan ang nasa larawan?
________________________________

Picture of Menes
wearing two crowns

Ano ang nais ipahiwatig nito?

_________________________________
________________________________

http://www.markville.ss.yrdsb.edu.on.ca/projects/classof2007/16chong/don
nelly/Egypt%20Web%20Site/donnellyegyptfacts.html

3
4

Matandang Kaharian
Great Pyramid

Khufu

Seven Wonders

Pepi II

Ang Matandang Kaharian ay nagsimula sa Ikatlong Dinastiya ng Egypt. Ang

mga kahanga-hangang pyramid o piramide ng Egypt na itinayo sa panahong ito ay
nagsilbing mga monumento ng kapangyarihan ng mga pharaoh at huling hantungan
sa kanilang pagpanaw. Ang pagtatayo ng mga ganitong uri ng estruktura ay
nangailangan ng husay mula sa mga arkitektong nagdisenyo at sakripisyo naman
mula sa libo-libong taong nagtayo nito. Ang ilan sa halimbawa nito ay ang Great
Pyramid ni Khufu o Cheops sa Giza na naitayo noong 2600 B.C.E. Ito ay may lawak
na 5.3 ektarya at may taas na 147 metro.
Makalipas lamang ang dalawang siglo, nahinto ang pagtatayo ng mga
piramide. Sa kabuuan, tinatayang may 80 lokasyon ang pinagtayuan ng mga
piramide sa Egypt subalit ang karamihan sa mga ito ay gumuho na. Ang mga
piramide ang tanging estrukturang Egyptian na nananatili sa kasalukuyang panahon.
Kabilang ito sa tinaguriang Seven Wonders of the Ancient World na itinala ng mga
Greek na pinakamagandang arkitektura sa mundo.
Bagamat natigil na ang pagpapagawa ng piramide, itinuon na lamang ng mga
pharaoh ang panahon sa iba pang mga pampublikong gawain. Kabilang dito ang
paghukay ng kanal upang iugnay ang Nile River at Red Sea at nang mapabilis ang
kalakalan at transportasyon. Gayundin ang pagsipsip ng mga latian sa Nile Delta
upang maging bagong taniman.

77

Si Pepi II ang kahuli-hulihang pharaoh ng Ikaanim na Dinastiya (circa 90

B.C.E.). Pinaniniwalaang tumagal ng 94 na taon ang kaniyang pamumuno na
nangangahulugang siya ang pinakamatagal na naghari sa lahat ng hari sa
kasaysayan. Anim na taong gulang lamang si Pepi II nang maupo sa trono. Namatay
siya sa edad na 100. Bumagsak ang Old Kingdom sa kaniyang pagkamatay. Ang
kaharian ay nagsimulang humina dahil sa laganap na taggutom at mahinang
pamamahala. Nagsimulang hamunin ng ilang mga opisyal ng pamahalaan ang
kapangyarihan ng pharaoh. Dahil dito, nasadlak ang lupain sa kaguluhan sa loob
halos ng dalawang siglo.
Unang Intermedyang Panahon
Ang tinatawag na Unang Intermedyang Panahon ay panahon ng Ikapito
hanggang Ika-11 Dinastiya ng Egypt. Sa pagsapit ng 2160 B.C.E., tinangka ng mga
panibagong pharaoh na pagbukluring muli ang Lower Egypt mula sa kabisera nitong
Heracleopolis. Sa kabilang dako, ang kanilang mga katunggali sa Thebes ay binuo
naman ang Upper Egypt. Dulot nito, nagsagupaan ang dalawang magkaribal na
dinastiya sa Egypt. Ang mga pinuno mula sa Heracleopolis ay nagmula sa linya ng
pharaoh na si Akhtoy samantalang ang unang apat na pinuno mula sa Thebes ay
pinangalanang Inyotef o Antef.

Anong estruktura ang nasa larawan?

________________________________

Picture of Great
Pyramid at Giza

Paano inilarawan ng estruktura ang

taglay na kabihasnan ng mga sinaunang
Egyptian? ________________________
_________________________________

http://en.wikipedia.org/wi
ki/gizapyramid

Gitnang Panahon
Mentuhotep I

Itjtawy

Amenemhet II

Hyksos

Ang kaguluhang politikal ay nagtapos nang manungkulan si Mentuhotep I. Sa mga

sumunod na naghari, napag-isa muli ang Egypt. Nalipat ang kabisera sa Itjtawy
(ipinapalagay na ngayon ay el-Lisht) sa Lower Egypt. Sa panahon ni Senusret I o
Sesostris I (1970-1926 B.C.E.), nakipagtunggali siya sa bahaging Nubia. Noong
1878 B.C.E., ipinagpatuloy ni Senusret o Sesostris III (1878-1842 B.C.E.) ang
kampanyang militar sa Nubia. Sa una ring pagkakataon, tinangka niyang palawakin
ang kapangyarihan ng Egypt hanggang Syria. Ang pinakamahusay na pinuno ng

78

panahong ito ay si Amenemhet II (1929-1895 B.C.E.) na namayani sa loob ng 45

taon.
Hindi sa Lambak ng Nile naganap ang mga gawain ng karamihan sa mga
naging pinuno ng Ika-12 Dinastiya. Sa halip, maraming ekspedisyon ang nagtungo
sa Nubia, Syria, at Eastern Desert upang tumuklas ng mahahalagang bagay na
maaaring minahin o mga kahoy na maaaring gamitin. Nagkaroon din ng kalakalan sa
pagitan ng Egypt at Crete ng kabihasnang Minoan.
Ang Ika-13 Dinastiya ay bahagi ng Gitnang Kaharian. Kaguluhan at pagdating
ng mga Hyksos mula sa Asya ang namayani sa panahong ito. Ang katagang hyksos
ay nangangahulugang mga prinsipe mula sa dayuhang lupain. Sinamantala nila
ang mga kaguluhan sa Nile upang makontrol ang lugar at palawigin ang kanilang
kapangyarihan sa katimugan. Nagsimula ang pamamayani ng mga Hyksos noong
1670 B.C.E. at kanilang napasailalim ang Egypt sa loob ng isang siglo. Hindi
nagtagal, ang kanilang paggamit ng mga chariot ay natutuhan din ng mga Egyptian.
Nang lumaon, dahil sa kawalan ng kontrol sa kabisera, nagsimula ang panibagong
panahon sa kasaysayan ng Egypt.
Ikalawang Intermedyang Panahon
Nagpatuloy ang pamamahala ng mga Ika-13 at Ika-14 na Dinastiya sa
alinman sa dalawang lugar, sa Itjtawy o sa Thebes. Subalit nang lumaon,
nagsimulang humina ang kanilang kontrol sa lupain. Ayon sa mga tala, ang Ika-13
Dinastiya ay nagkaroon ng 57 hari. Ito ay nagpapahiwatig ng kawalan ng
kapanatagan at katatagan sa pamamahala. Ang Ika-15 Dinastiya ay nangingibabaw
sa isang bahaging Nile Delta. Ang naging pangunahing banta sa mga pharaoh ng
Thebes ay ang Ika-16 na Dinastiya na tinatawag ding Dinastiya ng Great Hyksos na
namayani sa Avaris. Nagawang palawigin ng mga pinuno rito ang kanilang
kapangyarihan hanggang sa katimugang bahagi na umaabot sa Thebes. Ang
pangingibabaw ng dinastiya ng mga Hyksos ay natapos sa pag-usbong ng Ika-17
Dinastiya. Nagawang mapatalsik ng mga pinuno nito ang mga Hyksos mula sa
Egypt.

Anong pangkat ng tao ang nasa

larawan? _________________________

Picture of Hyksos

Ano ang bahaging kanilang ginampanan

sa kasaysayan ng sinaunang Egypt?
_________________________________
_________________________________

http://en.wikipedia.org/wiki/File:I
bscha.jpg

79

3
4

Bagong Kaharian
Empire Age Ahmose Hatshepsut Akhenaton Rameses II

Ang Bagong Kaharian ay itinuturing na pinakadakilang panahon ng

kabihasnang Egyptian. Ito ay pinasimulan ng Ika-18 Dinastiya. Tinatawag din ito
bilang Empire Age. Naitaboy ni Ahmose (1570-1546 B.C.E.) ang mga Hyksos mula
sa Egypt noong 1570 B.C.E. Sinimulan niya ang dinastiya ng mga dakilang pharaoh
mula sa Thebes at namayani mula sa delta hanggang Nubia sa katimugan. Panahon
din ito ng agresibong pagpapalawak ng lupain ng Egypt sa kamay ng malalakas na
mga pharaoh. Ang kapangyarihan ng Egypt ay umabot sa Nubia sa katimugan
hanggang sa Euphrates River sa Mesopotamia, sa lupain ng mga Hittite at Mitanni.
Si Reyna Hatshepsut (1503-1483 B.C.E.), asawa ni Pharaoh Thutmose II
(1518-1504 B.C.E.), ay kinilala bilang isa sa mahusay na babaing pinuno sa
kasaysayan. Siya ay nagpagawa ng mga templo at nagpadala ng mga ekspedisyon
sa ibang mga lupain. Sa kaniyang pagkamatay, lalo pang pinalawig ni Thutmose III
(1504-1450 B.C.E.), anak ni Thutmose II, ang Imperyong Egypt.
Isa sa mga tanyag na pharaoh noong ika-14 na siglo B.C.E. ay si Amenophis
IV o Akhenaton (1350-1334 B.C.E.). Tinangka niyang bawasan ang kapangyarihan
ng mga pari sa pamahalaan. Tinangka rin niyang baguhin ang paniniwala ng mga
tao ukol sa pagsamba sa maraming diyos. Pinasimulan niya ang bagong relihiyon na
nakatuon sa pagsamba sa iisang diyos, si Aton, na sinasagisag ng araw. Sa
kasamaang-palad, hindi tinangkilik ng mga pari ang ganitong pagtatangka. Sa
pagkamatay ni Akhenaton, tuluyang nawala ang kaniyang sinimulan. Siya ay
pinalitan ni Tutankhamen (1334-1325 B.C.E.) na noon ay siyam na taong gulang pa
lamang nang maupo sa trono.
Ang Ika-19 na Dinastiya ay pinasimulan ni Rameses I (1293-1291 B.C.E.).
Siya ay sinundan nina Seti I (1291-1279 B.C.E.) at Rameses II (1279-1213 B.C.E.).
Si Rameses II ay isa sa mahusay na pinuno ng mga panahong ito. Sa loob ng 20
taon, kinalaban niya ang mga Hittite mula sa Asia Minor na unti-unting pumapasok
sa silangang bahagi ng Egypt. Natapos ang alitan ng Egypt at Hittite nang lumagda
sa isang kasunduang pangkapayapaan si Rameses II at Hattusilis III, ang hari ng
Hittite. Ito ang kauna-unahang kasunduang pangkapayapaan sa pagitan ng
dalawang imperyo sa kasaysayan ng daigdig. Pinaniniwalaang ang Exodus ng mga
Jew mula Egypt ay naganap sa panahon ni Rameses II. Muli na namang humina
ang pamamahala sa Egypt sa kaniyang pagpanaw.

80

Ikatlong Intermedyang Panahon

Ang Ika-21 Dinastiya, na tinawag din bilang Tanites, ay pinasimulan ni
Smendes (1070-1044 B.C.E.) ng Lower Egypt. Ang dinastiyang ito ay napalitan ng
mga hari mula sa Libya na nagpasimula naman sa Ika-22 Dinastiya. Ang unang
pinuno nito ay si Shoshenq I (946-913 B.C.E.) na isang heneral sa ilalim ng
nagdaang dinastiya. Sa mga panahong ito, maraming mga nagtutunggaliang
pangkat ang nagnanais mapasakamay ang kapangyarihan. Humantong ito sa
pagbuo ng Ika-23 Dinastiya. Sa paglisan sa Egypt, sa Sudan, isang prinsipe ang
kumontrol sa Lower Nubia. Nang lumaon, isang nagngangalang Piye ang sumalakay
pahilaga upang kalabanin ang mga naghahari sa Nile Delta. Umabot ang kaniyang
kapangyarihan hanggang sa Memphis. Sumuko nang lumaon ang kaniyang
katunggaling si Tefnakhte subalit pinayagan siyang mamuno sa Lower Egypt.
Sinimulan niya ang Ika-24 na Dinastiya na hindi naman nagtagal.

Ano ang nais ipahiwatig ng mapa?

_________________________________

Map of Egypt
Empire during New
Kingdom

Bakit tinagurian ang Bagong Kaharian

bilang Empire Age?
_________________________________
_________________________________

http://en.wikipedia.org/wi
ki/File:Egypt_1450_BC.svg

3
4

Huling Panahon
Psammetichus

Alexander the Great

Cleopatra VII

Nagsimula ang Ika-26 na Dinastiya sa ilalim ni Psammetichus (664-610

B.C.E.). Nagawa niyang pagbuklurin ang Middle at Lower Egypt. Nakontrol niya ang
buong Egypt noong 656 B.C.E. Sa ilalim ni Apries, isang hukbo ang ipinadala upang
tulungan ang mga taga-Libya na puksain ang kolonya ng Greece na Cyrene. Subalit
ang malaking pagkatalo ng kaniyang hukbo ay nagdulot ng kaguluhang sibil na
humantong sa paghalili ni Amasis II (570-526 B.C.E.). Hindi naglaon, napasakamay
ng mga Persian ang Egypt. Ang pinuno ng mga Persian na si Cambyses II ang
naging unang hari ng Ika-27 Dinastiya.
Napalayas ng mga Egyptian ang mga Persian sa pagtatapos ng Ika-28
Dinastiya. Sa pananaw ng Persia, ang Egypt ay isa lamang nagrerebelyong
lalawigan nito. Namuno ang mga Egyptian hanggang sa ika-30 Dinastiya bagamat
mahihina ang naging pinuno. Panandaliang bumalik sa kapangyarihan ang mga
Persian at itinatag ang Ika-31 Dinastiya.
Noong 332 B.C.E., sinakop ni Alexander The Great ang Egypt at ginawa itong
bahagi ng kanyang Imperyong Hellenistic. Malawak ang saklaw ng kaniyang imperyo
81

na umabot ng Egypt, Macedonia, Asia Minor, Persia, Mesopotamia hanggang Indus

Valley sa India. Sa kaniyang pagkamatay noong 323 B.C.E., naging satrap o
gobernador ng Egypt ang kaniyang kaibigan at heneral na si Ptolemy.
Noong 305 B.C.E., itinalaga ni Ptolemy ang kaniyang sarili bilang hari ng
Egypt at pinasimulan ang Panahong Ptolemaic. Ang Dinastiyang Ptolemaic ay
naghari sa loob halos ng tatlong siglo. Si Cleopatra VII ang kahuli-hulihang reyna ng
dinastiya. Ang Egypt ay naging bahagi ng Imperyong Roman noong 30 B.C.E.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et. al (2012), pp. 75-82

Sino ang nasa larawan?

_________________________

Picture of Cleopatra

http://en.wikipedia.org/wi
ki/File:Kleopatra-VII.-AltesMuseum-Berlin1.jpg

Paano nagwakas ang kabihasnang

Egyptian?
_________________________________
_________________________________

Gawain 9. Walk to Ancient Egypt

A. Tukuyin ang inilalarawan sa bawat aytem upang makumpleto ang dayagram.

Kabihasnang Egyptian
1. Tauhan

8. Tauhan

2. Bagay

7. Bagay

3. Panahon

4. Tauhan

5. Tauhan

6. Panahon

82

1. Nagpagawa ng Great Pyramid na pinakamalaki sa buong daigdig

2. Sistema ng pagsulat ng mga sinaunang Egyptian
3. Itinuring bilang Empire Age at pinakadakila sa kasaysayan ng sinaunang
Egypt
4. Kinilalang isa sa mahuhusay na babaing pinuno ng sinaunang Egypt
5. Napag-isa sa kaniyang paghahari ang Upper Egypt at Lower Egypt
6. Nagsimula sa Ikatlong Dinastiya ng Egypt at panahon ng pagtayo ng mga
pyramid sa Egypt
7. Nagsilbing mga bantayog ng kapangyarihan ng mga pharaoh at naging
libingan ng mga ito
8. Lumagda sa kauna-unahang kasunduang pangkapayapaan sa hari ng mga
Hititte
Pamprosesong Tanong
1. Anong kabihasnan ang umunlad sa Africa?
2. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng kabihasnang Egyptian sa mga
kabihasnang umunlad sa Mesopotamia?
3. Paano mailalarawan ang pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian?
4. Sino ang mga naging pinuno ng Egypt? Ano ang kanilang naging papel sa
paghubog ng kabihasnan sa Egypt?
5. Anong kongklusyon ang iyong mabubuo sa kabihasnang Egyptian?
Hindi lamang sa mga kontinente ng Asya at Africa nakapagtatag ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig, kundi maging sa kontinente ng America,
partikular sa Mesoamerica ang mga Olmec at Teotihuacan.

Ang mga Kabihasnan sa Mesoamerica

Ang mga Pamayanang Nagsasaka (2000-1500 B.C.E.)
Maraming siglo muna ang lumipas sa pagitan ng pagsisimula ng pamumuhay
sa mga pamayanan at pagkakaroon ng mga lipunang binuo ng estado sa
Mesoamerica. Ang mga sinaunang tao ay nagtatanim ng mais at iba pang mga
produkto sa matabang lupain ng Yucatan Peninsula at kasalukuyang Veracruz noon
pa mang 3500 B.C.E. Sa pagsapit ng 1500 B.C.E., maraming taga-Mesoamerica
ang nagsimulang manirahan sa mga pamayanan. Naidagdag din sa kanilang
karaniwang kinakain ang isda at karne ng maiilap na hayop.
Mababanaag na ang pagkakaroon ng politikal at panlipunang kaayusan sa
Mesoamerica sa pagitan ng 2000 B.C.E. at 900 B.C.E. Sa maraming rehiyon, ang
maliliit subalit makapangyarihang pamayanan ay nagkaroon ng mga pinuno.
Nagkaroon din ng ilang mga angkang pinangibabawan ang aspektong pangekonomiya, pampolitika, at panrehiyon. Ang pinakakilala sa mga bagong tatag na
lipunan ay ang Olmec.

83

Ang mga Olmec

Olmec (1500-500 B.C.E.)

Picture of Olmec culture

Ang kauna-unahang umusbong sa Central

America (at maaaring maging kabuuang
America) ay ang Olmec
Ang katagang olmec ay nangangahulugang
rubber people dahil sila ang kaunaunahang taong gumamit ng dagta ng
punong rubber o goma
Ang kanilang kabihasnan ay yumabong sa
rehiyon ng Gulf Coast sa katimugang
Mexico na nang lumaon ay lumawig
hanggang Guatemala
Ang panahong ito ay halos kasabayan ng
Dinastiyang Shang sa China

The Wrestler, rebultong gawa ng mga

Olmec
http://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Wr
estler_(Olmec)_by_DeLange.jpg

Ang Olmec ay isang pamayanang agrikultural.

Ang sistemang irigasyon na itinayo rito ay
nagbigay-daan upang masaka ang kanilang lupain. Sila rin ay nakagawa ng
kalendaryo, gumamit ng isang sistema ng pagsulat na may pagkakatulad sa
hieroglyphics ng mga Egyptian, at nakalinang ng katangi-tanging akda ng sining.
Naunawaan na rin nila ang konseptong zero sa pagkukuwenta. Sa kasamaang palad
ang kanilang sulat ay hindi pa lubusang nauunawaan ng mga iskolar hanggang
ngayon. Dahil dito ang mga kaalaman sa Olmec at iba pang mga sinaunang tao sa
America ay hango mula sa iba pang labi ng kanilang panahon. Ang mga likhang ito
at maging ang paniniwalang Olmec ay may malaking impluwensiya sa kultura ng
mga sumunod na kabihasnan, tulad ng Maya at Aztec.

84

Kulturang Olmec
Larong
Pok-a-tok
Ang rituwal ukol sa kanilang
paniniwala ay mahalaga sa
pamumuhay ng mga Olmec. Sila ay
may panrituwal na larong tinatawag
na pok-a-tok na tila kahalintulad ng
larong basketbol, subalit ang mga
manlalaro ay hindi maaaring
gumamit ng kanilang kamay upang
hawakan ang bolang yari sa goma.
Sa halip, gamit ang mga siko at
baywang, tinatangka ng mga
manlalaro na ihulog at ipasok ang
bola sa isang maliit na ring na gawa
sa bato at nakalagay sa isang
mataas na pader. Pinaniniwalaan ng
mga arkeologo na ang ilang mga
manlalaro ay ginagawang sakripisyo
matapos ang nasabing laro. Nang
lumaon, ito ay nilaro sa ibat ibang
sentro sa buong Mesoamerica.

Hayop na jaguar

Lilok ng anyong ulo

mula sa mga bato
Ang mga Olmec ay kilala rin sa
paglililok ng mga anyong ulo mula
sa mga bato. Ang pinakamalaking
ulo ay may taas na siyam na
talampakan at may bigat na 44 libra.
Maaari diumanong ang mga lilok na
ito ay hango sa anyo ng kanilang
mga pinuno. Sila rin ay nakagawa
ng mga templong hugis-piramide sa
ibabaw ng mga umbok ng lupa. Ang
mga estrukturang ito ay nagsilbing
mga lugar-sambahan ng kanilang
mga diyos.

Mahalaga sa paniniwalang Olmec

ang hayop na jaguar na
pinakakinatatakutanng maninila
(predator) sa central America at
South America. Ito ay nagpapakita
ng lakas, katusuhan, at kakayahang
manirahan saan mang lugar. Ito rin
ay agresibo at matapang.
Sinasamba ng mga Olmec ang
espiritu ng jaguar.

Dalawa sa sentrong Olmec ay ang San Lorenzo at ang La Venta. Ang mga lugar na
ito ay mga sentrong pangkalakalan kung saan ang mga produktong mineral tulad ng
jade, obsidian, at serpentine ay nagmumula pa sa malalayong lugar tulad ng Costa
Rica.
Katulad ng iba pang kulturang umusbong sa America, ang kabihasnang
Olmec ay humina at bumagsak. Sinasabing sila ay maaaring makihalubilo sa iba
pang mga pangkat na sumakop sa kanila. Gayunpaman, ang mga sinaunang taong
sumunod sa kanila ay nagawang maitatag ang dakilang lungsod ng Teotihuacan.

85

Ang mga Teotihuacan

Picture of Teotihuacan culture

Avenue of the Dead at ang Pyramid of the

Sun
http://en.wikipedia.org/wiki/File:View_fr
om_Pyramide_de_la_luna.jpg

Teotihuacan
(250 B.C.E.-650 C.E.)

Sa pagsapit ng 200 B.C.E., ang ilan sa

mga lugar sa lambak ng Mexico ay naging
mas maunlad dahil sa ugnayang
kalakalan at pagyabong ng ekonomiya
Isa sa mga dakila at pinakamalaking
lungsod sa panahong ito ay ang
Teotihuacan na nangangahulugang
tirahan ng diyos
Pagsapit ng 150 C.E., ito ay naging isang
lungsod na may halos 12.95 kilometro
kuwadrado na mahigit sa 20,000 katao
Sa pagitan ng 150 C.E. at 750 C.E., ang
populasyon nito ay minsang umabot sa
120,000

Ang mga piramide, liwasan, at lansangan ay nagbigay ng karangyaan,

kadakilaan, at kapangyarihan sa lungsod. Maliban dito, ang mga pinuno nito ay
nagawang makontrol ang malaking bahagi ng lambak ng Mexico. Naging sentrong
pagawaan ang lungsod samantalang ito ay nagkarooon ng monopolyo sa
mahahalagang produkto tulad ng cacao, goma, balahibo, at obsidian. Ang obsidian
ay isang maitim at makintab na bato na nabuo mula sa tumigas na lava. Ginamit ito
ng mga Teotihuacan sa paggawa ng kagamitan, salamin, at talim ng mga kutsilyo.
Matagumpay na pinamunuan ng mga dugong bughaw o nobility ang malaking
bahagdan ng populasyon. Ito ay naganap sa pamamagitan ng pagkontrol sa
ekonomiya, pag-angkop sa relihiyon, at pagpapasunod nang puwersahan.
Ang pinakamahalagang diyos ng Teotihuacan ay si Quetzalcoatl, ang
Feathered Serpent God. Tinawag na diyos ng kabihasnan, pinaniniwalaang sa
kaniya nagmula ang ibat ibang elemento ng kabihasnan ng Teotihuacan. Kinatawan
din niya ang puwersa ng kabutihan at liwanag. Siya rin ang diyos ng hangin.
Noong 600 C.E., ang ilang mga tribo sa hilaga ay sumalakay sa lungsod at
sinunog ang Teotihuacan. Mabilis na bumagsak ang lungsod matapos ang 650 C.E.
Ang paghina ng lugar ay maaaring dulot ng mga banta mula sa karatig-lugar,
tagtuyot, at pagkasira ng kalikasan.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al (2012)

Maaaring tingnan ang sumusunod na Modyul ng Project EASE (Effective

Alternative Secondary Education) AP III para sa karagdagang impormasyon.
a. Modyul 3 Ang mga Unang Kabihasnan (pp. 6-48)
b. Modyul 7 Kabihasnang Klasikal sa Amerika at Pacifico (pp. 9-16)

86

Gawain 10. Tracing the Beginning Chart

a. Kumpletuhin ang tsart ayon sa hinihinging datos sa bawat kolum.
b. Talakayin ang mga impormasyon matapos mabuo ang tsart.
Ano ang sinaunang
kabihasnang
umusbong sa daigdig?

Paano nagsimula
ang kasaysayan ng
kabihasnang ito?

Ano ang katangian

ng mga
katutubo nito?

Pamprosesong Tanong
1. Sa anong aspeto nagkakatulad ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig batay
sa pagsisimula ng mga ito?
2. Ano ang magkakahawig na mga katangiang taglay ng mga sinaunang katutubo
sa panahon ng pagkatatag ng kanilang mga kabihasnan?
3. Kahanga-hanga ba ang ginawa ng mga sinaunang tao sa pagtatatag nila ng
kanilang kabihasnan? Ipaliwanag.
4. Anong aral ang iyong natutuhan sa naging katangian at kakayahan ng mga
sinaunang tao na mapaunlad ang kanilang pamumuhay?
Gawain 11. Pagbuo ng K-Web Diagram
Unawain ang mga panuntunan sa pagbuo ng Kabihasnan - Web
Diagram.
1. Alamin ang tinutukoy sa bawat bilang.
2. Isulat ang bilang at sagot sa kaukulang lugar nito sa web diagram.

Mesopotamia

Mesomerica

Egypt

Sinaunang
Kabihasnan

Indus

Tsino

87

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.

Sistema ng pagsulat ng mga Sumerian

Kambal na lungsod na umunlad sa lambak-ilog ng Indus
Sagradong aklat ng mga Aryan
Tawag sa China na nangangahulugang Gitnang Kaharian
Kauna-unahang kabihasnang umunlad sa America
Pagpapangkat-pangkat ng tao sa lipunang Hindu
Bahay-sambahan ng mga Sumerian
Pinakamalaking estruktura at libingan ng pinuno ng sinaunang Egypt
Maunlad na lungsod sa Mesoamerica na nangangahulugang tirahan ng diyos
Tanyag na gusali sa Babylon; kabilang sa Seven Wonders ng sinaunang daigdig
Estruktura sa China na nagsilbing harang at proteksiyon laban sa mga mananakop
Tawag sa rehiyon ng America na kinabibilangan ng malaking bahagi ng Mexico, Guatemala,
at El Salvador
13. Taguri sa pinuno ng sinaunang Egypt
14. Sinaunang paniniwala ng mga pinunong Tsino na may pahintulot ang langit na pamunuan
ang China
15. Tawag sa sinaunang sistema ng pagsulat ng mga Egyptian

Batay sa mahahalagang impormasyon tungkol sa mga sinaunang

kabihasnan sa daigdig, ituon ang isipan sa pagsisimula, paglago, at tuluyang
pagbagsak ng bawat kabihasnan. Makatutulong ang susunod na gawaing
tatalakay pa rin sa kasaysayan ng mga sinaunang kabihasnan.

Gawain 12. Kabihasnan Pathway Diagram

a. Makilahok sa iyong pangkat. Unawain ang sumusunod na panuntunan.
1. Bibigyang-pansin ng Pangkat 1 ang Kabihasnang Mesopotamia, Pangkat
2 ang Kabihasnang Indus, Pangkat 3 ang Kabihasnang Tsino, at Pangkat
4 ang Kabihasnang Egyptian.
2. Batay sa iyong pag-unawa sa pinag-aralang kasaysayan, aktibong
makilahok sa iyong pangkat sa pagkumpleto ng Pathway Diagram sa
pamamagitan ng paglalagay ng mahahalagang pangyayari ayon sa
pagkakasunod-sunod ng mga ito. Isulat ang isang pangyayari sa bawat
hakbang.
3. Pagkatapos mabuo ang pathway diagram, punan ang mga bilog ng iba
pang impormasyon tungkol sa nakatalagang kabihasnan kabilang ang
ekonomiya, kultura, at lipunan nito.
4. Gawin sa manila paper ang kasunod na diyagram.

88

5. Pumili ng dalawang kapangkat na mag-uulat sa klase ng nabuong

pathway diagram.
6. Isaalang-alang ang mga pamantayan sa pagmamarka, gamit ang
sumusunod na rubric.
Rubric sa Pagmamarka ng K-Pathway Diagram
Pamantayan
Paglalarawan
Puntos
Nakapaloob sa diagram ang 5 o higit pang
Nilalaman
mahahalagang pangyayari sa nakatalagang
10
kabihasnan; wasto ang pagkakasunod-sunod
nito
Pag-uulat
Mahusay na naipaliwanag ang kasaysayan ng
nakatalagang kabihasnan batay sa nabuong
10
diyagram
Iba pang
Nakapaglahad ng iba pang datos na may
impormasyon kaugnayan sa kasaysayan ng nakatalagang
5
kabihasnan
Kabuuan
25
b. Batay sa daloy ng talakayan, bumuo ng mga tanong tungkol sa
kasaysayan at iba pang aspekto ng mga iniulat na kabihasnan. Lumahok
sa talakayan.
c. Bigyang-pansin ang mga tanyag na pinunong namahala sa ibat ibang
sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Gawain 13. Gallery of Ancient Rulers
a. Unawain ang mga panuntunan sa paglahok sa gawaing ito. Pumili ang
pangkat ng isang pinunong binanggit sa nakaraang aralin.
b. Planuhin ang paggawa ng isang human statue ng napiling pinuno. Isaalangalang ang kasunod na mga panuntunan:
1. Pumili ng isang kapangkat na magsisilbing estatwa na kakatawan sa
piniling pinuno.
2. Ihanda ang posisyon ng estatwa ayon sa katangian at nagawa ng piniling
pinuno.
3. Dikitan ng papel (o manila paper) na may simbolo o mga salitang
maglalarawan sa pinuno ang katawan ng estatwa.
4. Itanghal sa klase ang mga estatwa. Magtalaga ng 1-2 kapangkat na
magpapaliwanag tungkol sa estatwa.
Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.

Ano ang mahalagang katangian ng napiling pinuno?

Bakit siya naging tanyag sa kasaysayan?
Maipagmamalaki ba ng inyong pangkat ang piniling pinuno? Ipaliwanag.
Para sa iyo, ano ang pinakamahalagang katangiang dapat taglayin ng
isang pinuno? Ipaliwanag.

89

Bibigyan ng marka ang ginawang estatwa gamit ang kasunod na rubric.

Rubric sa Pagmamarka ng Gallery of Ancient Rulers
Pamantayan
Paglalarawan
Puntos
Gawang
Angkop ang estatwa bilang kinatawan ng
Estatwa
piniling pinuno ng pangkat; wasto ang mga
10
simbolo at datos na ikinabit sa estatwa
Mahusay na ipinakilala ang nakatalagang
Pag-uulat
pinuno batay sa estatwa; naglahad nang higit
8
sa tatlong impormasyon tungkol sa nasabing
pinuno
Natatangi ang pagkakabuo ng estatwa;
Orihinalidad gumamit ng mga akmang disenyo upang
7
maging makatotohanan ang hitsura
Kabuuan
25
Mga Pamana ng mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Ang mga sinaunang kabihasnang umusbong sa daigdig ay nag-iwan ng kanikanilang mga pamana sa sangkatauhan. Ang mga ito ay nagpapakita ng kadakilaan,
husay, at talento ng mga sinaunang tao sa ibat ibang larangan at aspekto. Hindi
natin napapansin subalit ang ilang mga bagay na ating ginagamit araw-araw ay
maaaring mag-ugat sa malayong nakaraan. Gayundin, ang kasaysayan ng ibat
ibang kaisipan, pilosopiya, at relihiyon sa kasalukuyan ay maaaring tuntunin sa mga
sinaunang kabihasnang ito. Bilang mag-aaral ng kasaysayan, ikaw ba ay may
nalalamang ambag o kontribusyong nagmula sa mga sinaunang kabihasnan na
kanilang ipinamana sa kasalukuyang panahon?

90

Mesopotamia
Ang ziggurat ay estruktura kung
saan pinaparangalan at
sinasamba ang diyos o patron
ng isang lungsod. Sentro rin ng
pamayanan ang ziggurat.
Ang katipunan ng
mga batas ni
Hammurabi, na
mas kilala bilang
Code of
Hammurabi, ay
isang
napakahalagang
ambag. Ito ay
naglalaman ng
282 batas na
pumapaksa sa
halos lahat na
aspekto ng arawaraw na buhay sa
Mesopotamia.

Sa larangan ng literatura, itinuturing

ang Epic of Gilgamesh bilang kaunaunahang akdang pampanitikan sa
buong daigdig. Ito ay kuwento ni
Haring Galgamesh ng lungsod-estado
ng Uruk sa Sumeria noong ikatlong
siglo B.C.E. Ang isa sa mga kabanata
ng epikong ito ay kahalintulad sa The
Great Flood ng Bibliya.

Epic of
Gilgamesh
http://www.crystalinks.com/ziggurat.html

Code of
Hammurabi

Iba pang kontribusyon

water clock
paggawa ng unang mapa

sexagesimal system o
pagbibilang na nakabatay sa 60
astronomiya

http://www.crystalinks.com/ziggurat.html

Ang kauna-unahang
sistematikong paraan ng pagsulat
sa buong daigdig ay nalinang sa
Sumer. Ito ay tinatawag na
cuneiform.

91

Indus

May sewerage system ang

Mohenjo-Daro. Bukod dito, ang mga
pamayanan sa Indus ay kinikilala
bilang mga kauna-unahang
paninirahang sumailalim sa
tinatawag na urban o city planning o
pagpaplanong panlungsod. Ang
mga kalsada sa matatandang
lungsod ng Mohenjo-Daro at
Harappa ay nakaayos na parang
mga nagsasalubong na guhit o grid
pattern.

Ang dalawang epikong

pamana ng India sa
larangan ng panitikan. Ang
Mahabharata ay isang
salaysay hinggil sa
matinding tunggalian ng
dalawang pamilya na
magkakamag-anak ang
mga Pandava na
kumakatawan sa
kaguluhan at kasamaan.
Ang Ramayana naman ay
isang salaysay tungkol sa
buhay ni Prinsipe Rama at
ang pagsagip niya kay
Prinsesa Sita, ang
kaniyang asawa, na
sapilitang kinuha ni
Ravana, isang demonyong
hari.

Isinulat ni Kautilya ang

Arthasastra noong ikatlong
siglo B.C.E. Ito ang kaunaunahang akda o treatise
hinggil sa pamahalaan at
ekonomiya. Si Kautilya ay
tagapayo ni Chandragupta
Maurya, ang tagapagtatag ng
Imperyong Maurya.

Arthasastra

Iba pang
kontribusyon:
Pamantayan ng
bigat at sukat
Decimal system
Paggamot at
pagbubunot ng
ngipin
Halaga ng pi
(3.1416)
http://www.mitchellteachers.org/WorldHistor
y/IndiaUnit/images/mohenjodaro/WaterChan Taj Mahal
Pinagmulan ng
nelPic_large.jpg
mga relihiyon
(Hinduism,
Ramayana at
Buddhism,
Jainism, at
Mahabharata
Sikhism)

Ayurveda
Ang Ayurveda o agham ng buhay ay isang
mahalagang kaisipang pangmedisina ng
sinaunang India. Tinawag itong agham ng buhay
sapagkat binigyang-tuon nito ang pagpapanatili ng
kalusugan at kaligtasan mula sa mga
karamdaman.

92

Tsino

Sa panahon ng Qin, tinatayang

isang milyong katao ang
sapilitang pinagtrabaho upang
itayo ang Great Wall ng China.
Ito ay nagsilbing simbolo ng
kabihasnang Tsino sa loob ng
mahabang panahon.
Iba pang
kontribusyon:
Paggamit ng
silk o seda
Kalendaryo
Star map
magnetic
compass
seismograph
wheel barrow
water clock
sundial
chopsticks
abacus
pamaypay
payong

Ang I Ching (Classic of Change) ay

nagbibigay
ng
perspektiba
at
pamamaraan ng prediksyon ukol sa
ibat ibang bagay at sitwasyon sa
buhay ng tao. Samantala, ang Bing
Fa (Art of War) ay itinuturing na isa
sa
mga
kauna-unahan
at
pinakatanyag na aklat ukol sa
estratehiyang militar na isinulat ni
Sun Zi o Sun Tzu noong 510 B.C.E.

I Ching at Bing Fa

http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Wall_of_
China

Feng Shui

Ang paniniwala sa feng shui o geomancy ay nagmula rin

sa China. Ang kaisipang ito ay ukol sa tamang pagbalanse
ng yin at yang upang makapagdulot ng magandang
hinaharap sa sinuman. Ang yin ay sumisimbolo sa
kababaihanmalambot at kalmado. Samantala ang yang
ay tumutukoy sa kalalakihanmatigas at masigla.

93

Egypt
May sistema ng pagsusulat din ang mga
Egyptian na tinatawag na hieroglyphics. Sa
simula, ang isang larawan ay sumasagisag sa
isang kaisipan. Ang hieroglyphics ay
nakasulat hindi lamang sa mga papel kundi
nakaukit din sa mga pampublikong gusali o
kaya naman ay nakapinta sa luwad o kahoy.
Ang panulat na ito ay naging mahalaga sa
pagtatala at kalakalan. Ang mga rolyo ng
pergamino o paper scroll ay mula sa
malatambong halaman na tinatawag na
papyrus.

Iba pang
kontribusyon:
Geometry
Medisina tulad
ng
pagsasaayos
ng nabaling
buto
Kalendaryo na
may 365 araw
Sagradong
pagdiriwang

Hieroglyphics
Ang mga piramide
ay hitik sa mga
simbolismong
relihiyoso. Libingan
ito ng pharaoh
kung kaya
sinisimbolo nito
ang kapangyarihan
ng mamuno.
Gayundin,
pinatunayan nito
ang paniniwala sa
buhay matapos
ang kamatayan.
Lahat ng
kayamanan at
karangyaan ng
pharaoh ay
makikita sa
piramide bilang
paghahanda sa
kabilang buhay.

http://en.wikipedia.org
/wiki/Tutankhamun

http://en.wikipedia.org/wiki/gizapyramid

Ang katawan ng isang yumao ay sumasailalim sa isang

preserbasyon bago ito tuluyang ilibing. Sa isang
prosesong tinatawag na mummification, Ang mga
Egyptian ay gumagamit ng kemikal upang patuyuin ang
bangkay. Matapos nito, ang isang mummy o
embalsamadong bangkay ay pinipintahan, binabalutan
ng linen, at pinapalamutian ng alahas.

94

Gawain 14. K-A-K Organizer

Unawain ang panuto sa pagbuo ng organizer.
a. Pumili ng tatlong sinaunang kabihasnan na gagawan ng Kabihasnan-AmbagKabuluhan (K-A-K) Organizer.
b. Isulat sa unang hugis ang piniling kabihasnan, sa pangalawang hugis ang
ambag, at pangatlong hugis ang kabuluhan ng ambag sa mga sinaunang tao.
Kabihasnan

Ambag

Kabuluhan

c. Ibahagi sa klase ang mga nabuong kaisipan batay sa ginawang organizer.

Pamprosesong Tanong
1. Ano-ano ang pamana/ambag ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig?
2. Ano ang kabuluhan ng mga nabanggit na ambag sa pamumuhay ng mga
sinaunang taong nanirahan sa kani-kanilang kabihasnan?
3. Bakit maituturing na dakilang pamana ang mga ambag na ito?

PAGNILAYAN/UNAWAIN
a.
Sa yugtong ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa impluwensiyang
heograpikal at mga sinaunang kabihasnan sa daigdig ay bibigyan ng malalim na
pagtalakay sa pamamagitan ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay-kabuluhan sa impluwensiya ng heograpiya at pamana ng mga
sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang pamumuhay ng tao.

Gawain 15. Thank You Letter.

a. Batay sa natutuhan tungkol sa ginampanan ng heograpiya sa pag-unlad ng
mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, sumulat ng isang liham pasasalamat.
b. Isaalang-alang ang mga sumusunod na hakbang sa gawaing ito:
1. Pumili ng isang anyong lupa, tubig o kahit anong bagay na may
kaugnayan sa heograpiya ng mga sinaunang kabihasnan na nais mong
gawan ng liham pasasalamat.
95

2. Isulat sa liham ang sariling saloobin tungkol sa mahalagang papel na

ginampanan nito sa buhay ng mga sinaunang tao.
3. Gawing batayan ang kasunod na rubric sa pagmamarka ng iyong liham.
Rubric sa Pagmamarka ng Thank You Letter
Pamantayan
Paglalarawan
Mahusay na naipaliwanag ang bahaging
Nilalaman
ginampanan ng heograpiya sa buhay ng mga
sinaunang
tao;
nakapagbigay
ng
halimbawang magpapatunay sa papel na
ginampanan nito sa mga sinaunang tao
Teknikal na Wasto ang paggamit ng mga bantas, baybay
Pagbuo ng
ng mga salita, at maayos ang mga bahagi ng
Liham
isang liham
Anyo at
Disenyo

Malinis at maayos ang pagkakasulat;

naglagay ng malilikhaing bagay at simbolo;
angkop ang kulay ng disenyo
Kabuuan

Puntos
12

5
25

4. Ibahagi ang liham sa iyong mga kamag-aral.

Gawain 16. Maimpluwensiyang Kabihasnan
a. Kumpletuhin ang kasunod na dayagram. Itala ang pamana ng mga sinaunang
kabihasnan at ang impluwensiya ng pamanang ito sa daigdig at sa ating
bansa sa kasalukuyang panahon.
Impluwensiya sa Daigdig
Impluwensiya sa Pilipinas
Pamana ng Sinaunang Kabihasnan

Pamprosesong Tanong
1. Sa anong aspekto ng pamumuhay ng mga Pilipino maiuugnay ang
pamanang tinukoy sa dayagram?
2. Ano ang kapakinabangang dulot ng naturang pamana sa mga Pilipino?
Magbigay ng halimbawa.
3. Bakit maimpluwensiya ang piniling pamana sa mga tao?
4. Kung ikaw ay nabuhay sa kabihasnang nagkaloob ng nasabing pamana,
ano ang iyong reaksiyon?
5. Ano ang iba pang bagay na maituturing na pamana ng mga sinaunang tao
sa kasalukuyang kabihasnan? Bakit mo ito itinuring na isang pamana?
Balikan ang WQF Diagram at punan ang kolum ng F (facts) ng mga
bago at wastong kaalaman tungkol sa paksa.

96

ILIPAT AT ISABUHAY
Sa pagkakataong ito, isagawa ang huling yugto ng Modyul 1, ang
ILIPAT. Gamit ang kaalamang natutuhan mula sa pag-unawa ng teksto at
pagsasagawa sa mga gawain, ihanda ang sarili sa pagbuo ng susunod na
proyekto.

Gawain 17 POKUS NGAYON:

Preserbasyon ng mga Pamana ng mga Sinaunang Kabihasnan ng
Daigdig
Isiping tagapangulo ka ng National Committee on the Preservation of
Cultural Heritage ng iyong bansa na isa sa mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Nakatanggap ka ng liham mula sa United Nations na humihingi ng panukalang
proyektong may layuning ipreserba ang mga dakilang pamanang mula sa iyong
bansa.
Ang iyong komite ay nagtakda ng pulong una bubuo ng isang panukalang
proyekto para sa nabanggit na layunin. Isaalang-alang ang mga panuntunan sa
pagbuo ng panukalang proyekto:
1. Sa tulong ng guro, hahatiin ang klase sa mga pangkat ayon sa sumusunod:
Pangkat 1 Iraq para sa Kabihasnang Mesopotamia
Pangkat 2 Iran para sa Sinaunang Persia
Pangkat 3 Egypt para sa Kabihasnang Egyptian
Pangkat 4 India at Pakistan para sa Kabihasnang Indus
Pangkat 5 China para sa Kabihasnang Tsino
Pangkat 6 Mexico para sa Kabihasnan sa Mesoamerica
2. Kung ikaw ang tagapangulo ng iyong komite na nabanggit sa itaas, tiyaking
makibahagi ang lahat ng miyembro ng iyong pangkat sa pagtalakay sa
itinakdang kabihasnan na bibigyang-tuon sa gagawing panukalang proyekto.
a. Bigyan ang bawat pares na miyembro ng pamana na nararapat na
ipreserba: Pares 1 isang estruktura o landmark, Pares 2 isang
tradisyon/kaugalian, at Pares 3 isang sinaunang bagay
b. Sa papel, gawin ang format ng panukalang proyekto. Gawing gabay ang
kasunod na template.
Bansang nakatalaga sa pangkat: ____________________
National Committee on the Preservation of Cultural Heritage
UNANG BAHAGI:
a. Pamagat ng proyekto: _________
b. Kinaroroonan ng isasagawang proyekto: _________
c. Petsa ng simula at wakas ng pagpapatupad ng proyekto: _________
d. Halagang gugugulin sa proyekto: _________
Ahensiya ng pamahalaang kaakibat sa proyekto: _________

97

IKALAWANG BAHAGI:
a. Panimula (Tungkol saan ang panukalang proyekto?)
b. Katuturan (Mahalaga bang isagawa ang proyekto? Bakit?)
c. Kapakinabangan (Sino ang makikinabang nito? Sa paanong paraan?)
IKATLONG BAHAGI:
a. Mga hakbang sa pagkamit ng layunin (Ano-ano ang dapat gawin
upang magtagumpay sa hangarin ng pangkat?)
b. Pondo ng proyekto (Paano makakukuha ng salaping gagastusin sa
proyekto?)
c. Pagsasanay (Sino at paano sasanayin ang mga tauhan sa pagkamit ng
proyekto?)
d. Kagamitan (Ano-ano ang kagamitan upang magawa ang proyekto?)
IKAAPAT NA BAHAGI:
a. Inaasahang bunga (Ano-ano ang inaasahang bunga o resulta kung
isasagawa ang proyekto?)
b. Mensahe sa kinauukulan at sa taong-bayan (Ano ang nais mong
sabihin upang maging matagumpay ang preserbasyon ng mga
sinaunang ambag at pamana ng bansa?)
c. Guhit ng isasakatuparang proyekto (Ano ang hitsura ng kalalabasan
ng gagawing proyekto?)

c. Talakayin ng iyong pangkat ang bubuuing panukala.

d. Kumpletuhin ang template para sa gagawing panukala.
e. Iulat sa klase ang ginawang panukala.
3. Gamitin ang mga pamantayan sa pagmamarka ng gawaing ito.
Kraytirya
Nilalaman
ng
Panukalang
Proyekto

Kumpleto ang
nilalaman ng
panukalang
proyekto;
100% na wasto
ang itinala sa
panukala;
makatotohanan
ang lahat ng
sagot sa
tanong; may
kabuluhan ang
gawang
panukala;
mahusay ang
iginuhit sa
magiging
bunga ng

May 1-2 ang

nawala sa
panukalang
proyekto; hindi
bababa sa
75% ang may
wastong itinala
sa panukala;
Makatotohanan
ang mahigit
75% sagot sa
tanong; may
kabuluhan ang
gawang
panukala;
mahusay ang
iginuhit sa
magiging

Mahigit sa 50%
ang nawala sa
panukalang
proyekto;
mahigit sa 50%
ang hindi wasto
sa mga itinala
sa panukala;
may 50% sa
nilalaman ng
panukala ay
hindi
makatotohanan;
may pagaalinlangan sa
kabuluhan ang
gawang
panukala; hindi

Mahigit sa
50% ang
nawala sa
nilalaman ng
panukalang
proyekto;
mahigit sa
50% ang
hindi wasto
sa mga itinala
sa panukala;
hindi makatotohanan
ang panukala;
hindi
maipakita ang
kaugnayan ng
guhit sa
98

proyekto

Pinagkunan
ng Datos

Ibinatay sa 3 o
higit pang
sanggunian
ang datos na
kabilang sa
panukalang
proyekto
(aklat,
pahayagan,
video clip,
internet, at iba
pa)
Presentasyon Mahusay ang
ng
paglahad sa
Panukalang
presentasyon;
Proyekto
malinaw at
malakas ang
boses ng
tagapagsalita;
lubos na
naipaliwanag
ang bawat
aytem sa
panukala

bunga ng
proyekto na
may 1-2
aspekto ng
guhit ang
kailangang
isaayos

gaanong
malinaw ang
guhit

panukala

Ibinatay sa 2
sanggunian
ang datos

Ibinatay lamang
ang sanggunian
sa batayang
aklat

Walang
batayang
pinagkunan at
gawa-gawa
lamang ang
mga
impormasyon

Maayos ang
paglahad sa
presentasyon;
may ilang
kinabahan at
mahinang
boses;
naipaliwanag
ang higit sa
75% ng
kabuuang
aytem sa
panukala

Karaniwan ang
paglahad sa
presentasyon;
maikli at hindi
binigyan ng
pansin ang
maraming
bahagi ng
panukala; hindi
gaanong
maunawaan
ang
pagsasalita;
mahigit sa 50%
ang hindi
naipaliwanag sa
panukala

Hindi malinaw
ang paglahad
sa
presentasyon;
hindi
naipaliwanag
ang
maraming
bahagi ng
panukala;
hindi
maunawaan
ang
pagsasalita;
kaunti lamang
ang
naipaliwanag

Transisyon sa Susunod na Yunit

Tinalakay sa yunit na ito ang heograpiya ng daigdig. Ang mga saklaw nito
tulad ng mga anyong lupa at tubig, klima, at likas na yaman ay tunay na may
malaking impluwensiya sa paghubog ng kasaysayan ng mga sinaunang tao.
Nakasalalay ang pamumuhay ng mga prehistorikong tao sa kanilang mahusay na
pakikiayon sa idinikta ng kanilang kapaligiran.
Ang kanilang talino at kakayahan ang naging instrumento upang maging
matagumpay sila sa mga hamon ng buhay. Ito rin ang nagbigay-daan upang higit na

99

mapabuti ang kanilang pamumuhay hanggang nakapagtatag sila ng mga mauunlad

na pamayanang tinawag na kabihasnan.
Ang mga kontribusyon ng mga sinaunang kabihasnan sa larangan ng politika,
relihiyon, ekonomiya, kultura, at maging sa agham at teknolohiya ay lubos na may
kapakinabangan hindi lamang sa kanilang panahon kundi sa lahat ng panahon.
Sa susunod na yunit, pag-aaralan mo ang mga dakilang kabihasnang klasikal
ng Greece at Rome. Idagdag pa rito ang pakikipagsapalaran ng mga Europeo noong
Gitnang Panahon, ang mga kabihasnan sa iba pang panig ng daigdig hanggang sa
pagbubukang-liwayway ng Makabagong Panahon.

100

Talasalitaan
Ahimsa doktrina ng pag-iwas sa pananakit ng anumang may buhay na
organismo
Caste pagkakahati-hati ng tao sa lipunang Hindu noong Panahong Vedic
Core pinakamalalim na bahagi ng daigdig; binubuo ng inner core at outer core;
halos 1380 milya ang kapal ng outer core
Crust pinakaibabaw na bahagi ng daigdig; matigas at mabatong bahagi ng
planeta
Dinastiya pamamahala ng mga miyembrong nagmula sa iisang pamilya o
angkan
Hellenistic - nagmula sa salitang Greek na nangangahulugang to imitate
Greeks; tumutukoy sa kasaysayan, panahon, imperyo, kultura, at sining na
may impluwensiyang Greek pagkaraan ni Alexander the Great
Heograpiya pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig at interaksiyon ng tao
sa kapaligiran
Heograpiyang pantao sangay ng heograpiya na tumutukoy sa pag-aaral ng
wika, relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa ibat ibang bahagi ng daigdig
Hominid miyembro ng pamilya ng mga mammal na may kakayahang tumayo
sa dalawang paa kabilang ang tao, gorilya, chimpanzee at
orangutan
Khanate estadong nasa hurisdiksyon ng isang khan (pinunong lokal ng ilang
bansa sa gitnang Asya)
Klima kalagayan o kondisyon ng atmospera na karaniwan sa mga malaking
rehiyon o lugar sa matagal na panahon
Kontinente pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw ng daigdig
Khyber Pass lagusan o daanan sa kabundukan sa pagitan ng Afghanistan at
Pakistan na nag-uugnay sa Timog Asya at Kanlurang Asya
Mantle binubuo ng makakapal at maiinit na tunaw na bato; halos 1800 milya
ang kapal
Nome malalayang pamayanan ng sinaunang Egypt
Nomarch pinuno ng nome
Oracle bone tawag sa mga tortoise shell at cattle bone na ginagamit upang
101

mabatid ang mensahe o saloobin ng mga diyos ng mga Tsino

Pacific Ring of Fire rehiyong nakapaligid sa Pacific Ocean na katatagpuan ng
mga aktibong bulkan
Plate malaking masa ng solidong bato
Satrap gobernador o pinuno ng satrapy
Satrapy lalawigan ng Imperyong Persian
Steppe malawak na damuhang lupain na may kakaunting puno; matatagpuan
sa silangang Europe at Asya
Terra-cotta anumang bagay (tulad ng banga, pigurin o estatwa) na yari sa
pinainitang luwad
Vedas sagradong aklat para sa mga Hindu; binubuo ng mga himnong
pandigma, ritwal at mga salaysay.

Sanggunian
A. Aklat
Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012

B. Module
Project EASE Araling Panlipunan III, Modyul 2
Project EASE Araling Panlipunan III Module 3

102

Modyul 2: ANG DAIGDIG SA KLASIKAL AT TRANSISYUNAL NA

PANAHON
Panimula
Change is inevitable. Karaniwan nang naririnig ang ganitong
kasabihan. Lahat ng bagay sa mundo ay dumadaan sa prosesong ito. Kahit
ikaw, marami ka nang pinagdaanang pagbabago mula noon hanggang
ngayon. Kung iisipin, tao lang ba ang nagbabago o lahat ng bagay sa
daigdig? Paano ba narating ng mundo ang kalagayan nito sa kasalukuyan?
Marahil ay may mga pangyayari na nagdulot ng malaking pagbabago. Nais
mo ba itong malaman?
Sa Yunit na ito ay mauunawaan mo ang mga pangyayari sa
Kasaysayan ng Daigdig sa Klasikal at Transisyunal na Panahon.
Inaaasahang sa pagtatapos ng iyong paglalakbay panahong ito ay
masasagot mo ang katanungang: Paano nakaimpluwesiya ang mga
kontribusyon ng Klasikal at Transiyunal na Panahon sa paghubog ng
pagkakakilanlan ng mga bansa at rehiyon sa daigdig?
Mga Aralin At Sakop Ng Modyul
Aralin 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa Europe
Aralin 2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa America,
Africa, at mga Pulo sa Pacific
Aralin 3: Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon
Sa modyul na ito ay inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:
Aralin 1

Aralin 2

Nasusuri ang kabihasnang Minoan at Mycenean

Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng Greece
Naipaliliwanag ang mga mahahalagang pangyayari sa
kabihasnang klasikal ng Rome (mula sa sinaunang Rome
hanggang sa tugatog at pagbagsak ng Imperyong Roman)
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng
kabihasnang klasikal ng Europe sa pag-unlad ng
pandaigdigang kamalayan
Nasusuri ang mga kaganapan sa kabihasnang klasikal ng
America
Naipaliliwanag ang mga kaganapan sa mga klasikal na
kabihasnan sa Africa (Mali at Songhai)
110

Aralin 3

Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng pulo sa Pacific

Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng
kabihasnang klasikal ng America, Africa at mga Pulo sa
Pacific sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan
Nasusuri ang mga dahilan at bunga ng paglakas ng
Simbahang Katoliko bilang isang institusyon sa Panahong
Medieval
Nasusuri ang mga kaganapang nagbigay-daan sa
pagkakabuo ng Holy Roman Empire
Naipaliliwanag ang mga dahilan at bunga ng mga Krusada
sa Panahong Medieval
Nasusuri ang buhay sa Europe noong Panahong Medieval:
Manorialismo, Piyudalismo, ang pag-usbong ng mga
bagong bayan at lungsod
Natataya ang epekto at kontribusyon ng ilang
mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap
ng pandaigdigang kamalayan
PANIMULANG PAGSUSULIT

Ngayon, subukang sagutin ang paunang pagsusulit na magtatakda kung ano na

ang iyong alam sa mga aralin. Bigyang-pansin ang mga katanungan na hindi mo
masasagutan nang wasto at alamin ang sagot sa mga aralin sa modyul na ito. Handa
ka na ba? Simulan mo na ang pagsagot.
1.Alin sa sumusunod ang naglalawaran sa polis bilang isang lungsodestado?
A. Ang polis ay isang uri ng pamahalaan ng mga Greeks kung saan
binibigyang-diin ang demokrasya.
B. Ito ay binubuo ng isang lipunang malaya at nagsasarili at
nakasentro sa isang lungsod.
C. May ibat ibang uring panlipunan ang isang polis at nahahati ito sa
ibat ibang yunit ng pamahalaan
D. Ang bawat mamamayan ay may bahaging ginagampanan sa isang
polis.
2. Alin sa sumusunod ang tawag sa mga uring panlipunan ng sinaunang
Rome?
A. Censor at Praetor
B. Etruscan at Roman
C. Patrician at Plebeian
D. Maharlika at Alipin

111

3. Nahahati sa tatlong malalaking pangkat ang mga pulo sa Pacific: ang

Polynesia, Micronesia at Melanesia. Ano ang kahulugan ng Micronesia?
A. maraming isla
B. maliit na mga isla
C. maitim na mga isla
D. maitim ang mga tao sa isla
4. Ang Holy Roman Empire ang sinasabing bumuhay sa Imperyong Roman.
Sino ang naging emperador ng imperyo noong 800 C.E.?
A. Charlemagne
B. Charles Martel
C. Clovis
D. Pepin the Short
5. Ang Krusada ay isang ekspedisyong militar na inilunsad ng Kristiyanong
European dahil sa panawagan ni Pope Urban II. Ano ang pangunahing
layunin ng Krusada?
A. mapalawak ang teritoryo ng mga Kristiyano
B. mabawi ang Jerusalem sa kamay ng mga Turkong Muslim
C. mapalawak ang kalakalan ng mga bansang Europeo
D. mapalawak pa ang kapangyarihan ng simbahang Katoliko
Para sa bilang 6, suriin ang kasunod na mapa

http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece

112

6. Umusbong ang Kabihasnang Minoan sa Isla ng Crete. Alin sa sumusunod

na pahayag ang nagpapakita ng ugnayan ng heograpikal na lokasyon sa pagunlad ng kabihasnan sa islang ito?
I. Nakatulong ang mga nakapalibot na anyong-tubig upang maging
ligtas ang isla sa mga mananakop
II. Nagsilbing daanan ng mga mangangalakal mula sa Europe, Africa,
at Asya ang isla ng Crete
III. Naitatag ng mga mamamayan ng Crete ang sariling kabihasnan
dahil nakahiwalay ito sa Europe
IV. Naimpluwensiyahan ng mga Sinaunang Kabihasnan ng Africa at
Asya ang Kabihasnang Minoan
A. I at II
B. II at III
C. II at IV
D. I, II, at III
Para sa bilang 7, suriin ang kasunod na larawan:

7. Makikita sa larawan ang mga patunay na mataas na kaalaman ng mga

Greek sa larangan ng Astronomiya. Anong kongklusyon ang maaaring
mabuo batay sa larawan?
A. Nagsilbing batayan ng kaalaman sa Astronomiya ng mga Greek ang
paniniwala sa ibat ibang diyos
B. Nagmula sa mga Greek ang lahat ng kaalaman tungkol sa Astronomiya
C.Natutuhan ng mga Greek ang kaalaman sa Astronomiya mula sa mga
Roman
D. Naitatag ng mga Greek ang pundasyon ng kaalaman sa astronomiya
noong Panahong Hellenistic
113

Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na pahayag:

Our constitution is called a democracy because power is in the hands not of a
minority but of the whole people. When it is a question of settling private disputes,
everyone is equal before the law;

PERICLES
Funeral Oration

8. Ano ang ibig sabihin ng pahayag?

A. Nasusunod ang kagustuhan ng minorya sa pamahalaang Demokrasya
B. Nakasalalay sa kagustuhan ng nakararami ang ikauunlad ng bansa
C. Nakabatay sa batas at kapakanan ng nakararami ang pamahalaang
Demokrasya
D. Naipahahayag ng mga mamamayan ang kanilang saloobin laban sa
pamahalaan
Para sa bilang 9, suriin ang timeline tungkol sa mga Kabihasnan sa America
Mga Kabihasnan sa America

1200500 B.C.E.

200-700
C.E.

250-900
C.E.

900-1100
C.E.

1200-1521

1300-1525

Olmec

Teotihuacan

Maya

Toltec

Aztec

Inca

9. Alin sa mga kabihasnan ng America ang umusbong noong panahong Prehistoric?

A. Kabihasnang Olmec
B. Kabihasnang Maya
C. Kabihasnang Aztec
D. Kabihasnang Inca

114

Para sa bilang 10, basahin at unawain ang comic strip

Ako ang HARI,

pagmamay-ari ko ang
lahat ng lupain. Subalit
ibinigay ko ang iba sa
mga BARON.

Ako ang BARON, dapat akong maging

TAPAT sa HARI dahil ibinigay niya sa
akin ang ilan sa kaniyang lupain.Dapat na
handa akong ipaglaban siya at magsanay
ng mga KNIGHT. Ibinigay ko ang ilan
sa aking lupain sa aking mga KNIGHT.

Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa

akin ang ilan sa kaniyang lupain upang
mapagtamnan at paunlarin. Tungkulin kong
magbayad ng buwis at magkaloob sa kaniya
ng regalo. Hindi ako maaaring umalis sa
lupain na kaniyang nasasakupan nang walang
pahintulot ang KNIGHT.

10. Ano ang ipinahihiwatig ng pahayag ng mga tinukoy na karakter sa comic

strip tungkol sa Piyudalismo?
A. Ito ay ugnayang panlipunan sa pagitan ng hari at ng kaniyang mga
nasasakupan
B. Ito ay sistemang sosyo-politikal na ang batayan ng kapangyarihan ay
pagmamay-ari ng lupa
C. Ito ay sistemang pang-ekonomiya na ipinatupad sa Europe noong
Panahong Medieval
D. Ito ay naglalarawan sa paraang ginamit ng mga hari sa Europe noong
Panahong Medieval upang mailigtas ang kaniyang teritoryo

115

Para sa bilang 11, suriin ang kasunod na larawan

11. Batay sa larawan, ano ang pangunahing kabuhayan sa loob ng isang

Manor?
A. Pakikipagkalakalan
B. Pagsasaka
C. Paglilingkod sa may-ari ng lupa
D. Paggawa ng ibat ibang kasangkapan
Para sa bilang 12, suriin ang kasunod na graph:
45
40

Bilang ng populasyon sa milyon

35
30
25
20
15
10
5
0
20
0

40
0

60
80
1000
1200
0
0
Taon Common Era (C.E.)

116

12.Isa sa mga epekto ng pag-unlad ng sistema ng pagsasaka noong unang

bahagi ng Panahong Medieval ang pagtaas ng populasyon. Batay sa graph,
sa anong mga taon ito naganap?
A. 1000 at 1500 C.E.
B. 800 at 1000 C.E.
C. 800, 1000, at 1500 C.E.
D. 600, 800, at 1000 C.E.
13. Tinawag na Minoan ang unang kabihasnang nabuo sa. Ito ay yumaman
sa pakikipagkalakalan sa ibayong dagat. Ano ang pangunahing dahilan
nito?
A. Napakalakas ng puwersang pangmilitar ng Minoan.
B. Napalilibutan ng anyong tubig ang Crete at istratehiko ang lokasyon nito.
C. Nakarating sa ibat ibang lugar ang mga produktong mula sa Crete.
D. Napalilibutan ng mga kabundukan ang isla ng Crete.
14. Ang sinaunang Greece ay binubuo ng ibat ibang lungsod-estado na ang
bawat isa ay malaya at may sariling pamahalaan. Ano ang dahilan ng
pagkakatatag ng hiwa-hiwalay ng lungsod-estado?
A. Ibat iba ang pinagmulan ng mga sinaunang mamamayan ng Greece
B. Ang Greece ay nasa timog na dulo ng Balkan Peninsula sa Silangan ng
Europe na isang mabundok na lugar.
C. Mahaba ang mga daungan ng Greece kaya nagkaroon ng maraming
mangangalakal sa bawat lungsod-estado.
D. Ibat iba ang kulturang nabuo sa Greece kaya ibat ibang kabihasnan ang
umusbong dito
15. Ano ang pangunahing dahilan ng pag-usbong ng Rome bilang
pinakamakapangyarihan sa Mediterrenean?
A. Nakatulong ang maunlad na aspetong pang-ekonomiya ng Rome kung
ikukumpara sa mga karatig-lugar.
B. Natalo at nasakop ng Rome ang malalakas na kabihasnan sa
Mediterrenean tulad ng Carthage at Greece.
C. Naipagpatuloy ng Rome ang kalakasan ng kulturang Greece
D. Wasto ang lahat ng nabanggit

117

16. Paano nakatulong ang heograpikal na lokasyon ng mga kaharian ng Mali

at Songhai sa pag-unlad nito?
A. Napalilibutan ito ng mga anyong-tubig na nagbigay-daan sa pag-unlad ng
pagsasaka
B. Nagsilbi itong tagapamagitan ng kalakalan ng ginto, asin, at iba pang
produkto sa pagitan ng kaloob-loobang bahagi ng Africa at ng mga Arab sa
Sahara
C. Nakatulong ang kanilang lokasyon upang mapanatili ang kalayaan at
kaligtasan mula sa banta ng mga mananakop
D. Nagsilbing natural na proteksiyon ng imperyo ang malawak na disyerto ng
Sahara
17. Alin ang naglalarawan sa sinaunang kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo
ng Pacific?
A. Ang pangunahing kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay
pagsasaka at pangingisda.
B. Ang mga sinaunang mamamayan ng mga Pulo ng Pacific ay naniniwala
sa banal na kapangyarihan o mana.
C. Ang sinaunang relihiyon ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay Animismo.
D. Ang mga sinaunang pamayanan sa mga isla ay matatagpuan sa mga lawa
o dagat-dagatan.
18. Sa panahon ng Piyudalismo, ang lipunan ay nahahati sa tatlong uri: Pari,
Kabalyero, at Serf. Alin sa sumusunod ang naglalarawan sa serf?
A. May karapatan at kalayaan silang bumuo ng sariling pamilya.
B. Malaya nilang mapauunlad ang kanilang pamumuhay at pamilya.
C. Sila ang bumubuo ng masa ng tao noong Panahong Medieval.
D. Itinuturing silang natatanging sektor sa lipunan
19. Ang madalas na pagsalakay ng mga barbaro ay nagbigay ligalig sa mga
mamamayan ng Europe. Dahil dito, hinangad ng lahat ang proteksiyon kaya
naitatag ang sistemang Piyudalismo. Ano ang ipinapahiwatig ng pahayag?
A. Magulo ang Europe dahil sa pagsalakay ng mga barbaro
B. Sa panahon ng kaguluhan, ang mga tao ay naghangad ng proteksyon
C. Mahina ang pamahalaan noon kaya dumami ang mga grupong barbaro
D. Ang sistemang Piyudalismo ay sagot sa kahirapan ng mga tao

118

20. Mahalagang pangyayari sa Panahong Medieval ang paglakas ng

Simbahang Katoliko. Isang bahagi nito ang paglakas ng kapangyarihan ng
Kapapahan (Papacy). Alin sa sumusunod ang higit na naglalarawan sa
Kapapahan o sa Papacy?
A. Ito ay tumutukoy sa tungkulin, panahon ng panunungkulan at
kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko.
B. Tumutukoy din ito sa kapangyarihang politikal ng Papa bilang pinuno ng
estado ng Vatican.
C. Itinuturing ang Papa bilang Ama ng mga Kristiyano na siya pa ring tawag
hanggang sa kasalukuyan.
D. Simbolo ang Kapapahan ng malawak na kapangyarihan ng
Simbahang Katoliko noong Panahong Medieval

119

ARALIN 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa

Europe
Ang Olympics ay isang pampalakasang paligsahan na nilalahukan ng
mga atleta mula sa ibat ibang bansa. Noong 2008, natuon ang pansin ng
lahat sa Asia dahil sa ginanap na Olymics sa Beijing, China. Saan at kailan
nga ba nagsimula ang paligsahang ito?
Naganap ang kauna-unahang Olympics noong 776 BC sa Olympiaisang lungsod-estado ng sinaunang Greece. Kontribusyon ito ng Klasikal na
Kabihasnan sa Europe na kinabibilangan ng Kabihasnang Greece at Rome.
Sa bahaging ito ng modyul ay pag-aaralan ang mahahalagang
pangyayari tungkol sa pag-usbong, pag-unlad, at pagbagsak ng mga
Kabihasnang Greece at Rome. Masasagot din ang katanungang:paano
nakaimpluwensiya ang Panahong Klasikal sa Europe sa pag-unlad ng
pandaigdigang kamalayan?

120

ALAMIN
Umusbong ang mga sinaunang kabihasnan ng China, India,
Mesopotamia, at Egypt sa mga lambak-ilog. Ganito rin kaya ang mga
kabihasnang nabuo sa Europe partikular sa Greece at Rome? Alamin sa
araling ito ang kasagutan.

Gawain 1. Ano ang Gusto Ko?

Panuto: Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong tungkol dito.

Pilosopo
Politiko

Artist
Mandirigma

Mangangalakal

Kababaihan

Makikita
sa
larawan
ang
isang
tipikal na tagpo sa isang
lungsod-estado
sa
Europe
noong
Panahong
Klasikal.
Bawat isa ay may
tungkuling
ginagampanan. Kung
ikaw ay nabuhay nang
panahong iyon, alin sa
sumusunod
na
tungkulin ang nais
mong
gampanan?
Bakit?

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang masasabi mo tungkol sa tipikal na anyo ng isang lungsod-estado
noong Panahong Klasikal? Ipaliwanag.
2. May pagkakatulad ba ang makikita sa larawan, sa karaniwang tagpo sa
mga lungsod sa kasalukuyang panahon? Patunayan

121

Gawain 2. I-R-F CHART

Panuto:Basahing mabuti ang tanong. Pagkatapos ay isulat sa bahaging
initial ng diagram ang maiisip na sagot.
FINAL

Paano
nakaimpluwensya
ang
Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?

REVISED

INITIAL

BINABATI KITA!
Sa puntong
itona
aynais
nagtatapos
ang bahagi
Tiyak
mo pangna
mapalalim
ang iyong kaalaman tungkol sa
PAUNLARIN
mga kabihasnan noong Panahong Klasikal ng Europe.
Sa
pagsasagawa ng ibat ibang gawain sa modyul na ito, madaragdagan
ang iyong dating kaalaman at masasagot ang iyong mga tanong tungkol
sa paksa.

122

PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang matututuhan mo ang mga kabihasnang
nabuo sa Panahong Klasikal ng Europe, kabilang ang mahahalagang
pangyayari sa bawat kabihasnan at ang mahahalagang kontribusyon ng mga
ito sa paghubog ng pandaigdigang kamalayan. Simulan mo na ang
paglalakbay tungo sa iyong pagkatuto.

Gawain 3. Mapa-Suri. Suriin ang mapa upang makita ang kaugnayan ng

lokasyon ng Greece sa pag-unlad ng kabihasnan nito.

Pamprosesong
Tanong
1. Ano ang mga
anyong tubig na
malapit sa Greece?
2. Saang direksyon
ng Greece makikita
ang Isla ng Crete?
3. Paano
nakaimpluwensiya ang
lokasyon ng Greece
sa pag-usbong ng
Kabihasnang Greek?

Mapa 1.1 Mapa ng Europe

123

Gawain 4. Magbasa at Matuto

Panuto: Bilang panimula, basahin at unawain ang sumusunod na teksto
tungkol sa Kabihasnang Minoan at Mycenaean.
Naging sentro ng sinaunang Greece ang mabundok na bahagi ng tangway ng
Balkan sa timog at ilang mga pulo sa karagatan ng Aegean. Samantala, ang karagatan
ng Mediterranean ang naging tagapag-ugnay ng Greece sa iba pang panig ng mundo.
Sa mundo ng mga sinaunang Greek, ang karagatan ang pinakamainam na daanan sa
paglalakbay. Dahil dito karamihan sa mga pamayanan nila ay matatagpuan 60 kilometro lamang
mula sa baybay-dagat.
Ang lupain ng Greece ay mabato at bulubundukin. Ito ang pangunahing naging
sagabal sa mabilis na daloy ng komunikasyon sa mga pamayanan. Naging mabagal ang
paglago ng mga kaisipan at teknolohiya. Subalit ito rin ang naging dahilan upang ang bawat
lungsod-estado ay magkaroon ng kani-kanilang natatanging katangian na nagpayaman sa
kanilang kultura.
Ang mga mainam na daungan na nakapaligid sa Greece ay nagbigay-daan sa
maunlad na kalakalang pandagat na naging dahilan ng kanilang maunlad na kabuhayan. Ito rin
ang nagbigay daan upang magkaroon sila ng kaugnayan sa ibat ibang uri ng tao na nakatulong
naman upang mapayaman nila ang kanilang kultura at maibahagi ang kanilang mga naging
tagumpay sa ibat ibang larangan ng pamumuhay sa sandaigdigan.
Halaw sa Project Ease Modyul 4: Pagsibol ng Sibilisasyong Griyego pp. 8-10

Suriin ang timeline bilang gabay sa pagtalakay sa Kabihasnang Greece.

499 B.C.E
Nagsimula
ang Persian
War

700 B.C.E

700 B.C.E
Umusbong
ang
mga
Lungsodestado ng
Greece

600 B.C.E

500 B.C.E

460 B.C.E
Nagsimula
ang Golden
Age
ng
Athens

431 B.C. E
Nagsimula ang
Peloponnesian
War

400 B.C.E

404 B.C.E
Tinalo ng
Sparta ang
Athens

334-323 B.C. E
Pananakop ni
Alexander the
Great

300 B.C.E

200 B.C.E

Pigura 1.1 Timeline ng mga

pangyayari sa Kabihasnang
Greece.

124

Ang mga Minoans

Ayon sa mga arkeologo, ang kaunaunahang sibilisasyong Aegean ay nagsimula
sa Crete mga 3100 B.C.E. o Before the
Common Era. Tinawag itong Kabihasnang
Minoan batay sa pangalan niHaring Minos,
ang maalamat na haring sinasabing
nagtatag nito. Kilala ang mga Minoan bilang
mahuhusay gumamit ng metal at iba pang
teknolohiya. Nakatira sila sa mga bahay na
yari sa laryo (bricks) at may sistema sila ng
pagsulat.
Magagaling
din
silang
mandaragat.
Hindi nagtagal, kinilala ang Knossos
bilang isang makapangyarihang lungsod at
sinakop nito ang kabuuan ng Crete. Dito
matatagpuan ang isang napakatayog na
palasyo na nakatayo sa dalawang ektarya
ng lupa at napapaligiran ng mga bahay na
bato. Ang palasyo ay nasira ng sunud-sunod
na sunog at iba pang mga natural na
kalamidad.
Paglipas ng ilan pang taon na
tinataya 1600 hanggang 1100 B.C.E.,
narating ng Crete ang kanyang tugatog.
Umunlad nang husto ang kabuhayan dito
dulot na rin ng pakikipagkalakalan ng mga
Minoan sa Silangan at sa paligid ng Aegean.
Dumarami ang mga bayan at lungsod at ang
Knossos ang naging pinakamalaki.
Sa pamayanang Minoan ay may apat
na pangkat ng tao: ang mga maharlika, mga
mangangalakal, mga magsasaka, at ang
mga alipin. Sila ay masayahing mga tao at
mahiligin sa magagandang bagay at
kagamitan. Maging sa palakasan ay di
nagpahuli ang mga Minoan. Sila na siguro
ang unang nakagawa ng arena sa buong
daigdig kung saan nagsasagawa ng mga
labanan sa boksing.

Ang kabihasnang Minoan ay

tumagal hanggang mga 1400 B.C.E.
Nagwakas ito nang salakayin ang
Knossos ng mga di nakikilalang mga
mananalakay na sumira at nagwasak
sa buong pamayanan. Tulad ng
inaasahan, ang iba pang mga
lungsod ng mga Minoan ay
bumagsak at isa-isang nawala.

Gabay na Tanong
Saan nagsimula ang Kabihasnang
Minoan?
____________________________
____________________________
Ano ang dahilan ng pag-unlad ng
kabuhayan ng mga Minoan?
____________________________
____________________________
Sino-sino ang mga pangkat ng tao
sa pamayanang Minoan?
____________________________
____________________________
Bakit nagwakas ang Kabihasnang
Minoan?
____________________________
____________________________

125

Ang mga Mycenaean

Bago pa man salakayin at sakupin ng mga
Mycenaean ang Crete, nasimulan na nilang
paunlarin ang ilang pangunahing kabihasnan sa
Timog Greece.
Ang Mycenaea na matatagpuan 16 kilometro
ang layo sa aplaya ng karagatang Aegean ang
naging sentro ng kabihasnang Mycenaean. Ang mga
lungsod dito aypinag-ugnay ng maayos na daanan
at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na
paderang lungsod upang magsilbing pananggalang
sa mga maaring lumusob dito.Pagdating ng 1400
B.C.E., isa nang napakalakas na mandaragat ang
mgaMycenaean at ito ay nalubos ng masakop at
magupo nila ang Crete. Naiugnay nila ang Crete sa
lumalagong kabihasnan sa Greece. Maraming mga
salitang Minoan ang naidagdag sa wikang Greek.
Ang sining ng mga Greek ay naimpluwensiyahan ng
mga istilong Minoan. Ilan sa mga alamat ng Minoan
ay naisama sa mga kwento at alamat ng mga Greek.
Bagamat walang naiwang mga nakasulat na
kasaysayan, ang pagsasalin-salinng mga kwento ng
mga hari at bayaning Mycenaean ay lumaganap. Di
naglaon ang mga kuwentong ito ay nag-ugnay sa
mga tao at sa mga diyos-diyosan. Ito ang sinasabing
naging batayan ng mitolohiyang Greek.Sa bandang
huli, di nailigtas ng mga pader na kanilang ginawa
ang mga Mycenaean sa paglusob ng mga
mananalakay.
Noong 1100 B.C.E., isang pangkat ng tao
mula sa hilaga ang pumasok sa Greece at iginupo
ang mga Mycenaean. Sila ay kinilalang mga Dorian.
Samantala, isang pangkat naman ng tao na
mayroon dinkaugnayan sa mga Mycenaean ang
tumungo sa timog ng Greece sa may lupain sa Asia
Minor sa may hangganan ng karagatang Aegean.
Nagtatag sila ng kanilangpamayanan at tinawag
itong Ionia.Nakilala sila bilang mga Ionian.
Ang mga pangyayaring ito ay tinaguriang
dark ageo madilim na panahon natumagal din nang
halos 300 taon. Naging palasak ang digmaan ng
mga ibat ibang kaharian. Nahinto ang kalakalan,
pagsasaka,
at
iba
pang
gawaing
pangkabuhayan.Maging ang paglago ng sining at
pagsulat nang unti-unti ay naudlot din.

Mapa 1.2 Lokasyon ng Kabihasnang Mycenaea

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png

Ano-anong impormasyon ang

mahahalaw mula a teksto?
1. _________________________
_________________________
2. _________________________
__________________________
3. __________________________
__________________________
4. __________________________
__________________________
5. __________________________
__________________________

Halaw sa Project Ease Modyul 4: Pagsibol

ng Sibilisasyong Griyego pp 10-11

126

Gawain 5. Daloy ng mga Pangyayari

Panuto: Batay sa binasang teksto, isulat ang limang mahahalagang
pangyayari sa kasaysayan ng sibilisasyong Minoan at Mycenean.

Minoan

Mycenean
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa mga tekstong binasa, ano ang katangian ng kabihasnang
Minoan at Mycenean?
2. Ano-ano ang mga nakita mong pagkakaiba at pagkakatulad ng
kabihasnang Minoan at Mycenean?
3. Sa iyong palagay, ano ang epekto ng nabanggit na mga kabihasnan
sa pag-usbong ng kabihasnang Greek?
127

Mula sa labi ng madilim na panahon, unti-unting umusbong sa Ionia ang isang

bagong sibilisasyon na mabilis ding lumaganap sa kabuuan ng Greece. Ilang pamayanan
sa baybayin ng Greece na tinatawag ang kanilang sarili na Hellenes o Greeks ang
nagkaroon ng malaking bahagi sa sibilisasyong ito. Kinilala ito sa kasaysayan bilang
Kabihasnang Hellenic mula sa kanilang tawag sa Greece na Hellas.Ito ay tumagal mula
800 B.C.E. hanggang 400 B.C.E. at naging isa sa mga pinakadakilang sibilisasyong
naganap sa kasaysayan ng daigdig.
Sa bahaging ito, alamin mo ang mahahalagang pangyayaring
nagbigay-daan sa pag-usbong, pag-unlad at pagbagsak ng Klasikal na
kabihasnang Greece.
Gawain 6. Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at unawain ang mga tekstong ilalahad sa bahaging ito.
Sagutin din ang mga katanungan sa bawat kahon.
Ang mga Polis
Dahil sa mga digmaan bago pa ang Panahong
Hellenic, nagtayo ng mga kuta ang mga Greek sa mga
lugar sa may gilid ng mga burol at sa mga taluktok ng
bundok upang maprotektahan ang kanilang sarili sa
pagsalakay ng ibat ibang pangkat. Ang mga pook na ito
ay naging pamayanan. Dito nagsimula ang mga lungsodestado o polis kung saan hango ang salitang may
kinalaman sa pamayanan tulad ng pulisya, politika at
politiko. May malalaki at maliliit na polis. Ang
pinakahuwarang bilang na dapat bumuo ng isang polis ay
5000 na kalalakihan dahil noon ay sila lamang ang
nailalagay sa opisyal na talaan ng populasyon ng
lungsod-estado. Karamihan sa mga polis ay may mga
pamayanang matatagpuan sa matataas na lugar na
tinawag na acropolis o mataas na lungsod. Sa panahon
ng digmaan, ito ang naging takbuhan ng mga Greek para
sa kanilang proteksyon. Sa acropolis matatagpuan ang
matatayog na palasyo at templo kung kayat ito ang
naging sentro ng politika at relihiyon ng mga Greek.
Samantala, ang ibabang bahagi naman ay tinawag na
agora o pamilihang bayan. Napapaligiran ng mga
pamilihan at iba pang mga gusali na nagbigay daan sa
malayang bilihan at kalakalan.

Batay sa teksto, isulat

ang kahulugan ng mga
sumusunod na salita:
polis-______________
___________________
___________________
acropolis-___________
___________________
___________________
agora- _____________
___________________
___________________

128

Sa mga lungsod-estado, naramdaman ng mga

Greek na sila ay bahagi ng pamayanan. Ito ang
dahilan kung bakit ipinagkaloob naman nila dito ang
kanilang katapatan at paglilingkod. Hindi lahat ng mga
nasa lungsod-estado ay mamamayan nito. Ang mga
lehitimong mamamayan ay binigyang karapatang
bomoto, magkaroon ng ari-arian, humawak ng
posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa
mga korte.
Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa
pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol sa mga
polis sa panahon ng digmaan. Ang lahat ng ito,
dagdag pa ang paglago ngkalakalan, ay nagbigay
daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado. Kasabay
nito ang mabilis na paglaki ng populasyon na naging
pangunahing dahilan naman kung bakit nangibang
lugar ang mga Greek. Ang iba ay napadpad sa paligid
ng mga karagatang Mediterranean at Iton. Bagamat
napunta sila at nanirahan sa malalayong lugar, di
nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang
lungsod-estado o metropolis.
Mula sa pakikipagkalakalan sa ibat ibang
panig ng daigdig, natutuhan ng mga Greek ang mga
bagong ideya at teknik. Mula sa mga Phoenician ay
nakuha nila ang ideya ng alpabeto na naging bahagi
naman ng kanilang sariling alpabeto. Ginamit din nila
ang mga teknik ng mga Phoenician sa paggawa ng
mas malalaki at mabibilis na barko. Sa mga Sumerian
naman ay namana nila ang sistema ng panukat. Mula
naman sa mga Lydian ay natutuhan nila ang paggamit
ng sinsilyo at barya sa pakikipagkalakalan.

Pamprosesong
Tanong
1. Ano-ano ang mga
karapatang
tinatamasa ng mga
lehitimong
mamamayan ng
isang lungsodestado?
2. Ano-ano ang
responsibilidad ng
isang mamamayan
sa lungsod-estado?
3. Bakit mahalaga ang
pakikipagkalakalan
para sa mga
Greek?

Karagdagang babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling Panlipunan
Ikatlong Taon nina Mateo et. al.
pp. 114-116.

Sparta, ang Pamayanan ng mga Mandirigma

Ang polis o lungsod-estado ng Sparta ay itinatag ng mga Dorian sa Peloponnesus
na nasa timog na bahagi ng tangway ng Greece. Sa lahat ng mga lungsod-estado, ang
Sparta lamang ang hindi umasa sa kalakalan. Ito ay may magandang klima, sapat na
patubig at matabang lupa na angkop sa pagsasaka.Pinalawak ng mga Spartan ang kanilang
lupain sa pamamagitan ng pananakop ng mga karatig na lupang sakahan at
pangangangamkam nito. Ang mga magsasaka mula sa nasakop na mga lugar ay dinala nila
sa Sparta upang maging mga helot o tagasaka sa malawak nilang lupang sakahan.
Samakatuwid, naging alipin ng mga Spartan ang mga helot. Maraming pagkakataon na nagalsa laban sa mga Spartan ang mga helot ngunit ni isa rito ay walang nagtagumpay. Dahilan
sa palagiang pag-aalsa ng mga helot, nagdesisyon ang mga Spartan na palakasin ang
kanilang hukbong militar at magtatag ng isang pamayanan ng mga mandirigma upang
maging laging handa sa kahit anong pag-aalsang gagawin ng mga helot.

129

Ang naging pangunahing mithiin ng lungsod-estado ng

Sparta ay magkaroon ng mga kalalakihan at kababaihang
walang kinatatakutan at may malalakas na pangangatawan.
Ang mga bagong silang na sanggol ay sinusuri. Kapag
nakitang mukhang mahina at sakitin ang isang sanggol ay
dinadala sa paanan ng kabundukan at hinahayaang mamatay
doon. Samantala, ang malulusog na sanggol ay hinahayaang
lumaki at maglaro sa kani-kanilang bahay, hanggang sumapit
ang ikapitong taon nila. Pagsapit ng pitong taon, ang mga
batang lalaki ay dinadala na sa mga kampo-militar upang
sumailalim sa mahigpit na disiplina at sanayin sa serbisyo
militar. Malakas na pangangatawan, katatagan, kasanayan sa
pakikipaglaban, at katapatan ang ilan sa pangunahing layunin
ng pagsasanay. Tinitiis nila ang mga sakit at hirap nang walang
reklamo. Pinapayagan lamang sila na makita ang kanilang
pamilya sa panahon ng bakasyon. Sa gulang na 20, ang mga
kabataang lalaki ay magiging sundalong mamamayan at
ipinapadala na sa mga hangganan ng labanan. Sa edad na 30,
sila ay inaasahang mag-aasawa na ngunit dapat na kumain at
manirahan pa rin sa kampo, kung saan hahati na sila sa
gastos. Sa edad na 60, sila ay maaari nang magretiro sa
hukbo.
Sa lipunan ng mga Spartan, ang lahat ay nakikiisa
upang mapigilan ang mga pag-aalsa ng mga helot. Maging
ang mga kababaihan ay sinasanay na maging matatag. Di
tulad ng mga kababaihang Greek na limitado ang
ginagampanan sa lipunan, ang mga kababaihang Spartan ay
maraming tinatamasang karapatan. Sila ang mga nag-aasikaso
ng lupain ng kanilang mga asawa habang ang mga ito ay nasa
kampo militar. Nangunguna din sila sa mga palakasan at
malayang nakikipaghalubilo sa mga kaibigan ng kani-kanilang
mga asawa habang masaya silang nanonood ng mga palarong
tulad ng pagbubuno o wrestling, boksing, at karera.
Ang Sparta ang responsable sa pagkakaroon ng
pinakamahusay na sandatahang lakas sa buong daigdig. Sa
simula, labu-labo kung makipagdigma ang mga Greek. Oo
ngat sama-samang nagmamartsa sa lugar ng digmaan, ang
mga sundalo ay isa-isang nakikipaglaban sa mga kaaway
hanggang sila ay manghina at mamatay. Nang lumaon ang
mga Griyego, lalo na ang mga Spartan, ay mas naging
maparaan sa kanilang pakikipagdigma. Sa halip na lumusob ng
isa-isa sa mga kalaban,sila ay nananatiling sama-sama sa
pagkakatayo pasulong man o paurong sa labanan,hawak ang
pananggalang sa kaliwang kamay at espada naman sa kanan.
Ang hukbong ito na tinaguriang phalanx ay karaniwang
binubuo ng hanggang 16 na hanay ng mga mandirigma. Kapag
namatay ang mga sundalo sa unang hanay, ito ay mabilis na
sinasalitan ng susunod pang hanay. Ang phalanx ay hindi mga
bayarang mandirigma, sila ay tagapagtanggol ng kanilang
polis.

Pamprosesong
Tanong:
1. Ano ang
pangunahing
katangian ng Sparta
bilang isang
lungsod-estado ng
Greece?

2. Paano sinasanay
ang mga Spartan
upang maging
malakas?

3. Paano nakabuti at
nakasama ang
paraan ng disiplina
ng mga Spartan?

Karagdagang babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling Panlipunan
Ikatlong Taon nina Mateo et. al.
pahina 117

130

Ang Athens at ang Pag-unlad Nito

Sa simula ng 600 B.C.E., ang Athens ay isa
lamang maliit na bayan sa gitnang tangway ng Greece
na tinatawag na Attica. Ang buong rehiyon ay hindi
angkop sa pagsasaka kaya karamihan sa mga
mamamayan nito ay nagtrabaho sa mga minahan,
gumawa ng mga ceramics, o naging mangangalakal o
mandaragat. Hindi nanakop ng mga kolonya ang
Athens.Sa halip, pinalawak nito ang kanilang teritoryo
na naging dahilan upang ang iba pang nayon sa Attica
ay sumali sa kanilang pamamahala.
Sa sinaunang kasaysayan, ang Athens ay
pinamunuan ng mga tyrant na noon ay
nangangahulugang mga pinunong nagsusulong ng
karapatan ng karaniwang tao at maayos na
pamahalaan. Bagamat karamihan sa kanila ay naging
mabubuting pinuno, may mangilan-ngilan din na
umabuso sa kanilang posisyon na nagbigay ng bagong
kahulugan sa katawagang tyrant bilang malupit na
pinuno sa ating panahon, sa kasalukuyan.
Sa simula, ang Athens ay pinamunuan ng hari
na inihalal ng asembleya ng mamamayan at
pinapayuhan ng mga mga konseho ng maharlika. Ang
asembleya ay binubuo naman ng mayayaman na may
malaking kapangyarihan. Ang mga pinuno nito ay
tinawag na Archon na pinapaburan naman ang mga
may kaya sa lipunan.
Di nagtagal, nagnais ng pagbabago ang mga
artisano at mga mangangalakal. Upang mapigil ang
lumalalang sitwasyon ng mga di nasisiyahang
karaniwang tao, nagpagawa ang mayayamang tao o
aristokrata ng nakasulat na batas kay Draco isang
tagapagbatas. Malupit ang mga batas ng Greek at
hindi ito binago ni Draco ngunit kahit na paano ang
kodigong ginawa niya ay nagbigay ng pagkakapantaypantaysa lipunan at binawasan ng mga karapatan ang
mga namumuno. Sa gitna ngpagbabagong ito
nanatiling di kontento ang mga mamamayan ng
Athens. Maraming Athenian ang nagpaalipin upang
makabayad ng malaking pagkakautang. Marami rin sa
kanila ang nagnais ng mas malaking bahagi sa
larangan ng politika.

Batay sa teksto, ano ang

kahulugan ng sumusunod?
tyrant-________________
_____________________
_____________________
Archon- _____________
_____________________
_____________________

Larawan 1.1 Ang Parthenon ng Greece

https://encryptedtbn3.gstatic.com/images?q=tbn:A
Nd9GcReawl5Xp8agCBTODpqzMKAPIuktNE9yhizLwBds64
yykmPzc7kg

131

Ang sumunod na pagbabago ay naganap noong

594 B.C.E. sa pangunguna ni Solon na mula sa mga
pangkat ng aristokrata na yumaman sa pamamagitan ng
pakikipagkalakalan. Kilala din siya sa pagiging matalino at
patas. Inalis niya ang mga pagkakautang ng mahihirap at
ginawang ilegal ang pagkaalipin nang dahil sa utang.
Gumawa rin siya ng sistemang legal kung saan lahat ng
malayang kalalakihang ipinanganak mula sa mga
magulang na Athenian ay maaaring maging hurado sa
mga korte. Ang mga repormang pampolitika na ginawa ni
Solon ay nagbigay ng kapangyarihan sa mga mahihirap at
karaniwang tao. Nagsagawa rin siya ng mga repormang
pangkabuhayan upang maisulong ang dayuhang
kalakalan at mapabuti ang pamumuhay ng mga
mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan ang
mga ilang pangunahing suliranin ng Athens at napaunlad
ang kabuhayan nito. Sa gitna ng malawakang repormang
ginawa ni Solon, di nasiyahan ang mga aristokrata. Para
sa kanila, labis na pinaburan ni Solon ang mahihirap. Sa
kasalukuyan, ginagamit ang salitang Solon bilang tawag
sa mga kinatawan ng pambansang pamahalaan na
umuugit ng batas.
Noong mga 546 B.C.E., isang politikong
nagngangalang Pisistratus, ang namuno sa pamahalaan
ng Athens. Bagamat mayaman siya, nakuha niya ang
suporta at pagtitiwala ng karaniwang tao. Mas radikal ang
mga pagbabagong ipinatupad niya tulad ng pamamahagi
ng malalaking lupang sakahan sa walang lupang mga
magsasaka. Nagbigay siya ng pautang at nagbukas ng
malawakang
trabaho
sa
malalaking
proyektong
pampubliko. Pinagbuti niya ang sistema ng patubig sa
lungsod ng Athens, at nagpatayo ng magagandang
templo. Ipinakita rin niya ang kaniyang interes sa sining at
kultura sa pamamagitan ng pagbibigay suporta sa mga
pintor at sa mga nangunguna sa drama. Ang pagsulong
niya sa sining ang nagbigay-daan upang tanghalin ang
Athens na sentro ng kulturang Greek.

Larawan 1.2 Si Solon, isang

mambabatas na Greek
http://en.wikipedia.org/wiki/Fil
e:Solon2.jpg

Larawan 1.3 Si Pisistratus, isang

mahusay na pinunong Greek

http://en.wikipedia.org/wiki/
Cleisthenes

132

Noong 510 B.C.E., naganap muli ang pagbabago sa sistemang

politikal ng Athens sa pamumuno ni Cleisthenes. Hinati niya ang Athens
sa sampung distrito. Limampung kalalakihan ang magmumula sa bawat
distrito at maglilingkod sa konseho ng tagapayo upang magpasimula ng
batas sa Asembleya ang tagagawa ng mga pinaiiral na batas. Sa kaunaunahang pagkakataon, nakaboto sa asembleya ang mga mamamayan,
may-ari man ng lupa o wala.
Upang mapanatili ang kalayaan ng mga mamamayan ipinatupad
ni Cleisthenes ang isang sistema kung saan bawat taon ay binibigyan ng
pagkakataon ang mga mamamayan na ituro ang taong nagsisilbing
panganib sa Athens. Kapag ang isang tao ay nakakuha ng mahigit 6,000
boto, siya ay palalayasin sa Athens ng 10 taon. Dahil sa ang pangalan ay
isinusulat sa pira-pirasong palayok na tinatawag na Ostrakon, ang
sistema ng pagpapatapon o pagtatakwil sa isang tao ay tinawag na
ostracism. Bagamat kaunti lamang ang naipatapon ng sistemang ito,
nabigyan ng mas malaking kapangyarihan ang mga mamamayan.
Sa pagsapit ng 500 B.C.E., dahil sa lahat ng mga repormang
naipatupad sa Athens, ang pinakamahalagang naganap ay ang pagsilang
ng demokrasya sa Athens, kung saan nagkaroon ng malaking bahagi ang
mga mamamayan sa pamamalakad ng kanilang pamahalaan.

Pamprosesong
Tanong:
1. Ano ang
pangunahing
katangian ng Athens
bilang iang lungsodestado ng Greece?
2. Para sa iyo, ano ang
pinakamahalagang
ambag ng Athens sa
daigdig?
3. Nakabuti ba sa
Greek ang
pagpapatupad ng
demoksrasya?
Patunayan.

Halaw sa Project EASE Modyul 4, Ang Pag-usbong ng

Sibilisasyong Griyego pahina 15-21.
Karagdagang babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan Ikatlong Taon nina
Mateo et. al. pahina 116-117

133

Gawain 7. Paghahambing
Panuto:Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at
pagkakaiba ng Sparta at Athens bilang mga lungsod-estado ng
sinaunang Greece.

Sparta

Athens

Pamprosesong Tanong
1. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon sa pamumuhay ng mga
Spartan at Athenian?
2. Bakit mahalaga ang mga lungsod-estado ng Sparta at Athens sa pagunlad ng Kabihasnang Greek?
3. Kung nabuhay ka noong panahong klasikal ng Greece, saan mo mas
pipiliiing tumira, sa Athens o sa Sparta? Ipaliwanag ang sagot.
Gawain 8. Magbasa at Matuto
Bagamat ang Greece ay binubuo ng ibat ibang lungsod-estadong malaya sa
isat isa, iisa lamang ang wika at kultura ng mga Greek. Mataas ang tingin nila sa isat
isa, samantalang hindi edukado at mababa ang tingin nil sa mga hindi Greek.
Naranasan din ng Greece ang banta ng paglusob at pananakop ng mga kalapit
na kabihasnan. Matutunghayan mo sa bahaging ito ang mga digmaang kinasangkutan
ng Greece.

134

Ang Banta ng Persia

Hangarin ng Persia na palawakin ang imperyo
nito sa kanluran. Noong 546 B.C.E., sinalakay ni cyrus
the Great ang Lydia sa Asia Minor. Ipinagpatuloy ni
Darius I, ang nagmana ng trono ni cyrus the Great, ang
hangaring ito. Noong 499 B.C.E., sinalakay niya ang
mga kalapit na kolonyang Greek. Nagpadala ng tulong
ang Athens ngunit natalo ang mga kolonyang Greek sa
labanang pandagat sa Miletus noong 494 B.C.E.
Bagamat natalo ang puwersa ng Athens, nais ni darius
na parusahan ang lungsod sa ginawang pagtulong at
gawin itong hakbang sa pagsakop a Greece. Bilang
paghahanda sa napipintong pananalakay ng Persia,
sinimulan ng Athens ang pagpapagawa ng isang plota
o fleet na pandigma.
Ang Digmaang Graeco- Persia (499-479 B.C.E.)
Ang unang pagsalakay ng Persia sa Greece ay
naganap noong 490 B.C.E. sa ilalim ni Darius. Tinawid
ng plota ng Persia ang Aegean Sea at bumaba sa
Marathon , isang kapatagan sa hilagang-silangan ng
Athens. Tinalo ng 10, 000 puwersa ng Athens ang
humigit-kumulang 25,000 puwersa ng Persia.
Ipinagpatuloy ni Xerxes, anak ni Darius ang
tangkang pagpapabagsak sa Athens. Noong B.C.E.,
isang madugong labanan ang naganap sa
Thermopylae, isang makipot na daanan sa gilid ng
bundok at ng silangang baybayin ng Central Greece.
Pitong libong Greek, tatlong daan sa mga ito ay tagaSparta sa ilalim ni Leonidas ang nakipaglaban sa
puwersa ni Xerxes. Noong una, inakala ni Xerxes na
madali niyang malulupig ang mga Greek. Hindi niya
inasahan ang katapangan at kahusayan ng mga tagaSparta sa pakikipagdigma. Sa loob ng tatlong araw,
dumanak ang dugo ng mga taga Persia. Subalit
ipinagkanulo ng isang Greek ang lihim na daanan
patungo sa kampo ng mga Greek. Pinayuhan ni
Leonidas ang mga Greek na lumikas habang
ipinagtatanggol
ng
kanyang
puwersa
ang
Thermopylae. Sa harap ng higit na maraming puwersa
ni Xerxes, namatay ang karamihan sa tropa ni
Leonidas.
Sinalakay at sinakop ni Xerxes ang Athens.
Subalit dinala ni Themistocles ang labanan sa
dalampasigan ng pulo ng Salamis kung saan ang
dagat ay lubhang makipot. Nahirapang iwasan ng
malaking barko ni Xerxes ang maliliit na barko ng
Athens na pilit na binabangga ang mga ito hanggang
sa mabutas. Isa-isang lumubog ang plota ng Persia.
Ang nalalabing hukbo ni Xerxes ay tinalo ng mga
alyansa ng mga lungsod-estado ng Greece sa
pamumuno ni Pausanias ng Sparta. Kabilang sa
alyansang ito ang Athens, Sparta, Corinth, at Megara.

Larawan 1.4. Paglalarawan ng

Digmaang Graeco-Persia
http://althistory.wikia.com/wiki/Greek
_Glory?file=GRECO-PERSIANWARS.gif

Ano ang dahilan ng

pagtatagumpay ng Greek
laban sa malaking puwersa
ng Persia? Ipaliwanag.
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan Ikatlong Taon nina
Mateo et. al. pp 117-118

135

Digmaang Peloponnesian
Nais ni Pericles na manatili ang kapayapaan di
lamang sa Athens kundi maging sa mga kalapit nitong
mga lungsod-estado at maging sa Persia. Habang
umuunlad ang Athens, lumawak din ang kanilang
kapangyarihan sa kalakalan. Ito ang naging dahilan
kung bakit sa panahon ng Delian League ay naging
isang imperyo ang Athens.
Hindi lahat ng lungsod-estado ay sumang-ayon
sa ginawa ng Athens na pagkontrol sa Delian League
subalit wala silang nagawa upang umalis sa alyansa.
Kayat ang mga lungsod-estado na kasapi sa Delian
League tulad ng Sparta, Corinth at iba pa ay nagtatag
ng sarili nilang alyansa sa pamumuno ng Sparta at
tinawag itong Peloponnesian League.
Noong 431 B.C.E., nilusob ng Sparta ang mga
karatig pook ng Athens na naging simula ng Digmaang
Peloponnesian. Batid ni Pericles na mahusay na
mandirigma sa lupa ang mga Spartan kung kayat
iniutos niya ang pananatili ng mga Athenian sa
pinaderang lungsod. Samantala, inatasan niya ang
sandatahang lakas ng Athens na lusubin sa karagatan
ang mga Spartan. Ngunit sinawing-palad na may
lumaganap na sakit na ikinamatay ng libo-libong tao,
kasama na si Pericles, noong 429 B.C.E.
Lahat ng mga pumalit kay Pericles ay hindi
nagtagumpay dahilan sa mga mali nilang mga
Mapa 1.3 Lokasyon ng Digmaang Peloponnesian
desisyon. Isa na rito si Alcibiades. Matapos siyang
akusahan ng mga Athenian na lumalabag sa
http://en.wikipedia.org/wiki/Peloponnesian
paniniwalang panrelihiyon, tumakas siya patungong
_War
Sparta upang iwasan ang pag-uusig sa kanya. Doon
Ano ang epekto sa Greece ng
siya ay naglingkod laban sa kanya mismong mga
hidwaan at digmaan sa pagitan ng
kababayan. Di naglaon bumalik din si Alcibiades sa
mga lungsod-estado nito? Ipaliwanag
Athens at siya ay pinatawad at binigyang-muli ng
______________________________
pagkakataong pamunuan ang sandatahang lakas ng
______________________________
Athens. Bagamat naipanalo niya ang ilang laban nila
______________________________
sa Sparta, lubhang malakas ang mga Sparta at noong
______________________________
404 B.C.E., sumuko ang mga Athenian. Bilang ganti,
ipinapatay ng mga Spartan si Alcibiades.
_____________________________.
Ang dalawamput pitong taong Digmaan ng
Peloponnesian ay isang malaking trahedya para sa
Greece. Nagkaroon ng malawakang pagkawasak ng
ari-arian at pagkamatay ng mga tao. Lumala rin ang
Karagdagang Babasahin:
suliranin sa kawalan ng hanapbuhay, pagtaas ng
Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa
presyo ng mga bilihin, at kakulangan sa pagkain.
Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo
Halaw sa Project EASE Modyul 4: Ang Pag-usbong ng
Sibilisasyong Greece pp. 31-32

et.al. pp 119

136

Gawain 9. A-K-B Chart

Panuto: Punan ang diagram ng kinakailangang impormasyon batay sa
binasang teksto.
Digmaang Kinasangkutan ng Sinaunang Greece

Aktor (Sino ang

magkalaban?)

Kaganapan
(Anu-ano ang
mga
mahahalagang
pangyayari?)

Bunga
(Ano ang
resulta ng
digmaan?)

Pamproseng Tanong
1. Ano ang pinakamahalagang kontribusyon ng mga Spartan at Athenian
sa daigdig?
2. Alin sa sumusunod na kontribusyon ang may kaugnayan sa
kasalukuyan? Patunayan.
137

Gawain 10. Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol

Ginintuang Panahon ng Athens.
Ginintuang Panahon ng Athens
Noong 461 B.C.E., si Pericles, isang
strategos o heneral na inihalal ng mga
kalalakihang mamamayan ang namuno sa
Athens. Taon-taon ay nahahalal si Pericles
hanggang sa sumapit ang kaniyang kamatayan
noong 429 B.C.E.
Sa loob ng mahabang panahon ng
kaniyang panunungkulan, maraming pinairal
na mga programang pampubliko si Pericles.
Lahat
ay
naglalayong
gawing
pinakamarangyang estado ang Athens.
Nais ni Pericles na lumawak pa ang
umiiral na demokrasya sa Athens kung kayat
dinagdagan niya ang bilang ng mga
manggagawa sa pamahalaan at sinuwelduhan
niya ang mga ito. Lahat ng mamamayan ay
nagkaroon pagkakataong makapagtrabaho sa
pamahalaan mayaman man o mahirap. Kaya di
nagtagal mga ikatlong bahagi (1/3) ng
populasyon ng Athens ay bahagi na ng mga
gawain ng pamahalaan.
Ngunit hindi lahat ay nasiyahan sa mga
repormang ipinatupad ni Pericles. Para sa
mayayaman ang ginawa niyang mga
pagbabago ay magdudulot ng pagkalugi sa
pamahalaan at maghihikayat ng katamaran sa
mga ordinaryong mamamayan. Ipinagtanggol
niya ang kanyang mga ginawang pagbabago
sa pamamagitan ng pagbibigay ng isang
pahayag na naitala naman ni Thucydides, na
isang historyador. Ayon kay Pericles Ang ating
konstitusyon ay isang demokrasya sapagkat ito
ay nasa mga kamay ng nakararami at hindi ng
iilan.
Mahalaga ang edukasyon para sa mga
Athenian. Ang mga lalaki ay pinag-aaral sa
mga pribadong paaralan kung saan sila ay
natuto ng pagbasa, matematika, musika,at mga
obra ni Homer na Iliad at Odyssey. Hinikayat
din silang talakayin ang sining, politika at iba
pang usapin. Ang palakasan ay bahagi rin ng
kanilang pag-aaral.

Sa edad na 18 taong gulang, ang mga

lalaki ay nagsasanay sa militar ng 2 taon at
pagkatapos
ay
maaari
nang
maging
mamamayan ng Athens at makibahagi sa
pamahalaan nito. Samantala, ang mga
kababaihan ay itinuring na mas mababa sa
mga kalalakihan. Hindi sila nabigyan ng
pagkamamamayan
at
hindi
maaaring
makibahagi sa pamahalaan. Hindi rin sila
maaaring magmay-ari. Ang kanilang buhay ay
umiikot sa mga gawaing bahay at pag-aalaga
ng mga anak. Sa edad na 14-16 sila ay
ipinakakasal sa mga lalaking napili ng kanilang
mga magulang.
Pagsasaka
ang
karaniwang
ikinabubuhay ng mga Athenian. Ang mga ani
ay kanilang kinakain. Ang mga sobrang
produkto ay ipinapalit nila ng iba pang
kagamitang pambahay.
Bagamat marangya at magarbo ang
ang mga gusaling pampubliko, ang mga
tahanan naman ay simple lamang, maging ito
ay pag-aari ng mayayaman o karaniwang tao.
Sa kabuuan, simple lamang ang naging
pamumuhay sa sinaunang Greece.Ngunit mula
sa simpleng pamumuhay na ito ay lumitaw ang
pinakamahuhusay na artista, manunulat, at
mga pilosopo na tinitingala sa sandaigdigan
hanggang sa ating makabagong panahon.
Ang may-akda ng mga natatanging
pilosopong Greek sa larangan ng politika
ay kinilala sa mundo tulad ng The Republic ni
Plato at Politics ni Aristotle.
Maging sa larangan ng arkitektura ay
nakilala ang mga Greek. Kahangahanga ang
arkitektura ng mga templo. Ang ilan dito ay
matatagpuan sa Athens, Thebes, Corinth, at
iba pang siyudad. Ang tatlong natatanging
estilo na Ionian, Doric, at Corinthian ay
naperpekto nila nang husto.

138

Ang pinakamagandang halimbawa ay

ang Parthenon, isang marmol na templo sa
Acropolis sa Athens. Ito ay itinayo nina Ictinus
at Calicrates at inihandog kay Athena, ang
diyosa ng karunungan at patrona ng Athens.
Ilan sa mga labi ng iskulturang Greek ay
matatagpuan din sa mga templo ng Crete,
Mycenaea, at Tiryus. Ang pinakadakilang
Greek na iskultor ay si Phidias. Ang estatwa ni
Athena sa Parthenon at ni Zeus sa Olympia ay
ilan lamang sa mga obra maestra niya. Ilan
pang mga natatanging iskultura ay ang
Collossus of Rhodes ni Chares at Scopas ni
Praxiteles na parehong itinanghal na Seven
Wonders of the Ancient World.
Kinilala rin ang kontribusyon ni
Herodotus sa larangan ng kasaysayan. Ang
kanyang mga paglalakbay sa Asya at Sparta ay
nakatulong upang maging obra maestro niya
ang Kasaysayan ng Digmaang Persian.
Tinawag siyang Ama ng Kasaysayan.
Sinundan ito ng isa pang historyador, si
Thucydides. Ilan sa mga isinulat niya ay ang
Anabis, isang kuwento ng sikat na martsa ng
mga Greek mula sa Babylonia hanggang Black
Sea at Memorabilia na kalipunan ng mga
kuwento ng guro niyang si Socrates.
Nagkaroon din ng kaalaman sa
makabagong medisina sa sinaunang Greece.
Ang pinakadakilang Greek na manggagamot ay
si Hippocrates na kinilala bilang Ama ng
Medisina. Itinaas niya ang larangan ng
medisina bilang agham at hindi bunga ng
mahika.
Marami ring Greek ang kinilala at
dinakila dahil sa kanilang naging ambag sa
larangan ng agham at pilosopiya. Ang kaunaunahang pilosopiya ay ipinakilala ni Thales ng
Militus. Ayon sa kaniya ang sandaigdigan ay
nagmula sa tubig, ang pangunahing elemento
ng kalikasan. Samantala si Pythagoras naman
ang nagpasikat ng doktrina ng mga numero
kung saan sinasabi niya na ang bilang na tatlo,
lima at pito ay maswerteng mga numero.
Ilang dekada matapos ang Digmaang
Persian, isang pangkat ng mga guro na
tinatawag na mga Sophist ang sumikat sa
Athens. Nagpakilala sila ng pagbabago sa mga
umiiral na pilosopiya. Ayon sa kanila maaaring
turuan ang mga tao na gumawa ng
magagandang batas,

makapagsalita, at makipagdebate sa mga

Asembleya. Maraming Athenian ang tumuligsa
sa mga pilosopiya ng mga Sophist. Isa na rito
ay si Socrates. Ayon sa kaniya mahalaga na
kilalanin mo ang iyong sarili (know thyself).
Ayon sa kaniya dapat na patuloy na magtanong
ang mga tao hinggil sa mga bagay-bagay
upang matiyak kung sila ay may mga
kasagutan sa mga katanungang ito.
Ang pamamaraang ito ay kinikilala
ngayon na Socratic Method. Di nagustuhan ng
mga Athenian ang ginawang pagtatanong ni
Socrates lalo na ang mga tungkol sa mga
diyos-diyosan at ilang patakaran ng Athens.
Dahilan dito siya ay nakulong at nahatulan ng
kamatayan. Ngunit bago pa siya naparusahan,
siya ay nagpakamatay sa pamamagitan ng
paglason sa sarili. Ang lahat ng mga ideya ni
Socrates ay hindi niya naisulat.
Si Plato, ang kaniyang pinakasikat na
mag-aaral, ang nagsumikap na maitala ang
lahat ng dayalogo sa pagitan ng dalawa o mas
higit pang tauhan. Ang pinakatanyag ay ang
Republic, isang talakayan tungkol sa katangitanging polis at ang uri ng pamahalaan na
makapagbibigay ng kaligayahan sa mga
mamamayan nito.
Samantala,
si
Aristotle,
ang
pinakamahusay na mag-aaral ni Plato, ay
nagpakadalubhasa sa pag-aaral ng halaman,
hayop, astronomiya, at pisika na pawang
nangangailangan ng masusing pagmamasid.
Ayon sa kaniya, ang alinmang teorya ay maaari
lamang tanggapin kung ito ay batay sa
masusing pagmamasid ng mga katotohanan.
Kinilala si Aristotle na Ama ng Biyolohiya. Ilan
sa mga tanyag niyang aklat ay ang Poetic,
isang pagsusuri sa mga ibat ibang duladulaan, ang Rhetoric na nagsasabi kung
paano dapat ayusin ng isang nagtatalumpati
ang kanyang talumpati, at ang Politics kung
saan tinalakay ng mga mamamayan ang ibat
ibang uri ngpamahalaan.
Halaw sa Project EASE Modyul 4, Ang Pag-usbong
ng Sibilisasyong Griyego.

139

Gawain 11. Talahanayan, Punan Mo.

Panuto: Mula sa binasang teksto tungkol sa ginintuang panahon ng Athens,
buuin ang talahanayan ng mga ambag ng Greece sa ibat ibang larangan.
Larangan

Ambag

Kahalagahan

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang epekto ng kabihasnang Greece sa kasalukuyang panahon?
2. Alin sa mga nabanggit na kontribusyon ang may pinakamalawak na
epekto sa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan.

140

Gawain 12. Magbasa at Matuto

Panuto: Basahin at unawain ang nilalaman ng sumusunod na teksto
tungkol sa paglakas ng Imperyong Macedonia at pagbagsak ng mga
lungsod-estado ng Greece.
.
Imperyong Macedonian
Hinangad ni Philip, hari ng
Macedonia , na pag-isahin ang mga
lungsod-estado sa Greece sa ilalim ng
kanyang pamamahala. Upang matupad
ang kaniyang hangarin, bumuo siya ng
isang hukbo at sinanay sa pinakamabisang
paraan ng pakikipagdigma.
Bilang
pagtatanggol
ng
kanilang
kalayaan,
sinalakay ng magkasanib na puwersa ng
Athens at ng Thebes ang Macedonia noong
338 B.C.E. Madaling tinalo ni Philip ang
hukbo ng dalawang lungsod-estado.Ang
pagkatalo ng Athens at Thebes ay hudyat
ng pagtatapos ng kapangyarihan ng mga
lungsod-estado.
Ang buong Greece,
maliban sa Sparta, ay napasailalim sa
kapangyarihan ng Macedonia.
Naging tanyag na pinuno ng
Macedonia ang anak ni Philip na si
Alexander the Great. Noong siya ay bata
pa lamang, naging guro niya si Aristotle na
nagturo sa kaniya ng pagmamahal sa
kultura at karunungan. Habang lumalaki,
natutuhan niya ang kagalingan sa
pakikipagdigma. Siya ay 21 taong gulang
nang mamatay ang kanyang ama at naging
hari ng Macedonia at Greece. Matalino,
malakas ang loob at magaling na pinuno si
Alexander. Sinalakay niya ang Persia at
Egypt at pagkatapos ay tumungo sa
silangan at sinakop ang Afghanistan at
hilagang India. Nagtatag siya ng imperyo
na sumakop sa kabuuan ng kanlurang
Asya, Egypt, at India. Pinalaganap niya
ang kaisipang Greek sa silangan.
Noong 323 B.C.E., sa gulang na 32
taon namatay si Alexander sa Babylon sa
hindi matiyak na karamdaman.

Halaw mula sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,
Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina
119-120

Larawan 1.5 Paglalarawan kay Alexander

the Great
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/comm
ons/a/ac/BattleofIssus333BC-mosaicdetail1.jpg

Gabay na Tanong
1. Ano ang dahilan ng paghina
ng mga lungsod-estado ng
Greece?
2. Ano ang nagbigay-daan sa
paglakas ng Macedonia?
3. Ano ang maituturing na
kontribusyon ng Imperyong
Macedonia sa mundo?

141

GAWAIN 13: GREECESA ISANG TINGIN

Panuto: Punan ang word map ng maikling pagpapaliwanag tungkol sa bawat
konseptong tumutukoy sa Kabihasnang Greece. Matapos punan
ang word map ay sagutin ang tanong sa kahon.

Heograpiya

Politika

Ekonomiya

Sinaunang Kabihasnang Greece

Pilosopiya

Sining at
Arkitektura

Agham at
Teknolohiya

Bakit itinuturing na isang Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnang Greek?

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

142

Sa pagkamatay ni Alexander the Great, unti-unting humina ang malawak

na imperyong kanyang naitatag. Sa kabilang dako naman ng kanlurang Europe,
isang pamayanan ang unti-unting namumukadkad. Ito ay ang Rome. Kung ang
Greece ay kilala sa taguring the glory that was Greece makikilala ang Rome sa
taguring the grandeur that was Rome. Ano kaya ang kahulugan nito? Halinat
iyong tuklasin.
Suriin ang timeline ng kasaysayan ng Imperyong Roman. Magagamit
itong gabay sa mga susunod na pagtalakay.

202 B.C.E.
Natalo ng
mga
Romans si
Hannibal

750 B.C.E

509 B.C.E.
Itinatag
ang
Roman
Republic

180 C.E.
Nagtapos
ang Pax
Romana

250 B.C.E

500 B.C.E

264 B.C.E.
Sumiklab
ang Punic
War

450 B.C.E
Naging
pundasyon
ng batas ng
mga
Romans
ang Twelve
Tables

306 C.E.
Naging
emperador ng
imperyo si
Constantine

1 C.E.

476 C.E.
Nagtapos
ang
imperyong
Romano sa
Kanluran

27 B.C.E
Nagsimula
ang Pax
Romana sa
pamumuno
ni Augustus
45 B.C.E
Naging
diktador ng
Rome si
Julius
Caezar

500 A.D.

250 C.E

284 C.E.
Hinati ni
Diocletian
ang
imperyong
Rome

Pigura 1.2 Timeline ng mga pangyayari sa

Imperyong Rome.

143

Gawain 14. Magbasa at Matuto.

Panuto: Basahin at unawain ang teksto tungkol sa Kabihasnan ng Rome.
.

Ang Italy ay isang bansang

matatagpuan sa kanlurang Europe.
Ito ay isang peninsula na nakausli
sa Mediterranean Sea. Katulad ng
Greece, ang Italy ay binubuo ng
maraming kabundukan at ilang mga
kapatagan.
Isang mahalagang
kapatagan ang Latium. Ang Ilog
Tiber ay dumadaloy sa kapatagang
ito. May ilang bakas ng sinaunang
kabihasnan sa kapatagan ng Latium
at sinasabing dito umusbong ang
dakilang lungsod ng Rome.
Masasabing istratehiko ang
lokasyon ng Rome dahil sa Ilog
Tiber na nag-uugnay dito at sa
Mediterranean Sea. Ang lokasyong
ito
ay
nagbigay-daan
sa
pakikipagkalakalan ng Rome sa
mga bansang nakapalibot sa
Mediterranean Sea. Ang saganang
kapatagan
at
maunlad
na
agrikultura ay kayang suportahan
ang pagkakaroon ng malaking
populasyon.

Mapa 1.4. Lokasyon ng Kabihasnang Rome

Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa
pag-usbong ng Rome bilang isang
matatag na lungsod?
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________

144

Ang Simula ng Rome

Ang Rome ay itinatag sa

kalagitnaan ng ikawalong siglo
B.C.E. ng mga unang Roman na
nagsasalita ng Latin, isang sangay
ng wikang nabibilang sa IndoEuropeo. Sila ay lumipat sa gitnang
Italy at nagtayo ng sakahang
pamayanan sa Latium Plain.

Ang kambal ay
sinagip at inaruga ng isang
babaing lobo. Nang lumaki
ang dalawa at nalaman
ang kanilang pinagmulan,
inangkin nila ang trono at
itinatag ang Rome sa
pampang ng Tiber River
noong 753 B.C.E.

Ayon
sa
isang
matandang alamat ang
Rome ay itinatag ng
kambal na sina Romulus at
Remus.
Habang mga
sanggol
pa
lamang,
inilagay sila sa isang
basket at ipinaanod sa
Tiber River ng kanilang
amain sa takot na angkinin
ng kambal ang kaniyang
trono.

Paano nagsimula ang Rome?

__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________

http://upload.wikime
dia.org/wikipedia/co
mmons/6/6a/Shewolf_suckles_Romul
us_and_Remus.jpg
4

Ang mga Roman ay tinalo

ng mga Etruscan, ang kalapit na
tribo sa hilaga ng Rome. Sila ay
magagaling sa sining, musika, at
sayaw.
Dalubhasa rin sila sa
arkitektura, gawaing metal, at
kalakalan . Tinuruan nila ang mga
Roman sa pagpapatayo ng mga
gusaling may arko, mga aqueduct,
mga barko, paggamit ng tanso,
paggawa ng mga sandata sa
pakikipagdigma, pagtatanim ng
ubas, at paggawa ng alak.
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,
Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina
126-127

145

Ang Republikang Romano

Sang-ayon sa tradisyon, pinaalis ng

mga Roman ang punong Etruscan at
nagtayo ng Republika, isang pamahalaang
walang hari.
Noong 509 B.C.E, namuno si Lucius
Junius Brutus at nagtagumpay sa pagtataboy
sa mga Etruscan. Pagkatapos maitaboy ang
huling haring Etruscan na si Tarquinius
Superbus, itinatag ni Lucius Junius Brutus
ang isang Republika. Tumagal ito mula 509
hanggang 31 B.C.E.
Sa halip na pumili ng hari, naghalal
ang mga Roman ng dalawang konsul na may
kapangyarihang tulad ng hari at nanungkulan
sa loob lamang ng isang taon. Bawat isa ay
may kapangyarihang pigilin ang pasya ng
isa. Dahil sa pagkakahati ng kapangyarihan
ng mga konsul, humina ang sangay
tagapagpaganap.
Sa oras ng kagipitan,
kinakailangang pumili ng diktador na
manunungkulan sa loob lamang ng anim na
buwan. Nagtatamasa ang diktador ng higit
na kapangyarihan kaysa mga konsul.
Republika lamang sa pangalan ang
mga pamahalaan dahil laan lamang ito sa
mga maharlika o patrician. Pawang mga
patrician ang dalawang konsul, ang diktador
at ang lahat ng kasapi ng senado. Mga
kapos sa kabuhayan ang plebeian at kasapi
ng Assembly na binubuo ng mga
mandirigmang mamamayan.
Walang
kapangyarihan ang plebeian at hindi rin
makapag-aasawa ng patrician.

Batay sa binasang teksto,

ilarawan ang mga
sumusunod na bahagi ng
Republikang Romano.
konsul- _________________
_______________________
_______________________
diktador- ________________
_______________________
_______________________
Patrician- _______________
_______________________
_______________________
Plebeian- ______________
_______________________
_______________________

Para sa karagdagang kaalaman,

basahin ang Kasaysayan ng
Daigdig, Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan, Ikatlong Taon nina
Mateo et. al. pahina 127

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Vivar et. al. pahina 92.

146

Tagumpay
Patrician.

ng

Plebeian

Laban

sa

Ayon sa kasaysayan, nagsimulang

maghimagsik ang mga plebeian noong 494
B.C.E. upang magkamit ng pantay na
karapatan. Nagmartsa sila sa buong Rome
at lumikas sa kalapit na lugar na tinaguriang
Banal na Bundok.
Doon sila nagbalak
magtayo ng sariling lungsod. Sa takot ng
mga patrician na mawalan ng mga
manggagawa, sinuyo nila ang mga plebeian
upang itigil ang kanilang balak sa
pamamagitan ng pagpapatawad sa dati
nilang utang; pagpapalaya sa mga naging
alipin nangg dahil sa pagkakautang; at ang
paghahalal ng mga plebeian ng dalawang
mahistrado o tribune na magtatanggol ng
kanilang karapatan.
May karapatan ang tribune
o
mahistrado na humadlang sa mga hakbang
ng senado na magkasama sa mga plebeian.
Kapag nais hadlangan ng isang tribune ang
isang panukalang-batas, dapat lamang
niyang isigaw ang salitang Latin na veto!
(Tutol Ako!). Sa loob ng isang siglo at
kalahati, nagkaroon ng higit na maraming
karapatan ang plebeian. Noong 451 B.C.E,
dahil sa mabisang kahilingan ng mga
plebeian, nasulat ang mga bataas sa 12
lapidang tanso at inilagay sa rostra ng forum
upang mabasa ng lahat. Ang 12Tables ang
kauna-unahang nasusulat na batas sa Rome
at naging ugat ng Batas Roman.
Sa
pamamagitan
nito,
nabawasan
ang
panlilinlang
sa
mga
plebeian
at
napagkalooban sila ng karapatang makapgasawa ng patrician, mahalal na konsul, at
maging ksapi ng Senado.

Ano ang kahalagahan ng

pagkakaroon ng nakasulat na
batas para sa mga plebeian?
_________________________
_________________________
_________________________
_______________________
Magbigay ng halimbawa ng
pangyayari sa kasalukuyang
panahon na maihahalintulad sa
tinahak ng mga plebeian upang
matamo
ang
kanilang
karapatan. Ipaliwanag
_________________________
_________________________
_________________________
_______________________
Sa kasalukuyan, nabibigyan din
ba
ng
kahalagahan
ang
kapakanan ng mga karaniwang
tao? Patunayan
_________________________
_________________________
_________________________
_______________________

Para sa karagdagang kaalaamn, basahin

ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina 127-128

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Vivar et. al. pahina 92.

147

Paglaganap
Rome

ng

Kapangyarihan

ng

Lumaganap ang kapangyarihan ng

Rome sa buong Italy matapos ang sunudsunod na digmaan mula pa noong 490
B.C.E.
Nasakop ang mga Latino, mga
Etruscan at iba pang pangkat tulad ng
Hernici, Volscian, Sabine at Samnite.
Matapos masakop ang gitnang Italy, isinunod
ang lungsod-estado ng Greece sa timog.
Naganap ang unang sagupaan ng Rome at
Greece sa Heraclea, Italy noong 280 B.C.E.
Nagwagi Ang Greece dahil tinulungan si
Haring Pyrrhus ng Espirus ng kaniyang
pinsang si Alexander the Great at dahil din
sa
paggamit
ng
mga
elepanteng
kinatatakutan
ng
mga
mandirigmang
Romano. Bagamat nagtagumpay si Haring
Pyrrus, marami sa kaniyang tauhan ang
nalipol, kung kaya sa ngayon, ang isang
napakamahal na tagumpay ay tinaguriang
Pyrric Victory. Hindi nagtagal, nagapi si
Haring Pyrrhus noong 275 B.C.E sa
Beneventum, Italy. Rome ang naging reyna
ng peninsula ng Italy.
Ang tagumpay ng isang labanan ay
hindi lamang nangangahulugan ng panalo ng
Roman at pagtatamo ng kabantugang militar.
Kadalasan, naging kaanib ng Rome ang
nagaping kaaway at magiging kolonya ng
Rome ang nasakop na teritoryo. Ang mga
hukbong nagapi ay nagiging karagdagang
mandirigma para sa hukbong Roman. Sa
ganitong sistema unti-unting lumaganap ang
kapangyarihan ng Rome magmula sa ilog
Tiber hanggang sa kabuuan ng Italy.
Sumasakop ang teritoryong Roman mula sa
Ariminium at Pisa sa hilaga hanggang sa
Kipot ng Messina sa timog. Sa kabila ng 16
na kilometrong kipot na ito, nakaharap ng
mga Roman sa Sicily ang naging
pinakamabigat na kaaway nito- ang mga
Carthagenian.

Mula sa binasang teksto,

isa-isahin
ang
pangyayaring
nagbigay-daan sa paglaganap ng
Kapangyarihan ng Rome.
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________

Para sa karagdagang kaalaman, basahin

ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina 128.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Vivar et. al. pahina 93

148

Digmaang Punic

Nagdulot ng suliranin sa Carthage ang

pananakop ng Rome sa bahaging timog ng Italy.
Nagisismula pa lamang ang Carthage noon na
maging makapangyarihan sa kanlurang bahagi ng
Mediterranean.
Itinatag ang Carthage (Tunis
ngayon) ng mga Phoenician mula sa Tyre noong
814 B.C.E. Nang sakupin ng Persia ang Tyre,
naging malaya ang Carthage at nagtatag ito ng
imperyong komersyal na nasasakop ng hilagang
Africa, silangang bahagi ng Spain, pulo ng Corsica,
Sardinia at Sicily.

Mapa 1.5 Lokasyon ng Digmaang Punic

http://upload.wikimedia.org/
wikipedia/commons/7/79/First_Punic
_War_264_BC.png

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan, Ikatlong Taon nina
Vivar et. al. pahina 94

Nasubok
ang
kapangyarihan
ng
Rome
at
Carthage sa tatlong Digmaang
Punic- salitang Latin na nagmula sa
pangalang
Phoenicia.
Sa
digmaang ito napagpasyahan kung
sino
ang
mamumuno
sa
Mediterranean.
Sa
simula
makapangyarihan ang Carthage sa
dagat bagaman pawang upahan
ang mga mandirigma nito dahil sa
maliit na populasyon. Ang mga
Roman naman sa simula ay walang
hukbong pandagat ni karanasan sa
digmaang pandagat.

Sa
simula
makapangyarihan
ang
Carthage
sa
dagat
bagaman pawang upahan
ang mga mandirigma nito
dahil
sa
maliit
na
populasyon.
Ang mga
Roman naman sa simula ay
walang hukbong pandagat
ni karanasan sa digmaang
pandagat.

149

Digmaang
Punic

Mahahalagang Pangyayari

Unang
Digmaang
Punic (264241 B.C.E)

Ikalawanag
Digmaang
Punic (218202 B.C.E)

Bagamat walang malakas

na plota, dinaig ng Rome
ang Carthage noong 241
B.C.E.
Nagpagawa ang Rome ng
plota at sinanay ang mga
sundalo nito na maging
magagaling
na
tagapagsagwan.
Bilang
tanda
ng
pagkakapanalo ng Rome,
sinakop nito ang Sicily,
Sardinia at Corsica
Nagsimula ito noong 218
B.C.E. nang salakayin ni
Hannibal, ang heneral ng
Carthage, ang lungsod ng
Saguntum sa Spain na
kaalyado ng Rome.
Mula Spain, tinawid ni
Hannibal ang timog Frane
kasama ng mahigit na 40,
000 sundalo.
Tinawid din nila ang
bundok ng Alps upang
makarating sa Italy.
Tinalo ni Hannibal ang
isang malaking hukbo ng
Rome saCannae noong
216 B.C.E. subalit hindi
naghangad si Hannibal na
salakayin ang Rome nang
hindi pa dumarating ang
inaasahang puwersa na
manggagaling
sa
Carthage.
Sa ilalim ng pamumuno ni
Scipio Africanus, sinalakay
ng mga Roman ang
hilagang
Africa
upang

Kinahinatnan

Nanalo ang Rome

laban sa Carthage.

Natalo si Hannibal
sa labanan sa
Zama noong 202
B.C.E.

Sa
isang
kasunduang
pangkapayapaan
noong 201 B.C.E,
pumayag
ang
Carthage na siraon
ang plota nito,
isuko ang Spain, at
magbayad
ng
buwis taon-taon sa
Rome

150

pilitin si Hannibal na iwan

ang Italy at tumungo sa
Carthage upang sagipin
ang
kaniyang
mga
kababayan.
Ikatlong
Digmaang
Punic (149146 B.C.E)

Matapos ang 50 taon,

naganap
ang
Ikatlong
Digmaang Punic.
Mahalaga ang papel ni
Marcus
Porcius
Cato,
isang pinuno at manunulat
na Roman, sa pagsiklab ng
digmaan.
Sa kanyang
pagbisita sa Carthage,
nakita
niya
ang
kasaganahan at luho ng
pamumuhay rito.
Batid
niyang
malakas
ang
Carthage
at nananatili
itong banta sa seguridad
ng Rome.
Pagbalik sa
Rome, itinanim niya sa
isipan ng Senate at publiko
na dapat wasakin ang
Carthage.
Nang
salakayin
ng
Carthage
ang
isang
kaalyado
ng
Rome,
sinalakay ng Rome ang
Carthage.
Sinunog nito
ang lungsod at ipinagbili
ang mga mamamayan
bilang alipin.

Bakit mahalaga par

pagkontrol sa Mediterra

Ano ang dahilan ng p

naganap na Digmaang
Muling natalo ang
Paano nakabuti sa R
Carthage sa
laban sa Carthage?
digmaan.
Kinuha ng Rome
ang lahat ng pagaari ng Carthage
sa Hilagang Africa

Tagumpay sa

Pagkatap
pumunta sa sila
Macedonia ay n
ang Corinth at
pangangasiwa n
Mula 13
lupain. Sa pags
ay nasakop ng n
ang Mediterrane

Halaw sa Kasaysa

nina Mateo et. a

Kabihasnang Roman

Sa pagsakop ng Rome sa mga

lungsod-estado ng Greece, libo-libong
Greek ang tumungo sa Italy. Tinangay
din ng mga heneral ng Rome ang mga
gawang sining at aklat ng Greece sa
pagbabalik nila sa Rome. Kumalat ang
kabihasnang Greece sa Rome at
maraming Roman ang tumungo sa
Athens
para
mag-aral.
Naimpluwensiyahan ng Greece ang
kabihasnang nabuo sa Rome.
Gayunpaman,
may
sariling
katangian ang kabihasnang Roman.
Pangunahin na rito ang kaalaman sa

151

Larawan 1.6 Ang labi ng Colloseum sa Rome.

http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view
/coliseum.jpg/92540006/coliseum.jpg

Batas

Ang mga Roman ay kinikilala

bilang pinakadakilang mambabatas ng
sinaunang panahon. Ang kahalagahan
ng Twelve Tables ay ang katotohanan
na wala itong tinatanging uri ng
lipunan. Ito ay batas para sa lahat,
patrician o plebeian man. Ito ang
ginamit upang alamin ang mga krimen
at tantiyahin ang kaukulang parusa.
Nakasaad dito ang mga karapatan ng
mga mamamayan at ang pamamaraan
ayon sa batas.

Inhenyeriya
Ipinakita
ng
mga
Roman ang kanilang galing
sa inhenyeriya. Nagtayo sila
ng mga daan at tulay upang
pag-ugnayin
ang
buong
imperyo
kabilang
ang
malalayong lugar. Marami sa
mga daan na ginawa nila
noon ay ginagamit pa
hanggang ngayon.
Isang
halimbawa ang Appian Way
na nag-uugnay sa Rome at
timog Italy. Gumawa rin sila
ng mga aqueduct upang
dalhin ang tubig sa lungsod.

Panitikan
Ang panitikan ng Rome ay nagsimula
noong kalagitnaan ng ikatlong siglo B.C.E.
Subalit ang mga ito ay salin lamang ng mga
tula at dula ng Greece. Ang halimbawa ay si
Livius Andronicus na nagsalin ng Odyssey
sa Latin. Si Marcus Palutus at Terence ay
ang mga unang manunulat ng comedy. Ang
iba pang manunulat ay sina Lucretius at
Catullus.
Si Cicero naman ay isang
manunulat at orador na nagpahalaga sa
batas. Ayon sa kanya, ang batas ay hindi
dapat maimpluwensiyahan ng kapangyarihan
o sirain ng pera kailanman.

Kabihasnang
Roman

Pananamit
Dalawa ang kasuotan
ng mga lalaking Roman. Ang
tunic
ay
kasuotang
pambahay na hanggang
tuhod. Ang toga ay isinusuot
sa ibabaw ng tunic kung sila
ay lumalabas ng bahay.
Ang mga babaeng
Roman ay dalawa rin ang
kasuotan.
Ang stola ay

Arkitektura
Ang mga Roman ang
tumuklas
ng
semento.
marunong na rin silang
gumamit ng stucco, isang
plaster na pampahid at
pantakip sa labas ng pader.
Umaangkat sila ng marmol
mula sa Greece. Ang arch na
natutuhan ng mga Roman
mula sa mga Etruscan ay
ginagamit sa mga temple,
aqueduct, at iba pang mga
gusali.
Ang gusali na
ipinakilala ng mga Roman ay
152bulwagan
ang basilica, isang
ng nagsisilbing korte at
pinagpupulungan
ng

Gawain 15. Lagumin Mo.

Panuto: Batay sa tekstong binasa, punan ng angkop na impormasyon ang
talahanayan.
Pangyayaring Nagdulot ng
Paglakas ng Rome

Patunay/ Paliwanag

153

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng
Kabihasnang Rome?
2. Bakit mahalaga sa Rome ang pagkakapanalo sa Digmaang
Punic?
3. Sa kabuuan, ilarawan ang pag-unlad at paglakas ng kabihasnang
Rome.

Mga Pagbabagong Dulot ng Paglawak

ng Kapangyarihang Roman

Habang patuloy ang pagkakasangkot

ng Rome sa mga usaping panlabas,
dinagdagan ng Senate ang kapangyarihan at
katanyagan nito sa pamamagitan ng
pangangasiwa
ng
mga
kasunduan.
Bagamat ang pagpapatibay ng mga tratado
at deklarasyon ng digmaan ay dapat na
isinasangguni sa Assembly, ang lupong ito
ay nagsisilbing tagapagpatibay lamang ng
nais ng Senate.
Ang monopoly ng
kapangyarihan ng Senate ang nagpalala sa
katiwalian sa pamahalaan.
Madalas na
gamitin ng mga opisyal na ipinapadala sa
mga lalawigan ang kanilang katungkulan
upang magpayaman. Ang mga pagkakataon
sa katiwalian ay lumalaki dulot ng mga
kapaki-pakinabang na kontrata para sa
kagamitan ng hukbo.
Masama naman ang naging epekto
ng mga digmaan sa pagsasaka. Ang timog
na bahagi ng Italy ay lubos na nasira dahil sa
pamiminsala na ginawa ng hukbo ni
Hannibal. Nilisan ng maraming magsasaka
ang kanilang bukirin. Hindi sila nakahanap
ng trabaho sa malalaking lupain ng
mayayaman sapagkat ang nagsasaka ay
mga alipin o bihag ng digmaan. Tumungo
ang mga magsasaka ng Rome upang
maghanap ng trabaho ngunit wala namang
malaking
industriya
ang
Rome
na
magbibigay ng kanilang trabaho.
Ang yaman na pumasok sa Rome

Batay sa tekstong binasa,

ano-ano ang mga suliraning
kinaharap ng Rome bunsod ng
paglawak ng kapangyarihan nito?
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
________________________
Paano nakaapekto ang mga
nabanggit na suliranin sa
Republikang Roman?
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
Maihahalintulad ba ang mga
154
pangyayaring isinasaad sa teksto
sa kalagayan ng kasalukuyang
lipunan? Sa paanong paraan?

Gawain 16. Magbasa at Matuto

Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na teksto tungkol sa mga
pangyayaring nagdulot ng pagbagsak ng Republika ng Rome tungo
sa pagtatag ng Imperyong Roman.
Ang Banta ng Digmaang Sibil
Itinuturing ng magkapatid na Tiberius at Gaius Gracchus, kapwa
tribune, ang lumalaking agwat sa pagitan ng mayayaman at mahihirap bilang
panganib sa katatagan ng Republic. May mga nagtangkang magpatupad ng
pagbabago katulad ng mga sumusunod:

Pinuno/Taon

Pangyayari

Epekto

Tiberius

Nagpanukala ng batas sa
pagsasaka kung saan ang mga
lupang
nakamit
sa
pamamagitan ng digmaan ay
ipamamahagi
upang
magkaroon ng bukirin ang
mahihirap.

Upang hadlangan si Tiberius

at takutin ang iba pang
nagnanais ng pagbabago,
ipinapatay siya ng isang
grupo ng mayayaman.

133 B.C.E

Nais niyang limitahan ang dami

ng lupa na maaring ariin ng
mayayaman upang pigilin ang

155

mga ito sa pagkamkam ng higit

pang maraming lupa.
Gaius Gracchus

Sinundan ni Gaius Gracchus

ang
hakbang
tungo
sa
123 B.C.E
pagbabago na sinimulan ng
kanyang
nakakatandang
kapatid, subalit, ang mga
mayayaman ay hindi rin sangGabay na Tanong:
ayon
sa
kanyang
mga
Ano ang dahilan ng mga kaguluhang
panukala.naganap sa Rome?

Sinalakay si Gaius at ang

kanyang 3,000 na tagasunod
ng isang pangkat ng mga
senador
kasama
ang
inupahang hukbo at alipin.
Ipinapatay ng Senate ang
mga tagasunod ni Gaius
Gracchus. Siya naman ay
nagpatiwakal.

Ano ang ipinapahiwatig ng mga nabanggit na kaguluhan sa relasyon ng mga

patrician at plebeian? Ipaliwanag
Sa ating bansa sa kasalukuyan, mayroon bang katulad na sitwasyon?
Ipaliwanag.

Tunghayan mo sa mga sumusunod na teksto ang ilan sa mga

mahahalagang pangyayari sa Rome.
Nilinaw ng kamatayan ng magkapatid na Gracchus ang mainit na
tunggalian ng mga patrician sa Senate at ng mga plebeian at alipin.
Sumiklab ang mga serye ng rebelyon na nauwi sa digmaang sibil noong 105
B.C.E.
Bumalik
kaayusan sa Rome nang maging diktador si Sulla
Si Julius
Caesar
Bilangang
Diktador
Batay sa bahaging ito ng
noong
82 B.C.E.
Sa unang
siglo ng B.C.E., matindi ang agawan
teksto, ano ang kahulugan
sa kapangyarihan ng mga heneral at pinunong militar
Halaw
sa Kasaysayan
ngsa
Daigdig,
Batayang
ngPanlipunan,
Triumvirate?
sa Rome.
Karaniwang
nauuwi
digmaang
sibil. Aklat sa Araling
Ikatlong
Mateo
et. al.nipahina
Noong Taon
60 nina
B.C.E.,
binuo
Julius133.
Causa,
_____________________
Pompey, at Marcus Licinius Crassus ang First
_____________________
Triumvirate, isang union ng tatlong makapangyarihang
_____________________
tao na nangasiwa ng pamahalaan. Hinawakan nila ang
_____________________
kapangyarihang politikal at militar. Si Crassus ang
_____________________
pinakamayamang tao sa Rome na nanguna sa
_____________________
pagpapakalma sa isang rebelyon ng mga alipin.
_____________________
Samantala, si Pompey ay kinilala bilang isang bayani
_____________________
dahil sa kanyang tagumpay na masakop ang Spain. Si
_____________________
Caesar ay isang gobernador ng Gaul kung saan
matagumpay niyang napalawak ang mga hangganan
ng Rome hanggang France at Belgium. Bagamat
nagkasundo silang pamunuan ang Rome, may
namagitang inggit at kompetisyon sa bawat isa.

156

Noong 53 B.C.E., napatay sa isang labanan si

Crassus. Tanging si Caesar at Pompey na lamang ang
naiwang maghahati ng kapangyarihan. Sa pananaw
ng mga nasa Senate, higit na may pag-asa silang
makitungo kay Pompey kumpara kay Caesar. Hindi
lingid sa kanila ang tagumpay at galing ni Caesar.
Isang matagumpay na heneral si Caesar. Popular din
siya dahil sa mga reporma niya sa mga lalawigan tulad
ng pagbaba ng buwis at pagkakaloob ng lupa sa mga
beterano ng hukbo. Inutusan ng Senate si Caesar na
bumalik sa Rome nang hindi kasama ang kaniyang
hukbo. Subalit sinalungat ni Caesar ang utos ng
Senate at bumalik sa Rome na kasama ang kaniyang
hukbo. Sa takot nila sa kapangyarihan ni Caesar,
tumakas papuntang Greece ang karamihan sa mga
kasapi ng Senate, kabilang si Pompey. Hinabol sila ni
Caesar at natalo nito ang puwersa ni Pompey.
Ginawang diktador si Caesar sa kaniyang pagbalik sa
Rome sapagkat kontrolado
na niya ang buong
kapangyarihan. Bilang diktador, binawasan niya ang
kapangyarihan ng Senate ngunit dinagdagan naman
niya ang bilang nito, mula 600 naging 900 ang kasapi
nito. Binigyan ng Roman citizenship ang lahat ng
naninirahan sa Italy.
Sa mga lalawigan, ang
pagbabayad ng buwis ay inayos habang ang
pamahalaan ay pinagbuti.

Nangamba ang Senate na maaring ideklara

ni Caesar ang sarili bilang hari at magwakas ang
Republika.
Binuo ang isang sabwatan upang
patayin si Caesar. Isa sa mga sumali sa sabwatan
ay si Marcus Brutus, matalik na kaibigan ni Caesar.
Noong March 15, 44 B.C.E., isinakatuparan ang
pagpatay kay Caesar. Habang nagpupulong ang
Senate, sinaksak si Caesar ng unang grupo ng
senador sa pangunguna nina Brutus at Gaius
Cassius.

Bakit naging tanyag si

Julius Caesar?

Bakit siya tinawag na

diktador sa kanyang
pagbalik saRome?
Anu-ano ang mga
pagbabagong ipinatupad
niya sa Rome?

Ano ang ipinapahiwatig ng

kamatayan ni Julius
Caesar?

157

Augustus: Unang Roman Emperor

Bago mamatay si Caesar, ginawa niyang
tagapagmana ang kanyang apo sa pamangkin na si
Octavian. Noong 43 B.C.E, kasama sina Mark Antony
at Marcus Lepidus, binuo ni Octavian ang Second
Triumvirate upang ibalik ang kaayusan sa Rome. Ito
ay dahil binalot ng kaguluhan ang Rome mula nang
mamatay si Caesar. Sa pagkakabuo ng Second
Triumvirate, tinalo nila ang hukbo nina Brutus at
Cassius.
Sa loob ng sampung taon, naghati sa
kapangyrihan sina Octavian at Mark Antony.
Pinamunuan ni Octavian ang Rome at ang kanlurang
bahagi ng imperyo, samantalang pinamunuan ni
Antony ang Egypt at ang mga lugar sa silangan na
kinilala bilang lalawigang sakop ng Rome. Si Lepidus
ang namahala sa Gaul at Spain.
Habang nasa Egypt, napamahal kay Antony si
Cleopatra, reyna ng Egypt. Nang dumating sa Rome
ang balita na binigyan ni Antony ng lupa si Cleopatra at
balak salakayin ang Rome, bumuo ng malaking hukbo
at plota si Octavian upang labanan si Antony.
Naganap ang malaking labanan sa pagitan ng
dalawang puwersa sa Actium noong 31 B.C.E.
Matapos matalo sa Actium, iniwan ni Antony ang
kanyang hukbo at sinundan si Cleopatra sa Egypt.
Nang sumunod na taon, nagpakamatay si Antony dahil
sa maling pag-aakala na nagpakamatay si Cleopatra.
Samantala, dahil nagpakamatay na ang minamahal na
si Antony at sa harap ng pagkatalo kay Octavian,
nagpakamatay na rin si Cleopatra.
Si Lepidus ay pinagkaitan ng kapangyarihan.
Nawala sa kanya ang pamamahala sa Gaul at Spain.
Noong 36 B.C.E., hinikayat niya ang rebelyon sa Sicily
laban kay Octavian subalit tinalikuran siya ng kaniyang
mga sundalo. Ipinatapon ni Octavian si Lepidus sa
Circeii, Italy.
Nang bumalik si Octavian sa Rome, nangako
siyang bubuhayin muli ang Republic bagamat hawak
niya ang lahat ng kapangyarihan. Bilang pinuno ng
hukbo, si Octavian ay tinawag na imperator. Noong 27
B.C.E., iginawad ng Senate kay Octavian ang titulong
Augustus. Ang katagang Augsutus ay karaniwang
ginagamit patungkol sa isang banal na lugar o banal na
akto.
Samakatuwid, ang titulong Augustus ay
nagpapahiwatig
ng
pagiging
banal
o
hindi

Mula noon, si
Octavian ay nakilala sa
pangalan na ito.
Sa
wakas, pagkatapos ng
halos isang siglong puno
ng digmaang sibil, ang
Rome ay napagbuklod
sa ilalim ng isang
pinuno.
Inihatid ng
pamamahala
ni
Augustus ang panahon
n g Imperyong Roman.

Sinu-sino ang bumuo sa

Second Triumvirate?

Bakit mahalaga ang

pagkapanalo ni Octavian
sa labanan sa Actium?

Bakit tinawag na Augustus

si Octavian?

158

Limang Siglo ng Imperyo

Si Augustus ay tagapagmana ng isang malawak na
imperyo. Ang hangganan nito ay ang Euphrates River sa
silangan; ang Atlantic Ocean sa kanluran; ang mga ilog ng
Rhine at Danube sa hilaga; at ang Sahara desert sa
timog.
Sa pagsapit ng Ikalawang siglo C.E., ang
populasyon ng imperyo ay umabot sa 100 milyon na
binubuo ng ibat ibang lahi, pananampalataya, at
kaugalian.

Gaano kalawak ang sakop

ng Imperyong Roman?

Sa pangkalahatan, tahimik at masagana ang

unang dalawa at kalahating siglo ng imperyo. Ang
panahong ito ay mula sa 27 B.C.E. hanggang 180 C.E.
Kadalasang tinatawag ang panahong ito bilang Pax
Romana o Kapayapaang Roman.
Umunlad ang
kalakalan sa loob ng imperyo. Ang mga daan at
karagatan ay ligtas sa mga tulisan at mga pirate.
Sagana ang imperyo sa lahat ng uri ng pagkain na
nanggagaling sa Egypt, Hilagang Africa, at Sicily. Ang
kahoy na gamit sa paggawa ng bahay at iba pang
produktong agrikultural ay nagmumula sa Gaul at
Gitnang Europe; ginto, pilak, at tingga sa Spain; tin sa
Britain; tanso sa Cyprus; at bakal at ginto sa Balkan.
Sa labas ng imperyo, isang masaganang
kalakalan ang nag-uugnay sa Rome sa ibat ibang
bahagi ng Asya. Mula sa India at China, dumarating sa
Rome ang seda, mga pampalasa o rekado, pabango,
mamahaling bato, at iba pang luho.

Ano ang Pax Romana?

Umunlad din ang panitikan sa panahon ng Pax Romana.

Ang mga makatang sina Virgil, Horace, at Ovid ay
nabuhay sa panahong ito. Sinulat ni Virgil ang Aineid,
ang ulat ng paglalakbay ni Aeneas pagkatapos ng
pagbagsak ng Troy. Samantalang binigyang-buhay ni
Ovid ang mga mitong Greek at Roman sa akda niyang
Metamorphoses. Sinulat ni Pliny the Elder ang Natural
History, isang tangkang pag-isahin ang lahat ng
nalalaman tungkol sa kalikasan. Sinulat ni Tacitus ang
Histories at Annals na tungkol sa imperyo sa ilalim ng
pamamahala ng mga Julian at Flavian Caesar. Sinulat ni
Livy simula 27-26 B.C.E ang From the Founding of the
City, ang kasaysayan ng Rome.

Ano ang kahalagahan ng

pag-unlad ng panitikan sa
kasaysayan ng Rome?

159

Mga Emperador Pagkatapos ni Augustus

Namatay si Augustus noong 14 C.E. Ang Titulong imperator o emperador ay
iginawad ng Senate kay Tiberius napinili ni Augustus na humalili sa kanya. Mula sa
pag-upo ni Tiberius bilang emperador hanggang sa katapusan ng imperyo noong
476 C.E., ang Rome ay nagkaroon ng ibatibang uri ng emperador.

Mula sa Dinastiyang Julio-Claudian

Pinuno
Tiberius (14-37 C.E.)

Nagawa
Magaling na administrador si Tiberius bagamat isang
diktador.

Caligula (37-41 C.E.)

Nilustay niya ang pera ng imperyo sa maluluhong

kasayahan at palabas tulad ng labanan ng mga
gladiator. May sakit sa isip si Caligula at iniisip niyang
siya ay isang gladiator.

Claudius (41-54 C.E.)

Nilikha niya ang isang burukrasya na binubuo ng mga

batikang administrador.
Ipinapatay niya ang lahat ng hindi niya kinatutuwaan,
kabilang ang kanyang sariling ina at asawa.
Inakusahan siya ng panununog sa Rome at natutuwa
pa siya diumano habang ginagawa ito.

Nero( 54-68 C.E.)

Mula sa Dinastiyang Flavian

Pinuno

Nagawa

Vespasian
(69-79 C.E.)

Kinilala ang dinastiyang Flavian sa maayos na patakarang

pananalapi at pagtatayo ng imprastrukturang tulad ng
160

pampublikong paliguan at amphitheater para sa mga labanan ng

mga gladiator.

Ang Limang Mahuhusay na Emperador

Pinuno

Nagawa

Nerva (96-98 C.E.)

Nagkaloob ng pautang sa bukirin si Nerva at ang

kinitang interes ay inilaan niya para tustusan ang mga
ulila.

Trajan
C.E.)
Hadrian(
C.E.)

(98-117 Sa panahon ng pamumuno ni Trajan, narating ng

imperyo ang pinakamalawak nitong hangganan.
117-138 Patakaran ni Hadrian na palakasin ang mga
hangganan at lalawigan ng imperyo.

Antoninus
Pius Ipinagbawal ni Antoninus Pius ang pagpapahirap sa
(138-161 C.E.)
mga Kristiyano.
Marcus Aurelius Siya ay isang iskolar at manunulat. Itinaguyod niya ang
pilosopiyang stoic. Binibigyang-diin ng pilosopiyang ito
(161-180 C.E.)
ang paghahanap ng kaligayahan sa pamamagitan ng
pamumuhay ayon sa banal na kalooban (divine will).
Ano ang kahalagahan ng isang mabuting pinuno sa pagpapanatili ng isang
imperyo?

Hango ang teksto sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina 134-137.

161

Gawain 17. Rome Sa Isang Tingin

Panuto: Ibuod ang mga pangyayari kaugnay ng paglakas at paghina ng
hirap sa pamamagitan ng pagpupuno ng impormasyon sa chart.

Sanhi

Bunga

Naging malakas na imperyo

ang Rome sa Mediterranean.

Humina
at
bumagsak ang
Roman.

unti-unting
imperyong

Bakit maituturing na Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnan ng mga Roman ?

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_____________________________________
162

Gawain 18. Pagsulat ng Sanaysay. Sumulat ng sanaysay tungkol sa

pagkakaiba at pagkakatulad ng Kabihasnang Greece at Rome. Suriin din
ang impluwensiya ng dalawang kabihasnang ito sa daigdig.

Gawain 19: I-R-F CHART

Panuto: Isulat sa bahaging revised ang sagot sa tanong na nasa loob ng
kahon.

FINAL

REVISED

Paano
nakaimpluwensiya
ang
Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?

INITIAL

BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 1.
Upang mapalalim pang lalo ang iyong kaalaman tungkol sa
Panahong Klasikal sa Europe, maaari ka nang magpatuloy sa susunod na
bahagi ng modyul na ito.
163

PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito, inaasahang higit mong mapalalalim ang iyong kaalaman sa
paksa sa pamamagitan ng kritikal na pagsusuri sa mga impluwensiya ng
Kabihasnang Klasikal sa Europe tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan.

Gawain 20. E-Postcard

Panuto: Pumili ng isang mahalagang kontribusyon ng mga Klasikal na
Kabihasnan sa Europe. Lumikha ng E-postcard tungkol dito.
Sundin ang format. I-upload sa napiling social networking site ang
nagawang E-postcard.
Larawan
Impormasyon

Kahalagahan sa
kasalukuyan.

Gawain 21. I-R-F Chart

Panuto: Muling sagutin ang tanong sa kahon. Isulat sa bahaging final ang
iyong sagot.

164

FINAL

REVISED

Paano
nakaimpluwensiya
ang
Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?

INITIAL

BINABATI KITA!
Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng
Pagnilayan at Unawain sa araling ito.

Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa

tungkol sa mga pangyayari na nagbigay-daan pagsibol, pagunlad at pagbagsak ng mga klasikal na Kabihasnan sa
Europe. Ang mga aral na iyong natutunan mula sa araling ito
ay magagamit mo upang maunawaan ang mga susunod na
aralin at sa kabuuan ay pag-unawa sa mga pangyayari sa
Kasaysayan ng Daigdig at ang kahalagahan ng mga ito sa
kasalukuyan.
Magagamit mo ang mga aral ng kasaysayan ng mga
Klasikal na Kabihasnang European sa susunod na aralin.
Magsisilbi rin itong gabay upang maunawaan mo at masuri
ang kahalagahan ng kasaysayan ng daigdig sa kasalukuyan.
165

166

ARALIN2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa

America, Africa, at mga Pulo sa Pacific
Ano-ano ang naiisip mo kapag nababanggit ang mga salitang America,
Ang Africa? At ang mga Pulo sa Pacific? Ano-ano na ang alam mo tungkol
sa mga lugar na ito?
Masasalamin sa kasalukuyang kalagayan nit at sa pamumuhay ng
kanilang mamamayan ang impluwensiya ng mga sinaunang kabihasnang
naitatag sa mga kontinenteng ito.
Mapag-aaralan mo sa araling ito ang pag-usbong at pag-unlad ng mga
imperyo sa America, Africa, at mga Pulo sa Pacific. Masusuri mo rin kung
paano nakaimpluwensiya ang mga pangyayari at mga tugon sa hamon
ng mga sinaunang mamamayan sa mga nabanggit na kontinente tungo
sa pagbuo ng sariling pagkakakilanlan.

167

ALAMIN
Natutuhan mo sa nakaraang aralin tungkol sa pagkakatatag at mga
kontribusyon ng Kabihasnang Greek at Roman sa mundo.
Tatalakayin naman sa susunod na aralin ang pagkakatatag ng mga
kabihasnan at imperyo sa America, Africa, at mga Pulo sa Pacific.
Bilang panimula, sagutin ang mga gawain sa bahaging Alamin.

Gawain 1. ImbestigaSaysayan
Panuto: Palatandaan ng isang maunlad na kabihasnan ang matatag na
arkitektura na ipinatayo bunga ng magkakaibang dahilan. Bilang isang
imbestigador, suriin ang sumusunod na arkitektura sa pamamagitan ng
pagsagot sa mga gabay na tanong.
1

Ilarawan ang
disenyo

Bakit
ipinagawa?

Ano ang
iyong
masasabi sa
kakayahan
ng mga
gumawa?

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg

Ilarawan ang
disenyo

Ano ang
iyong
masasabi sa
kakayahan
ng mga
gumawa?

Bakit
ipinagawa?
http://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jpg

168

Gawain 2.Ang Aking Paglalakbay.Simulan mo ang iyong paglalakbay sa

araling ito sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong na nasa loob ng kahon.
Isulat mo sa bahaging Simula ang iyong sagot. Samantala, ang bahagi ng
Kalagitnaan at Katapusan ay sasagutan mo sa iba pang bahagi ng araling
ito.
Katapusan

Kalagitnaan

Simula
Paano
nakaimpluwensiya
ang
mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan
sa
mga nabanggit na
kontinente tungo
sa pagbuo ng
sariling
pagkakakilanlan?

BINABATI KITA!
Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin.
Sa pamamagitan ng pagtutupad sa ibat ibang
gawain sa modyul na ito, higit na madaragdagan ang dati
mo nang kaalaman tungkol sa paksa.

169

PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang maiisa-isa mo ang mga kontribusyon at
impluwensiya ng kabihasnang Klasikal ng America, Africa, at mga Pulo sa
Pacific sa daigdig. Inaasahan ring masusuri mo ang kahalagahan ng mga
kontribusyong ito sa kasalukuyang panahon. Sikaping suriin ang nilalaman
ng bahaging ito ng aralin at sagutin ang mga gawain upang lalo pang
mapagyaman ang iyong kaalaman sa paksa. Simulan na!

Gawain 3.Sulyap sa Nakaraan.Suriin ang timeline tungkol sa pagkakatatag

ng ibat ibang kabihasnan sa daigdig mula 3000 B.C.E. hanggang 500 C.E.
Pagkatapos na masuri, sagutin ang mga tanong sa ibaba.

Ang mga pangyayari na makikita sa timeline ay natalakay na sa mga nakaraaang

aralin.
Makikita dito ang pag-unlad ng kabihasnan sa ibat ibang lugar sa daigdig mula 3000 B.C.E.
hanggang 500 C.E.
Gabay na tanong:
1. Kailan umusbong ang mga kabihasnan sa Mesopotamia, Africa, China at India?
2. Anong mga lungsod ang naitatag sa Kanlurang Asya noong 3000 B.C.E.?
3. Batay sa timeline, alin ang mas naunang umunlad, ang kabihasnan sa Mediterranean o
sa America? Ipaliwanag.
4. Anong kongklusyon ang iyong mabubuo tungkol sa pag-usbong ng mga kabihasnan sa
daigdig?

Kung ito ang nagaganap sa mga nabanggit na bansa at kontinente, paano naman
kaya namuhay ang mga tao sa kontinente ng Africa, America, at mga Pulo sa Pacific?

170

Pigura 2.1. Timeline ng Ilang Mahahalagang Pangyayari sa Daigdig (3000 B.C.E. 500 C.E.)

Mesopotamia at
Persia
- Pag-unlad ng
agrikultura
- Pag-usbong
ng Sumer
- Naimbento
ang Cuneiform
at paggamit ng
gulong

Egypt

Africa

- Pag-unlad ng
agrikultura
Paggawa ng
palayok
- Naimbento
ang
Hieroglyphics

Mga guhit sa
bato sa
gitnang
Sahara na
nagpapakita
ng tao

2500
B.C.E.

Pamumuno ni
Sargon g
Akkad

Pagtatayo ng
mga pyramid

2000
B.C.E.

- Pag-usbong
ng Babylon
- Pamumuno ni
Haring
Hammurabi
- Pag-usbong
ng Assyria

- MIDDLE
KINGDOM
- Pananakop
ng Nubia
- Pananakop
ng Hyksos

3000
B.C.E.

1500
B.C.E.

Ang pamumuno
ng Mitanni sa
hilagang
Mesopotamia

OLD
KINGDOM

- NEW
KINGDOM
- Pamumuno
ng mga
warriorpharaoh
- Queen
Hatshepsut

Mediterranean
Lands of Europe
Pagtayo ng mga
batong monument
sa Malta

SINAUNANG
PANAHON NG
MINOAN sa
Crete

Northern
Europe
Pagtayo
ng mga
batong
monumento sa
hilaga at
timog
Europe

GITNANG
PANAHON NG
MINOAN

Pagtatag
ng Stonehenge

HULING
PANAHON NG
MINOAN

Paggawa
ng
kagamitang
bronze

Paglakas ng
Mycenean
Pagbagsak ng
Crete
Pagwasak sa
Knossos

Western Asia

India

Mga unang
magsasaka.

China

America

Mga unang
magsasaka

Mga unang
siyudad ng
Jericho at Catal
Huyuk
Pag-usbong ng
kabihasnang Indus
Pagdating ng mga
Assyrian upang
makipagkalakalan

Pagtatag sa siyudad
ng Mohenjo-Daro
at Harappa

Pagdating ng mga
Hittites sa
Anatolia

Pagbasak ng
kabihasnan sa
Indus

Pagtatanim
ng Maize

Pagdating ng mga
dayuhang Aryan

Paglakas ng
Imperyong
HITTITE

- Pag-unlad ng
Sistemang Caste
- Pag-unlad ng
relihiyong
Hinduismo

SHANG
DYNASTY
Naimbento
ang sistema
ng pagsulat

171

1000
B.C.E.

500
B.C.E.

Pag-usbong at
pagbagsak ng
Imperyong
Assyria

Ang PERSIAN
EMPIRE sa
kaniyang
kalakasan
Pananakop ni
Alexander the
Great kung
saan naisama
ang sa kaniyang
teritoryo ang
Persian Empire

-Tutankhamun
Unti-unting
pagbagsak ng
kabihasnan
Pananakop ng
Assyrian at
Kushite

- Pananakop
ng Imperyong
Persia,
pananakop ni
Alexander the
Great
- Pamumuno
ng mga
Ptolemies
- Pamumuno
ni Cleopatra
- Pananakop
ng Imperyong
Roman

Pagsimula ng
Kaharian ng
Kush
Pagtatag ng
Carthage

Digmaang
Punic sa
Pagitan ng
Carthage at
Rome
Natalo at
nasakop ng
Carthage ang
teritoryo ng
Imperyong
Rome sa
Hilagang
Africa

- Pagbagsak ng
Mycenean
-Pagdating ng
mga Dorian sa
Greece
- DARK AGES sa
Greece
- Ang mga
Etruscan sa
Hilagang Italy
- Ang pagtatag ng
- Rome 753
B.C.E.
- Pag-unlad ng
mga lungsodestado sa Greece
- Digmaang
Persian sa pagitan
ng Greeks a
Persians
- Pagiging
makapangyarihan
ng lungsod-estado
ng
Athens
- Digmaang
Peloponnesian
- Pamumuno ni
Alexander the
Great
Pag-usbong ng
Rome

Pandarayuhan ng
mga
Celts sa
ibat ibang
bahagi ng
Europe

Pananakop ng
mga
Roman sa
malaking
bahagi ng
Hilagang
Europe

Pagdating ng mga
Israelite sa
Canaan
Pamumuno nina
Haring David at
Haring Solomon
sa Israel

- Pagsulat ng
Vedas (religious
writings)

DINASITIYANG
CHOU

Ang pagusbong ng
mga Olmec
sa Mexico

- Isinilang si
Gautama (Buddha)

Isinilang si
Confucius

Paglunsad ng
tangkang
pananakop ni
Alexander sa India

- Panahon
ng warring
states
- Pag-iisa ng
China sa
ilalim ni
Shih
Huang Ti
- Itinayo ang
Great Wall
- CHIIN
DYNASTY
- HAN
DYNASTY

Pananakop ni
Alexander the
Great sa Eastern
Mediterranean

Pananakop ng
mga Roman

Pag-usbong
ng mga
Maya

Naimbento
ang papel

172

Gawain 4.Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol sa

Kabihasnang Maya.

Mga Kabihasnan sa Mesoamerica

Habang umuunlad at nagiging makapangyarihan ang mga Sinaunang
Kabihasnan sa Mesopotamia, India, at China, nagsisimula naman ang mga
mamamayan sa Mesoamerica na magsaka. Ang maliliit na pamayanang agrikultural
na ito ay nabuo sa Gitna at Timog na bahagi ng Mesoamerica. Nang lumaon, naging
makapangyarihan ang ibang pamayanan at nakapagtatag ng lungsod-estado. Ang
mga bumuo ng lungsod-estado ay nakapagtatag ng sarili nilang kabihasnan. Ilan dito
ay ang kabihasnang Olmec at Zapotec na tinalakay sa nakaraang Modyul.
Sumunod na nakilala sa Mesoamerica ang Kabihasnang Maya at Aztec.
Naging maunlad rin ang Kabihasnang Inca sa Timog America.

Katulad ng

kabihasnang Greece, at Rome, ang pagiging maunlad at makapangyarihan ay

nagtulak sa mga kabihasnan sa Mesoamerica at Timog America na manakop ng
lupain at magtayo ng imperyo. Malawak ang naging impluwensiya ng mga Maya,
Aztec, at Inca kung kayat itinuturing ang mga ito na Kabihasnang Klasikal sa
America.

Kabihasnang Maya (250 C.E. 900 C.E.)

Namayani ang Kabihasnang Maya sa Yucatan Peninsula, ang rehiyon sa
Timog Mexico hanggang Guatemala. Nabuo rito ang mga pamayanang lungsod ng
Maya tulad ng Uaxactun, Tikal, El Mirador, at Copan. Nakamit ng Maya ang rurok ng
kaniyang kabihasnan sa pagitan ng 300 C.E. at 700 C.E.

173

Mapa. 2.1 Lokasyon ng

Kabihasnang Maya
1. Ano-anong lungsod ang makikita sa
timog na bahagi ng Yucatan Peninsula?
2. Paano nakipagkalakalan ang mga
Maya sa iba pang bahagi ng
Mesoamerica?

Sa

lipunang

Maya,

katuwang ng mga pinuno ang

mga

kaparian

pamamahala.

sa

Pinalawig ng

mga pinunong tinatatawag na

halach uinic o tunay na
lalaki ang mga pamayanang
urban

na

sentro

kanilang

rin

pagsamba

ng
sa

kanilang mga diyos.

Nang lumaon, nabuo rito ang mga
lungsod-estado. Sila ay nagtataglay ng
ganap na kapangyarihan. Naiugnay ng
malalawak at maayos na kalsada at
rutang pantubig ang mga lungsod-estado
ng Maya.

Banaag sa kaayusan ng

lungsod ang pagkakahati-hati ng mga tao

sa lipunan.

Hiwalay ang tirahan ng

mahihirap at nakaririwasa. Ang sentro ng

bawat lungsod ay isang pyramid na ang
itaas na bahagi ay dambana para sa mga
diyos.

May mga templo at palasyo sa

tabi ng pyramid.
.

Sa

larangan

kabilang

sa

pangkalakal

ng

ekonomiya,

mga

ay

produktong

mais,

asin,

tapa,

pinatuyong isda, pulot-pukyutan, kahoy,

at balat ng hayop. Nagtatanim sila sa
pamamagitan ng pagkakaingin.

Ang

pangunahing pananim nila ay mais,

patani, kalabasa, abokado, sili, pinya,
papaya,

at

cacao.

Dahil

sa

kahalagahan ng agrikultura sa buhay ng

mga Maya, ang sinamba nilang diyos ay
may kaugnayan sa pagtatanim tulad ng
mais gayundin ang tungkol sa ulan.
174

Nakamit ng Maya ang tugatog ng kabihasnan matapos ang 600 C.E. Subalit sa
pagtatapos ng ikawalong siglo C.E., ang ilang mga sentro ay nilisan, ang paggamit ng
kalendaryo ay itinigil, at ang mga estrukturang panrelihiyon at estado ay bumagsak.
Sa pagitan ng 850 C.E. at 950 C.E., ang karamihan sa mga sentrong Maya ay
tuluyang inabandona o iniwan.
Wala pang lubusang makapagpaliwanag sa
pagbagsak ng Kabihasnang Mayan. Ayon sa ilang dalubhasa, maaaring ang
pagkasira ng kalikasan, paglaki ng populasyon, at patuloy na digmaan ay ilan lamang
sa mga dahilan ng paghina nito. Maaari rin na sanhi ng panghihina nito ang
pagbagsak sa produksiyon ng pagkain batay sa mga nahukay na labi ng tao na
nagpapakita ng kakulangan sa sapat na nutrisyon. Ang mga labi ay natuklasang hindi
gaanong kataasan samantalang mas manipis ang mga buto nito.
Gayunpaman, ang ilang lungsod sa hilagang kapatagan ng Yucatan ay nanatili
nang ilan pang siglo, tulad ng Chichen Itza, Uxmal, Edzna, at Copan. Sa paghina ng
Chichen at Uxmal, namayani ang lungsod ng Mayapan sa buong Yucatan hanggang
sa maganap ang isang pag-aalsa noong 1450.

Kasingtulad ng pyramid ang

estrukturang ito. Subalit,
mapapansin, na ang itaas na
bahagi nito ay patag. Sa loob
nito ay may altar kung saan
isinasagawa ang pag-aalay.

Ipinagawa ang templo

upang pagdausan ng
mga seremonyang
panrelihiyon. Ito ay
parangal para kay
Kukulcan, ang
tinaguriang God of
the Feathered Serpent

Gawa ang pyramid

mula sa malalaking
bato. Mayroon itong
apat na panig na may
mahabang hagdan.
Larawan 2.1 ang Pyramid of Kukulcan

Ang pyramid na ito ay

patunay ng mataas na
kaalaman ng mga
Mayan sa arkitektura,
inhenyeriya, at
matematika.

175

Isang maunlad na kabihasnan ang nabuo ng mga Mayan. Makikita sa

diyagram ang mga sanhi ng kanilang paglakas at pagbagsak.
Paglakas
Tapat
ang
mga
nasasakupan sa pinuno.
Siya ay namumuno sa
pamahalaan at relihiyon.

Pamahalaan
at Relihiyon

Napag-isa
ang
mga
mamamayan dahil sa iisang
paniniwala.

Paglakas
May mahusay na sistema
ng pagtatanim na nagdulot
ng sobrang produkto.

Ekonomiya
at
Kabuhayan

Palagiang
nakikipagdigma ang mga
pinuno
at
kaniyang
nasasakupan
upang
makahuli ng mga alipin
na iaalay sa kanilang
mga diyos. Nagbunga
ito ng pagkaubos ng
yaman ng mga lungsodestado.

Paghina
Paglakas
Mayaman at maunlad ang
mga lungsod-estado ng
Maya.

Mga
LungsodEstado

Paghina

Pagkawala ng sustansya
ng lupa. Ang paglaki ng
populasyon ay nagdulot
ng suliranin sa suplay ng
pagkain.

Paghina
Nagdulot ng kaguluhan
at
kahirapan
ang
madalas na digmaan sa
pagitan ng mga lungsodestado.

Pigura. 2.2 Paglakas at Paghina ng Imperyong Mayan. Ipinakikita sa diyagram ang mga sanhi at bunga ng paglakas
at paghina ng Kabihasnang Mayan.

Gabay na Tanong
1. Paano nakabuti at nakasama sa mga Mayan ang kanilang mahusay na sistema ng pagtatanim?

176

Gawain 5.Ipaliwanag Mo.Patunayang may mataas na kabihasnan ang mga

Mayan. Punan ng impormasyon ang dayagram.

Pamahalaan

Relihiyon

Ang mga Mayan ay may mataas na antas ng kabihasnan

Ekonomiya

Arkitektura

Napatunayan ko na may mataas na kabihasnan ang mga Mayan dahil

________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________.
Gawain 6.Exit Card.Dugtungan ang sumusunod na pahayag.
Naunawaan ko sa nakaraang aralin na ______________________________
_______________________________________________________________________
______________________________________________________________________.
Ang mga bahagi ng aralin na hindi ko gaanong naintidihan ay _______________
_______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Ilan sa aking tanong ay: _____________________________________________
______________________________________________________________________.
Ang pagbagsak ng mga lungsod-estado ng Kabihasnang Maya ay nagdulot ng

GAWAIN
7.INFOCOLLAGE.Paunlarin
angbahagi
iyongng
kaalaman
at pag-unawa
paglaho
ng kanilang
kapangyarihan sa timog na
Mesoamerica.
Sa panahong ito,
tungkol sa Kabihasnang Aztec sa pamamagitan ng pagsusuri sa sumusunod
nagsimulang
umunlad ang maliliit na pamayanan sa Mexico Valley. Ang mga mamamayan
na impormasyon.
rito ang nagtatag ng isa sa unang imperyo sa Mesoamerica ang Imperyong Aztec.

177

Kung ang mga Maya ay nagtatag ng kanilang Kabihasnan sa timog na bahagi ng

Mesoamerica, ang mga Aztec naman ay naging makapangyarihan sa gitnang bahagi nito.
Matatandaan na sa bahagi ring ito umusbong ang sinaunang Kabihasnang Olmec. Bunga
nito, ang pamumuhay at paniniwala ng mga Aztec ay may impluwensiya ng mga Olmec.
Subalit, hindi tulad ng mga Olmec, ang mga Aztec ay nagpalawak ng kanilang teritoryo.
Mula sa dating maliliit na pamayanang agrikultural sa Valley of Mexico, pinaunlad ng mga
Aztec ang kanilang kabihasnan at nagtatag ng sariling imperyo. Kinontrol nila ang mga
karatig lupain sa gitnang bahagi ng Mesoamerica.

Gawain 7.Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang mga teksto tungkol

sa Kabihasnang Aztec.
Kabihasnang Aztec (1200 1521)
Ang mga Aztec ay mga
nomadikong tribo na ang
orihinal na pinagmulan ay
hindi tukoy. Unti-unti silang
tumungo sa Lambak ng
Mexico sa pagsapit ng ika-12
siglo C.E. Ang salitang Aztec
ay nangangahulugang isang
nagmula sa Aztlan,isang
mitikong lugar sa Hilagang
Mexico.

Mapa 2.2 Sakop ng Kabihasnang Aztec

Gabay na Tanong:
1. Anong katangiang-heograpikal ng Tenochtitlan ang nagbigay-daan upang
ito ay maging sentrong pangkalakalan sa Mesoamerica noong sinaunang
panahon?

Noong 1325, itinatag nila ang

pamayanan ng Tenochtitlan,
isang maliit na isla sa gitna
ng lawa ng Texcoco. Ang
Texcoco ay nasa sentro ng
Mexico
Valley.
Nang
lumaon, ang lungsod ay
naging mahalagang sentrong
pangkalakalan.

178

Angkop ang Tenoctitlan sa pagtatanim na siyang pangunahing ikinabubuhay ng mga

Aztec dahil mayroon itong matabang lupa. Sa kabila nito, hindi sapat ang lawak ng lupain
upang matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan.

Ang hamong ito ay

matagumpay na natugunan ng mga Aztec.

Ang lupa sa paligid ng mga lawa ay mataba subalit hindi lubos na malawak. Upang
madagdagan ang lupang tinataniman, tinabunan ng lupa ng mga Aztec ang mga sapa at lumikha ng
mga chinampas, mga artipisyal na pulo na kung tawagin ay mga floating garden.

2 Wala silang kasangkapang pambungkal

ng lupa o hayop na pantrabaho.

Nagtatanim sila sa malambot na lupa na
ang gamit lamang ay matulis na kahoy.

Mais ang kanilang pangunahing tanim. Ang iba pa

nilang tanim ay patani, kalabasa, abokado, sili, at
kamatis. Nag-alaga rin sila ng mga pabo, aso, pato, at
gansa.

Dahil sila ay mga magsasaka, ang mga Aztec ay taimtim na umaasa sa mga puwersa ng kalikasan
at sinasamba ang mga ito bilang mga diyos. Ang pinakamahalagang diyos nila ay si Huitzilopochtli,
ang diyos ng araw. Mahalaga ang sikat ng araw sa pananim ng mga magsasaka kaya sinusuyo at
hinahandugan ang naturang diyos. Mahalaga rin sina Tlaloc, ang diyos ng ulan at si Quetzalcoatl.
Naniniwala ang mga Aztec na kailangang laging malakas ang mga diyos na ito upang mahadlangan
ng mga ito ang masasamang diyos sa pagsira ng daigdig. Dahil dito, ang mga Aztec ay nag-alay ng
tao. Ang mga iniaalay nila ay kadalasang bihag sa digmaan bagamat may mga mandirigmang
Aztec na nagkukusang-loob ialay ang sarili.

179

Bunga ng masaganang ani at sobrang produkto, nagkaroon ng pagkakataon ang mga

Aztec na makipagkalakalan sa mga kalapit na lugar na nagbigay-daan upang sila ay maging
maunlad. Ang kaunlarang ito ng mga Aztec ay isa sa mga dahilan upang kilalanin ang
kanilang kapangyarihan ng iba pang lungsod-estado. Nakipagkasundo sila sa mga lungsodestado ng Texcoco at Tlacopan. Ang nabuong alyansa ang siyang sumakop at kumontrol sa
iba pang maliliit na pamayanan sa Gitnang Mexico.

Sa

pagsapit

ng

ika-15

siglo,

nagsimula

kampanyang militar at ekonomiko ng mga Aztec.

ang

malawakang

Ang isa sa mga

nagbigay-daan sa mgapagbabagong ito ay si Tlacaelel, isang tagapayo at

heneral. Itinaguyod niya ang pagsamba kay Huitzilopochtli. Kinailangan
din nilang manakop upang maihandog nila ang mga bihag kay
Huitzilopochtli. Ang paninindak at pagsasakripisyo ng mga tao ay ilan sa
mga naging kaparaanan upang makontrol at mapasunod ang iba pang
mga karatig-lugar na ito. Ang mga nasakop na lungsod ay kinailangan
ding magbigay ng tribute o buwis. Dahil sa mga tribute at mga nagaping
estado, ang Tenochtitlan ay naging sentrong pangkabuhayan at politikal
sa Mesoamerica mula sa Pacific Ocean haggang Gulf of Mexico at mula
sa hilagang Mexico hanggang sa Guatemala.
Ang mga Aztec ay mahuhusay na inhenyero at tagapagtayo ng
mga estruktura tulad ng mga kanal o aqueduct, mga dam, gayundin ng
sistema ng irigasyon, liwasan, at mga pamilihan.

180

Mga Milyon

1.5
1.4

Makikita sa pahinang ito

1.3

anggraph ng populasyon ng
mga Aztec.

1.2

pagbaba ng populasyon ay

1.1

dulot

epidemya

ng

pang-aalipin,

digmaan, labis na paggawa,

at pagsasamantala.

kabuuan,
naubos

7
Daang Libo

ng

bulutong,

1
Populasyon

Ang biglaang

SSa

tinatayang
ang

mula

85

hanggang 95 bahagdan ng

kabuuang

katutubong

populasyon
Mesoamerica

ng
sa

lamang ng 160 taon.

3
2
1

1500 1520 1540 1560 1580 1600 1620 1640 1660 1680 1700
Taon
Pigura 2.3. Graph ng Populasyon ng mga Aztec

Sa pagdating ni Hernando Cortes at mga Espanyol sa Mexico noong 1519,

natigil ang pamamayani ng mga Aztec sa Mesoamerica. Si Cortes ang namuno sa
ekspedisyong Espanyol na nanakop sa Mexico. Inakala ni Montezuma II, pinuno ng
mga Aztec, na ang pagdating ng mga Espanyol ay ang sinasabing pagbabalik ng
kanilang diyos na si Quetzalcoatl dahil sa mapuputingkaanyuan ng mga ito.Noong
1521, tuluyang bumagsak ang Tenochtitlan.
181

loob

Gawain 8.Daloy ng mga Pangyayari. Ipakita sa pamamagitan ng flowchart

ang pag-unlad at pagbagsak ng Imperyong Aztec.

Pamprosesong Tanong
1. Ano-ano ang salik na nagbigay-daan sa paglakas ng Imperyong Aztec?
2. Paano napakinabangan ng mga Aztec ang mga lupain na kanilang
sinakop?
3. Bakit madaling nakontrol ng mga Aztec ang iba pang karatig na lungsodestado?
Gawain 9.Pagsulat ng Sanaysay.Sumulat ng sanaysay tungkol sa
kahalagahan ng mga kontribusyon ng mga Kabihasnang Klasikal sa
Mesoamerica. Gamiting gabay ang sumusunod:
1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya ng Mesoamerica sa pag-usbong ng
mga Kabihasnang Maya at Aztec?
2. Paano nagkakatulad at nagkakaiba ang dalawang kabihasnan?
3. Ano-ano ang kanilang mga kontribusyon at bakit ito mahalaga?
182

4. Magbigay ng kongklusyong magpapatunay na ang nabanggit na

kabihasnan ay maituturing na Kabihasnang Klasikal.
Gawain 10.Pagsusuri sa Aking Natutuhan. Punan ng angkop na
impormasyon ang kasunod na chart batay sa paksang tinalakay.
Ang aking mga natutuhan sa araling ito
ay ______________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________

Madali kong naisakatuparan ang mga

gawain tulad ng ______________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Ang aking mga tanong sa araling ito ay

_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________

Nahirapan ako na mapagtagumpayan ang

mga gawain tulad ng _________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Naunawaan mo sa bahaging ito ang mga pangyayari, hamon, tugon, at katangian

ng mga Kabihasnang Maya at Aztec.

Nakabatay ang kaunlaran at kapangyarihan ng

dalawang kabihasnan sa agrikultura at pananakop ng lupain partikular na ang Aztec. Isa

pang maunlad at higit na malawak na imperyo ang naging makapangyarihan sa America.
Ito ang Kabihasnang Inca na lumaganap sa South America.

183

Gawain 11. Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol sa

Kabihasnang Inca.

HEOGRAPIYA NG SOUTH AMERICA

May

magkakaibang

klima

at

heograpiya ang South America kung

ihahambing

sa

Mesoamerica.

Matatagpuan sa hilaga ng Amazon River

na

dumadaloy

kagubatan.

sa

mayayabong

na

Pawang ang mga prairie at

steppe naman ang matatagpuan sa Andes

Mountains

sa

timog

na

bahagi.

Samantala, tuyot na mga disyerto ang

nasa kanlurang gulod ng mga bundok na
kahilera ng Pacific Ocean.
Dahil sa higit na kaaya-aya ang
topograpiya ng Andes, dito nabuo ang
mga unang pamayanan.
indikasyon

ng

pagsasaka

May mga
gamit

ang

patubig sa hilagang gilid ng Andes noong

2000 B.C.E.
Sa pagsapit ng ika-11 siglo B.C.E,
maraming pamayanan sa gitnang Andes
Mapa. 2.3 Sakop ng Kabihasnang Inca.

ang naging sentrong panrelihiyon.

Gabay na Tanong
1. Anong anyong tubig ang matatagpuan sa silangan
ng Imperyong Inca?

mga pamayanang ito ay umusbong sa

2. Paano nakatulong ang mahabang kalsada na

ipinatayo ng mga Inca upang mapatatag ang
kanilang imperyo?
3. Sa kasalukuyan, bakit mahalaga ang maayos na
sistema ng transportasyon?

Ang

kasalukuyang Peru, Bolivia, at Ecuador.

Nang lumaon, nagawang masakop ng
ilang malalaking estado ang kanilang mga
karatig-lugar. Subalit sa kabila nito, wala
ni isa man ang nangibabaw sa lupain
hanggang sa pagsapit ng ika-15 siglo.
184

Kabihasnang Inca (1200-1521)

Noong

ika-12

siglo,

isang

pangkat

ng

mga

taong

naninirahan sa hilagang-kanlurang bahagi ng Lake Titicaca sa

matabang lupain ng Lambak ng Cuzco. Sa pamumuno ni Manco
Capac, bumuo sila ng maliliit na lungsod-estado.
Ang salitang Inca ay nagangahulugang imperyo. Hango
ito sa pangalan ng pamilyang namuno sa isang pangkat ng tao na
nanirahan sa Andes.

Unti-unting pinalawig ng mga Inca ang

kanilang teritoryo hanggang sa masakop nito ang 3,220 kilometro

kuwadrado sa kahabaan ng baybayin ng Pacific.

Saklaw ng

imperyong ito ang kasalukuyang lupain ng Peru, Ecuador, Bolivia,

at Argentina.
Noong 1438, pinatatag ni Cusi Inca Yupagqui o Pachakuti
ang lipunang Inca sa pamamagitan ng pagkakaroon ng isang

Gabay na
Tanong
1. Ano ang ibig
sabihin ng Inca?
2. Sino si
Pachakuti?

sentralisadong estado. Sa ilalim ni Topa Yupanqui (1471-1493),

pinalawig niya ang imperyo hanggang hilagang Argentina, bahagi
ng Bolivia, at Chile. Napasailalim din sa kaniyang kapangyarihan
ang estado ng Chimor o Chimu na pinakamatinding katunggali ng
mga Inca sa baybayin ng Peru. Sa ilalim naman ni Huayna Capac,
nasakop ng imperyo ang Ecuador.

Makikita sa talahanayan ang pagkakatulad ng mga Aztec at Inca.

BATAYAN
Pinagmulan
- nagmula sa maliliit na pamayanang
agrikultural
Paniniwala
- pagsamba sa araw bilang diyos
Inhinyera
- mahusay sa paggawa ng kalsada,
templo, at iba pang gusali

AZTEC

INCA

PATUNAY

Parehas na umunlad ang dalawang imperyo

mula sa matagumpay na pagtatanim.
Huitzilopochtli diyos ng araw ng mga Aztec
Inti diyos ng araw ng mga Incan
Pyramid of the Sun ginawa ng mga Aztec
Mahaba at batong kalsada ginawa ng mga
Incan

185

Sa pagdating ni Francisco Pizarro, ang Espanyol na mananakop ng Inca noong

1532, ang lupain ng Imperyong Inca ay sumasaklaw mula sa hilaga sa kasalukuyang
Colombia hanggang sa katimugan sa bahagi ng Chile at Argentina. Subalit dahil sa
mga tunggalian tungkol sa pamumuno at kawalang kapanatagan sa mga nasakop na
bagong teritoryo, unti-unting humina ang imperyo.

Dagdag pa rito ang tila

napakalaking saklaw ng Imeryong Inca na naging malayo mula sa sentrong

pangangasiwa sa Cuzco. Nariyan din ang malaking pagkakaiba ng mga pangkat ng
tao sa ilalim ng kanilang kapangyarihan.
Siya ang namuno sa mga Espanyolsa pananakop sa
Imperyong Inca.
Gabay na Tanong
1.May pagkakatulad ba ang mga Pilipino at mga
Inca?
Patunayan.
2. Paano siya natutulad kay Miguel Lopez de Legazpi sa
kasaysayan ng Pilipinas?

Samakatuwid, ang imperyo ay nasa kaguluhang politikal na pinalubha pa ng

epidemya ng bulutong na dala ng mga sinaunang dumating na conquistador o
mananakop na Espanyol. Sa katunayan, si Huayna Capac, isa sa mga pinuno ng Inca,
ay namatay sa isang epidemya noong 1525. Ang pagpanaw na ito ay nagdulot ng
tunggalian sa kaniyang mga anak na sina Atahuallpa at Huascar. Sa huli, nanaig si
Atahuallpa. Nakilala niya si Pizarro habang naglalakbay ito patungong Cuzco. Nang
lumaon, binihag ni Pizarro ang Atahuallpa at pinatubos ng pagkarami-raming ginto.
Noong 1533, pinapatay si Atahuallpa at makalipas ang isang taon, sinakop ng mga
Espanyol ang Cuzco gamit lamang ang maliit na hukbo.
Sa kabila ng katapangan ng mga Inca, hindi nila nagawang manaig sa bagong
teknolohiyang dala ng mga dayuhan, tulad ng mga baril at kanyon. Ang ilan sa mga
Inca ay nagtungo sa kabundukan ng Vilcabamba at nanatili rito nang halos 30 taon.
Hindi nagtagal, ang huling pinuno ng mga Inca na si Tupac Amaru ay pinugutan ng ulo
noong 1572. Dito tuluyang nagwakas ang pinakadakilang imperyo sa Andes.

186

Gawain 12.Sino Sila?Tukuyin ang mga nagawa ng sumusunod napinuno ng

Kabihasnang Inca.
Pachakuti

Topa
Yupanqui

Huayna
Capac

Ano ang
nagawa?

Ano ang
nagawa?

Ano ang
nagawa?

Kahalagahan ng
nagawa:

Kahalagahan ng
nagawa:

Kahalagahan ng
nagawa:

GAWAIN 13.Puno ng Kaalaman.Isulat sa loob ng dahon ang mga dahilan ng

pagbagsak ng Imperyong Inca.

Mga Dahilan ng Pagbagsak

ng Imperyong Inca
187

Gawain 14.MAPAsuri.Suriin ang mapa ng Mesoamerica at South America.

Pagkatapos, sagutin ang mga kaugnay na tanong.

1. Saang bansa sa kasalukuyan makikita

ang mga Kabihasnang Klasikal sa
Mesoamerica at South America?
2. Ano-ano ang anyong-tubig na nasa
paligid ng mga nabanggit na rehiyon?
3. Paano nakaapekto ang heograpiya sa
pagtatag ng mga Kabihasnang Klasikal ng
Aztec, Inca, at Maya?
4. Sa iyong palagay, alin sa dalawang
salik ang higit na nakaimpluwensiya sa
pag-usbong ng mga kabihasnan sa
Mesoamerica at South America, ang mga
tao ba o ang heograpiya? Ipaliwanag.

Mapa 2.4 Ang Mesoamerica at South America

Gawain 15.KKK (Kaugnayan ng Kabihasnan sa Kasalukuyan).Punan ng

tamang sagot ang chart. Pagkatapos, isulat ang iyong paliwanag tungkol sa
pamamagitan ng pagdudugtong ng impormasyon sa pahayag na nasa ibaba.
PAMAHALAAN

EKONOMIYA

RELIHIYON

KONTRIBUSYON

MAYA
AZTEC
INCA

Maituturing na Kabihasnang Klasikal ang naitatag ng mga

Maya, Aztec, at Inca dahil _______________________________
____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________.

188

Sa kasalukuyan, makikita pa rin ang mga pamana ng mga Kabihasnang

Klasikal na Maya, Aztec, at Inca.

Ang mga estruktura tulad ng Pyramid of

Kukulcan, Pyramid of the Sun, at ang lungsod ng Machu Picchu ay

hinahangaan at dinarayo ng mga turista dahil sa ganda at kakaibang katangian
nito. Nananatili itong paalala ng mataas na kabihasnang nabuo ng mga
sinaunang mamamayan sa America.

Gawain 16.Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol sa

mga Kaharian at Imperyong naitatag sa Africa.
Mga Kaharian at Imperyo sa Africa
Sa kasalukuyan, higit ang iyong kaalaman sa kontinente ng America subalit
limitado lamang ang mga Pulo sa Pacific. Samantala, kadalasan ay hindi maganda
ang iyong impresyon sa kontinente ng Africa. Maging sa sinaunang kasaysayan ng
daigdig, karaniwang hindi nabibigyan ng tuon ang Africa at mga pulo sa Pacific.
Maliban sa kaharian ng Egypt, hindi na natatalakay pa ang ibang sentro ng
kabihasnan sa Africa. Samantala, halos walang pagbanggit naman sa mga pulo sa
Pacific. Tunghayan sa araling ito ang mga kaganapan sa dalawang rehiyong ito
noong sinaunang panahon.
Heograpiya ng Africa
Mahalaga ang papel ng heorapiya kung bakit
ang Africa ang huling pinasok at huling nahati-hati ng
mga Kanluraning bansa.

Tinawag ito ng mga

Kanluranin na dark continent dahil hindi nila ito

nagalugad kaagad. Nanatiling limitado ang kaalaman
ng mga bansang Kanluranin tungkol sa kontinenteng

Gabay na
Tanong
Bakit tinawag na
dark continent
ang Africa?

ito hanggang noong ika-19 na siglo.

189

Ang pinakamainit at pinakamaulang

bahagi ng Africa ay yaong malapit sa
equator.

Matatagpuan

dito ang

rainforest o isang uri ng kagubatan

kung saan sagana ang ulan at ang
mga puno ay malalaki, matataas, at
may mayayabong na dahon.
hangganan ng

rainforest

Sa

ay ang

savanna, isang bukas at malawak na

grassland o damuhan na may mga
puno.

Sa grassland sa hilaga ng

equator matatagpuan ang rehiyon ng

Sudan. Sa bandang hilaga naman ng
rehiyon
Sahara,

ng

Sudan

ang

pinakamalawak
Mapa 2.5 Katangiang Heograpikal ng Africa

makikita

ang

pinakamalaki

at

na

sa

disyerto

daigdig. Ang Sahara na malaki pa sa

Europe ay hindi natitirhan maliban sa
mga oasis nito. Ang oasis ay lugar sa

Gabay na Tanong
1. Ano-anong uri ng vegetation at anyong-lupa ang
makikita sa kontinente ng Africa?
2. Bakit mahirap mamuhay sa rehiyon ng Sahara?
3. Paano nakatulong ang heograpiya sa pag-usbong ng
mga Imperyong Ghana, Mali, at Songhai.

disyerto kung saan may matabang

lupa at tubig na kayang bumuhay ng
halaman at hayop. Tanging sa oasis
lamang

may

mga

maliliit

na

pamayanan sa Sahara. Hiwa-hiwalay

at kalat-kalat ang mga kultura at
kabihasnang sumibol at namayani sa
malawak na kontinente ng Africa.

190

Isa sa mga umunlad na kultura sa Africa ay ang rehiyon na malapit sa Sahara.

Nakatulong sa kanilang pamumuhay ang pakikipagkalakalan. Tinawag itong Kalakalang
Trans-Sahara. Bunga nito, nakarating sa Europe at iba pang bahagi ng Asya ang mga
produktong African.
Ang Kalakalang Trans-Sahara
Noong 3000 B.C.E., isang masaganang kalakalan ang umunlad sa
pagitan ng Hilagang Africa at Kanlurang Sudan, ang rehiyon sa timog ng Sahara.
Tinawag na Trans-Sahara ang kalakalang naganap dito. Ang kalakalang TransSahara ay tumagal hanggang ika-16 na siglo. Tinawag itong kalakalang TransSahara dahil tinawid ng mga nomadikong mangangalakal ang Sahara sa
pamamagitan ng caravan, dala-dala ang ibat ibang uri ng kalakal. Kamelyo ang
kadalasang gamit sa mga caravan. Ang caravan ay pangkat ng mga taong
magkakasamang naglalakbay.
Ang mga mangangalakal mula sa Carthage ay pumupunta sa Sahara upang
mamili ng mga hayop tulad ng unggoy, leon, elepante, at mga mamahaling hiyas.
Sinasabi na ang mga elepante na ginamit ni Hannibal sa Digmaang Punic laban sa
Rome ay nanggaling sa Kanlurang Africa. Ibat ibang grupo ng mga tao ang
nagtayo ng mga pamayanan sa mga lugar na dinaraanan ng kalakalan.

http://northafrica
nhistory.wikispac
es.com/file/view/
timbuktu.jpg/112
619921/timbuktu
.jpg

Mapa 2.6 Ruta ng Kalakalang Trans-Sahara

Gabay na Tanong
1. Saang bahagi ng Africa makikita ang lupain ng mga Carthage?
2. Ano ang ibig sabihin ng caravan?
3. Paano nakarating sa Europe ang mga produkto mula sa Africa?
4. Bakit tinawag na Trans-Sahara ang kalakalan sa Hilagang Africa?

191

Morocco

Ang Pagpasok ng Islam sa

Kanlurang Africa

Berber

Nang makapagtatag ng mga

pamayanang Muslim sa Morocco, ang
Islam

ay

unti-unting

nakilala

at

kalaunan ay namayani sa mga kultura

at

kabihasnang

Kanlurang Africa.

nananahan

sa

Ang Islam ay

pinalaganap ng mga Berber, mga

mangangalakal sa Hilagang Africa.

Sudan at
Hilagang Africa

Pumupunta sila sa Kanlurang Africa

upang bumili ng ginto kapalit ng mga

Pigura 2.4 Kalakalan ng mga Berber at African

aklat, tanso, espada, seda, kaldero, at

iba pa.

Gabay na Tanong
1. Sino ang nagdala ng relihiyong Islam sa Hilagang Africa?
2. Bukod sa pag-unlad ng kabuhayan, anong aspeto ng
pamumuhay ng mga African ang naimpluwensiyahan ng
mga Berber?

192

Gawain 17.MAPAghanap. Sumulat ng maikling paglalarawan tungkol sa

mga anyong-lupa, anyong tubig, at vegetation sa Africa. Tukuyin kung saang
bahagi ng Africa matatagpuan ang mga ito sa pamamagitan ng pagguhit ng
linya sa tiyak na lugar.
Rainforest

Savanna

Disyerto

Oasis

Pamprosesong Tanong
1. Alin sa mga nabanggit navegetation ang may pinakamalawak na saklaw?
2. Bakit tinawag na Trans-Sahara ang kalakalan sa pagitan ng Carthage at
Sudan?
3. Saang mga lugar maaaring umusbong ang kabihasnan o imperyo? Bakit?

193

Gawain 18.Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol iba

pang Kabihasnan sa Africa.

Mga Kabihasnan sa Africa

Matatandaan na ang Egypt ang isa sa mga pinakaunang lunduyan ng
kabihasnan sa daigdig. Maliban sa Egypt, ang Axum ang kasalukuyang Ethiopia
sa Silangang Africa ay napatanyag din dahil sa naging sentro ito ng kalakalan.
Binibisita ito ng mga mangangalakal mula sa Persia at Arabia. Umusbong din ang
mga estado sa rehiyon ng Sudan kung saan ang kanilang yaman ay dulot ng
kanilang kapangyarihan sa kalakalang tumatawid sa Sahara.

Kapwa nasa

Silangang Africa ang dalawang kabihasnang ito.

Ang Kanlurang Africa ay naging tahanan din ng mga unang kabihasnan.
Dito umusbong ang mga imperyo ng Ghana, Mali, at Songhai.

350 C.E.

Namayani ang Kaharian ng Axum sa Silangang Africa

700
dantaon

Naging makapangyarihan ang Imperyo ng Ghana sa

Kanlurang Africa

1240

Naitatag ang Imperyong Mali nang matalo ang

Imperyong Ghana

1335

Nagsimulang mamuno ang dinastiyang Sunni na siyang

nagpalawak sa teritoryo ng Imperyong Songhai

Pigura 2.5. Timeline ng mga Kabihasnang umusbong sa Africa.

194

Ang Axum Bilang Sentro ng Kalakalan

Ang kaharian ng Axum ay sentro ng
kalakalan noong 350 C.E. Malawak ang
pakikipagkalakalan nito at sa katunayan,
ito ay may pormal na kasunduan ng
kalakalan sa mga Greek. Mga elepante,
ivory (ngipin at pangil ng elepante), sungay
ng rhinoceros, pabango, at pampalasa o
rekado ang karaniwang kinakalakal sa
Mediterranean at Indian Ocean.

Kapalit

nito, umaangkat ang Axum ng mga tela,

salamin, tanso, bakal, at iba pa.
Isang

resulta

ng

malawakang

kalakalan ng Axum ay ang pagtanggap nito

ng Kristiyanismo.

Naging opisyal na

relihiyon ng kaharian ang Kristiyanismo

noong 395 C.E.

Mapa Bilang 2.7. Ruta ng Kalakalang Axum

Gabay na Tanong
1. Anong mga anyong-tubig ang dinaanan ng mga
Axum sa pakikipagkalakalan?
2. Saang mga kontinte nakipagkalakalan ang mga
Axum?
3. Paano ito natutulad at naiiba sa kalakalang TransSahara?

Kung ang kahariang Axum ay naging tanyag sa Silangang Africa, nakilala

naman sa Kanlurang Africa ang tatlong imperyo na siyang naging makapangyarihan
dulot rin ng pakikipagkalakalan sa mga mamamayan sa labas ng Africa. Ito ay ang
mga imperyo ng Ghana, Mali, at Songhai.

195

Ang Imperyong Ghana

Ang Ghana ang unang estadong naitatag sa Kanlurang Africa. Sumibol ang
isang malakas na estado sa rehiyong ito dulot ng lokasyon nito sa timog na dulo ng
kalakalang Trans-Sahara. Nagkaroon sa Ghana ng malaking pamilihan ng ibat
ibang produkto tulad ng ivory, ostrich, feather, ebony, at ginto. Ang mga ito ay
ipinagpalit ng mga katutubo sa asin, tanso, figs, dates, sandatang yari sa bakal,
katad, at iba pang produktong wala sila.
Malayang nakapagtatanim ang mga tao dulot ng matabang lupa sa malawak
na kapatagan ng rehiyon. Ang pagkakaroon ng sapat na pagkain ay isang dahilan
kung bakit lumaki ang populasyon dito. Sagana rin ang tubig upang punan ang
pangangailangan sa mga kabahayan at sa irigasyon.

Ginamit
ang
mga
sandatang gawa sa
bakal
upang
makapagtatag
ng
kapangyarihan sa mga
grupong mahina ang
mga sandata.

Mahalagang salik
sa paglakas ng
Ghana

Naging
maunlad
dahil naging sentro
ng kalakalan sa
Kanlurang Africa

Bumili
ng
mga
kagamitang
pandigma na yari sa
bakal at mga kabayo

Ang mga kabayo ay

nagbibigay ng ligtas at
mabilis na paraan ng
transportasyon
para
sa mga mandirigma
nito

Gabay na Tanong
1. Ano ang naging batayan ng pag-unlad ng Imperyong Ghana?
2. Paano nakatulong ang heograpiya ng Ghana upang umunlad ang
kanilang pamumuhay?

196

ANG IMPERYONG MALI

Ang Mali ang tagapagmana ng Ghana.

Nagsimula

ang Mali sa estado ng Kangaba, isa sa mahalagang outpost

ng

Imperyong

Ghana.

Ang

pag-akyat

ng

Mali

sa

kapangyarihan ay sinimulan ni Sundiata Keita. Noong 1240,

sinalakay

niya

at

winakasan

Imperyong Ghana.

ang

kapangyarihan

ng

Mga Namuno sa
Imperyong Mali

Sa pamamagitan ng patuloy na

pananalakay, ang Imperyong Mali ay lumawak pakanluran

patungong lambak ng Senegal River at Gambia River,

Sundiata Keita

pasilangan patungong Timbuktu, at pahilaga patungong

Sahara Desert.

Hawak nito ang mga ruta ng kalakalan.

Mansa Musa

Noong mamatay si Sundiata noong 1255, ang Imperyong

Mali ang pinakamalaki at pinakamapangyarihan sa buong
Kanlurang Sudan.
Katulad ng Ghana, ang Imperyong Mali ay yumaman
sa pamamagitan ng kalakalan.

Nang mamuno si Mansa

Musa noong 1312, higit pa niyang pinalawak ang teritoryo ng

imperyo.

Sa pagsapit ng 1325, ang malalaking lungsod

pangkalakalan tulad ng Walata, Djenne, Timbuktu, at Gao ay

naging bahagi ng Imperyong Mali.
Maliban sa pagpapalawak ng imperyo, naging bantog
din si Mansa Musa sa pagpapahalagang ibinigay niya sa
karunungan.

Nagpatayo siya ng mga mosque o pook-

dasalan ng mga Muslim sa mga lungsod ng imperyo.

Hinikayat niya ang mga iskolar na pumunta sa Mali.

Gabay na
Tanong
1. Paano nakamit
ng Imperyong
Mali ang
kapangyarihan
mula sa
Imperyong
Ghana?
2. Bakit naging
tanyag si Mansa
Musa?

Sa

panahon ng kaniyang paghahari, ang Gao, Timbuktu, at

Djenne

ay

naging

sentro

ng

karunungan

at

pananampalataya.

197

Ang Imperyong Songhai

Simula

pa

noong

ikawalong

siglo,

ang

Songhai

ay

nakikipagkalakalan na sa mga Berber na taon-taon ay dumarating sa mga

ruta ng kalakalan sa Niger River. Maliban sa kalakalan, dala rin ng mga
Berber ang pananampalatayang Islam. Sa pagsapit ng 1010, tinanggap
ni Dia Kossoi, hari ng mga Songhai, ang Islam. Bagamat hinikayat niya
ang mga Songhai na tanggapin ang Islam, hindi niya pinilit ang mga ito.
Sa pamamagitan ng Gao at ng Timbuktu, nakipagkalakalan ang
Songhai sa Algeria. Dahil dito, nakapagtatag ng ugnayan ang Songhai sa
iba pang bahagi ng Imperyong Islam.
Noong 1325, ang Songhai ay sinalakay at binihag ng Imperyong
Mali. Subalit hindi ito nagtagal sa pagiging bihag ng Mali. Noong 1335,
lumitaw ang bagong dinastiya, ang Sunni, na matagumpay na binawi ang
kalayaan ng Songhai mula sa Mali. Mula 1461 hanggang 1492, sa ilalim
ni Haring Sunni Ali, ang Songhai ay naging isang malaking imperyo. Sa
panahon ng kaniyang paghahari, pinawalak niya ang Imperyong Songhai
mula sa mga hangganan ng kasalukuyang Nigeria hanggang sa Djenne.
Hindi niya tinanggap ang Islam sapagkat naniniwala siyang sapat na ang
kaniyang kapangyarihan at ang suporta sa kaniya ng mga katutubong
mangingisda at magsasaka. Gayunpaman, iginalang at pinahalagahan
pa rin niya ang mga mangangalakal at iskolar na Muslim na nananahan
sa loob ng kaniyang imperyo. Sa katunayan, hinirang niya ang ilan sa
mga Muslim bilang mga kawani sa pamahalaan.

198

Ghana
Ipinag-utos ni haring AlBakri na ibigay sa kaniya
ang mga butil ng ginto at
tanging mga gold dust
ang pinayagang ipagbili
sa kalakalan. Sa ganitong
paraan, napanatili ang
mataas na halaga ng
ginto.

Gabay na Tanong
1. Ano ang naging batayan ng kapangyarihan ng Imperyong
Ghana, Mali, at Songhai?
2. Bakit mahalaga ang asin para sa mga African?

asin

Ghana, Mali at Songhai

Ang mga imperyong ito ay
naging makapangyarihan
dahil sa kalakalan.
Pangunahing produkto
nila ang ginto. Nagsilbi
silang tagapamagitan ng
mga African na mayaman
sa ginto at ng mga African
na mayaman sa asin.

Pag-isipan!
Iugnay angLaw of Supply
and Demand sa
ipinalabas na kautusan ni
haring Al-Bakri.

ginto
asin

Mali
Nagsilbing sentro ng kalakalan ang Timbuktu.
Bukod dito, lumaganap rin ang relihiyong Islam
at tumaas ang antas ng kaalaman dulot ng
impluwensiya ng mga iskolar na Muslim. Ang
Sankore Mosque ay ipinagawa ni Mansa Musa
noong 1325.

Pigura 2.6 Infographic tungkol sa Imperyong Ghana, Mali at Songhai

ginto

Sa panahong ito,ginagamit
ng mga African ang ginto
upang ipambili ng asin.
Ginagamit ng mga African
ang asin upang mapreserba
ang kanilang mga pagkain.
199

Gawain 19.History Makers.Punan ng tamang sagot ang chart batay sa iyong

mga napag-aralan tungkol sa mga pinuno ng mga Kabihasnan sa Africa.
PINUNO
Al-Bakri
SundiataKeita
Mansa Musa
Dia Kossoi
Sunni Ali

IMPERYONG PINAMUNUAN

MAHALAGANG NAGAWA

GAWAIN 20.Triple Venn Diagram. Isa-isahin ang pagkakatulad at

pagkakaiba ng Imperyong Ghana, Mali, at Songhai. Isulat sa Venn Diagram
ang sagot.

Ghana

Mali

Songhai

GAWAIN 21.KKK (Kaugnayan ng Kabihasnan sa Kasalukuyan).

Punan ng tamang sagot ang talahanayan.Isulat ito sa loob ng angkop na
kolum. Dugtungan ang kasunod na pangungusap na nasa loob ng kahon.
IMPERYO

GHANA
MALI
SONGHAI

KONTRIBUSYON

KAHALAGAHAN

Maituturing na Kabihasnang Klasikal ang naitatag ng mga

Imperyong Ghana, Mali, at Songhai dahil __________________
____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________.

200

Bunga ng pagkakatatag ng mga sinaunang kabihasnan at imperyo, nabuo

ang pagkakilanlan ng kasalukuyang kontinente ng America at Africa. Samantala,
sa mga Pulo ng Pacific, nagsimula na ring makilala ang mga Austronesean.
Tunghayan sa susunod na bahagi ng aralin ang kanilang nabuong kabihasnan.

Gawain 22: Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol sa

mga kabihasnan sa Pulo ng Pacific
MIGRASYONG AUSTRONESIAN
Magkaugnay ang sinaunang kasaysayan at kultura ng mga pulo ng Pacific at
Timog-Silangang Asya.

Ito ay dahil ang nandayuhan at nanahan sa dalawang

rehiyong ito ay mga Austonesian. Ang Austronesian ay tumutukoy sa mga taong

nagsasalita ng mga wikang nabibilang sa Austronesian o Malayo-Polynesian. Ito ang
pinakamalaking pamilya ng wika sa daigdig.

Mapa 2.8. Migrasyon ng

mga Austronesian.

Gabay na Tanong
1. Magbigay ng ilang sa
kasalukuyan na
pinanirahan ng mga
Austronesian.
2.Bakit nandayuhan
ang mga Austronesian
sa mga pulo sa Pacific.
http://en.wikipedia.org/wiki/Austronesian_peoples
Ayon sa teorya ng iskolar na si Peter Bellwood, nagmula sa timog China ang mga
Austronesian. Sa hangaring makahanap ng mga bagong teritoryo na masasaka, umalis sila
ng China at nandayuhan simula noong 4000 B.C.E. Tumungo sila sa mga lugar na kilala
ngayon bilang Taiwan, Pilipinas, Malaysia, Brunei, at Indonesia. Noong 2000 B.C.E., may
mga Austronesian na tumungo pakanluran hanggang makarating sa Madagascar sa Africa.
Samantala, may mga tumungo pasilangan at tinawid ang Pacific Ocean at nanahan sa mga
pulo ng Pacific.

201

.
Unang narating ng mga Austronesian ang New Guinea, Australia, at
Tasmania. Noong 1,000 B.C.E., nanahan ang mga Austronesian sa Vanuatu, Fiji, at
Tahiti.
Narating din nila ang Tonga, Samoa, at Marquesas. Tinatayang nasa mga
pulo ng Hawaii sila noong 100 B.C.E. Pinakamalayo nilang naabot ang Easter
Island, isang pulo sa Pacific na bahagi na ng South America.
Sa pag-aaral ng kabihasnan ng mga pulo sa Pacific, mahalagang tunghayan
ang lipunan ng mga tao rito bago dumating ang mga Kanluranin. Ang lipunan at
kulturang ito ay Austronesian.

Ang mga Pulo sa Pacific

Ang mga pulo sa Pacific o Pacific Islandsay nahahati sa tatlong malalaking
pangkat ang Polynesia, Micronesia, at Melanesia. Ang mga katawagang ito ay
iginawad ng mga Kanluranin matapos nilang makita ang kaayusan ng mga pulo at ang
anyo ng mga katutubo nito.

POLYNESIA
maraming isla
poly marami
nesia - isla

MICRONESIA
maliliit na mga
isla
micro maliit
nesia - isla

MELANESIA
maiitim ang mga
tao dito
mela maitim
nesia - isla

Mapa 2.9
Ang mga isla na
bumubuo sa
Pacifi.

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Pacific_Culture_Areas.jpg

202

Polynesia
Ang Polynesia ay matatagpuan sa gitna at timog na bahagi ng Pacific
Ocean na nasa silangan ng Melanasia at Micronesia. Ang Polynesia ay higit na
malaki kaysa pinagsamang lupain ng Melanasia at Micronesia.
Ang Polynesia ay binubuo ng New Zealand, Easter Island, Hawaii,
Tuvalu, Wallis at Futuna, Tonga, Tokelau, Samoa, American Samoa, Niue,
Cook Islands, French Polynesia, Austral Islands, Society Islands, Tuamotu,
Marquesas, at Pitcairn.
Batay sa dami ng pinagkukunan ng pagkain ang laki ng pamayanan sa
Polynesia. Umabot hanggang 30 pamilya ang bawat pamayanan dito. Ang
sentro ng pamayanan ay ang tohua na kadalasang nasa gilid ng mga bundok.
Ito ay tanghalan ng mga ritwal at pagpupulong.

Nakapaligid satohua ang

tirahan ng mga pari at mga banal na estruktura.

Ang pangunahing kabuhayan ng mga Polynesian ay pagsasaka at
pangingisda.Ang karaniwang tanim nila ay taro o gabi, yam o ube, breadfruit,
saging, tubo, at niyog.Sa pangingisda naman nakakakuha ng tuna, hipon,
octopus, at iba pa. Nanghuhuli rin sila ng pating.
Sa larangan ng pananampalataya, naniniwala sila sa banal na
kapangyarihan o mana. Ang katagang mana ay nangangahulugang bisa o
lakas.Sa mga sinaunang Polynesian, ang mana ay maaaring nasa gusali,
bato, bangka, at iba pang bagay.

Gabay na Tanong
1. Ano ang pangunahing ikinabubuhay ng mga mamamayan sa Polynesia?
2. Ano ang ibig sabihin ng mana?

203

May mga batas na sinusunod upang hindi mawala o

mabawasan ang mana. Halimbawa, bawal pumasok sa isang
banal na lugar ang pangkaraniwang tao. Ang sinaunang
kababaihan sa Marquesas ay hindi maaaring sumakay sa
bangka sapagkat malalapastangan niya ang bangka na may
angking mana. Gayundin, ang mga lalaking naghahanda sa
pakikipaglaban o para sa isang mapanganib na gawain ay

Gabay na
Tanong
Ano-ano ang mga
paraan upang
mapangalagaan
ang mana?

dapat nakabukod. Bawal silang makihalubilo sa babae at pili

lang ang dapat nilang kainin upang hindi mawala ang
kanilangmana.

Ang

tawag

sa

mga

pagbabawal

prohibisyong ito ay tapu. Kamatayan ang pinakamabigat na

parusang igagawad sa matinding paglabag sa tapu.

Micronesia
Ang maliliit na pulo at atoll ng Micronesia ay matatagpuan sa hilaga ng
Melanesia at sa silangan ng Asya.

Ang Micronesia ay binubuo ng Caroline

Islands, Marianas Islands, Marshall Islands, Gilbert Islands (ngayon ay Kiribati), at

Nauru.
Ang mga sinaunang pamayanan dito ay matatagpuan malapit sa mga lawa
o dagat-dagatan. Ito ay upang madali para sa mga tao ang lumabas at maglayag
sa karagatan.

Itinatag nila ang kanilang mga pamayanan sa bahaging hindi

gaanong tinatamaan ng bagyo o malalakas na ihip ng hangin.

Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan ng mga Micronesian.Nagtatanim
sila ng taro, breadfruit, niyog, at pandan. Sagana ang mga ito sa asukal at starch
na maaaring gawing harina.
Micronesian.

Pangingisda ang isa pang ikinabubuhay ng mga

May kaalaman din sa paggawa ng simpleng palayok ang mga

lipunan ng Marianas, Palau, at Yap.

204

Malimit din ang kalakalan ng magkakaratig-pulo. Sa Palau at Yap, bato at

shell ang ginagamit bilang paraan ng palitan. Gumagamit din ang Palau ng batong
ginawang pera (stone money). Sa iba pang mga pulo, nagpapalitan ng kalakal ang
matataas (high-lying islands) at mabababang pulo (low-lying coral atolls).
Ipinagpapalit ng mga high-lying island ang turmericna ginagamit bilang gamot at
pampaganda. Samantala, ang mga low-lying coral atoll ay nakipagpalitan ng mga
shellbead, banig na yari sa dahon ng pandan, at magaspang na tela na galing sa
saging at gumamela. Bilang tela, ginagawa itong palda ng kababaihan at bahag
ng kalalakihan.
Animismo rin ang sinaunang relihiyon ng mga Micronesian.

Ang mga

rituwal para sa mga makapangyarihang diyos ay kinapapalooban ng pag-aalay ng

unang ani.

Melanesia
Ang Melanesia ay matatagpuan sa hilaga at silangang baybay-dagat ng
Australia.

Ito ay kasalukyang binubuo ng New Guinea, Bismarck Archipelago,

Papua New Guinea, Solomon Islands, Vanuatu (dating New Hebrides), New
Caledonia, at Fiji Islands.
Ang mga sinaunang pamayanan dito ay maaaring nasa baybaying-dagat o
sa dakong loob pa.

Pinamumunuan ito ng mga mandirigma.

Tagumpay sa

digmaan ang pangkaraniwang batayan ng pagpili sa pinuno. Sa maraming grupong

Papuan, ang kultura ay hinubog ng mga alituntunin ng mga mandirigma tulad ng
katapangan, karahasan, paghihiganti, at karangalan.

205

Taro at yam ang pangunahing sinasaka sa Melanesia. Nagtatanim din dito

ng pandan at sago palm na pinagkukunan ng sago. Pangingisda, pag-aalaga ng
baboy, at pangangaso ng mga marsupial at ibon ang iba pang kabuhayan dito. May
kalakalan din sa pagitan ng mga pulo. Karaniwang produktong kinakalakal ng mga
Melanesian ay mga palayok, kahoy, yam, baboy, asin, apog, gayundin ang mga
gawa nilang bangka.
Naniniwala rin sa animism ang mga sinaunang Melanesian. Ipinababatid ng
diyos ng kalikasan ang mga kaganapan tulad ng tagumpay sa labanan, sakuna,
kamatayan, o pag-unlad ng kabuhayan.

Laganap din sa Solomon Islands at

Vanuatu ang paniniwala sa mana.

May sariling katangian at kakanyahan ang mga isla sa

Pacific.
Nakabatay
ang
kanilang
pamumuhay
sa
pakikipagkalakalan sa ibat ibang isla at kontinente.
Bagamat hindi ito kasing-unlad, kasing-tanyag at kasingyaman ng mga kabihasnan at imperyo sa America at Africa,
nakaimpluwensiya rin ito sa mga mamamayang naninirahan sa
mga isla sa Pacific at sa mga karatig bansa nito sa Timogsilangang Asya sa kasalukuyan.

Gawain 23.Pagsagot saChart.Punan ng impormasyon ang talahanayan.

Isla
Polynesia
Micronesia
Melanesia

Kahulugan ng
Pangalan

Kabuhayan

Relihiyon

Gawain 24.Anong Konek?Makibahagi sa iyong pangkat. Magsaliksik tungkol

sa kultura ng mga taga-Pacific Islands at ihambing ito sa kulturang Pilipino.
Iulat ang inyong nasaliksik sa klase.
206

Gawain 25. Ang AkingPaglalakbay.Sa pagkakataong ito, isulat mo ang

iyong sagot sa bahagi ng Kalagitnaan.
Katapusan

Kalagitnaan
Simula

Paano
nakaimpluwensiya
ang
mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan
sa
mga nabanggit na
kontinente tungo
sa pagbuo ng
sariling
pagkakakilanlan?

BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 2.
Ngayong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa mga salik na
nagbigay-daan sa pag-usbong ng mga kabihasnang klasikal sa mga
Pulo sa Pacific, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng
modyul na ito.

207

PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Tinalakay sa nakaraang aralin ang tungkol sa Panahong Klasikal sa
Europe, America, at mga Pulo sa Pacific. Nagkaroon ka rin ng malawak na
kaalaman tungkol sa ibat ibang kontribusyon ng mga nabanggit na kabihasnan
sa daigdig.
Ngayon naman ay kritikal mong masusuri ang impluwensiya ng mga
nabanggit na kabihasnan sa daigdig.
.

Gawain 26.AdBakit?Makibahagi sa iyong pangkat.

Pumili ng isang
kontribusyon ng Kabihasnang Klasikal na nakatalaga sa iyong pangkat.
Gumawa ng dalawang pahinang pamphlet na nagsusulong ng adbokasiya
upang mapangalagaan ang mga kontribusyon nito sa kasalukuyan. Sundin
ang formatsa ibaba.
Front Page
Larawan ng Kontribusyon

First Page

Second Page

Ipaliwanag ang kahalagahan

ng kontribusyon sa
kasalukuyang panahon sa:
Daigdig
Pilipinas

Sumulat ng maikling pahayag

na naglalaman ng inyong
adbokasiya upang
mapangalagaan ang
kontribusyon na inyong napili

208

Gawain27.Ang Aking Paglalakbay. Sa pagkakataong ito, isulat mo ang iyong

sagot sa bahagi ng Katapusan.
Katapusan

Kalagitnaan
Simula

Paano
nakaimpluwensiya
ang
mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan
sa
mga nabanggit na
kontinente tungo
sa pagbuo ng
sariling
pagkakakilanlan?

BINABATI KITA!
Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at
Unawain para sa Aralin 2.
Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa
mga kontribusyon at impluwensiya ng mga Kabihasnang
Klasikal sa America at Africa at sa kultura ng mga
mamamayan sa Pacific Islands. Handa ka na para sa
susunod na aralin.

209

ARALIN 3: Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon

-Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa
Pag-usbong ng Europe sa Panahong
Medieval
Isinulat ni Jeanette Winterson ang mga katagang: In the space
between chaos and shape there was another chance. Nangangahulugan ito
na ang bawat kaguluhan at pagbagsak ay may kaagapay na panibagong
pagkakataon. Marahil pagkakataon para bumangon, pagkakataon para
muling umunlad.Sa pagitan ng pagbagsak at pagbangon ay isang
mahalagang pangyayaring maaaring ituring na transisyon. Ikaw, sa buhay
mo, ano ang maituturing mong mahalagang transisyon?
Pagtutuunan sa Modyul na ito ang mga pangyayari sa Transisyunal
na Panahon.Sa pagitan ng sinauna at makabagong panahon, ano nga ba ang
naganap sa kasaysayan ng mundo partikular na sa Europe? Ano ang
epekto ng mga pangyayaring ito sa paggpapalaganap ng pandaigdigang
kamalayan? Paano nakaapekto ang mga pangyayari sa Transisyunal na
Panahon sa paghubog at pagbuo ng pagkakakilanlan ng bansa at
rehiyon sa daigdig?Halinat iyo itong tuklasin.
ALAMIN
Matapos talakayin ang mga kabihasnang klasikal na nabuo sa daigdig,
bibigyan naman ng tuon sa bahaging ito ng Modyul ang kalagayan ng mundo
sa Panahon ng Transisyon. Pagtutuunan sa araling ito ang mga kaganapan sa
kasaysayan na nakasentro sa Europe- mga pangyayari na nagbigay-daan sa
pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Ano nga ba ang epekto ng
mga pangyayaring ito sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kaalaman?
Subalit, bago mo tuluyang alamin ito, gawin mo muna ang sumusunod upang
malaman ang lawak ng iyong kaalaman tungkol sa paksa. Handa ka na ba?

210

Gawain 1.Photo-Suri
Panuto: Suriin ang larawan sa ibaba. Sagutin ang mga tanong matapos
masuri ang larawan.

Pamprosesong Tanong
Sagutin ang sumusunod na tanong.
1. Ano ang ipinahihiwatig ng larawan?
2. Sa iyong palagay, anong panahon sa kasaysayan makikita ang mga
tagpong nasa larawan?
3. Sa kasalukuyan, mayroon pa kayang mga tagpong tulad ng iyong nakikita
sa larawan? Patunayan.
Gawain 2.A-R Guide (Anticipation-Reaction Guide)
Panuto: Marahil ay nasasabik ka nang pag-aralan ang susunod na aralin.
Upang mataya ang dati mong kaalaman sa paksa, isagawa ang susunod na
gawain.
Alamin kung gaano na ang iyong kaalaman sa paksang
taalakayin. Isulat sa unang kolum ang SA kung ikaw ay sang-ayon
sa pahayag at HSA namn kung hindi.

211

Bago ang
Talakayan

PAHAYAG
1. Sa pagbagsak ng Imperyong Romano
at pananalasa ng ibat ibang pangkat ng
mga barbaro ay natapos ang Sinaunang
Panahon at pumasok ang pagsisimula ng
Panahong Medieval.
2. Si Charlemagne o Charles the Great
ang itinuturing na isa sa pinakamahusay
na hari ng Panahong Medieval.
Pinamunuan niya ang Holy Roman
Empire na sinasabing muling bumuhay
sa Imperyong Roman.
3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng
pagbagsak ng imperyong Roman at
pananalakay ng mga tribung barbaro,
naging kanlungan ng mga tao ang
simbahan. Naging mahalaga ang papel
ng Kapapahan o ang tungkulin,
panahon
ng
panunungkulan
at
kapangyrihang panrelihiyon ng Papa
bilang pinuno ng simbahang Katoliko.
4. Pangunahing layunin ng paglulunsad
ng mga Krusada ang pagpapalaganap ng
relihiyong Kristiyanismo sa iba pang
panig ng daigdig.
5. Ang Piyudalismo ay isang matibay na
sistemang naitatag noong Panahong
Medieval. Itinuturing itong sistemang
politikal, sosyo-ekonomiko at militar na
sagot
sa
pangangailangan
sa
tagapanguna sa panahon ng kaguluhan.
6. Ang pang-ekonomiyang aspeto ng
Piyudalismo
ay
tinatawag
na
Manoryalismo. Ito ay ang sistemang
gumagabay sa pamumuno ng mga hari
sa kanilang nasasakupan.
7. Bunsod ng pagtaas ng populasyon at
pag-unlad ng kalakalan ay ang pag-unlad
ng mga bayan. Ang paglago ng bayan ay
nakatulong sa paglago ng kalakalan at
ang paglago ng kalakalan ay nakatulong
din sa paglago ng mga bayan.

Matapos ang
Talakayan

212

8. Maaaring umangat ang isang tao sa

lipunan dahil hindi nakabatay sa
kapanganakan ang antas sa buhay kundi
sa kayamanan ng isang tao.
9. Naging maunlad ang mga manor dahil
sa pakikipagkalakalan sa ibang bayan.
10. Ang mga pangyayaring nagbigaydaan sa pag-usbong ng Europe ay
nakatulong
sa
pagkakabuo
ng
pandaigdigang
kamalayan
sa
kasalukuyang panahon.

BINABATI KITA!
Sa puntong ito ay natapos mo na ang bahagi ng Alamin.
Natititiyak kong nais mong malaman kung tama ang iyong mga
sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng Modyul.
Sa iyong pagtupad sa ibat ibang gawain, suriin kung tumutugma
ba ang iyong mga dating kaalaman sa mga bagong kaaalaman na iyong
matututuhan sa Modyul na ito.

PAUNLARIN

Sa bahaging ito ay inaasahan na matututuhan mo ang mga pangyayaring

nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Sagutin
ang mga gawain upang lalo pang mapagyaman ang iyong kaalaman tungkol
sa paksa. Handa ka na ba?

213

GAWAIN 3. Daloy Ng Kasaysayan

Tinalakay sa Aralin 1 ng Modyul 2 ang pagkakatatag ng mga Klasikal na Kabihasnan
sa Europe. Sa pagdaan ng panahon, ang dating matayog at makapangyarihang imperyong
Romano ay unti-unting humina at tuluyang bumagsak. Makikita sa diagram ang mga salik ng
pagbagsak ng Imperyong Romano.
Panuto: Suriin ang diagram at sagutin ang kasunod na mga tanong.

Paglubha
ng Krisis
Pangkabuhayan

Paghina
ng
Hukbong
Romano

Pagkawala
ng
Katuturan
ng
Pagkamama
-mayang
Romano

Pagbaba
ng
Moralidad
ng mga
Romano

PAGBAGSAK NG IMPERYONG ROMANO

Kakulangan
ng mga
Tapat at
may
Kakayahan
g Pinuno

Pagsalakay
ng mga
Barbaro

Diagram Blg. 3.1. Mga Salik sa Pagbagsak ng Imperyong Roman.

Halaw mula sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa
Ikatlong Taon) nina Vivar et.al, pahina 137-139

Pamprosesong Tanong
1. Mula sa mga nabanggit na salik sa diagram, ano sa tingin mo ang
pangunahing dahilan ng pagbagsak ng Imperyong Roman? Bigyang
katuwiran ang iyong sagot.
2. Sa iyong palagay, ano ang magiging epekto ng pagbagsak ng
Imperyong Roman sa kabuuan ng Europe?

214

Suriin ang diagram tungkol sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval

Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pagusbong ng Europe sa Panahong Medieval

Ang Paglakas ng
Simbahang Katoliko
Bilang Isang Institusyon
sa Gitnang Panahon

Ang Holy Roman

Empire

Ang Paglunsad ng
mga Krusada

Ang Buhay sa Europe

Noong Gitnang
Panahon (Piyudalismo,
Manorialismo, Pagusbong ng mga Bayan
at Lungsod)

Diagram Blg. 3.2 Mga Mahahalagang Pangyayari sa Panahong Medieval sa Europe

http://mrgrayhistory.wikispaces.com/file/view/L_Middle_Ages_-_Pope_Apology.jpg/244152229/293x372/L_Middle_Ages_-_Pope_Apology.jpg
http://images2.wikia.nocookie.net/__cb20101006230145/deadliestfiction/images/b/b1/Charlemagne.jpg
http://ts2.mm.bing.net/th?id=H.4513801360115517&pid=15.1

http://crabberworldhistory.wikispaces.com/file/view/high_middle_agesjpg/180280913/high_middle_ages.jpg

Sa mga susunod na aralin, subukang suriin ang mga

dahilan at bunga ng paglakas ng Simbahang Katoliko
bilang institusyon noong Panahong Medieval.

215

Gawain 4.Magbasa at Matuto

Panuto: Bilang panimula sa pagtalakay ng paksa, basahin at unawain ang
teksto tungkol sa mga salik sa paglakas ng kapangyarihan ng Pope sa
Europe.

Mga Salik na Nakatulong sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Kapapahan

Apat ang pangunahing salik na nagbigay-daan sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa

sa Rome. Pangunahin na rito ang pagbagsak ng Imperyong Romano na siyang
nagbunsod sa kapangyarihan ng kapapahan.

Pagbagsak ng Imperyong
Roman.Marami ang dahilan ng

paglakas ng kapangyarihan ng
Simbahang Katoliko at ng kapapahan.
Isa na rito ang pagbagsak ng
imperyong Romano noong 476 C.E.,
na naghari sa kanluran at silangang
Europe sa Gitnang Silangan at sa
hilagang Africa sa loob ng halos 600
taon.
Tinukoy ni Silvian, isang pari,
na kalooban ng mga Roman ang
bunga ng kanilang mga kasamaan.
Ang mga kayamanang umagos
papasok sa Rome ang naging sanhi
ng palasak na kabulukan sa
pamahalaan ng imperyo. Sa walang
tigil na pagsasamantala sa tungkulin
ng mga umuugit ng pamahalaan,
nahati ang lipunan sa dalawang
panig- ang pinakamaliit na bahagi ng
lipunan na binubuo ng mayayaman at
malalakas na pinuno sa pamahalaan
at mga nakararaming maliliit na
mamamayan.
Lubhang nakapagpahina ang
kabulukan sa pamahalaan at ang
kahabag-habag na kalagayan ng
pamumuhay ng mga pangkaraniwang
tao sa katayuan ng Imperyong Rome.
Noong 476 C.E., tuluyan itong
bumagsak sa kamay ng mga barbaro
na dati ng nakatira sa loob ng imperyo
mula pa noong ikatlong siglo ng
Kristiyanismo.

Sa
kabutihang-palad,
ang
simbahang Kristiyano, na tanging
institusyong hindi pinakialaman ng
mga barbaro, ang nangalaga sa mga
pangangailangan ng mga tao. Sa
kawalan ng pag-asang maibalik ang
dating lakas-militar at kasaganaang
materyal ng imperyo, bumaling ang
mamamayan sa simbahang Katoliko
sa
pamumuno
at
kaligtasan.
Binigyang-diin nila ang kalagayan ng
kaluluwa sa ikalawang buhay ayon sa
pangako ng Simbahan para sa mga
nailigtas sa pamamagitan ni Kristo.
Sa kabilang dako, nahikayat
naman ang mga barbaro sa
kapangyarihan
ng
Simbahan.
Pumayag sila na binyagan sa pagkaKristiyano at naging matapat na mga
kaanib ng pari.
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang AKlat para sa Ikatlong Taon nina
Vivar et. al. pahina 141-144

Ano-ano ang mga dahilan ng pagbagsak ng

Imperyong Romano?
________________________________________
________________________________________
Mula sa binasa, paano nakaimpluwensiya ang
Simbahan sa panahon ng pagbagsak ng
Imperyong Romano?
216
________________________________________
________________________________________

Matatag
Organisasyon

at
ng

Mabisang
Simbahan.

Noong
mga
unang
taon
ng
Kristiyanismo, karaniwang tao lamang
ang mga pinuno ng Simbahan na
nakilala bilang mga presbyter na pinili
ng mga mamamayan. Mula sa mga
ordinaryong taong ito lumitaw ang mga
pari at mga hirarkiya.
Isang
diyosesis
ang
kongregasyon ng mga Kristiyano sa
bawat lungsod na pinamunuan ng
Obispo. Nasa ilalim ng Obispo ang
maraming pari sa ibat ibang parokya
sa lungsod.
Nang lumaganap ang
Kristiyanismo mula sa lungsod patungo
sa mga lalawigan, sumangguni sa mga
Obispo ang mga pari sa kanilang
pamumuno. Sa ilalim ng pamumuno at
pamamahala ng Obispo, hindi lamang
mga
gawaing
espiritwal
ang
pinangalagaan ng mga pari, kundi
pinangasiwaan din nila ang gawaing
pangkabuhayan, pang-edukasyon at
pagkawanggawa ng Simbahan. Bukod
dito, ang Obispo rin ang namamahala
sa pagpapanatili ng kaayusan at
katarungan sa lungsod at sa iba pang
mga nasasakupan.
Tinawag na mga Arsobispo ang
mga Obispo na nakatira sa malalaking
lungsod na naging unang sentro ng
Kristiyanismo. Bukod sa panrelihiyong
pamamahala ng kanilang sariling
lungsod, may kapangyarihan ang isang
Arsobispo sa mga Obispo ng ilang
karatig na maliit na lungsod.
Ang
Obispo ng Rome, na tinawag bilang
Papa, ang kinikilalang katas-taasang
pinuno ng Simbahang Katoliko sa
kanlurang Europe. Kabilang siya sa
mga Arsobispo, Obispo at mga Pari ng
mga parokya.

Mula noong kalagitnaan ng ika-11

siglo, pinipili ang mga Papa ng Kolehiyo
ng mga Kardinal sa pamamagitan ng
palakpakan lamang, depende kung sino
ang gusto ng matatandang kardinal. Sa
Konseho ng Lateran noong 1719,
pinagpasyahan
ng
mayorya
ang
paghalal ng Papa.

Ilarawan ang tungkulin ng sumusunod:

Pari- _____________________________
_________________________________
_________________________________
Obispo- __________________________
_________________________________
_________________________________
Arsobispo- ________________________
_________________________________
_________________________________

Ang
kapapahan
(Papa)
ay
tumutukoy sa tungkulin, panahon, ng
panunungkulan
at
kapangyarihang
panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng
Simbahang
Katoliko,
gayundin
ang
kapangyarihang pampulitika bilang pinuno
ng estado ng Vatican.
Ang
salitang
Pope
ay
ngangangahulugang AMA na nagmula sa
salitang Latin na Papa. Noong unang
panahon itinuturing ng mga kristyano ang
Papa bilang ama ng mga Kristiyano, na
siya pa ring tawag sa kanya sa
kasalukuyang panahon.

217

Uri ng Pamumuno sa Simbahan

Maraming mga naging pinuno ng Simbahan ang nakatulong sa pagpapalakas
ng pundasyon ng Simbahang Katoliko Romano at Kapapahan. Ilan lamang sa
mahahalagang tao ng Simbahan at ang kanilang mga nagawa ang makikita sa
talahanayan.

Paraan ng Pamumuno

Pinuno/ Papa
Constantine the
Great

Papa Leo the

Great (440-461)

http://upload.wikimedi
a.org/wikipedia/comm
ons/5/5b/Pope_St._L
eo_IV.jpg

Pinagbuklod-buklod niya ang lahat ng mga Kristiyano sa

buong imperyo ng Rome at ang Konseho ng Nicea na
kaniyang tinawag.
Pinalakas ni Constantine ang kapapahan sa pamamagitan
ng Konseho ng Constantinople. Sa kapulungang ito, pinaguri-uri ng mga Obispo ang ibat ibang malalaking lungsod
sa buong imperyo. Gayundin, pinili ang Rome bilang
pangunahing diyosesis at dahil dito, kinilala ang Obispo ng
Rome bilang pinakamataas na pinuno ng Simbahang
Katoliko Romano.

Binigyang-diin niya ang Petrine Doctrine, ang doktrinang

nagsasabing ang Obispo ng Rome, bilang tagapagmana ni
San Pedro, ang tunay na pinuno ng Kristiyanismo. Sa
kaniyang mungkahi, ang emperador sa kanlurang Europe
ang nag-utos na kilalanin ang kapangyarihan ng Obispo ng
Rome bilang pinakamataas na pinuno ng Simbahan.
Makalipas ang ilang daang taon, ibinigay ang pangalang
Papa sa Obispo ng Rome. Mula noong kapanahunan ni
Papa Leo, kinilala ang kapangyarihan ng Papa sa lahat ng
mga Kristiyano sa kanlurang Europe. Tumanggi naman
ang Simbahang Katoliko sa silangang Europe na kilalanin
ang Papa bilang pinakamataas na pinuno ng Kristiyanismo
hanggang sa panahong ito.

218

Papa Gregory I

http://upload.wikimedi
a.org/wikipedia/comm
ons/9/97/Francisco_d
e_Zurbar%C3%A1n_
040.jpg

Papa Gregory VII

http://hist2615.wikispa
ces.com/file/view/Gre
gory_VII1.jpg/251843136/174
x220/Gregory_VII1.jpg

Iniukol niya ang kaniyang buong kakayahan at pagsisikap

sa paglilingkod bilang pinuno ng lungsod at patnubay ng
Simbahan sa buong kanlurang Europe.
Natamo ni Papa Gregory I ang sukdulan ng tagumpay nang
magawa niyang sumampalataya ang ibat ibang mga
barbarong tribo at lumaganap ang Kristiyanismo sa
malalayong lugar sa kanlurang Europe.
Dahil dito,
nagpadala siya ng mga misyonero sa ibat ibang bansa na
hindi pa sumasampalatay sa Simbahang Katoliko. Buong
tagumpay na nagpalaganap ng kapangyarihan ng Papa
ang mga misyonerong ito nang sumampalataya sa
Kristiyanismo ang England, Ireland, Scotland, at Germany.

Sa kaniyang pamumuno naganap ang labanan ng

kapangyarihang sekular at eklesyastikal ukol sa power of
investiture o sa karapatang magkaloob ng tungkulin sa mga
tauhan ng Simbahan noong kapanahunan ni Haring Henry
IV ng Germany. Itiniwalag kaagad niya sa simbahan si
Haring Henry IV na gumanti naman nang ipag-utos niya
ang pagpapatalsik kay Papa Gregory VII. Ngunit nang
maramdaman ni Henry IV na kaanib ni Papa Gregory VII
ang mga Maharlika sa Germany, sumuko siya sa Papa at
humingi ng kapatawaran.
Binawi ng Papa ang
kaparusahang pagtitiwalag sa Simbahan pagkatapos ng
lubhang paghihirap sa pagtawid sa Alps at napahamak
pagkaraan nang malaon at masidhing pag-aaregluhan.

Ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng

mahusay na pinuno sa pagtatag ng isang
organisasyon? Ipaliwanag
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_______________________

Ang
investiture
ay
isang
seremonya kung saan ang isang
pinunong sekular katulad ng hari ay
pinagkakalooban ng mga simbolo sa
pamumuno katulad ng singsing sa
Obispong kaniyang hinihirang bilang
maging pinuno ng simbahan.
Sa pamumuno ni Papa Gregory
sa Simbahan, tinanggal niya ang
karapatan ng mga pinunong sekular na
magkaloob ng kapangyarihan sa pinuno
ng simbahan.

219

Pamumuno ng mga Monghe

Binubuo ang mga monghe ng isang
pangkat ng mga pari na tumalikod sa
makamundong pamumuhay at nanirahan
sa mga monasteryo upang mamuhay sa
panalangin at sariling disiplina. Sila ang
mga regular na kasapi ng mga pari at
itinuturing na higit na matapat kaysa mga
paring sekular.
Tuwirang nasa ilalim
lamang ng kontrol at pangangasiwa ng
Abbot at Papa ang mga monghe.
Namumuhay ang mga monghe sa
ilalim ng mahigpit na mga alituntunin ng
monasteryo.
Dahil dito, malaki ang
kanilangimpluwensya sa pamumuhay ng
tao noong Panahong Medieval. Dahil sa
kanilang paniniwalang Ang pagtatrabaho
at pagdarasal, nagsikap sila sa paglinang
at pagtanim sa mga lupain na nakapaligid
sa kanilang mga monasteryo. Dahil dito,
hindi lamang kapaki-pakinabang ang
kanilang pagsisikap sa mga monasteryo,
kundi higit pang nakaimpluwensya ito sa
pag-unlad ng agrikultura sa buong Europe
noong Panahong Medieval.
Mga Gawain ng mga Monghe.
Nagtiyaga ang mga monghe sa pag-iingat
ng mga karunungang klasikal ng mga
sinaunang Griyego at Romano. Dahil sa
hindi pa natutuklasan ang palimbagan at
ang paggawa ng papel, ang lahat ng mga
libro na kanilang iniingatan sa mga aklatan
sa monasteryo ang kanilang matiyagang
isinusulat muli sa mga sadyang yaring
balat ng hayop.
Dahil sa ginawang
pagsisikap ng mga monghe, ang mga
kaalaman
tungkol
sa
sinauna
at
panggitnang panahon ay napangalagaan
sa kasalukuyan.

Ang makatarungang pamumuno ng

mga monghe sa kanlurang Europe ay
nakatulong din sa lawak ng katanyagan at
kapangyarihan ng Simbahan sa ilalim ng
pamumuno ng Papa. Nagpakain ang mga
monasteryo sa mahihirap, nangalaga sa
mga maysakit at kumupkop sa mga taong
nais makaligtas sa kanilang mga kaaway.
Bumalangkas ang Simbahan ng isang
sistema ng mga batas at nagtatag ng mga
sariling hukuman sa paglilitis ng mga
pagkakasala na kinasasangkutan ng mga
pari at mga pangkaraniwang tao. Dahil
walang sinumanang nagsasagawa ng
ganitong
paglilingkod
pagkatapos
bumagsak ang imperyo ng Rome,
nahikayat ang mga tao sa Simbahan para
sa kaayusan, pamumuno at tulong.
Pinakamahalaga
sa
mga
ginampanang tungkulin ng mga monghe
ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa
utos ng Papa sa ibatibang dako ng
kanlurang Europe.
Napag-alaman na
natin kung paano napasampalataya sa
Kristiyanismo ang mga Visigoth sa Spain;
ang mga Anglo-Saxon sa England, Ireland
at Scotland; at ang mga German sa ilalim
ng direksiyon ni Papa Gregory I.
Gayundin, naging martir si St. Francis
Xavier, ang tinaguriang Apostol ng Asia
para sa simulain ng pagpapalaganap ng
Kristiyanismo, sa utos ng Papa sa Rome.

Paano nakatulong ang mga monghe sa

paglakas ng simbahan at
pagpapalaganap ng Kristiyanismo?
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat para sa Ikatlong

Taon nina Vivar et. al, pahina 141-144

220

Gawain 5.Diagram ng Aking Natutuhan

Panuto: Batay sa binasang teksto, isa-isahin ang mga salik na nakatulong
sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa sa Europe. Ipaliwanag ang sagot.

Salik sa
Paglakas ng
Kapangyarihan
ng Papa

Pamprosesong Tanong
1. Batay sa teksto, ano ang pangunahing papel na ginampanam ng
simbahan noong Gitnang Panahon? Patunayan.
2. Bakit madaling nahikayat ng simbahan ang mga grupong barbaro na
yakapin ang Katolisismo?
3. Paano nagkakatulad ang papel na ginampanan ng simbahan sa
kasalukuyan sa gampanin nito noong Panahong Medieval?
Ipaliwanag.

221

Gawain 6.3-2-1 Chart

Panuto:Punan ang chart ng hinihinging impormasyon ayon sa
natutuhan mo sa binasang teksto.
Konspeto o Kaalaman na Aking Natutuhan
1. __________________________________________
__________________________________________

2. _________________________________________
_________________________________________
3. _________________________________________
_________________________________________
Konsepto o Kaalaman na hindi ko gaanong naunawaan
1. __________________________________________
_________________________________________

2. _________________________________________
_________________________________________
Tanong na nais ko pang mabigyan ng linaw
1. _________________________________________
_________________________________________

222

Gawain 7: Sa Madaling Salita

Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa loob ng kahon.
Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pagusbong ng Europe sa Panahong Medieval

Paano nakatulong ang

paglakas ng simbahang
Katoliko sa pag-usbong ng
Europe sa Panahong
Medieval?

Bukod sa paglakas ng impluwensiya ng simbahang

Katoliko, isa sa mahalagang kaganapan sa Europe sa
Panahong Medieval ay ang pagkakatatag ng Holy Roman
Empire. Sino nga ba si Charlemagne? Bakit tinawag na
Holy Roman Empire ang imperyo? Ano ang kontribusyon ng
imperyong ito sa pagpapalaganap ng pandaigdigang
kamalayan?

223

Gawain 8.Magbasa at Matuto

Panuto: Basahin at suriing mabuti ang teksto tungkol sa mga kaganapang
nagbigay- daan sa pagkakabuo ng Holy Roman Empire.

Ang Holy Roman Empire

Isa sa mga mayor ng palasyo si Charles Martel, ang
nagsikap na pag-isahin ang France.
Tinalo niya ang mga
mananalakay na Muslim. Mula noon, hindi na nagtangkang sakupin
ang Kanlurang Europe.
Si Pepin the Short ang unang hinirang na hari ng France.
Noong 768, humalili kay Pepin ang anak na si Charlemagne o
Charles the Great, isa sa pinakamahusay na hari sa Medieval
Period. Sa gulang na 40, kinuha niya si Alcuin, pinakamahusay na
iskolar ng panahon upang magpaturo ng ibat ibang wika.
Inanyayahan din niya ang ibat ibang iskolar sa Europe upang
turuan at sanayin ang mga pari at opisyal ng pamahalaan. Sinakop
niya ang Lombard, Muslim, Bavarian at Saxon at ginawang mga
Kristiyano.
Noong kapaskuhan ng taong 800, kinoronahan siyang
emperador ng Banal na Imperyong Romano (Holy Roman Empire).
Marami ang nagsabi na ang imperyo ang bumuhay na muli sa
imperyong Romano. Sa panahon ng imperyo, ang mga iskolar ang
naging tagapangalaga ng kulturang Graeco-Romano.
Ang
pagsasama-sama ng elementong Kristiyano, German, at Roman
ang namayani sa kabihasnang Medieval.
Nang namatay si Charlemagne noong 814, humalili si Louis
the Religious. Hindi nagtagumpay ang pagsisikap nitong mapanatili
ang imperyo dahil sa paglaban ng mga maharlika. Nang mamatay
siya, hinati ng kaniyang tatlong anak ang imperyo sa pamamagitan
ng Kasunduan ng Verdun noong 841. Napunta kay Charles the
Bald ang France; kay Louis the German ang Germany; atang Italy
kay Lothair.Sa pagkakawatak-watak ng imperyo, nawalan ng
kapangyarihan ang mga haring Carolingian sa mga maharlika at
nagsimula na naman ang paglusob ng mga Viking, Magyar at
Muslim. Namayani sa Europe ang mga maharlika at humina ang
mga hari. Nagsimula ang isang sistematikong sosyo-ekonomiko,
politiko at militari- ang piyudalismo.

Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon)nina

Vivar et. al. pahina 140-141

Para sa karagdagang kaalaman basahin ang

Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa
Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo
et. al. pahina 173-175

481- Pinag-isani
Clovis ang ibat
ibang tribung Franks
at sinalakay ang
mga Romano
496- Naging
Kristiyano si Clovis
at ang kaniyang
buong sandatahan
511- Namatay si
Clovis at hinati ang
kaniyang kaharian
sa kanyang mga
anak
687- Pinamunuan ni
Pepin II ang tribung
Franks
717- Humalili kay
Pepin II ang
kaniyang anak na si
Charles Martel
751- Ang anak ni
Charles Martel na si
Pepin the Short ay
hinirang bilang Hari
ng mga Franks sa
halip na Mayor ng
Palasyo

Si Pope Leo
III ang humirang kay
Charlemagne bilang
Emperor of the Holy
Roman
Empire.
Ayon sa ilang aklat,
nangangahulugan ito
na ang ideya ng mga
Romano ng isang
sentralisadong
pamahalaan ay hindi
naglaho.

224

Gawain 9: Paggawa ng Timeline

Panuto: Batay sa binasang teksto, punan ang timeline ng mahahalagang
pangyayaring nagbigay-daan sa pagkakabuo ng Holy Roman Empire.
Pinag-isa ni
Clovis ang
mga tribong
Franks at
sinalakay
ang mga
Romano.

481

500

600

700

800

Pamprosesong Tanong
1. Sa iyong palagay, sinong personalidad ang pinakamahalaga sa
pagtatatag ng Holy Roman Empire?
2. Bakit kaya Holy Roman Empire ang ibinansag sa imperyo ni
Charlemagne?
3. Ano ang kahalagahan ng Simbahang Katoliko sa Holy Roman
Empire?
4. Sa kasalukyan, masasabi pa bang may matibay na ugnayan ang
pamahalaan at simbahan? Patunayan.

225

Gawain 10.Sa Madaling Salita

Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa ikalawang
kahon.
Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pag-usbong ng
Europe sa Panahong Medieval

Paano nakatulong ang paglakas

ng simbahang Katoliko sa pagusbong ng Europe sa Panahong
Medieval?

Paano nakatulong ang

pagkakatatag ng Holy Roman
Empiresa pag-usbong ng Europe
sa Panahong Medieval?

Sa Panahong Medieval, unti-unting namayagpag ang

Simbahang Katoliko. Nagsimulang maging Kristiyano ang
mga tao sa Europa, subalit nang bumagsak ang Holy Roman
Empire, nawalan ng malakas na pinuno ang imperyo. Sa
kabilang dako ay nagpapalawak din ng imperyo ang mga
Muslim. Nakuha ng mga Muslim ang Jerusalem.Bunsod nito,
nanawagan ang Papa ng paglulunsad ng mga Krusada.
Alamin sa susunod na aralin ang mga sanhi at bunga ng
paglulunsad ng mga Krusada.

226

Gawain 11.Magbasa at Matuto.

Panuto:Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paglulunsad ng Krusada sa
Europe.
ANG KRUSADA
Ang
Krusada
ay
isang
ekspedisyong militar na inilunsad ng
Kristiyanong
Europeo
dahil
sa
panawagan ni Pope Urban II noong 1095.
Ito ay isang banal na labanan ng mga
relihiyosong Europeo laban sa mga
Turkong Muslim na sumakop sa banal na
pook sa Jerusalem. Mula Jerusalem
balak salakayin ng mga Turkong Muslim
ang Imperyong Byzantine kaya humingi
ng tulong ang Emperador ng Byzantine
sa Papa sa Rome lalo pa at sa
pagsalakay na ito ay mapalaganap ang
relihiyong Islam. Sa panawagan ni Papa
Urban, hinimok niya ang mga kabalyero
(knights) na maging krusador at
pinangakuan niya ang mga ito na
papatawarin sila sa kanilang mga
kasalanan; kalayaan sa mga pagkautang;
at kalayaang pumili ng fief mula sa lupa
na kanilang masakop.
Unang Krusada
Ang unang Krusada ay binuo ng
mga 3000 kabalyero at 12000 na
mandirigma sa pamumuno ng Prinsipe at
mga Pranses na nabibilang sa nobility.
Matagumpay na nabawi ng grupong ito
ang Jerusalem noong 1099 at nagtatag
sila ng Estadong Krusador malapit sa
Mediterranean. Sa pagsalakay nila sa
Jerusalem, maraming Muslim ang
napatay, pati na ang mga Hudyo at
Kristyano. Nanatili sila ng mga limampung
taon sa Jerusalem ngunit sinalakay din
sila ng mga Muslim.
Ikalawang Krusada
Sa paghihikayat ni St Bernard ng
Clairvaux, sinamahan siya nina Haring
Luis VIIng France at Emperor Conrad III
ng Germany. Maraming balakid na
naranasan anggrupong ito sa pagpunta
sa Silangan at ang pinakatagumpay nila
ay ang pagsakop ngDamascus.

Hindi pa man sila nakalayo sa

pinanggalingang Europe ay nalunod na si
Frederick at si Philip naman ay bumalik sa
France dahil nag-away sila ni Richard.
Nagpatuloy si Richard hanggang sa
nagkasagupaan sila ni Saladin, ang pinuno
ng
mga
Turko.
Sa
kahulihulihan
nagkasundo silang itigil ang labanan. Sa
loob ng tatlong taon ang mga Kristiyano ay
malayang nakapaglakbay sa Jerusalem.
Binigyan pa sila ng maliit na lupain malapit
sa baybayin.
Krusada ng mga Bata
Noong 1212 isang labin dalawang
taong French na ang pangalan ay
Stephenay naniwala na siya ay tinawag ni
Kristo na mamuno ng krusada. Libong mga
bata angsumunod sa kaniya ngunit
karamihan sa kanila ay nagkasakit, nasawi
sa karagatan at ang iba ay ipinagbili bilang
alipin sa Alexandria.
Ikaapat na Krusada
Ang ikaapat na Krusada na
inulunsad noong 1202 ay naging isang
iskandalo. Ang mga krusador ay ibinuyo ng
mga mangangalakal ng Venetra na
Kristiyanong bayan ng Zara. Nagalit ang
Papa sa ginawa nilang ito kaya sila ay
idineklarang excomunicado. Nagpatuloy
sa pagdarambong ang mga krusador
hanggang sa Constantinople kungsaan
nagtayo sila ng sariling pamahalaan.
Noong 1261 sila ay napatalsik sa
Constantinople at naibalik ang imperyong
Byzantine. Ang huling kuta ng mga
Kristiyano sa Arce ay napasakamay ng
mga Muslim at ito ay naging simula ng
paghina ng Krusada.

227

Iba pang Krusada

Nagkaroon ng iba
pang Krusada noong 1219,
1224, 1228 ngunit lahat ng
mga ito ay naging bigo sa
pagbawi muli sa Holy
Land.Sa kabuuan, ang
mga Krusada ay pawang
bigo, maliban sa una na
nahawakan
nila
ang
Jerusalem sa loob ng
isang daang taon at
pagkatapos
nito
ay
nanumbalik na
naman sa kamay ng mga
Turkong
Muslim
ang
lupain.

Resulta ng Krusada
Kung mayroon mang magandang
naidulot ang Krusada, ito ay sa larangan ng
kalakalan. Napalaganap ang komersyo at
ito ay nagsilbing salik sa pag-unlad ng mga
lungsod at malalaking daungan. Ang
kulturang Kristiyano ay napayaman din.
Sa kabilang panig, ang krusada ay
naglantad ng tunay na mga layunin ng mga
sumama
sa
gawaing
ito.
Hindi
pagmamalasakit sasimbahan ang naging
dahilan sapagsama sa banal na laban na
ito
kundi
ang
pagkakataong
makapaglakbay at mangalakal.
Halaw mula sa Project EASE Araling Panlipunan, Module
8 (Ang Simbahang Katoliko: Isang Makapangyarihang
Institusyon sa Gitnang Panahon)

Mapa 3.1 Ruta ng ilan sa mga Krusada

Ang salitang Crusade

ay nagmula sa salitang
Latin na crux na
nangangahulugang
cross.
Ang mga
Krusador ay taglay ang
simbolo ng Krus sa
kanilang kasuotan.

Para sa karagdagang
impormasyon, basahin
ang Kasaysayan ng
Daigdig, Batayang
Aklat Para sa Ikatlong
Taon nina Vivar et. al,
pahina 145-147

228

Gawain 12.History Frame

Panuto: Matapos mabasa ang teksto, bumuo ng History frame tungkol sa
paksang napatakda s pangkat.
Unang Pangkat; Pangyayari at Mga Tauhan
Ikalawang Pangkat: Suliranin o Layunin
Ikatlong Pangkat: Konteksto (Saan at Kailan)
Ikaapat na Pangkat: Mahahalagang Pangyayari
Ikalimang Pangkat: Kinalabasan/ Resulta
History Frame:
Pangyayari:

Mga Pangunahing Tauhan:

Suliranin/ Layunin ng Pangyayari:

Konteksto:

Kinahinatnan/ Resulta:
Mahahalagang Pangyayari:

Aral na Natutunan:

Pagkatapos ng talakayan sa pangkat, ibahagi ang inyong output sa klase.

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang kahalagahan ng Krusada sa kasaysayan ng daigdig?
2. Sa kasalukuyan, anong pangayayari ang maikukumpara sa naganap na
Krusada noong Panahong Medieval? Ipaliwanag
3. Anong aral ang natutuhan mo? Paano mo ito maiuugnay sa iyong
pangaraw-araw na buhay? Ipaliwanag.

229

Gawain 13.Lesson Closure

Panuto: Ibuod ang mga pangyayaring nagbunsod sa paglulunsad ng mga
Krusada. Punan ng impormasyon ang mga patlang upang mabuo ang talata.

Ang Krusada ay isang ____________________ na

inilunsad ng mga Europeo sa panawagan ni ______________.
Layunin nito na ______________________________________
__________________________________________________.
Sa kasaysayan, maraming Krusada ang naganap. Ilan sa mga ito ay ang
______________________________________________________________
______________________________________________________________
.
Sa kabuuan, masasabi na hindi nagtagumpay ang mga nailunsad na
Krusada
dahil
_________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

230

Gawain 14: Sa Madaling Salita

Panuto: Mula sa naging talakayan tungkol sa paksa, sagutin ang tanong sa
ikatlong kahon.
Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pagusbong ng Europe sa Panahong Medieval

Paano nakatulong
ang paglakas ng
simbahang Katoliko
sa pag-usbong ng
Europe
sa
Panahong
Medieval?

Paano nakatulong ang

pagkakatatag ng Holy
Roman Empiresa pagusbong ng Europe sa
Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang

paglulunsad ng mga
Krusada sa pagusbong ng Europe sa
Panahong Medieval?

Tatalakayin naman sa bahaging ito ang tungkol sa

Piyudalismo, Manorialismo, at ang Pag-usbong ng
mga Bayan at Lungsod sa Europe noong Panahong
Medieval.

231

Gawain 15.Comic-Suri
Panuto:Suriin ang comic strip at sagutin ang tanong sa loob ng kahon.

Ako ang HARI,

pagmamay-ari ko ang
lahat ng lupain. Subalit
ibinigay ko ang iba sa
mga BARON.

Ako ang BARON, dapat akong maging

TAPAT sa HARI dahil ibinigay niya sa
akin ang ilan sa kaniyang lupain. Dapat
maging handa akong ipaglaban siya at
magsanay ng mga KNIGHT. Ibinigay
ko ang ilan sa aking lupain sa aking mga
KNIGHT.

Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa

akin ang ilan sa kaniyang lupain upang
mapagtaniman at paunlarin. Tungkulin kong
magbayad ng buwis at pagkalooban siya ng
regalo. Hindi ako maaaring umalis sa lupain
na kaniyang nasasakupan nang walang
pahintulot ng KNIGHT.

Ano-anong mga uring panlipunan

ang makikita sa Comic Strip?
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
_____
Ano ang salitang nababanggit sa
lahat ng bahagi ng Comic Strip?
Ano ang ipinapahiwatig nito?
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
______

Sa iyong palagay, anong Sistema ang umiiral na ipinahihiwatig ng comic

strip? Ipaliwanag.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________

232

GAWAIN 16: Magbasa at Matuto

Panuto: Basahin at suriin ang sumusunod na teksto. Sagutin ang mga
tanong sa kahon kaugnay ng tekstong binasa.

Ang Piyudalismo
Mula sa ikasiyam hanggang
ika-14
na
siglo,
ang
pinakamahalagang
anyo
ng
kayamanan sa Europe ay lupa.
Kinakailangang pangalagaan ang
pagmamay-ari ng lupa.Pangunahing
nagmamay-ari ng lupa ang hari.
Dahil sa hindi niya kayang
ipagtanggol ang lahat ng kaniyang
lupain, ibinabahagi ng hari ang lupa
sa mga nobility o dugong bughaw.
Ang mga dugong bughaw na ito ay
nagiging vassal ng hari. Ang hari ay
isang lord o panginoong may lupa.
Ang iba pang katawagan sa lord ay
liege o suzerain. Samantala, ang
lupang ipinagkakaloob sa vassal ay
tinatawag na fief.Ang vassal ay isa
ring lord dahil siya ay may-ari ng
lupa.
Ang kaniyang vassal ay
maaaring isa ring dugong bughaw.
Ang
homage
ay
isang
seremonya kung saan inilalagay ng
vassal
ang kanyang kamay sa
pagitan ng mga kamay ng lord at
nangangako rito na siya ay magiging
tapat na tauhan nito.
Bilang
pagtanggap ng lord sa vassal,
isinasagawa ang investiture o
seremonya kung saan binibigyan ng
lord ang vassal ng fief. Kadalasang
isang tingkal ng lupa ang ibinibigay
ng lord sa vassal bilang sagisag ng
ipinagkaloob na fief. Ang tawag sa
sumpang ito ay oath of fealty.
Kapag naisagawa na ng lord
at vassal ang oath of fealty sa isat
isa, gagampanan na nila ang mga
tungkuling
nakapaloob
sa
kasunduan. Tungkulin ng lord na
suportahan ang pangangailangan

Ano ang ibig sabihin ng Piyudalismo?

_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
Paano mo mailalarawan ang ugnayan
o relasyon ng lord at vassal?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________

ng
vassal
sa
pamamagitan
ng
pagkakaloob ng fief. Tungkulin din niya
na ipagtanggol ang vassal laban sa mga
mananalakay o masasamang-loob at
maglapat ng nararapat na katarungan sa
lahat ng mga alitan. Bilang kapalit, ang
pangunahing tungkulin ng vassal
ay
magkaloob ng serbisyong pangmilitar .
Tungkulin din ng vassal na magbigay ng
ilang kaukulang pagbabayad tulad ng
ransom o pantubos kung mabihag ang
lord sa digmaan. Kailangan din niyang
tumulong sa paghahanap ng sapat na
salapi para sa dowry ng panganay na
dalaga ng lord at para sa gastusin ng
seremonya ng pagiging knight ng
panganay na lalaki ng lord. Ang knight ay
isang mandirigmang nakasakay sa
kabayo at nanumpa ng katapatan sa
kaniyang lord.
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling Panlipunan
nina Mateo et.al. pahina 192-193

233

Ang Pagtatag ng Piyudalismo

Ang Piyudalismo sa Gitnang
Panahon ay nag-ugat sa paghahati-hati
ng Banal na Imperyo ni Charlemagne
batay sa kasunduan sa Verdum.
Mahihinang tagapamahala ang mga
tagapagmana ni Charlemagne kaya
ang mga opisyal ng pamahalaan at
mga may-ari ng lupain ay humiwalay sa
pamumuno ng hari. Naibangon muli
ang mga lokal na pamahalaan na
ngayon ay pinatatakbo ng mga
maharlikha katulad ng mga konde at
duke.
Sa sitwasyong ito pumasok ang
mga barbarong Viking, Magyar, at
Muslim. Sinalakay nila ang ibat ibang
panig ng Europa lalo na sa bandang
France. Ang mga Viking na kilala rin sa
tawag na Normans ay nabigyan ng
lupain sa bandang France kapalit ng
pagtanggap nila ng Kristiyanismo. Ang
lupaing napasakanila ay kilala ngayon
sa tawag na Normandy.
Ang madalas na pagsalakay na
ito ng mga barbaro ay nagbigay ligalig
sa mga mamamayan ng Europe. Dahil
dito,
hinangad
ng
lahat
ang
pagkakaroon ng proteksiyon kaya
naitatag ang sistemang Piyudalismo.

Para sa karagdagang
kaalaman, basahin
ang Kasaysayan ng
Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling
Panlipunan Ikatlong
Taon nina Mateo et.
al. pahina 192-195 at
Kasaysayan ng
Daigdig Batayang
Aklat para sa Ikatlong
Taon nina Vivar et. al
pahina 148-150

Ano ang kinahinatnan ng

mahinang uri ng pamumuno,
batay sa tekstong binasa?
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
Bakit itinatag ang sistemang
Piyudalismo?
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
_

Halaw mula sa Project EASE Araling Panlipunan,

Module 9 (Sistemang Pyudal sa Gitnang Panahon
sa Europa)

Isang magandang alaala ng Piyudalismo ang

sistemang kabalyero (knighthood). Kinapapalooban ang
kodigo ng kagandahang asal ng mga kabalyero (chivalry) ng
katapangan, kahinahunan, pagiging marangal at maginoo
lalo na sa kaibigan. Nagpapalaganap din ng mga saloobing
Kristiyano ang sistemang kabalyero tulad ng pagtatanggol
sa mga naaapi at paggalang sa kababaihan.
Banal at isang propesyon na pinagpala ng simbahan
ang pagiging kabalyero.
Kalakip nito ang tungkuling
ipagtanggol at itaguyod ang Kristiyanismo.
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig Batayang Aklat para sa
Ikatlong Taon nina Vivar et. al pahina 150

234

Lipunan sa Panahong Piyudalismo

Nahahati sa tatlong pangkat ang
lipunang
Europeo
sa
panahong
Piyudalismo- ang mga pari, kabalyero o
maharlikang sundalo at mga alipin (serf)
Mga Pari. Hindi itinuturing ang mga
pari na natatanging sektor ng lipunan
sapagkat hindi namamana ang kanilang
posisyon dahil hindi sila maaaring magasawa. Maaaring manggaling ang mga pari
sa hanay ng maharlika, manggagawa at
mga alipin.
Mga Kabalyero. Noong panahon ng
kaguluhan kasunod ng pagkamatay ni
Charlemagne,
may
matatapang
at
malalakas na kalalakihan na nagkusang
loob na maglingkod sa mga hari at sa mga
may-ari ng lupa upang iligtas ang mga ito sa
mga mananakop. Dahil sa hindi umiiral ang
paggamit ng salapi, ang magigiting na
sundalo o kabalyero ang pinagkalooban ng
mga kapirasong lupa bilang kapalit ng
kanilang paglilingkod. Ang mga kabalyero
ang unang uri ng mga maharlika, tulad ng
mga panginoon ng lupa, na maaaring
magpamana ng kanilang lupain.
Mga Serf. Ito ang bumubuo ng
masa ng tao noong Medieval Period.
Nanatili silang nakatali sa lupang kanilang
sinasaka. Kaawa-awa ang buhay ng mga
serf. Nakatira sila sa maliit at maruming silid
na maaaring tirahan lamang ng hayop sa
ngayon. Napilitan silang magtrabaho sa
bukid ng kanilang panginoon nang walang
bayad.
Wala silang pagkakataon na
umangat sa susunod na antas ng lipunan
tulad
ng
maharlika
at
malayang
tao.Makapag-aasawa lamang ang isang
serfsa pahintulot ng kaniyang panginoon.
Lahat ng kaniyang gamit, pati na ang
kaniyang mga anak, ay itinuturing na pagaari ng panginoon. Wala silang maaaring
gawin na hindi nalalaman ng kanilang
panginoon.

Ano-ano ang uring panlipunan noong

panahon ng piyudalismo? Ilarawan ang
bawat isa.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig Batayang

Aklat para sa Ikatlong Taon nina Vivar et. al
pahina 148-149

235

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang ipinapahiwatig ng pagkakaroon uring lipunan sa Sistemang
Piyudalismo?
2. Bakit mahalaga ang lupa sa Sistemang Piyudalismo? Ipaliwanag.
3. Sa kasalukuyan, umiiral pa ba ang Sistemang Piyudalismo?
Pangatwiranan
Gawain 17.Alam Ko Na
Panuto: Upang mataya at mapagtibay ang iyong kaalaman mula sa
binasang teksto, sagutin ang sumusunod na tanong.
1. Ano ang Piyudalismo?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
__________.
2. Ano-anong uring panlipunan mayroon ang Piyudalismo?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_______________.
3. Ano ang kahalagahan ng lupa sa sistemang Piyudal?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
___________________________________________________.

236

Gawain 18.Magbasa at Matuto

Panuto:
Sa bahaging ito ng modyul, pag-aaralan mo naman ang
Manoryalismo. Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paksa.

Pagasasaka: Batayan ng Sistemang

Manor
Ang Sistemang Manor ang sentro ng
lipunan at ekonomiya ng mga tao na nakatira
dito. Ang isang fief ay binubuo ng maraming
manor na nakahiwalay sa isat isa. Ito ay
maaaring maihalintulad sa isang pamayanan
(village) kung saan angmga naninirahan dito ay
umaasa ng kanilang ikabubuhay sa pagsasaka
sa manor. Sakabilang dako ang kanilang
panginoon ay dito rin umaasa sa kita ng
pagsasaka samanor na kaniyang magiging
kayamanan.
Ang kastilyo ng panginoong piyudal ang
pinakapusod ng isang manor. Maaari ringang
bahay sa manor ay isang malaking
nababakurang gusali o kaya ay palasyo. Ang
lupain sa loob ng manor ay nahahati ayon sa
paggagamitan
nito.
Kumpleto
sa
mga
kakailanganin ng magsasaka ang mga gamit sa
manor. Para sa mga naninirahan doon,ang mga
pangangailangan nila ay napapaloob na sa
manor. Nandiyan ang kamalig, kiskisan,
panaderya, at kuwadra ng panginoon. Mayroon
ding simbahan, pandayan, at pastulan. Kung
maibigan ng panginoon, ang mga kaparangan at
kagubatan ay kaniyang hinahati ngunit nagiiwan siya ng pastulan na maaaring gamitin ng
lahat.

Ang manor ay isang

malaking
lupang
sinasaka. Ang malaking
bahagi ng lupain na
umaabot
ng
1/3
hanggang ng kabuuang
lupang sakahan ng manor
ay pag-aari ng lord at ilan
lamang
sa
mga
magsasaka
ang
nagmamay-ari ng lupa.
Halaw mula sa Kasaysayan ng
Daigdig (Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan, Ikatlong Taon) nina
Mateo, et.al pahina 195)

Halaw mula sa Project EASE Araling Panlipunan,

Module 9 (Sistemang Pyudal sa Gitnang Panahon
sa Europa)

237

Gawain 19. Photo-suri

Panuto: Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong sa kahon.
Ano ang
ipinapahiwatig ng
kastilyo sa gitna ng
manor? Ipaliwanag.
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__

Halaw mula sa Project EASE Araling Panlipunan, Module 9 (Sistemang

Pyudal sa Gitnang Panahon sa Europa)

Ano ang pangunahing

ikinabubuhay sa isang
manor?.
__________________
__________________
__________________
__________________
________________
Ano ang kahalagahan
ng mga magbubukid
sa manor?
__________________
__________________
__________________
____________

Pamprosesong Tanong
1.Batay sa teksto, anong uri ng relasyon mayroon ang lord at mga
magbubukid?
2. Sa iyong palagay, naipagkakaloob ba sa isang manor ang mga
pangangailangan ng mga mamamayan nito? Patunayan.
3. May gampanin ba ang mga kababaihan sa sistemang Manoryalismo?
Ipaliwanag.

238

GAWAIN 20: Magbasa at Matuto

Panuto: Kasama ng iyong pangkat, basahin at suriin ang sumusunod na
teksto.

Paglago ng mga Bayan

Ang paglakas ng kalakalan ay naging malaking tulong sa paglago ng mga bayan.
Nagkaroon ng pagbabago sa agrikultura bunsod ng pagtuklas ng mga bagong teknolohiya at
mga bagong pamamaraan sa pagtatanim. Bunga nito, tumaas ang ani kaya nagkaroon ng
magandang uri ng pamumuhay ang mga tao. Nakatulong din nang malaki ang pagsasaayos ng
mga kalsada upang mapadali ang pagdala at pagbili ng mga produktong agrikultural. Marami
ang nanirahan sa mga lugar na malapit sa pangunahing daan.

Paggamit ng Salapi
Sa unang mga taon ng Gitnang Panahon, ang sistema
ng kalakalan ay palitan ng produkto o barter. Dinadala ng
mga magbubukid o kaya ng serf ang mga produktong bukid
o produktong gawa sa bahay sa mga lokal na pamilihan. Dito
nagpapalitan ng produkto ang mga tao. Ang lokal na
pamilihan ay nagaganap lamang bawat linggo sa malalawak
na lugar malapit sa palasyo o simbahan.
Sa paglawak ng kalakalan kung saan maraming lugar
na ang sumali, naisip ng panginoong piyudal na magtatag ng
taunang perya. Dito sa peryang ito nagkatagpo-tagpo ang
mga mangangalakal. Sa peryang ito kumikita ang panginoong
piyudal dahil siya ay naniningil ng buwis at multa dito.
Dito sa peryang ito nakita ang paggamit ng salapi
ngunit iba-iba ang kanilang salaping barya. Dahil dito,
nagsulputan ang mga namamalit ng salapi (money changer),
na sa maliit na halaga ay namamalit ng ibat ibang barya.
Sa pagpapalit ng salaping ito nasabing nagsimula ang
pagbabangko.
Natuklasan ng ilang mangangalakal na hindi delikado
ang mag-iwan ng malalakinghalaga sa mga namamalit ng
salapi. Ang salaping ito ay ipinauutang din nang may tubo.
Ang isang mangangalakal ay maaari ring magdeposito ng
salapi sa isang lungsod at bibigyan siya ng resibo. Itong
dineposito niya ay maaari niyang kolektahin sa ibanglungsod.
Sa ganitong paraan naging ligtas ang paglipat ng salapi.
Ang sistemang ito ng pagpapautang at pagbabangko
ay nalinang sa hilagangItalya. Ang paggamit ng pera ay
nakatulong sa paglalapit ng mga tao buhat sa ibatibang lugar.

Ano-ano ang mga

mahahalagang
impormasyong
makukuha mula sa
teksto?
Unang Talata
________________
________________
_______________
Ikalawang Talata
________________
________________
_______________
Ikatlong Talata
________________
________________
_______________
Ikaapat na Talata
________________
________________
________________
Ikalimang Talata
________________
________________
________________

239

Ang Paglitaw ng Burgis

Sa pag-unlad ng kalakalan at industriya at
paglawak ng mga bayan, isangmakapangyarihang uri
ng tao ang lumitaw. Sila ay tinatawag na burgis (men
of burg o burgers o bourgeoisie). Ang interes ng
grupong ito ay nasa kalakalan. Ang mataas na uri ng
bourgeoisie ay ang mauunlad na negosyante at mga
bangkero. Ang kanilang mga anak ay nag-aaral sa
magagaling na unibersidad. Ang mgabourgeoisie ay
ang nagiging gitnang uri at mababa ang pagtingin sa
kanila ng panginoong piyudal dahil sa sila ay mga
bagong yaman lamang.
Ang mga burgis ay patuloy na umiral at sila
ang nagtaguyod ng sining at nakalinang ng sariling uri
ng pagkamaharlika. Mababa rin ang pagtingin nila sa
mgadalubhasang manggagawa kaya nagkaroon ng
pag-uuri ng tao sa lipunan batay sa yaman at hindi na
sa angkan.

Ang bayan sa panahong ito ay tinatawag

na burgh. Ang mga taong nagtayo ng kanilang
tirahan dito ay karaniwang tinatawag naburgher.
Sa France, ang mga burgher ay kolektibong
tinatawag na bourgeoisie.
Ang mga burgher ay kakaiba sa
tradisyunal na paghahati ng lipunan batay sa
kanilang ginagawa. Hindi sila lordna may ari ng
lupa at nakikidigma. Iba rin sila sa pari na
nagdarasal at sa magbubukid na nagtatanim.
Ang mga naninirahan sa bayan ay nagkakaloob
ng produkto at serbisyo na ikinakalakal. Habang
dumarami ang kalakal nila, yumayaman sila at
umuunlad ang kanilang pamumuhay. Ang mga
mangangalakal at artisan na ito ay bumuo ng
bagong pangkat sa lipunan, ang gitnang uri o
middle class.
Sa bayan maaaring umangat ang
pangkaraniwang tao sa lipunan. Yaman at hindi
kapanganakan ang batayan ng pagkakakilanlan.
Kadalasan, higit na mayaman pa ang mga
mangangalakal kaysa mga dugong bughaw.

Ano-ano ang
mahahalagang
impormasyong
makukuha mula sa
teksto?
Unang Talata
_______________
_______________
_______________
______
Ikalawang Talata
_______________
_______________
_______________
______

Ano-ano ang mahahalagang

impormasyong makukuha
mula sa teksto?
Unang Talata
______________________
______________________
_______
Ikalawang Talata
______________________
______________________
_______
Ikatlong Talata
______________________
____
______________________
____
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong taon, nina
Mateo et. al pahina 202-203

240

Ang Guild System

Marami sa mga naninirahan sa
bayan ay sumali sa guild.
Ang guild sa
samahan ng mga taong nagtatrabaho sa
magkatulad na hanapbuhay.
Ang Merchant Guild
Ang mga unang guild
ay
binalangkas ng mga mangangalakal.
Nagpatayo sila ng mga bulwagang
pinagdarausan ng pulong tungkol sa mga
detalyeng kanilang negosyo. Kontrolado ng
guild ng mga mangangalakal ang lahat ng
kalakalan sa bayan.
Maaari rin nilang
hadlangan ang mga dayong mangangalakal
sa pagnenegosyo sa kanilang bayan.
Dahil sa kanilang yaman, lubhang
naging mahalaga ang mga merchant guild o
guild
ng mga mangangalakal sa
pamahalaang bayan. Hinikayat ng mga
merchant guild ang pagkakaroon ng
sistema ng kalinisan at pagpapagawa ng
mga kanal para sa dumi. Sinikap nila na
magkaroon ng iisang batayan ng timbang at
panukat na maaaring gamitin ng lahat.
Minsan, ginagampanan nila ang papel
bilang mga pulis na naglalaan
ng
proteksyon.
Maaari
rin
nilang
impluwensiyahan ang mga lord na alisin
ang toll o bayad ng mga daan sa mga
lupain nito.

Ang Craft Guild

Nang lumaki ang mga bayan, ang
mga artisan ay nagtatag ng sariling guild.
Ang bawat craft o kasanayan ay may
sariling guild.
Halimbawa, ang mga
karpintero, barbero, panadero, sastre, at
iba pang hanapbuhay ay may sariling
guild. Ang sinumang hindi kasapi sa
isang guild ay hindi maaaring gumawa ng
produkto na ginagawa ng nasabing guild.
Halaw saKasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat
Para sa Ikatlong Taon nina Mateo et. al pahina

204-205

Bigyang kahulugan ang sumusunod

na konsepto:
Ang Merchant Guild
_____________________________
_____________________________
_____________________________
Ang Craft Guild
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________

Halaw sa Project EASE Araling Panlipunan, Module9 (Sistemang Piyudal sa

Gitnang Panahon sa Europa)
Para sa karagdagang impormasyon, basahin an sumusunod:
Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon nina Vivar et.al

pahina152-156
Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon nina Mateo et.
al pahina 200-205

241

Gawain 21.Dahilan-Epekto
Panuto: Batay sa mga binasang teksto, punan ang talahanayan ng wastong
sagot.

Dahilan

Pangyayari

Epekto

Pag-unlad ng kalakalan

Paglitaw ng mga
Bourgeoisie

Ang paggamit ng Salapi

Pagkakaroon ng sistemang
Guild
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa mga teksto, ano-anong pangyayari ang nagbigay-daan sa
pag-usbong ng mga bayan at lungsod?
2. Sa iyong palagay, ano ang naging epekto ng paglakas ng mga
burgis sa lipunan? Ipaliwanag.
3. Paano mo maiuugnay sa kasalukuyang panahon ang mga
pangyayaring nabasa mo sa mga teksto? Ipaliwanag.

242

Gawain 22.Sa Madaling Salita

Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa ikaapat na
kahon.

Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pagusbong ng Europe sa Panahong Medieval

Paano nakatulong ang

paglakas ng simbahang
Katoliko sa pag-usbong
ng Europe sa
Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang

pagkakatatag ng Holy
Roman Empiresa pagusbong ng Europe sa
Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang

paglulunsad ng mga
Krusada sa pagusbong ng Europe sa
Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang

pag-usbong ng mga bayan
at lungsod sa pag-usbong
ng Europe sa Panahong
Medieval?

GAWAIN 23: A-R Guide (Anticipation-Reaction Guide)

Sagutin ang
ang pangatlong
kolum sa pamamagitan ng
pagsulat ng salitang sumasang-ayon o SA kung ikaw ay sumasangayon sa pahayag at hindi sumasang-ayono HSA kung ikaw ay disumasang-ayon sa pahayag.

243

Bago ang
Talakayan

PAHAYAG
1. Sa pagbagsak ng Imperyong Roman
at pananalasa ng ibat ibang pangkat ng
mga barbaro ay natapos ang Sinaunang
Panahon at pumasok ang pagsisimula ng
Panahong Medieval.
2. Si Charlemagne o Charles the Great
ang itinuturing na isa sa pinakamahusay
na hari ng Panahong Medieval.
Pinamunuan niya ang Holy Roman
Empire na sinasabing muling bumuhay
sa Imperyong Roman.
3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng
pagbagsak ng imperyong Roman at
pananalakay ng mga tribung barbaro,
naging kanlungan ng mga tao ang
simbahan. Naging mahalaga ang papel
ng papacy o ang tungkulin, panahon ng
panunungkulan
at
kapangyrihang
panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng
simbahang Katoliko.
4. Pangunahing layunin ng paglulunsad
ng mga Krusada ang pagpapalaganap ng
relihiyong Kristiyanismo sa iba pang
panig ng daigdig.
5. Ang Piyudalismo ay isang matibay na
sistemang naitatag noong Panahong
Medieval. Itinuturing itong sistemang
politikal, sosyo-ekonomiko at militar na
sagot
sa
pangangailangan
sa
tagapanguna sa panahon ng kaguluhan.
6. Ang pang-ekonomiyang aspeto ng
Piyudalismo
ay
tinatawag
na
Manoryalismo. Ito ay ang sistemang
gumagabay sa pamumuno ng mga hari
sa kanilang nasasakupan.
7. Bunsod ng pagtaas ng populasyon at
pag-unlad ng kalakalan ay ang pag-unlad
ng mga bayan. Ang paglago ng bayan
ay nakatulong sa paglago ng kalakalan at
ang paglago ng kalakalan ay nakatulong
din sa paglago ng mga bayan.

Matapos ang
Talakayan

244

8. Maaaring umangat ang isang tao sa

lipunan dahil hindi nakabatay sa
kapanganakan ang antas sa buhay kundi
sa kayamanan ng isang tao.
9. Naging maunlad ang mga manor dahil
sa pakikipagkalakalan sa ibang bayan.
10. Ang mga pangyayaring nagbigaydaan sa pag-usbong ng Europe ay
nakatulong sa pagkakabuo ng
pandaigdigang kamalayan sa
kasalukuyang panahon.

Pamprosesong Tanong
1. Magkatulad ba ang iyong kasagutan sa una at ikatlong kolum?
2. Paano mo ilalarawan ang iyong kaalaman sa paksa batay sa gawain?
Ipaliwanag.
BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 3

Pagkatapos tuparin ang mga inihandang gawain sa bahaging

Paunlarin ng aralin, tiyak na sapat na ang iyong kaalaman sa mga
pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa
Panahong Medieval. Maituturing ang mga pangyayaring ito na
bahagi ng transisyon sa daigdig. Dahil sa iyong mga natutuhan,
maaari mo ng gampanan ang mga inihandang gawain upang
mapalalim pa ang iyong pag-unawa sa paksang ito.

PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa
tungkol sa paksang pinag-aralan. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay
kritikal mong masusuri ang mga epekto at kontribusyon ng ilang
mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap ng
pandaigdigang kamalayan.

245

Gawain 24.Bumuo at Matuto

Batay sa mga naganap na talakayan at pagtupad sa bawat gawaing inihanda,
ano-ano ang kontribusyon ng sumsunod na pangyayari sa pag-usbong ng
Europe sa Panahong Medieval?
Panuto: Sumali sa pangkat at punan ang talahanayan ng mga kontribusyon
ngmga nabanggit na pangyayari na nagbigay-daan sa pag-usbong ng
Europe sa Panahong Medieval. Bawat pangkat ay gagawa ng
powerpoint presentation at ilalahad ito sa klase.
Mga Pangyayaring Nagbigaydaan sa Pag-usbong ng Europe
sa Panahong Medieval

Ang Paglakas ng
Simbahang
Katoliko Bilang
Isang Institusyon
sa Gitnang
Panahon

Ang Holy
Roman
Empire

Ang
Paglunsad ng
mga Krusada

Ang Buhay sa
Europe Noong
Gitnang
Panahon

Kontribusyon

Kontribusyon

Kontribusyon

Kontribusyon

Patunay

Patunay

Patunay

Patunay

246

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kahalagahan ng mga pangyayari sa pag-usbong ng Europe
noong Panahong Medieval sa kasalukuyan?
2. Paano nakatulong ang mga pangyayaring ito upang mapalaganap ang
pandaigdigang kamalayan? Ipaliwanag
Gawain 25.Makasaysayang Paglalakbay
Panuto: Punan ang graphic organizer ng angkop na impormasyon batay sa
iyong mga naunawaan sa mga nakaraang aralin.
Ano ang kontribusyon ng ibat ibang panahon na tinalakay sa modyul
na ito sa pag-unlad ng Pandaigdigang Kamalayan?

Pag-unlad
n
Pangdaigdigang
Kamalayan

Kabihasnang Klasikal sa
America, Africa, at mga Pulo
sa Pacific

Kabihasnang Klasikal
sa Europe

Mga Mahahalgang
Pangyayari sa Panahong
Medieval

BINABATI KITA!
Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng
Pagnilayan at Unawain.
Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa
tungkol sa mga pangyayari na nagbigay-daan sa pag-usbong
ng Europe sa Panahong Medieval. Tiyak na handa ka na
para sa susunod na gawain.

247

ILIPAT/ISABUHAY
Natitiyak kong lubos na ang iyong kaalaman tungkol sa mga pangyayari sa
daigdig sa mga Klasikal at Transisyunal na Panahon. Sa bahaging ito ng Modyul,
ilalapat mo ang iyong mga natutuhan sa kasalukuyan. Ano nga ba ang kahalagahan ng
mga paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang isang indibidwal at bilang isang
bahagi ng daigdig na iyong ginagalawan? Isagawa ang sumusunod na gawain.

GAWAIN 25: Video-Kasaysayan

Panuto: Bumuo ng isang pangkat na may tatlo hangang apat na miyembro.
Bawat grupo ay gagawa ng isang video tungkol sa pagmamalaki at
pagpapahalaga sa isang pamanang Klasikal at Transiyunal na
Panahon.
Makagagawa ng isang video na nagpapakita ng pagmamalaki at
pagpapahalaga sa isang pamanang Klasikal at Transisyunal na
Panahon

Goal

Bigyang-tuon ang mga sumusunod sa paggawang video:

a. Komprehensibong pagpapakila sa isang pamana ng Klasikal
at Transisyunal na Panahon
b. Pangangatwiran ng pangangalaga sa nasabing pamana
c. Kahalagahan ng napiling pamana sa iyong henerasyon

Role

Miyembro ng isang organisasyong pang-mag-aaral na may

adbokasiyang ipaalam sa mga kapwa mag-aaral ang kahalagahan ng
mga pamanang Klasikal at Transisyunal na Panahon

Audience

Mga kapwa mag-aaral

Situation

Magdaraos ng isang seminar tungkol sa pagpapahalaga sa mga

pamanang Klasikal at Transisyunal na Panahon.

Product/Performance
Standards

Video
Ang video-kasaysayan ay mamarkahan batay sa sumusunod na
pamantayan

:
248

PAMANTAYAN
Pagsusuri sa Pagunlad ng
Pandaigdigang
Kamalayan

NAPAKAHUSAY
Komprehensibo at mahusay ang
pagsusuri
sa
pag-unlad
ng
Pandaigdigang
Kamalayan
sa
pamamagitan ng paguugnay-ugnay
ng mga salik at epekto ng ibat
ibang pangyayari.

MAHUSAY
Naipakita ang mahusay na
pagsusuri sa pag-unlad ng
Pandaigdigang Kamalayan sa
pamamagitan ng paguugnayugnay ng mga salik at epekto ng
ibat ibang pangyayari.

NALILINANG
Hindi gaanong naipakita ang
mahusay na pagsusuri sa pagunlad
ng
Pandaigdigang
Kamalayan sa pamamagitan
ng paguugnay-ugnay ng mga
salik at epekto ng ibat ibang
pangyayari.

NAGSISIMULA
Hindi naipakita ang mahusay
na pagsusuri sa pag-unlad ng
Pandaigdigang Kamalayan sa
pamamagitan ng paguugnayugnay ng mga salik at epekto
ng ibat ibang pangyayari.

Ibinatay sa ibat ibang Ibinatay lamang

ang
saligan
ang
mga saligan ng impormasyon
impormasyon
ngunit sa batayang aklat.
limitado lamang.

Walang
batayang
pinagkunan. Ang mga
impormasyon ay gawagawa lamang.

Naunawaan ang paksa. Ang

mga
pangunahing
kaalaman
ay
nailahad
ngunit di-wasto ang ilan.
May impormasyon na hindi
maliwanag
ang
pagkakalahad.

Hindi
gaanong
naunawaan ang paksa.
Hindi
lahat
ng
pangunahing kaalaman
ay nailahad. May mga
maling impormasyon at
hindi naiugnay ang mga
ito sa kabuuang paksa.

Organisado ang mga paksa

sa kabuuan at may maayos
na presentasyon ngunit di
masyado nagamit nang
maayos ang powerpoint
presentation.

Walang interaksyon at
ugnayan sa mga kasapi.
Walang
malinaw
na
presentasyon ng mga
paksa. May powerpoint
presentation ngunit hindi
nagamit
at
nagsilbi
lamang na palamuti sa

Hindi naunawaan ang

paksa.
Ang
mga
pangunahing kaalaman
ay hindi nailahad at
natalakay.
Walang
kaugnayan ang mga
pangunahing
impormasyon
sa
kabuuang gawain.
Di
organisado
ang
paksa.
Malinaw
na
walang preparasyon ang
paksa.

Ibinatay sa ibat ibang saligan

ang mga kaalaman tulad ng
mga aklat, pahayagan, video
clips, interview, radio at iba
pa.
sa Higit na nauunawaan ang
mga
paksa.
Ang
mga
panguhaning kaalaman ay
nailahad at naibigay ang
kahalagahan.
Wasto
at
magkaka-ugnay ang mga
impormasyon sa kabuuan.

Pinaghalawan ng
Datos
Kaalaman
Paksa

Organisasyon

Organisado
ang
mga
impormasyon.
Ang
presentasyon ng gawain ay
malinaw na naipapahayag at
natatalakay
gamit
ang
makabuluhang
powerpoint
presentation.

249

Pagkamalikhain

Malikhain ang nagawang

video. Bukod sa props at
costume ay gumamit ng ibat
ibang teknolohiya tulad ng
sound effects, digital at visual
effects
upang
maging
makatotohanan ang senaryo.

pisara
Malikhain ang nabuong Hindi gaanong malikhain
video. Gumamit ng mga ang video. Gumamit ng
props at costume ang mga mga props at costume
nagsipagganap.
subalit hindi gaanong
angkop
sa
kanilang
ginawa.

Hindi malikhain ang

ipinakitang
video.
Kulang sa mga props at
costume upang maging
makatotohanan
ang
senaryo.

Transisyon sa susunod na modyul

Binigyang-tuon sa Modyul na ito ang pagtalakay sa mga pangyayari sa
daigdig sa Klasikal at Transisyunal na Panahon. Nakasentro ang pagtalakay
sa mga kontribusyon ng bawat kabihasnan at pangyayari sa pagbuo ng
pandaigdigang kamalayan.
Mahalagang ikintal sa isip ang mga bagay na iyong natutuhan dahil
makatutulong ito sa lalo mo pang pag-unawa sa kasaysayan ng mundong
iyong ginagalawan. Mahalaga rin ang mga natalakay upang mapag-ugnay
ang susunod na pangyayari sa kasaysayan patungo sa kasalukuyang
panahon.

250

GLOSARYO
Acropolis- ang burol at pinakamataas na lugar sa gitna ng lungsod-estado
ng Athens at iba pang lungsod-estado ng Greece
Agora- ang gitna ng lungsod-estado ng isang bukas na lugar kung saan
maaring magtinda o magtipon-tipon ang mga tao sa Greece
Barter- pakikipagpalitan ng produkto
Bourgeoise- mga mangangalakal at banker na bagaman may salapi ay hindi
nabibilang sa mga lipi ng maharlika at kaparian
Guild- samahan ng mga taong nagtatrabaho sa magkatulad na hanapbuhay
Fief- lupang ipinagkakaloob ng lord sa vassal
Hellenes- tawag ng mga Greek sa kanilang sarili na hango sa salitang
Hellas, isang lugar sa hilagang-kanluran ng Greece
Helot- mga bihag ng digmaan ng lungsod-estado ng Sparta na ginagawa
nilang tagapagsaka ng kanilang malalawak na lupain
Kapapahan- tungkulin, panahon ng panunungkulan at kapangyarihang
panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng simbahang Katoliko, gayundin sa
kapangyarihang pampulitika bilang pinuno ng Estado ng Vatican
Krusada- ekspedisyong militar na inilunsad ng mga Kristiyanong Europeo
laban sa mga Turkong Muslim upang mabawi ang Jerusalem sa kamay ng
mga ito
Lay Investiture- isang seremonya kung saan binibigyan ng mga hari ang
Obispo ng singsing at tauhan para sa kanyang opisina
Manor- sentrong pangkabuhayan na pinamumunuan ng panginoong nakatira
sa kastilyo
Mesoamerica- nangangahulugan ang katagang meso ng gitna, ang
Mesoamerica ay rehiyon mula sa gitnang Mexico hanggang Gitnang America.

251

Obsidian- isang maitim at kristal na bato na nabuo mula sa tumigas na lava

na ginamit sa Teotihuacan sa paggawa ng kagamitan, salamin, at talim ng
kutsilyo
Olmec- kauna-unahang kabihasnan sa Central America: nangangahulugan
ang salitang Olmec na rubber people dahil sila ang kauna-unahang gumamit
ng dagta ng mga puno ng rubber o goma.
Ostracism- ang sistema ng pagtatakwil at pagpapatapon sa isang tao sa
sinaunang Athens
Phalanx- tawag sa hukbong Greek na karaniwang binubuo ng hanggang 16
na hanay ng mgamandirigma
Piyudalismo- isang sistemang political, sosyo-ekonomiko at military na
nakabase sa pagmamay-ari ng lupa.
Sibilisasyong Minoan-itinuturing na kauna-unahang sibilasasyong nabuo sa
Aegean na nagsimula sa Crete mga 3100 BC o bago isilang si Kristo.
Teotihuacan- nangangahulugan ang katagang ito na tirahan ng diyos at
isa ito sa mga unang kabihasnang nabuo sa Valley of Mexico
Tyrant- sa sinaunang Kasaysayan, ito ay pinuno ng Athens na nagsusulong
ng karapatan ng karaniwang tao at maayos na pamahalaan
Vassal- taong tumatanggap ng lupa mula sa lord
Villein- kasingkahulugan ito ng salitang serf; ito ang bumubuo ng masa ng
tao noong Panahong Medieval. Nananatili silang nakatali sa lupang kanilang
sinasaka at naglilingkod sa kanilang panginoong maylupa.

252

BIBLIOGRAPHY
A. Books
Antonio, Eleanor D. Pana-Panahon III. Worktext para sa Araling Panlipunan
Ikatlong Taon. Kasaysayan ng Daigdig. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes
St. St. Manila Philippines. 1999.
Banks, James A. et. al. World History. Adventures in Time and Place.
Macmillan/McGraw-Hill 1221 Avenue of the Americas New York, New York
10020. 1997. pp. 192-218, 422-448.
Beck, Roger B. et. al. A Modern History of the World. World History Patterns
of Interaction. McDougal Little Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204.
1999 . 108-132, 138-166, 388-407
Boehm, Richard G. Our Worlds Story. Harcourt Brace & Company, 6277 Sea
Harbor Drive, Orlando Florida 32887-6777.1997. pp. 210-234, 236-266, 336338.
Camagay, Ma. Luisa T. et. al. Kabihasnan ng Daigdig Kasaysayan at Kultura.
Vibal Publishing House, Inc. 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City.
2010. pp.
Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human
Experience. Glecoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio
43081. 1999. pp.
Mercado, Michael M. Sulyak sa Kasaysayan ng Daigdig. St. Bernadette
Publishing House Corporation. 173 Rodriguez S. Ave. Kristong Hari, 1112
Quezon City. 2009. pp.
McCannon John. AP World History. Barrons Educational Series Inc. 250
Wireless Boulevard Hauppage New York 11788. 2010. pp. 58-61, 67-69.
Millard, Anne. The Usborne Book of World History. Usborne Publishing Ltd,
20 Garrick Street, London WC2E 9BJ. 1995. pp. 24-27, 42-45, 66-73, 86-91,
138-140.
Perry, Marvin. A History of the World. Houghton Miffin Company Boston,
Massahusetts USA. 1989. pp.

253

B. Modules
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 4: Ang Pagsibol ng
Sibilisasyong Griyego
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 5: Ang Pagsibol ng Imperyong
Romano
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 6: Sinaunang Aprika
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 7: Kabihasnang Klasikal sa
Amerika at Pacifico
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 8: Ang Simbahang Katoliko
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 9: Ang Sistemang Piyudalismo
C. Websites
Colloseum
http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view/coliseum.jpg/92540006/colis
eum.jpg
Gregory I
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/97/Francisco_de_Zurbar%
C3%A1n_040.jpg
Gregory VII
http://hist2615.wikispaces.com/file/view/Gregory_VII1.jpg/251843136/174x220
Leo the Great
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5b/Pope_St._Leo_IV.jpg
Lokasyon ng Digmaang Peloponessian
http://en.wikipedia.org/wiki/Peloponnesian
Map of Pacific Islands
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Pacific_Culture_Areas.jpg
Mapa ng Minoan at Mycenean
http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece

254

Mapa ng Mycenean Greece

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png
Migrasyon ng mga Austronesian
http://en.wikipedia.org/wiki/Austronesian_peoples
Moselum in Timbuktu
http://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jpg
Paglalarawan ng Digmaang Graeco-Persia
http://althistory.wikia.com/wiki/Greek_Glory?file=GRECO-PERSIANWARS.gif
Paglalarawan kay Alexander the Great
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ac/BattleofIssus333BCmosaic-detail1.jpg
Parthenon
https://encryptedtbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcReawl5Xp8agCBTODpqzMKAPIuktNE9yhizLwBds64yykmPzc7kg
Pisistratus
http://en.wikipedia.org/wiki/Cleisthenes
Pyramid of Kukulkan
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg
Punic Wars
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/79/First_Punic_War_
264_BC.png
Romulus and Remus
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6a/Shewolf_suckles_Romulus_and_Remus.jpg
Ruta ng Kalakalang Trans-Sahara
http://northafricanhistory.wikispaces.com/file/view/timbuktu.jpg/112619
921/timbuktu.jpg
Solon
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Solon2.jpg

255

MODYUL 3: PAG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:

TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PANDAIGDIGANG
KAMALAYAN

Panimula
Ang mga pagbabago ng kamalayan mula sa Panahong Medieval ang
nagpasimula sa pag-usbong ng makabagong daigdig. Ang mga pangyayari sa
paglakas ng Europe, paglawak ng kapangyarihan nito at ang pagpakamulat sa mga
bagong kaalaman at ideya ay nagdala ng transpormasyon sa Europe at bumago sa
buong daigdig.
Sa Yunit na ito ay tutuklasin mo ang pangyayari sa transpormasyon ng
daigidg tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan. Iuugnay mo ang mga ito sa
kasalukuyan upang makabuo ng mga bagong kaalaman na makatutulong sa
pagharap sa pagbabago ng daigdig.
Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan at
epekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-usbong
ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa
daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa siyensiya, pulitika at
ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong pandaigdigang kamalayan? Handa
ka na bang sagutin ang mga tanong na ito? Kung gayon, simulan ang pagtuklas sa
mga pangyayaring ito.

Mga Aralin At Sakop Ng Modyul

Aralin 1: Paglakas ng Europe
Aralin 2: Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe
Aralin 3: Pagkamulat
Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:

Aralin 1

Aralin 2

Nasusuri ang konsepto ng bourgeoisie, merkantilismo, national

monarchy, renaissance, simbahang katoliko at repormasyon
Napahahalagahan ang kontribusyon ng bourgeoisie, merkantilismo,
national monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko at
repormasyon sa daigdig
Nasusuri ang unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon sa
Europe
Natataya ang mga dahilan at epekto ng unang yugto ng
imperyalismo at kolonisasyon sa Europe
Nasusuri ang mga kaganapan at epekto ng Rebolusyong
Siyentipiko, Enlightenment, at Industriyal
Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo

258

Aralin 3

Naipaliliwanag ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan ng

mga Rebolusyong Pranses at Amerikano
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng konsepto ng
Nasyonalismo sa Europe at ibat ibang bahagi ng daigdig

PAUNANG PAGTATAYA
Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng Modyul na
ito, sagutin ang sumusunod na pagsusulit. Isulat ang letra ng wastong sagot sa
bawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi mo nasagot at subuking
muling sagutan ang nasabing mga aytem habang ginagamit ang Modyul na ito.
1. Lahat ng nasa ibaba ay katangian ng bourgeoisie noong Gitnang
MALIBAN sa anong aytem?
A.
B.
C.
D.

Panahon

mayayaman at kabilang sila sa uring nobilidad at kaparian

tinagurian silang middle class o panggitnang uri.
nagmula sila sa mga banker at mangangalakal sa mga bayan at lungsod.
nagamit ang kanilang propesyon at panulat sa pagbubunsod ng
rebolusyong pampulitika at pang-ekonomiya.

2. Alin ang pinakawastong kahulugan ng Renaissance?

A. muling pagsikat ng Kulturang Helenistiko
B. muling pagsilang ng kaalamang Griyego-Romano
C. panibagong kaalamang panrelihiyon sa Europe
D. panibagong kaalaman sa agham
3. Alin ang tamang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari?
I. schism sa Simbahang Katoliko
II. pagtawag ni Pope Paul III sa Council of Trent
III. pagpaskil ni Martin Luther ng Ninety-Five Theses sa pinto ng Wittenberg
Church
A.
B.
C.
D.

I - II - III
II - I - III
III - I - II
I - III II

4. Alin sa sumusunod na mga pangungusap ang kumakatawan sa pahayag na The

end justifies the means ?
A. Auman ang pamamaraan ng pinuno ay katanggap-tanggap kung
mabuti ang kaniyang hangarin.
B. Ano pa man ang pamamaraan ng pinuno basta mabuti ito ay palaging
mabuti ang bunga nito.
259

C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng nasasakupan.

D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting pamamaraan ng
pamamahala.
5. Sino ang pilosopong Ingles na nagpanukala na ang kaalaman ng isang tao ay
nagmumula sa karanasan? Binigyang-diin niyang ang kaisipan ng tao ay maitutulad
sa tabula rasa o blank slate.
A. John Locke
B. John Adams
C. Rene Descartes
D. Jean-Jacques Rousseau
6. Bakit itinuring na batik sa kasaysayan ng Simbahang Katoliko ang Inquisition?
A. Napigilan nito ang paglaganap ng Protestant Reformation sa timog
Europe.
B. Ang mga kalupitang ginawa ng Inquisition ay humantong sa maraming
kamatayan ng walang sala.
C. Nasugpo nito ang mga salungat sa alituntunin ng Katolisismo.
D. Nagkaroon ng maraming kaaway ang Simbahang Katoliko.
7. Suriin ang mapa ng Italya. Ano kaya ang magiging implikasyon ng heograpiya sa
ekonomiya nito?

260

A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa.

B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.
C. Bukas ang ibat ibang ruta nito sa kalakalan.
D. Madali itong masakop ng ibang bansa.
8. Ano ang kontribusyon ng sistemang merkantilismo sa Europe?
A. Napabilis ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.
B. Naging batayan ito ng kapangyarihan ng mga bansa sa Europe.
C. Sa tulong ng sistemang ito, natustusan ng mga bansa ang kanilang
Pangangailangan.
D. Bumagal ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.
9. Sa ika-15 siglo, ang Europe ay nahati sa mga nation-state na
nagpaligsahan
sa kapangyarihan. Nagbunga ang paligsahang ito ay sa pagpapalawak ng mga
nation-state. Alin sa sumusunod na bansa ang nanguna sa pagtuklas ng mga
lupain?
A. Spain
B. England
C. Portugal
D. Netherlands
10. Angt cartoon sa ibaba ay kumakatawan sa mga estado sa America. Ano ang
mensaheng ipinakikita nito kung nangyari ito sa panahon ng rebolusyon laban sa
British?

A. Kailangang maging matalino sa paglaban tulad ng isang ahas.

B. Pagkakaisa ang susi upang magtagumpay sa laban.
C. Mag-ingat sa British na kawangis ng ahas.
D. Walang maaapi kung walang nagpapaapi.

261

11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyang

panahon?
1. Mamuhunan sa ibang bansa upang malaki ang kita.
2. Sumunod sa batas na ipinatutupad ng sariling barangay.
3. Magtapos ng pag-aaral sa ibang bansa at paggamit ng natutuhan sa
sariling bansa.
4. Gumamit ng wikang Ingles upang maipakilala ang kalinangan at kulturang
Pilipino.
A. 1,2,3,4
B. 1,2,3
C. 2,3,4
D. 3,4
12. Matagal nang may alitang politikal ang mga bansang France at England. Nang
magsimula ang Rebolusyong Amerikano, nagpadala ng tulong militar ang France sa
United States na malaki ang tulong sa pananagumpay ng huli. Batay dito, ano ang
pinakaangkop na hinuha ang mabubuo?
A. Magkakampi ang France at United States
B. Magkasabay na nilabananan ng Inglatera ang United States at France.
C. Galit ang France sa ginawang pananakop ng England sa United States.
D. Ginamit na pagkakataon ng Pransya ang Rebolusyong Amerikano upang
mapabagsak ang Inglatera.
13. Naisakatuparan ang rebolusyong politikal matapos umusbong ang mga
kaisipang liberal at radikal sa daigdig. Ano ang ugnayan ng Rebolusyong
Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal?
A. Ang Rebolusyong Pangkaisipan ang nagtulak sa pag-usbong ng
Rebolusyong Politikal.
B. Ang Rebolusyong Politikal ang naging sanhi ng paglaganap ng
Rebolusyong Pangkaisipan.
C. Ang Rebolusyong Pangkaisipan at Politikal ay bunga na lamang ng
renaissance sa Europe.
D. Walang direktang ugnayan ang Rebolusyong Politikal at Rebolusyong
Pangkaisipan.
14. Sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, ginamit na dahilan ng
mga Europeo ang ideya ng white mans burden upang bigyang katwiran ang
kanilang pananakop. Ano ang white mans burden?
A. Paniniwalang binigyan ng Diyos ang mga puti ng karapatan na
angkinin ang daigdig.
B. Paniniwalang mga puti ang superior na lahi sa mundo.
C. Paniniwalang tungkulin ng mga puti na panaigin ang kanilang
kabihasnan sa kanilang sinakop.
D. Paniniwalang ang mga nasakop nilang kolonya ay dapat sumunod sa mga
kagustuhan ng mga Europeo.
262

15. Maraming makabagong ideya at imbensyon ang nabuo noong Rebolusyong

Siyentipiko. Binago ng panahong ito ang pagtingin ng tao sa sansinukob. Alin sa
sumusunod ang pinakamahalagang ambag ng Rebolusyong Siyentipiko sa mga
Kanluranin?
A. Maraming aklat ang naisulat tungkol sa agham sa panahong ito.
B. Nakapagtatag ng mga paaralang pang- agham sa Europa.
C. Nabago ang tingin ng mga Kanluranin sa sansinukob.
D. Naging pangunahing dahilan ito ng kamalayan ng mga Kanluranin.
16. Nagdulot ang Rebolusyong Industriyal ng pag-unlad sa lipunan at
ekonomiya ng Europe, kasabay ang suliraning idinulot nito. Alin sa mga sumusunod
ang pinakamabigat na suliraning panlipunan at pang-ekonomiyang idinulot ng
Rebolusyong Industriyal?
A. Dumagsa ang mga tao sa lungsod na mula sa mga probinsya.
B. Maraming nawalan ng hanapbuhay at naging palaboy.
C. Maraming bata ang napilitang magtrabaho.
D. Naging dahilan ito ng hidwaang pampolitika.
17. Alin sa sumusunod ang pangunahing epekto ng Rebolusyong Pranses?
A. Pagtanggal ng sistemang piyudal
B. Pagpirma ng Deklarasyon ng Karapatan ng Tao
C. Paglansag ng monarkiya at pagtatayo ng republika
D. Paglawak ng ideyang kalayaan, pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran
18-20) Tama o Mali
Suriin ang bawat pahayag . Makatutulong ang nakasalungguhit na mga salita sa
pagsusuri ng ideya sa bawat bilang. Pillin ang letra ng wastong sagot.
Gamitin ang sumusunod na option sa bilang 18-20.
A.
B.
C.
D.

Tama ang una at ikalawang pangungusap.

Mali ang una at ikalawang pangungusap.
Tama ang unang pangungusap.
Tama ang ikalawang pangungusap.

18.
I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italya at
lumaganap sa kabuuan ng Europa.
II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural
ang pagkakaimbento ng movable press ni Johan Gutenberg.
19.
I. Bago pa man nabuhay si Martin Luther ay marami nang repormista
ang nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng
Simbahang Katolika.
263

II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ang paniniwalang

ang personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi
ang Simbahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan.
20.
I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng
pananakop, nakahihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig.
II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at
nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia.

ARALIN 1: PAGLAKAS NG EUROPE

Nagmumula sa Europe ang pinakamayayamang mga bansa sa daigdig.
Malaki ang bahaging ginampanan nila upang mapanatili ang katayuan ng Europe
bilang isa sa pinakamauunlad na kontinente sa daigdig. Kailan nga ba nagsimula
ang paglakas ng mga mangangalakal na malaki ang naging bahagi sa paglakas ng
Europe sa bahaging ito ng kasaysayan.

ALAMIN

Matapos mong masukat ang iyong kakayahang sumagot ng mga paunang

tanong sa mga aralin ng Modyul na ito, malalaman mo kung paano muling
lumakas ang Europe at kung ano-anong bagong ideya at pamana ang naging
ambag nito sa transpormasyon ng mga bansa sa ibat ibang bahagi ng daigdig.
Tuklasin ang mga pangyayari na nagbigay-daan sa paglakas ng Europe.
Lilinangin mo ang mga bagong kaalaman at kasanayan na magdadala sa iyo sa
lubos na pag-unawa. Halinat iyong simulan...

Gawain 1: Word Hunt

Hanapin at bilugan sa puzzle box ang mga terminong tinutukoy sa bawat
kahon sa kasunod na pahina. Gamitin ang una at huling titik ng salita bilang gabay
sa paghahanap ng bawat salita.

264

A
D
V
C
E
T
N
M
P
E
R
Y

L
I
S
O
M
S
I
N
A
M
U
H

A
M
I
K
D
K
R
L
T
Y
L
C

M
B
O
A
K
U
S
W
P
M
R
R

E
S
L
T
E
Y
F
C
L
B
E
A

R
E
P
O
R
M
A
S
Y
O
N
N

K
T
R
L
A
T
G
B
A
U
A
O

A
N
O
I
L
T
U
S
S
R
I
M

N
A
T
K
S
A
M
N
H
G
S
L

T
T
S
O
E
P
O
R
R
E
S
A

I
S
E
W
A
T
Y
B
E
O
A
N

L
E
T
H
R
K
A
N
O
I
N
O

I
T
O
P
L
N
S
C
P
S
C
I

S
O
R
S
K
G
O
T
Y
I
E
T

M
R
P
E
E
P
O
R
U
E
S
A

O
P
R
I
S
R
U
K
G
A
P
N

1.
2.
3.
4.

B____________R Nagmamay-ari o namamahala ng bangko

B____________E Panggitnang uri ng mamamayan sa Europe
E____________E Pangalawa sa pinakamaliliit na kontinente ng daigdig
H____________O Isang kilusang kultural na nakatuon sa panunumbalik at
pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano
5. K____________O Nangangahulugang universal
6. M____________O Sistemang ekonomiko na nakabatay sa konseptong ang yaman ng
bansa ay nasa dami ng kanyang ginto at pilak
7. N____________L Dahil sa pagkatatag nito, muling lumakas ang kapangyarihan ng
M____________Y hari
8. P____________E Mga tumutol o sumalungat sa turo ng Simbahang Katoliko
9. R____________E Nangangahulugan itong muling pagsilang
10. R____________N Krisis sa relihiyon kung saan ang mga ibang bansang Katoliko ay
yumakap sa ibang relihiyon

Matapos mong matukoy ang mahahalagang salita sa aralin ay subukin mong

bumuo ng kaisipan tungkol sa paglakas ng Europe.Sa tulong ng nabuong mga salita.
Isulat mo ang iyong konsepto sa rectangle callout.

265

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang iyong nahanap at nabuong mga salita?
2. Batay sa mga salitang iyon, alin sa mga ito ang pamilyar sa iyo? Bakit?
3. Paano nabuo ang iyong sariling konsepto o kaisipan mula sa mga salitang
iyong pinagsama-sama? Ano-ano ang iyong naging batayan upang mabuo
ang kaisipan?
GAWAIN 2: Kilalanin Mo!

Suriin ang sumusunod na mga larawan. Kilalanin ang bawat nakalarawan at

isulat sa patlang ang tungkulin o gawain ng bawat isa.

266

Pamprosesong tanong
1. Sino ang ipinakikita sa bawat larawan?
2. Mayroon ka bang kilala na may pagkakatulad sa nasa larawan?
3. Anong panahon kaya sa kasaysayan nagmula at nakilala ang mga nakalarawan?
4. Nakatutulong ba sa kasalukuyan ang nasa larawan? Patunayan.
GAWAIN 3: Think Pair- Share!
Sa tulong ng gawaing ito, masusukat mo ang kaalaman at pag-unlad sa pagunawa ng aralin.
Panuto: Pumili ng kapareha sa gawaing ito at basahin ang katanungan sa aralin.
Sagutin ang kahong itinakda sa inyo bago pagsamahin ang mga ideya. Iwanang
walang sagot ang dalawang nasa ibabang kahon at balikan ito sa huling bahagi ng
aralin.

TANUNGAN SA ARALIN

AKING KASAGUTAN
(Sagot ng Mag-aaral)

Paano nakaapekto ang paglakas ng

Europe sa transpormasyon ng mga
bansa at rehiyon sa daigdig at sa
pagbuo
ng
pandaigdigang
kamalayan?

AKING KAPAREHA
(Sagot ng Kapareha)

PINAGSAMANG IDEYA
(Sagot ng Magkapareha)

(Sa bahaging ito, isulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)

Mga Sanggunian/ Batayan

(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa)

Nagtatapos ang bahagi ng Alamin sa puntong ito.

Pagkatapos masuri ang sariling mong kaalaman tungkol sa
paksang tatalakayin, natitiyak kong gusto mong malaman kung tama
ang iyong mga sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na
bahagi ng Modyul . Sa iyong pagsasagawa ng ibat ibang gawain,
suriin kung tumutugma ang iyong mga dating alam sa mga bagong
kaaalamang matututuhan mo sa modyul na ito.

267

PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang matututunan mo ang
mahahalagang kaalaman tungkol sa paglakas ng Europe. Ang
bahaging ginampanan ng Bourgeoisie, ng sistemang Merkantilismo,
pagkatatag ng National Monarchy, Renaissance, at maging ng
simbahang Katoliko at Repormasyon ay makatutulong upang lubos na
maunawaan ang mga pagbabagong naganap sa Europe sa panahong
ito. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi matapos ang
pag-aaral sa bahaging ito ng aralin. Inaasahan ding maiwawasto ang
mga maling pag-unawa pagkatapos ng aralin.

GAWAIN 4: Pamana ng Nakaraan!

Natalakay sa Aralin 3 ng Modyul 2 ang mahahalagang pamana ng bayan
at lungsod sa panahong Medieval. Malaki ang naitulong ng mga pamanang ito sa
pag-usbong ng Europe. Makikita sa dayagram ang mga pamanang ito.
Panuto: Suriin ang dayagram at sagutin ang mga katanungan.

Diagram Blg. 1.1

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong

Taon) nina Vivar et.al, pahina 156

268

Pamprosesong tanong
1. Sa mga pamanang inilahad sa dayagram, alin sa mga
pinakamahalaga? Bakit?
2. Sa iyong palagay, paano makaaapekto ang mga pamanang ito sa
paglakas ng Europe?

ito

Simulan mo na ang pag-aaral tungkol sa mga bourgeoisie

na malaki ang papel na ginampanan sa paglakas ng Europe.

GAWAIN 5: Burgis ka!

Malaki ang bahaging ginampanan ng mga bourgeoisie sa paglakas ng
Europe. Gusto mo ba silang makilala?
Panuto: Basahin at unawain mo ang teksto tungkol sa bourgeosie. Iyong itala ang
mahahalagang datos na nakapaloob dito at punan ang cloud call out at concept map
ng nasabing datos tunkol sa bourgeoisie.

269

PAG-USBONG NG BOURGEOISIE
Ang terminong bourgeoisie ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga
bayan sa medieval France na binubuo ng mga artisan at mangangalakal. Ang
mga artisan ay mga manggagawang may kasanayan sa paggawa ng mga
kagamitang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang.
Malaki ang pagkakaiba ng pamumuhay ng mga bourgeoisie sa
pamumuhay ng aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ay
hindi ang manor o simbahan kundi ang pamilihan. Hindi nakatali ang mga kasapi
ng uring ito sa mga panginoong may lupa. Ang kanilang yaman ay hindi
nanggaling sa lupa kundi sa industriya at kalakalan. Ang mga artisan, halimbawa,
ay naninirahan sa mga nabuong pamayanan. Hindi sila nakadepende sa
sistemang piyudal at binanayaran sila sa kanilang paggawa.
Sa huling bahagi ng ika-17 siglo, naging isang makapangyarihang puwersa
ang bourgeoisie sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker
(nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipower (nagmamay-ari ng mga
barko), mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante. Hindi na kabilang
sa kanila ang mga artisano na sa panahong ito ay maiuuri na sa mga
manggagawa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng kayamanan at
pakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang kanilang
kapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang.
Maiuugat ang English Revolution, American Revolution, at French Revolution sa
pagnanais ng bourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino ng piyudalismo, sa
pakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa karapatan sa kalakalan
at pagmamay-ari.
Nagkaroon lamang ng politikal na kapangyarihan ang mga bourgeoisie
pagdating ng ika-19 na siglo. Nagkamit sila ng karapatang politikal, panrelihiyon,
at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp.209-211

Ang mga bourgeoisie ay ____________

________________________________
________________________________

270

PAGLAKAS NG MGA BOURGEOISIE

Sino-sino ang mga

Bourgeoisie?

Katangian ng
mga Bourgeoisie

Halaga sa Lipunan
(Noon at Ngayon)

_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
Dahilan ng kanilang _________ Epekto________________
sa Paglakas ng
Paglakas
Europe __
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________

__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________

Pamprosesong tanong
1. Sino-sino ang itinuturing na kabilang sa pangkat ng bourgeoisie?
2. Ano-ano ang katangian ng bourgeoisie?
3. Ano ang naging papel nila sa paglakas ng Europe?
4. Sino ang maituturing natin na Bourgeoisie sa kasalukuyan?
5. Paano nakatutulong ang bourgeoisie sa kasalukuyan sa ating bansa at maging
sa daigdig?

Hindi lamang ang paglakas ng bourgeoisie ang matutunghayan sa bahaging ito

ng kasaysayan ng paglakas ng Europe, bahagi rin ng pangyayari sa panahong ito ang
pag-iral ng sistemang nagbigay daan sa paghahangad ng mahahalgang metal mayroon
ang ibang panig ng daigdig maliban sa Europe. Paano ba ito nagsimula? Ano ba ang
merkantilismo? Paano ito nakaapekto sa ekonomiya at lipunan ng Europe?

271

GAWAIN 6: Magbasa at Unawain!

Panuto: Basahin mo at unawain ang teksto hingil sa merkantilismo. Pagkatapos ay

sagutin ang mga pamrposesong tanong.
Ang pag-unlad ng isang bagong
doktrinang tinawag na merkantilismo ay
nakatulong din sa pagkabuo at paglakas ng
mga nation-state sa Europe. Nabuo ang
prinsipyo ng merkantilismo upang itaguyod
ang
kaunlarang
pang-ekonomiya
at
kapangyarihang politikal ng isang bansa.
Bagamat kadalasang ikinakategorya bilang
patakarang
pang-ekonomiya,
ang
merkantilismo ay isang sistema na ang
pangunahing mga layunin ay politikal. Ang
mga layuning ito ay ang magkaroon ng
malaking kitang magbibigay-daan upang ang
hari ay makapagpagawa ng mga barko,
mapondohan ang kaniyang hukbo, at
magkaroon ng pamahalaang katatakutan at
rerespetuhin ng buong daigdig.

Hango ang ideyang ito sa karanasan

ng
Spain
na
yumaman
at
naging
makapangyarihan dahil sa mahahalagang
metal na nanggaling sa mga kolonya nito sa
South America at Central America. Gayundin,
kinailangan
nila
ng
mga
kolonyang
magkakaloob ng mga ginto at pilak.

Ang doktrinang bullionism ay sentral

sa teorya ng merkantilismo. Sa ilalim ng
doktrinang ito, ang tagumpay ng isang bansa
ay masusukat sa dami ng mahahalagang
metal sa loob ng hangganan nito. Ibig sabihin,
kung mas maraming ginto at pilak ang
makukuha ng isang bansa, mas maraming
pera ang malilikom nito bilang buwis.
Nangangahulugan ito na mas magiging
mayaman at makapangyarihan ang naturang
bansa.

Isang elemento ng merkantilismo na

nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mga
nation-state
ay
ang
tinatawag
na
nasyonalismong ekonomiko. Ibig sabihin nito,
kayang tustusan ng isang bansa ang sarili
nitong pangangailangan. Sa pamamagitan ng
pagtataas sa dami ng iniluluwas na produkto,
hindi na aasa ang bansa sa mga produktong
dayuhan.

Ang
isang
bansang
walang
kakayahang makakuha ng ginto at pilak nang
madalian ay dapat na mas paunlarin pa ang
kalakalan nito sa iba pang bansa. Kung
titiyakin lamang ng pamahalaan na mas
marami ang iniluluwas kaysa inaangkat, mas
maraming ginto at pilak ang papasok sa
bansa. Sa gayong paraan, mapananatili nito
ang kalamangan sa balance ng kalakalan.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace

Estela C.Mateo et al pp. 211-212

MERKANTILISMO

272

Pamprosesong tanong
1. Batay sa mga kaisipan at konseptong naipahayag sa teksto, ano ang
kahulugan ng merkantilismo?
2. Bakit sinasabing hindi lamang pang-ekonomiya kundi pampolitika rin
ang
layunin ng merkantilismo?
3. Paano nagsimula at nakatulong ang merkantilismo sa paglakas ng
Europe?
4. Mayroon pa bang merkantilismo sa kasalukuyan? Patunayan.
5. Pabor ka ba na ito ang gamiting sistemang pang-ekonomiya ng ating
bansa? ng daigdig? Bakit?

Ang paglakas ng bourgeoisie at paggamit ng sistemang

merkantilismo ay naging daan upang muling manumbalik ang
kapangyarihan ng hari. Paano nga ba muling naging
makapangyarihan ang hari? Paano rin nakatulong ang mga
bourgeoisie sa pagiging makapangyarihan nila muli? Tunghayan
mo ang mga pangyayari sa bahaging ito ng ating kasaysayan.

GAWAIN 7: Hagdan ng Pag-unawa!

Panuto: Paano nga ba nakatulong ang pagtatatag ng National Monarchy sa
paglakas ng Europe? Sa tulong ng kasunod na teksto, itala mo sa ladder diagram
ang mga kaganapan na nagbunsod sa pagyabong ng national monarchy.

273

PAGTATATAG NG NATIONAL
MONARCHY

Ease modyul 10

Malaki ang naitulong ng

pagtatatag ng national monarchy
sa
paglakas
ng
Europe.
Matatandaan na sa panahon ng
piyudalismo,
walang
sentralisadong
pamahalaan.
Mahina ang kapangyarihan ng
hari. Ang naghahari ay ang mga
noble
na
sila
ring
mga
panginoong maylupa. Ang hari ay
itinuturing
lamang
na
pangunahing panginoong may
lupa.
Subalit
nabago
ang
katayuan ng monarkiya sa tulong
ng mga bourgeoisie. Ang hari na
dating mahina ang kapangyarihan
ay unti-unting namayagpag sa
pamamagitan ng pagpapalawak
ng teritoryo at pagbubuo ng
matatag
na
sentralisadong
pamahalaan. Humirang siya ng
mga mamamayang nagpatupad
ng batas at nagsagawa ng
paglilitis at pagpaparusa sa korte
ng palasyo. Bilang resulta, ang
katapatan ng mamamayan ay
lumipat mula sa panginoong
maylupa tungo sa pamahalaan na
may kakayahang protektahan sila.
Handa silang magbayad ng buwis
para sa proteksiyong ito.

Sa pamamagitan ng buwis,
nagkaroon ng pondo ang hari
upang magbayad ng mga sundalo.
Dahil dito, nakalaya ang hari mula
sa proteksiyon na dating ibinibigay
ng mga knight ng panginoong
maylupa. Dahil ang katapatan ng
mga sundalo ay nasa hari, maaari
silang gamitin ng hari laban sa mga
knight ng panginoong maylupa
kung kinakailangan. Bukod dito,
maaari nang humirang ang hari ng
mga
edukadong
mamamayan
bilang kolektor ng buwis, hukom,
sekretarya, at administrador.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina

Grace Estela C.Mateo et al pp. 212

Ano-ano ang salik na nakatulong sa

muling paglakas ng kapangyarihan
ng hari?
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________

274

PAG-USBONG NG MGA NATIONSTATE

Sa pagbabago sa konsepto ng
monarkiya. naitatag na rin ang mga
batayan ng mga nation-state sa
Europe.
Ang
nation-state
ay
tumutukoy sa isang estado na
pinananahanan ng mga mamamayan
na may magkakatulad na wika,
kultura, relihiyon, at kasaysayan.
Dahil sa kanilang pagkakahalintulad
na kultural, ang mga mamamayan ay
isang nagkakaisang lahi. Bukod sa
pagiging nasyon, isa rin silang
estado sapagkat nananahan sila sa
isang tiyak na teritoryo at may
pamahalaan silang may soberanidad
o
kasarinlan.
Isa
silang
nagkakaisang lahi na may katapatan
sa kanilang bansa.
Mahalagang katangian ng
nation-state sa panahong ito ang
pagkakaroon
ng
sentralisadong
pamahalaan sa ilalim ng isang
pambansang monarkiya na may
kakayahan at kapangyarihan na
magpatupad ng batas sa buong
nasasakupan. May mga bagong
institusyon na umusbong bunga ng
pagiging nation-state. Isa rito ang
pagkabuo ng isang hukbo ng mga
propesyunal na sundalo na tapat sa
hari.

Tungkulin ng hukbo na palawigin

ang teritoryo at kapangyarihan
ng monarkiya kahit
mangahulugan ito ng digmaan.
Nagsimula rin ang institusyon ng
burukrasya sa mga opisyal o
kawani na may kasanayan para
patakbuhin ang pamahalaan
ayon sa kautusan ng monarkiya.
Kabilang sa katungkulan ng mga
opisya at kawani ang
pangongolekta ng buwis,
pagpapatupad ng batas, at
pagkakaloob ng hustisya.
Dahil sa
makapangyarihan ang mga
nation-state, nagpakita ng
ibayong lakas ang Europe.
Nabuo sa Europe ang mga
bagong institusyong pampolitika,
panlipunan, at pang-ekonomiya.
Ang paglakas ng Europe ay
nagbigay-daan din sa
pagpapalawak nito ng
impluwensiya. Naganap ito sa
panghihimasok at pananakop ng
mga Europeong nation-state sa
Asya, America, at nang
kinalaunan, sa Africa.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig
nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 212213

Paano nakatulong ang mga nationstate sa paglakas ng Europe?

______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________

275

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang salik na nagpabago sa konsepto ng monarkiya at
nagpalakas sa kapangyarihan ng hari?
2. Ano-anong bansa sa kasalukuyan ang pinamumunuan pa rin ng hari at
reyna?
3. Paano nakatulong ang nation-state sa paglakas ng Europe.
4. Kung ikaw ang tatanungin, pabor ka ba na ang mamuno sa ating bansa ay
hari at reyna? Bakit?

Bukod sa mga unang natalakay na aralin, tatalakayin rin ang

bahaging ginampanan ng simbahan sa paglakas ng Europe.

GAWAIN 8: Discussion WeB

PANUTO
1. Pagkatapos basahin ang teksto, bumuo ng limang pangkat na may parehong
bilang .
2. Talakayin ang tanong sa pangkat at bumuo ng ebidensya at suporta sa panig
ng Oo at Hindi.
3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat
miyembro bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi.
4. Magtulungan ang bawat pangkat sa pagbuo ng dahilan at kongklusyon.
5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang inyong pananaw sa
buong klase.

276

PAGLAKAS NG SIMBAHAN AT PAPEL NITO SA PAGLAKAS NG EUROPE

Habang nababawasan ang katapatan ng
ordinaryong
mamamayan
sa
mga
panginoong maylupa, nakikita naman nila
ang Simbahan bilang bagong sentro ng
debosyon. Sa loob mismo ng Simbahan ay
tinuligsa ang pang-aabuso ng mga hari na
naging dahilan upang lalong lumakas ang
kapangyarihan ng Papa.
Sa pagsapit ng 1073, naging mas
makapangyarihan ang Simbahan nang
itakda ni Papa Gregory VII na ang lipunan ay
bahagi
ng
kaayusang
banal
na
napapasailalim sa batas ng Diyos. Bilang
pinakamataas
na
lider-espiritwal
at
tagapagmana ng Simbahang Katoliko mula
kay San Pedro, ang Papa ang may
pinakamataas
na
kapangyarihan
sa
pananampalataya at doktrina. Kaugnay nito,
ang lahat ng Obispo ay dapat na
mapasailalim sa kanya, gayundin ang mga
hari na ang kapangyarihan ay dapat lamang
diumanong gamitin sa layuning Kristiyano.
May karapatan ang Papa na tanggalin sa
hari ang karapatang mamuno kung hindi
tumupad ang hari sa kanyang obligasyong
Kristiyano.

Ang Investiture Controversy ay

sumasalamin sa tunggalian ng interes
ng Simbahan at pamahalaan kaugnay
ng mga ideya ni Papa Gregory VII. Hindi
nagustuhan ng Haring German na si
Henry IV ang ideya ni Papa Gregory VII.
Para kay Henry, ang relihiyong
panatisismo ni Papa Gregory VII ay
tuwirang nakaapekto sa mga kaugalian
at usaping politikal sa Germany. Dahil
dito, humingi ng tulong ss Henry IV sa
mga obispong German na pababain na
sa puwesto ang Papa. Bilang tugon,
idineklara ng Papa na ekskomulgado si
Henry IV sa Simbahang Katoliko.
Hiniling ng hari na alisin ang
ekskomulgasyon sa kaniya. Nang hindi
ito gawin ng Papa, tumayo si Henry IV
nang nakayapak sa labas ng palasyo ng
Canossa sa hilagang Italya ng tatlong
araw noong 1077. Hiniling niya na alisin
na ang parusang ekskomulgasyon.
Bagaman
pinatawad
din
kalaunan ng Papa si Henry, ang
nasabing insidente ay lalong nagpatibay
sa kapangyarihan ng Simbahan.
Kalaunan, upang malutas ang nasabing
isyu, nagkaroon ng kompromiso sa
pagitan ng Simbahan at ni Henry V. Ito
ang tinatawag na Concordat of Worms
noong 1122 na kumilala sa dalawang
tungkulin ng Obispo bilang liderespiritwal ng Simbahan at panginoong
maylupa. Kinilala nito ang Simbahan
bilang isang nagsasariling institusyon na
pinamumunuan ng Papa na hindi
napapasailalim sa sinumang hari.

277

Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle Ages.

Malawak ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng paguugali at moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya
niyang utusan o pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging
papel nito sa paglakas ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng
Europe bilang isang malawak na kabuuang Kristiyano ang Republica Christiana na
pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng Papa.
Sa kabuuan, ang Europe sa simula ng ika-11 siglo hanggang sa ika-13 siglo ay
lumakas. Lumaki ang populasyon, nanumbalik ang dating siglang pangkalakalan,
umusbong ang mga lungsod at kalaunan ay mga nation-state, at lumakas ang
kapangyarihan ng Simbahan. Ang mga salik na ito ang nagbigay-daan sa paglakas ng
Europe at sa kaganapan sa mga susunod na panahon.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 214 -216

Pamprosesong tanong
1. Ano ang naging papel ng Simbahan sa paglakas ng Europe?
2. Bakit mahalaga ang impluwensiya ng Simbahan sa paglakas ng Europe?
3. Paano nakatulong ang Simbahan sa paglakas ng Europe at
transpormasyon ng daigdig?
4. Malaki pa rin ba ang impluwensiya ng simbahan sa kasalukuyan?
Patunayan.
GAWAIN 9: OO o HINDI!
Pagkatapos ang pagtalakay, pagsusuri ng mga konsepto at kaalaman sa
naging aralin, iyong malalaman kung gaano mo naunawaan ang naging pag-aaral
tungkol sa paglakas ng Europe.

278

Panuto: Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit mo ang
hawak mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa bahagi naman
ng HINDI kung hindi pa malinaw sa iyo ang konseptong ito ng aralin. Pagkatapos ay
suriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging malinaw ang pagkaunawa.
KONSEPTO/ KAALAMAN

OO
(NAUNAWAAN)

HINDI
(NAUNAWAAN)

1. Ang bourgeoisie ay binubuo ng

mga mamamayan na kabilang sa
panggitnang uri ng lipunan.
2. Dahil sa impluwensiya ng mga
Bourgeoisie nasimulan nila ang
mga reporma sa pamahalaan.
3. Ang merkantilismo ay isang
sistemang pang-ekonomiya na
lumaganap
sa
Europe
na
naghahangad ng pagkakaroon ng
maraming ginto at pilak bilang
tanda
ng
kayamanan
at
kapangyarihan ng bansa.
4.
Sa
pagkawala
ng
kapangyarihan
ng
mga
panginoong maylupa, ang hari
ang
nagsilbing
pinuno
at
nagpatingkad sa pagtatatag ng
national monarchy.
5. Ang simbahan ang nagsilbing
tagapangalaga ng kalinangan sa
imperyo
noong
panahong
Medieval.

Sa nakalipas na pagtalakay natutuhan mo ang mga

pangyayaring nagbunsod sa paglakas ng Europe. Sa bahaging ito ng
aralin ay iyong pag-aaralan ang pagsilang ng Renaissance sa
huling bahagi ng ika-14 na siglo.

279

GAWAIN 10: Magtulungan Tayo!

Panuto: Nakita mo na ba ang larawan na MONA LISA? Nabasa mo na rin ba ang
kuwentong Romeo at Juliet? Kilala mo ba ang lumikha sa mga obra maestrang ito?
Kung gayon, basahin mo ang teksto hinggil sa aralin. Pagkatapos ay ihanda mo ang
iyong sarili para sa pangkatang gawain
PAG-USBONG NG
` RENAISSANCE
Dahil
sa
pag-unlad
sa
agrikultura bunga ng mga pagbabago
sa kagamitan at pamamaraan sa
pagtatanim, umunlad ang produksiyon
sa Europe noong Middle Ages.
Humantong ito sa paglaki ng
populasyon
at
pagdami
ng
pangangailangan ng mga mamamayan
na natugunan naman ng maunlad na
kalakalan. Ang mga lungsod-estado sa
hilagang Italy ay nakinabang sa
kalakalang ito. Noong ika-11 hanggang
ika-12 siglo, umunlad ang mga ito
bilang sentrong pangkalakalan at
pananalapi sa Europe. Monopolisado
rin ng hilagang Italy ang kalakalan sa
pagitan ng Asya at Europe. Ilan sa mga
lungsod-estadong umusbong ay ang
Milan, Florence, Venice, Mantua,
Ferrara, Padua, Bologna, at Genoa.
Ang yaman ng mga lungsod-estado na
ito ay hindi nakasalalay sa lupa kundi
sa kalakalan at industriya. Sa
katunayan, kung nangangailangan ng
pera ang Papa, hari, o panginoong
maylupa, nanghihiram sila sa mga
mangangalakal at banker ng mga
lungsod-estado na ito. Ang mga Medici
sa Florence ay halimbawa ng isang
pamilya ng mangangalakal at banker.

Sa pagtatapos ng Middle
Ages sa huling bahagi ng ika-14 na
siglo, isinilang ang Renaissance.
Ang
Renaissance
ay
nangangahulugang
muling
pagsilang o rebirth. Maaari itong
ilarawan sa dalawang paraan. Una,
bilang
kilusang
kultural
o
intelektuwal na nagtangkang ibalik
ang kagandahan ng sinaunang
kulturang Greek at Roman sa
pamamagitan ng pag-aaral sa
panitikan at kultura ng mga
nasabing sibilisasyon. Ikalawa,
bilang panahon ng transisyon mula
sa Middle Ages tungo sa Modern
Period o Modernong Panahon.

Mula sa iyong pagkakaunawa sa

tekstong binasa, ano ang
Renaissance?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace

Estela C.Mateo et al pp. 219-220

280

BAKIT SA ITALY?

Itinuturing na isa sa
maraming dahilan kung
bakit naging tunay na
sinilangan ng Renaissance
ang Italy, ay magandang
lokasyon nito. Dahil dito,
nagkaroon ng pagkakataon
ang mga lungsod dito na
makipagkalakalan sa
Kanlurang Asya at Europe.

Italy ang
pinagmulan ng
kadakilaan ng
sinaunang Rome at
higit na may
kaugnayan ang
Italyano sa mga
Romano kaysa
alinmang bansa sa
Europe.

Pagtataguyod ng mga
maharlikang angkan sa
mga taong mahusay sa
sining at masigasig sa
pag-aaral.

Mahalagang papel ang

ginampanan ng mga
unibersidad sa Italy,
naitaguyod at napanatiling
buhay ang kulturang klasikal
at ang mga teolohiya at
pilosopiyang kaalaman ng
kabihasnang Griyego at
Romano.

http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg
Batay sa mga impormasyong inilahad,
bakit nga ba sa Italy sumibol ang
Renaissance?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________

281

ANG MGA HUMANISTA

Sa pagtatapos ng Middle Ages,
nagkaroon ng bagong kapangyarihan
ang mga hari samantalang ang
kapangyarihan naman ng Simbahan
ay sinimulang tuligsain. Ang mga
digmaan, epidemya, at suliraning
pang-ekonomiya ay tuluyan nang
nagwakas. Nagbigay-daan ang mga
kaganapang ito sa pagsilang ng
bagong pananaw na dulot ng interes
sa pag-aaral ng sinaunang Greece at
Rome, ang humanismo.
Ang mga iskolar na nanguna sa pagaaral sa klasikal na sibilisasyon ng
Greece at Rome ay tinawag na
humanist o humanista, mula sa
salitang Italian na nangangahulugang
guro ng humanidades, partikular ng
wikang Latin. Pinag-aaralan sa
Humanities o Humanidades ang
wikang Latin at Greek, Komposisyon,
Retorika, Kasaysayan, at Pilosopiya,
at maging ang Matematika at Musika.
Sa pag-aaral ng mga ito, napagtanto
ng mga humanista na dapat gawing
modelo ang mga klasikal na ideyang
matatagpuan sa mga asignaturang ito.

Ang humanismo ay isang kilusang

intelektuwal noong Renaissance na
naniniwalang dapat pagtuunan ng
pansin ang klasikal na sibilisasyon
ng Greece at Rome sa pag-aaral
dahil naglalaman ito ng lahat ng aral
na
dapat
matutuhan
upang
magkaroon ng isang moral at
epektibong buhay.

Ano ang pagkakaiba ng pagtingin ng

mga humanista ng sinaunang panahon
sa pagtingin ng mga iskolar ng Middle
Ages?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace

Estela C.Mateo et al pp. 220-221

MGA AMBAG NG RENAISSANCE SA IBAT IBANG LARANGAN

Sa Larangan ng Sining at Panitikan
Francesco Petrarch (1304-1374). Ang Ama ng
Humanismo. Pinakamahalagang sinulat niya sa Italyano
ang Songbook, isang koleksiyon ng mga sonata ng pagibig sa pinakakamahal niyang si Laura.

Goivanni Boccacio (1313-1375). Matalik na kaibigan ni

Petrarch. Ang kaniyang pinakamahusay na panitikang
piyesa ay ang Decameron, isang tanyag na koleksyon na
nagtataglay ng isandaang (100) nakatatawang salaysay.

282

William Shakespeare (1564-1616) Ang Makata ng mga

Makata. Naging tanyag na manunulat sa Ginintuang
Panahon ng England sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I.
Ilan sa mga sinulat niya ang mga walang kamatayang dula
gaya ng: Julius Caesar, Romeo at Juliet, Hamlet, Anthony
at Cleopatra at Scarlet.

Desiderious Erasmus (c.1466-1536). Prinsipe ng mga

Humanista. May-akda ng In Praise of Folly kung saan
tinuligsa niya ang hindi mabuting gawa ng mga pari at mga
karaniwang tao.

Nicollo Machievelli (1469-1527). Isang diplomatikong

manunulat na taga Florence, Italia. May-akda ng The
Prince.Napapaloob sa aklat na ito ang dalawang
prinsipyo:
Ang layunin ay nagbibigay matuwid sa pamamaraan.
Wasto ang nilikha ng lakas.

Miguel de Cervantes (1547-1616). Sa larangan ng

panitikan, isinulat niya ang nobelang Don Quixote de la
Mancha, aklat na kumukutya at ginagawang katawa-tawa
sa kasaysayan ang kabayanihan ng mga kabalyero noong
Medieval Period.

Sa Larangan ng Pinta at PintorSining

Michelangelo Bounarotti (1475-1564). Ang pinakasikat
na iskultor ng Renaissance, ang una niyang obra maestra
ay ang estatwa ni David. Sa paanyaya ni Papa Julius II
ipininta niya sa Sistine Chapel ng Katedral ng Batikano ang
kuwento sa Banal na Kasulatan tungkol sa pinagmulan ng
sandaigdaigan hanggang sa pagbaha. Pinakamaganda at
pinakabantog niyang likha ang La Pieta, isang estatwa ni
Kristo pagkatapos ng Kaniyang Krusipiksyon.

283

Leonardo da Vinci (1452-1519). Ang hindi

makakalimutang obra maestra niyang Huling Hapunan
(The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni
Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang
henyong maraming nalalaman sa ibat ibang larangan.
Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto,
iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at
pilosoper.

Raphael Santi (1483-1520). Ganap na Pintor,

Perpektong Pintor. Pinakamahusay na pintor ng
Renaissance. Kilala sa pagkakatugma at balanse o
proporsiyon ng kanyang mga likha. Ilan sa kaniyang
tanyag na gawa ang Obra Maestrang Sistine Madonna,
Madonna and the Child at Alba Madonna.

Agham sa Panahon ng Renaissance

Nicolas Copernicus (1473-1543). Inilahad ni

Nicolas ang Teoryang Heliocentric; Sa pag-ikot ng
daigdig sa aksis nito, kasabay ng ibang planeta,
umiikot ito sa paligid ng araw. Pinasungalingan ng
teoryang ito ang tradisyonal na pag-iisip na ang
mundo ang sentro ng sansinukob, na matagal ding
tinangkilik ng simbahan.

Galileo Galilei (1564-1642). Isang astronomo at

matematiko, noong 1610. Malaki ang naitulong ng
kaniyang
na
imbentong
teleskopyo
para
mapatotohanan ang Teoryang Copernican.

Sir Isaac Newton (1642-1727). Ang higante ng

siyentipikong Renaissance. Sang-ayon sa kaniyang
Batas ng Universal Gravitation, ang bawat planeta ay
may kaniya-kaniyang lakas ng grabitasyon at siyang
dahilan kung bakit nasa wastong lugar ang kanilang paginog. Ipinaliwanag niya na ang grabitasyong ito ang
dahilan kung bakit bumabalik sa lupa ang isang bagay na
inihagis pataas.
Tinatayang ang pag-usbong ng
Renaissance ay hindi natatapos sa panahon na kung
saan nakilala ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus
ito ay nagpapatuloy magpakailanman hanggat ang tao ay
naghahanap at naghahangad ng kasagutan sa kaniyang
mga tanong.

284

Paano binago ng mga ambag ng Renaissance ang

pananaw at kultura ng Europe noon at maging sa
kasalukuyan?

Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kung

saan kakikitaan ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaang
panahon patungo sa Modernong Panahon.
Ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Renaissance ay
nagbigay daan sa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak at
maunlad na mga pag-aaral, pagmamasid at pananaliksik. Ang transisyong ito ay
nagbigay daan rin sa pag-usbong ng Rebolusyong Intelektuwal at malawak na
kaalaman sa daigdig bunsod ng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng bawat
indibidwal. Ang pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa pagsulong at
pagbubuklod- buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sa
kalayaan at kabutihan ay nauukol sa sangkatauhan.
Halaw mula sa: Ease Modyul 10

ANG KABABAIHAN SA
RENAISSANCE
Sa panahon ng Renaissance, iilang
kababaihan lamang ang tinanggap sa mga
unibersidad o pinayagang magsanay ng
kanilang propesyon sa Italy. Gayunpaman,
hindi ito naging hadlang upang makilala ang
ilang kababaihan at ang kanilang ambag sa
Renaissance. Halimbawa ay si Isotta Nogarola
ng Verona na may akda ng Dialogue on Adam
and Eve (1451) at Oration on the Life of St.
Jerome (1453) na kakikitaan ng kaniyang
kahusayan sa pag-unawa sa mga isyung
teolohikal. Nariyan din si Laura Cereta mula sa
Brescia na bago mamatay sa gulang na 30 ay
isinulong
ang
isang
makabuluhang
pagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko para
sa kababaihan.
Sa pagsulat ng tula, mahahalagang
personalidad ng Renaissance sina Veronica
Franco mula sa Venice at si Vittoria Colonna
mula sa Rome. Sa larangan ng pagpipinta,
nariyan sina Sofonisba Anguissola mula
Cremona na may likha ng Self-Portrait (1554)
at si Artemisia Gentileschi, anak ni Orazio, na
nagpinta ng Judith and Her Maidservant with
the Head of Holoferness (1625) at Self-Portrait
as the Allegory of Painting (1630).

Laura Cereta

Isotta Nogarola

Veronica Franco

Vittoria Colonna

Ano-ano ang kontribusyon ng

kababaihan sa larawan?

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina

Grace Estela C. Mateo et al pp.224-225

285

Pangkatang Pag-uulat: Maghahati ang mga mag-aaral sa apat na pangkat. Sa

tulong ng tekstong iyong binasa ay ilahad ninyo ng inyong kapangkat ang
mahahalagang impormasyon tungkol sa Renaissance.
Pangkat 1: Kahulugan ng Renaissance
Pangkat 2: Salik sa Pagsibol ng Renaissance
Pangkat 3: Ambag ng Renaissance sa ibat ibang larangan
Pangkat 4: Mga Kababaihan sa Renaissance
Pagkatapos ng inyong presentasiyon ay maglagay ng mga datos sa concept
definition map para sa mas malinaw na daloy ng mga impormasyon kaugnay ng
paksa. Magbigay ng reaksiyon o magtanong sa naging presentasiyon ng kamagaaral kung mayroon kang hindi naunawaan.
CONCEPT DEFINITION MAP

Pamprosesong tanong
1. Ano ang kahulugan ng Renaissance?
2. Ano-ano ang naging mga salik sa pag-usbong ng Renaissance?
3. Bakit sa Italy nagsimula ang Renaissance?
4. Ano ang naging epekto ng Renaissance sa pagkakaroon ng panibagong
pagtingin sa politika, relihiyon at pag-aaral?
286

5. Sino-sino ang pangunahing tagapagtaguyod ng Renaissance?

6. Ano-ano ang mga naiambag ng Renaissance sa ating kabihasnan?
7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito?
8. Ano-ano ang kanilang naging kontribusyon sa Panahon ng Renaissance?
9. Paano nakatulong ang Renaissance sa paglakas ng Europe?
10. Nagaganap pa rin ba ang mga pangyayari sa Panahon ng Renaissance
sa kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.
11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang
bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing
makapagbahagi ng nito? Pangatuwiranan.
Nagdala ng maraming pagbabago at mga pamana sa daigdig
ang Panahon ng Renaissance. Sa bahaging ito ay tutungo ka naman
sa kwento ng Repormasyon at Kontra-Repormasyon.

GAWAIN 11: Palitan Tayo!

Panuto: Sa huling bahagi ng Middle Ages ay naranasan ang paghina ng Simbahan
dahil sa sa mga pagbabagong politikal, ekonomiko at panlipunan. Pagsapit ng ika-14
na siglo, maraming mga reporma ang hinihingi sa Simbahan. Dito magsisimula ng
Repormasyon. Basahin at unawain ang teksto sa Repormasyon upang masuri ang
mga kaganapan sa panahong ito. Ihanda mo rin ang iyong sarili sa mga gawain sa
bahaging ito ng aralin.

287

Ang Repormasyon
Ang
katawagan
sa
mga
kaganapan
na
yumanig
sa
kakristyanuhan mula ika-14 hanggang
ika-17 na dantaon na humantong sa
pagkakahati ng simbahang Kristiyano.
Dito nagsimula ang paghihiwalay ng mga
Protestante sa simbahang Katoliko
Romano, gayunpaman hindi nagpabaya
ang mga Katoliko Romano, sinimulan nila
ang pagbabago sa sariling relihiyon nang
hindi binabago ang kanilang doktrina.
Martin Luther, Ama ng Protestanteng
Paghihimagsik
Isang mongheng Augustinian at
naging Propesor ng Teolohiya sa
Unibersidad
ng
Wittenberg
ang
nabagabag at nagsimulang magduda
nang mabasa niya ang kaibahan ng
katuruan ng simbahan sa katuruan ng
Bibliya tungkol sa kaligtasan.Ang
pagpapawalang sala ng Diyos sa mga
tao ay nagsisimula sa pananampalataya,
at naging ganap sa pamamagitan ng
pananampalataya (Roman 1:17).
Ang
pag-aalinlangan
at
pagdududa ni Martin Luther sa bisa at
kapangyarihan ng mga relikya ay
kaniyang napatunayan sa pagdalaw niya
sa Rome noong 1571. Nagpasiklab ng
galit ni Luther ang kasuklam-suklam na
gawain ng simbahan, ang pagbenta ng
indulhensiya, kapirasong papel na
nagsasaad at nagpalabas na ang grasya
ng Diyos na maaaring ipagbili at bilhin
para sa kapatawaran at kaligtasan ng
tao.
Ang hindi pagsang-ayon ni Luther
sa patakaran ng simbahan tungkol sa
pagkamit ng indulhensiya, ang nagtulak
sa kaniya para ipaskil sa pintuan ng
simbahan, noong ika-31 ng Oktubre,
1517 ang kaniyang Siyamnaput limang
Proposisyon (Ninety-five theses).

Ipinanganak si Luther noong

Nobyembre
10,
1483,
sa
Eisleben Germany. Ang kaniyang
ama, si Hans Luther ay isang
magsasaka na naging minero ng
tanso, samantalang ang ina
niyang si Margareth Linderman
ay mula sa isang pamilyang
kabilang sa gitnang uri.
Kumalat sa ibat ibang bayan ng
Alemanya ang kapangyarihan ni Luther.
Noong taong 1529, nagbigay ang mga
sumusuportang estado at bayang Aleman
ng isang protestasyon- ang pinagmulan
ng salitang Protestante (ang mga
sumasalungat sa mga mamamayang
Katoliko) sa emperador ng Banal na
Imperyong Romano na nananawagan sa
pagwawakas sa paghihimagsik ng
simbahan. Pagkatapos ng ilang taong
alitan ng Protestante at Katoliko Romano
na hanggang humantong sa digmaan,
tinapos ni Charles V ang panrelihiyong
digmaan sa pamamagitan ng paglagda
sa Kapayapaang Augsburg noong
1555. Nasasaad sa kasunduan na
kilalanin ang kapangyarihan ng mga hari
o namumuno na malayang pumili ng
relihiyon ang kanilang nasasakupan.
Halaw mula sa: Ease Modyul 12

Batay sa teksto, paano nagsimula

ang Repormasyon?
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
________
_____________________________
__
288

KONTRA-REPORMASYON
Bago nagsimula ang Repormasyong
Protestante, nagsikap ang mga pinunong
Katoliko na maituwid ang mga maling
pamamaraan ng Simbahan. Si Papa Gregory
VII (1037-1085), lalong kilala sa una niyang
pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ng
tatlong pagbabago sa Simbahan.
1. Pagbabawal sa mga pari na magasawa upang malayo sa suliranin ng pamilya
at nang mailaan ang sarili sa buong
paglilingkod sa Diyos.
2. Pag-aalis ng simony.
3. Pagbabawal sa mga tauhan na
tumanggap ng pagtatalaga sa anumang
tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hari
o pinuno.
Upang harapin ang hamon ng
Protestantismo, isang malakas na kilusan ang
sinimulan ng mga tapat na Katoliko upang
paunlarin ang Simbahang Katoliko. Tinawag
ang kilusang ito na Catholic Reformation o
Counter-Reformation. Isinagawa ito ng
Konseho ng Trent, Inquisition at ng mga
Samahan ng mga Heswita (Society of Jesus).

Ano-ano ang binago ni

Pope Gregory VII sa
Simbahang Katoliko?

Ano ang naging bunga ng

Kontra-repormasyon?
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________

Itinatag
ni
St.
Ignatius de Loyola ang
Society of Jesus noong
1514.

Nagtagumpay ang mga Heswita sa

pagbawi sa Bohemia, Hungary, Poland at
timog Germany para sa Simbahang Katoliko.
Sila ang naging makapangyarihang lakas ng
Katolisismo sa kanlurang Europe. Nagtatag
sila ng mga paaralan at naging dalubhasa
bilang mga guro. Pinilit din nilang magkaroon
ng malaking kaugnayan sa politika ng Europe.
Naging tagapayo sila at katapatang-loob ng
mga hari at reyna ng mga kahariang Katoliko.
Nagtamo sila ng matataas na karangalan sa
pamamagitan ng kanilang nagawa bilang mga
iskolar at mga siyentista. Sa panahon nina
Haring Ferdinand at Reyna Isabella ipinatupad
ang Inquisition laban sa mga erehe at Hudyo
at nakidigma sa mga Muslim ng Granada.
Maging ang Simbahan ay sumailalim sa trono
ng hari at reyna.
Halaw mula sa: Ease Modyul 12

289

Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon

Malaki ang pagbabagong naganap
sa Simbahang Katoliko noong ika-14
hanggang 17 dantaon, kung saan maraming
mga gawi at turo ng simbahan ang tinuligsa
ng mga repormista partikular sa imoralidad at
pagmamalabis ng simbahan. Naging tanyag
ang pangalang Martin Luther bilang Ama ng
Himagsikang Protestante na siyang namuno
sa paglaban sa mga depekto ng simbahan.
Ang kanilang layunin ay hindi upang sirain
ang Simbahang Katoliko kundi upang maging
bukas ang simbahan sa mga pagbabago o
reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng
mga kawani ng simbahan ang
pagtatagumpay ni Luther kayat tinapatan nila
ito ng Council of Trent, Inquisition, at Society
of Jesus na naglalayong pagbutihin ang
pananampalatayang Katoliko.
Ang walang tigil na iringan sa pagitan
ng Simbahang Katoliko at Protestante, at
patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at
adhikain ay nagdulot ng sumusunod na
epekto:
nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon
sa Europe kung saan ang hilaga ay
naging mga Protestante samantalang
ang timog naman ay nanatiling
Katoliko;
sa kadahilanang maraming mga turo
ng Simbahang Katoliko na iba sa aral
ni Kristo, at iba pang pagmamalabis
ng mga pari, marami ang humiwalay
sa Simbahang Katoliko at nagtatag
ng mga sekta ng Protestante tulad ng
Calvinism, Lutheranism, Methodist,
Anglican, Presbyterian at iba.
gumawa ng aksiyon ang Simbahang
Katoliko hinggil sa mga suliraning
pangrelibhiyon na kanilang hinarap
upang muling mapanumbalik ang
dating tiwala ng mga tagasunod nito
at pagbutihin ang
pananampalatayang Katoliko. Ang
ilan sa mga repormang kanilang mga
ginawa ay ang pagpapawalang bisa
ng seremonya na tumutukoy sa
pagbenta at pagbili ng mga opisyo ng
simbahan; at ang pagbabawal sa
pagtatalaga ng mga hari o
karaniwang pinuno sa simbahan;

ang taliwas na ideya ng

dalawang malaking relihiyon
sa Europe (Katoliko at
Protestante) ay nagbunga sa
mahabang
panahon
ng
digmaang panrelihiyon.
at ang panghuli ay ang
pagpapanumbalik
na
espiritwal sa Kristiyanismo,
ang pagpapalaganap ng
Bibliya at ang doktrina ng
kaligtasan ng Bibliya. Ang
kaligtasan ay makakamit
hindi
sa
pagsapi
sa
simbahan
kundi
ang
pagtanggap at pagtitiwala
kay Kristo.
Halaw mula sa: Ease Modyul 12

Ano-ano ang naging epekto ng

Repormasyon?
_____________________________
_____________________________
_____________________________
Mabuti ba o masama ang naging
epekto ng Repormasyon?
Patunayan.
_____________________________
_____________________________
_____________________________

Ano ang mahalagang aral na iniwan

ng Repormasyon sa mga tao?

Panuto: Sa tulong ng mga kaalaman sa nasuring teksto, sipiin mo ang ContrastCompare Map. Punan mo ito ng hinihinging mga impormasyon. Pagkatapos,
290

makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang gawa ng bawat isa at

magbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-aral. Kumpletuhin din ang 3 2 -1 Chart tungkol sa Repormasyon at Kontra-Repormasyon.

3
2
1

Bagay na aking natutuhan sa

naging dahilan ng
pagkakaroon ng
Repormasyon at KontraRepormasyon

1.

Kontribusyon ng mga tao na

aking nalaman sa
Repormasyon at KontraRepormasyon

1.

Mahalagang tanong sa paksa:

Paano nakatulong ang
Repormasyon at KontraRepormasyon sa paglakas ng
Europe?

Sagot:

2.
3.

2.

291

Pamprosesong tanong
1. Ano ang Repormasyon?
2. Bakit iniugat kay Martin Luther ang unang
yugto ng Repormasyon?
3. Paano lumaganap ang Repormasyon?
4. Ano ang naging sagot ng Simbahang Katoliko sa Repormasyon?
5. Ano-ano ang naging pamana ng Repormasyon?
6. Paano binago ng Repormasyon ang Europe?
7. Sa kasalukuyan, nakaapekto ba sa iyong paniniwala sa Diyos ang
pagkakaroon ng ibat ibang denominasyon ng relihiyon sa iyong
paligid? Bakit?
GAWAIN 12: Tayain Mo !
Suriin ang sumusunod na pahayag. Itanong mo sa iyong sarili kung ginagawa
mo o di-ginagawa ang mga gawaing nakatala. Itala mo rin ang iyong dahilan at
mungkahi sa mga gawaing ito.
Gawain

Ginagawa

Di-ginagawa

Dahilan/
Mungkahi

1. Pagbabasa ng
Bibliya
2. Pagdalo sa mga
gawain ng relihiyon
(e.g. pagsisimba)
3. Pagsasabuhay ng
mga aral ng
kinabibilangang
relihiyon
4. Pagrespeto sa
pananampalataya
ng iba
5. Pakikipagpalitan ng
ideya at aral sa
mga taong may
ibang relihiyon
GAWAIN 13: Think Pair-Share Chart
Panuto: Muli mong babalikan ang Think-Pair-Share Chart. Sa pagkakataong ito na
natutuhan mo na ang mahahalagang konsepto ng aralin ay sagutan mo na at ng
iyong kapareha ng pinal ang katanungan sa aralin sa pagsisimula nito. Tiyaking
mapag-uusapan ninyong kapareha ang magiging pinal na kasagutan at kung may
mga nais pang idagdag na bagong kaalaman na naunawaan ay gawin ito. Huwag

292

ding kalimutan na ilagay ang mga sanggunian at batayan ng iyong nabuong

kasagutan.
KATANUNGAN SA ARALIN

AKING KASAGUTAN
(Sagot ng mag-aaral)

Paano nakaapekto ang mga

pangyayari sa Europe sa naging
transpormasyon tungo sa
makabagong panahon ng mga bansa
at rehiyon sa daigdig sa pagbuo ng
pandaigdigang kamalayan?

AKING KAPAREHA
(Sagot ng Kapareha)

PINAGSAMANG IDEYA
(Sagot ng magkapareha)

(Sa bahaging ito isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)

Mga Sanggunian/ Batayan

(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa)

Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa pamamagitan ng talakayan at

ibat ibang gawain ang mga konseptong dapat mong maunawaan tungkol sa
paglakas ng Europe. Balikan mo ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriin
mo kung ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot sa naging sagot mo ngayon.
Ilan sa mga una mong konsepto ang natalakay at nabigyang linaw?
Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin pa
natin ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng ating mga gawain na nasa susunod
na bahagi ng araling ito.
PAGNILAYAN / UNAWAIN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin natin ang

iyong mga nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglakas ng
Europe at ang bahaging ginampanan nito patungo sa transpormasyon ng
daigdig. Halika at iyong simulan.

Gawain 14. Pagnilayan Mo!

Panuto: Malaki ang bahaging ginampanan ng Simbahan at mga Bourgeoisie (mga
mangangalakal at propesyunal) sa naging paglakas ng Europe. Sila ay nagsilbing
saligan ng Europe para muling manumbalik ang kalakasan nito. Sa panahon natin
ngayon, ang ating bansa ay naharap sa ilang isyung panlipunan na kung saan ang
Simbahan, mga Mangangalakal maging ibang propesyunal at ang pamahalaan ay
293

nagkakaroon ng salungat na pananaw. Suriin mo ang mga punto na inilahad ng

simbahan at pamahalaan hinggil sa pagpaplano ng pamilya. Pagkatapos nito ay itala
mo ang iyong reaksyon sa paniniwala ng Simbahang Katoliko at ng pamahalaan.
Ihanda mo rin ang iyong sarili sa pagsagot sa mga pamprosesong tanong.
PAGPAPLANO NG PAMILYA
As we all know, the
President is the
President not only of
Roman Catholics but
also of other faiths as
well. He has to be
above faith.
Responsible
parenthood is
something which I
believe is favorable to
all faiths, giit ni
Edwin Lacierda,
tagapagsalita ng
Pangulo.

Ang isyu sa paggamit ng

contraceptives ay isyung lantad na
lantad na. Kahit na gaano pa ang
pagtutol ng Simbahang Katoliko sa
paggamit ng kahit anong uri ng
contraceptives --- condom, IUD at
pills para mapigilan ang
pagbubuntis, ito ay matagal nang
ginagawa ng mga mag-asawa. Ang
totooy natuto na ang mga magasawa na dapat ay magkaroon ng
pagitan at may hangganan ang
panganganak. Marami nang mga
mag-asawa ang natuto na ang
dalawa o tatlong anak ay kaya
nilang pakainin at pag-aralin.

Ang gobyerno ang nagpapasan ng

problema na may kinalaman sa
pagdami ng populasyon at hindi
ang Simbahan. Kung
magpapatuloy ang walang kontrol
na panganganak, maraming ina
ang manganganib ang buhay.
Kapag sobra-sobra ang dami ng
tao, nakaamba ang kahirapan na
katulad nang nangyayari ngayon
sa bansa. Maraming walang
trabaho, maraming bata ang hindi
makapag-aral at maraming
nakakaranas ng gutom.

http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg

Nasasayang ang pondo ng

pamahalaan sa pagbili ng mga
contraceptives sa halip na
gamitin ito sa mas
mahalagang suliranin ng
bansa.

"Life
begins
at
fertilization,
anything
that
prevents
the
fertilized ovum to be
implanted in the uterus
may be considered as
abortive and therefore, if
prescribed, may violate
our solemn oath as
physicians to save and
protect
human
life
particularly the unborn."
Dr. Oscar Tinio
PMA President

Ang RH Law ay nakasisira sa

moralidad ng mga
mamamayan. Ang
contraception ay nakasasama
dahil nawawalan ng disiplina
ang mga tao at tumatakas sa
mga responsibilidad. Ang sex
education ay nakasasama
dahil magdudulot ito ng
pagkasira sa murang pag-iisip
ng mga batang nag-aaral.

Ang paggamit ng Contraceptives

ay masama sapagkat taliwas ito sa
natural na pamamaraan ng
pagkakaroon ng buhay. Natural
family planning dapat ika nga at
hindi mga contraceptives.

http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_c
athedral.jpg

294

Pamprosesong tanong
1. Sakaling dumating ka na sa panahong ikaw ay magpapamilya, kaninong
paniniwala ang iyong susundin; ang simbahang Katoliko o ang sa
pamahalaan? Bakit?
2. Lumalabag bas a moralidad ang paninindigan ng pamahalaan na dapat
gumamit ng contraceptives sa pagpplano ng ng pamilya? Ipaliwanag ang
sagot.
3. Sang-ayon ka bang pondo ng pamahalaan ang dapat gamitin sa pagbili ng
contraceptives? Bakit?
4. Sa kasalukuyan, mayroon na tayong batas kaugnay ng pagpaplano ng
pamilya: ang Republic Act 10354 (The Responsible Parenthood and
Reproductive Health Act of 2012). Sa iyong palagaya, makatutulong ba ito
upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon? Ipaliwanag.
5. Bilang mag-aaral, ano ang maitutulong mo upang mabawasan ang mabilis na
paglaki ng populasyon at ang di-mabuting epekto nito?
GAWAIN 15: Ano ang Gusto Mo!
Gamit ang iyong mga natutuhang kaalaman sa aralin, lumikha ng isang
poster o editorial cartoon. Gawin ito nang pangkatan. Sundin ang PDRS (Plan, Do,
Review at Share) technique. Ang lilikhaing poster o editorial Cartoon ay maglalaman
ng mga pamana sa kabihasnan ng Bourgeoisie, Merkantilismo, National Monarchy,
Simbahang Katoliko, Renaissance, at Repormasyon. Maaari mo itong gawin sa
isang cartolina o illustration board. Maging malikhain sa magiging laman ng inyong
gagawin at sikaping lahat ng kasapi ng pangkat ay may bahagi sa gawain. Lagyan
din ng paliwanag at pasasalamat sa naging ambag sa daigdig ng mga nasabing salik
sa paglakas ng Europe. Ibahagi ito sa klase pagkatapos.
Mamarkahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria. Sagutin rin ang
mga pamprosesong tanong para sa mas malalim na pag-unawa sa aralin.
CRITERIA

IMPORMATIBO/
PRAKTIKALIDAD

MALIKHAIN

NAPAKAGALING
3

MAGALING
2

MAY
KAKULANGAN
1

Ang nabuong poster o

editorial cartoon ay
nakapagbibigay
ng
kumpleto, wasto at
napakahalagang
impormasyon tungkol
sa paglakas ng Europe.
Ang pagkakadisenyo
ng poster o editorial
cartoon tungkol sa
paglakas ng Europe.

Ang nabuong poster o

editorial cartoon ay
nakapagbibigay
ng
wastong
impormasyon tungkol
sa
paglakas
ng
Europe.
Ang pagkakadisenyo
ng poster o editorial
cartoon tungkol sa
paglakas ng Europe.

Ang nabuong poster o

editorial cartoon ay
kulang sa sapat na
impormasyon tungkol
sa
paglakas
ng
Europe.

MARKA

May kakulangan ang

elemento
ng
pagdisenyo ng poster
o editorial cartoon
tungkol sa paglakas
ng Europe.

295

KATOTOHANAN

Ang poster o editorial

cartoon ay nagpapakita
ng
makatotohanang
pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang nilalaman nito ay
may bisa/dating sa
madla.

Ang poster o editorial

cartoon
ay
nagpapakita
ng
pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang nilalaman nito ay
may dating sa madla.

Ang poster o editorial

cartoon
ay
nagpapakita ng iilang
pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang nilalaman nito ay
walang dating sa
madla.

Pamprosesong tanong
1. Ano ang iyong napuna sa nabuong mga poster/ editorial cartoon?
2. Paano nakatulong sa iyong pang-araw-araw na buhay ang mga
pamanang iniwan ng mga pangyayaring kaugnay ng paglakas ng
Europe?
3. Paano ipinakita sa poster/editorial cartoon ang naitulong ng mga
pamanang iniwan ng paglakas ng Europe sa transpormasyon ng
ating daigdig sa kasalukuyan?
GAWAIN 16: Salamin Ng Aking Sarili!
Ano ang naramdaman mo habang ikaw inaalam ang mahahalagang
impormasyon tungkol sa paglakas ng Europe? Alin sa mga paksa ng aralin ang mas
nakapukaw ng iyong interes? Bakit? May bahagi ba ng aralin na nais mo pang
tuklasin nang mas malawak? Sa proseso ng paunlarin at pag-unawa ng aralin, ano
ang mga natuklasan mo sa iyong sarili bilang isang mag-aaral, at ano ang iyong mga
susunod na hakbang upang mas maging produktibo at makabuluhan ang iyong pagaaral?
Isulat mo sa reflection journal ang lahat ng iyong mga iniisip at saloobin
upang maging gabay sa pagsukat ng iyong mga kaalaman at pagganap sa mga
gawaing iyong naisakatuparan. Gawin mo rin itong pamantayan tungo sa
pagpapaunlad ng iyong sarili.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
______
Binigyang-diin sa Aralin 1 ang pagtalakay ng mga pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe. Nakasentro ang pagtalakay sa mga salik na nagbunsod
nito, ang pagsilang at kontribusyon ng Renaissance, ang Repormasyon maging
ang naging tugon ng Simbahang Katoliko, ang Kontra-repormasyon.
Mahalagang tandaan ang mga bagay na iyong natutuhan dahil
makakatulong ito sa mas malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng daigdig.
Mahalaga rin ang mga natalakay upang mapag-ugnay ang nakaraan sa
kasalukuyang panahon.

296

ARALIN 2: PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

Itinuturing ang Europe bilang maunlad na kontinente ng daigdig. Matatagpuan
dito ang mga sikat na lungsod tulad ng Rome sa Italy, Paris sa France, at London sa
Great Britain. Ang mga lungsod na ito ay kakikitaan ng malalaking gusali,
magagandang pasyalan at maging ang nangungunang train system sa buong
daigdig. Kontribusyon ng malawak na pag-unlad ng Europe ang lahat ng ito..

ALAMIN
Matapos mong matalakay ang mga salik sa naging paglakas ng Europe,
Renaissace at Repormasyon, bibigyang-diin naman sa araling ito ang naging
paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Nais mo bang malaman kung paano ito
nangyari? Gayundin kung paano nakatulong ang paglawak ng kapangyarihan ng
Europe sa transpormasyon ng daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang
kamalayan? Marahil ay handa ka na para sa mga gawain sa araling ito. Simulan
mo na...

GAWAIN 1: Sasama Ka Ba!

Panuto: Suriin ang kasunod na sitwasyon. Pagkatapos ay isulat mo sa wheel callout
ang iyong sagot sa tanong.
Panahon: 1430
Sitwasyon: Isang makulimlim na araw. Nasa isang daungan ka ng Europe
at nagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong
mayroon sa kabilang dako ng karagatan. ikaw ay naatasan na sumama sa
isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig
hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding
mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda,may
kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa
paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain.

297

Ang malalaking alon

ay maaring sumira at
magpalubog ng barko

Ang barko ay maaaring maglaman

ng ginto, mamahaling hiyas, at
mahahalagang bagay na nagmula sa
kabilang bahagi ng karagatan.

Pamprosesong tanong
1. Ano ang pabuyang possible mong matanggap kung sasama ka sa
paglalayag?
2. Ano-anong panganib ang naghihintay sa iyo sakaling sumama ka sa
paglalayag?
3. Paano kaya nabago ng paglalayag at pagtuklas ng bagong lupain ang
pamumuhay at lipunan ng Europe?
GAWAIN 2: Suriin Mo!

Panuto: Suriin ang kasunod na mga larawang kaugnay ng pang-araw-araw mong

buhay. Isulat ang naiisip mong naitutulong sa iyo ng bawat isa.

298

NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang nakita mo sa larawan?
2. Gaano kahalaga sa iyo ang mensahe ng bawat larawan? Bakit?
3. Paano nakatutulong sa iyo ang mga nakalarawan?
4. Mabubuhay ka kaya sa kasalukuyan kung wala ang mga nasa
larawan? Ipaliwanag.
GAWAIN 3: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad
Matapos mong matukoy at mabuo ang mga konsepto tungkol sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe, marahil ay nanabik ka nang malaman ang mga
pangyayaring nagbigay-daan sa pangyayaring ito. Subalit bago tayo magpatuloy sa
pagpapalawak ng kaalaman ay sagutan muna natin ang kasunod na gawain.
Panuto: Sagutan ang unang kahong Ang Aking Alam at ang ikalawang kahong
Nais malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga Natutuhan at
Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo pagkatapos ng aralin.

299

PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

AKING ALAM

NAIS MALAMAN

MGA
NATUTUHAN

HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYAN

BINABATI KITA!

Matapos matimbang at masuri ang iyong kaalaman tungkol sa mga

konsepto ng paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil nais mo pang
malaman ang mahahalagang impormasyon tungkol ditto. Ang mga katanungang
nabuo sa iyong isipan ay masasagot na sa susunod na bahagi ng araling ito sa
pamamagitan ng ibat ibang gawain. Suriin mo rin kung ang dating kaalaman ay
tutugma sa bagong kaalaman na matutuklasan mo at matututuhan.

PAUNLARIN
Sa bahaging ito ay inaasahang matututuhan at malilinang sa iyo ang
mahahalagang kaalaman tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe; ang
Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, maging ang ibat ibang
Rebolusyong naganap, ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at
Rebolusyong Industriyal. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi
upang masagot ito patgkaapos ng pag-aaral sa bahaging ito ng aralin.

GAWAIN 4: Maglayag Ka!

Panuto: Halinat balikan natin ang ginawang paglalayag at pananakop ng mga
Kanluranin sa Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Basahin mo at unawain
ang teksto tungkol dito.
300

UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN

Nagsimula noong ika-15 siglo ang dakilang panahon ng eksplorasyon o

paghahanap ng mga lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo. Ang
eksplorasyon ay nagbigay-daan sa kolonyalismo o ang pagsakop ng isang
makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay ang
itinuturing na motibo para sa kolonyalismong dulot ng eksplorasyon: (1)
paghahanap ng kayamanan; (2) pagpapalaganap ng Kristiyanismo; (3)
paghahangad ng katanyagan at karangalan.
Ang ika-15 hanggang ika-17 siglo ang unang yugto ng Imperyalismong
Kanluranin. Ang imperyalismo ay ang panghihimasok, pag-impluwensiya, o
pagkontrol ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Maaari
itong tuwiran o di-tuwirang pananakop.
Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga Europeo sa
malalawak na karagatan noong ika-15 siglo kung hindi dahil sa ilang salik tulad
ng pagiging mausisa na dulot ng Renaissance, pagsuporta ng mga monarkiya sa
mga manlalakbay, at pagkatuklas at pagpapaunlad sa mga instrumentong
pangnabigasyon at sasakyang pandagat. Sa kanilang paglalakbay, maraming
pagsubok ang kanilang kinaharap. Gayunpaman, ang nasabing eksplorasyon ay
nagkaroon ng matinding epekto sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig.
Sa kabuuan, ang panahon ng eksplorasyon ay naging dahilan upang ang
mga karagatan ay maging daan tungo sa pagpapalawak ng mga imperyong
Europeo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 241

MGA MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORASYON

Ang Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga Europeo. Bagamat
ang kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang sa
mga tala ng mga manlalakbay tulad nina Marco Polo at Ibn Battuta, napukaw ang
kanilang paghahangad na marating ito dahil sa mga paglalarawan dito bilang
mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat na The Travels of Marco Polo (circa
1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglay
ng China. Hinikayat nito ang mga Europeo na marating ang China. Samantala,
itinala ng Muslim na manlalakbay na si Ibn Battuta ang kanyang paglalakbay sa
Asya at Africa. Nakadagdag ang mga tala nina Marco Polo at Ibn Battuta sa
hangarin ng mga Europeo na maghanap ng mga bagong ruta patungo sa
kayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa Kanlurang Asya sa
panahong ito ay kontrolado ng mga Musim.
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 241

301

Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal na

ito nang matuklasan ang compass at astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng
dalawang instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay
ng tamang direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang
astrolabe upang sukatin ang taas ng bituin.
Dalawang bansa sa Europe ang nagpasimula ng paglalayag at
pagtuklas ng mga bagong lupain - ang Portugal at Spain. Nanguna ang
Portugal sa mga bansang Europeo dahil kay Prinsipe Henry the Navigator na
naging inspirasyon ng mga manlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang naganyaya sa mga dalubhasang mandaragat na magturo ng tamang paraan ng
paglalayag sa mga tao. Sukdulan ang kaniyang pangarap, ang makatuklas ng
mga bagong lupain para sa karangalan ng Diyos at ng Portugal.
Limitado lamang sa Spain at Portugal ang paglalayag ng mga Europeo
noong ika-16 na siglo. Ito ang panahon kung saan naitatag ang unang
pinakamalaking imperyo ng mga Europeo. Ang mga imperyong ito ang
nagpasimula ng mga dakilang pagtuklas ng mga lupain. Sa panig ng mga
Espaol, nagsimula ito noong 1469 nang magpakasal si Isabella kay Ferdinand
ng Aragon. Sila ang sumuporta sa pagpapanatili ng kapangyarihan ng mga
dugong bughaw sa Castille. Sa kanilang paghahari rin nasupil ang mga Muslim
sa Granada at nagwakas ang Reconquista.
Sa ika-17 siglo, naitatag ang mga bagong imperyo sa hilagang Europe,
Great Britain, France at Netherlands. Ang mga ito ang nagbigay-lakas sa mga
Europeo upang palakihin ang pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mga
produktong galing sa Silangan.
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 180 181

Batay sa binasang teksto, anoano ang motibo at salik sa

eksplorasyon?

MOTIBO AT SALIK
SA EKSPLORASYON

_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

302

Ang Paghahanap ng Spices

Mula noong ika-13 siglo ay
naging depende na ang Europe sa
spices na matatagpuan sa Asya lalong
lalo na sa India Ang ilan sa mga spices
na may malaking demand para sa mga
Europeo ay ang paminta, cinnamon, at
nutmeg.
Ang kalakalan ng spices sa
Europe at Asya ay kontrolado ng mga
Muslim at ng mga taga-Venice, Italy.
Ang mga mangangalakal na Tsino at
Indian ay nagbibili ng spices sa mga
mangangalakal na Arabe na siyang
nagdadala ng mga panindang ito sa
mga mangangalakal na taga-Venice.
Malaking kita ang inaakyat ng ganitong
uri ng kalakalan sa mga mangangalakal
na Arabe at Venetian. Dahil sa
pagmomonopolyo sa kalakalang ito ay
naghangad
ang
mga
Europeong
mangangalakal na direktong magkaroon
ng kalakalan sa Asya sa mga spices na
kailangan nila. Ang panlupang kalakalan
ay di na garantisadong protektado dahil
sa mga pananambang na ginagawa ng
mga Mongol kaya mas minabuti ng mga
Europeo na gamitin ang katubigan.
Hindi lamang ang kita sa
kalakalan ang naglunsad sa kanilang
mga
eksplorasyon
kundi
ang
pagkokonberto rin ng mga katutubo sa
relihiyong Katolisismo. Napag-alaman
nila na ang relihiyong Islam ay patuloy
na lumalaganap sa Asya kaya kailangan
na itoy hadlangan. Ang eksplorasyon ay
bunga ng mga malikhaing kaisipan na
naikintal ng Renaissance sa mga
Europeo na lumabas sa kanilang mga
lugar at tumuklas ng iba pang mga
lugar. Ang mga eksplorasyon na ito ay
nagbigay wakas din sa isolasyon ng
Europe at naging preparasyon sa
paghahangad ng ibang lupain para
maging bahagi ng kanilang mga
teritoryo.

Ang spices ay ginagamit nila

bilang pampalasa sa kanilang mga
pagkain at upang mapreserba ang
mga karne. Ginagamit din nila ito
para sa kanilang mga pabango,
kosmetiks at medisina.

Ang mapa ng ruta ng ibat ibang

eksplorasyon ng mga
Europeo mula sa ika-14 na siglo
Bakit ibig ng mga Europeo ang
mga spices?
Maliban sa mga spices, mayroon
pa bang ibang nakukuha ang
mga Europeo sa kanilang
eksplorasyon?

Halaw mula sa : Ease Modyul 14

303

Pinangunahan ng Portugal ang Paggagalugad

Ang Portugal ang kauna-unahang bansang Europeo na nagkaroon ng interes sa
panggagalugad sa Karagatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at ginto. Sa
pagitan ng mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag ang mga mandaragat na
Portuges hanggang sa Kanlurang bahagi ng Africa upang hanapin ang rutang katubigan
patungo sa Asya.
Noong Agosto 1488 natagpuan ni Bartholomeu Dias ang pinakatimog na bahagi ng
Africa na naging kilala sa katawagang Cape of Good Hope. Ang paglalakbay ni Dias ay
nagpakilala na maaaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikot sa
Africa.
Samantalang noong 1497 ay apat (4) na sasakyang pandagat ang naglakbay na
pinamumunuan ni Vasco da Gama mula Portugal hanggang sa India. Ang nasabing
ekspedisyon ay umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade post sa Africa
upang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut, India. Dito
natagpuan ni Da Gama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mahuhusay na
seda, porselana at panlasa na pangunahing kailangan ng mga Portuges sa kanilang bansa.
Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ng direktang
pakikipagkalakalan sa kanila ngunit di siya gaanong nagtagumpay dito. Sa bansang
Portugal ay kinilala siyang isang bayani at dahil sa kaniya ay nalaman ng mga Portuges ang
yaman na mayroon sa Silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan

Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna Isabella I ng
Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng mga
kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan
sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni
Christopher Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya ni
Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang kaniyang adhikain ay
makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng Atlantiko. Ang
kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang
kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang
paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Ngunit naabot niya
ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ng
mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na
Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nila
ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang
Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng
Espanya ngunit sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang
sibilisasyon sa Asya.
Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at
binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang
kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya
mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America
ngunit di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.
Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamit
para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isang
Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo
ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala

304

ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre
na mga isla.
Halaw mula sa : Ease Mod

Ang ruta ng paglalakbay ni Vasco Da

Gama

Si Prinsipe Henry, anak ng Haring

Juan
ng
Portugal,
ang
naging
pangunahing tagapagtaguyod ng mga
paglalayag sa pamamagitan ng pagaanyaya ng mga mandaragat, tagagawa
ng mapa, matematisyan at astrologo na
mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa
bansa. Siya ang naging patron ng mga
manlalakbay kaya ikinabit sa kaniyang
pangalan
ang
katawagang
Ang
Nabigador. Sa kaniyang mga itinaguyod
na paglalakbay ay nakarating ito sa
Azores, isla ng Madeira at sa mga isla ng
Cape Verde.

Bakit ang Portugal ang

nanguna sa paghahanap
ng spices at ginto?
Sino-sino ang mga
Portuguese na naglayag
at ano-ano ang lugar na
kanilang narating?

Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan

Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna
Isabella I ng Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay
maghangad din ng mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na
lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan sa pagpapadala nila ng
mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni Christopher
Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya
ni Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang
kaniyang adhikain ay makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng
Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang
kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang
paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Ngunit naabot niya
ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ng
mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na
Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nila
ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang

305

Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng

Espanya ngunit sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang
sibilisasyon sa Asya.
Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at
binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang
kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya
mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America
ngunit di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.
Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamit
para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isang
Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo
ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala
ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre
na mga isla.

Columbus
Amerigo Vespucci
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Bakit hinangad ng Spain ang

yaman sa Silangan?
Paghahati ng Mundo

Si
Pope
Alexander VI ang
naglabas ng papal
bull na naghahati sa
lupaing
maaaring
tuklasin ng Portugal
at Spain.

Dahil sa lumalalang paligsahan ng

pagpapadala ng mga ekspedisyon ng
Portugal at Spain ay humingi sila ng tulong
sa Papa sa Rome upang mamagitan sa
kanilang mga paglalabanan. Noong 1493
ay gumuhit ng line of demarcation ang
Papa, isang di nakikitang linya mula sa
gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang Pola
hanggang
sa
Timugang
Pola.
Ipinaliliwanag nito na lahat ng mga
matatagpuang kalupaan at katubigan sa
Kanlurang bahagi ng linya ay para sa
Spain at sa Silangang bahagi ng linya ay
para naman sa Portugal.

306

Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang

pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta
sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa
kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa
pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang
line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong
panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng
mundo na di pa nararating ng mga taga-Europe.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Bakit hinati ni Pope Alexander

VI ang mundo sa Portugal at
Spain?

Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang

pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta
sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa
kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa
pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang
line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong
panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng
mundo na di pa nararating ng mga taga-Europe.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Isinilang si Ferdinand Magellan

noong 1480 sa Sabrosa, Portugal kina
Rui de Magalhaes, ang kanyang ama
at Alda de Mesquita, ang kanyang ina.
Ang ruta ng paglalakbay ni Magellan ng marating
ang Pilipinas

307

Ang mga Dutch

Sa pagpasok ng ika-17 siglo,
napalitan ng mga Dutch ang mga
Portuguese bilang pangunahing bansang
kolonyal sa Asya. Inagaw nila ang
Moluccas mula sa Portugal at nagtatag
ng bagong sistemang plantasyon kung
saan ang mga lupain ay pinatamnan ng
mga tanim na mabili sa pamilihan. Ang
naging epekto nito ay sapilitang paggawa
na naging patakaran din ng mga Espaol
sa Pilipinas.
Nagkaroon din ng mga kolonya
ang mga Dutch sa North America.
Pinangunahan ito ng English na
manlalayag na si Henry Hudson na
naglakbay para sa mga mangangalakal
na Dutch. Napasok niya ang New York
Bay noong 1609 at pinangalanan itong
New Netherland. Noong 1624, isang
trade outpost o himpilang pangkalakalan
ang itinatag sa rehiyon na pinangalanang
New Amsterdam. Ito ngayon ay kilala
bilang New York City.
Kung ihahambing sa pananakop
ng mga Dutch sa America, mas nagtagal
ang kanilang kapangyarihan sa Asya
dahil sa pagkakatatag ng Dutch East
India
Company
o
Vereenigde
Oostindische Compagnie (VOC) noong
1602. Ang mga daungan nito ang
nagbigay ng proteksiyon sa monopolyo
ng mga Dutch sa paminta at iba pang
rekado.

Ano ang mahalagang nbunga ng

paglalayag ni Magellan?

Paano narating ni Magellan ang

Pilipinas?
Si Henry
Hudson, sa
kaniya
ipinangalan ang
Ilog ng Hudson
sa Manhattan,
USA.
Nagtatag din ng pamayanan sa Africa
ang mga Dutch sa pamamagitan ng
mga
Boers;
mga
magsasakang
nanirahan sa may Cape of Good Hope.
Ngunit nang ika-17 siglo, humina ang
kapangyarihang pangkomersiyo ng mga
Dutch at itoy pinalitan ng Inglatera
bilang pinakamalakas na imperyong
pangkatubigan ng Europe.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Paano pinalitan ng mga Dutch ang

mga
Portuguese
bilang
pangunahing bansang kolonyal sa
Asya?

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina

Teofista L. Vivar etal pp.244-245

308

Kahalagahan ng mga Paglalayag

at Pagtuklas ng mga Lupain
Nagbunga ng pagbabago ng
mga ruta sa kalakalan ang pagtuklas at
paglalayag noong ika-15 at ika-16 na
siglo. Nawala sa dating kinalalagyan
ang Italy sa kalakalan na kaniyang
pinamunuan sa Medieval Period.
Naging sentro ng kalakalan ang mga
pantalan sa baybay-dagat ng Atlantic
mula sa Spain, Portugal, France,
Flanders, Netherlands at England. Sa
pagkakatuklas ng mga lupain, higit na
dumagsa ang mga kalakal at spices na
nagmula sa Asia. Sa North America,
kape, ginto at pilak; sa South America,
asukal at molasses; at sa Kanlurang
Indies, indigo.
Ang mga produktong ito ang
nagpalawak sa paglaganap ng mga
salaping ginto at pilak na galing sa
Mexico, Peru at Chile. Ito ang
nagpasimula ng pagtatatag ng mga
bangko. Sa dami ng mga salapi ng
mga mangangalakal, kinailangan nilang
may paglagyan ng kanilang salaping
barya. Kaya ang salaping papel ang
kanilang ginamit at ipinakilala sa mga
mangangalakal. Ang salapi ring ito ang
nagbigay-daan sa pagtatatag ng
kapitalismo, ang sistema kung saan
mamumuhunan ng kaniyang salapi ang
isang tao upang magkaroon ng tubo o
interes.
Sa Medieval Period, hindi alam
ng mga tao ang pag-iipon ng salapi.
Nasisiyahan na sila kung sapat ang
kanilang
kita
sa
kanilang
pangangailangan. Ngunit sa pag-unlad
ng kalakalan, dumami ang kanilang
salaping naipon. Hindi nila ito itinago.
Bagkus, ginamit nilang puhunan para
higit na lumago ang kanilang salapi.

Paano nakatulong sa paglawak ng

kapangyarihan ng Europe ang
paglalayag at pagtuklas ng mga
lupain?
Epekto ng Unang Yugto ng
Kolonisasyon
Maraming mahahalagang epekto
ang unang yugto ng kolonisasyon.
1. Ang mga eksplorasyon na
pinangunahan ng mga Espaol at
Portuguese ang nagbigay-daan sa
malawakang pagkakatuklas sa mga
lupaing hindi pa nagagalugad at mga
sibilisasyong hindi pa natutuklasan. Ito rin
ang nagpalakas ng ugnayan ng Silangan
at Kanluran.
2. Nakapukaw rin ng interes sa
mga bagong pamamaraan at teknolohiya
sa heograpiya at paglalayag ang mga
eksplorasyon.
3. Sumigla ang paglaganap ng
sibilisasyong Kanluranin sa Silangan dahil
sa kolonisasyon.
4. Nagdulot ng maraming suliranin
ang kolonisasyon sa mga bansang sakop
tulad ng pagkawala ng kasarinlan,
paninikil
ng
mananakop
at
pagsasamantala sa likas na yaman ng
mga bansang ito.
5. Nagkaroon ng pagbabago sa
ecosystem sa daigdig na nagresulta sa
pagpapalitan ng hayop halaman, sakit sa
pagitan ng Old World at New World.
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina
Teofista L. Vivar etal pp. 185 - 186

Mabuti ba o masama ang naging

epekto ng unang yugto ng
kolonisasyon at imperyalismo?
Patunayan.
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
309

GAWAIN 5: Talahanayan Ng Manlalayag

Panuto: Batay sa binasa mong teksto, punan ang talahanayan ng hinihinging mga
impormasyon tungkol sa mga nanguna sa eksplorasyon.

MGA NANGUNA SA EKSPLORASYON

PERSONALIDAD

Halimbawa:
Vasco Da Gama

BANSANG
PINAGMULAN

Portugal

TAON

1498

LUGAR NA
NARATING/
KONTRIBUSYON

India

Pamprosesong tanong
1. Sino-sino ang personalidad na nanguna sa paglalayag? Saang
bansa sila nagmula? Anong lugar ang kanilang nakarating?
2. Bakit mahalaga ang pagkakatuklas nila sa mga bagong lupain?
3. Ano-anong katangian ang ipinamalas ng mga manlalayag na
nanguna sa paggalugad sa daigdig?
4. Paano nakatulong ang mga manlalayag na ito sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe?
5. Kung ikaw ang naatasang maglakbay sa isang lugar na wala pang
nakararating, papayag ka ba? Bakit?

GAWAIN 6: Pin The Flag

Alam mo na ba kung ano-ano ang mga bansang nanguna sa eksplorasyon?
Muling alamin ang mga bansang ito at ang mga lugar na kanilang nasakop.
Panuto: Sa tulong ng mapa sa ibaba, tukuyin ang mga bansang Kanluranin na
nanguna sa eksplorasyon sa pamamagitan ng paglalagay ng watawat nito.
Gayundin, tapatan ng watawat ng Kanluranin ang mga lugar na kanilang narating at
nasakop.

310

Pinagkunan: http://geology.com/world/world-map.gif

Portuguese

Espaol

French

Dutch

English

Matapos matukoy ang mga lupaing nasakop ng mga Kanluranin, isulat ang
kanilang pangalan sa talahanayan.
BANSANG KANLURANIN
1.
2.
3.
4.
5.

BANSANG NASAKOP

Pamprosesong tanong
1. Ano-anong bansa ang nanguna sa Unang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-anong bansa ang kanilang
nasakop?
2. Bakit nanakop ang mga bansang Kanluranin?
3. Ano ang naidulot sa Europe ng pagkakaroon ng mga kolonyang
bansa?
4. Paano nabago ang buhay ng mga mamamayang nasakop ng mga
Kanluranin?
5. Sa kasalukuyang panahon, katanggap-tanggap bang manakop pa
rin ang mga makapangyarihang bansa? Bakit?
6. Sakaling may bansang makapangyarihan na nagnais sumakop sa
iyong bansa, ano ang iyong gagawin?
311

GAWAIN 7: Mabuti O Masama ?

Matapos ang pagtalakay sa mga pangyayari sa unang yugto ng Imperyalismo
at Kolonisasyon, tatayain ng gawaing ito kung naunawaan mo mahahalagang
konseptong tinalakay. Lagyan ng tsek ang kolum na iyong sagot.
EPEKTO NG UNANG
YUGTO NG
IMPERYALISMO AT
KOLONISASYON

NAKABUTI

NAKASAMA

DAHILAN

1. Paglakas ng ugnayan ng
Silangan at Kanluran.
2. Paglaganap ng
sibilisasyong Kanluranin sa
Silangan.
3. Pagbabago ng
ecosystem ng daigdig
bunga ng pagpapalitan ng
hayop, halaman at sakit.
4. Paglinang ng mga
Kanluranin sa likas na
yaman ng mga bansang
nasakop.
5. Interes sa mga bagong
pamaraan at teknolohiya
sa heograpiya at
paglalayag.

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang mabubuting epekto ng Unang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-ano ang masasamang epekto?
2. Sino ang higit na nakinabang sa Unang yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon: ang mga Kanluranin ba o ang mga sinakop na bansa?
Bakit?
3. Pabor ka ba na muling mapasailalim sa mga mananakop ang ating
bansa? Bakit?
Ngayon ay alam mo na ang mahahalagang pangyayari at
epekto ng Unang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon.
Ang mga bagong kaalaman at teknolohiya na nadala at
ipinakilala ng eksplorasyon, maging ng Renaissance at
Repormasyon ay nagbunsod upang pagtuunan ng mga tao
ang edukasyon at agham. Tatalakayin sa bahaging ito ng
aralin ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at
Rebolusyong Industriyal.
312

GAWAIN 8: Ikaw At Ako. Lahat Tayo!

Panuto: Alamin ang pangyayaring kaugnay ng Rebolusyong Siyentipiko,
Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal. Basahin at unawain ang sumusunod na
teksto. Pagkatapos ay humanda sa pangkatang gawain
Ang Rebolusyong Siyentipiko
Hindi naimbento ang agham sa panahon lamang ng Rebolusyong Siyentipiko.
Sa halip, malaon na itong ginagamit ng mga Greek bilang scientia na
nangangahulugang kaalaman. Subalit wala pang konsepto ng agham bilang isang
disiplina at hindi pa nila tinatawag ang sarili bilang siyentista.
Noong ika-15 siglo, ang pag-unawa ng mga Europeo tungkol sa mundo at
sansinukob ay batay sa aral ng mga Kristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing
napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong sa tradisyunal na kahiwagaan ng
sansinukob.
Ang ika-16 at ika-17 siglo ang hudyat sa pagpasok ng Rebolusyong Siyentipiko.
Ito ang simula ng panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga
ng kanilang pagmamasid sa sansinukob.
Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong
pananaw sa kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya ng
Simbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil sa
mga paglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng bagong
siyensiya. Naging tulong ang panahon ng katuwiran (age of reason) upang
magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyunal na ideya at bigyan ng bagong
paglalarawan at redepinisyon ng lipunan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal p. 189

Ang Polish na si Nicolaus Copernicus ay nagpasimula ng kaniyang

propesyong siyentipiko sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong
1492. Kaalinsabay nito ang panahon ng pagkakatuklas ni Christopher
Columbus sa Amerika. Sa panahong ito ay nagpasimula na si
Copernicus ng mga pagtatanong tungkol sa pangunahing paniniwala at
tradisyon ng mga tao. Batay sa kaniyang mga ginawang pananaliksik nalaman niya na ang
mga ideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao noong panahon na iyon ukol sa
Sansinukuban ay may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang mundo ay bilog taliwas
sa naunang paniniwala na ito ay patag at kapag narating ng isang manlalakbay ang dulo nito
ay posible siyang mahulog. Isa pa sa kaniyang inilahad ay ukol sa pag-ikot ng mundo sa
sarili nitong aksis habang itoy umiikot sa araw. Idinagdag pa niya na ang araw ang nasa
sentro ng Sansinukuban na taliwas sa itinuturo ng Simbahan na ang mundo ang sentro ng
Sansinukuban. Ang teoryang ito ay nakilala sa katawagang Teoryang Heliocentric.

313

Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagad

inilathala sa dahilang posibleng ito ang maging daan sa mga
puna

mula

sa

Simbahan

at

nangangahulugan

ng

persekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sa

pamamagitan ng Inquisition.

Ano ang ibig sabihin ng teoryang heliocentric?

Ang Teoryang Heliocentric
Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe)

Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer, natural scientist

at mahusay na matematisyan ang nagbuo ng isang pormula sa
pamamagitan ng matematika tungkol sa posibleng pag-ikot sa
isang paribilog ng mga planeta sa araw na di gumagalaw sa gitna
ng kalawakan. Ito y tinawag niyang ellipse. Dinagdag pa niya na
ang mga planeta ay di pare-pareho sa bilis sa kanilang paggalaw
ngunit mabilis ang kanilang paggalaw kung papalapit sa araw at
mabagal kung itoy palayo.
Nagkaroon ng mga pagtatanong si Kepler sa mga pinuno sa academics at Simbahan ng
panahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kaniyang mga hinuha at
pagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siyay kabilang sa Kilusang
nagprotesta tungkol sa Simbahan sa panahong iyon. Ngunit ang kaniyang kontemporaryo
na si Galileo Galilei na isang Italyano at Katoliko ay nagkaroon ng
malaking oposisyon sa Simbahan
Taong 1609 nang nabuo ni Galileo ang kaniyang imbensiyong
nteleskopyo at naging dahilan ng kaniyang pagdidiskubre sa
kalawakan. Ang kaniyang pagtanggap sa teoryang itinuro ni
Copernicus ay ginamit na dahilan upang siyay mapailalim sa isang
imbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan. Ang pagdidiing ito sa
kaniya ng Simbahan ay naging daan upang bawiin niya ang ibang
resulta ng kaniyang ginawang mga pag-aaral at di maging daan ng pagtitiwalag sa kaniya
ng Simbahan. Matapos ang retraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa mga siyentipikong
pagtuklas na naging basehan ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13

Paano ipinaglaban nina Kepler at Galileo ang

kanilang paniniwala?
__________________________________________
__________________________________________
Paano binago ng bagong kaisipan nina Kepler at
Galileo ang pagtingin ng mga tao sa daigdig?
__________________________________________
__________________________________________

314

Ang Panahon ng Enlightenment

Isa sa bunga ng pamamaraang makaagham ang epekto ng rebolusyon sa ibat ibang
aspeto ng buhay. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraan upang mapaunlad
ang buhay ng tao sa larangan ng pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon, at maging sa
edukasyon. Tinawag itong Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment). Nagsimula ito sa
batayang kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo.
Bagamat ang Enlightenment ay tumutukoy sa pilosopiyang umunlad sa Europe
noong ika-18 siglo, maaari ring sabihing ito ay isang kilusang intelektuwal. Ang
Enlightenment ay binubuo ng mga iskolar na nagtangkang iahon ang mga Europeo mula sa
mahabang panahon ng kawalan ng katuwiran at pamamayani ng pamahiin at bulag na
paniniwala noong Middle Ages.
Ang ambag ng mga intelektuwal na ito ang nagsilbing pundasyon ng mga
modernong ideyang may kinalaman sa pamahalaan, edukasyon, demokrasya, at maging sa
sining. Ang mga intelektuwal na ito ay nakilala bilang mga philosopher o pangkat ng mga
intelektuwal na humikayat sa paggamit ng katuwiran, kaalaman, at edukasyon sa pagsugpo
sa pamahiin at kamangmangan. Sinuri nila ang kapangyarihan ng relihiyon at tinuligsa ang
kawalan ng katarungan sa lipunan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo etal p. 254

Ang Makabagong Ideyang Pampolitika

Naging daan ang mga pagbabago sa siyensya upang mapag-iisipan ng mga
pilosopo at marurunong na kung ang mga sistematikong batas ay maaaring maging
kasagutan sa paglikha ng sansinukob (universe) at kapaligiran, maaari ring maging
gabay ang mga ito sa mga ugnayang political, pangkabuhayan at panlipunan.
Inaakala nilang maipaliliwanag ang mga bagay-bagay sa tulong ng analitikong
pangangatwiran. Tunay na malaki ang impluwensya ng siyentipikong pag-iisip sa
teoryang pampulitika
Ang Pagpapaliwanag ni Hobbes tukol sa Pamahalaan
Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng natural law upang
isulong ang paniniwala na ang absolutong monarkiya ang
pinakamahusay na uri ng pamahalaan. Pinaniniwalaan niya na ang
pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil dito ay kailangan
ng isang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga
pangyayari. Sa kaniyang pagpapalimbag ng isinulat niyang aklat na
Leviathan noong 1651 ay inilarawan niya ang isang lipunan na walang
pinuno at ang posibleng maging direksiyon nito tungo sa magulong lipunan.
Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isang
kasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan niya ang lahat ng kaniyang kalayaan at
maging masunurin sa puno ng pamahalaan. Dahil sa kasunduang ito, pangangalagaan at
poprotektahan ng pinuno ang kanyang nasasakupan. Di na bibigyan pa ng karapatang
magrebelde ang mga tao, kahit pa hindi makatwiran ang pamamalakad.

Ano ang paliwanag ni Hobbes

tungkol sa pamahalaan?

Halaw mula sa: Ease Modyul 13

315

Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke

Isa pa sa kinilalang pilosopo sa England ay si John Locke
na may parehong paniniwala gaya ni Hobbes na kinakailangang
magkaroon ng kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng kanilang
pinuno. Ngunit naiiba siya sa paniniwala na ang tao sa kaniyang
natural na kalikasan ay may karapatang mangatuwiran, may
mataas na moral at mayroong mga natural na karapatan ukol sa
buhay, kalayaan at pag-aari.
Sinasabi niya na ang tao ay maaaring sumira sa kaniyang
kasunduan sa pinuno kung ang pamahalaan ay di na kayang
pangalagaan at ibigay ang kaniyang mga natural na karapatan. Binigyang-diin din niya na
kung ang tao ay gumamit ng pangangatuwiran ay makararating siya sa pagbubuo ng isang
pamahalaang mabisang makikipag-ugnayan at tutulong sa kaniya.
Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya noong 1689 sa pamamagitan ng lathalaing
Two Treatises of Government. Ang kaniyang sulatin ay naging popular at nakaimpluwensiya
sa kabuuan ng Europe at maging sa kolonya ng England, ang Kolonyang Amerikano. Ang
ideya niya ang naging basehan ng mga Amerikano na lumaya sa pamumuno ng Great
Britain. Ang Deklarasyon ng Kalayaan na sinulat ni Thomas Jefferson ay naging
mahalagang sulatin sa paglaya ng Amerika sa mga Ingles ay halaw sa mga ideya ni Locke
ukol sa kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng pamahalaan.
Isa pa sa kinilalang pilosopo sa larangan ng politika ay ang Pranses na si Baron de
Montesquieu na naniniwala sa ideya ng paghahati ng kapangyarihan sa isang pamahalaan.
Hinati niya sa tatlong sangay ang pamahalaan: ang lehislatura na pangunahing gawain ay
ang pagbubuo ng mga batas; ang ehekutibo na nagpapatupad ng batas at ang hukuman na
tumatayong tagahatol. Si Voltaire o Francois Marie Arouet,sa tunay na buhay at isa ring
Pranses ay nagsulat ng ilang mga lathalain laban sa Simbahan at Korteng Royal ng France.
Ito ang naging dahilan ng kaniyang dalawang beses na pagkakabilanggo at nang lumaon
siya ay napatapon sa Inglatera. Pinagpatuloy niya ang pagsusulat dito at patuloy niyang
binigyan ng pagpapahalaga ang pilosopiya ni Francis Bacon at siyensiya ni Isaac Newton.

Ano ang pagkakaiba ng paniniwala ni John

Locke kay Thomas Hobbes?
Sa mga paniniwalang nabanggit, alin dito
ang higit mong pinaniniwalaan?

316

ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL

Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng

malaking pagbabago sa aspektong agrikultura at
industriya sa mga bansa sa Europe at sa United
States. Ang transpormasyon na ito ay nakilala sa
katawagang Rebolusyong Industriyal dahil pinalitan
nito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ng
mga bagong imbentong makinarya. Nagbigay ito
ng malaking produksiyon sa mga bansa,
karagdagang kita at pamilihan ng kanilang mga
yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa
mga kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mga
siyudad at namasukan sa mga industriya upang
kumita nang malaki.

Ano-ano ang
pagbabagong
naganap sa
pamumuhay ng
mga taga-Europe
dahil sa
Rebolusyong
Industriyal?

Paano binago ng
Rebolusyong Industriyal
ang agrikultura at
industriya sa Europe?

Ang Bagong Uri ng Rebolusyon

Ang tunog ng ingay ng mga tumatakbong
makinarya sa isang pabrika ay bahagi ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Ito ang panahon na kung saan
ang mga tao ay nagpasimula nang gumamit ng mga
makabagong kagamitan gaya ng makinarya sa kanilang
produksiyon. Nagkaroon ng malaking pagbabago sa
pamumuhay ng mga tao sa dahilang naging mabilis ang
kanilang produksiyon at itoy lumaki. Naging daan ito
upang silay magkaroon ng malaking kita at napaunlad
ang kanilang pamumuhay. Nagsimula ito noong 1760 na
kung kailan nagkaroon ng mga bagong imbensiyon sa
pansakahan ang nabuo at pinasimulan ang rebolusyon sa
agrikultura.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13

317

ANG PAGSISIMULA NG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL

Ang Great Britain ang nagpasimula dahil sa pagkakaroon nito ng maraming uling at iron na
naging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mga makinarya at pabrika. Lumaganap ang
kaniyang pakikipagkalakalan at ito ay naging dahilan ng pagiging matatag ng kaniyang
kalakalan. Sinuportahang mabuti ng pamahalaan ang kalakalang ito sa pamamagitan ng
pagtatatag ng malakas na hukbong pandagat upang protektahan ang kanilang imperyo ng
kalakal.
Noong taong 1760 ay pinasimulan ang
pagbabago sa pagprodyus ng tela sa Great
Britain. Dati sa ilalim ng sistemang domestiko
(domestic
system)
ang
trabaho
sa
pagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mga
tahanan. Ang namumuhunang mangangalakal
ay hinahati-hati ang trabaho sa mga pamilya sa
kanilang lugar hanggang sa makabuo ng isang
tapos na produkto na kaniya namang pinagbibili
at pinatutubuan. Ngunit ang halaga ng tela ay
mahal dahil sa ganitong sistema nga ng
pagbubuo na matagal. Ang mayayaman lamang
ang may oportunidad na magkaroon ng
maraming damit at ang paggamit ng kurtina at
ilan pang gamit sa tahanan na gawa sa tela ay
itinuturing na luho lamang ng panahong iyon.

Dahil sa pag-iimbento ng maraming

makinarya
ay
naging
madali
ang
pagprodyus ng mga tela at mura na itong bilhin ng mga tao. Halimbawa ang makinang
spinning jenny ay nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya nang mabilis at sa
maraming sisidlan. Ang dating ginagawa ng walong manggagawa ay maaari nang gawin ng
isang manggagawa sa tulong ng nabanggit na makinarya.

Taong 1793 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang Eli Whitney ang cotton
gin. Ito ay nakatulong para maging madali ang paghihiwalay ng buto at iba pang mga
materyal sa bulak na dati ay halos ginagawa ng 50 manggagawa bago maimbento ang
cotton gin. Dahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso at nakatulong ito sa malaking
produksiyon para sa paggawa ng tela sa United States.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13

Bakit
sa
Great
Britain
nagsimula ang Rebolusyong
Industriyal?
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________

318

Ease Modyul 13

Ang Paglago at Paglaki ng

Rebolusyong Industriyal
Ang pagkakaimbento sa steam
engine ay naging daan para maragdagan
ang suplay ng enerhiya na magpapatakbo
sa mga pabrika. Kaya mas marami pang
mga sumunod na imbensiyon na ginawa
ang tao na karaniwang gawa sa bakal
gaya ng mga makinarya sa bukid, baril,
sasakyang dumaraan sa mga riles.
Nakatulong ito sa mabilis na pagdadala
ng mga produkto sa ibat ibang lugar at
ugnayan
sa
pamamagitan
ng
makabagong telekomunikasyon.

Ang
Newcomen
steam
engine at Watt steam engine na
naimbento noong 1705 at 1760 na
nakatulong sa pag-pump ng tubig
na ginamit para makapagsuplay ng
tubig na magbibigay ng enerhiyang
hydoelectric na nagpatakbo ng mga
makinarya sa mga pabrika.
Ang Rebolusyong Industriyal
ay nakatulong din sa pagbibigay ng
maraming
oportunidad
sa
paghahanapbuhay sa mga tao.
Maraming nagkaroon ng malaking
puhunan
at
nagbago
sa
pamumuhay ng mga tao hanggang
mabuo ang panggitnang uri ng mga
tao sa lipunan.

Naging kilala ang pangalan nina

Alexander Graham Bell bilang imbentor
ng unang telepono at ni Thomas Alva
Edison na nagpakilala ng lakas ng
Halaw mula sa: Ease Modyul 13
elektrisidad upang nang lumaon ay
makatulong para ang isang buong
komunidad ay maliwanagan nito at
patakbuhin pa ang mga makabago nilang
kasangkapan. Si Samuel B. Morse naman
ay pinakilala ang telegrapo na nakatulong
para makapagpadala ng mga mensahe sa
mga kakilala, kaibigan at kamag-anakan
sa ibang lugar.
Ibigay ang naitulong ng sumusunod na
imbensyon.
1. Steam engine
2. Telepono
3. Telegrapo
4. Bombilya

319

EPEKTO NG INDUSTRIYALISMO
Nagpabago sa pamumuhay ng tao ang
industriyalismo. Dumagsa sa lungsod ang mga
taong taga-probinsya. Nagdulot ito ng
pagdami ng tao sa lungsod at naging squatter.
Sa kawalan ng hanapbuhay marami ang
naging palaboy. Maging ang mga bata ay
napilitang magtrabaho. Isa ito sa naging
napakabigat na suliraning panlipunan at pangekonomiya. Nagdulot din ito ng hidwaang
pampolitika. Gayundin ang pagkakaroon ng
tinatawag na gitnang uri ng lipunan o middle
class society. Nagbunga ito ng pagtatatag ng
mga unyon ng mga manggagawa hanggang
noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo.
Sa pag-unlad ng industriyalisasyon,
higit pang nagsikap ang mga Kanluranin sa
pananakop ng mga kolonya. Ito ay dahil sa
pangangailangan nila ng mga hilaw na
sangkap na maibibigay ng mga kolonya. Ito rin
ang mga nagsisilbing pamilihan ng kanilang
mga produkto.

Ano-ano ang naging epekto

ng Rebolusyong lndustriyal?
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________

Nakatutulong ba ang mga

imbensiyon ng Rebolusyong
Industriyal sa pang-arawaraw mong pamumuhay?
Patunayan
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________

Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista

L. Vivar etal p.189

Pangkatang Pag-uulat: Bumuo ng pangkat na makasasama mo sa gawaing ito at

magplano ng magiging sistema ng inyong paglalahad ng aralin. Maaari ring
magsaliksik ng mga karagdagang datos tungkol sa inyong paksa.
Pangkat 1: Rebolusyong Siyentipiko
Pangkat 2: Enlightenment
Pangkat 3: Rebolusyong Industriyal
320

Pagkatapos ng inyong presentasyon ay itala sa Data Chart ang

mahahalagang kaalaman para sa mas malinaw na daloy ng impormasyon sa paksa.
Magbigay ng reaksiyon tungkol sa naging presentasiyon ng kamag-aral.
DAHILAN

KAGANAPAN

EPEKTO/ KINALABASAN

Rebolusyong Siyentipiko

Enlightenment

Rebolusyong Industriyal

EPEKTO SA PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang dahilan ng Rebolusyong Siyentipiko,
Enlightenment, at Industriyal?
2. Sino-sino ang mga indibidwal na nanguna sa bawat panahon?
3. Ano-ano ang naging epekto ng bawat panahon sa paglawak
ng kapangyarihan ng Europe?
4. Bakit naganap ang Rebolusyong Industriyal sa Great Britain?
5. Bakit dapat pahalagahan ng mundo ang naiambag ng mga
Rebolusyong ito sa panahon natin ngayon?
6. Maaari pa kayang magkaroon ng mga ganitong rebolusyon ngayon?
Sa iyong pananaw, anong rebolusyon ang maaaring maganap
sa kasalukyan na may malaki ring maitutulong sa pang-araw-araw
mong pamumuhay?

GAWAIN 9: May Ginawa Ako! Ikaw Ba?

Panuto: Sa tulong ng mga kaalamang nakuha mo sa pag-uulat at sa mga tekstong
binasa sa aralin, punan ng mahahalagang impormasyon ang talahanayan na
maglalaman ng mga naging kontribusyon sa ibat ibang larangan ng mga
personalidad. Sundan ang halimbawa upang malinaw na maisagawa ito.

321

PERSONALIDAD

LARAWAN

Halimbawa:
Galileo Galilei

LARANGAN

Astronomiya

KONTRIBUSYON

Teleskopyo

Pamprosesong tanong
1. Sino-sino ang personalidad na inyong itinala?
2. Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa kanilang larangan?
3. Paano nakatulong ang kanilang kontribusyon sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe?
4. Sa kasalukuyang panahon, paano tayo natutulungan ng kanilang
mga kontribusyon?
5. Bilang isang mag-aaral, paano mo mabigyang-halaga ang
naging kontribusyon nila?
GAWAIN 10: MAGSURVEY TAYO!
Panuto: Susukat ang gawaing ito ay sa lalim iyong pagkaunawa sa aralin. Sagutan
ang survey form na naglalaman ng mahahalagang konseptong dapat mong
naunawaan sa aralin. Suriin din ang magiging resulta ng survey na ito. Hikayatin ang
mga mag-aaral na maging tapat sa pagsagot ng gawaing ito.
Eskala

3 - Lubos na Naunawaan
2 - Naunawaan
1 - Di - naunawaan

Pamantayan
1. Sa panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, naipaliwanag ang kaibahan ng
likas na agham at karunungang pangkulto.
2. Ang kabuluhan ng Rebolusyong Siyentipiko at Enlightenment ay makikita
sa paglalagay ng tao ng kaniyang kapalaran sa sariling mga kamay sa tulong
ng katuwiran.
3. Mahalagang ambag ni Sir Francis Bacon sa siyentipikong pag-aaral ang
inductive method.
4. Ipinakilala ni Nicolas Copernicus ang heliocentric view.
5. Nagsimula sa Great Britain ang Rebolusyong Industriyal.
6. Napagyaman ang mga kaisipan sa edukasyon noong panahon ng
Enlightenment.
7. Ang mabilis na paglaki ng populasyon ay isa sa mga epekto ng
Rebolusyong Industriyal.
8. Sa Panahon ng Enlightenment, isinulong ang pantay na karapatan ng

322

kalalakihan at kababaihan at ang karapatan ng kababaihang lumahok sa

pamahalaan.
9. Ipinakilala ni Thomas Hobbes ang ideya ang tao ay likas na makasarili
kaya palagi niyang katunggali ang kapwa tao.
10. Nakilala sa panahon ng Rebolusyong Industriyal ang dalawang uring
panlipunan - ang proletariat at bourgeoisie.

Pamprosesong tanong
1. Alin sa mga kaisipang binanggit sa survey ang hindi mo
naunawaan?
2. Ano ang iyong naramdaman habang ginagawa ang pagsagot sa
survey?
3. Paano nakatulong ang survey na ito sa iyong pag-unawa ng aralin?

GAWAIN 11: ICOLLAGE MO AKO!

Panuto: Maraming naiwang pamana ang mga naganap na Rebolusyon sa ating
kabihasnan ngayon. Upang maipakita ang pagbibigay-halaga lilikha kayo ng isang
collage na maglalaman ng mga naging kontribusyon o pamana ng mga naganap na
Rebolusyon (Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal).
Gawin ito nang pangkatan. Bumuo ng limang pangkat na may parehong bilang.
Isaalang-alang ang mga miyembrong hindi mo pa nakasama sa bubuuing pangkat.
Maging malikhain sa inyong gawain. Tiyaking makikiisa ang bawat miyembro
ng pangkat. Pagkatapos magawa ang Collage ay ibahagi ito sa klase. Sagutin rin
ang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa pag-unawa ng gawaing ito.
Markahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria.
CRITERIA

IMPORMA
TIBO/
PRAKTIKA
LIDAD

MALIKHAI
N

NAPAKAGALING
3

MAGALING
2

MAY
KAKULANGAN
1

Ang nabuong collage ay

nakapagbibigay ng
kumpleto, wasto at
napakahalagang
impormasyon tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga naganap
na rebolusyon.

Ang nabuong collage

ay nakapagbibigay ng
wastong
impormasyon tungkol
sa tungkol sa naging
kontribusyon o
pamana ng mga
naganap na
rebolusyon.
Ang pagkakadisenyo
ng collage tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga
naganap na
rebolusyon.

Ang nabuong collage

ay kulang sa sapat na
impormasyon tungkol
sa tungkol sa naging
kontribusyon o pamana
ng mga naganap na
rebolusyon.

Ang pagkakadisenyo ng
collage tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga naganap
na rebolusyon.

MARKA

May kakulangan ang

elemento ng
pagkakadisenyo ng
collage tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga
naganap na rebolusyon
at nagpapakita ng
limitadong antas ng
pagkamalikhain.

323

KATOTOH
ANAN

Ang collage ay
nagpapakita ng
makatotohanang
pangyayari tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga naganap
na rebolusyon.

Ang collage ay
nagpapakita ng
pangyayari tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga
naganap na
rebolusyon.

Ang collage ay
nagpapakita ng iilang
pangyayari lamang
tungkol sa naging
kontribusyon o pamana
ng mga naganap na
rebolusyon.

Pamprosesong tanong
1. Ano ang iyong masasabi sa nabuong collage?
2. Paano ipinakita sa collage ang naitulong ng mga pamanang iniwan
sa kabihasnan ng mga Rebolusyong naganap sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe?
3. Sa pang-araw-araw mong pamumuhay, paano nakatutulong sa iyo
ang mga pamanang ito?
Sa nakaraang paksa ay nilinaw sa iyo ang mga pangyayari at
kontribusyon ng Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong
Industriyal. Sa susunod na gawain ay pag-aaralan mo naman ang Ikalawang
yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon.
GAWAIN 12: Hiwag Mo Akong Sakupin !
Panuto: Itinuturing ang ika-19 na siglo bilang panahon ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon. Gusto mong malaman ang mga dahilan ng kanilang
pananakop? Anong uri na ng pananakop mayroon sa panahong iyon? Gaano
kalawak ang imperyong Kanluranin? Sige, basahin at unawain mo na ang teksto
tungkol sa aralin.
IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN
Ang Pananakop sa Makabagong Panahon
Nagsimula ang pananakop ng mga Kanluraning bansa sa ibang lupain nang
pumalaot ang mga barkong Europeo. Isa-isang nanakop ng lupain ang Portugal, Spain,
Netherlands, France at Britain at nagtayo ng mga kolonya sa Asia at America. Ngunit
lahat ng mga imperyong ito ay bumagsak bago nagsimula ang ika-19 na siglo. Nawalan
ng kolonya sa North America ang Netherlands at France. Matagumpay na nakapagalsa laban sa pamahalaan ang 13 kolonya ng Britain sa America, ang Timog Canada at
ang pinakamagandang kolonya ng Spain at Portugal.
Nabuo ang mga makabagong imperyo noong ika-19 na siglo at sa unang
bahagi ng ika-20 siglo, samantalang nagaganap ang ikalawang Rebolusyong
Industriyal. Ang panahon mula noong 1871 hanggang sa nagsimula ang Unang
Digmaang Pandaigdig noong 1914 ay panahon nang mabilis na paglawak ng
pagkakanluranin o Westernization ng ibang lupain.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 211-213

324

Dahilan, Uri at Lawak ng Pananakop

Iba-iba ang dahilan ng pananakop. Ang ilan ay binibigyang katuwiran ang pananakop sa
paggamit ng manifest destiny at white mans burden. Ayon sa doktrinang manifest destiny may
karapatang ibigay ng Diyos ang United States na magpalawak at angkinin ang buong kontinente ng
Hilagang America. Paniniwala naman sa white mans burden na tungkulin ng mga Europeo at ng
kanilang mga inapo na panaigin ang kanilang maunlad na kabihasnan sa mga katutubo ng mga
kolonyang kanilang sinakop.
Ang dahilan ng iba ay upang sanayin ang sarili sa pamamahala at marami pang pagbabalat-kayo.
Iba-iba rin ang uri ng kolonyang itinatag batay sa katayuan ng mamamayan. May nagtayo ng kolonya,
protectorate, concession o sphere of influence. Sa mga mananakop, pinakamalawak ang imperyo ng
Britain.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 211-213

Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ng

ibang bansa. Concession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo.
Samantalang ang sphere of influence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saan
kontrolado ang pamahalaan at pulitika ng makapangyarihang bansa.
Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ng
ibang bansa. Concession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo.
Samantalang ang sphere of influence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saan
kontrolado ang pamahalaan at pulitika ng makapangyarihang bansa.
Ano-anong lugar sa Africa ang nasakop ng
mga Kanluranin?
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Ano-ano ang mga dahilan at uri ng

pananakop sa Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon?

325

Paggalugad at Pag-aagawan sa
Gitnang Africa

Ang Pag-aagawan sa Africa ng mga

Bansa ng Europe

Hindi gaanong kilala ng mga

Europeo
ang
Africa
sapagkat
mahirap marating ang kaloob-looban
nito. Hindi maaasahan ang mga ilog
dahil marami sa mga ito ang
malalakas ang agos at lubhang
mapanganib. Madilim ang gubat dito
at maraming hayop na naglipana.
Nagkaroon lamang ng kaalaman dito
nang
marating
ito
ng
isang
misyonerong
Ingles,
si
David
Livingstone.

Nahahati sa tatlong rehiyon ang

kontinente ng Africa - ang hilagang
bahagi na nakaharap sa Dagat
Mediterranean, ang pinakagitnang
bahagi ng tropiko o mainit na bahagi
at ang malamig na bahagi sa may
tiimog.

Noong 1854, ginalugad ni

Livingstone ang Ilog Zambesi. Siya
ang unang dayuhan na nakamasid sa
magandang talon ng Victoria na
ipinangalan sa reyna ng England.
Nakita rin niya ang lawa ng Nyasa at
Tanganyika. Dito siya namatay dahil
sa sakit.
Noong
panahon
ng
katanyagan ng pananakop, ang
paglaganap
ng
relihiyon,
ang
pambansang ambisyon at mga
pangkabuhayang pangangailangan
ang nagbunsod upang pag-agawan
ang gitnang Africa. Sa loob ng 30
taon, ang dating hindi kilalang mga
pook ay naangkin lahat ng mga
Kanluraning bansa. Nakuha ng
Belgium
noong
1885
ang
pinakamalaking bahagi ng Congo
basin sa pamumuno ng pinakatusong
mangangalakal ng Europe, si Haring
Leopoldo I. Pinaghatian ng France,
Britain, Germany, Portugal at Italy
ang ibang bahagi.

Makatuwiran ba ang ginawang

pangangalakal ng mga alipin? Bakit?

Madaling marating mula sa

Europe ang unang rehiyon sa
pamamagitan
ng
Dagat
Mediterranean.
Ngunit
matapos
bumagsak ang imperyo ng Rome,
nahiwalay ito sa Europe hindi lamang
sa pamahalaan kundi maging sa
relihiyon man. Islam ang naging
malaganap sa hilagang Africa at
naging mahigpit na kalaban ng
Kristiyanismo sa Europe. Yumaman
ang mga lungsod sa bahaging ito tulad
ng Tunis at Algiers dahil sa
pangungulimbat sa mga sasakyangdagat ng mga Europeo.
Sa simula, interesado lamang
ang mga Europeo sa kalakalan ng
alipin. Ngunit sagana sa likas na
yaman ang mga pook na ito tulad ng
mga taniman ng ubas, mga punong
citrus, butyl at pastulan ng hayop at
magagandang panirahan ng mga
Europeo. Pinaniniwalaang may mina
ng bakal ang bundok ng Atlas sa
Morocco.
Kahina-hinayang
na
palagpasin
ang
ganitong
mga
pagkakataon at kayamanan para sa
mga Europeo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng
Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp.
213 - 214

Bakit tinawag ng Great Britain ang India na

pinakamaningning na hiyas ng imperyo?

326

Imperyalismong Ingles sa Timog

Asia

Ang United States sa Paligsahan ng

mga Bansang Mananakop

Sa mga mananakop, hindi

natinag ang imperyo ng Great
Britain. Sa halip, lalo pang
lumawak ito. Bagaman lumaya ang
13 kolonya sa America sa
Rebolusyong
Amerikano,
nadagdagan naman ito sa ibang
dako. Ang British East India
Company ang naging lubhang
makapangyarihan sa pamahalaan
at dinala ang mga kaisipan,
kaugalian,
edukasyon
at
teknolohiya sa bansa. Hindi
naglaon, inilipat ang kontrol ng
kompanya sa pamahalaan ng
imperyo noong huling bahagi ng
1800.
Tinawag
na
pinakamaningning na hiyas ng
imperyo ang India. Sa Kasunduan
sa Paris noong 1763 na nagwakas
sa Pitong Taong Digmaan ng
France at Britain, nawalan ng
teritoryo sa India ang France.

Hindi nagpahuli ang United

States sa mga bansang industriyalisado.
Bagaman marami sa Africa ang hindi
sang-ayon sa pananakop ngmga
teritoryo,
napasali
ito
nang
nakipagdigmaan ang United States
laban sa Spain noong 1898. Ang
tagumpay ng America laban sa Spain ay
nagdulot ng pagsakop sa Guam, Puerto
Rico at Pilipinas. Ayon kay Pangulong
William Mckinley, pinag-isipan pa niya
kung ano ang nararapat gawin sa
Pilipinas.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina

Teofista L. Vivar etal pp. 215 - 216

Nakuha ng United States ang

Pilipinas at iba pang dating mga sakop
ng Spain tulad ng Guam na naging
himpilang-dagat patungo sa Silangan at
ang Puerto Rico bilang himpilang-dagat
sa Carribean. Matapos ang Unang
Digmaang Pandaigdig, nakuha rin nila
ang dalawang teritoryo - ang Samoa na
naging mahalagang himpilang-dagat at
ang Hawaii kung saan makikita ang
Pearl Harbor, pinakatampok na baseng
pandagat ng United States sa Pacific.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
Teofista L. Vivar etal pp. 215 - 216

Paano napasali ang United States sa

pananakop ng mga lupain?

Anong paraan ng pananakop ang ginamit ng

mga Kanluranin sa West Indies, Australia, New
Zealand at Central America?

327

Ang Protectorate at Iba pang Uri ng

Kolonya
Mahihina ang West Indies,
Australia, New Zealand
at mga
bansa sa Central America at walang
pagkakaisa ang mga ito upang
maipagtanggol ang kanilang bansa.
Ang hukbo ng America ang nagsilbing
tagapangalaga sa mga pook na ito
upang mapanatiling bukas ang
pamilihan, makakuha ng hilaw na
sangkap at mapangalagaan ang
kanilang ekonomikong interes. Ang
malalaking samahan sa negosyo ng
America ay nakakuha ng malalaking
bahagi ng lakas-pangkabuhayan sa
pag-aari ng mga minahan, mga balon
ng langis, mga taniman, mga daangbakal at samahan ng mga sasakyang
dagat.
Isa pang pook na nakaligtas sa
pagkakaroon ng hidwaan ng mga
bansang mananakop ang Australia at
ang kalapit na New Zealand dahil
matibay itong hawak ng Great Britain.
Dito ipinadala ng Britain ang mga
bilanggo matapos ang himagsikan sa
America. Nang makatuklas ng ginto
sa Australia, maraming Ingles ang
lumipat dito at ito ang simula ng
pagtatatag ng mga kolonya sa
Australia at New Zealand. Ito ang
isang halimbawa kung paanong ang
sakop na lupain ay magagamit na
tirahan ng dumaraming tao.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
Teofista L. Vivar etal p. 217

Ano-ano ang naging epekto ng Ikalawang

yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon?
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

EPEKTO NG IKALAWANG YUGTO

NG IMPERYALISMO AT
KOLONISASYON
Epekto Ng Ikalawang Yugto Ng
Kolonisasyon sa mga Bansang
Nanakop
Maraming aspeto ng buhay na
naaapektuhan ng pananakop. Ang mga
gawaing pampolitika, pang-ekonomiya,
panlipunan at espiritwal at pangkultura ay
ginamit ng mga mananakop upang
ganyakin ang mga bansang sakop na
sumunod sa kanilang ipinagagawa tulad
ng pagtatrabaho sa pataniman, pagawaan
ng barko at pagsisilbi sa hukbo.

Epekto ng Kolonisasyon sa mga

Lupang Sakop
Maraming
pagbabago
ang
ibinunga ng kolonisasyon sa lupaing
sakop. May pagbabagong pampolitika,
pang-ekonomiya,
panlipunan
at
pangkultura.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng
Daigdig nina Teofista L. Vivar etal p. 217 - 218

Epekto ng Imperyalismo
Ang imperyalismo sa Africa at sa
Asya ay naging daan upang makaranas
ng pagsasamantala ang katutubong
populasyon mula sa mga mapaniil na
patakaran
ng
mga
dayuhan.
Pinagsamantalahan ng mga Kanluranin
ang kanilang likas na yaman at lakaspaggawa. Naging sanhi rin ito ng
pagkasira ng kulturang katutubo sa ilang
bahagi ng kolonya dahil sa pananaig ng
impluwensiyang Kanluranin. Sa usapin ng
hangganang pambansa, ang pamana ng
mga Kanluranin ay ang hidwaan sa
teritoryo na namamayani pa rin ngayon sa
ilang bahagi ng Africa at Asya bunga nang
hindi makatuwirang pagtatakda ng mga
hangganan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace
Estela C. Mateo etal p. 294

328

GAWAIN 13: Punuan mo ako!

Panuto: Matapos mong mabasa at maunawaan ang teksto ay punan mo ang
hinihinging impormasyon ng Concept Map. Ibahagi sa klase ang iyong sagot at
hingan ng reaksiyon ang iyong mga kamag-aral. Magpalitan rin ng mga pananaw
tungkol sa mga konseptomg nakapaloob sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon.

IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT

KOLONISASYON
DAHILAN

URI NG MGA
TERITORYONG
ITINATAG

LAWAK NG
KOLONYA NG MGA
MANANAKOP

Reaksiyon...
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________

329

Pamprosesong tanong
1. Bakit naganap ang Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at
Kolonyalismo?
2. Bakit naging madali sa mga Kanluranin ang manakop sa mga
bansa?
3. Alin sa mga mananakop ang pinakamahusay mamahala?
Patunayan.
4. Paano napasama ang United States sa pananakop ng mga bansa?
5. Paano naapektuhan ng pananakop ang pag-unlad ng mga dating
kolonya?
6. Sa kasalukuyan, nararanasan pa rin ba ang epekto ng pananakop?
Patunayan.
7. Anong mga alaala ang naibahagi ng iyong mga ninuno na
nakaranas ng pananakop? Ibahagi ito sa klase.

GAWAIN 14: Talahanayan Ng Pananakop

Sa tulong mga impormasyong natutuhan sa nakaraang gawain, sagutan ang
talahanayan ng pananakop. Sundan ang halimbawa para sa maayos na pagsagot sa
gawain. Itala ang mga bansang nanakop, sinakop at ang naging bunga ng
pananakop sa dalawang bansa.

BANSANG
NANAKOP
Halimbawa:
Great Britain

BANSANG
SINAKOP
India

BUNGA NG PANANAKOP
Sa bansang nanakop
Nakinabang ang mga
hilaw na materyales ng
India.

Sa bansang sinakop
Nabago ang maraming
aspeto ng kultura at
tradisyon ng India.

Pamprosesong tanong
1. Sino ang higit na nakinabang sa Ikalawang yugto ng Imperyalismo
at Kolonisasyon: ang mga bansang nanakop o ang mga bansang
nasakop? Pangatuwiranan.
2. Nakaapekto ba sa kasalukuyang ugnayan ng mga bansang
nanakop at sinakop ang mga pangyayari sa panaho ng pananakop?
Patunayan.
3. Sa kasalukuyang panahon, makabubuti pa ba sa mga bansa ang
pananakop? Bakit?

330

GAWAIN 15: Timbangin Mo!

Naging mabuti ba o masama ang epekto ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Sa gawaing ito ay titingnan mo kung alin ang mas
maraming epekto ng pangyayaring ito: mabuti o masama? Itala ang mga naging
epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon. Pagkatapos ay ilagay
ito sa nakahandang eskala. Suriin kung saan kumiling ang eskala. Ibigay mo rin ang
iyong reaksiyon sa gawaing ito.
Matapos ang palitan ng kuro-kuro at reaksiyon sa gawain, bumuo ng
kongklusyon sa naging epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon.

IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT

KOLONISASYON

Kongklusyon:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

Pamprosesong tanong
1. Alin ang mas maraming epekto ng pananakop: mabuti ba o
masama? Bakit kaya?
2. Kung ikaw ang tatanungin, mabuti ba talaga o
masama ang epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon? Ipaliwanag.

331

GAWAIN 16: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad

Sa bahaging ito, ay babalikan mo ang Concept Map na sinagutan mo sa
unang bahagi ng aralin. Sagutin sa pagkakataong ito ang Mga Natutuhan at
Halaga ng Natutunan sa Kasalukuyan.
PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE
AKING ALAM

NAIS MALAMAN

MGA
NATUTUNAN

HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa tulong ng talakayan at ibat ibang gawain

ang mga konseptong dapat maunawaan tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng
Europe. Balikan ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriin kung ano ang
pagkakaiba ng mga una mong sagot sa sagot mo ngayon. Ilan sa mga una mong
sagot ang natalakay at nabigyang linaw?
Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin pa
ito sa pagpapatuloy ng mga gawain na nasa susunod na bahagi ng araling ito.
PAGNILAYAN / UNAWAIN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo ang mga

nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglawak ng Kapangyarihan
ng Europe at sa bahaging ginampanan nito tungo sa transpormasyon ng
daigdig. Halika at ating simulan.

332

GAWAIN 17: Manifest Destiny

Panuto : Ang iyong mababasa ay bahagi ng paliwanag ni dating U.S. Pres. William
Mckinley hinggil sa pagsakop nito sa Pilipinas. Isang pagsusuri sa pananaw ng
Manifest Destiny. Pagkatapos basahin ay ibigay mo ang iyong reaksyon at saloobin
hinggil sa nilalaman nito. Ito ay isusulat mo sa kasunod na kahon. Pagkatapos
sasagutin mo naman ang Pamprosesong Mga Tanong.

Manifest Destiny, Continued: McKinley Defends U.S.

Expansionism
Hold a moment longer! Not quite yet, gentlemen! Before you go I would like to say just a word
about the Philippine business. I have been criticized a good deal about the Philippines, but dont
deserve it. The truth is I didnt want the Philippines, and when they came to us, as a gift from
the gods, I did not know what to do with them. When the Spanish War broke out Dewey was at
Hongkong, and I ordered him to go to Manila and to capture or destroy the Spanish fleet, and
he had to; because, if defeated, he had no place to refit on that side of the globe, and if the Dons
were victorious they would likely cross the Pacific and ravage our Oregon and California
coasts. And so he had to destroy the Spanish fleet, and did it! But that was as far as I thought
then.
When I next realized that the Philippines had dropped into our laps I confess I did not know
what to do with them. I sought counsel from all sidesDemocrats as well as Republicansbut
got little help. I thought first we would take only Manila; then Luzon; then other islands
perhaps also. I walked the floor of the White House night after night until midnight; and I am
not ashamed to tell you, gentlemen, that I went down on my knees and prayed Almighty God
for light and guidance more than one night. And one night late it came to me this wayI dont
know how it was, but it came: (1) That we could not give them back to Spainthat would be
cowardly and dishonorable; (2) that we could not turn them over to France and Germanyour
commercial rivals in the Orientthat would be bad business and discreditable; (3) that we
could not leave them to themselvesthey were unfit for self-governmentand they would
soon have anarchy and misrule over there worse than Spains was; and (4) that there was
nothing left for us to do but to take them all, and to educate the Filipinos, and uplift and civilize
and Christianize them, and by Gods grace do the very best we could by them, as our fellowmen for whom Christ also died. And then I went to bed, and went to sleep, and slept soundly,
and the next morning I sent for the chief engineer of the War Department (our map-maker), and
I told him to put the Philippines on the map of the United States (pointing to a large map on the
wall of his office), and there they are, and there they will stay while I am President!
Source: General James Rusling, Interview with President William McKinley, The Christian
Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom,
eds., The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987), 2223.
http://historymatters.gmu.edu/d/5575/

333

GAWAIN 18: Salamat Sa Iyo !

Balikan ang napag-aralang mga pamana ng ibat ibang Rebolusyong naganap
sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe. Pgnilayan rin kung alin sa mga
pamanang ito ang iyong nakita at nagamit na. Pagkatapos ay lumikha ng isang liham
pasasalamat para sa mga pamanang ito. Makipagpalitan ng nabuong liham sa ibang
kamag-aral at hingan sila ng reaksyon. Kung maaari mong ipost ang liham sa isang
social media ay gawin ito upang mabasa rin ng iba pa at mabigyang-halaga din nila
ang mahahalagang pamana ng mga pangyayaring naganap sa panahong tinalakay
sa aralin.

________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________

334

Pamprosesong tanong:
1. Ano ang nararamdaman mo habang gingawa mo ang sulat
pasasalamat? habang binabasa ng iyong kamag-aral at ng ibang
liham?
2.Bilang isa sa mga nakikinabang sa mga pamanang ito sa
kasalukuyan?
3. Kung mabibigyan ka ng pagkakataon, anong bagay ang gusto mong
maipamana sa susunod na henerasyon? Bakit?

GAWAIN 19: Aking Repleksyon !

Sa puntong ito, sumulat ka ng sariling repleksyon na maglalaman ng iyong
naramdaman at naranasan sa pagsagot sa mg gawain ng aralin. Itala ang mga
mahahalagang bagay na iyong natutunan at kung paano ito tumutulong sa
pagpapabuti ng iyong sarili. Itala rin ang mga bagay na nais mong baguhin o
paunlarin tungo sa isang produktibo at mapanagutang indibidwal.

_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_______
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
____________________________
_____________________________
_____________________________
Binigyang-diin sa Aralin 2 ang mga pangyayayri na nagbunsod sa
_____________________________
paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Ang Una at ikalawang yugto ng
_____________________________
Imperyalismo at Kolonisasyon, Rebolusyong Siyentipiko, Rebolusyong
________________
Industriyal, at Enlightenment na siyang nagsilbing batayan ng pag-usbong
ng mga bagong kamalayan at nasyonalismo sa Europe na siyang
tatalakayin sa susunod na aralin.
335

ARALIN BLG. 3: PAGKAMULAT: KAUGNAYAN NG REBOLUSYONG

PANGKAISIPAN SA REBOLUSYONG PRANSES AT AMERIKANO

ALAMIN
Sa araling ito tuklasin ang mga dinamikong ideya tungkol sa
Rebolusyong Amerikano at Pranses at ang impluwensya nito sa pagsilang
ng nasyonalismo sa daigdig.

GAWAIN .1: Makinig, Mag-Isip, Magpahayag (3Ms)

Panuto: Pakinggan ang awiting TATSULOK. Maaari itong awitin gamit ang
sumusunod na lyrics. . Pagkatapos ay suriin ang mensaheng nakapaloob dito.

TATSULOK
Totoy, bilisan mo, bilisan mo ang takbo
Ilagan ang mga bombang nakatutok sa ulo mo
Totoy, tumalon ka, dumapa kung kailangan
At baka tamaan pa ng mga balang ligaw
Totoy makinig ka, wag kang magpagabi
Baka mapagkamalan ka't humandusay diyan sa tabi
Totoy alam mo ba kung ano ang puno't dulo
Ng di matapos-tapos na kaguluhang ito
Hindi pula't dilaw tunay na magkalaban
Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo
Iligtas ang hininga ng kay raming mga tao
At ang dating munting bukid, ngayo'y sementeryo
Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok
Tulad ng dukha, nailagay mo sa tuktok

Hindi pula't dilaw tunay na magkalaban

Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo
Hindi pulat dilaw tunay na magkalaban
Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo
Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo.......
Di matatapos itong gulo.....

Alam mo bang ang awiting Tatsulok ay orihinal na awitin ng bandang

Buklod na nilikha bilang reaksiyon sa polisiyang militarisasyon ng dating
Pang. Corazon Aquino? Layon ng administrasyong Aquino na supilin ang
armed revolutionary movement. Ang militarisasyong ito ay nagdulot ng
kapahamakan sa malaking bilang ng sibilyan. Muling binuhay ni Bamboo
ang awiting ito bilang paalaala sa di-pantay na istrukturang panlipunan ng
bansa.

336

Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Ano ang hinihiling o hinihingi ng sumulat ng awit?

Sino ang kinakausap sa awit?
Sino ang kinakatawan ng batang si Totoy?
Bakit kaya ibig ng sumulat na baliktarin ang tatsulok?
Ano ang kahulugan ng tatsulok bilang pamagat ng awit?
Ano kaya ang kaugnayan ng awiting ito tungkol sa aralin sa
rebolusyon? Ipaliwanag ang iyong sagot.
7. Ano ang kaugnayan ng awiting ito sa kasalukuyang karanasan ng
maraming Pilipino?

GAWAIN BLG. 2: Hagdan Ng Karunungan

Panuto: Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging initial ang iyong
nalalaman tungkol sa tanong.

Ano ang kaugnayan ng

Rebolusyong Pangkaisipan
sa Rebolusyong Amerikano
at Pranses?

FINAL
REFINED
D
INITIAL

Pagsasakonteksto:
Ang hugis na tatsulok ay sumisimbolo sa estruktura ng lipunan kung saan
ang mayayaman ay makikita sa tuktok, ang panggitnang uri sa gitna at ang
mahihirap ay sa ibaba. Hinahamon ng umawit na baliktarin ang ayos ng lipunan
na ang nakararaming mahihirap ay siyang ilagay sa tuktok.Itoy mababasa sa
linyang, Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok at ang mga dukha ay ilagay mo
sa tukto.
Ngunit ano kaya ang kaugnayan ng awit na ito sa kahulugan ng salitang
rebolusyon?

259

Sa susunod na gawain ay higit mong pagtutuunan ng pansin ang

konsepto ng rebolusyon. Ngunit sa pagkakataong ito ay sa ibang
konteksto. Sa pagsusuri ng konseptong itoy huwag limitahan
ang sarili sa pagtuklas ng bagong kaalaman.

Sa bahaging itoy higit mong palalawakin ang iyong nalalaman tungkol sa

paksang tatalakayin. Gamit ang iyong mapanuring pag-iisip, subukin ang
susunod na gawain.

GAWAIN BLG.3: Hula- Arawan

Panuto: Suriin ang kasunod na larawan at sagutin ang mga tanong. Bigyangpansin ang mga simbolong makikita na makatutulong upang higit mong maunawaan
ang mensaheng ipinahihiwatig.

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang ipinakikita ng larawan?
2. Sino-sino ang taong bumubuo sa larawan?
3. Mayroon bang pagkakahati o pagkakapangkat ang mga taong
makikita rito?
4. Sino ang kinakatawan ng mga sundalo?
5. Sino naman ang kinakatawan ng taumbayan?
6. Ano ang mensaheng nais ipabatid ng larawan?
7. Mayroon ka bang naranasan, nabasa, narinig o nasaksihang
katulad ng sitwasyong nasa larawan? Ikuwento ito sa klase.
8. Sa iyong pananaw, positibo ba ang mensaheng ipinakikita ng
larawan? Pangatuwiranan.
260

BINABATI KITA!
Sa puntong ito ay nagtatapos ang bahagi ng Alamin.
PAUNLARIN
Inaasahan sa bahaging ito na iyong mauunawaan ang ugnayan ng
Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal, partikular ang
Rebolusyong Pranses at Amerikano. Nilalayon din na pagkatapos ng aralin ay
iyong maipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng nasyonalismo sa
Europe at ibat ibang bahagi ng daigdig. Makatutulong sa iyo ang naunang
mga gawain upang higit na maunawaan ang mga tekstong kasunod na
babasahin.

Pagsasakonteksto:
Malaki ang ginampanan ng Scientific Revolution (1500s-1600s) sa
pagbabago ng pagtingin ng mga Europeo sa daigdig. Ang tagumpay ng agham ay
nagpatunay sa lakas ng reason o katwiran. Napag-isipang kung ito ay nagagamit
sa pag-unawa sa physical world (physics, geology, chemistry, biology at mga tulad
nito) bakit hindi ito gamitin upang maunawaan ang tao at ang kanyang lipunan?
Ang pagtatangkang ito ay nagtulak sa pag-usbong ng Panahon ng Kaliwanagan
(Enlightenment) o Rebolusyong Pangkaisipan.
Tinalakay na sa nagdaang aralin ang konseptong ito ngunit palalalimin pa
ito.

PAGSUSURING PANTEKSTO
Isa sa mga aral ng kasaysayan na hindi maitatanggi ang katotohanang ang
isang pangyayari ay hindi sisibol kung walang pinag-ugatan o pinagmulan.
Patutunayan ito ng ugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan at Rebolusyong
Pampulitikal sa Europa.

261

REBOLUSYONG PANGKAISIPAN
Tumutukoy ang rebolusyon sa mabilisang
pagbabago ng isang institusyon o lipunan. Madalas na
nagdudulot ito ng pansamantalang kaguluhan lalot
higit sa mga taong nasanay sa isang tahimik at
konserbatibong pamumuhay.
Isa sa mga bunga ng pamamaraang
makaagham ang pagbabagong ginawa nito sa ibat
ibang aspeto ng buhay ng tao. Marami ang
nagmungkahi na gamitin ang pamamaraang ito upang
mapaunlad ang buhay ng tao sa larangang
pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon at maging
sa
edukasyon.Tinawag
itong
Panahon
ng
Kaliwanagan (Enlightenment). Nakasentro ang
ideyang ito sa paggamit ng reason o katuwiran sa
pagsagot sa suliraning panlipunan, pampulitikal at
pang-ekonomiya. Nagsimula ito sa batayang
kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo.
Kaisipang Politikal
Umunlad ang Enlightenment o Rebolusyong
Pangkaisipan sa ika-18 siglo (1700s).
Isa sa
kinilalang pilosopo sa panahong ito si Baron de
Montesquieu (MON tehs kyoo) dahil sa kaniyang
tahasang pagtuligsa sa absolutong monarkiyang
nararanasan sa France ng panahong iyon.

Mas kinilala ang

kaisipang balance
of power Ni
Montesquieu Na
tumutukoy SA
paghahati ng
kapangyarihan ng
pamahalaan SA
tatlong sangay
(ehekutibo,
lehislatura at
hudikatura).

Paano kaya
nakapangyayari ang
balance of power sa
isang bansang may
tatlong sangay ng
pamahalaan?

Sa kaniyang aklat na pinamagatang The Spirit

of the Laws (1748), tinalakay niya ang ibat ibang
pamahalaang namayani sa Europa. Hinangaan niya
ang mga British dahil sa pagbuo nito ng isang uri ng
pamahalaang monarkiya na ang kapangyarihan ay
nililimitahan ng parliament.
Ngunit mas kinilala ang kaniyang kaisipang
balance of power na tumutukoy sa paghahati ng
kapangyarihan ng pamahalaan sa tatlong sangay
(ehekutibo, lehislatura at hudikatura). Ayon sa kaniya,
ang paglikha ng ganitong uri ng pamahalaan ay
nagbibigay proteksiyon sa mga mamamayan laban sa
pang-aabuso ng kapangyarihan ng pamahalaan.

Philosophes
Sa kalagitnaang bahagi ng ika-18 siglo, isang pangkat ng mga taong
tinatawag na philosophes (FIHL-uh-SAHFS) ang nakilala sa Pransya.
Pinaniniwalaan ng pangkat na ito na ang reason o katuwiran ay magagamit sa lahat
ng aspeto ng buhay, tulad ni Isaac Newton na ginamit ang katuwiran sa agham.
Limang mahahalagang kaisipan ang bumubuo sa kanilang pilosopiya.

262

1.
Naniniwala ang mga philosophes na ang
katotohanan (truth) ay maaaring malaman gamit
ang katwiran. Para sa kanila, ang katwiran ay ang
kawalan ng pagkiling at kakikitaan ng pag--unawa
sa mga bagay-bagay.

Sumasang-ayon
ka ba sa
mga philosophes
sa
kanilang
paniniwala na
maaaring
maranasan ang
kaginhawaan
habang ikaw ay
nabubuhay?

2.
May paggalang ang philosophes sa
kalikasan (nature) ng isang bagay. Ayon sa kanila,
ang likas o natural ay mabuti. Naniniwala din sila
na may likas na batas (natural law) ang lahat ng
bagay. Tulad ng pisika na may likas na batas na
sinusunod, ang ekonomiya at politika ay gayon din.
3.
Ang kaligayahan para sa mga philosophes
ay matatagpuan ng mga taong sumusunod sa
batas ng kalikasan. Naniniwala sila na ang
maginhawang buhay ay maaaring maranasan sa
mundo. Taliwas ito sa paniniwalang medieval na
kailangang tanggapin ang kahirapan habang
nabubuhay upang matamasa ang kaginhawaan sa
kabilang buhay.
4.
Ang mga philosophes ang unang
Europeong naniwala na maaaring umunlad kung
gagamit ng makaagham na paraan.
5.
Nagnanais ng kalayaan ang mga
philosophes. Tulad ng mga British, ninais nilang
maranasan ang kalayaan sa pagpapahayag,
pagpili ng relihiyon, pakikipagkalakalan at maging
sa paglalakbay. Mangyayari lamang ito kung
gagamitin ang reason.

263

Isa sa itinuturing na maimpluwensyang philosophes si

Francois Marie Arouet na mas kilala sa tawag na Voltaire.
Siya ay nakapagsulat ng higit sa 70 aklat na may temang
kasaysayan, pilosopiya, politika at maging drama.
Madalas gumamit ng satiriko si Voltaire laban sa
kaniyang mga katunggali tulad ng mga pari, aristocrats at
maging ang pamahalaan. Dahil sa tahasang pagtuligsa sa mga
ito, beses siyang nakulong. Matapos nitoy ipinatapon siya sa
England ng dalawang taon at kaniyang nasaksihan at
hinangaan ang pamahalaang Ingles.
Nang makabalik ng Paris, ipinagpatuloy niya ang
pambabatikos sa batas at kaugalian ng Pranses at maging sa
relihiyong Kristiyanismo. Nagkaroon man siya ng maraming
kaaway dahil sa kanyang opinyon, hindi siya huminto sa
pakikipaglaban upang matamasa ang katuwiran, kalayaan sa
pamamahayag at pagpili ng relihiyon, at tolerance.

Bakit ganoon na
lamang ang
paghanga ni
Voltaire sa
pamahalaang
Ingles?

Anong aspeto ng pamahalaang Ingles ang

hinangaan ni Voltaire?

Bukod sa magkataliwas na ideya ni Thomas Hobbes at John Locke tungkol sa

katangian ng pamahalaang nararapat na mamuno sa mga mamamayan, isa pang
philosophe ang tumalakay sa pamamahala at siya ay si Jean Jacques Rousseau
(roo-SOH).
Nagmula sa isang mahirap na pamilya, si Rousseau ay kinilala dahil sa
kahusayan sa pagsulat ng mga sanaysay na tumatalakay sa kahalagahan ng
kalayaang pang-indibidwal (individual freedom).
Taliwas sa nakararaming philosophe na nagnanais ng kaunlaran, siya ay
naniniwala na ang pag-unlad ng lipunan o sibilisasyon ang siyang nagnakaw sa
kabutihan ng tao.
Ayon sa kaniya, likas na mabuti ang tao. Nagiging masama lamang ang tao
dahil sa impluwensya ng lipunang kaniyang kinabibilangan. Mauugat ito nang
umusbong ang sibilisasyon at sinira ang kalayaan at pagkakapantay-pantay na siya
namang katangian ng sinaunang lipunan. Binigyang-diin niya na ang kasamaan ng
lipunan (evils of the society) ay mauugat sa hindi pantay na distribusyon ng yaman
at labis na kagustuhan sa pagkamal nito.
Inihain niya ang paniniwala tungkol sa mabuting pamahalaan sa kaniyang
aklat na The Social Contract. Naniniwala siya na magkakaroon lamang ng maayos
na pamahalaan kung ito ay nilikha ayon sa pangkalahatang kagustuhan (general

264

will).
Samakatuwid, isinusuko ng tao ang kaniyang will o kagustuhan sa
pamahalaan.
Ang Social Contract niya ang naging saligan ng mga batas ng rebolusyon sa
France.
Pagpapalaganap ng Ideyang Liberal
Pinalaganap ni Denis Diderot (dee DROH) ang ideya ng mga philosophe sa
pamamagitan ng pagsulat at pagtipon ng 28-volume na Encyclopedia na
tumatalakay sa ibat ibang paksa. Naglayon siyang baguhin ang paraan ng pag-iisip
ng mga tao sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga bagong kaisipan sa mga
usaping pamamahala, pilosopiya at relihiyon.
Binatikos nila ang kaisipang Divine Right at ang tradisyunal na relihiyon.
Bilang tugon, pinigil ng pamahalaan at Simbahan ang pagkalat ng Encyclopedia at
binantaan ang mga Katolikong bibili at babasa nito.
Sa kabila ng mga pagpigil na ito, humigit-kumulang na 20,000 kopya ang
naimprenta sa mga taong 1751-1789. Nang ito ay maisalin sa ibang wika,
naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong Pangkaisipan hindi
lamang sa kabuuan ng Europa kundi maging sa Amerika at kalaunan ay sa Asya at
Africa.
Naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong
Pangkaisipan hindi lamang sa kabuuan ng Europa kundi maging sa
Amerika at kalaunan ay sa Asya at Africa.

Mga Kababaihan sa Panahon ng Enlightenment

Ang islogang kalayaan at pagkakapantay ay tinitignan ng mga
philosophes na hindi akma sa mga kababaihan. Naniniwala sila na
limitado lamang ang karapatan ng kababaihan kung ihahambing sa
kalalakihan.
Unti-unting nabago ang pananaw na ito sa kalagitnaan ng ika-18
siglo (1700s) nang magprotesta ang ilang kababaihan sa ganitong uri ng
pagtingin. Kinuwestiyon nila ang paniniwalang mas mababa ang uring
kababaihan kaysa kalalakihan.
Pinangunahan nina Catherine Macaulay at Mary Wallstonecraft
ang laban ng kababaihan. Sa kaniyang akdang A Vindication of the
Rights of the Woman, hiningi niya na bigyang pagkakataon ang
kababaihang makapag-aral sapagkat ito ang paraan upang magkaroon ng
pagkakapantay ang kalalakihan at kababaihan.
Mahabang panahon bago binigyang-pansin ang ideyang ito.
Ngunit isa ang malinaw: naisatinig sa Panahong Enlightenment ang
diskriminasyon laban sa kababaihan.

265

Makatuwiran ba ang
ipinaglalaban nina Mary
Wallstonecraft?
Pangatuwiranan.
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
____________
Kaisipang Pang-ekonomiya

Bakit kaya hindi agad

pinakinggan ang
ipinaglalaban ng kababaihan
ng panahong iyon?
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
__

Maging ang kaisipang pang-ekonomiya ay nagkaroon ng pagbabago

sa panahong ito. Kinuwestiyon ang merkantilismo na matagal na namayani
sa Europa at kinilala ang polisiyang laissez faire. Binibigyang-diin sa
kaisipang ito ang malayang daloy ng ekonomiya na hindi nararapat na
pakialaman ang pamahalaan. Taliwas ito sa nakagisnang merkantilismo na
pinagbabatayan ng yaman ang dami ng ginto at pilak.
Tinanggap ang ideyang ang lupa ang tanging pinagmumulan ng
yaman o nakatutulong sa pagpapayaman. Tinawag na Physiocrats ang mga
naniwala at nagpalaganap nito ng ganitong kaisipan.
Si Francois Quesnay ay isa sa naniniwala sa doktrina ng malayang
ekonomiya.
Katulad ni Quesnay, naniniwala si Adam Smith na kailangan ang
produksiyon upang kumita ang tao. Isa siyang ekonomistang British na
nagpanukala na ang market o pamilihan ay maaaring dumaloy nang maayos
nang hindi pinakikialaman ng pamahalaan.
Pangunahin umanong tungkulin ng pamahalaan ang pagbibigayproteksiyon ng mga mamamayan, panatilihin ang kaayusan ng lipunan, at
pamahalaan ang mga pangangailangang pampubliko tulad ng pagpapatayo
ng mga ospital at pagpapagawa ng mga tulay at kalsada.
Kung maisasagawa ang mga itoy higit na madaling magkakaroon ng
interaksiyong pang-ekonomiko sa bawat indibidwal na siya namang
magpapaangat ng ekonomiya at pamumuhay ng mga mamamayan.

Sa pulitika, ipinakilala niya ang bagong patakaran sa samahan ng isang

makatarungang pamahalaan. Ito ang pagkakaroon ng tatlong sangay ng
pamahalaan- tagapangasiwa, tagapagbatas at hukuman- na nagtutulungan at
nagsusuri ng kanilang mga gawain. Ang prinsipyong ito ang ginamit ng mga
Amerikanong mambabatas tulad nina Thomas Jefferson at John Quincy Adams
bilang batayan sa paggawa ng kanilang Saligang Batas.
Samantala, ipinahayag ni George Berkeley na walang laman ang utak ng tao
kundi mga ideya at naaayon ang katotohanan sa kung ano ang tunay sa pag-iisip ng
tao.

266

Insert photo: Rene Descartes, John Locke, Immanuel Kant kasama ang kanilang mga ideya

Ang Rebolusyong Pangkaisipan ay

mabilis na lumaganap sa Europa at ibat ibang
bahagi ng daigdig. Marami sa mga may pinagaralang Europeo ang nagnais na basahin ang
Encyclopedia ni Diderot at iba pang babasahin
na tumatalakay sa maling paniniwala at
kaugalian.
Nagkaroon ng mga salon na naging
lugar ng talakayan ng mga pilosopo,
manunulat, artists at iba pang katulad nito.
Nagmula sa Paris ang salons noong 1600s
tuwing nagkakaroon ng pagbasa ng tula ang
kababaihan. Sa pagsapit ng 1700s, ang
kababaihang
mula
sa
gitnang-uri
ay
nagkaroon ng kani-kanilang pagtitipon.
Kalaunan ay naging lugar ito ng
pagkikita ng mga middle-class at noble na may
pagkakaunawaang pantay sila lalot higit sa
pagtalakay ng mga ideyang liberal.

1. Ano ang kaibahan ng

prinsipyong
merkantilismo sa
prinsipyo ng laissez
faire?
2. Ano ang
pinaniniwalaan ng mga
physiocrats?
3. Paano lumaganap ang
kaisipang liberal sa
kabuuan ng Europa?

Impluwensiya ng Pagkamulat ng Pangkaisipan

Nagbigay ang pagkamulat-pangkaisipan ng ideya at

wika na siyang ginamit ng mga Pranses at Amerikano sa
kanilang rebolusyon. Naging epektibo ang impluwensiya ng
pagkamulat sa pagkakaroon ng mga tao ng karapatang
makapili ng sariling pilosopiya.
Higit ngang naging mapanuri ang tao at ibat ibang
pananaw ang kanilang natutuhan sa panahong ito. Marami
ang natutong magtanong sa mga kaugalian at tradisyong
matagal na sinunod.
Naging mapangahas ang ilan sa pagtuligsa sa
estruktura ng lipuan samantalang ang iba ay nagnais na
baguhin ang estrukturang ito. Nagbibigay daan ito sa isa
pang uri ng rebolusyon: Ang Rebolusyong Politikal.

267

Pinagkunan:
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
World History: Patterns of Interactions (Beck, R. et al) pp 552-553
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar, T. et al) pp. 222-225
Ngayon ang panahon upang iyong maunawaan ang Rebolusyong
Pangkaisipan bilang mahalagang sangkap ng Rebolusyong Plitikal.Gawin
mo ang unang hamon para sa iyo.

GAWAIN BLG.4: Tala-hanayan (3-2-1 Chart) CHART)

PANUTO: Gawaing Indibidwal
Punan ang sumusunod na chart.
.
MGA BAGAY NA AKING NALAMAN

3
2
1

MGA INTERESANTENG IDEYA

MGA TANONG NA NAIS MASAGOT

PAMPROSESONG TANONG
1. Ano-anong pangkaisipang politikal, ekonomikal, medikal at pilosopikal ang
sumibol at kumalat sa malaking bahagi ng Europa?
2. Paano binago ng ibat ibang kaisipan ang pagtingin ng mga Europeo sa
kanilang pinuno at pamahalaan?
3. Naging makatuwiran kaya ang mga kaisipang ipinanukala ng mga
Philosophes? Pangatuwiranan.
4. Paano binago ng Rebolusyong Pangkaisipan ang pagtingin ng mga marami
sa:
a. relihiyon
b. pamahalaan
c. ekonomiya
d. kalayaan

268

Pagkatapos mong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipan

bilang mahalagang salik ng pag-usbong ng Rebolusyong Pampolitikal,
napapanahon na upang pagtuunan ng pansin ang mga estadong dumaan
sa Rebolusyong Pampolitikal, partikular ang Rebolusyong Amerikano at
Rebolusyong Pranses kasama na dito ang rebolusyon sa Latin America.
PAGSUSURING PANTEKSTO
Sa huling bahagi ng ika-18
siglo, ibang uri ng himagsikan ang
lumaganap sa bahagi ng Atlantiko. Ito
ay naimpluwensiyahan ng mga
ideyang pinalaganap noong Panahon
ng Enlightenment. Inilatag nito ang
mga
pagtatanong
tungkol
sa
absolutong
monarkiya
at
sa
dominasyon ng Simbahan sa mga
panlipunan at pampolitikang galaw ng
mga tao. Ang ganitong kaisipan ay
naging daan upang patalsikin ang
tradisyunal na rehimen sa America at
France.
Nagsimula
ang
digmaan
noong 1775 sa pagitan ng 13 kolonya
sa Timog America at Great Britain. Ito
ang unang himagsikan na naghangad
ng kalayaan at pagbabago sa
lipunan. Naging daan din ito sa
paglawak ng mga prinsipyong
rebolusyonaryo sa France at sa isang
madugong himagsikan noong 1789.
Itinuturing na mas malaki ang
naiwang epekto ng Himagsikan sa
France sa kabuuan ng Europa at iba
pang panig ng mundo sa dahilang
iniwan nito ang tatlong mahahalagang
prinsipyo ng pagbubuo ng isang
nasyon-estado:
ang
kalayaan,
pagkakapantay-pantay
at
ang
kapatiran.

REBOLUSYONG AMERIKANO:
SANHI, KARANASAN AT
IMPLIKASYON
Ang
digmaan
para
sa
kalayaan sa America ay lalong kilala
sa
katawagang
Rebolusyong
Amerikano.
Nagsimula
ang
himagsikan nang ang mga Ingles na
naging mga migrante sa Timog
Amerika ay nagrebelde sa labis na
pagbubuwis na ipinataw sa kanila ng
Parliamentong Ingles dahil wala
silang kinatawan sa Parliamento
upang sabihin ang kanilang mga
hinaing.
Nagdeklara sila ng paglaya
sa mga Ingles noong 1776.
Pagkatapos ay nagbuo sila ng isang
malakas na hukbo na magiging
tagapagtanggol sa British. Ang
Digmaan para sa kalayaan ang
naging dahilan ng pagbubuo ng
United States of America.

269

Ang Labintatlong
Kolonya
Ang malaking bilang ng mga
Ingles ay nagsimulang lumipat at
manirahan sa Hilagang Amerika
noong ika-17 siglo. Karamihan sa
kanila
ay
nakaranas
ng
persecution dahil sa kanilang
bagong
pananamplataya
na
resulta ng Repormasyon at
Enlightenment sa Europa. Sa
kalagitnaan ng ika-18 siglo ay
nakabuo
na
sila
ng
13
magkakahiwalay na kolonya na
ang hangganan sa Hilaga ay
Massachusetts at sa Timog ay
Georgia. Bawat isa sa mga
kolonya ay may sariling lokal na
pamahalaan. Noong 1750 ay
gumastos ng napalaking halaga
ang British laban sa France upang
mapanatili sa ilalim ng kanilang
imperyo ang 13 kolonya. Nais ng
British na ang mga kolonya ay
mag-ambag sa kanilang gastusin
sa pamamagitan ng pagdaragdag
ng mga buwis.

Makikita sa mapa ang labintatlong kolonya ng

Britanya sa Hilagang America

Isa-isahin ang 13 kolonya ng British sa North America

1.
2.
3.
4.
5.
6.

7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.

270

Dahilan
Walang Pagbubuwis Kung
Walang Representasyon
Ang mga kolonya ay walang
kinatawan sa Parliamento ng
British sa London kaya sila ay
nagprotesta sa pagbabayad sa
labis na buwis na ipinapataw
sa kanila. Ang kanilang naging
paboritong islogan ay ang
walang
pagbubuwis
kung
walang
representasyon.
Noong 1773 ay isang pangkat
ng mga kolonista ang nagsuot
ng
kasuotan
ng
mga
Katutubong
Amerikano
at
nakapasok
sa
isang
pangkalakal na bapor ng mga
Ingles. Kanilang itinapon ang
mga tone-toneladang tsaa sa
pantalan ng Boston harbor sa
Massachusetts.
Silay
nagprotesta sa ipinataw na
buwis sa tsaa na inaangkat sa
mga kolonya. Kinilala sa
kasaysayan ang pangyayaring
ito bilang Boston Tea Party.
Nagpasa ang pamahalaan ng
Britanya ng kaparusahan sa
mga kolonista na naging
kabahagi ng nabanggit na
insidente.

Ang Stamp Act na ipinasa ng Parliamento noong 1765 ay nagdagdag ng buwis

para sa pamahalaan ng Britanya. Naisagawa ito sa pamamagitan ng paglalagay
ng mga selyo sa anumang produkto na dadalhin sa Britanya mula sa mga
kolonya.

271

Ang
Unang
Kontinental

Kongresong

Ang
mga
kolonyang
bumubuo sa 13 kolonya ng Great
Britain sa Amerika ay dagling
sumaklolo sa naging kinahinatnan
ng insidente sa Massachusetts.
Binuo nila ang Unang Kongresong
Kontinental na dinaluhan ng mga
kinatawan ng bawat kolonya
maliban sa Georgia.
Ang pagpupulong na ito at
pagsasama-sama ng mga kolonya
ay isang pagpapakilala ng kanilang
paglaban sa mga batas at
polisiyang ipinatutupad ng mga
Ingles sa kanila.
Noong ika-5 ng Setyembre,
1774, 56 kinatawan ng mga
kolonya ang dumalo dito. Binigyang
diin ng grupo na sa pagkakataong
iyon mula sa isang kilalang
kinatawan na si Patrick Henry, na
wala
nang
dapat
makitang
pagkakaiba ang isang taga-Virginia,
Pennsylvania, New York at New
England. Dapat na tandaan na
silay nagkakaisa at sama-samang
magtataguyod para sa kapakanan
ng kabuuang kolonya. Nagkaisa
sila
na
itigil
na
ang
pakikipagkalakalan sa Great Britain
at itoy nagpasimula pagkatapos ng
Setyembre, 1775.
Marami sa mga kolonya ang
determinadong bumuo at gumamit
ng mga radikal na pamamaraan
upang labanan ang puwersa ng
Great Britain. Sa bawat kolonya ay
bumuo ng magiging kabilang sa
boluntaryong army at handang
makipaglaban sa pamamagitan ng
digmaan.

Ang Pagsisimula ng Digmaan

Noong
Abril
1775
nagpadala ang Britanya ng tropa
ng mga sundalo sa Boston upang
kunin nang puwersahan ang isang
tindahan ng pulbura sa bayan ng
Concord.
Isang Amerikanong panday
na nagngangalang Paul Revere
ang naging kasangkapan upang
malaman ng mga tao na may
paparating na mga sundalong
British. Sa pamamagitan ng
pagsakay sa kanyang kabayo at
pagligid sa buong bayan ay
napagsabihan niya ang mga tao na
maghanda sa pakikipaglaban.
Kaya mayroong grupo ng mga
tagapangalaga at tagapagbantay
na Amerikano ang humadlang sa
mga sundalong British na papalapit
sa bayan ng Lexington.
Nagpalitan ng putukan ang
magkabilang pangkat hanggang
walong Amerikano ang napatay.
Dito na nagpasimula ang Digmaan
para sa kalayaan ng mga
Amerikano. Sa Concord naman ay
nagkaroon ng pagkakataon ang
mga Amerikano na mag-organisa
at puwersahang mapabalik ang
mga sundalong British sa Boston.
Dito na nila tuluyang nakubkob ang
mga sundalong British sa loob ng
siyudad.

Marami sa mga kolonya ang

determinadong bumuo at gumamit ng
mga radikal na pamamaraan upang
labanan ang puwersa ng Great Britain.

272

1. Ano-anong polisiya ang

nagtulak sa mga Amerikano
na lumaban sa mga British?
2. Ano ang nais ipabatid ng 13
kolonya nang binuo nila ang
Unang
Kongresong
Kontinental?

Ang Ikalawang Kongresong Kontinental

Ang Kongresong Kontinental ay muling nagpulong sa ikalawang

pagkakataon noong Mayo, 1775 at idineklara ang pamahalaan na tinawag
nilang United Colonies of America (Pinagbuklod na mga Kolonya ng
Amerika). Ang hukbo ng mga militar ay tinawag na Continental Army at ang
naatasan na commander-in-chief ay si George Washington. Sinubukan ng
hukbong militar na makuha ang Boston ngunit natalo sila sa Digmaan sa
Bunker Hill.
Sinunod ng mga Amerikanong kubkubin ang Canada ngunit natalo rin
sila dito. Maski sunud-sunod ang pagkatalo ng mga Amerikano sa labanan ay
hindi pa rin sila nawalan ng pag-asa hanggat tuluyang napaalis nila ang mga
sundalong British na patuloy na nakukubkob sa Boston noong Marso, 1776.

Ang mapa sa kaliwa

ay nagpapakita ng
digmaan sa pagitan
ng Amerikano laban
sa mga mananakop
na British.

273

Ang Deklarasyon ng Kalayaan

Noong Hunyo 1776 ay nagpadala ng malaking tropa ang Britanya sa Atlantiko
upang tuluyang durugin at pahinain ang puwersang Amerikano. Upang matugunan ang
ganitong pangyayari ay minarapat ng Kongresong Kontinental na aprubahan ang
Deklarasyon ng Kalayaan noong Hulyo 4. Ang dokumento ay isinulat halos lahat ni
Thomas Jefferson, isang manananggol. Binigyang diin ng dokumento na ang dating mga
kolonya ay di na kasalukuyang teritoryo ng Britanya. Sila, sa panahong iyon ay kinikilala
na bilang malayang nasyon sa katawagang Estados Unidos ng Amerika.

Buwan na ng Agosto nang tuluyang nakadaong ang hukbo ng Britanya at sinakop

nila ang siyudad ng Nueba York. Napilitan ang puwersa ni George Washington na umatras
sa labanan. Ang hukbo ng mga British ay napakalaki na halos bumubuo sa 30,000 mga
sundalo samantalang ang hukbo na pinangungunahan ni Washington ay nasa 3,000
sundalo lamang ang bilang.
Nagkaroon ng pag-aaral at pagpaplano si Washington kaya noong ika-25 ng
Disyembre,1776 ay naglunsad siya at ang kanyang hukbo ng isang sopresang pag-atake
laban sa mga British. Ginamit ng hukbo ni Washington ang Ilog Delaware upang
maisakatuparan ang kaniyang balak. Ito ang naging dahilan kung bakit nila napagwagian
ang Digmaan sa Trenton at Princeton ngunit silay di nagtagumpay sa pagkuha sa New
York.

Pagtulong ng mga Pranses sa Labanan

Paglusob mula sa Canada
Simula noong 1777 ay
sinimulan ng mga British ang pagatake sa Amerika mula sa Canada,
ngunit sa bawat pagtatangka nila sila
ay napipigil ng mga hukbong
Amerikano. Ang Continental Army ay
lumaki na sa bilang at umaabot na sa
halos 20,000 sundalo ang bumubuo
nito.
Noong Oktubre sa taon ding
iyon ay nanalo sa Labanan sa
Saratoga ang mga Amerikano at ito
ang naging dahilan sa pagwawakas
ng mga pag-atake ng mga British
mula sa Canada. Ang pagsuko ng
hukbong British ay mula sa
pamumuno
ni
Heneral
John
Burgoyne
laban
sa
hukbong
pinamumunuan ni Heneral Horacio
Bates.

Paano ipinaglaban
Amerikano
ang
kalayaan?

ng mga
kanilang

Ang bansang France ay tradisyunal

na kalaban ng British at ang mga French
ay naging lihim na taga-suporta ng mga
rebeldeng Amerikano simula pa lamang ng
labanan. Noon pang 1778 ay nagsimula
nang bigyan ng pagkilala ng pamahalaang
Pranses ang United States of America
bilang isang malayang bansa. Nagpadala
sila ng mga bapor pandigma upang
matulungan ang mga Amerikano sa
kanilang pakikipaglaban sa mga British.
Kaya dahil sa lumalakas na
puwersa ng mga rebelde ay minabuti ng
Britanya na sakupin ang timugang bahagi
ng kolonya isa-isa.
Noong Disyembre, 1778 ay nakuha
ng mga British ang daungan ng Savannah
at nakontrol ng buo ang Georgia. Dahil dito
ay naging mahirap sa mga Amerikano
upang muling makuha ang Savannah kahit
may tulong na nagmumula sa mga
Pranses. Kinubkob naman ng mga British
ang Continental Army sa daungan ng
Charleston at pinuwersa itong sumuko sa
pamahalaan ng British.

274

Ang Labanan sa Yorktown

Sa pamumuno ng British commander na si Heneral Charles Cornwallis ay
tinangkang sakupin ng Britanya ang Timog Carolina. Ngunit sa pamamagitan ng
magkasamang puwersa ng mga Amerikano at Pranses ay natalo ang mga British sa
Labanan sa Kings Mountain noong huling bahagi ng 1780 at sa Labanan sa
Cowpens ng mga unang bahagi ng 1781.
Nag-ipon ng lakas sa kaniyang hukbo si Heneral Cornwallis kaya
pansamantalang humimpil muna sila sa Yorktown. May karagdagan pang hukbo ng
mga sundalong Pranses ang dumating sa Amerika na bumibilang sa 6,000 kaya
napagpasyahan ni Washington na talunin nang lubusan ang mga British. Kaya
noong Oktubre 19,1781 ay minabuti nang sumuko ni Heneral Cornwallis at dito ay
tuluyan ng nakamit ng mga Amerikano ang kanilang kalayaan.

Paghahangad ng Kapayapaan
Ang pagkapanalo ng mga
Amerikano
sa
digmaan
ay
malaking pagkamangha sa mga
British sa mundo. Ang Britain ay
itinuturing ng panahong iyon bilang
isang malakas na kapangyarihan
na mayroong mahuhusay na
sinanay na mga sundalo subalit
tinalo ng mga Amerikanong
sundalo na di nagkaroon ng mga
pagsasanay sa pakikipaglaban.
Sa isang kumperensiya sa
Paris noong 1783 ay pormal na
tinanggap
ng
Britanya
ang
kalayaan ng kanilang dating
kolonya,
ang
Amerika.
Samantalang ang mga nasa
Amerika na nagnanais pa ring
pamahalaan ng hari ng England ay
lumipat sa Canada na nanatiling
kolonya ng Britanya.

Ang Digmaan para sa

Kalayaan ng Amerika ay nagbago
sa mukha ng kasaysayan ng
mundo sa dahilang ito ang naging
dahilan ng pagbuo ng isang
bagong nasyon na umunlad at
naging isang makapangyarihang
bansa sa hinaharap.
Ang mga ideyang iniwan
ng digmaan para sa kalayaan ay
naging simbolo at inspirasyon sa
maraming mga kolonya na nais
lumaya
sa
kanilang
mga
mananakop at lalo na sa mga
rebolusyonaryong Pranses.
Ang mga rebolusyonaryong
Pranses na ito ang naglunsad ng
pagpapabagsak sa rehimen ng
absolutong monarkiya sa France
noong 1789 at nagbuo ng isang
republika nang lumaon.

275

Ano ang sinisimbolo ng larawang makikita sa itaas?

_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________

Pinagkunan:
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15
Mga Mungkahing Babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig ni Teofisto Vivar et al (pp. 228-230)
Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et al (pp. 262-266)
Pagtapos mong matutuhan ang Rebolusyong
Amerikano, subukin mong isagawa ang sumusunod na
gawain upang masukat ang iyong kaalaman sa paksa.
GAWAIN BLG.5: Pulong- Isip
PANUTO: Pangkatang Gawain. Katulong ang mga miyembro ng iyong pangkat sagutin ang
mga tanong sa apat na learning centers na binuo ng inyong guro.

LEARNING
CENTER I

LEARNING
CENTER II

Ano-anong dahilan
ang nagtulak sa mga
Amerikanong
humingi ng kalayaan
mula sa
Gran Britanya?

Paano
isinakatuparan ng
mga Amerikano ang
tahasang paghingi
ng kalayaan?

LEARNING
CENTER III

LEARNING
CENTER IV

Paano nakaapekto
ang pagtulong ng
Pransya sa mga
Amerikano sa
pagtamasa nito ng
kalayaan?

Ano ang naging

kinalabasan ng
Rebolusyong
Amerikano?

276

Pamprosesong Tanong

1. Ano-ano ang pangyayaring nagbunsod sa pagsilang ng Rebolusyong

Amerikano?
2. Ano ang naging epekto ng labis na pagbubuwis ng Great Britain sa
kamalayan ng mga Amerikano?
3. Paano hinarap ng mga Amerikano ang malakas na puwersang militar ng
Great Britain?
4. Paano binago ng pananagumpay ng mga Amerikano ang tingin ng daigdig sa
Great Britain? United States? Pangatuwiranan.
5. Maihahantulad ba ang karanasang ito nang lumaban ang mga Pilipino para
sa kalayaan mula sa mga mananakop? Pangatwiranan.
Ang pananagumpay ng Estados Unidos ay nag-iwan ng aral hindi
lamang sa mga Amerikano kundi maging sa ibang bahagi ng daigdig.
Tunghayan ang kasunod na teksto at alamin ang dinamiko ng
Rebolusyong Pranses.

PAGSUSURING PANTEKSTO
REBOLUSYONG PRANSES: Ang Pamumuno ng Karaniwang Uri
Mga Salik sa Pagsiklab ng Rebolusyong Pranses
Ano ang mga salik na nagbigay-daan sa Rebolusyong Pranses? Ilan sa mga
ito ang kawalan ng katarungan ng rehimen, oposisyon ng mga intelektuwal sa
namamayaning kalagayan, walang hangganang kapangyarihan ng hari, personal na
kahinaan nina Haring Louis XV at Haring Louis XVI bilang mga pinuno, at krisis sa
pananalapi na kinaharap ng pamahalaan.

277

Ang Kalagayan ng Lipunang Pranses noong 1789

Simula ng taong 1789 ang France ay pinaghaharian ni Haring Louis
XVI, isang Bourbon na ang pamumuno ay absoluto. Ang absolutong hari ay
itinuturing na makapangyarihang pinuno ng isang nasyon sapagkat ang
kanilang ginagamit na basehan sa kanilang pamumuno ay ang divine right
theory. Ito ay ang paniniwala na ang kapangyarihan ng isang hari ay nagmula
sa kanilang mga diyos para pamunuan ang bansa.
Ang lipunang Pranses naman ay nahahati sa tatlong pangkat na
tinatawag na estates. Ang unang estate ay binubuo ng mga obispo, pari at ilan
pang may katungkulan sa Simbahan. Ang ikalawang estate ay binubuo ng
mga maharlikangPranses. Samantalang ang ikatlong estate ay binubuo ng
nakararaming bilang ng mga Pranses gaya ng mga magsasaka, may-ari ng
mga tindahan, mga utusan, guro, manananggol, doktor, at mga manggagawa.
Pagdating noong 1780 ay kinailangan ng pamahalaang France ng
malaking halaga para itaguyod ang pangangailangan ng lipunan. Ang bumuo
ng una at ikalawang estate sa ilalim ng kautusan ng hari ay di ibinibilang sa
mga nagbubuwis at ang ikatlong estate lamang ang nagbabayad. Idagdag pa
rito ang magarbo at maluhong pamumuhay ng hari at ng kaniyang pamilya
kaya patuloy ang paghihirap ng mga bumubuo sa ikatlong estate. Gayundin,
ang maraming digmaan na sinalihan ng France kabilang na dito ang tagumpay
na Digmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano ay umubos ng pera para
gamitin sa pangangailangan ng mga pangkaraniwang Pranses.

Paano nakatulong ang prinsipyong

divine right sa pagpapanatili ng
kapangyarihan ng hari ng France?
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
____________________________
Bakit ang nasa ikatlong estate lamang
ang inatasang magbayad ng buwis?
Makatwiran ba ito? Ipahayag ang iyong
saloobin.
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________

278

Ang Pambansang Asemblea

Upang mabigyang lunas ang kakulangan sa salapi na kailangan ng
France nang panahong iyon ay minabuti ni Haring Louis na magdaos ng
isang pagpupulong ng lahat ng kinatawan ng tatlong estate noong 1789 sa
Versailles.
Hindi nabigyang lunas ang suliranin ukol sa pananalapi dahil hindi
nagkasundo ang mga delegado sa paraan ng pagboto. Dati, nagpupulong
nang hiwalay ang tatlong estate. Matapos nitoy saka pa lamang sila boboto.
Bawat estate ay may isang boto. Karaniwan na magkatulad ang boto ng una
at ikalawang estate laban sa ikatlong estate kaya naman laging talo ang huli.
Dahil dito humiling ang ikatlong estate na malaking bilang ay mga
bourgeoisie na ang bawat delegado ng asemblea ay magkaroon ng tig-iisang
boto. Sapagkat humigit-kumulang kalahati ng 1,200 delegado ay mula sa
ikatlong estate, malaki ang kanilang pagkakataong maisakatuparan ang nais
na mga reporma.
Mula sa panukala ni Abbe Sieyes isang pari, idineklara ng ikatlong
estate ang kanilang sarili bilang Pambansang Assembly noong Hunyo 17,
1789. Inimbitahan nila dito ang una at ikalawang estate .
Dahil na rin sa panunuyo ng ikalawang estate, itinuloy pa rin ni Haring
Louis XVI ang magkahiwalay na pagpupulong. Isinara ang lugar na dapat
sanay pagpupulungan ng ikatlong estate kung kayat sila ay nagtungo sa
tennis court ng palasyo.
Maraming mga pari at ilang noble ang sumama sa kanila at hiniling
sa hari na bumuo ng isang konstitusyon at nanindigang hindi aalis hanggat
hindi naisakatutuparan ang kanilang layunin.
Matapos ang isang linggoy ibinigay ng hari ang hiling ng ikatlong
estate nang kanyang ipag-utos na sumama ang una at ikalawang estate sa
pambansang asemblea.
Maituturing ang pangyayaring ito ng unang pagwawagi ng ikatlong
estate.

Ano ang nakatulong sa ikatlong estate upang makuha nila ang

hinihingi sa hari?
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
____

279

Ang Tennis Court Oath na nangyari sa Versailles, France

Ang Pagbagsak ng Bastille
Nagkaroon ng malaki at popular na suporta sa Paris ang Bagong
Asembliya. Noong Hunyo sa pamamagitan ng payo ni Reyna Marie
Antoinette, nagpadala ng mga sundalo sa Paris at Versailles ang hari upang
payapain ang lumalaganap na kaguluhan.
Ang desisyong ito ay lalong nagpaigting sa paglaganap ng rebelyon.
Isang malaking kaguluhan ang nangyari noong Hulyo 14, 1789 nang sugurin
ng mga galit na mamamayan ang Bastille. Ito ay isang kulungan ng mga
napagbintangan at kalaban ng kasalukuyang monarko sa kanyang
pamamahala. Pinakawalan ang mga nakakulong dito. Ang pagbagsak ng
Bastille ay palatandaan na ang mga tao ay naghahangad ng pagbabago sa
pamahalaan.
Lumaganap ang kaguluhan sa ibat ibang panig ng France at
tinawag na mga rebolusyonaryo ang mga sumama sa pakikipaglaban. Silay
binubuo ng mga sundalong sinanay at handang ipagtanggol ang Asemblea.
Karaniwan silang nakasuot ng mga badges na pula, puti at bughaw
na naging kulay ng rebolusyon. Hanggang sa kasalukuyan ang mga kulay
na ito ay matatagpuan pa rin sa watawat ng bansang France.

280

Kalayaan, Pagkapantay-pantay at Kapatiran

Taong 1789 nang ang Constituent Assembly, ang bagong
katawagan sa Asembleyang Nasyonal ay nakapagpalabas ng
isang bagong saligang-batas. Ang pambungad na pananalita ng
saligang-batas ay tungkol sa Deklarasyon ng mga Karapatang
Pantao at Mamamayan. Binigyang-diin nito na ang lipunang
Pranses na kinakailangang nababatay sa mga ideya ng kalayaan,
pagkapantay-pantay at kapatiran.
Makalipas ang dalawang taon, Setyembre 1791, ay
lubusang napapayag si Louis XVI na pamahalaan ang Pransiya sa
pamamagitan ng bagong saligang-batas. Ang kapangyarihan ng
mga nasa Simbahan at ng mga maharlika ay nabawasan din at
ang halalan para sa Asembleang bubuo ng mga batas ay idinaos.

PRIMARYANG BATIS NG
KASAYSAYAN
Agosto 27, 1789 nang isinulat ng mga
Pranses ang Declaration of the Rights
of Man. Ilan sa mga prinsipyong
nakapaloob dito ay makikita sa apat
na kahon. Unawain ang mga
kaisipang nakapaloob sa bawat kahon
at sagutin ang mga tanong tungkol
dito.

The aim of the government is

the preservation of the rights
of man

Men are born and remain

free and equal in rights

Every man is presumed

innocent until proven guilty

Law is the expression of

the general will (of the
people).

Ano ang pangunahing layunin ng pamahalaan?

Naniniwala ka ba dito? Bakit?
Bakit mahalaga na paniwalaang inosente ang nasasakdal
hanggat hindi napatutunayan ang kanyang sala?
Ano ang implikasyon sa pamahalaan ng mga prinsipyong
nabanggit sa Declaration of the Rights of Man?

281

Ang Pagsiklab ng Rebolusyon

Maraming mga monarko sa Europa ang labis na
naapektuhan sa pagsiklab ng French Revolution. Natakot
silang ang ganoong uri ng rebolusyon ay lumaganap sa
kanilang mga kaharian at pinangangasiwaan. Noong
taong 1792 ay nagpadala ang Austria at Prussia ng mga
sundalong
tutulong
upang
talunin
ang
mga
rebolusyonaryong Pranses. Sa mahabang panahon ng
pakikipaglaban ay tinalo ng mga rebolusyonaryo ang
mga sundalong tumulong upang silay patigilin.
Ang rebolusyon ay lalong naging malakas at
malaki sa pamamagitan ng pamumuno ng isang
abogadong nagngangalang Georges Danton.
Pinagsususpetsahan ng mga rebolusyonaryo na
posibleng ang mga noble ng France ay bumubuo ng
alyansa sa iba pang mga bansa sa Europa upang muling
ibalik ang kapangyarihan ng hari at tapusin ang
rebolusyong pinasimulan. Dahil dito ay hinuli nila ang
hari at ang mga sumusuporta sa kanya ay pinatay sa
pamamagitan ng paggamit ng guillotine.

1. Ano ang sinisimbolo

ng
pagbagsak
ng
Bastille sa kasaysayan
ng
monarkiya
sa
France?
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
2.
Ilarawan
ang
kalagayan ng France sa
panahon ng rebolusyon.
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________

Tinawag ang pangyayaring ito sa Pransiya bilang

September Massacres. Noong Enero 1793 ay napugutan
naman ng ulo ang haring si Louis XVI. Sa taong ding
iyon ay sinunod naman nila si Reyna Marie Antoinette.
Dahil sa mga sunod-sunod nitong pangyayari ay
idineklarang isang Republika ang Pransiya.

Ang Reign of Terror

Marami sa mga bansa sa Europa kabilang na ang Britanya ay sumama
na sa digmaan laban sa Pransiya. Malaking bilang ng mga nakababatang
kalalakihan ang pinuwersang sumama sa hukbong sandatahan upang idipensa
ang bagong republika. Noong Abril 1794 ay binuo ng mga rebolusyonaryo ang
isang pansamantalang pamahalaan sa ilalim ng Committee of Public Safety. Ang
pinakamabisa at aktibong miyembro rito ay ang isang manananggol na si
Maximilien Robespierre, isang masidhing republikano.

Ang manananggol na si Maximilien Robespierre

Isa sa naging pangunahin niyang gawain upang maipagpatuloy ang
rebolusyon ay ang pagpapadala ng maraming mga sundalo na uubos sa mga
kaaway ng Republika. Ang mga kaaway na ito ay pawang pinatay sa
pamamagitan ng guillotine at tinawag ang panahong ito bilang Reign of
Terror.Umabot sa 17,000 katao ang pinatay sa pagitan ng 1793 hanggang
1794 at may 20,000 naman ang mga namatay sa mga kulungan.

282

Ang France sa ilalim ng Directory

Taong 1794 nang humina ang kapangyarihan ng mga
rebolusyonaryo at nakuha ng mga moderates ang pamamahala. Kabilang sa
mga pinunong extremists ng Rebolusyon gaya nina Danton at Robespierre
ay pinatay rin sa pamamagitan ng guillotine. Napagwagian naman ng France
ang kaniyang pakikidigma sa mga bansang Europa kaya ang mga ito ay
lumagda ng kasunduan sa kaniya maliban sa Britain.Taong 1795 nang ang
Republika ng Pransiya ay gumamit ng bagong saligang-batas na ang layunin
ay magtatag ng isang Direktoryo na pinamumunuan ng limang tao na tauntaon ay ihahalal.
Ngunit ang pamahalaang itoy di nagtagumpay. Itoy sa dahilang ang
pamahalaan ay naubusan ng pera. Samantala, ibat ibang pangkating
pampolitika ang nagnais na hawakan ang pamamahala at maraming tao ang
nais na bumalik sa monarkiya.

Ano ang reign of terror?

________________________________________________________
Bakit ito lumaganap?
________________________________________________________

Ang Pagiging Popular ni Napoleon

Kailangan ng France ng isang malakas na lider matapos ang
rebolusyon, kaya noong 1799 ang pinakapopular at matagumpay na
heneral, si Napoleon Bonaparte ay nahirang na pinuno. Sa panahon ng
kaniyang pamumuno ay nasakop niya ang malaking bahagi ng Europa at
kinilalang Emperor Napoleon I noong 1804. Ang kaniyang hukbo sa
kanilang pananakop ay naging mga disipulo ng mga ideya ng Rebolusyong
Pranses, ang kalayaan, pagkapantay-pantay at kapatiran.
Ang mga ideya na ito ng rebolusyon ay lumaganap sa Europa. Ang
mga ideyang ito ang nagsilang sa iba pang mga ideyang pampoltika gaya
ng republikanismo at ng mga praktikal na ideya gaya ng paggamit ng
sistemang metriko sa pagsukat. Naging susi ito upang maghangad ng mga
pagbabago sa pamumuno ang mga tao at magtatag ng isang Republikang
pamahalaan.

Pinagkunan: Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15

Mga Mungkahing Babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig (Mateo et al.) pp 262-266
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar et al.) pp 228-230

283

Iyong natunghayan ang masalimuot na kasaysayan ng

Rebolusyong Pranses. Ano ang iyong saloobin tungkol sa pangyayaring
ito? Naging makatuwiran ba ang mga Pranses sa mga pagbabagong
kanilang isinakatuparan? Hinahamon kita na ipahayag ang iyong
kaisipan sa pagsasagawa ng susunod na gawain.
GAWAIN 6: Diagram ng Pag-unawa
PANUTO: Gawaing Dyad
Gamit ang kasunod na diagram, tukuyin ang hinihinging mga impormasyon ayon sa
iyong pagkaunawa.

REBOLUSYONG
AMERIKANO

REBOLUSYONG
PRANSES

PAANO NAGKAKATULAD?

284

PAANO NAGKAKAIBA?

REBOLUSYONG
AMERIKANO

ASPETO

REBOLUSYONG
PRANSES

MGA DAHILAN

MGA SANGKOT NA AKTOR

DALOY NG MGA
PANGYAYARI

BUNGA O IMPLIKASYON

SALOOBIN TUNGKOL SA
PANGYAYARI

Pamprosesong Tanong
1. Paano nakaapekto ang kalagayang panlipunan ng karamihang mamamayang
Pranses sa pagsibol ng rebolusyon?
2. Ano ang sinisimbolo ng pagbagsak ng Bastille sa pamahalaang monarkiya?
3. Naging makatuwiran ba ang paghingi ng mga Pranses sa pagbabago ng
lipunan? Pangatwiranan.
4. Paano namuhay ang mga Pranses sa panahong rebolusyunaryo?
5. Bakit hindi napigil ng puwersang monarkal ang rebolusyong Pranses?
6. Paano kumalat ang kaisipang liberal sa kabuuan ng Europa?
7. Paano binago ng Rebolusyong Pranses ang heograpiyang politikal ng
Europa?
8. May pagkakatulad ba ang karanasan ng mga ordinaryong Pranses sa mga
Pilipino partikular sa mataas na buwis? Pangatuwiranan.

285

ANG NAPOLEONIC WARS

Ang Napoleonic Wars ay isinunod sa pangalan ni Napoleon Bonaparte
na naging pinuno ng France noong 1799 at nagtangkang ipakilala ang
kaniyang ideya ng pamahalaan sa buong Europa. Ang Napoleonic Wars ay
serye ng mga digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte. Ang digmaan
ay nagwakas nang si Napoleon ay natalo sa Digmaan sa Waterloo noong
1815.
Mga Pangunahing Dahilan ng Digmaan
Ang digmaang Napoleonic ay nagsimula sa panahon ng Rebolusyong
Pranses. Nagtagumpay ang mga rebolusyonaryo na mapaalis at mapahina
ang kapangyarihan ng hari sa France at maitatag ang isang Republika. Dahil
sa pangyayaring ito ay nagkaroon ng takot ang iba pang mga monarko sa
napipintong paglaganap ng rebolusyon na posibleng magpabagsak sa
kanilang mga pamumuno.
Noong 1792 ay nagpadala ang mga pinuno ng Austria at Prussia ng
hukbong sandatahan upang lusubin ang France. Natalo sila ng mga
rebolusyonaryong Pranses kaya sa pananaw nila ang mabuting paraan para
madepensa ang rebolusyon ay palaganapin ito sa karatig- bansa. Noong
1793 ay nagsimulang lusubin ng mga rebolusyonaryong Pranses ang
Netherlands. Upang mapigil ang papalakas na puwersa ng mga Pranses ay
minabuti ng Britanya, Espanya, Portugal, at Russia na sumali sa digmaan.

1. Ano ang Napoleonic Wars?

_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
2. Bakit inilunsad ang Napoleonic Wars?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________

286

Ang Pagkilala sa Kakayahan ni Napoleon

Sa mga ilang taon ng digmaan sa Europa ay nanatili ang lakas ng
Francesa pakikihamok sa kalupaan at ang mga British naman ay sa
katubigan. Nagbago lang ang sitwasyon ng naging kilala ang kakayahan
bilang pinunong heneral ni Napoleon Bonaparte.
Ang tagumpay ng mga digmaang inilunsad ni Napoleon sa Europa ay
naipapanalo niya sa mga labanan sa katubigan at di sa kalupaan. Noong1805
ay nasakop niya ang Hilagang Italya, Switzerland at ang Timog Germany.
Tinalo niya ang mga Austrians sa Battle of Ulm at ang pinagsanib na
puwersa ng mga Austrians at Russians sa Battle of Austerlitz. Taong 1806
nang durugin ng puwersa ni Napoleon ang hukbo ng mga Prussian sa Battle
of Jena at sa kabuuan ay kaniyang nasakop ang Gitnang Germany na
nakilala bilang Rhine Confederation.
Patuloy niyang sinakop ang iba pang bahagi ng Italya. Noong 1807 ay
tinalo niya ang puwersa ng mga Ruso sa Battle of Friedland. Nakontrol din
niya nang lumaon ang Poland. Napilitan ang mga Ruso na makipagkasundo
sa France. Sinunod naman niya ang pagsakop sa Espanya at Portugal.
Halos sa huling bahagi ng 1807 ay nakapagtayo at napalawak na ni
Napoleon ang Imperyong Pranses sa Kanlurang Europa. Tanging ang
Britanya na lamang ang nakikipagdigma sa France. Dahil sa lakas ng
kapangyarihan ni Napoleon ay nagtatag siya ng mga bagong pamahalaan at
pinuno. Karamihan ay miyembro ng kanyang pamilya. Isa sa kanyang mga
kapatid na lalaki, si Joseph, ay itinalagang hari sa Naples noong 1806 at nang
lumaon bilang hari ng Espanya. Ang isa pa niyang kapatid na si Louis, ay
naging hari sa Holland.
Ang mga bagong pinuno na ito ay nagpakilala ng mga reporma upang
baguhin at gawing modernisado ang mga kaharian.

1. Sino si Napoleon Bonaparte?

________________________________________________________
________________________________________________________
_______________________________________________________
2. Ano-anong mga bansa sa Europe ang naapektuhan ng Napoleonic
Wars?
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________

287

Peninsula War (1808)

Taong 1808 ay nagkaroon ng mga pag-aalsa laban sa pamamahala ng
mga Pranses sa Espanya at Portugal. Nagpadala ng tulong na mga sundalo
ang Britanya sa mga rebelde ngunit tinalo sila ng mga Pranses sa Espanya
kaya minabuti ng mga British na magkonsentreyt na lang sa Portugal. Ang
bahagi na ito ng Napoleonic Wars ay naging kilala bilang Peninsular War sa
dahilang ang Espanya at Portugal ay nasa bahagi ng Europa na Iberian
Peninsula.

Ang Paglusob sa Russia

(1812)
Napagdesisyunan
ni
Napoleon na lusubin ang Russia
sa dahilang kapag itoy kaniyang
masakop ay madali na niyang
mapapasok ang Britain. Noong
1812 ay nagpadala si Napoleon
ng 600,000 mga sundalo na
binubuo ng Polish, German,
Italyano at mga Pranses upang
lumaban sa Battle of Borodino
Marami
sa
mga
sundalong ipinadala ni Napoleon
ang namatay sa labanan at
kinulang ang bilang ng mga
sundalo na magpapatuloy ng
paglaban. Nakaabot ang hukbo
ni Napoleon hanggang sa
Moscow ngunit laking gulat nila
dahil wala silang naabutang tao
dito nang silay dumating. Nang
gabi ng Setyembre 14 ay
nagkaroon ng malaking sunog
sa Moscow. Ang mga gamit at
tinitirhan ng mga sundalo ni
Napoleon ay nadamay sa sunog
kaya
nawalan
sila
ng
pananggalang sa malamig na
klima.
Sino kaya ang maaaring
nagsimula ng sunog sa Moscow?
Pangatuwiranan.

Ang Pagkatalo ng France

Napilitan si Napoleon
na pabalikin ang kaniyang
hukbo sa France dahil sa
nakamamatay na lamig sa
Russia.
Karamihan
sa
natirang mga sundalo na
kaniyang nakasama sa Battle
of Borodino ay namatay
naman
sa
kanilang
paglalakbay
pagbalik
sa
France. Sila ay namatay dahil
sa gutom, sa lamig ng klima o
napatay ng mga Russians.
Mga
20,000
sundalong
Pranses na lamang ang
nakabalik nang maluwalhati
sa France.
Habang
abala
sa
pakikipaglaban si Napoleon
sa Russia ay sinamantala
naman ng mga British ang
Espanya at nanalo sila ng
maraming beses sa kanilang
pakikipaglaban.
Noong 1813 ay nasakop ng
mga British ang Timog France
at ang pinagsanib na puwersa
ng mga Ruso at Austrian ang
sumakop
naman
sa
HilagangFrance.
Napulbos
ang hukbo ng mga Pranses
sa Digmaan sa Leipzig at untiunting
bumagsak
ang
imperyong
itinayo
ni
Napoleon.

288

Pagtatapos ng mga Labanan

Ang Pagtakas ni Napoleon

Taong 1813 nang talunin ng pinagsamang puwersa
ng Britanya, Austria, Prussia at Russia ang emperador na
Pranses na si Napoleon Bonaparte. Ang imperyong binuo at
itinatag ni Napoleon ay biglang bumagsak at siya ay sumuko
sa kaniyang nagbubunying kalaban. Si Louis XVIII, ang
kapatid ni Louis XVI (ang haring pinapatay nang panahon ng
Rebolusyong Pranses) ang naging hari ng France noong
1814 at si Napoleon ay ipinatapon sa isla ng Elba, malapit sa
kanlurang baybayin ng Italya.

Ang Duke ng Wellington, si Arthur Wellesly (kaliwa) ng puwersang British at si

Gebhard von Blucher (kanan) ng puwersang Prussia ay ang mga naging pangunahing aktor sa
pagpapahina ngpuwersa ni Napoleon Bonaparte.

289

Pagkamatay ni Napoleon Bonaparte

Nakatakas noong Pebrero 1815 si Napoleon sa Elba at
nakabalik sa France. Nang ipahayag ang kanyang pagbabalik ay
dali-dali siyang sinalubong ng dati niyang mga sundalo. Bumuo na
muli siya ng isang hukbo at nagmartsa patungong Paris upang
agawin ang trono sa haring si Louis XVIII.
Muling nagkaisa ang alyansang unang tumalo kay Bonaparte
at naglunsad ng digmaan laban sa kaniya. Nangyari ang labanan sa
Waterloo na matatagpuan sa Netherlands.
Dahil sa pinagsamang puwersang militar ng Britain at Prussia,
madaling natalo si Bonaparte. Hunyo 22 nang sumuko si Napoleon
sa mga British. Natapos na rin ang kanyang Isang Daang Araw. Siya
ay ipinatapon sa isla ng St. Helena. Ito ang lugar na kaniyang
kinamatayan noong 1821 na batay sa mga bagong pagsusuri ay dahil
sa arsenic poisoning.

Si Haring Louis XVIII ang naluklok na emperador ng Pransiya pagkatapos na

maipatapon si Napoleon sa St. Helena.

290

Bunga ng Rebolusyon
Lubhang mahalaga ang naging bunga ng rebolusyon sa kasaysayan ng daigdig.
Sang-ayon sa mananalaysay na si John B Harrison, Tulad ito ng kahon ni Pandora na nang
mabuksan ay nagpakawala ng mga kaisipang nakagimbal at nakaimpluwensiya sa halos
ahat ng sulok ng daigdig.
Ang simulain ng kalayaan, pagkakapantay-pantay at
pagkakapatiran, bagaman iba-iba ang naging pagpapakahulugan ang naging tanglaw ng
maraming mga kilusang panlipunan, politikal at pangkabuhayan.

Pinagkunan: Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15

GAWAIN 7: Turn Back Time ( Timeline Plotting )
Panuto:
1. Bumuo ng timeline tungkol sa mahahalagang pangyayaring
naganap sa Rebolusyong Pranses kasama ang digmaang
Napoleonic.
2. Itala ang mga esensyal na pangyayaring magtutulak sa pagusbong ng Rebolusyong Pranses kasama na ang pagtatapos
nito.
3. Maaaring maglagay ng mga personalidad upang higit na
maging malinaw ang timeline.
4. Basahin ang ginawang timeline sa harap ng klase at tanungin
ang kanilang saloobin tungkol dito.
5. Gagamitin ang kasunod na rubric upang maging batayan ng
pagmamarka sa ginawang timeline.

TIMELINE RUBRIC
Kategorya/
Pamantayan
Pamagat

Petsa

Pinakatama
4
Epektibo,
nakatatawag
pansin
at
madaling
maunawaan
Kumpleto ang
petsa ng mga
pangyayari,

MedyoTama
Malinaw
Malabo
3
2
1
Epektibo
at Simple
at Walang pamagat
madaling
madaling
maunawaan
maunawaan

May kulang na May kulang na Hindi tiyak ang

1-2 petsa ng 3-5 petsa sa nawawalang
mga
mga
mga
291

Tiyak
at
tumpak
ang
lahat
ng
pangyayari

pangyayari,
mahigit
sa
lima ang hindi
tiyak

pangyayari,halos
lahat
ng
pangyayari ay di
tiyak

Sumasakop sa
lahat
ng
mahahalagang
panahon,
nagtataglay ng
5
petsa/panahon
na di parepareho
ang
pagitan
Nagtataglay
Nagtataglay
Nagtataglay
ng
11-15 ng
8-10 ng
6-7
pangyayaring
pangyayaring
pangyayaring
kaugnay
ng kaugnay
ng kaugnay
ng
paksa
paksa
paksa
Malinaw
at Malinaw
Hindi malinaw
tiyak
ngunit
mayroong
mga ideyang
di-tiyak

Dalawa lamang
ang nasasakop
ng
mahahalagang
panahon, hindi
pareho-pareho
ang pagitan ng
mga
petsa/panahon

Estilo at
Sumasakop sa
Organisasyon lahat
ng
mahahalagang
panahon,tama
at pare-pareho
ang pagitan ng
bawat
taon/petsa

Nilalaman

Layunin

pangyayari,
May 2-3 mali o
Malabo
sa
mga
pangyayari
Sumasakop sa
lahat
ng
mahahalagang
panahon, may
2-3 petsa sa
panahon
na
hindi kapareho
ang pagitan

Nagtataglay ng 5
lamang
pangyayaring
kaugnay
ng
paksa
Walang ibingay
na layunin

PAMPROSESONG TANONG
1. Ano ang ginampanan ni Napoleon Bonaparte sa pagkakaisa ng mga bansa sa
Europa?
2. Paano sinakop ni Bonaparte ang ibat ibang bansa sa Europa?
3. Bakit ninais ng mga pinuno sa Europa na ibalik ang pamahalaang monarkiya?
4. Paano isinakatuparan ang pagbabalik ng kapangyarihang monarkal sa
Pransya? Katulad ba ito ng dating monarkiya? Ipaliwanag.
Ang Rebolusyong Amerikano at Pranses ay nagkaroon ng malaking bunga sa
kaayusang politikal ng mga bansa sa daigdig. Isang siglo matapos ang mga
itoy ramdam pa rin ang bakas ng mga ideyang ipinaglaban. Tuklasin ang
halaga nito sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo.

292

PAGSIBOL NG NASYONALISMO SA IBAT IBANG BAHAGI NG DAIGDIG

Pagpapahalaga sa Nasyonalismo sa ibat ibang bahagi ng daigdig
Isang proseso ang paglinang at pag-unlad ng nasyonalismo, hindi maaaring
biglaan. Kailangan itong madama, paghirapan ng mga tao upang mahalin nila ang
kanilang bansa. Sa iba, ang kahulugan nito ay damdamin ng pagiging matapat at
mapagmahal sa bansa. Sa iba, kailangang isakripisyo pati ang buhay.
Kakambal ng nasyonalismo ang kawalan ng kasiyahan ng mamamayan.
Hangad ng mga tao na may ipagmalaki sila bilang isang bansa. Habang tumitindi
ang kanilang paghahangad, higit nilang nararamdaman ang pagiging makabayan.
Dumaraan ang lahat ng bansa sa ibat-ibang pamamaraan kung paano
nadama ng mga tao ang pagiging makabayan. Habang ipinaglalaban nila ang
kanilang bansa, may mga pangyayari na kung minsan ay nagpapasidhi ng kanilang
damdamin na humahantong sa digmaan.
Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Soviet Union
Ang Soviet Union o Russia ang pinakamalaking bansa sa
daigdig. Isa itong malawak na lupain na sumasakop sa dalawang
lupalop ng Asia at Europe. Halos doble ang laki nito sa Estados
Unidos.
Noong 988, ipinalaganap ni Vladimir I sa Russia ang
Kristiyanismong Griyego (Orthodox) kaya tinawag siyang Vladimir
the Saint.
Ika-13 siglo, dumating ang mga Tartar o Mongol mula sa
Asia at sinakop ang mga mamamayan ng Russia nang mahigit sa
200 taon. Nag-iwan ng mga bakas sa pananalita, pananamit at
kaugalian ng Ruso ang nasabing panahon ng pananakop. Naging
tagapagligtas ng Russia si Ivan the Great, tumalo at
nakapagbagsak sa mga Tartar sa labanan ng Oka.

293

Paghimok ni Lenin sa mga kapwa-Ruso na pamunuan ng mamamayan ang bansa matapos

mapatalsik ang czar. Ito ay naipinta ilang taon matapos ang nasabing pangyayari.

Himagsikang Ruso

Isa sa mga himagsikang nakagimbal sa daigdig ang rebolusyon ng

mga Ruso na naganap noong unang bahagi ng ika-20 siglo.
Bago nagkaroon ng himagsikan, ang Russia ang pinakamalaking
burukrasya sa mundo. Kontrolado ito ng mga maharlika at pulisya.
Magsasakang nakatali sa lupa ang apat sa bawat limang Ruso, walang
karapatan at laging nakabaon sa utang. Maging ang mga industriya ay nasa
ilalim ng pamamahala ng czar.
Nakahikayat sa mga manggagawa ang pagtatayo ng mga
pagawaan upang pumunta sa mga bayan at lungsod. Dito sila nagkaroon
ng pagkakataong makapag-aral. Dahil sa paghihigpit ng pulisya, lumikas
ang mga intelektwal na Ruso patungo sa kanlurang Europe at doon nila
nakatagpo ang mga disipulo ni Karl Marx at Friedrich Engels. Nagtatag ang
mga ito ng dalawang partido.
Nagkaroon ng alitan ang pinakamasugid na tauhan- sina Josef
Stalin at Leon Trotsky-tungkol sa kahalili ni Lenin at kung aling alituntunin
ang dapat sundin ng Russia. Si Trotsky ang may paniniwalang dapat ikalat
agad ang komunismo sa pamamagitan ng rebolusyong pandaigdig.
Samantala, ayon naman kay Stalin, hindi ito napapanahon dahil
mahina pa ang Russia. Nagtagumpay si Stalin at napilitang tumakas si
Trotsky. Nanirahan siya sa Mexico at doon namatay noong 1940.
Pinasimulan ang October Revolution ng mga komunistang Soviet.
Sa unang pagkakataon, nagkaisa ang mga Ruso, nagapi ang mga czar at
nagwakas ang aristokrasya sa bansa. Napalitan ito ng diktadurya ng
Partido Komunista. Noong Unang Digmaang Pandaigdig, sumanib ang
bansa sa Alyado. Noong 1923, naging Soviet Union ang pangalan ng
bansa. Namatay si Lenin at naghari si Stalin.

Bakit pinaalis ng mga Ruso ang kanilang pinunong czar?

294

Nasyonalismo sa Latin America

Ang bawat isa sa 20

bansa sa Latin America ay
pinamayanihan
ng
makabansang damdamin. May
ilang
mga
tao
ang
nagkakamaling
tawaging
bansa ang Latin America.
Hindi
ito
nakapagtataka. Maraming mga
Latin
Americans
ang
nagsasalita ng Espanyol at
Katoliko
Romano
ang
pananampalataya.

Mapa ng South America na nasakop ng Spain

at Portugal

Pagtapos makamit ng Estados

Unidos ang kanilang kalayaan sa
Great Britain, nag-alsa ang mga
lalawigan sa Latin America laban sa
Spain.
Nagkabuklod-buklod sila sa
kanilang pagkamuhi sa awtokrasyang
Espanyol, katiwalian sa pamahalaan,
walang kalayaang magpahayag ng
mga batas na naghihigpit sa
pangangalakal.

Nakatulong ang heograpiya ng

Latin America sa pagpapaliwanag
kung bakit ito umunlad bilang hiwahiwalay na bansa. Inihihiwalay ang
Chile sa hanay ng Bundok Andes at
ng Disyerto ng Atacama.
Nakalubog ang Paraguay sa
malalim na gubat. Nahahati ng mga
talampas at bulkan ang Bolivia mula
kanluran. Nahihiwalay sa isat-isa ang
Colombia, Venezuela at Ecuador, ng
mga bahagi ng Bundok Andes.

Nakalilikha ng likas na hangganan ang malaking daanan ng ilog upang

paghiwalayin ang mga bansa. Nakahiwalay ang Argentina sa Uruguay dahil sa Rio
de Plata at mga bahagi nito. Ang Ilog Orinoci ang naging hangganan ng Colombia at
Venezuela. Nasa timog Brazil ang pinakamalaking ilog sa daigdig, ang Amazon. Ang
mga bundok, gubat, ilog at ang Dagat Caribbean ay nakatutulong na paghiwahiwalayin ang mga ito sa ibat ibang bansa.

295

Pagkakaiba ng Lahi Bilang Salik ng Nasyonalismo

Halos lahing Europeo ang populasyon ng mga bansa sa Latin America tulad
ng Argentina, Uruguay, Costa Rica at Chile. Ang populasyon ng iba- Ecuador, Peru,
Bolivia at Paraguay ay halos American Indians. Sa Dominican Republic,itinuturing
ang ibang lahi na mababang uri. Ang populasyon ng Brazil ay lahing Aprikano,
Indian at mga nanggaling sa Portugal, France, Spain , Germany at Italy. Maraming
Europeo ang naninrahan sa ibang bansang Latin America ngunit sa Brazil lamang
nagkaroon ng pag-aasawahan ang ibat-ibang lahi at nasyonalidad.

Ang mga Creole

Tinatawag na Creole ang mga
ipinanganak sa Bagong Daigdig na
may lahing Europeo. Minamaliit ang
mga bansang Latin America na creole
ang populasyon, tulad ng Argentina
na may populasyong Indian at ibatibang
lahi.
Sa
magkahalong
populasyon,
kasama ang mga
mestizo (Espanyol at Indian), zambo
(Indian at ibang lahi) at mulatto (puti
at ibang lahi).
Ang pagkakaiba sa wika ang
nagbigay ng kakaibang katangian sa
mga bansang Latin America. Halos
lahat ng Latin Amerikano ay
nagsasalita ng Espanyol. Ngunit ang
mga taga-Brazil ay nagsasalita ng
Portuges. Ang mga taga-Haiti ay
nagsasalita ng Pranses at maraming
Indian ang nagsasalita ng kanilang
katutubong wika.

Hindi tulad ng 13 kolonya sa Estados Unidos, nag-alsa ang mga kolonya ng

mga Espanyol sa ibat ibang panahon at sa ilalim ng ibat ibang pinuno. Nais ng mga
bagong republika na mabigyang halaga ang kanilang naiambag gayundin ang
kanilang mga bayani. Sa Latin America gumamit ang mga rebolusyonaryo ng dahas
sa mga katiwalian ng monarkiya laban sa republika. Nagbigay-diin ito sa mga
pagkakaiba ng mga Latin Amerikanong bansa. Maraming himagsikan ang
nagpasiklab sa kanilang pambansang pagkamuhi.

296

Mga Sagabal sa Nasyonalismo

Maraming naging sagabal sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Latin America.
Naging pansarili ito kaya maraming mahihirap at mangmang ang hindi nakikilahok sa
mga makabayang pag-aalsa noong nagsimula ang ika-19 na siglo.
Pinaghati-hati ng mga haring Espanyol sa kanilang mga paborito ang malalaking
lupain at nagsisilbi lamang sa mga estado ng mga maharlikang Espanyol. Marami ang
nakabaon sa utang kaya silay nanatiling nakatali sa lupa at sa pagkakaalipin. Nakilalang
peones ang mga taong ito. Ito ang uri ng piyudalismong umunlad sa Latin America at
nakasagabal sa kanilang nasyonalismo.
Sa mga bansang Latin Amerikano, napabayaan ang nasyonalismo sapagkat
matagal na panahon bago nagkaroon ng panggitnang uri ng lipunan. Itinuturing na
mababang uri ng gawain ang pangangalakal o iba pang gawain. Higit na mahalaga sa
kanila ang pag-aari ng lupa, kaya marami sa kanila ang mahihirap.
Pumunta ang mga Espanyol sa Bagong Daigdig hindi upang magtayo ng tahanan
o magparami ng pamilya kundi upang magkamit ng kayamanan. Maraming mga Indian
ang pinilit na maghanap ng ginto sa mga minahan ng Mexico at Peru. Ang katutubong
tao sa Peru, Ecuador at Bolivia ang tumira sa bundok upang malayo sa pamamahala ng
banyaga.

Bakit itinuturing na mahalaga ang pagkakaroon ng panggitnang-uri ng

lipunan sa pag-usbong ng nasyonalismo?
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
__________________________________________________

297

Si Bolivar- ang Tagapagpalaya

Isang creole na nagngangalang Simon Bolivar ang nagnais na palayain
ang Timog Amerika laban sa mga mananakop. Siya ay si Simon Bolivar. Ang
pagnanais na ito ay pagpapatuloy lamang sa mga nasimulan ni Francisco de
Miranda, isang Venezuelan. Ang huli ay nag-alsa laban sa mga Espanyol noong
1811 ngunit hindi siya nagtagumpay na matamo ang kalayaan ng Venezuela
mula sa Spain.
Noong 1816, namatay na may sama ng loob si Miranda sa isang bartolina
ng mga Espanyol. Matapos nitoy pinamunuan ni Bolivar ang kilusan para sa
kalayaan sa hilagang bahagi ng Timog Amerika.
Noong 1819, pagkatapos na mapalaya ang Venezuela, ginulat niya ang
mga Espanyol nang magdaan sa Andes ang kaniyang hukbo. Ang tagumpay
niya ay humantong sa pagtatatag ng Great Colombia (ang buong hilagang
pampang ng South America). Tinawag siyang tagapagpalaya o liberator at
pagkatapos, naging pangulo. Limang taon ang nakalipas, tinalo ng kaniyang
heneral, si Antonio Jose de Sucre, ang mga Espanyol sa labanan ng Ayacucho
sa Peruvian Andes.
Kung si Bolivar ang naging bayani sa South America, si Jose de San
Martin (1778-1850) naman ang sumunod sa pagtataboy sa mga Espanyol sa
Argentina. Katulad din ni Bolivar, namuno si San Martin sa kaniyang grupo sa
Andes. Tumulong ito sa liberasyon ng Chile, gayundin sa Peru. Mayroon din
siyang heneral na tulad ni Bernard oHiggins, isang Chileno.

Naging malungkot ang

mga huling taon ng buhay ni
Bolivar. Maraming tao ang
naghinala na nais niyang maging
diktador. Binalak naman ng iba na
patayin siya.
Nasira
ang
kanyang
pangarap na magtayo ng isang
nagkakaisang South America
nang mahati ito sa tatlong
republikaang
Venezuela,
Colombia at Ecuador.

298

Ang Demokrasya at Nasyonalismo sa

Latin America

Maraming pinuno ang Latin America

na gumawa ng mga hakbang sa
pagpapaunlad ng demokrasya na
sinalungat naman ng mga diktador.
Halimbawa, si Nivadavia, isang pinuno sa
Argentina mula noong 1820 hanggang
1827, ang nagtaguyod ng edukasyon,
nagsikap na matamo ang karapatang
bumoto para sa lahat at gumawa ng paraan
upang magkaroon ng makatarungang
sistemang legal.
Nawalan ng saysay ang mga ito
dahil sa pananakot, pagpapahirap,
katiwalian at mga pagpatay na isinagawa ni
Juan Manuel de Rosas, ang sumunod na
namahala sa Argentina hanggang 1852.

Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Africa

Ang Sahara ang naghihiwalay sa Black at Caucasoid Africa. Ang mga
kayumangging Bushman ng Kalahari at ang mga Pygmy ang sinasabing
unang tao sa Africa. Naitaboy sila ng mga higit na maunlad na mga lahing Itim
sa kanluran at mga Bantu sa silangan. Hindi naglaon, nakipamuhay sila sa
mga Bushman at Pygmy.

Binuo ang mga lahing Puti ng mga mangangalakal na Arab,mga

Asyano at mga Europeo. Lumikha ang pakikisalamuha ng kulturang
masalimuot. Samantalang ang Puting minorya (dalawang bahagdan ng
populasyon) ay nagtatamasa sa kayamanan ng Africa, ang nakararaming
lahing Itim (98 bahagdan ng populasyon) ay naghihirap.
Pinaghati-hatian ang kontinente at binalangkas ang ekonomiya ayon
sa kanilang sariling kapakanan. Nagtayo sila ng mga daang bakal at
industriya upang mapangalagaan ang kanilang kapangyarihan. Ang
pagkakaiba-iba ng mga kultura ng mananakop ang naging dahilan ng
magkakaibang pag-unlad.

Bago nagsimula ang 1914, tatlo lamang ang malayang bansa sa

Africa- Ethiopia, Liberia at Republika ng South Africa. Sinasabing nagsimula
ang una sa pamamahala ni Haring Solomon at ng Reyna ng Sheba. Itinatag
ang ikalawa noong 1810 sa tulong ng America at ipinangalan kay Pangulong
James Monroe ng Estados Unidos ang kabisera na Monrovia. Naging kasapi
ng British Commonwealth of Nations ang ikatlo noong 1910.

299

Lumaganap ang nasyonalismo pagkaraan ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig. Maraming bansa ang naging malaya nang walang karahasan.
May mga bansang dumanak ng dugo bago nakamtan ang kalayaan tulad ng
Congo (Zaire) at Algeria. Ang Rhodesia at Nyasaland ang naging Zimbabwe
at Malawi. Lumaya ang Angola, Mozambique at Guinea Bissau noong 1975.

Bakit pagkaraan lamang ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig lumaganap ang nasyonalismo sa Africa?

Mayaman ang kasaysayan at

kultura ng Africa

300

Kaugnayan ng Rebolusyong Intelektuwal sa Paglinang ng Nasyonalismo

Ang nasyonalismo, bagaman masalimuot na damdamin, ay nag-uugat sa
pagkamulat sa mga kaisipang pinalalaganap ng pilosopo at namulat sa katotohanan
na ang bawat tao ay isinilang na may karapatang mabuhay, lumaya at maging
maligaya. Ang pagkakaroon ng kamalayang sila pala ay nasisikil ang nagbubunga
ng pagnanais na wakasan ang pang-aapi ng mga mananakop.
May mga bansang nakamtan ang kalayaan sa pamamagitan ng mapayapang
paraan subalit maraming nagbuwis ng buhay upang lumaya tulad ng mga Pilipino,
Amerikano, Hindu at iba pa. Ang pagnanais na makamtan ang kalayaan ang
pinakamatibay na taling bumibigkis sa mamamayan upang magkaisa sa pagkakamit
ng layunin . Nakahanda silang magbuwis ng buhay upang mapangalagaan ang
prinsipyong ipinaglalaban.
SANGGUNIAN:
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar et al.) pp 234-241

GAWAIN 8: Maalaala Mo Kaya ?

Panuto: Tukuyin ang konsepto, personalidad o pangyayaring hinihingi sa bawat
bilang. Ang initial letter ay ibinigay na bilang iyong
gabay.
S_______B______ 1. Siya ang tinaguriang Tagapagpalaya ng Timog
Amerika.
C_______________2. Tawag sa mga ipinanganak sa Bagong Daigdig na
may lahingEuropeo.
N_______________ 3. Tumutukoy sa digmaang ipinangalan sa isang heneral
na Pranses naglalayong magpakilala ng kaisipang
rebolusyunaryo sa kabuuan ng Europa.
L_______________ 4. Haring iniluklok sa Pransya matapos magapi ang
puwersa ni Napoleon Bonaparte.

M______R_______ 5. Siya ang pinakamabisa at aktibong miyembro ng

Committee of Public Safety na nagtanggol laban sa
mga
nagtatangkang buwagin ito.
T______J_______ 6. Siya ang manananggol na nagsulat ng Deklarasyon ng
Kalayaan ng Amerika
B______________ 7. Ang kulungang ito ay sumisimbolo sa kapangyarihang
monarkal ng Pransya.
301

J_____S________ 8.Humalili kay Vladimir Lenin bilang pinuno ng USSR sa

kaniyang kamatayan.
P______________ 9. Sila ang naging lihim na taga-suporta ng mga
rebeldeng Amerikano laban sa mga British..
N____________ 10. Masidhing damdamin na nagtutulak sa isang taong
ipaglaban ang kaniyang kalayaan, karangalan at
karapatan.
Pamprosesong Tanong
1. Paano nakaapekto ang Rebolusyong Intelektuwal sa pagsibol ng damdaming
nasyonalismo?
2. Ano ang ginampanan ng mga kaisipang radikal sa Rebolusyong Ruso?
3. Paanong nakatulong ang wikang Latin at relihiyong Katolisismo sa pagusbong ng damdaming nasyonalismo sa Latin America?
4. Naging madali ba ang pag-usbong ng damdaming nasyonalismo sa Africa?
Patunayan ang iyong sagot.
5. Batay sa karanasan ng mga bansa sa ibat-ibang bahagi ng daigdig, kailan
nadarama ang nasyonalismo?
6. Ikaw, paano mo naipakikita ang iyong pagkamakabayan? Magbigay ng
halimbawa.
GAWAIN 9: WHOS WHO IN THE REVOLUTION? Personality and History
(GROUP DYNAMICS)
Panuto: Upang higit mong makilala ang mga personalidad na malaki
ang ginampanan sa Rebolusyong Politikal sa ibat ibang bahagi ng
daigdig, hanapin ang sumusunod gamit ang internet.
Bukod sa larawan ay hanapin ang talambuhay ng mga personalidad na itinakda sa
inyong pangkat. Humanap ng mga kawili-wiling bahagi ng kanilang buhay na
maaaring ikuwento sa klase .
Kayo ay bibigyan ng pagkakataong iulat ang mga impormasyong nakalap sa klase.
Makikita sa ibaba ang mga personalidad na inyong hahanapin.
Pangkat I- Patrick Henry
Thomas Jefferson
Pangkat II- Napoleon Bonaparte
Camille Desmoulins
Pangkat III- Vladimir Lenin
Josef Stalin
Pangkat IV- Simon Bolivar
Jose de San Martin
302

Rubric para sa Presentasyon

Criteria

Natatangi Mahusay Medyo

Hindi
Mahusay Mahusay
4 puntos 3 puntos 2 puntos 1 puntos

Kaalaman
sa
paksa
Kalidad ng mga
impormasyon o
ebidensiya
Kaalaman
sa
kontekstong
pangkasaysayan
Istilo
at
pamamaraan ng
presentasyon
Kabuuang
Marka

Pamprosesong Tanong
1. Ibigay ang mga bagong impormasyong iyong nalaman sa gawaing
isinagawa?
2. Ano ang iyong naramdaman habang binabasa mo ang talambuhay ng mga
personalidad na sangkot sa rebolusyon?
3. Paano isinakatuparan ng mga taong ito ang mga radikal na ideya sa kanilang
bansa.
4. Sa iyong palagay lubusan bang naisakatuparan ng mga personalidad na ito
ang kanilang naisin? Pangatuwiranan.
5. Kung ikaw ang nasa kanilang posisyon, gagawin mo din ba ang kanilang
ginawa? Bakit oo? Bakit hindi?
Balikan ang iyong mga sagot sa unang gawain tungkol sa pagsusuri ng awit,
subukin muling sagutan ang mga katanungan.
1. Ano ang hinihiling o hinihingi ng may-akda ng awit?
2. Sino ang kinakausap ng may-akda ng awit?
3. Sino ang kinakatawan ng batang si Totoy?Bakit kaya ninanais ng
may-akda na baliktarin ang tatsulok?
4. Ano ang kahulugan ng tatsulok bilang pamagat ng awit?
5. Ano kaya ang kaugnayan ng awiting ito ukol sa aralin sa rebolusyon?
Ipaliwanag ang iyong ideya.

6. Ano ang pagkakatulad o pagkakaiba ng iyong kasagutan ?

7. Higit bang naging malinaw ang kaugnayan ng awit sa aralin? Bakit?

303

GAWAIN 10: Hagdan Ng Karunungan

Panuto: Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging refined ang iyong
nalalaman tungkol sa tanong.

Ano ang kaugnayan ng

Rebolusyong Pangkaisipan
sa Rebolusyong Amerikano
at Pranses?

FINAL
REFINED
D
INITIAL

Naunawaan mo ba ang mga konsepto at ideyang tinalakay sa

araling ito? Kung hindi ay malaya kang magtanong sa iyong guro at
kapwa-mag-aaral upang higit mong maunawaan ang Aralin 3. Kung oo,
isang pagbati ang ipinaaabot ko sa iyo.
Mahusay mong natapos ang bahaging Paunlarin sa Aralin 3.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Ngayong mayroon ka nang sapat na kaalaman sa ugnayan ng
rebolusyong pangkaisipan sa rebolusyong politikal at ang implikasyon
nito sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo, napapanahon na upang
palalimin ang iyong kaalaman sa paksang ito. Inaasahan din na sa
bahaging itoy kritikal mong masusuri ang mga kaisipang may
kinalaman sa paksa.
Isang batikang mananalaysay na nagngangalang Dr. Jaime
Veneracion ang nagsabi na sa pag-aaral ng kasaysayan ay
mahalagang maunawaan hindi lamang ang pangyayari kundi pati ang
ugnayan ng panahon at pangyayari. Ginamit niya ang terminong spirit
of the time upang ilarawan ang esensya ng isang panahon at ang
kwentong pumapaloob dito. Kailangang lubusang maunawaan ang
pangyayari at panahon kung ang nais ay makuha ang aral ng
kahapon.

304

GAWAIN 11: KUWENTONG MAY KUWENTA (Tanungin mo sila)

Panuto:
Kapanayamin ang isa o dalawang taong nakilahok na sumama sa EDSA
Revolution noong 1986 (EDSA I). Maaaring ito ay iyong lolo o lola, magulang, tiyo o
tiya, guro, kapitbahay, malayong kamag-anak o kakilala.
Maaaring idokumento ang panayam gamit ang video camera o anumang
electronic gadget na makatutulong sa pagkuha ng impormasyon kaugnay ng
pangyayari.
Itanong sa kanila ang sumusunod na mga tanong na magiging gabay sa
pakikipanayam.

1.
2.
3.
4.
5.

Ano po ang dahilan ng pagsama ninyo sa EDSA I?

Mayroon po bang pumilit sa inyo na sumama o ito ay kusang-loob
ninyong desisyon?
Ano po ang naging karanasan ninyo sa pagsama rito? Maaari po bang
ikuwento ninyo?
Nakuha po ba ang inyong ipinaglalaban (kung meron man) sa pagsali sa
EDSA ?
Kung bibigyan po kayo ng pagkakataon, uulitin po ba ang ninyo ang
pagsama dito? Ipaliwananag.

Ibahagi sa klase ang iyong dokumentaryo o impormasyong nakalap.Ikaw ay

mamarkahan gamit ang kasunod na rubric.
* May kalayaan ang mga mag-aaral kung ito ay isasagawa ng indibidwal o pangkatan.

Rubric Para sa Presentasyon

Criteria

Natatangi

Mahusay

4 puntos

3 puntos

Medyo
Mahusay
2 puntos

Hindi
Mahusay
1 puntos

Kaalaman sa
paksa
Kalidad ng mga
impormasyon o
ebidensiya
Kaalaman sa
kontekstong
pangkasaysayan
Estilo at
pamamaraan ng
presentasyon
Kabuuang
Marka

305

PAMPROSESONG TANONG
1.
2.
3.
4.
5.

Sino ang taong iyong nakapanayam tungkol sa itinakdang paksa?

Batay sa iyong nakalap na impormasyon, ano ang naging karanasan ng
iyong kinapanayam sa kaniyang pagsama sa EDSA I?
Nakita o naramdaman mo ba ang katuwaan, kasiyahan o kalungkutan
na ipinakita ng iyong kinapanayam?
Ano ang iyong naramdaman habang ikaw ay nakikinig sa iyong
kinapanayam?
Ibigay ang iyong natutuhan mula sa kuwentong iyong narinig mula sa
kinapanayam.

GAWAIN 12: LESSON CLOSURE : A Good Ending

Panuto: Punan ang lesson closure note. Tiyaking maging tapat at sinsero sa
pagsulat ng mga impormasyon.
LESSON CLOSURE
Sa araling Pagsibol ng Nasyonalismo
Isa sa mahalagang kaisipan ay
Ito ay mahalaga sapagkat
Isa pang mahalagang ideya ay
Nararapat itong tandaan dahil
Sa pangkabuuan
GAWAIN 13: Pangako Sayo (Reflection Journal)
Pagkatapos ng aralin, ikaw ay hinahamong magbigay ng panata na
isasabuhay ang pagiging mapagmahal sa bayan o isasabuhay ang prinsipyo
ng nasyonalismo.
Paano mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan sa iyong
pang-araw-araw na pamumuhay bukod sa pagbili ng mga
produktong Pilipino?
Paano mo mahihikayat ang iba na maging panata ang
isabuhay ang prinsipyo ng nasyonalismo?

GAWAIN 14: Hagdan Ng Karunungan

Panuto: Punan ng sagot ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging final ang
iyong nalalaman tungkol sa tanong.

306

Ano ang kaugnayan ng

Rebolusyong Pangkaisipan
sa Rebolusyong Amerikano
at Pranses?

FINAL
REFINED
D
INITIAL

Mahusay mong naisakatuparan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at

Unawain sa Aralin 3.
ILIPAT AT ISABUHAY
Narating mo na ang huling bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito nais kong
unawain mong mabuti ang bahaging gagampanan mo sa pagtatagumpay ng gawain.
Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman sa mga
nakaraang aralin. Ang iyong gawain ay mamarkahan gamit ang rubrics.
Gallery Walk/ Every Child A Tour Guide
Magsasagawa kayo ng isang open exhibit tungkol sa mga kaganapan at
naging pamana ng mga pangyayaring nagbunsod sa transpormasyon ng daigdig
tungo sa makabagong panahon. Gawin ito nang pangkatan lalo na sa bahagi ng
paghahanda ng mga gagamitin para sa exhibit. Maaaring ninyong gamitin ang mga
ginawang poster, editorial cartoon, collage, at biograpiya ng mga indibidwal na
bahagi ng aralin sa nakalipas na mga gawain. Kung madadagdagan pa ito ng iba
pang pwedeng iexhibit ay gawin ito. Kung may gamit para sa audio-visual na
presentasyon at marunong lumikha ng multi-media presentation ay maaari din isama
ito sa exhibit.
Magtatalaga ang grupo ng mga tagapagpaliwanag o curator tungkol sa mga
larawan o bagay na kanilang ieexhibit. Bibigyang-diin nang bawat pangkat ang
naging implikasyon ng mga kaganapan at pamanang ito sa pamumuhay, komunidad
at bansa ng daigdig.

307

Ang gawaing ito ay mamarkahan gamit ang rubric.

Panukatan

Pinakamahusay
(4)
Presentasyon
Nagpamalas ng
pagkamalikhain,
kahandaan,
kooperasyon at
kalinawan sa
presentasyon
ang pangkat
Nilalaman
May tuwirang
kaugnayan sa
pananaw batay
sa pamantayan
tulad ng
orihinal,
pagkakabuo,
pagkakaugnay
ng ideya at
makatotohanan
ang mga
ipinakita sa
exhibit.
Pangkalahatang Sa kabuuan ng
Impak
presentayon,
nag-iwan
tumpak na
mensahe,
nakahikayat ng
nagmasid,
positibong
pagtanggap at
maayos na
reaksyon ng
mga nagmasid.

Higit na
Mahusay (3)
Nagpamalas
ng 3 sa 4 na
kahusayan sa
pagtatanghal

Mahusay
(2)
Nagpamalas
ng 2 lamang
sa 4 na
kahusayan ng
pagtatanghal

Di Mahusay
(1)
Isa lamang
ang
naipamalas na
kahusayan sa
pagtatanghal

Naipamalas
ang 3 sa 4 na
pamantayan

Naipamalas
ang 2 sa 4 na
pamantayan

Isa lamang sa
4 na
pamantayan
ang
naipamalas

Tatlo sa apat
na
pamantayan
ang
naisagawa

Dalawa sa
apat na
pamantayan
ang
naipamalas

Isa lamang sa
4 na
pamantayan
ang
naipamalas

Transisyon sa susunod na modyul

Binigyang-diin sa aralin na ito ang mga dahilan, paraan, patakaran at
epekto ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon.
Tinalakay rin ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, Rebolusyong
Industriyal, Rebolusyong Pampulitika at Panlipunan, at maging ang pagsibol
ng Nasyonalismo sa ibat ibang panig ng Daigdig. Ang mga kaganapan at
pamanang iniwan ng mga pangyayaring ito ay nagdulot ng transpormasyon
ng daigdig tungo sa makabagong panahon. Subalit hindi dito natapos ang
mga Suliranin at Hamon ng daigdig tungo sa Pandaigdigang Kapayapaan,
Pagkakaisa at Kaunlaran.
Ang mga kaganapan sa bahaging ito ng Kasaysayan ng ating daigdig
ay iyong matutunghayan sa susunod na modyul.
308

Talasalitaan
Absolute monarchy- Uri ng monarkiya na ang kapangyarihan ng hari ay
hindi nalilimitahan ng sinuman
Bourgeoisie- Panggitnang uri o middle class na binubuo ng negosyante,
banker, may-ari ng pantalan o daungan at mga kauri nito
Enlightenment- Kilusang intelektuwal na naglayong gamitin ang agham sa
pagsagot sa mga suliraning ekonomikal, politikal at maging kultural
French Revolution- Rebolusyong pinasimulan ng mga Pranses na
naglayong magkaroon ng pagkakapantay-pantay, pagkakaisa at kalayaan.
Geocentrism- Paniniwala noong panahong Medieval na ang Daigdig (Earth)
ay ang sentro ng solar system
Heliocentrism- Paniniwalang ang araw ang sentro ng solar system
Humanismo- Isang kilusang intelektuwal noong Renaissance na
naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyon ng Greece at
Rome. Humanista ang taong tumatangkilik sa ideyang ito.
Imperyalismo- Pagpapalawig at pagpapalakas ng kapangyarihan ng isang
bansa sa pamamagitan ng pananakop, pakikipagkalakalan, panggigipit at iba pang
pamamaraan upang maisakatuparan ang layunin
Industriyalisasyon- Pagbabagong pang-ekonomiya na unang naranasan sa
England na gumamit ng mga makinarya kaya nagkaroon ng mabilisang produksyon.
Kolonyalismo- Pananakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang
Bansa
Kontra-Repormasyon- Kilusang pangrelihiyon ng Simbahang Katoliko na
naglalayong panumbalikin ang tiwala ng mga mananampalataya
sa Kristyanismo partikular sa Katolisismo
Laissez faire- Binibigyang-diin sa kaisipang ito ang malayang daloy ng
ekonomiya at hindi nararapat na pakialaman ng pamahalaan
Merkantilismo-Patakarang pang-ekonomiya na nakatuon sa pag-iipon ng
309

mahahalagang metal tulad ng ginto at tanso

Monarchy- Uri ng pamahalaang pinamumunuan ng hari, reyna at mga kauri
nito
Napoleonic Wars- Digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte na
naglayong pag-isahin ang buong Europa
Nasyonalismo- Damdamin at paniniwalang makabayan na nag-uugat sa
pagmamahal sa isang bansa o estadong kinabibilangan
Nation-state- Terminong pampolitika na tumutukoy sa isang teritoryo na
pinananahanan ng mga mamamayan na may magkakatulad na wika, kultura,
relihiyon, at kasaysayan at napasasailalim sa isang pamahalaan.
Philosophes- Grupo ng mga intelektuwal sa panahon ng Enlightenment na
naniniwalang reason o katuwiran ay magagamit sa lahat ng aspeto ng buhay
Physiocrats Mga taong naniniwala at nagpalalaganap ng ideyang ang lup
ang tanging pinagmumulan ng yaman o nakatutulong sa pagpapayaman
Rebolusyon- Nangangahulugan ng mabilis, agaran at radikal na pagbabago
sa isang lipunan
Renaissance- Tumutukoy sa muling pagsilang o rebirth ng kulturang klasikal ng
Greece na sumibol sa bansang Italya
Repormasyon- Kilusang panrelihiyon na naglalayong manghingi ng reporma
sa Simbahang Katoliko. Ito ay katawagan din sa mga kaganapan na yumanig sa
Kakristiyanuhan mula ika-14 hanggang ika-17 dantaon na humantong sa
pagkakahati ng simbahang Kristiyano.

310

Sanggunian
A.Aklat
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 185 186
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal p.189
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp.209-211
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 214 -216
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 219-220
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 241
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp.244-245
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo etal p. 254
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 211-213
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 213 - 214
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 215 - 216
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal p. 217 - 218
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo etal p. 294
Kasaysayan ng Daigdig ni Teofisto Vivar et al (pp. 228-230)
Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et al (pp. 262-266)
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar, T. et al) pp. 222-225
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
World History: Patterns of Interactions (Beck, R. et al) pp 552-553
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
Source: General James Rusling, Interview with President William McKinley, The
Christian Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen
Rosskamm Shalom, eds., The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987),
2223.

311

B. Modules
Project Ease Araling Panlipunan III Modyul 10
Project Ease Araling Panlipunan III Modyul 14
Project Ease Araling Panlipunan III Modyul 13
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15

312

MODYUL 4: ANG KONTEMPORARYONG DAIGDIG (IKA-20 SIGLO HANGGANG

SA KASALUKUYAN): MGA SULIRANIN AT HAMON TUNGO SA
PANDAIGDIGANG KAPAYAPAAN, PAGKAKAISA,
PAGTUTULUNGAN, AT KAUNLARAN

PANIMULA:
Mababakas sa ika-19 na siglo sa kasaysayan ng daigdig, ang malawakang
paglaganap ng diwang nasyonalismo sa ibat ibang bahagi nito. Iisang lahi, iisang lipi,
magkatulad na wika, relihiyon at pagpapahalaga ang pangunahing salik na nabunsod
sa diwang nasyonalismo. Kasabay nito ay ang pag-unlad ng agham, industriya at
kaisipang pampulitika ng mga bansa.
Subalit sa pasimula ng ikalawang dekada ng ika- 20 siglo maraming pangyayari
ang naganap na gumimbal sa ibat ibang bahagi ng mundo. Naganap ang Una at
Ikalawang Digmaang Pandaigdig, sinundan ng ibat ibang ideolohiya, Cold War at ang
malawakang Neokolonyalismo ng mga superpowers na bansa. Upang mawakasan ang
di- pagkakaunawaan bumuo ang mga bansa ng pandaigdigang samahan na siyang
mangunguna sa pag-aayos ng lahat ng sigalot ng mga bansa.
Sa pagkakataong ito, susuriin natin ang mahalagang papel na ginampanan ng
mga bansa upang matamo ang pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa, pagtutulungan
at kaunlaran mula ika-20 siglo hanggang sa kasalukuyan. Ang mga babasahin at teksto
ang magsisilbing gabay upang masagot mo ang tanong na paano ka makakatulong
upang makamit ang pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa, kapayapaan at
kaunlaran?

Mga Aralin at Sakop ng Modyul

Aralin 1 Unang Digmaang Pandaigdig
Aralin 2 Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Aralin 3 Mga Ideolohiya, Cold War at Neokolonyalismo
Aralin 4 Ang United Nations at Iba Pang Pandaigdigang Organisasyon, Pangkat
at Alyansa
Ang sumusunod ang inaasahang matutuhan mo sa Yunit na ito. Tiyaking iyong
babasahin at babalik-balikan dahil ito ang magsisilbi mong gabay sa iyong pagkatuto.
Sige na! Simulan na nating basahin

411

Ang Kontemporaryong Daigdig

(Simula sa Ika-20 Siglo Hanggang sa
Kasalukuyan): Mga Suliranin at
Hamon Tungo sa Pandaigdigang
Kapayapaan, Pagkakaisa,
Pagtutulungan at Kaunlaran
Aralin I - Ang Unang Digmaang
Pandaigdig

Pamantayan sa Pagkatuto

Nasusuri ang mga dahilan na nagbigay daan

sa Unang Digmaang Pandaigdig

Nasusuri ang Mahahalagang pangyayari

naganap sa Unang Digmaang Pandaigdig
Natataya ang mga epekto ng Unang Dimaang
Pandaigdig
Nasusuri ang pagsisikap ng mga bansa na
makamit ang kapayapaang pandaigdig
at kaunlaran
Aralin II- Ang Ikalawang Digmaang
Pandaigdig

Nasusuri ang mga dahilan na nagbigay daan

sa Ikalawang Digmaang Pandaidig

Nasusuri ang mahahalagang pangyayari

naganap sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Natataya ang mga epekto ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig

Nasusuri ang pagsisikap ng mga bansa na

makamit ang kapayapaang pandaigdig
at kaunlaran
412

Aralin III- Mga Ideolohiya, Cold War

at Neokolonyalismo

Nasusuri ang mga ideolohiyang pulitikal at

ekonomik sa hamon ng establisadong
institusyon ng lipunan.
Natataya ang epekto ng Cold War sa ibat
ibang bahagi ng daigdig
Nasusuri ang mga epekto ng neokolonyalismo sa pangkalahatang kalagayan
ng papaunlad at di-maunlad na bansa

Aralin IV- Ang United Nations at Iba

Pang Pandaigdigang Organisasyon,
Pangkat at Alyansa

Nasusuri ang bahaging ginampanan ng mga

pandaidigang organisasyon sa pagsusulong
ng pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa,
pagtutulungan, at kaunlaran.

Ang United Nations at ang mga

sangay nito

Mga organisasyon at alyansa

Mga
pang-ekonomikong
organisasyon at trading blocs

PANIMULANG PAGTATAYA
K1. Ang mga sumusunod na pangyayari ay naganap noong Unang Digmaang
Pandaigdig maliban sa:
A.
B.
C.
D.

pagtatatag ng Nagkakaisang Bansa

pagbuo ng Triple Alliance at Triple Entente.
pagpapalakas ng hukbong militarng mga bansa.
pagkakaroon ng diwang nasyonalismo ng mga kolonyang bansa

Gamiting gabay ang mapa ng Europe upang masagot ang tanong sa ibaba.

413

Source:
http://mapofeurope.com/wp-content/uploads/2013/07/map-of-europe1024x833.jpg?a600a5
P 2. Sinasabing sa Kanlurang Europe naganap ang pinakamainit na labanan sa
panahon ng World War I . Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang nauugnay dito?
A.
B.
C.
D.

Labanan ng Austria at Serbia

Digmaan ng Germany at Britain
Paglusob ng Rusya sa Germany
Digmaan mula sa Hilagang Belgium hanggang sa hangganan ng Switzerland

K3.Isang ideolohiya at uri ng pamahalaan na nagbibigay ng pantay na karapatan at

kalayaan anuman ang kanilang kinabibilangang lahi, kasarian o relihiyon
A.
B.
C.
D.

Demokrasya
Liberalismo
Kapitalismo
Sosyalismo

P 4. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang nagpapaliwanag ng katagang ito

Ang sariling pagkakakilanlan ay nawawala dahil sa impluwensyang dayuhan
A. Napapanatili ang kultura ng isang bansa
B. Pinakikinabangan ng mga dayuhan ang likas na yaman ng mga kolonya
C. Ang kulturang dayuhan ang pinahalagahan ng mga bansang umuunlad pa
lamang
D. Nababago ng mga dayuhan ang kultura ng kolonya sa pamamagitan ng
ibat ibang impluwensya
U 5. Bakit ikinagalit ni Adolf Hitler ang mga probisyon ng Kasunduan sa
Versailles?
A. Ginawang Mandated Territory ang lahat ng kolonya ng Germany
B. B. Pinagbayad ang Germany ng malaking halaga para sa reparasyon

C. Dahil ito ay kasunduang nabuo lamang ng samahang Triple Entente

414

D. Naniniwala si Hitler na labis na naapi ang Germany sa mga probisyong

nakasaad dito
K 6. Ang kasunduan ng mga bansa na nagbigay hudyat sa pagwawakas ng World
War I
A.
B.
C.
D.

Treaty of Paris
United Nations
League of Nations
Treaty of Versailles

Suriin ang T-diagram sa ibaba, gawing gabay ito upang masagot ang tanong sa
bilang 7-8

Demokrasya

Komunismo

Timog Korea

Hilagang Korea

Timog Vietnam

Hilagang Vietnam

P 7. Alin sa mga sumusunod ang impormasyong dapat ilagay sa gitna ng T-diagram?

A.
B.
C.
D.

17th parallel at 38th parallel

38th parallel at 17th parallel
19th parallel at 38th parallel
38th parallel at 19th parallel

P 8. Mahihinuha sa mga impormasyon sa T- diagram, na nahati ang Korea at Vietnam

matapos ang World War I. Bakit kaya nagkaroon ng paghahati ang ilang bansa sa
Asya?
A. Upang magkaroon ng tiyak na hangganan
B. Dahil sa magkaibang kultura ng dalawang bansa
C. Upang mas masukat ang pag-unlad ng ekonomiya ng dalawang bansa
415

D. Dahil sa magkaibang paniniwala, ideolohiya, at prinsipyo, ipinaglalaban ng bawat

bansa
U 9. Pahayag I: Ang United Nations ay naging matagumpay na pigilan ang
pagsiklab ng digmaang pandaigdig dahil ito ay nagging
pandaigdigang forum upang pag-usapan ang sigalot ng mga
bansa
Pahayag II: Nabigo ang UN na magpatupad ng mga resolusyon ukol sa
pang-aabuso ng Israel sa karapatang pantao ng mga
Palestinian.
A.
B.
C.
D.

Tama ang pahayag I at Mali ang pahayag II

Mali ang pahayag I at tama ang pahayag II
Parehong tama ang pahayag I at II
Parehong mali ang pahayag I and II

K 10. Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang naging hudyat o dahilan sa

pagsisimula ng Unang Digmaang Pandaigdig?
A. Pagpapakamatay ni Adolf Hitler matapos sumalakay ang Allied Powers
B. Pagpapalabas ng labing-apat na Puntos ni Pangulong Woodrow Wilson
C. Pagpaslang kay Archduke Francis Ferdinand ng Austria sa Sarajevo, Bosnia
D. Pagwawakas ng mga Imperyo sa Europa tulad ng Alemanya, Austria- Hungary,
Rusya, at Ottoman
U 11. Isang bagong daigdig ang umusbong pagkalipas ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Alin ang hindi kabilang sa mga pangyayari pagkatapos ng digmaan?
A.
B.
C.
D.

Naitatag ang United Nation

Nagkaroon ng World War III
Nawala ang Fascism at Nazism
Nagkaroon sa daigdig ng labanan ng ideolohiya

U 12. Alin sa mga sumusunod ang nagtatakda ng pagiging kaanib ng UN?

A.
B.
C.
D.

Mga bansang nanalo sa digmaan

Bansang may kakayahang magbigay ng taunang butaw
Anumang sukat at populasyon ng bansa na nagmamahal sa kalayaan
Mga bansang naapektuhan ng Una at Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Gamitin ang mga larawan upang masagot ang tanong bilang 13.

416

Source: http://library.thinkquest.org/06aug/02455/pictures/worldwarII.jpg

P 13. Alin sa mga sumusunod ang mahihinuha mo mula sa larawan?

A. Maraming ari-arian at buhay ang nawawasak dahil sa digmaan
B. Malaking halaga ang kailangan para sa reparasyon pagkatapos ng digmaan
C. Sa mga digmaan, walang panalo, walang talo, lahat ng bansang sangkot ay
apektado
D. Lahat ng nabanggit
K 14. Ang Cold War ay digmaan ng nagtutungaling ideolohiya ng dalawang
makapangyarihang bansa o superpower. Anong dalawang bansa ang nakaranas nito
matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig?
A.
B.
C.
D.

US at USSR
US at France
Germany at USSR
Germany at France

U 15. Alin sa mga sumusunod ang tiyakang pakinabang na matatanggap ng mga bansa
kung sasanib sila sa APEC?
A. Karagdagang subsidiya sa pagtatayo ng mga imprastraktura
B. Tulong militar laban sa magtatangkang sakupin ang kalabang bansa
C. Pagtutulungang ekonomiya at teknikal sa pag-papaunlad ng agham at
ekonomiya
D. Pagpasok sa pamilihan at pag-aalis ng buwis sa mga produkto ng mga kasaping
bansa
P 16. Anong konklusyon ang mahihinuha mo sa pahayag na Ang kasunduan sa
Versailles ang nagsilbing binhi ng World War II

417

A. Pabor sa lahat ng bansang sangkot ang mga probisyon ng kasunduan sa

Versailles
B. Ang kasunduan sa Versailles sa pagitan ng Allies at Germany ang opisyal na
nagwakas sa Unang Digmaang Pandaigdig
C. Ang mga probisyon ng Kasunduan sa Versailles ang nagtulak sa Germany
upang maghimagsik sa mga arkitekto nito
D. Naging mahina ang League of Nationsna isa sa mga probisyon ng kasunduan
upang mapanatili ang kapayapaan ng mga bansa
U 17. Ang mga pahayag sa ibaba ay maaaring maranasan ng mga mamamayang
naninirahan sa US at Pilipinas, alin ang hindi kabilang?
A.
B.
C.
D.

May karapatang makaboto

May kalayaan sa pananampalataya
Militar ang nangingibabaw sa sibilyan
Lahat ng mga mamamayan ay may karapatan sa edukasyon

U 18. Malaki ang naging epekto ng Cold War s ekonomiya ng mga bansa sa Asya at
Kanluran. Paano nagsimula ang Cold War?
A.
B.
C.
D.

Pagnanais ng Russia na sakupin ang United States

Tinanggihan ng Russia ang mga kalakal mula sa United States
Pangingibabaw ng dalawang ideolohiya ng dalawang makapangyarihang bansa
Hindi pagbibigay ng pahintulot ng United States sa mga Ruso na makapasok sa
kanilang bansa

P 19. Alin sa mga sumusunod ang ipinakikita ng chain of events sa ibaba.

Naideklarang Open City ang Maynila
Pagsabog ng Hiroshima at Nagasaki sa
Japan
Labanan sa pagitan ng Luftwaffe at Royal
Army Forces
Pagpapadala ni Hitler kay Lt. Gen.
Erwin Rommel at ang kanyangn African
Korps sa Libya

A. Mga salik na nagbigay daan sa World War I

B. Mga salik na nagbigay daan sa World War II
C. Mga pangyayaring naganap sa World War

418

D. Mga pangyayaring naganap sa World War II

Basahin at unawain ang talata sa ibaba upang sagutin ang tanong.
Noong World War II, nakalikha ang United States ng sandatang nukleyar sa
ilalim mg Manhattan Project. Ang lakas ng pwersang pinapakawalan ng bombang ito ay
katumbas ng pinasabog na TNT na nasa kilotons o megatons ang bigat.
Ika-6 ng Agosto 1945 nang hulugan ng bombang nukleyar ng mga
Amerikano ang Hiroshima at Nagasaki sa Japan. Nagdulot ito ng pagkasawi ng
maraming tao at pagkawasak ng mga imprastraktura. Disyembre 1983, nang may ilang
siyentipikong naglabas ng kanilang pag-aaral sa posibleng epkto ng pagpapasabog ng
sandatang nukleyar sa mga klima sa mundo na tinawag na nuclear winter theory. Ayon
sa teorya, ito ay magtatapon ng usok at alikabok na sapat upang takpan ang araw sa
loob ng maraming buwan na magiging sanhi ng paglamig ng klima ng mundo na
ikamamatay ng mga halaman at mga bagay na may buhay.
Pinagkunan- http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_Weapons
U 20. Inilahad sa talata sa itaas ang posibleng epekto ng sandatang nukleyar sa
daigdig? Sa iyong palagay, alin sa mga sumusunod ang nararapat ipatupad ng mga
bansa sa daigdig hinggil dito?
A. Maaaring gumamit ng plantang nukleyar upang mapanatili ang kapayapaan sa
daigdig
B. Dapat ipagbawal ang paggamit nito upang maiwasan ang epekto sa tao at
halaman
C. Nararapat magkaroon ng patakaran sa paggamit at siyasatin ang mga plantang
nukleyar ng mga bansa
D. Nararapat na magkaroon ang bawat bansa ng sandatang nukleyar sapagkat
mahalaga sa bawat bansa ang pwersa.

419

ARALIN 1: ANG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG

ALAMIN
Malalaman sa Yunit na ito ang mga dahilan at mga

pangyayaring

nagbigay-daan sa Unang Digmaang Pandaigdig, gayundin ang mga usapin ng mga

bansang sangkot sa digmaan.Bibigyang- pansin din ang matinding epekto nito na
nag-iwan ng malalim na sugat at aral sa kasaysayan ng sangkatauhan. Tatalakayin
din ang pagsisikap ng mga bansa upang makamit ang kapayapaang Pandaigdig.
Inaasahang masasagot ng mga mag-aaral ang tanong na Paano nagsikap ang
mga bansa upang wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig?

Ngayon,

simulan mo nang basahin ang kasunod na teksto at ihanda ang iyong sarili sa
pagtupad sa ibat ibang gawain.

GAWAIN BLG.1: Konseptong Nais Ko, Hulaan Mo

Basahin ang mga clue sa bawat bilang. Tukuyin ang mga konseptong inilalarawan
sa pamamagitan ng pagpupuno ng wastong letra sa loob ng mga kahon.
1. Pagkakampihan ng mga bansa
A

2 Pagpapalakas ng mga bansang sandatahan ng mga bansa sa Europe

M

3. Panghihimasok ng makapangyarihang bansa sa mahinang bansa.

I
P
Y
L

4. Pagmamahal sa bayan
N

5. Bansang kaalyado ng France at Russia

G

N
420

6. Organisasyon ng mga bansa pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig

E

7. Kasunduang nagwakas sa Unang Digmaang Pandaigdig

V

8. Ang entablado ng Unang Digmaang Pandaigdig

R

9. Siya ang lumagda sa Proclamation of Nuetrality

W

10. Alyansang binubuo ng Austria, Hungary, at Germany

T

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang mahihinuha sa salitang iyong nabuo?
2. May magkakaugnay bang salita? Kung mayroon, paano ito nagkaugnay?
3. Ano ang kaugnayan nito sa naganap na Unang Digmaang Pandaigdig?
GAWAIN BLG. 2: Graphic Organizer
Matapos masagutan ang gawain, Punan ng impormasyon ang
Storming Web sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga kasunod na tanong.

Facts

421

FacTs storming Web

Posibleng
Dahilan

Mga
Posibleng
Mangyari

Digmaan

Epekto

Posibleng
Maging
Wakas

Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.

Ano ang naging batayan mo sa pagsagot ng gawain?

Bakit kaya nagkakaroon ng digmaan?
Ipaliwanag ang mga posibleng mangyari sa panahon ng digmaan?
May pagkakatulad ba ang kasagutan mo sa kasagutan ng kaklase mo?
sa paanong paraan?
Maaaring magpalitan ng mga tanong at kuro-kuro hinggil sa mga kasagutan.

GAWAIN BLG. 3- Larawang Suri

Suriin ang mga larawan at sagutin ang mga tanong tungkol dito.

422

Source:https://www.google.com.ph/search?q=world+war+i+pictures&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei
=OqF4UrPRINOciQf3zYHgAw&sqi=2&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1208&bih=598

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang ideyang ipinakikita ng larawan?
2. Kung magiging saksi ka sa ganitong pangyayari, ano ang posible
mong maramdaman?
3. Paano kaya maiiwasan ang mga digmaan sa daigdig?

PAUNLARIN
Matapos mabatid ang lawak ng iyong kaalaman tungkol sa Unang Digmaang
Pandaigdig, marahil ay marami ka pa ring katanungan na nais masagot tungkol sa
paksa. Handa ka na bang tuklasin ang mga pangyayari,mga dahilan at epekto ng
Unang Digmaang Pandigdig? Nais mo rin bang malaman ang mga hakbang na ginawa
ng mga pinuno upang wakasan ang digmaan? Basahin ang kasunod na teksto sa nasa
ibaba at humanda sa pagsagot ng mga gawain kaugnay ng paksa.

423

Mga Sanhi ng Unang

Digmaang Pandaigdig
1. Nasyonalismo -Ang damdaming
nasyonalismo ay nagbubunsod ng
pagnanasa ng mga tao upang
maging malaya ang kanilang bansa.
Kung minsan, ito ay lumalabis at
nagiging panatikong pagmamahal
sa bansa. Halimbawa, ang mga
Junker, ang aristokrasyang militar
ng Germany, ay naniwalang sila ang
nangungunang lahi sa Europe. May
mga
bansang
masidhi
ang
paniniwalang
karapatan
nilang
pangalagaan ang mga kalahi nila
kahit nasa ilalim ng kapangyarihan
ng ibang bansa. Isang halimbawa
ay ang pagnanais ng Serbia na
angkinin ang Bosnia at Herzegovina
na nasa ilalim ng Austria. Kabilang
pa rito ay ang pagkamuhi ng mga
Serbian dahil sa mahigpit na
pamamahala ng Austria. Marami rin
sa mga estado ng Balkan na Greek
Orthodox ang relihiyon, at ang
pananalita ay tulad ng mga Ruso.
Itong dahilan ng Russia upang
makialam sa Balkan. Gusto ring
maangkin
ng
Russia
ang
Constantinople upang magkaroon
siya ng daungang ligtas sa yelo. Sa
kabilang dako, nais angkinin ng
Italya ang Trent at Triste na sakop
din ng Austria. Ang France naman
ay nagnais ding maibalik sa kaniya
ang Alsace-Lorraine na inangkin ng
Germany noong 1871 bunga ng
digmaan ng France at Prussia
(Germany). Dahil dito, ipinalagay ng
maraming Pranses na natural nilang
kaaway ang mga Aleman.

Lagayan ng picture

Nasyonalismo
Source:
http://i982.photobucket.com/albu
ms/ae306/etajima62/presente.jpg
Mula sa teksto, isa-isahin ang mga
bansa na nagpakita ng diwang
nasyonalismo
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________

424

2. Imperyalismo Isa itong paraan ng pangaangkin ng mga kolonya at pagpapalawak ng

pambansang kapangyarihan at pag- unlad ng
mga bansang Europeo. Ang pag- uunahan ng
mga makapangyarihang bansa na sumakop
ng mga lupain at magkaroon ng kontrol sa
pinagkukunang-yaman at kalakal ng Africa at
Asia ay lumikha ng samaan ng loob at pagaalitan ng mga bansa. Halimbawa, sinalungat
ng Britanya ang pag-angkin ng Germany sa
Tanganyika (East Africa) sapagkat balakid ito
sa kanyang balak
na maglagay ng
transportasyong riles mula sa Cape Colony
patungong Cairo.
Tinangka namang
hadlangan ng Germany ang pagtatatag ng
French Protectorate sa Morocco sapagkat
naiinggit ito sa mga tagumpay ng France sa
Hilagang Aprika. Sa gitnang silangan,
nabahala ang Inglatera sa pagtatatag ng
Berlin-Baghdad Railway sapagkat
ito'y
panganib sa kaniyang lifeline patungong India.
Ang pagpapalawak ng hangganan ng Austria
sa Balkan ay tumawag ng pansin at mahigpit
na pagsalungat ng Serbia at Russia. Naging
kalaban din ng Germany ang Britanya at
Hapon sa pagsakop sa Tsina .
Hindi
nasiyahan ang Germany at Italya sa
pagkakahati-hati ng Aprika sapagkat kaunti
lamang ang kanilang nasakop samantalang
malaki ang nabahaging nakuha ng Inglatera at
France.
3. Militarismo- Upang mapangalagaan ang
kani-kanilang teritoryo, kinakailangan ng mga
bansa sa Europe ang mahuhusay at
malalaking hukbong sandatahan sa lupa at
karagatan, gayundin ang pagpaparami ng
armas. Ito ang naging ugat ng paghihinalaan
at
pagmamatyagan
ng
mga
bansa.
Nagsimulang
magtatag
ng
malalaking
hukbong pandagat ang Germany. Ipinalagay
na ito'y tahasang paghamon sa kapangyarihan
ng Inglatera bilang Reyna ng Karagatan.

Paano naging ugat ng Unang

Digmaang
Pandaigdig
ang
Imperyalismo at Militarismo?
Naging
dahilan
ng
Unang
Digmaang
Pandaigdig
ang
imperyalismo
dahil
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
_________________________
Naging
dahilan
ng
Unang
Digmaang
Pandaigdig
ang
imperyalismo
sapagkat
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
_____________________

425

4. Pagbuo ng mga Alyansa- Dahil sa

inggitan, paghihinalaan at lihim na
pangamba
ng
mga
bansang
makapangyarihan,
dalawang
magkasalungat na alyansa ang nabuo ang
Triple Entente at ang Triple Alliance.
Binubuo ng Germany, Austria-Hungary at
Italya, ang Triple Entente. Sa ilalim ng
alyansa, nangako ang bawat kasapi na
magtulungan sakaling may magtangkang
sumalakay sa kanilang bansa. Nais din ng
alyansaa na pantayan ang lakas ng Triple
Alliance. Samantala, sumali ang Germany
sa grupo dahil nais mapigilan ang
impluwensiya ng Russia sa Balkan.
Itinatag naman ni Bismarck ang Triple
alliance nong 1882. Resulta ito ng dipagkakaunawaan at hidwaan sa pagitan ng
Russia at Pransiya noong
1884(Dual
Alliance), ng Pransya at Britanya noong
1904 (Entente Cordiate) at ng Britanya at
Russia noong 1907, Bilang ganti, sumali
ang Pransya sa Triple Entente. Ang Russia
naman gaya ng nabanggit na, ay karibal ng
Germany at Austria sa rehiyon ng Balkan.
Ang Hague Court of Arbitration na itinatag
noong 1899 ay hindi naging mabisa dahil
hindi naman obligado ang isang bansang
mapailalim dito. Ang unang pagpupulong sa
Hague noong 1899 na pinatnubayan ni Czar
Nicholas II ng Russia. Ang pangalawang
pagpupulong sa Hague ay noong 1907, sa
mungkahi ni PangulongTheodore Roosevelt.
Nabigo rin ito. Layunin nitong magpabawas
ng armas ngunit nagkaroon ng unawaan
tungkol sa lalong makataong paglalabanan.
Sa kasamaang-palad, ang mga kasunduang
ito ay nabura nang sumiklab ang Unang
Digmaang Pandaigdig.

Triple Entente/
Alliance
Source:
agayan ng
picture
http://tomatobubble.com/sitebuil
dercontent/sitebuilderpictures/en
tente.gif

Pandaigdig na Hidwaan
Source:
http://www.athyheritagecentr
e-museum/img/worldwar.jpg

426

Alin kaya sa mga nabanggit na sanhi ang tunay na nagpatindi ng tensiyon upang
magsimula ang Unang Digmaang Pandaigdig? Bsahin ang kasunod na teksto upang
malaman ang sagot.

Ang Pagsisimula at Pangyayari sa

Unang Digmaang Pandaigdig
Ang krisis na naganap sa
Bosnia noong 1914 ang naghudyat
sa pagsisimula ng World War I.
Noong Hunyo 28,1914, pinatay si
Archduke Franz Ferdinand at ang
asawa nitong si Sophie ni Gavrilo
Princip habang sila ay naglilibot sa
Bosnia na noon ay sakop ng
Imperyong Austria-Hungary. Narito
ang mga pangyayaring nagbunsod
sa Unang Digmaang Pandaigdig.
1. Ang Digmaan sa KanluranDito
naganap
ang
pinakamainit
na labanan
noong
Unang
Digmaang
Pandaigdig. Ang bahaging
nasakop ng digmaaan ay
mula sa hilagang Belhika
hanggang sa hangganan ng
Switzerland. Lumusob sa
Belhika
ang
hukbong
Germany at ipinagwalangbahala nitong huli ang
pagiging neutral na bansa
nito. Ito ang paraang ginamit
nila upang malusob ang
France. Ngunit sila'y inantala
ng
magiting
na
pagsasanggalang ng mga
taga-Belhika sa Leige.

Digmaan sa Kanlurang Europe

Source:http://i.dailymail.co.uk/i/pix/2013/10
/07/article-2448492-0F7F8D0300000578555_634x402.jpg
Halaw sa PROJECT EASE- Module 17Labanan ng mga Bansa sa Daigdig ph. 9-12

427

2. Ang Digmaan sa Silangan- Lumusob

ang Russia sa Prussia (Germany) sa
pangunguna ni Grand Duke Nicholas,
pamangkin ni Czar Nicholas II. Ngunit
nang dumating ang saklolo ng Germany,
natalo ang hukbong Ruso sa Digmaan ng
Tannenberg. Nagtagumpay ang Hukbong
Ruso sa Galicia. Ngunit hindi nagtagal ang
tagumpay nila. Sila ay pinahirapan ng mga
Aleman sa Poland. Dito tuluyang
bumagsak ang hukbong sandatahan ng
Russia. Ang sunod-sunod nilang pagkatalo
ang naging dahilan ng pagbagsak ng
dinastiyang Romanov noong Marso 1917
at ang pagsilang ng Komunismo sa Russia.
Upang makaiwas ang Russia sa digmaan,
nakipagkasundo si Lenin sa ilalim ng
pamahalaang Bolshevik sa Germany sa
pamamagitan ng paglagda sa Treaty of
Brest-Litovsk. Iniwan ng Russia ang mga
Alyado at sumapi sa Central Powers.
3. Ang Digmaan sa Balkan- Lumusob ang
Austria at tinalo ang Serbia pagkaraan ng
ilang buwan.
Upang makaganti ang
Bulgaria sa pagkatalo, sumapi ito sa
Central Powers noong Oktubre, 1915. Sa
taong 1916, karamihan sa mga estado ng
Balkan ay napasailalim na ng Central
Powers. Ang Italya naman ang tumiwalag
sa Triple Alliance at nanatiling neutral.
Noong 1915, sumali ito sa magkaanib na
bansa. Hinangad na maangkin ang mga
teritoryong Latin na hawak ng Austria (Italy
Irrendenta) at ang mga kolonya nito sa
Africa.
Ang Turkey ay kumampi sa
Germany upang mapigilan ang Russia sa
pag-angkin sa Dardanelles.

Source:
http://mentalfloss.com/sites/default/
files/Balkan-War-combatants_5.jpg

428

4. Ang Digmaan sa Karagatan -Sa

unang
bahagi
ng
digmaan
ay
nagkasubukan ang mga hukbong
pandagat ng Germany at Britanya. ang
Naitaboy ng mga barkong pandigma ng
Germany mula sa Pitong Dagat (Seven
Seas) lakas pandagat ng Britanya.
Dumaong ang bapor ng Germany sa
Kanal Kiel at naging mainit ang labanan.
Makapangyarihan ang hukbo ng mga
alyado sa dagat. Sa kabilang dako, ang
mabibilis na raider at mga submarinong
U-boats ng kanilang kalaban ay
nakagawa ng malaking pinsala sa
kalakalang pandagat ng mga Alyado.
Ang pinakamabagsik na raider ng
Germany ay ang Emden. Sa dakong
huli, napalubog ito ng Sydney, isang
Australian cruiser.

Digmaan sa Karagatan

Halaw sa PROJECT EASE- Module 17- Labanan

ng mga Bansa sa Daigdig ph. 13-17

Source:http://militaryfactory.com/ships/i
mgs/bretagne-1915.jpg

Lagayan ng picture

Nalaman mo na ang mga pangyayaring naganap sa Unang Digmaang

Pandaigdig. Bakit sinasabing ang digmaan sa Kanluran ang pinakamahigpit at mainit na
digmaan? Ano kaya ang posibleng maging epekto nito sa mga bansa, Basahin ang
kasunod na teksto.

Mga Naging Bunga ng Unang Digmaang Pandaigdig

Matinding pinsala ang naidulot ng Unang Digmaang Pandaigdig sa buhay at
ari-arian. Tinatayang umabot sa 8,500,000 katao ang namatay sa labanan. Nasa
22,000,000 naman ang tinatayang nasugatan. Samantalang 18,000,000 an sibilyang
namatay sa gutom, sakit at paghihirap. Napakaraming ari-arian ang nawasak at
naantala ang kalakalan, pagsasaka at iba pang gawaing pangkabuhayan. Ang nagastos
sa digmaan ay tinatayang umabot sa 200 bilyong dolyar.

429

Sadyang
nabago
ang
mapa
ng
Europedahil sa digmaan. Nag-iba rin ang
kalagayang pampolitika sa buong daigdig.
. Ang Austria at Hungary ay nagkahiwalay.
Ang mga bansang Latvia, Estonia,
Lithuania,
Finland,
Czechoslovakia,
Yugoslavia at Albania ay naging
malalayang bansa. Apat na imperyo sa
Europe ang nagwakas: ang Hohenzollern
ng Germany, Hapsburg ng AustriHungary, Romanov ng Russia at Ottoman
ng Turkey. Nabigo ang mga bansa sa
pagkakaroon
ng
pangmatagalang
kapayapaaan sa daigdig.
Ang mga
itinalaga ng kasunduan sa Versailles ay
nagtanim ng hinanakit sa Germany.
Lubhang marahas ang mga parusang
iginawad sa Germany. Ang pagkapahiya
ng Germany ang dahilan ng muli nilang
paghahanda upang muling makipaglaban
sa mga bansang Alyado.
Halaw sa PROJECT EASE- Module 17Labanan ng mga Bansa sa Daigdig ph. 13-17

http://ritter.tea.state.tx.us/student.assessment/re
sources/online/2003/grade10/ss/p103.gif

430

Mga Kasunduang Pangkapayapaan

Umisip ng paraan ang mga
nanalong bansa upang maiwasan ang
digmaan na pinaniniwalaan nilang salot sa
kapayapaan.
Bumalangkas
sila
ng
kasunduang pangkapayapaan sa Paris
noong 1919-1920. Ang mga pagpupulong
na ito ay pinangunahan ng tinatawag na
Big Four: Pangulong Woodrow Wilson ng
US ; Punong Ministro David Llyod George
ng Great Britain; Vittorio Emmanuel
Orlando ng Italy; at ang Punong Ministro
Clemenceau ng France. Ang pangunahing
nilalaman ng mga kasunduan ay ibinatay
sa Labing-apat na Puntos (Fourteen Points)
ni Pangulong Wilson.
Ang Labing-apat na Puntos ni
Pangulong Woodrow Wilson
Binalangkas ni Pangulong Wilson
noong Enero, 1918 ang labing-apat na
puntos na naglaman ng mga layunin ng
United States sa pakikidigma. Naglaman
din ito ng kaniyang mga ideya tungkol sa
isang kapayapaang walang talunan para
sa kapakinabangan ng lahat ng bansa.
Tatlo sa mga puntos na napagkasunduan
ang sumusunod:
1. katapusan ng lihim na pakikipagugnayan;
2. kalayaan sa karagatan;
3. pagbabago ng mga hangganan ng
mga bansa at paglutas sa suliranin
ng mga kolonya ayon sa sariling
kagustuhan ng mga mamamayan
4. pagbabawas ng mga armas;
5. pagbabawas ng taripa;
6. pagbuo ng Liga ng Mga Bansa.

Lagayan ng picture

Woodrow Wilson
Source:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commo
ns/5/53/Thomas_Woodrow_Wilson,_Harris_%
26_Ewing_bw_photo_portrait,_1919.jpg

Magtala ng ilang katangian ni Pangulong

Wilson bilang isang lider.
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
________________________________

431

Ang Liga ng Mga Bansa

Ang pagkakaroon ng isang
pandaigdigang samahan ng mga bansa
ay matagal nang pangarap ni
Pangulong Wilson.
Sa wakas,
nagtagumpay siya sa panghihikayat sa
mga pinuno ng mga bansang alyado
naitatag at sumapi sa Liga ng mga
Bansa. Ang konstitusyon nito ay
napaloob sa kasunduan sa Versailles
na may sumusunod na mga layunin:

Lagayan ng picture

1. maiwasan ang digmaan;

2. maprotektahan ang mga
kasaping bansa sa pananalakay ng
iba;
3. lumutas sa mga usapin at hindi
pagkakaunawaan ng mga kasapi
4. mapalaganap ang pandaigdigang
pagtutulungan, at
5. mapalaganap ang mga
kasunduang pangkapayapaan.
Ilan sa mga nagawa ng Liga ng mga
Bansa ang sumusunod:
1. Napigil nito ang ilang maliliit na
digmaan sa pagitan ng Finland at
Sweden noong 1920, Bulgaria at
Greece noong 1925, at Colombia at
peru noong 1934.
2. Pinangasiwaan nito ang ibat
ibang mandato.
3. Pinamahalaan nito ang
rehabilitasyon ng mga sundalo
pagkatapos ng digmaan.

Pulong ng myembro ng Liga ng mga

Bansa
Source:
http://upload.wikimedia.org/wikipedi
a/commons/c/cd/Waffenstillstand_gr.
jpg

Halaw sa PROJECT EASE- Module 17- Labanan ng

mga Bansa sa Daigdig ph. 22-24

432

Naging sapat kaya ang mga kasunduan ng mga bansa upang tuluyang matuldukan
ang Unang Digmaang Pandaigdig? Natupad kaya ni Pangulong Wilson ang kapayapaang
matagal niyang hinangad? Naging pabor kaya sa lahat ng bansa ang mga probisyon ng
Kasunduan? Bakit nagkaroon ng lihim na kasunduang lingidsa kaalaman ni Pangulong Wilson?
Halina at alamin ang mga kasagutan.
Mga Lihim na Kasunduan Lingid sa Kaalaman ni
Pangulong Wilson
Lingid sa kaalaman ng Britanya, France at iba pang
bansa, ang ibang miyembro ng Alyado ay gumawa ng lihim na
kasunduan. Nagdesisyon silang hatiin ang kolonya at teritoryo
ng Central Powers. Halimbawa, pinangakuan ang Italya ng
teritoryong hindi naman nito sakop. Ang Turkey naman ay
maaaring paghati-hatian ng ibang maiimpluwensiyang bansa.
Pormal itong naganap nang mabuo ang kasunduan sa
Versailles. Naisagawa ang mga sumusunod na pangyayari:
1. Nawalang lahat ang mga kolonya ng Germany.
Ibinigay ang mga teritoryong Posen, Kanlurang
PRussia at ang Silesia sa bagong Republika ng
Poland. Ang Danzig ay naging malayang lungsod sa
pangangasiwa ng mga Alyado bilang mandato.
2. Ang Alsace-Lorraine ay naibalik sa France. Ang Saar
Basen ay napasailalim ng pamamahala ng Liga ng
mga Bansa sa loob ng labinlimang taon.
3. Ang Hilagang Schleswig ay ibinigay sa Denmark.
4. Lubhang pinahina ang hukbong sandatahan ng
Germany sa lupa at sa dagat. Binawasan ito ng
marami at ang pinaglalakbayang ilog ng Germany at
ipinagbawal ang kanilang mga partisipasyon sa
anumang digmaan.
5. Ang Kanal Kiel at ang lahat ng mga pinaglakbayang
ilog ay ginawang pang-internasyonal.
6. Pinagbawalang gumawa ng mga armas at amyunisyon
ang Germany.
7. Ang Germany ay pinapangakong
magbayad ng
malaking halaga sa mga bansang napinsala bilang
reparasyon.
Ang layunin ng mga gumawa ng
kasunduang ito ay upang lubusang pilayin
ang
Germany nang hindi na ito muling magtangkang
gambalain ang kapayapaan ng daigdig.
Halaw sa PROJECT EASE- Module 17- Labanan ng mga
Bansa sa Daigdig ph. 23-24
Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig, Teofista L. Vivar
et al, ph.243-250 at Kasaysayan ng Daigdig, Grace Estela
C. Mateo, Ph.D, et.al, ph. 309-319.

433

GAWAIN BLG. 4: Story Map

Batay sa binasang teksto, punan ng impormasyon ang Story Map upang
masuri ang dahilan, pangyayari, at epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig.

Tauhan

Daloy ng Pangyayari

Tagpuan

Epekto

Simula
Wakas
Kasukdulan

Pamprosesong Tanong:
1. Sino-sinong pinuno ang nanguna sa Unang Digmaang Pandaigdig?
2. Saang bahagi ng daigdig naganap ang pinakamainit na labanan?
3. Ipaliwanag ang simula, mahahalagang labanan, mga kasunduang
naganap at naging wakas ng Digmaang Pandaigdig.
4. Paano nakaapekto ang digmaang ito sa mundo?

434

GAWAIN BLG. 5: Pangkat namin: The Best To

Magpangkat-pangkat at isagawa ang gawaing napatakda sa grupo.
Unang Pangkat: Panel Interview - Tungkol sa mga dahilan ng Unang Digmaang
Pandaigdig
Ikalawang Pangat: Human Frame- Tungkol sa mahahalagang pangyayaring naganap
sa sa Unang Digmaang Pandaigdig
Ikatlong Pangat: Role Play -Tungkol sa epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig
Ikaapat na Pangkat: Isadula ang pagpupulong ng mga bansa upang makamit ang
Kapayapaang Pandaigdig
Pamprosesong Tanong:
Batay sa ipinakitang pangkatang gawain, sagutin ang mga sumusunod na
tanong:
1. Ano- ano ang dahilan ng Unang Digmaang Pandaigdig?
2. Ilarawan ang mahahalagang pangyayaring naganap sa Unang
Digmaang Pandaigdig
3. Bakit napilitan ang United States na makisangkot sa digmaan?
4. Ipaliwanag ang epekto o bunga ng Unang Digmaang Pandaigdig?
5. Nakabuti ba ang usapang pangkapayapaan na pinangunahan ng Alyadong
Bansa? Bakit?
6. Bakit nagkaroon pa rin ng lihim na kasunduan na lingid kay Pangulong Wilson?
7. Bakit hindi naging kasiya-siya sa ibang bansang kasangkot sa Unang Digmaang
Pandaigdig ang Kasunduan sa Versailles?
8. Paano nagsikap ang mga pinuno ng mga bansa na wakasan ang Unang
Digmaang Pandaigdig?
GAWAIN BLG. 6: Kapayapaan, Hangad Ko
Gamiting gabay ang binasang teksto tungkol sa Kasunduang Pangkapayapaan
at Liga ng mga Bansa , upang makabuo ng mga ideya na isusulat sa cloud callout.
Sikaping makabuo ng ideya na nagpapakita ng pagsisikap ng mga pinuno ng mga
435

bansa na mawakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig. Bigyang-pansin ang mga

hakbang na kanilang ginawa upang wakasan ang digmaan.

Woodrow
Wilson
(America)

Vittorio
Orlando (Italy)

Lloyd George
(England)

George
Clemenceau
(France)

436

Pamprosesong Tanong
1. Paano ipinakita ng mga lider ang kanilang paghahangad sa kapayapaan?
2. Kung isa ka sa kanila, gagawin mo rin ba ang kanilang ginawa? Bakit?
3. Sa iyong palagay, epektibo ba ang kanilang hakbang upang makamit ang tunay
na kapayapaan?
GAWAIN BLG. 7: Magpaliwanag Tayo
Ang sumusunod na pahayag ay binanggit ng mga lider na nakilala noong
Unang Digmaang Pandaigdig. Gamit ang 2-3 pangungusap ipaliwanag ang kahulugan
ng bawat pahayag sa pamamagitan ng pag-uugnay nito sa paksang tinalakay.
Pahayag

Paliwanag

1. Ang United States ay lumahok sa

digmaan upang gawing mapayapa
ang mundo para sa demokrasya
-Woodrow Wilson

2. Ang mga alitan ay dapat na

lutasin hindi sa pamamagitan ng
kumprehensya kundi sa
pamamagitan ng dugo at bakal
-Otto von Bismarck

3. Lahat ng ilawan sa Europe ay

nawalan ng liwanag, at hindi natin
makikita ang kanilang pag-iilaw na
muli sa loob ng mahabang
panahon
-Edward Grey

437

PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa bahaging ito, pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksa.
Inaasahan ding kritikal mong masusuri ang mga dahilan, pangyayari at epekto ng
Unang Digmaang Pandaigdig.

GAWAIN BLG. 8: Islogan Ko, Para Sa Bayan

Gumawa ng islogan na nagpapahiwatig ng iyong matinding pagtutol sa mga
kaguluhan at digmaan sa daigdig. Isulat ito sa graphic organizer sa ibaba.

GAWAIN BLG. 9: Imahinasyon Ko Sa Mapayapang Mundo

Basahin o awitin ang Imagine, awitin ni John Lennon. Pagkatapos, suriin ang
nilalaman nito at iugnay sa Unang Digmaang Pandaidig. Ipakita ito sa ibat ibang
malikhaing paraan tulad ng pagguhit. Ibahagi sa klase angginawa sa pamamagitan ng
malayang talakayan sa tulong ng mga tanong sa ibaba.
Pamprosesong Tanong:
1.
2.
3.
4.

Ano ang mensaheng nais ipabatid ng awit?

Aling bahagi ng awit ang pumukaw nang lubos sa iyong pansin? Bakit?
Paano mo ilalarawan ang isang bagong daigdig batay sa awitin?
Sa iyong palagay, posible kayang magkaroon ng tunay na pagkakaisa,
kapayapaan at pagtutulungan ang mga bansa sa daigdig? Ipaliwanag.
5. Bilang isang kabataan, paano ka makatutulong upang magkaroon ng
pambansang pagkakaisa at kaunlaran ang bansa?

438

"Imagine"
John Lennon
Imagine there's no heaven
It's easy if you try
No hell below us
Above us only sky
Imagine all the people
Living for today...
Imagine there's no countries
It isn't hard to do
Nothing to kill or die for
And no religion too

Imagine no possessions
I wonder if you can
No need for greed or hunger
A brotherhood of man
Imagine all the people
Sharing all the world..
You may say I'm a dreamer
But I'm not the only one
I hope someday you'll join us
And the world will live as one

Imagine all the people

Living life in peace...
You may say I'm a dreamer
But I'm not the only one
I hope someday you'll join us
And the world will be as one

Pinagkunan- www.oldielyrics.com/lyrics/john_lennon/emagine.html

GAWAIN BLG. 10: Damdamin Ng Mga Sundalo, AAlamin Ko,

Pag-aralan ang teksto tungkol sa kasunod na telegrama at talaarawan ng mga
sundalo. Matapos mabasa ang telegrama at talaarawan, humanap ka ng kapareha at
ibahagi ang iyong saloobin tungkol sa teksto. Gamiting gabay ang kasunod na mga
tanong .

439

Mga Telegrama
Tsar to Kaiser
29 July 1914, 1 a.m.
Peters Court Palais, 29 July 2014
Sa Majeste l Palais
Am glad you are back. In this serious moment, I appeal to you to help me. An
ignoble war has been declared to a week country. The indignation in Russia shared fully
by me is enourmous. I foresee that very soon I shall be overwhelmed by the pressure
forced upon me and be forced to take extreme measures which will lead to war. To try
and avoid such calamity as a European War I beg you in the name of our old friendship
to do what you can to stop your allies from going too far.

Kaiser to Tsar
29 July 1914, 1.45 a.m. (this and the previous telegraph crossed)
28 July 1914
It is with the gravest concern that I hear of the impression which the action of
Austria against Serbia is creating in your country. The unscrupulous agitation that has
been going to Serbia for years has resulted in the outrageous crime, to which Archduke
Francis Ferdinand fell a victim. The spirit that led Serbians to murder their own king nd
his wife still dominates the country. You will doubtless agree with me that we both, you
and me, have a common interest as well as all Sovereigns to insist that all the persons
morally responsible to the dastardly murder should receive their deserved punishment.
In this case politics plays no part at all. On the other hand, I fully understand how
difficult it is for you and your government to face the drift of public opinion. Therefore,
with regard to the hearty and tender friendship which binds us both from long ago with
frim ties, I am exerting my utmost influence to induce the Austrians to deal straightly to
arrive to a satisfactory understanding with you. I confidently hope that you will help me
in my efforts to smooth over difficulties that may still arise.
www.firstworldwar.com

440

Talaarawan

Introduction from Bob Mackay

This is the First World War Diary of my grandfather, Robert Lindsay Mackay (1896-1981), OBE, MC, MB,

CHB, MD, DPH, giving an account of his day-to-day life with the 11th Battalion of the Argyll and Sutherland
Highlanders from 1915 until the end of the war1972
Introduction from Robert Lindsay Mackay
2 August 1972

My Dear Alan, Sheila, Mary and Murray.

I finished, two days ago, what I intended to be positively the last contribution to my side of the family story, quite

certain that apart from minor corrections here and there nothing more could be added. Then I looked around for
something to do. It occurred to me to look at my diary of War I which had been in my desk or on my shelves, almost
unopened and unread, for over fifty years!
Indeed, only three persons had read it, namely John Buchan (Lord Tweedsmuir) who had asked for a perusal of
personal war diaries for his History of the 15th. Scottish Division, my friend the late Dr. D.T. McAinsh, M.C., and the
third, strange to say, my next-door neighbour, Chatwin. About a month ago, Chatwin had been talking about the
Somme Offensive of which he was a survivor when I mentioned I still had my Somme Diary, and he asked for the loan
of it to compare with his experience in that prolonged battle.
I am not quite clear why I wrote this diary, day by day, a scrappy record of a scrappy period. I had no literary or
military ambitions. My parents did not read it. Perhaps it was to provide a kind of continuous alibi, to remind me where
I had been, perhaps an interesting memorial if I failed to return.
Like cakes off a hot griddle, it was written as events occurred, or immediately thereafter, in four little brown leathercovered notebooks, and when the war ended these were in no state to last long for they were soiled and grubby, and,
where written in pencil, the writing was fading. So, in 1919, I copied their contents, straight off, without editing, into
two larger note-books, and destroyed the four little ones.
You, Mary, arrived last night from Hull, with your two children, and the talk drifted on to the Highlands and to my
family history. Urged on by you, and by Judith, whose family roots in England go back a century or two further than
mine in Scotland, urged too by your Mother, I'll type out a copy for each of you, for your deed-box, and for futurity!

Love to you all,

Father

441

Background To the Diary

On 5th November 1914 Britain declared war on Turkey and a few days later the first echelon of
an expeditionary force, consisting of the 16th Infantry brigade and two Indian mountain batteries under
Brigadier-General Delamain, landed at Fao, a fortified town near the head of the Persian Gulf.
After two stubbornly contested engagements both Fao and Basra were captured. The invasion
of Mesopotamia was ostensibly to protect the oil wells at the head of the Persian Gulf. This motive became
obscured, however, when, lured by the prospect of capturing the legendary Baghdad, the British
commander Gen. Sir John Nixon sent forces under Maj. Gen. Charles Townshend up the Tigris. After
overwhelming a Turkish outpost near Qurna in an amphibious assault on May 31 1915, Townshend began to
move inland. By September the British had taken Kut-el-Amara. Refusing to stop there, Nixon ordered the
reluctant Townshend to continue northward.
Arriving (November) at Ctesiphon, Townshend discovered that the Turks had fortified
extensively and had been reinforced to a strength of 18,000 regulars and additional Arabs, with 45 guns.
Townshend mustered approximately 10,000 infantry, 1,000 cavalry, and 30 guns. He also had, for the first
time in that theatre, a squadron of 7 aeroplanes. Townshend attacked Ctesiphon savagely on November 22,
but after 4 days of bitter battle, during which more Turkish reinforcements arrived, Townshend withdrew to
Kut. Kut was invested by the Turks on December 7.
In Mesopotamia, Townshend's besieged force at Kut-el-Amara vainly waited for help. The
British suffered 21,000 casualties in a series of unsuccessful rescue attempts, and with starvation near,
Townshend capitulated on April 29, surrendering 2,680 British of the 6th Division. By the time the Armistice
was signed in 1918 1306 of these had perished and 449 remained untraced.
Of the 10486 Indians who surrendered, 1290 perished and 1773 were never traced. British and Indians alike
left a trail of whitening bones along the awful road from Kut to Baghdad, to Mosul from there to Fion Kara
Hissar in Asia Minor, Aleppo and even Constantinople. Never, until the disaster at Singapore in 1941, in the
whole history of the British Army, had there been a surrender on the same scale.
This diary was put together by Lt. Edwin Jones who experienced many of the privations of
the campaign. It provides a unique glimpse into the everyday life of a junior officer at the time. It is a
pity that the diary finishes when it does for Edwin later took part in the drive towards Damascus under
General Allenby before being demobbed in 1919.

442

Source: http://www.firstworldwar.com/diaries/whitmore.htm,,

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang magkakatulad na mensahe ng mga sundalo?
2. Ano ang naramdaman mo habang binabasa ang kanilang telegrama at
talaarawan? Bakit?
3. Anong aral na napulot mo mula sa teksto? Ipaliwanang.
GAWAIN BLG. 11: Reflection Journal
Gumawa ng komitment sa reflection notebook. Gawing gabay ang sumusunod
na tanong.
Bilang isang mag-aaral , nabago ba ang iyong pananaw tungkol sa digmaan
matapos malaman ang naging epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig sa
buhay at ari-arian ng mga tao? Ipaliwanag ang sagot.
Paano mo maipakikita ang iyong pagmamalasakit sa bansa?

Reflection Journal
__

__________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
______________________________________.

443

ARALIN 2: Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig

ALAMIN
Mahusay ang ipinakita mo sa nakaraang aralin, binabati kita! Sa
aralin ito, ay tatalakayin ang mga konseptong may kinalaman sa mga
pangyayari,dahilan at pagwawakas ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, kasama na ang mga pagsusumikap ng mga bansang
sangkot na makamit ang kapayapaan. Inaasahang sa pagtatapos ng
aralin ay matalino mong masasagot ang tanong na: Paano mo
ipakikita ang pakikiisa upang maitaguyod ang kapayapaan sa
iyong bansa?
GAWAIN 1: Hula, Hoop!
Handa ka na bang simulan ang aralin? Kung handa ka na, tingnan natin kung
kaya mong sagutin ang unang gawain. Isulat mo sa maliliit na hula hoop ang letra ng
iyong tamang sagot.

a. League of Nations
b. United Nations
c. Hiroshima

d. National Socialism
e. Fascism

1. Isa ito sa mga lugar sa Japan

na pinasabog ng United
States sa pamamagitan ng
atomic bomb
2. Ito ang ideolohiyang pinairal ni
Hitler noong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig
3. Ito ang tawag sa samahan ng
mga bansa na itinatag
pagkatapos ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig

444

Matapos sagutan ang unang gawain, subukan mo namang tukuyin kung alin
sa mga sumusunod na pahayag ang fact ( katotohanan ) at view ( opinyon ). Isulat
ang tamang sagot sa patlang.

GAWAIN 2: Right Angle Approach

1. ________

FACTS

2. ________
3. ________

V
I
E
W
S
1. ________
2. ________
3. ________

A. Ang mapusok na pamumuno ni Hitler sa

Germany ay isa sa mga nagbunsod ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
B. Fascism ang tawag sa ideolohiyang pinairal ni
Benito Mussolini sa Italy.
C. Nang salakayin ng Japan ang Pearl Harbor sa
Hawaii, nagalit ang United States at nagdeklara
ng digmaan laban sa Japan.
D. Umalis ang Germany sa League of Nations.
E. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, idineklarang Open City ang
Maynila.
F. Lumaganap ang madugong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig sa halos lahat ng bansa
sa daigdig .

445

GAWAIN 3: Map Talk

Tuntunin sa mapa ang ilang lugar na naapektuhan ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig. Piliin sa kahon sa ibaba ang tamang sagot.

The blank box

should contain dots
Pananda:

.
_

= ilang lugar na sakop/sinalakay ni Hitler

= ilang lugar na sakop ni Mussolini
= ilang lugar na sakop ni Tojo

Pagpipilian:
France
Britain
Somalia

Hawaii
Egypt
Pilipinas

Gamit ang mga gabay, pangkatin ang mga bansang nasakop noong
0
Ikalawang Digmaang Pandaigdig ayon sa pinunong sumakop sa kanila.
.
.

HITLER

MUSSOLINI

TOJO

,
.
.
.

446

GAWAIN 4: I-R-f Chart

Ano ang naging karanasan mo sa pagsagot sa mga naunang gawain? Huwag
kang mag-alala paunang gawain pa lamang ito.Sa mga susunod na gawain,
matutuklasan mo ang mga tamang kasagutan. Magpatuloy at sagutan ang IRF
Chart. Isulat sa hanay ng I (Initial) ang kasagutan sa tanong na Sa kabila ng
pagsisikap ng mga bansa na wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig at
magkaroon ng kapayapaan bakit nagkaroon pa rin ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig? Ang dalawang natitirang hanay ay sasagutan mo sa mga susunod na
bahagi ng aralin.
I-R-F CHART
I nitial answer

R- evised answer

F- inal answer

Matapos mabatid ang lawak ng iyong dati nang kaalaman tungkol sa

mahahalagang pangyayari sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig, maaaring marami
ka pang katanungan na nais masagot.

447

PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang mas lalawak ang iyong kaalaman at
pag-unawa tungkol sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig,sa mga
panyayaring nagbunsod nito,sa mga epekto nito at pagsusumikap ng mga
bansang makamit ang kapayapaan. Maaari mong balikan ang mga
kasagutan at katanungan na iyong nabuo sa unang bahagi ng araling
ito.Handa ka na ba?Basahin ang teksto at sagutan ang mga Gawain.

GAWAIN 5: Magpangkat- Pangkat Tayo!

Magpangkat sa apat (4).Pagkatapos ay suriin ang dayagram sa ibaba at
gawin ang paksang napatakda sa grupo.Iulat sa malikhaing paraan ang nabuong
output ng pangkat.

Simula

Mahahalagang

Wakas

Epeko

Pangyayari

Pangkat I

I.
II.
III.
IV.

Pangkat II

Pangkat III

IKALAWANG
DIGMAANG
PANDAIGDIG

Pangkat IV

Unang Pangkat:Dahilan ng Unang Digmaang Pandaigdig

Ikalawang Pangkat:Mahahalagang Pangyayari noong Ikalawang Digmaan
Pandaigdig.
Ikaltlong Pangkat:Paksa: Mga Kaganapang nagbigay-daan sa
pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Ikaapat na Pangkat:Epekto ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Basahin ang mga teksto at gawin itong gabay sa pangkatang gawain. Maaari
ring basahin ang Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela Mateo, et. al. para sa
karagdagang impormasyon.

448

Mga Sanhi ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig
Hindi pa man lubusang nakababangon sa
mga pinsala ng digmaan ang mga bansa sa
daigdig, muling umigting ang mga hidwaan sa
pagitan ng mga bansa. Dala na rin ito ng
nasimulang ambisyon ng mga makapangyarihang
bansa na maipagpatuloy ang pananakop at
pagpapalawak ng kanilang teritoryo. Ang mga
pangyayarig naganap at nagpasiklab ng
ikalawang Digmaang Pandaigdig ay a ng mga
sumusunod:

Sa iyong palagay, alin

ang
pinakamatinding
sanhi ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig?
Bakit?
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________

1. Pag-agaw ng Japan sa Manchuria

Noong 1931, inagaw ng Japan ang lunsod
ng Manchuria. Kinundena ng Liga ng mga Bansa
ang Japan at sinabing ang ginawang ito ay
paglusob. Kasunod ng pagkundena,itiniwalag sa
Liga ng mga Bansa ang Japan.
2. Pag-alis ng Germany sa Liga ng mga
Bansa
Ang Germany naman ay tumiwalag sa Liga
noong 1933 sapagkat ayon sa mga Aleman, ang
pag-aalis
at
pagbabawal
ng
Liga
sa
pagsasandata ng Germany ay isang paraan ng
pag-aalis ng karapatang mag-aarmas. Matapos
tumiwalag, pinasimulan ni Adolf Hitler, ang lider
ng Nazi, ang muling pagtatatag ng sandatahang
lakas ng bansa. Layon ni Hitler na labagin ang
kasunduan sa Versailles na naglagay sa
Germany sa kahiya-hiyang kondisyon.Upang
makabangon sa pagkagapi sa Unang Digmaang
Pandaigdig, pinagbalakang mabuti ni Hitler ang
mulng pananakop.
Bilang sagot ng mga bansa
sa
paghahanda ng Germany, ang France ay
nakipag-alyansa sa Rusya laban sa Germany,

Sanggunian:
http://www.thejc.com/n
ews/on-day/39302/onday-nazi-germanypulls-out-leaguenations

449

Pinalilimitahan naman ng Inglatera

ang bilang o laki ng puwersa ng
Germany.Ngunit sa kabila nitoy
nagpadala pa rin ng tropa sa SONA
ang Germany.
3. Pagsakop ng Italya sa Ethiopia
Sa pamumuno ni Benito
Mussolini, sinakop ng Italya ang
Ethiopia noong 1935. Tuwirang
nilabag ng Italya ang Kasunduan sa
Liga (Covenant of the League)
4. Digmaang Sibil sa Spain
Nagsimula ang digmaang sibil
sa Spain noong 1936 sa pagitan ng
dalawang panig: ang pas istang
Nationalist Front at ang sosyalistang
Popular Army.
Nanalo ang mga
Nasyonalista. Marami ang nadamay
sa digmaang sibil ng Spain dahil sa
pakikialam ng ibang bansa.
5. Pagsasanib ng Austria at
Germany (Anschluss)
Nais ng mga mamamayang
Austriano na maisama ang kanilang
bansa sa Germany.
Ngunit ang
pagsisikap na ito ay sinalungat ng
mga bansang kasapi sa Allied
Powers (Pransya, Gran Britanya at
Estados Unidos).
Dahil sa
kasunduan sa pagitan ng Italya at
Germany na kinalabasan ng Rome Berlin Axis noong 1936, ang pagtutol
ni Mussolini sa nasabing unyon ng
Austria at Germany ay nawalan ng
bisa noong 1938.

6. Paglusob sa Czechoslovakia
Noong Setyembre 1938,
hinikayat ni Hitler ang mga
Aleman
sa
Sudeten
na
pagsikapan na matamo ng
kanilang awtonomiya. Dahil dito,
hinikayat ng Inglatera si Hitler na
magdaos ng isang pulong sa
Munich. Ngunit nasakop ni Hitler
ang Sudeten at noong 1939, ang
mga natitirang teritoryo
sa
Czechoslovakia ay napunta na rin
sa Germany.
7. Paglusob ng Germany sa
Poland
Huling
pangyayari
na
nagpasiklab
sa
Ikalawang
Digmaang
Pandaigdig
ang
pagpasok ng mga Aleman sa
Poland noong 1939.
Ang
pagsakop na ito ay pagbaligtad
ng Germany sa Russia na kapwa
pumirma
sa
kasunduang
Ribbentrop-Molotov,
isang
kasunduan ng hindi pakikidigma.
Ang pagbaligtad na ito ay dulot ng
sumusunod na pangyayari:
1.Hindi pagsali ng Russia sa
negosasyon tungkol sa krisis ng
Czechoslovakia.
2.Pagkainis
ng
Russia
sa
Inglatera nang ang ipinadalang
negosyador ng Inglatera sa
Kasunduan ng Pagtutulungan
(Mutual Assistance Pact) ay hindi
importanteng tao.

450

GAWAIN 6: Up The Stairs Timeline

Upang matiyak ang iyong pag-unawa sa mahahalagang pangyayaring
nagbigay daan sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig, gawin ang Up the Stairs
Timeline sa ibaba.Iguhit mo ito at pagkatapos ay isulat sa kahon ang mga
pangyayaring naging dahilan ng pagsisimula ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Gawing gabay ang tekstong binasa.

UP THE STAIRS TIMELINE

Paksa:

Pamprosesong mga Tanong

1. Ano-anong pangyayari ang naging dahilan ng pagsiklab ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig?
2. Sa mga binanggit na sanhi,ano sa palagay mo ang pinakamabigat na
dahilan? Bakit?

451

GAWAIN 7: Tri- Story!

Dahil alam mo na ang mga dahilan ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig,alamin din ang mahahalagang pangyayaring naganap sa digmaang ito.
Basahin ang teksto sa ibaba.

Ang Pagsiklab ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig
Noong tag-araw ng 1939,
sinalakay ni Hitler at ng kanyang
hukbo ang Austria at Czechoslovakia
upang gawing teritoryo ang mga
ito.Tinangka rin niyang kunin mula sa
Poland ang Baltic Port at angPolish
Corridor.Tumanggi ang Poland kayat
nagkakrisis.Unang
araw
ng
Setyembre 1939, nang ang puwersa
ng Nazismo sa lupa at himpapawid ay
sumalakay sa Poland. Ipinaglaban ng
magigiting na taga-Poland ang
kanilang kalayaan. Nang mabatid ito
ng Britain at France, sila ay
nagpahayag ng pakikidigma sa
Germany.
Noong ika-17 ng
Setyembre, ang Russia na may lihim
na kasunduan kay Hitler ay
sumalakay rin sa Poland sa gawing
Silangan.

Hindi nagtagal, ang Poland ay

nalupig. Ang Poland ay pinaghatian ng
Germany at Unyong Sobyet nang
walang labanan.

https://www.google.com.ph/search?q=a
dolf+hitler+quotes&tbm=isch&source=iu
&imgil=HGZg9fV9

452

Ang Digmaan sa Europe

Sa kanlurang Europe, ang mga
hukbong Pranses at Ingles ang nagabang sa likod ng Maginot Line. Hindi
kaagad sumalakay dito ang mga Aleman
pagkatapos nilang masakop ang Poland.
Noong Abril 1940, ang Phony War ay
biglang natapos sapagkat sinimulan ni
Hitler ang kanyang blitzkrieg (biglaang
paglusob na walang babala).
Ang mga taga-Norway ay lumaban
subalit madaling natalo samantalang ang
mga taga-Denmark ay hindi lumaban.
Noong ika-10 ng Mayo 1940, biglang
sinalakay ng mga Nazi ang neutral na
mga bansa ng Belhika, Holland at
Luxembourg.
Binomba
ng
mga
eroplanong Aleman ang mga bansang ito
na kung tawagin ay Low Countries at
sinira ang mga paliparan, pahatiran, at
tulay.

http://lostimagesofww2.com/im
ages/places/maginot-map2.jpg

Umurong sa tabing-dagat ng
Dunkirk ang Hikbong Pranses.
Sa
ganitong gipit na kalagayan, ipinasya ng
Punong Ministro ng Inglatera na si
Winston Churchill na umurong na ang
hukbo. Ang kagitingang ipinamalas ng
mga sundalo laban sa mga Aleman ay
itinuring na Epiko ng Dunkirk.
Samantala, ang France na umasa
sa Maginot Line bilang kanilang tanggulan
ay nabigla nang dumating na lamang sa
pintuan ng Paris ang mga Aleman noong
ika-10ng Hunyo, 1940. Bumagsak ang
Paris at ang pamahalaan ay inilipat sa
Bordeaux.

Maginot
Line
http://www.google.com.ph/imgr
http://ndynes.weebly.com/uplo
es?sa=X&biw=1024&bih=665&
ads/8/8/1/1/8811313/3804860_
tbm=isch&tbnid=j0GJ2TygLXc
orig.jpeg
WTM

453

Ang United States at ang Digmaan

Ang pagkapanalo ng Nazi sa
Europe ay nagdulot ng pangamba
sa mga Amerikano. Nabahala sila
sa kaligtasan ng Inglatera pati na ng
layuning demokrasya. Pinagpatibay
ng Kongreso ang batas na Lend
Lease na nagsabing ang United
States
ay
magbibigay
ng
kagamitang pandigma sa lahat ng
lalaban sa mga kasapi ng Axis
Powers.
Naging miyembro ng
puwersang Alyado ang United
States noong 1941.
Noong Agosto 1941, sa may
baybayin ng Newfoundland ay
nagpulong
sina
Pangulong
Roosevelt ng America at Winston
Churchill, punong ministro ng
Inglatera. Doon, isinagawa nila ang
isang kasunduan na kilala sa tawag
na Atlantic Charter. Tinitiyak ng
kasunduan na pagkatapos wasakin
ang tiraniya ng Nazi, lahat ng mga
bansa
ay
mabubuhay
sa
kapayapaan, malaya sa takot, at di
na muling gagamit ng puwersa.
Ang Digmaan sa Pasipiko
Samantala, habang namiminsala
ang Hukbong Nazi sa Europa, ay
naghahanda naman ang Hukbong
Hapon sa pagsalakay sa Pasipiko.
Upang ito ay masugpo, pinatigil ng
United States ang pagpapadala ng
langis sa Japan mula United States.

http://www.historyinanhour.com/wpcontent/uploads/2011/12/HidekiTojo.jpg

Ang Punong Ministro ng Japan na

si Hideki Tojo ay nagpunta kay
Embahador Saburu Kurusu upang
tulungan si Admiral Kichisaburu
Nomura sa pakikipagtalastasan
nang sa gayon ay maiwasan ang
krisis ng Amerika at Japan.
Habang
pinag-uusapan
ang
kapayapaan, ang mga Japan ay
naghahanda sa digmaan.
Ang Germany at Italy ay
tumulong sa Japan at nagpahayag
rin ng pakikipagdigma laban sa
United States noong ika-11 ng
Disyembre, 1941. Ilang oras
matapos salakayin ang Pearl
Harbor, ang mga eroplano ng
Japan ay sumalakay din sa
Pilipinas at winasak ang hukbong
panghimpapawid sa Clark Field,
Pampanga. Dumaong ang Japan
sa Hilagang Luzon. Sa pamumuno
ni Pangulong Manuel L. Quezon ng
Pamahalaang
Komonwelt
at
Heneral
Douglas
MacArthur,
magiting na lumaban sa mga
Hapon. Tuluyang nasakop ng
Japan ang Maynila noong ika-2 ng
Enero, 1942. Ang pinakahuling
pananggalang ng demokrasya ang
Bataan at Corregidor.

454

Noong ika-7 ng Disyembre 1941,

biglang sinalakay ng Japan ang Pearl
Harbor, isa sa mga himpilan ng hukbong
dagat ng United States sa Hawaii. Ang
pataksil na pagsalakay na ito sa Amerika
ay tinawag na Day of Infamy.
Nagpahayag ng pakikipagdigma
sa Japan ang United States, gayon din
ang Britanya. Ang Germany at Italy ay
sumugod sa panig ng Japan at
nagpahayag din ng pakikipagdigma laban
sa United States noong ika-11 ng
Disyembre,
1941.
Samantala,
nakapaghanda ang Austria at nabigo ang
Japan na masakop ito.
http://rememberpearlharborday.com/wpcontent/uploads/2013/12/pearl-harborbombing-history_1386137288.jpg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:AftermathJa
p.jpg

455

Kasabay ng pananalakay sa Pilipinas ang pagsalakay at pagsakop ng

mga Hapones sa Thailand, British Malaya, Hongkong, Guam, at Wake
Islands. Narating ng Hapon ang tugatog ng tagumpay sa pananakop sa
Pasipiko nong 1942 at nagtatag sila ng Greater East Asia Co-Prosperity
Sphere.
Unti-unti namang nakabangon ang United States mula sa pagkatalo sa
Pearl Harbor at sa Pilipinas. Gumawa agad ang mga Amerikano ng mga
kagamitang pandigma bilang kapalit sa mga nawasak ng Hapon. Tinipon nila
ang mga puwersang Alyado na pinamumunuan ni Heneral Douglas MacArthur
na nakatakas mula sa Corregidor at nangako sa mga Pilipino ng I Shall
Return.
Halaw sa: Project EASE module (ph. 31-37)

Matapos mapakinggan ang ulat ng Ikalawang Pangkat, buuin ang kasunod na

graphic organizer. Isulat sa bilog ang mahahalagang pangyayaring naganap sa
mga tinukoy na lugar. Para sa digmaan sa Hilagang Africa, basahin ang susunod
na teksto.

Digmaan sa Europe

Digmaan
sa Hilagang
Africa

Ikalawang
Digmaang
Pandaigdig

Digmaan sa
Pasipiko at
Pagkasangkot ng
United States sa
Digmaan
456

Pamprosesong Tanong:
1. Bakit lumaganap sa ibang kontinente ang digmaan?
2. Bakit sumali ang United States sa digmaan?
3. Kung ikaw ang pangulo ng Amerika ng panahog iyon, lulusob ka
rin ba sa panganib?
Mahusay ang iyong mga naging sagot sa nakaraang aralin. Ngayon, alamin
naman kung paano natapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig at ang mga
naging bunga nito.
GAWAIN 8: History Frame
Ngayong alam mo na rin ang wakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig,
isulat sa historical frame ang mahahalagang impormasyon tungkol sa Ikalawang
Digmaang Pandaigdig.Mababasa rin ang Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista
Vivar, et. al. Pakinggan ding mabuti ang ulat ng ikatlong pangkat.

ANG PAGWAWAKAS NG IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG AT

ANG MGA PAGBABAGONG DULOT NITO
Tagumpay ng mga Alyadong Bansa sa Europe at Hilagang Africa
Taong 1943 nang magsimulang magbago ang ihip ng digmaan para
sa Alyadong Bansa. Noong ika-6 ng Hunyo 1944, ang mga hukbong
Alyado ay lumapag at dumaong sa Normandy samantalang sa Silangang
Europe ay nilumpo ng mga Ruso ang mga hukbong Nazi at nasakop ang
Berlin. Nagsimula sa pagkakapanalo ng Allied Powers sa Hilagang Africa
noong ika-13 ng Mayo, 1945, na sinundan ng pagkabihag sa Sicily noong
ika-11 ng Hunyo, at ang pagsuko ng Italya noong ika-3 ng Setyembre.

457

Habang
nilalabanan
ni
Heneral
Montgomery ang mga Nazi sa Egypt, sinalakay
naman ng mga puwersang Anglo-Amerikano sa
pamumuno ni Heneral Dwight Eisenhower ang
Morocco at Algeria. Pagkaraan ng matinding
labanan noong ika-13 ng Mayo, ang Hilagang
Africa ay napasakamay ng mga Alyadong
Bansa.
Sa Hilagang Africa at Sicily, ang
pagkatalo ng mga hukbong Italyano ay nauwi sa
pagbagsak ni Mussolini. Napaalis siya ni Pietro
Badoglio. Si Mussolini ay nakatakas mula sa
bilangguan at nagtungo sa hilagang Italya.
Nagtatag siya ng bagong pamahalaang
Fascista, ngunit di ito tinangkilik ng mga tao.
Doon siya nahuli at pinatay kasama ng kanyang
kinakasamang babae na si Clara Peracci noong
ika-2 ng Abril, 1945.
Noong ika-2 ng Mayo, nabihag ng mga
Ruso ang Berlin.
Noong ika-7 ng Mayo,
tinanggap ang walang pasubaling tadhana ng
pagsuko ng mga Aleman sa Rheims at nang
sumunod na araw sa Berlin, sa wakas ay
sumapit din ang tinatawag na V-E Day (Victory
in Europe).
Ang Pagbagsak ng Germany
Noong ika-6 ng Hunyo, 1944 (D-DAY),
lumapag sa Normandy, Pransya ang pwersa ni
Heneral Eisenhower.
Pagkaraan ng ilang
linggong paglalaban, natalo nila ang mga Nazi.

https://www.rutherford.or
g/files_images/general/Ol
dSpeak_Ike.jpg

http://latesthdwallpaper.co
m/wpcontent/uploads/2013/05/V
E-Day-New-HDWallpaper.jpg

Setyembre 1944 nang palayain ng mga

Alyado ang Belhika. Nakipagsapalaran si Hitler
at sinalakay ang mga alyado na malapit sa
Luxembourg noong ika-6 ng Disyembre.
Tinawag na Battle of the Bulge ang labanang ito
kung saan natalo ang mga Nazi.
http://pacificparatrooper.file
s.wordpress.com/2013/06/a
_day_that_changed_americ
a_d-day.jpg

458

Sa huling araw ng Abril 1945, bumagsak

ang Germany dahil sa pag-atake ng mga
Alyado sa kanluran at ng mga Ruso sa
Silangan. Napagtanto ni Hitler mula sa
pinagtataguan ang kanyang kakampi at noong
umaga ng ika-30 ng Abril, hinirang niya si
Admiral Karl Doenitz bilang kahalili. Noong
hapon ding iyon, siya at ang kanyang
kinakasamang babaeng si Eva Brawn, ay
nagpakamatay.
Ang Tagumpay sa Pasipiko
http://www.gvhotels.com.ph
/visitphilippines/wpcontent/uploads/2011/10/Le
yte-Hotels-MacArthurShrine.jpg

http://upload.wikimedia.org/wi
kipedia/commons/5/54/Atomi
c_bombing_of_Japan.jpg

Ika-20 ng Oktubre, 1944 nang bumalik

sa Leyte si Heneral Douglas MacArthur sa gitna
ng pagbubunyi ng mga Pilipino. Pagkatapos ng
mahigit sa ilang buwang pakikipaglaban ng
mga Pilipino sa Hapones, idineklara ni Heneral
McArthur ang kalayaan ng Pilipinas mula sa
mga Hapon. Noong ika-6 ng Agosto, 1945, ang
unang bomba atomika ay ibinagsak sa
Hiroshima. Sinalakay naman ng Russia ang
Manchuria, Korea at Timog Sakhalin. Noong
ika-9 ng Agosto, muling nagbagsak ng bomba
atomika sa Nagasaki ang mga Amerikano.
Nagimbal ang Hapon, kaya tinanggap nito ang
ultimatum ng mga Alyado noong ika-15 ng
Agosto at pagkatapos ay tuluysn nang sumuko.
Noong huling araw ng Agosto nang
lumapag sa bansang Hapon si Heneral
MacArthur
bilang
SCAP
o
Supreme
Commander of the Allied Powers. Ika- 2 ng
Setyembre, 1945, nilagdaan ng bansang
Hapon ang mga tadhana ng pagsuko sa
sasakyang US Missouri sa Tokyo Bay.

459

Mga Bunga ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nagdulot ito ng malaking
pagbabago sa kasaysayan ng daigdig.
1. Malaking ang bilang ng mga namatay at nasirang ari-arian. Tinatayang halos
60 bansa ang naapektuhan ng digmaan at higit na mas marami ang namatay
kaysa Unang Digmaang Pandaigdig.
2. Natigil ang pagsulong ng ekonomiyang pandaigdig dahil sa pagkawasak ng
agrikultura, industriya, transportasyon at pananalapi ng maraming bansa.
3. Bumagsak ang pamahalaang totalitaryang Nazi ni Hitler, Fascismo ni
Mussolini, at Imperyong Hapon ni Hirohito.
4. Napagtibay ang simulaing command responsibility para sa pagkakasalang
nagawa ng mga opisyal ng bayan at mga pinunong militar.
5. Naging daan ito ng pagsilang ng malalayang bansa ang Silangan
Germany, Kanlurang Germany, Nasyonalistang Tsina, Pulahang Tsina,
Pilipinas, Indonesia, Malaysia, Ceylon, India, Pakistan, Israel, Iran, Iraq at iba
pa.
Halaw sa: Project EASE module (ph. 41-45)
Matapos basahin ang teksto at pakinggan ang ulat ng ikaapat na pangkat,
punan ng mahahalagang impormasyon ang hustong frame na nasa susunod na
pahina.

460

Pamagat/Pangyayari:

Mga Personalidad na kasangkot:

Suliranin o Mithiin:

Saan:
Kailan:

Kinalabasan:
Mahahalagang Pangyayari:

Tema/ Aral na nakuha:

Pamprosesong Tanong:
1. Anong pangyayari sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang tumatak sa iyong
isipan?
2. Para sa iyo, Ano ang pangkabuuang aral ng naganap na
Ikalawang Digmaang Pandaigdig?
3. Paano nakaapekto ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa
larangan ng kabuhayan, politika at kultura ng mga bansang
nasangkot o kabilang sa digmaan?

461

GAWAIN 9: Semantic Web

Upang hindi na masundan pa ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig,
humanap ng paraan ang mga bansa upang tuluyan nang makamit ang kapayapaan.
Isa sa mga hakbang na ginawa nla ay ang pagtatatag ng United Nations. Basahin
mo ngayon ang teksto sa ibaba tungkol dito.

Ang Mga
Nations)

Bansang

Nagkakaisa

(United

Hindi pa natatapos na Ikalawang

Digmaang Pandaigdig, naisip ni Pangulong
Roosevelt ng United States na muling magtatag
ng isang samahang pandaigdig na papalit sa
Liga ng mga Bansa.
Apat na buwan bago sumalakay ang mga
Hapones sa Pearl Harbor, sina Pangulong
Roosevelt at Punong Ministro Winston Churchill
ng Inglatera ay bumalangkas nang deklarasyon,
ang Atlantic Charter, na siyang saligan ng 26 na
bansa sa nilagdaang Deklarasyon ng Mga
Bansang Nagkakaisa (United Nations). Sa isang
kumperensiya sa Moscow noong Oktubre 1943,
ang United States, Great Britain at Soviet Union
ay nagkasundo na pairalin at panatilihin ang
kapayapaan sa sandaling matalo ang Axis.
Sinundan ito ng Deklarasyon ng Apat na Bansa,
kasama ang Tsina, para maitatag ang isang
pangkalahatang samahang pandaigdig upang
mapanatili ang kapayapaan at kaligtasan sa
mundo. Limampung bansa ang nagpulong sa
California, United States, upang balangkasin ang
Karta ng mga Bansang Nagkakaisa. Noong ika24 ng Oktubre, 1945 ay itinatag ang Mga
Bansang Nagkakaisa o United Nations (UN).
Muling nagpulong ang mga kinatawan ng mga
bansa sa London noong 1946 at nahalal na
unang Sekretaryo-Heneral, si Trygve Lie ng
Sweden.

UN Headquarters

http://www.un.org/cybersch
oolbus/untour/imgunh.jpg

462

Ang Mga Bansang Nagkakaisa ay may

anim
na
pangunahing
sangay.
Ang
Pangkalahatang Asemblea (General Assembly)
ang sangay na tagapagbatas ng samahan.
Binubuo ito ng mga kinatawan ng lahat ng mga
kasaping bansa, at dito isinasagawa ang mga
pangkalahatang pagpupulong.

http://www.worldpeace.or
g/images/UN/UNSticker.jpg

Ang
Sangguniang
Pangkatiwasayan
(Security Council) ang sangay tagapagpaganap.
Binubuo ito ng 11 kagawad na ang lima ay
permanenteng miyembro, samantalang ang anim
ay inihalal sa taning na panunungkulan na
dalawang taon.
Ang Kalihim (Secretariat) ay ang pangkat
ng mga tauhang pampangasiwaan ng U. N. na
nagpapatupad sa mga gawaing pang-araw-araw.

http://www.unesco.org/n
ew/typo3temp/pics/3e65
368aa2.jpg

Ang
Pandaigdig na
Hukuman
ng
Katarungan (International Court of Justice) ang
siyang sangay na nagpapasya sa mga kasong
may kinalaman sa alitan ng mga bansa.
Ang Sangguniang Pangkabuhayan at
Panlipunan (ECOSOC) ay binubuo ng 54 na
kasaping bansa. Ito ang sangay na namamahala
sa aspeto ng pangkabuhayan, panlipunan, pangedukasyon, siyentipiko at pangkalusugan ng
daigdig.
Halaw sa: Project EASE module (ph. 45-47)

Matapos basahin ang teksto, bumuo ka ng semantic web tungkol sa United

Nations. Isulat sa mga kahon na nasa paligid ang layunin ng United Nations,
gayundin ang mabubuting naidulot ng organisasyon.

463

UNITED
NATIONS

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang layunin ng United Nations? Nakatulong ba ito upang mawakasan
ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig?
2. Sa kasalukuyan ano ang ginagawang mga hakbang nito upang maisulong
ang kapayapaan sa daigdig?
3. Paano pinanatili ng United Nations ang pagsusulong ng kapayapaan at
pagkakaisa sa daigdig?

464

GAWAIN 10: I-R-F Chart

Muli mong balikan ang I-R-F Chart. Isulat sa bahaging REVISED ang mga
bagong kaalaman na natutuhan mo sa paksa. Inaasahan ding mas malinaw mo
nang masasagot ang katanungang Sa kabila ng pagsisikap ng mga bansa na
wakasan ang Unang DIgmaang Pandaigdig at magkaroon ng kapayapaan, bakit
nagkaroon pa rin ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig?
I R F Chart
I nitial answer

R- evised answer

F- inal answer

465

PAGNILAYAN/UNAWIN:
Sa bahaging ito, pagtitibayin mo ang iyongkaalaman tungkol sa paksa. Inaasahan
ding kritikal mong masusuri ang mga konseptong napag-aralan tungkol sa
mahahalagang pangyayari, at mga epekto ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

GAWAIN 11: Reflection Journal

Nasa ibaba ang larawan ng nagpapakita ng epekto ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Isipin mong nanirahan ka sa mga lugar na ito. Ano ang mararamdaman
mo? Gumawa ng reflection journal at isulat doon ang iyong damdamin.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/
a0/The_Sandman_a_B24_Liberator,_piloted_by_Robert_Sternfels.jpg

http://withfriendship.com/images/i/40744/Effects-ofWorld-War-II-image.jpg

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang ipinakikita sa larawan?
2. Paano ka makatutulong upang maiwasan ang ganitong pangyayari?

466

REFLECTIVE JOURNAL:
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_________________________________________________________________.

GAWAIN 12: I-R-F Chart

Balikan ang I-R-F Chart. Sa pagkakataong ito, isusulat mo na ang iyong
pinal na sagot batay sa iyong pag-unawa sa paksang tinalakay. Inaasahan ding
mahusay mo nang masasagot ang katanungang Sa kabila ng pagsisikap ng mga
bansa na wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig at magkaroon ng kapayapaan,
bakit naganap pa rin ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig? Isulat mo ang iyong
pinal na sagot sa kahon na katapat ng Final Answer.
I R F Chart
I nitial answer
R- evised answer
F- inal answer

GAWAIN 13: Kapayapaan, Palalaganapin Natin Ito!

Bukod sa kapayapaang pandaigdig, nais din ng lahat ng bansa na
magkaroon ng panloob na kapayapaan sa kanilang bansa. Sa Pilipinas, may
proklamasyong inilabas si dating Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo na
naglalayong palaganapin ang kapayapaan sa Pilipinas. Basahin ang Proclamation
675 ni noong 2004. Matapos basahin ito, humanda upang sagutin ang mga tanong
sa kasunod na graphic organizer.

467

Proclamation No. 675, s. 2004

Published: July 20, 2004.
MALACAAN PALACE
MANILA
BY THE PRESIDENT OF THE PHILIPPINES
PROCLAMATION NO. 675
DECLARING THE MONTH OF SEPTEMBER 2004 AND EVERY YEAR
THEREAFTER AS NATIONAL PEACE CONSCIOUSNESS MONTH
WHEREAS, Executive Order No. 3, s. 2001, mandates the continuing pursuit of a
comprehensive peace process along six major peace-making and peace-building
components, otherwise known as the Six Paths to Peace, to wit:

Pursuit of social, economic and political reforms to address the root

causes of armed conflicts and social unrest;

Consensus-building and
consultations and people participation;

empowerment

for

peace

through

Peaceful, negotiated settlement with different rebel groups and the

effective implementation of peace agreements;

Programs for reconciliation, reintegration into mainstream society and

rehabilitation of former rebels and their communities;

Addressing concerns arising from continuing armed conflicts, such as

the protection of non-combatants and the reduction of the impact of armed
conflicts on communities; and

Building and nurturing a climate conducive to peace through peace

education and advocacy programs and confidence-building measures.
WHEREAS, there is a need to instill greater consciousness and understanding
among the Filipino people on the comprehensive peace process to strengthen
and sustain institutional and popular support for and participation in this effort, as
well as in the global movement spearheaded by the United Nations to promote a
Culture of Peace based on nonviolence, respect for fundamental rights and
freedoms, tolerance, understanding and solidarity;
468

WHEREAS, Proclamation No. 161 dated February 28, 2002 specifically

addresses the above concern by way of an annual observance of a National
Peace Consciousness Week from February 28 to March 6;
WHEREAS, there is a need to reset the period of observance of the National
Peace Consciousness Week to September of every year to allow more active
participation from the citizenry and institutions, including educational institutions,
as well as to expand the week-long celebration to a period of one month;
WHEREAS, the month of September holds several significant milestones in the
history of pursuing the peace process in the country, some of which are as
follows:

Creation of the National Unification Commission, through Executive

Order No. 19 issued on September 1, 1992, which undertook nationwide
consultations in 19921993 to lay the foundations of the Philippine Governments
agenda for a just, comprehensive and lasting peace;

Issuance of Executive Order No. 125 in September 15, 1993 by then

Pres. Fidel V. Ramos which provided for the administrative and policy structure to
pursue the NUC-proposed comprehensive peace process agenda, including the
creation of the Office of the Presidential Adviser on the Peace Process;

Signing of a Final Peace Agreement by the Philippine Government and

the Moro National Liberation Front on September 2, 1996; and

Signing of a Peace Pact, or Sipat by the Philippine Government and

the Cordillera Peoples Liberation Army on September 13, 1986.
WHEREAS, the month of September has international significance relative to the
global advocacy for peace because of activities such as:

Annual observance of the United Nations International Day of Peace

on September 21;

Launching of the 20012010 International Decade for a Culture of

Peace and Non-Violence for the Children of the World on September 19, 2000;
and

Commemoration of the September 11, 2001 terrorist bombings in the

United States of America which roused not only the world, but the Philippines as
well, to take firm action against the horrors of international and domestic terrorism.
469

NOW, THEREFORE, I, GLORIA MACAPAGAL-ARROYO, President of the Republic

of the Philippines, by virtue of the powers vested in me by law, do hereby declare the
month of September 2004 and every year thereafter as National Peace
Consciousness Month.
All concerned Government agencies and instrumentalities, including local
government units, government-owned and controlled corporations, as well as
members of the private sector and civil society groups, are hereby enjoined and
encouraged to initiate and participate in relevant and meaningful activities in
celebration of the National Peace Consciousness Month to instill greater
consciousness and understanding among the Filipino people of the comprehensive
peace process and the Culture of Peace agenda.
The Office of the Presidential Adviser on the Peace Process (OPAPP) shall be the
lead Government agency to coordinate and monitor the observance of the National
Peace Consciousness Month.
This Proclamation supersedes Proclamation No. 161, series of 2002. All other
executive issuances, orders, rules and regulations or parts thereof inconsistent with
this Proclamation are hereby repealed or modified accordingly.
IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seal of the
Republic of the Philippines to be affixed.
DONE in the City of Manila, this 20th day of July, in the year of Our Lord, Two
Thousand and Four.
(Sgd.) GLORIA MACAPAGAL ARROYO
Sanggunian: http://www.gov.ph/2004/07/20/proclamation-no-675-s-2004/

470

Sagutin ang mga tanong sa ibaba.

Ano ang
nilalaman ng
proklamasyon?
Para saan ito?

Proclamation
675

Ano-ano ang
kabutihang
dulot nito?
Ano-ano ang
Reaksiyon mo
dito?

Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang Proklamasyon ni dating Pangulong Gloria MacapagalArroyo?
2. Sa iyong palagay, bakit mahalagang magkaroon ng National Peace
Consciousness Month ang isang bansa? Ipaliwanag.
3. Bilang mag-aaral, paano ka makatutulong sa pagpapalaganap ng
kapayapaan sa iyong komunidad?
Binabati kita sa iyong matagumpay na pagsagot sa araling ito!

471

ARALIN 3 : MGA IDEOLOHIYA, COLD WAR AT NEOKOLONYALISMO

Alamin
Pag-aralan mo sa araling ito ang ibat ibang ideolohiyang umiral sa daigdig.
Bibigyang-pansin din ang mga dahilan ng pagkakaroon ng Cold War at
Neokolonyalismo, ang impluwensiya nito sa mga bansang hindi pa maunlad at
papaunlad pa lamang. Inaasahang magbibigay ka ng iyong sariling pananaw tungkol sa
mga isyung ito. Inaasahan ding ang aral na mapupulot mo rito ay magiging gabay mo
upang masagot ang katanungang paano nakaapekto ang ibat ibang ideolohiya, ang
cold war at neokolonyalismo sa kaunlaran ng mga bansang papaunlad pa
lamang? Halika at simulang basahin ang aralin.

Handa ka na ba? Subuking sagutin ang kasunod na mga gawain.

GAWAIN 1- MGA LETRANG ITO: AYUSIN MO!
Panuto: Bumuo ng salita batay sa ginulong mga letra.

RDAWOCL

6.

SSIURA

1.

2.

3.

AYIHOLIDEO

OLWRD N A B K

7.

8.

9.
4.

5.

RONI TAINCRU

NOMIEKOKO

SONMUOMKI

FNGEIOR AID

RIMEAAC

LONMONEOLISKOYA
10.
472

1.
2.
3.
4.
5.

_____________
_____________
_____________
_____________
_____________

6.____________
7. ____________
8. ____________
9. ____________
10. __________

Pamprosesong Tanong
Pagkatapos mabuo ang mga salita, subuking sagutin ang kasunod na
mga tanong.
1. Anong ideya ang mabubuo mo tungkol sa mga salitang iyong nabuo?
2. May ugnayan kaya ang bawat salita?
3. Paano mo maiuugnay ang mga salitan ito sa mga kasalukuyang isyu sa
bansa? Ipaliwanag.
GAWAIN 2- DONUTS GAME

Bumuo ng dalawang bilog sa anyong donut gaya ng nakalawaran. Tiyaking may

katapat ka sa bilog.Gabay ang kasunod na mga tanong. Ibahagi ng bawat isa ang
sariling ideya sa pamamagitan ng pag-ikot upang makapareha/ makausap ang lahat na
kasapi ng pangkat.
473

Pamprosesong Tanong
1. Sa mga salitang nabuo sa unang gawain, alin sa palagay mo ang
magkakaugnay?
2. Bakit naging magkaugnay ang salitang iyong napili?
Pakinggan ang anim na kaklase na nasa loob ng bilog sa kanilang pag-uulat ng
mga ideyang kanilang nabuo.

GAWAIN 3 : Mga Larawang Ito Surrin Mo

Pag aralang mabuti ang kasunod na mga larawan at subuking sagutin ang
katanungan loob ng talahanayan.

http://www.tldm.org/News10/Ha
mmer3.png

http://image.shutterstock.com/display_pic_with_logo/1024975/
110632307/stock-photo-american-symbol-statue-of-liberty110632307.jpg-

https://encryptedtbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9Gc
QvOOjDjqEMr0x3_V5hANSi9kV7LkZJ1kS
6Xx5SDghVNWXkwI8n-

474

Mga Tanong

Sagot

1. Anong mga imahe ang kapansin-pansin sa

unang larawan?
2. Ano ang kahulugan ng unang larawan?

3. Anong bansa sa iyong palagay ang gumamit

ng ganitong simbolismo bilang representasyon
ng kanilang paniniwala?
4. Anong sikat na estatwa ang ipinakikita sa
pangalawang larawan? Anong mga detalye ng
estatwa ang ipinakikita rito?
5. Ano sa iyong palagay ang kahulugan ng mga
detalye ng estatwang ito? Saang bansa ito
matatagpuan?
6. Anong aksiyon ang ginagawa ng mga imahe
sa ikatlong larawan?
7. Sa iyong palagay anong mga bansa ang
sinisimbulo ng nagtutunggaling imahe?
8. Ano ang kahulugan ng pagtutunggaling ito ng
mga bansa?

GAWAIN 4: ABC BRAINSTORM STRATEGY

Kaya mo pa ba? Sa pagkakataong ito, isulat sa kahon ang salitang may kaugnayan sa paksang
tatalakayin.Tandaang ang mga salitang isususlat ay kailangang nagsisimula sa letrang napili.
Gayundin, hindi kailangang mapuno ang kahon. Ang mahalagay naisulat mo ang iyong mga
ideya.

A
B
C
D
E
F

G
H
I
J
K
L

M
N
O
P
Q
R

S
T
U
V
W
XYZ
475

Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.

Ilang salita ang naisulat mo?

Ano ang ginawa mong batayan sa pagsagot?
Naging madali ba sa iyo ang pagsagot sa mga gawain? Bakit?
Paano kaya maiuugnay ang mga salitang napili mo sa paksang aralin
tungkol sa ideolohiya?

PAUNLARIN
Marahil ay may mga tanong na naglalaro sa inyong isipan tungkol sa ibat
ibang paniniwala o prinsipyo ng mga bansa. Halinat basahin ang teksto tungkol sa ibat
ibang ideolohiya at humanda sa mga pangkatang gawain.

Ang Kahulugan ng Ideolohiya

Ang ideolohiya ay isang sistema o
kalipunan ng mga ideya o kaisipan na naglalayong
magpaliwanag tungkol sa daigdig at sa mga
pagbabago nito. Galing ito sa salitang ideya o
kaisipan na tuwirang sinusunod ng mga tao.
Si Desttutt de Tracy ang nagpakilala ng
salitang ideolohiya bilang pinaikling pangalan ng
agham ng mga kaisipan o ideya. May ibat ibang
kategorya ang Ideolohiya. Ito ay ang sumusunod:
1. Ideolohiyang Pangkabuhayan. - Nakasentro
ito sa mga patakarang pang- ekonomiya ng bansa
at paraan ng paghahati ng mga kayamanan para
sa mga mamamayan. Nakapaloob dito ang ang
mga karapatang makapagnegosyo, mamasukan,
makapagtayo ng unyon, at magwelga kung hindi
magkasundo ang kapitalista at mga manggagawa.
2. Ideolohiyang Pampolitika. - Nakasentro
naman ito sa paraan ng pamumuno at sa paraan
ng pakikilahok ng mga mamamayan sa
pamamahala.
Ito ay mga pangunahing
prinsipyong politikal at batayan ng kapangyarihang
politikal. Karapatan ng bawat mamamayan na
bumuo at magpahayag ng opinyon at saloobin.

Desttutt de Tracy

http://img829.imageshack.us/i
mg829/332/destuttdetracy3.jpg

476

3. Ideolohiyang Panlipunan. - Tumutukoy ito sa pagkakapantay-pantay

ng mga mamamayan sa tingin ng batas at sa iba pang pangunahing aspeto
ng pamumuhay ng mga mamamayan.
Halaw
sa
PROJECT
EASE
Module
18
ph.
8-9
Maaaring basahin ang teksto na Kasaysayan ng Daigdig, Teofista L. Vivar et al,
263-271 at Kasaysayan ng Daigdig, Grace Estela C. Mateo Ph.D et al, 337

Ang Ibat Ibang Ideolohiya

1. Kapitalismo. Tumutukoy ito sa isang
sistemang pangkabuhayan kung saan ang
produksiyon, distribusyon, at kalakalan ay
kontrolado ng mga pribadong mangangalakal
hanggang sa maging maliit na lamang ang
papel ng pamahalaan sa mga patakarang
pangkabuhayan.
2. Demokrasya. Ang kapangyarihan ng
pamahalaan ay nasa kamay ng mga tao. Sa
demokrasya, maaaring makilahok ang mga
mamamayan nang tuwiran o di-tuwiran. Ito
ay tinatawag na direct o tuwirang demokrasya
kung ibinoboto ng mamamayan ang gusto
nilang mamuno sa pamahalaan. Karaniwang
pumipili ang mga tao, sa pamamagitan ng
halalan, ng mga kinatawan na siyang
hahawak sa kapangyarihan o pamahalaan sa
ngalan nila. Tinatawag ang pamamaraang ito
na representative o kinatawang demokrasya.
Maaari
rin
namang
di-tuwiran
ang
demokrasya kung ang
ibinoboto
ng
mamamayan ay mga kinatawan nila sa
pamahalaan na siya namang pipili ng mga
pinuno sa pamahalaan. Mayroon ding uri ng
demokrasya na nagiging diktadura. Ito ay
nagaganap kapag ang inatasan ng mga tao
upang
mamuno
ay
magsimulang
mangamkam ng kapangyarihan at isawalangbahala ang kagustuhan ng mga tao. Ang
diktador ay namumuno batay sa kaniyang
sariling kagustuhan at hindi sa kagustuhan ng
mga tao.
3.

Anu-anong impormasyon ang

mahihinuha mo mula sa
teksto?
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

477

3. Awtoritaryanismo. - Isang uri ito ng pamahalaan

na kung saan ang namumuno ay may lubos na
kapangyarihan. Makikita ito sa pamahalaan ng Iran,
kung saan ang namumuno ay siya ring puno ng
relihiyon ng estado, ang Islam. May napakalawak
na kapangyarihan na sinusunod ng mga
mamamayan ang namumuno.
Mayroon ding
tinatawag na konstitusyonal na awtoritaryanismo
kung saan ang kapangyarihan ng namumuno ay
itinakda ng Saligang-Batas. Ito ang tawag ng dating
Pangulong Marcos sa kaniyang pamamahala sa
ilalim ng Batas Militar noong 1972 hanggang sa
mapatalsik siya noong Pebrero 1986.
4.
Totalitaryanismo.
Ang
pamahalaang
totalitaryan ay karaniwang pinamumunuan ng isang
diktador o grupo ng taong makapangyarihan. Sa
ilalim ng ganitong pamahalaan, may ideolohiyang
pinaniniwalaan at may partidong nagpapatupad nito.
Limitado ang karapatan ng mga mamamayan sa
malayang pagkilos, pagsasalita, at pagtutol sa
pamahalaan. Pati ang pagpapahayag ng relihiyon
ay hindi lubusang sinasang-ayunan, ngunit hindi rin
naman tahasang ipinagbabawal. Lahat ng desisyon
tungkol sa pamamahala at kabuhayan ay nasa
kamay din ng isang grupo o ng diktador. Nasa
kamay ng pamahalaan ang pag-aari ng mga lupain,
kayamanan ng bansa, at mga industriya.
Halimbawa nito ang pamahalaan ni Hitler sa
Germany at ni Mussolini sa Italy bago at habang
nagaganap ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Isang uri ng pamahalaang totalitaryan ang
sistemang diktatoryal.
Unang ginamit ang
http://malacanang.gov.ph/wp-content/uploads/Marcos-w960.jp
sistemang ito noong sinaunang panahon tuwing may
mga kagipitan o labanan at may pangangailangang
magtakda ng isang punong militar na may
kapangyarihang diktatoryal.

http://contents.pep.ph/images2/
news/d4d9aac74.jpg

http://malacanang.gov.ph/wpcontent/uploads/Marcosw960.jpg
Paano nagkaiba ang paraan ng
pamumuno
nina
Corazon
Aquino at Ferdinand Marcos?

478

. Subalit, matapos ang kagipitan, ay umalis ang

ganitong katungkulan.
Sa sinaunang panahon,
maraming bansa ang yumakap sa sistemang ito, na
ang pinuno ay isang diktador. Naging palasak ito sa
mga bansa sa Timog Amerika at iba pang lugar sa
Asya at Africa ngunit higit na makapangyarihan
kaysa sinaunang mga diktador ang makabagong
diktadurya. Napananatili ang kapangyarihan sa
diktador sa pamamagitan ng pagkontrol sa
pamahalaan, ekonomiya, mass media o mga uri ng
pamamahayag, simbahan, at pati kaisipan ng mga
mamamayan.
5. Sosyalismo. - Isang doktrina ito na nakabatay sa
patakarang pang-ekonomiya na kung saan ang
pamamalakad ng pamahalaan ay nasa kamay ng
isang grupo ng tao.
Ang grupong ito ang
nagtatakda sa pagmamay-ari at sa pangangasiwa
ng lupa, kapital, at mekanismo ng produksyon. Ang
mga industriya at lahat ng mga kailangan sa
pagpapabuti ng kalagayan ng mga mamamayan ay
nasa kamay rin ng pamahalaan.
Hangad ng
sosyalismo ang pagkakamit ng perpektong lipunan
sa pamamagitan ng pantay na distribusyon ng
produksyon ng bansa. Binibigyang-diin nito ang
pagtutulungan habang ang mahahalagang industriya
ay pag-aari ng pamahalaan.
Halimbawa ng
ganitong pamahalaan ang namayani sa Tsina at
ang dating Unyong Sobyet, kung saan ang teorya ni
Karl Marx ay sinubukang bigyang katuparan.

Halaw sa PROJECT EASE MODULE 18- pg. 13 .

Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig, Grace Estela C.
Mateo PhD. et. al, 338-343

Sa iyong palagay, paano

nakaapekto ang ideolohiya sa
pag-unlald ng ekonomiya ng
isang bansa?

_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

479

GAWAIN 5: TALAHANAYAN, PUNAN MO!

Subukan natin ngayon ang iyong kaalaman sa paksang binasa. Punan ng
impormasyon ang kasunod na data retrieval chart.
Mga Ideolohiya

Katangian

Bansang Nagtaguyod

Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.

Ano ang ibat ibang uri ng ideolohiya sa daigdig?

Anong mga bansa ang nagtaguyod ng mga ideolohiyang ito?
Paano nagkakaiba ang kanilang patakaran at katangian?
Paano nakaapekto ang ideolohiya ng bansa sa pag-unlad ng
kabuhayan nito?
5. Sa mga ideolohiyang iyong nabasa, alin ang higit mong pinaniniwalaan?
Bakit?

480

GAWAIN 6: HAGDAN NG MGA IDEYA

Gamit ang kasunod na ladder web , isulat ang kahalagahang ginagampanan ng
ideolohiya sa isang bansa.

Bakit mahalaga ang ideolohiya sa

isang bansa?

Ibat ibang ideolohiya ang sinusunod ng mga bansa sa daigdig. Ayon ito sa
kanilang kasaysayan, paniniwala at kultura. Anuman ang ideolohiya ng bawat isa,
nararapat na ito ay makatugon sa pangangailangan ng mga mamamayan at maging
daan sa pag-unlad ng bansa.

481

Ngayon, suriin natin kung paano lumaganap ang komunismo sa Russia,

Fascismo sa Italy, at Nazismo sa Germany. Basahin ang teksto sa ibaba.
MGA PUWERSANG
POLITIKA NG BANSA

PANGKABUHAYAN

SA

Ang Pagsilang ng Komunismo sa Rusya

Nag-ugat ang ideolohiyang komunismo sa
Rusya noong panahon ng mga Tsar. Ayon sa
nasusulat sa kasaysayan, ang Rusya sa ilalim ng
Tsar, ay naging makapangyarihan subalit ang mga
namumuno ay naging despotic. Noong Marso 1917,
ang Dinastiyang Romanov ay bumagsak bunga ng
hindi maiwasang himagsikan. ILan sa mga dahilan
ng kaguluhang ito ay ang sumusunod:
1. Pulitikal - Ang pamahalaan ay awtokratiko,
bulagsak at mahina. Hindi sila nagbigay ng pantaypantay na karapatan sa mga tao.
2. Pangkabuhayan - Mahirap at makaluma ang
kalagayan at pamamaraan ng pagsasaka. Walang
kalayaan at maliliit ang sahod ng mga manggagawa.
3. Sosyal - Kakaunti lamang ang mga kalayaang
sosyal.
Lahat ay pinilit na sumunod sa
pananampalatayang
Orthodox.
Sapilitang
pinalaganap ang wikang Ruso sa mga minoryang
kultural tulad ng mga Poles, Hudeo, taga-Finland at
mga taga-Baltic. Dumating sa Petrograd ang ilan sa
mga lider na Bolshevik, kabilang sina Vladimir
Lenin, Leon Trotsky at Joseph Stalin. Nakuha ni
Lenin ang pagtitiwala ng mga tao dahil sa
programang pag-aangkin ng pamahalaan sa lahat
ng mga pagawaan. Ang kaniyang panawagan,
"Kapayapaan, lupain, at tinapay". Sa tulong nina
Trotsky at Stalin, binalak ni Lenin na magkaroon ng
Pamahalaang Komunismo base sa mga prinsipyo ni
Karl Marx. Noong Nobyembre 1917, naghimagsik
ang mga Bolshevik sa Petrograd at bumagsak ang
pansamantalang
pamahalaan
ni
Kerensky.
Tumakas itong huli at pagkatapos ay itinatag na ni
Lenin ang pamahalaang Komunismo na una niyang
pinamunuan.

http://rememberingletters.files.wordpre
ss.com/2012/03/russia-map-of-russianfederation.jpg

482

Ang Paglaganap ng Komunismo

Mula 1917 hanggang 1920, nagkaroon ng
mga labanan sa pagitan ng mga Red Army ng
mga Bolshevik at ng mga White Army ng mga
konserbatibo na dating tagasunod ng Tsar.
Dala ng galit sa dating pamahalaan, nasupil ng
mga Red Army ang mga White Army. Noong
1920, napasailalim ng Komunista ang buong
Rusya. Ipinalalagay ni Lenin na kailangan ang
dahas at pananakop para maitatag ang
"Diktadurya ng mga Manggagawa."
Ang
estadong naitatag nila ay tinawag na Union
Soviet Socialist Republic o USSR. Mga
prinsipyong pinaniniwalaan ng Komunismo ang
mga sumusunod:
1. Pagtatatag ng diktadurya ng mga
manggagawa: Ang manggagawa ang
supremo ng pamahalaan.
2. Pangangasiwa ng pamahalaan sa
sistema ng produksiyon at distribusyon
ng pag-aari
3. Pagwawaksi sa kapitalismo.
4. Pagtatwa sa kapangyarihan ng Diyos at
lubos na paghihiwalay ng estado at ng
simbahan.
5. Pagsuporta,
paghikayat
at
pagpapalaganap
ng
Kilusang
Komunismo sa buong daigdig.

Vladimir Lenin
http://www.biography.com/imp
orted/images/Biography/Images
/Profiles/L/Vladimir-Lenin9379007-1-402.jpg

Lagayan ng picture

Joseph Stalin
http://wwwtc.pbs.org/behindcloseddoors/tm
p_assets/stalin-bio.jpg

Halaw sa PROJECT EASE MODULE 19- pg. 17

Le Trosky
http://upload.wikimedia.org/wiki
pedia/en/2/2a/LeTrotskyDB.jpg

483

Pagsilang ng Fascismo sa Italy

Mapa ng Italy

Sa Italy, ibang ideolohiya naman ang namayani.

Tinawag
itong
fascismo.
Mga
kondisyong
nagbibigay-daan sa fascismo sa Italy ang
sumusunod:
1. Nasyonalismo - Hindi nasiyahan ang mga
Italyano sa resulta ng Unang Digmaang Pandaigdig
gayong nabigyan naman ito ng bahagi sa mga
pabuya ng digmaan.
2. Paghihirap sa Kabuhayan - Dahil sa Unang
Digmaang Pandaigdig, nagkulangsa pagkain at
maraming pangangailangan sa Italy. Tumaas ang
halaga ng mga bilihin. Iginawad ng pamahalaan
ang mataas na buwis upang mabayaran ang
malaking pagkakautang ng bansa bunga ng
digmaan. Marami ang nawalan ng trabaho sapagkat
nasira ng digmaan ang mga sakahan at pagawaan.
3. Kahinaan ng Pamahalaan - Hindi nakayanan
ng pamahalaang lutasin ang mga suliranin ng
bansa. Pinalala pa ng pagkakaroon ng mahinang
opisyal sa pamahalaan. Bunga nito, nawalan ng
saysay ang mga tradisyong demokratiko pati na ang
mga tao sa kanilang demokratikong institusyon.
Noong 1920, inagaw ng mga manggagawa ang
tradisyong demokratiko. Nawala rin ang tiwala ng
mga magsasaka sa mga may-ari ng lupa kaya't
inagaw nila ang mga lupain. Ang kapayapaan ay
naibalik ng mga Fascista, isang samahang itinatag
ni Benito Mussolin na dating sosyalista at editor ng
pahayagan.

http://0.tqn.com/d/goeurope/1/0/O/t/
1/italy-cities-map.png

Paano lumaganap ang Fascismo sa

Italy?
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
_.

484

Benito Mussolini
Ang mga tagasunod ni Mussolini ay bumuo ng mga
pangkat militar na tinawag na Black Shirts na
nagsagawa ng mga pagpupulong ng mga grupong
sosyalista at komunista.
Ipinangangako nilang
pangalagaan ang mga pribadong ari- arian. Noong
Oktubre, 1922, naganap ang dakilang Pagmamartsa
sa Roma. Pinilit ni Mussolini at ng mga Black Shirts
na buwagin ang kabinete.
Si Haring Victor
Emmanuel ay napilitang magtatag ng bagong
kabinete na si Mussolini ang Punong Ministro. Ang
Parliyamento ay napilitang maggawad ng mga
kapangyarihang diktatoryal kay Mussolini. Ayon sa
paniniwala ni Mussolini, Bigo ang demokrasya,
kapitalismo at sosyalismo. Sa halip, itinatag niya
ang isang diktaduryang totalitarian.Corporate State.
Pinagsama-sama niya ang kapitalismo, sosyalismo
at ang sistemang guild ng Panahong Midyebal. Mga
prinsipyong sinunod ng Fascismo ay ang mga
sumusunod:
1. Gumagawa lamang ang tao sa kapakanan ng
estado.
2. Ang demokrasya ay mahina at walang saysay at
lakas ang kinakailangang pangibabawin.
3. Lahat ng bibitiwang opinyon, pasalita man o
pasulat, ay kailangang naaayon sa pamahalaan.
4. Kinukontrol ang buong sistema ng edukasyon
upang ang mamamayan ay makapagsilbi sa
estado at makatulong sa paghahanda sa
digmaan.
Dinodominahan ng fascistang
propaganda ang mga paaralan.
5. Maingat na sinesensor ang lahat ng mga
pahayagan at publikasyon.
6. Lahat ng uri ng libangan ay sinusuri ng
pamahalaan.
6. Hindi kinikilala ang kalayaang sibil.
7. Binibigyan ng bonus ang malalaking pamilya.
8. Hindi binibigyan ng karapatang sosyal, politikal at
pangkabuhayan ang mga babae.

Lagayan ng picture

Benito Mussolini

Anu-ano ang mga katangian ni

Benito Mussolini bilang isang
pinuno?
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

485

Ang Nazing Germany

Bilang isang ideolohiya, ang Nazismo
nangyari sa Germany simula noong 1930. Isa
pinakamalupit na diktaduryang totalitaryan
makabagong panahon.
Nakakahawig ito
fascismo sa Italy at ng komunismo sa Russia.

ay
sa
sa
ng

Lagayan ng picture

Adolf Hitler
Ang pagnanais na makabawi sa kahihiyan ng
pagkatalo sa World War I at ang paniniwala na ang
Aleman ang dapat mamuno sa daigdig ay ilan
lamang sa pangunahing layunin ng diktaturyang
Nazismo. Basahin ang sumusunod na pangyayaring
kaugnay nito:

http://www.counter-currents.com/wpcontent/uploads/2011/04/09hitler.jpg

1. Ang kahinaan ng Weimar Republic - Ang

Republikang itinatag sa Germany pagkatapos ng
Unang Digmaang Pandaigdig ay isa sa mga
pinakademokratikong pamahalaan sa buong mundo.
Ngunit hindi ito pinatiwalaan ng mga tao.
2. Kasunduan ng Versailles - Nasaktan ang
makanasyonalismong damdamin ng mga Aleman
dahil sa mapagpahirap na mga probisyon ng
Kasunduang Versailles.
Ang mga masugid na
makabayan
ay
nakahandang
tumulong
sa
pamahalaan upang maiwasto ang sa palagay nila ay
mga pagkakamali upang mabawi ang pagkapahiya
ng Germany.
3. Ang paghihirap sa kabuhayan - Pagkatapos ng
digmaan, ito ang talagang nagbigay-daan sa
pagbagsak ng Republikang Weimar. Dahil sa mga
pinsalang dulot ng digmaan at sa malaking
pagkakautang, at mga reparasyong pagbabayaran
ng
Germany
nagkaroon
ng
inflation.

http://www.galacticwind.com
/Assets/versaiiles.jpg

486

Si Adolf Hitler ang pinakamakapangyarihang

pinunong Nazi. Isinilang siya
sa Austria at
maituturing na isang panatikong nasyonalista.
Pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig, binuo
niya ang National Socialist Party na tinawag na
Nazi.
Ang mga prinsipyo ng Nazismo na
napapaloob sa akdang Mein Kampf, Ang Aking
Labanan, ni Adolf Hitler ay ang sumusunod:
1. Ang
kapangyarihang
racial

Pinaniniwalaan ng mga Aleman na sila ang

nangungunang lahi sa daigdig. Nanggaling
sila sa mga makalumang tribung Germanic
na tinatawag ding Nordic o Aryano.
2. Anti-Semitism - Naniniwala ang mga
Nazista na ang mga Hudyo na nanirahan sa
Germany ay hindi mga Aleman at ang mga
ito ang sanhi ng maraming suliranin at
kabiguan
ng
kanilang
bansa
kayat
kinakailangang mawala sa daigdig. Ito ang
naging dahilan ng holocaust o pagpatay sa
mga Hudyo.
3. Ang pagbuwag sa Treaty of Versailles
Sinisi ng mga Nazista ang Kasunduan sa
Versailles na sanhi ng mga suliranin ng
Germany..
4. Pan-Germanism - Ayon kay Hitler, ang
isang pinalawak ng Germany ay kailangang
maitatag, kasama na ang mga teritoryong
nawala sa kanila noong Unang Digmaang
Pandaigdig.
5. Ang pagwasak sa Demokrasya - Laban
ang
Nazismo
sa
demokrasya
at
pamahalaang Parlyamentaryo. Nanawagan
silang wasakin ang Republika at itatag ang
Third Reich na siyang estadong totalitaryan
ng Nazismo.

Ayon sa teksto, anu- ano ang

mga katangian ni Adolf Hitler?
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

Halaw sa PROJECT EASE MODULE 19- ph 23- 25

487

GAWAIN 7: PANINIWALA KO GETS MO

Pangkatin ang klase sa tatlo. Bawat pangkat ay magpapakita ng isang
maikling presentasyon tungkol sa mga prinsipyo, paniniwala, at mga patakarang
ipinatupad ng Russia, Italy at Germany sa mga bansang pumanig sa kanilang
ideolohiya.

Unang Pangkat- Ang Pagsilang ng Komunismo sa Russia

Ikalawang Pangkat- Ang Pagsilang ng Fascismo sa Italy

Ikatlong Pangkat- Ang Nazismo sa Germany

Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Ano ang mga dahilan ng kaguluhan sa Russia?

Paano nakuha ni Lenin ang pagtitiwala ng mga tao sa Russia?
Paano naging ganap na komunista ang Russia?
Anu- ano ang mga salik na nagbigay-daan sa Fascismo sa Italy?
Naniniwala ka ba sa prinsipyong sinusunod ng Fascismo? Ipaliwanag
Bakit itinuturing na pinakamalupit na diktaduryang totalitaryan ang
Nazismo sa makabagong panahon?
7. Paano pinamahalaan ni Hitler ang Germany sa ilalim ng ideolohiyang
Nazismo?
8. Sa iyong palagay, nakabuti ba ang Fascismo, Komunismo at Nazismo sa
buhay ng karaniwang tao sa Russia, Italy at Germany? Bakit?
9. Ipaliwanag ang mga salik na nagbigay-daan upang yakapin ng mga bansa ang
kanilang ideolohiya.
10. Ano ang bahaging ginagampanan ng puwersang demokrasya at komunismo sa
kalagayan ng tao?
11. Paano nagkakaiba-iba ang ideolohiyang sinusunod ng mga bansa?
12. Paano nauugnay ang puwersang pangkabuhayan ng bansa sa kalagayang
politikal nito?

488

GAWAIN 8 TRIAD WEB

Sa pamamagitan Triad Web, paghambingin ang katangian ng mga sumusunod
na tatlong pinuno. Isulat sa gitna ang pagkakatulad ng kanilang mga paniniwala at sa
bilog ang kanilang pagkakaiba.

Adolf Hitler

BenitoB
Benito Mussolini

Vladimir Lenin

Gawain . 9 PUNTO POR PUNTO

Ngayon ay magkaroon kayo ng isang debate, tungkol sa paksang nasa ibaba.
Sundin ang kasunod na mga hakbang.
Mga Hakbang:
1. Basahin at unawaing mabuti ang paksang ito! Aling ideolohiya ang dapat pairalin
sa Pilipinas? Komunismo o Demokrasya?
2. Hatiin ang klase sa dalawang pangkat at pagkatapos ay pumili ng lider.
3. Simulan ang debate sa pamamagitan ng pagpapalitan ng argumento.
4. Isasagawa ang rebuttal matapos maisagawa ang argumento
5. Ibuod ang argumento ng bawat pangkat
6. Suriin ang debate batay sa pamantayan
7. Tanungin ang klase kung aling pangkat ang mas epektibo. Inaasahan ang
mahusay na pagtanggap ng pagkatalo (sportsmanship) at ang paglinang ng
kakayahang magsalita, mag-isip at mangatuwiran.
489

GAWAIN 10: PAG-ISIPAN MO, ARALING ITO

Ano-anong ideya o salita ang naiisip mo kapag naririnig mo ang salitang Cold
War? Isulat sa cloud callout ang iyong sagot.

Ang Pananaw sa Cold War

Ang United States at Unyong Sobyet ay
naging makapangyarihang bansa matapos ang
Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Hindi naging mabuti
ang ugnayan ng mga bansang ito na kapwa tinatawag
na superpower. Nauwi ito sa Cold War na bunga ng
matinding kompetensiya ng mga bansa noong 1940
hanggang 1990. Hindi lamang tunggalian sa
kapangyarihan kundi pati na sa ideolohiya ang
dahilan nito. Ang United States ang nagtaguyod ng
demokrasya at kapitalismo samantalang ang Unyong
Sobyet ay kumatawan sa sosyalismo at komunismo.
Malaki ang naging papel ng Estados Unidos bilang
pinakamakapangyarihang kapitalista sa pagsasaayos
ng daigdig matapos ang Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Upang mapigil nito ang paglaganap ng
sosyalismo at komunismo ng USSR, gumawa ito ng
ibat ibang hakbang. Sa pamamagitan ng Marshall
Plan, tiniyak ng United States ang pagbangon ng
kanlurang Europa bilang kapanalig sa kanluran. Sa
silangan, tiniyak din nito ang pagbangon ng Japan sa
pamamahala ni Heneral Douglas MacArthur.

Symbol of US

http://teamsuperforest.org/superforest/
wp-content/uploads/2009/02/600px-usgreatseal-obversesvg-500x500.png

490

Mga Tunay na Sanhi

Symbol of USSR

Ang Estados Unidos at Unyong Sobyet

ay dating magkakampi at kasama sa mga
bansang nagtatag ng Nagkakaisang mga Bansa.
Ngunit dumating nga ang pagkakataong silay
nagkaroon ng Cold War o hindi tuwirang labanan.
May mga pangyayaring namagitan sa kanila at
lumikha ng tension dahil sa pagkakaiba ng
ideolohiyang kanilang pinaniniwalaan. Ang
Estados Unidos ang pangunahing bansang
demokratiko, samantalang ang Unyong Sobyet ay
komunista. Ang kanilang sistemang politikal ay
nakaapekto sa maraming bansa.
Upang
mapanatili ng Unyong Sobyet ang kapangyarihan
sa Silangang Europa, pinutol nito ang pakikipagugnayan sa mga kanluraning bansa.
http://www.relinquishingjunk.
com/Politi6.gif
Naputol ang kalakalan, limitado ang
paglalakbay, bawal ang pahayagan, magasin,
aklat, at programa sa radyo. Ito ang tinagurian
ni Winston Churchill na Iron Curtain o
pampulitikang paghahati sa pagitan ng Soviet
Bloc at taga-Kanluran. Lalo pang umigting
ang di pagkakaunawaan dahil sa kawalan ng
bukas na kalakalan ng mga bansang ito.
Noong 1945, hiniling ni Stalin na magtayo ng
base militar sa bahagi ng Black Sea at
Aegean. Bahagi ito ng pagpapalawak ng
Unyong Sobyet. Bilang tugon sa nagpalabas
noong 1947 ng patakarang Truman Doctrine
si Harry S. Truman, pangulo ng Estados
Unidos.

Anu- ano ang mahahalagang

impormasyong
mahihinuha
mula sa teksto?
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
491
_________________________
_________________________
_________________________

Kompetisyon sa Kalawakan ng USSR at USA

Naunahan ng Unyong Sobyet (USSR)
ang United States (US) sa pagpapadala ng
sasakyang pangkalawakan. Sinimulan ng
paglipad ng Sputnik I noong Oktubre 1957
ang Panahon ng Kalawakan (Space Age).
Una ring nagpadala ng tao sa kalawakan ang
USSR, si Yuri Gagarin na unang cosmonaut
na lumigid sa mundo, sakay ng Vostok I
noong 1961. Ngunit nahigitan pa ng US ang
USSR nang nakaikot sa mundo nang tatlong
beses noong 1962 si John Glenn Jr. sa
sasakyang Friendship 7. Sinundan pa ito ng
matagumpay na misyon noong Hulyo 20,
1969 nang unang makatapak sa buwan ang
mga Amerikanong astronaut na sina Michael
Collins, Neil Armstrong, at Edwin Aldrin.
Hindi rin nagpahuli sa mga imbensiyon ang
Estados Unidos.

Nakagawa ito ng unang submarino na pinatatakbo ng puwersang nukleyar, ang USS

Nautilus. Hindi lamang sa gamit pandigma ginagamit ng US ang lakas atomika kundi pati sa
panahon ng kapayapaan. Ginagamit ito sa medisina, agrikultura, transportasyon, at
komunikasyon. Noong ika-10 ng Hulyo, 1962, pinalipad sa kalawakan ang Telstar, isang
pangkomunikasyong satellite. Nagulat ang buong mundo sa nagawang ito ng US. Sa
pamamagitan nito, maaari nang makatanggap ng tawag sa telepono at makakita ng palabas
sa telebisyon mula sa ibang bansa.

492

Mabuting Epekto ng Cold War

Ang Estados Unidos at Unyong Sobyet ang
nagpasikat sa pagpapalaganap ng kanilang
ideolohiya. Bukod sa larangan ng militar, tiniyak din
ng Estados Unidos na maayos ang takbo ng
ekonomiya ng pandaigdigang sistemang kapitalista.
Binuo ang International Monetary Fund (IMF) upang
ayusin ang daloy ng malayang kalakalan sa mundo.
Kasabay ring inayos ang International Bank for
Rehabilitation and Reconstruction (IBRR) o World
Bank upang tumulong sa gawaing rehabilitasyon at
rekonstruksyon. Samantala, pagkamatay ni Stalin ng
USSR ay hiniling ni Khrushchev ang Peaceful Coexistence o Mapayapang Pakikipamuhay sa halip na
makipaglaban pa sa digmaan. Isinulong ni Mikhail
Gorbachev ang glasnost o pagiging bukas ng
pamunuan sa pamayanan at perestroika o
pagbabago ng pangangasiwa sa ekonomiya.
Nagkasundo sina Gorbachev ng Unyong Sobyet at
Ronald Reagan ng Amerika na tapusin na ang Arms
Race upang maituon ang badyet sa ekonomiyaat
pangangailangan ng nakararami.
Maraming
imbensiyon ang naisagawa ng dalawang panig: ang
pagpapalipad ng Sputnik I ng USSR, at Vostok I,
sakay si Yuri Gagarin, unang cosmonaut na lumigid
sa mundo. Ang US naman ang nagpalipad ng
Friendship 7, Apollo 11, at mga puwersang nukleyar
na hindi lang ginamit sa digmaan kundi pati na sa
medisina at komunikasyon.

Anu-ano
ang
mabuting
epekto ng Cold War?
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________

493

Mga Di-Mabuting Epekto ng Cold War

Dahil sa Cold War, umigting ang di
pagkakaunawaang pampolitika, pangmilitar, at kalakalan ng mga bansa.
Bumaba ang moral ng mga manggagawa
ng Unyong Sobyet na nagdulot ng
malaking
suliraning pang-ekonomiya.
Dahil sa matinding sigalot bunga ng Cold
War, iginigit ng dalawang puwersa ang
kanilang pamamalakad kayat nawalan ng
tunay na pagkakaisa. Nagkaroon pa ng
banta ng digmaan nang magkaroon ng
mga samahang pansandatahan tulad ng
North
Atlantic
Treaty
Organization
(NATO), WARSAW Treaty Organization o
Warsaw Pact, at ikatlong pwersa o
kilusang non-aligned.
Halaw sa PROJECT EASE Modyul 19- pg. 5-6
Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig,
Vivar et al, 273-280 at Kasaysayan ng Daigdig
Grace Estela C. Mateo, 348-355

Anu- ano ang hindi mabuting epekto

ng Cold War?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________

GAWAIN 11: COMPARE AND CONTRAST

Batay sa tekstong binasa, paghambingin ang bansang Estados Unidos at
Unyong Sobyet. Isulat sa loob ng larawan ang kanilang pagkakaiba at sa gitna naman
ang mga pagkakatulad.

494

US

Demokrasya

USSR

Komunismo

COMPARE AND CONTRAST

Pamprosesong Tanong
1. Ano- ano ang mga bansang nasangkot sa Cold War? Isulat sa tapat ng figure
ang mga bansang pumanig sa US at USSR.
2. Ipaliwanag ang mga patakarang ipinatupad ng dalawang superpower.

GAWAIN 12: DISCUSSION WEB

Panuto: Sagutin ang tanong na nasa loob ng kahon. Pagkatapos ay isulat sa
tamang kahon ang iyong paliwanag.

495

Oo, Bakit?

Hindi, Bakit?

Naging dahilan
ba ng dipagkakaunawaan
ng mga bansa
ang Cold War?

GAWAIN 13: OPINYON MO, SAY MO

Ano-anong patakaran ang ipinatupad ng Estados Unidos sa Pilipinas nang
masakop nila ito? Ano ang opinyon mo tungkol sa mga patakarang iyon? Nakabuti ba o
nakasama? Bakit? Ibahagi ang iyong sagot sa malikhaing paraan.
Pamprosesong Tanong:
1. Paano pinalaganap ng mga superpower ang kanilang impluwensiya?
2. Nakabuti ba ang impluwensyang iniwan ng mga superpowers sa mga
bansang pumanig sa kanila? Pangatuwiranan
GAWAIN 14: BILI TAYO
Susubukin ngayon ang galing mo sa pagpili. Suriin ang mga produktong tinda
ni Juan de la Cruz. Alin sa mga ito ang bibilhin mo?

496

TINDAHAN NI JUAN DELA CRUZ

PIZZA PIE

Hotdog

BIBINGKA
Marikina
Shoes

CD NG
OPM
MUSIC
Filipiniana
dress

CD NI MICHAEL
JACKSON

Spaghetti

Maong
shorts

Hamburger

Pamprosesong Tanong:
1. Kung ikaw ay nasa supermarket at kailangan mong mamili ng limang produkto na
nasa tindahan ni Juan de la Cruz, aling mga produkto ang iyong bibilhin?Isulat sa
ibaba.
2. Bakit mo binili ang nasabing mga produkto? Pangatwiranan.
Isulat din sa kasunod na talahanayan ang iyong sagot.
Mga Produktong Binili ko

Paliwanag

Magsagawa ng malayang talakayan tungkol sa mga sagot pagkatapos.

Maitatanong natin: Tapos na ba ang kabanata ng kolonyalismo? o napalitan
lamang ba ito ng tinatawag na neokolonyalismo?
Alamin natin sa susunod na teksto ang kahukugan ng neokolonyalismo.

497

NEOKOLONYALISMO: PAMAMARAAN O SANGKAP NITO

Tumutukoy ang neokolonyalismo sa patuloy na impluwensiyang pang-ekonomiya
at panlipunan ng mga mananakop sa mga bansang dati nilang kolonya, bagamat wala
silang tuwirang militar o pulitikal na kontrol sa mga ito.
Ang Pamamaraan ng Neokolonyalismo
Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig,
lumitaw ang makabagong uri ng pananakop upang
mapanatili ang kanilang kapangyarihan, ang neokolonyalismo at interbensiyon.
Itinuturing ang neololonyalismo nab ago at ibang uri ng pagsasamantala sa
mahirap na bansa. Ayon sa mga agham-politika, ito ang
pananatili ng control ng isang dating kolonyalista sa dati
nitong kolonya. Malumanay (subtle) at patago ang
pamamaraang ito. Layunin nitong patatagin ang
pamumuhunan ng kolonyalistang bansa, pigilan ang
pagkamit ng tunay na kalayaan, at kunin ang mas malaking
kita sa negosyo. Sa kabuuan, pinaigting nito ang
imperyalismo sa ekonomiya, politika, military at ideolohiyal
na mga aspeto. Isa sa maituturing na pinakamahalagang
sangkap ng sistemang neo-kolonyalismo ay ang
pagkakaroon nito ng makabagong pamamaraan sa
pamumuhunang industriyal at pinansyal. Kabilang dito ang
pagbuo ng ibat ibang uring kompanya; pandaigdigan at
pampribadong pondo; pagkakaroon ng mga korporasyon at
konsoryum (samahan ng mga namumuhunan), pagsisiguro
ng pamumuhunan, at pagpapautang ng malaking halaga
na makakatulong hindi lamang sa nangangailangan kundi
magbibigay rin ng sapat na tubo sa magpapahiram. Ang
mga imperyalista ay nakatuon sa kita ng kapital na
kanilang inilagay sa mga negosyo ng papaunlad ng mga
bansa. Ang mga kumpanya ng langis ang kadalasang
kumikita ng malaki lalo na sa kanlurang Asya, Venezuela,
Cambodia, Argentina, Brazil, Bolivia, at Africa. Isa pang
pamaraan ay ang pagluluwas ng puhunan sa pamamagitan
ng paggawa ng mga internal at pribadong kompanya
upang makagawa ng konsorsyum at makakuha ng mas
magandang kundisyon sa negosyo sa papaunlad na mga
bansa. Halimbawa nito ay ang Atalantic Community
Development Group for Latin America (ADELA) na itinayo
ng 120 pribadong kumpanya at mga bangko ng kanlurang
Europa,
pondo sa mga bansang Brazil, Ecuador,
Nicaragua at Chile.
Ang neo-kolonyalismo ay isang uri ng suliraning
pampulitika at pang-ekonomiya na ang lahat ng estado
mayaman at mahirap ay maaring masangkot.

http://isyungpnu.files.wordpress.co
m/2011/08/impe-eagle.jpg?w=614

Ipaliwanag ang kaugnayan ng

larawan sa tekstong binasa.
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
498
________________________

MGA PAMAMARAAN AT URI NG NEOKOLONYALISMO

Sa araling ito, tatalakayin ang mga pamamaraan at uri ng neo-kolonyalismo
upang lalong maging epektibo ang pananakop ng mayayamang bansa sa larangan ng
ekonomiya at kultura.

Mga Pamamaraan at Uri ng Neokolonyalismo

Ang mga pamamaraang ginamit ng neokolonyalismo upang makuha ang kanilang gusto sa
malalayang bansa ay kinabibilangan ng mga uring
pang-ekonomiya at pangkultura. May mga
pagkakataong ginamit din ang militar at ang mga
pailalim na gawain ng mga institusyong pangespiya.
1.
Pang-ekonomiyaNaisasagawa
ang
neolonyalismo sa pamamagitan ng pakunwaring
tulong
sa
pagpapaunlad
ng
kalagayang
pangkabuhayan ng isang bansa, ngunit sa
katotohanan ay nakatali na ang bansang
tinutulungan sa patakaran at motibo ng bansang
tumutulong.
2. Pangkultura- Sa pamamaraang ito, nababago ng
neokolonyalismo ang pananaw ng tinutulungang
bansa sa mga bagay na likas na angkin nito. Bunga
ng kulturang dala ng dayuhang tumutulong o
bansang dayuhan, nababago ang pinahahalagahan
ng mga mamamayan ng tinutulungan bansa sa
pananamit, babasahin, maging sa pag-uugali.
Halimbawa, itinuro ang kabuhasnan, kasaysayan at
wika ng mga Amerikano kaya naapektuhanang
sariling kalinangan pati na ang paggamit ng

http://barbadosfreepress.files.
wordpress.com/2009/07/thom
pson-foreign-aid.jpg

499

sariling wika. Ilan lamang ito sa naging dahilan ng

pagtataglay ng mga Pilipino ng kaisipang kolonyal
na pumupuri at dumarakila sa anumang bagay na
gawa ng Estados Unidos at nagwawalang-bahala
sa mga bagay na gawa sa sariling bayan. Bahagi
rin ng neo-kolonyolistang kultural ang pagpasok ng
ibat ibang pagkaing Amerikano na ngayoy palasak
na sa panlasang Pilipino hotdog, hamburger, at
mansanas na ipinagpalit na sa katutubong mga
pagkaing tulad ng kalamay, puto, latik, ginatan,
bibingka at marami pang iba. Maging ang pananaw
ng mga Pilipino sa buhay ay nabahiran na rin ng
imperyalismo. Naghangad
ang mga Pilipino ng
mga materyal na bagay na naging batayan ng
katayuan sa lipunan. Sa pananaw ng mga
katutubong pinuno sa politika at ekonomiya,
nakaugnay ang pambansa o pansariling interes sa
interes ng mga neo-kolonyalista. Dahil dito,
madaling maimpluwensiyahan huli ang una upang
gawin ang mga nais nila.
3. Dayuhang Tulong o Foreign Aid
Isa pang instrumento ng mga neokolonyalismo ang nakapaloob sa dayuhang tulong
o foreign aid na maaaring pang-ekonomiya,
pangkultura o pangmilitar. Sa unay maiisip na
walang kundisyon ang pagtulong tulad ng
pamimigay ng gatas sa mga bata o pamamahagi
ng mga aklat. Ngunit kung titingnang mabuti, may
kapalit ang libreng pagtulong. Nagbebenta ang
bansang tumulong ng mga imported na produkto
sa bansang tinulungan kaya ngat bumabalik rin sa
kanya ang malaking tubo ng kanyang puhunan.

Ayon sa teksto, ipaliwanag ang

kahulugan ng mga sumusunod
na uri ng neo-kolonyalismo:
1. Pang-ekonomiya
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
2. Pangkulltura
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
3. Dayuhang Tulong o
Foreign Aid
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
500

4. Dayuhang Pautang o Foreign Debt

Gayundin, anumang pautang na ibigay ng
International Monetary Fund (IMF/WORLD BANK)
ay laging may kaakibat na kondisyon. Kabilang
dito ang pagbubukas ng bansang pinauutang sa
dayuhang
pamumuhunan
at
kalakalan,
pagpapababa ng halaga ng salapi at pagsasaayos
ng sistema ng pagbubuwis. Kung hindi susundin
ang mga kondisyon, hindi makauutang ang
umuutang na bansa. Dahil dito, hindi rin makaahon
sa utang ang mahihirap na bansa. Debt trap ang
itinawag dito.
5. Lihim na Pagkilos (Covert Operation)
Kung hindi mapasunod nang mapayapa,
gumagawa ng paraan ang mga neo- kolonyalista
upang guluhin ang isang pamahalaan o ibagsak ito
nang tuluyan.

4. Dayuhang Pautang o
Foreign Debt
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
5. Lihim na Pagkilos (Covert
Operation)
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

Epekto ng Neo-kolonyalismo
Maraming epekto ang neo-kolonyalismo sa
mga bansang sinakop at pinagsamantalahan nito.
1. Over Dependence o labis na pagdepende sa
iba-: Malinaw na umaasa nang labis ang mga tao sa
mayayamang bansa lalong-lalo na sa may
kaugnayan sa United States.
2. Loss of Pride o Kawalan ng Karangalan- Sanhi
ng impluwensiya ng mga dayuhan, nabubuo sa
isipan ng mga tao na lahat ng galing sa kanluran ay
mabuti at magaling, na isang dahilan kung bakit ang
tao ay nawalan ng interes sa sariling kultura at mga
produkto.
http://www.recoveredhistorie
s.org/images/enslave-01.jpg
501

3. Continued Enslavement o Patuloy na Pangaalipin- Totoo ngang ang umuunlad na bansa

ay malaya sa prinsipyo, ngunit sa tunay na
kahulugan ng salitang kalayaan, ang maliliit na
bansa ay patuloy pa ring nakatali sa
malakolonyal at makakapitalistang interes ng
kanluran. Ang lahat ng aspeto ng kabuhayan ay
kontrolado pa rin ng kanluran.
Halaw sa PROJECT EASE MODULE 20- pg. 5,9,10,13
14. Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig, Vivar et al,
281-284 and Kasaysayan ng Daigdig Grace Estela C.
Mateo, 358-361.

Anu-ano
ang
mga
impormasyong
mahihinuha
mula sa teksto?
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

GAWAIN 15: NARARAMDAMAN MO, IGUHIT MO!

Batay sa binasang teksto, ang bawat pangkat ay gagawa ng karikatura o
anumang malikhaing gawain tungkol sa paksang napatakda sa pangkat..
Unang Pangkat- Nagpapaliwanag ng sangkap at kahulugan ng neo-kolonyalismo
Ikalawang Pangkat- Mga uri ng neo-kolonyalismo
Ikatlong Pangkat- Mga bansang nagpatupad ng mga impluwenisya sa ibang bansa
Ikaapat na Pangkat- Epekto ng neo-kolonyalismo
Pamprosesong Tanong:
Matapos mapakinggan ang Gawain ng lahat ng pangkat, sagutin ang
sumusunod na katanungan:
1. Ano ang iyong ideya tungkol sa salitang neo-kolonyalismo?
2. Bakit kaya nagkaroon nito?
3. Ipaliwanag ang mga patakaran at impluwesiyang ipinatupad ng mga
makapangyarihang bansa sa mga bansang kontrolado nila?
4. Paano naapektuhan ng patakarang ito ang ekonomiya ng mga bansang
papaunlad pa lamang?
502

GAWAIN 16- LARO TAYO

Halika! Maglaro tayo ng garter game. Simple lamang ang patakaran sa larong
ito. Kailangan ng garter na bibigkis sa mga manlalaro. Kapag positibo (maganda ang
dulot nito, ang salita/ pariralang tinuran ko, nangangahulugan ito ng isang hakbang ng
mga manlalaro papunta sa gitna. Kapag naman negatibo (hindi maganda ang dulot) 1
hakbang palayo sa gitna. Nangangahulugan ito na kapag mas marami ang positibong
dulot ng neo-kolonyalismo magiging maluwag ang garter subalit kapag mas marami
ang nagatibong dulot nito, mararamdaman ng mga manlalaro ang pagsisikip ng garter.

GARTER GAME

503

Handa ka na ba? Ready set go:

1.
2.
3.
4.
5.

Foreign investment
Loss of pride
Foreign debt
Over dependence
Continued enslavement

Pamprosesong Tanong
1. Batay sa gawaing ito, nakabuti ba o nakasama ang neo-kolonyalismo sa
daigdig?
2. Ngayong nalaman mo ang negatibong epekto nito, ano ang nararapat
mong gawin? Bakit?

GAWAIN 17: ABC BRAINSTORM STRATEGY

Muli mong sagutan ang ABC Brainstorm Strategy, ngunit sa pagkakataong ito,
ipaliliwanag ang kahulugan o kaugnayan ng salitang iyong isinulat.
Halimbawa: A- Asia
Paliwanag- Pinakamalaking kontinente sa daigdig, narito ang
maraming papaunlad na bansa, gaya ng Pilipinas, (Third World
Countries) na naimpluwensyahan ng mga superpower.

A
B
C
D
E
F

G
H
I
J
K
L

M
N
O
P
Q
R

S
T
U
V
W
XYZ

504

Pamprosesong Tanong
1. Ilang salita ang nadagdag sa dating isinagot mo? Ano-ano ito?
2. Paano mo naipaliwanag ang iyong mga sagot?

PAGNILAYAN/UNAWAIN

GAWAIN 18: PAGSUSURI SA MAKABAGONG MUNDO

Panuto: Magsaliksik sa internet tungkol sa paksang nasa ibaba. Gamitin ang link
sa larawan upang medaling Makita ang artikulo. Pagkatapos, sagutin ang sumusunod
na katanungan tungkol dito.

China in Africa: Neocolonialism or a Chance for Growth?

Flickr.com/Fir Z/cc-by-nc-sa 3.0

Mga bansa sa kontinente ng Africa na may presensiyang pang ekonomiya ang China.

505

http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolonialism-or-chancefor-growth-9071/
WEBSITE:

Relations between China and Africa have recently flourished and the two have
broadened political, diplomatic, economic, educational, cultural and military ties. As
Chinese economy grows it needs greater cooperation with African markets. Recently,
Johannesburg hosted the first South Africa-China Markets Forum attended by South
African and Chinese businessmen, including more than 80 top fund managers from the
Shanghai Stock Exchange. The forum resulted in a letter of intent to create exchange
traded funds for Chinese investors to trade in Africa
China-Africa trade turnover was almost $200 billion in 2012, and China's trade with
South Africa alone reached $60 billion. The increasing presence of Chinese companies in
Africa has caused concern in the West, which says undemocratic China is undermining
human rights and causing environmental devastation. But what do Africans themselves
make of the tendency? VoR's Tom Spender travelled to Kenya to find out. Tom has been
greatly impressed by a brand-new highway in congested Nairobi. The road was built by
Chinese China Wu Yi Company, Sino hydro Corporation and Sheng Li Engineering
Construction. Young Kenyan, Andrew, says the new road saves him two hours of
commuting time.
China claims its increasing activity in Africa to be a win-win game, not just pouring
money in the continent but developing together, compared to the Mao times when financial
aid, was a tool to make Africa shift from Taiwan to Peoples Republic of China. Today
Chinese projects in Africa include a new Indian Ocean port, residential construction,
copper mines in Zambia, cobalt mines in Congo, and a rail network linking Addis Ababa to
Djibouti. China has invested some 75 mln dollars into the continent, going neck-to-neck
with the US that contributed 90 mln to bilateral projects.
Some Africans, however, have mixed feelings about this cooperation. Thus,
governor of Nigerian Central Bank Mallam Sanusi said, China takes from us primary
goods and sells us manufactured ones - this was the essence of colonialism. US
President Barack Obama has also warned Africa of possible aftermaths in one of his
speeches When we look at what other countries are doing in Africa, our only advice make
sure it is a good deal for Africa. Professor Stephen Chan from the School of Oriental and
African Studies believes that China, however, has certain moral principles when operating
in Africa. Africa finally has a chance to make a choice its not only America anymore.
And what stands behind Western concerns is angst about the continents resources. While
its discourse is clad in the rhetoric of democratic values, Chinese are being shown as not
caring about these values at all, Dr Chan said.
The expert believes that moral principles prevent China from going too far in
economic exploitation of the continent and Beijing is also more sensitive to African
aspirations, as it is prepared to build universities in the region, while the only education the
West sees for Africa doesnt go beyond basic literacy and primary schools. Chinese came
out of great deprivation, so they understand the power of aspiration. Its a natural desire to
see your kids going to university, the expert said.

506

Some locals complain that flocks of Chinese coming to the continent push them out
of business and take local jobs. Its wrong for them to do what Kenyans can do, activist
Boniface Mwangi said, adding that They bribe and dont care about human rights, which
makes it a win-lose situation. Now there are about 1 mln Chinese in Africa with the
largest community in South Africa, Egypt and Nigeria.
Some Africans are happy with Chinas non-interference into local policy, while the
West keeps dictating people whom to vote and care only about free and democratic
elections.
Democracy doesnt necessarily bring development with it, thats one of Chinas
guidelines, and its leaders say that the right to food and life is more important than
democracy words.
Though many African countries have adopted European democracies, they are still
underdeveloped, while China searches for the best way to improve living standards, a
Chinese top official said. Chinese presence in the region also causes environmental
concerns: oil factories and mines heavily pollute the atmosphere.
Ivory poachers make fortunes on wealthy Chinese. According to the Kenya Land
Conservation Trust, China is now number one market for ivory, but 80% of this ivory is
illegal, which means that elephants can go extinct in less than 10 years. China, however,
has recently issued guidelines on environmental practice for overseas companies.
Generally, Africans agree that China brought a new wave of life and development
to the continent. A Consumer Insight poll has shown that China was the top source of
inspiration for Kenyans, who learnt many useful business and negotiating skills from
Chinese.
This means the West needs to admit it doesnt dominate the continent anymore.
Source: http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolonialism-orchance-for-growth-9071/
Pamprosesong Tanong
1. Maituturing bang isang uri ng makabagong neokolonyalismo ang
ginagawang pagpasok ng China sa mga bansa ng kontinenteng Africa?
Pangatwiranan ang sagot.
2. Sa iyong pananaw nakabubuti ba o nakasasama ang pagtulong ng China
sa ekonomiya ng mga bansa sa Africa?

507

Isulat sa bahaging ito ang inyong sagot.

GAWAIN 19- TAPOS NA!

Dugtungan ang sumusunod na pangungusap tungkol sa paksang tinalakay.
Sa araling ito, natutunan kong ________________________________________
_________________________________________________________________
Ang pinakamahalagang ideya na nakaapekto sa akin ay ____________________
_________________________________________________________________
Mahalaga ito, sapagkat ______________________________________________
__________________________________________________________________

Sa pagkakataong ito, naisip kong _______________________________________

___________________________________________________________________.

508

ARALIN 4: MGA PANDAIGDIGANG ORGANISASYON,

PANGKAT, AT ALYANSA
ALAMIN
Binabati kita sa matagumpay mo na pagkakamit ng mahahalagang
kaalaman tungkol sa mga ideolohiya at epekto ng neo-kolonyalismo sa
nakaraang aralin. Ngayon, pag-aaralan mo sa araling ito ang bahaging
ginampanan ng mga pandaigdigang organisasyon, pangkat, at alyansa
sa pagsusulong ng pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa,
kaunlaran.
Sa pamamagitan ng ibat ibang Gawain,
GAWAIN Blg. 1pagtutulungan,
: PAGSUSURIatSA
LARAWAN
inaasahang highit na madaragdagan at lalawak ang iyong kaalaman sa
paksa. Inaasahan ring matalino mong masasagot ang katanungang:
Paano mapananatili ng mga organisasyong pandaigdig ang
pagkakaroon ng kapayapaan at pagkakaisa sa daigdig?
GAWAIN 1: THE QUEEN WANTS TO KNOW!
May mahalagang papel na ginampanan ang mga organisasyong pandaigdig
sa mga hakbang tungo sa kapayapaan at kaunlaran ng mga bansang kasapi nito.
Sisimulan mo na ngayong tuklasin ang ginampanang papel ng mga pandaigdigang
organisasyon sa pagtataguyod ng kapayapaan at ang kanilang pagtutulungan upang
makamit ang pag-asenso. Ngunit bago tayo tumungo sa aralin, halina munat
maglaro! Subukan mong sagutin ang mga tanong ng guro sa larong The Queen
Wants to Know!

1. Anong W ang
bangkong na nagbibigay
ng tulong-pinansiyal at
teknikal sa mga bansang
papaunlad para sa mga
programang
pangkaunlaran?

2. Anong A ang isang

organisasyong
heopolitikal, ekonomikal,
at pangkultura ng mga
bansa sa TimogSilangang Asya?

3. Anong W ang
isang
organisasyong
pandaigdig na
nilikha upang
mamahala at
magbigay ng
kalayaan sa
kalakalang panginternasyunal?

509

SAGOT:
1. W ____ ____
2. A ____ ____ ____ ____
3. W ____ ____

Mahusay ang ipinakita mo sa laro! Ang mga organisayong pandaigdig ay may

kani-kaniyang sagisag o simbolo. Ngayon, tingnan naman kung pamilyar ka sa mga
sagisag ng mga samahang pandaigdig na ito.
GAWAIN 2: GOTTA GUESS THE FLAG!
Hulaan ang mga watawat ng sumusunod na organisasyong pandaigdig.
Tingnan ang kahon sa itaas para sa mga pagpipilian.

Organization of Islamic Cooperation (OIC)

Association of Asian Nations
(ASEAN)
Asia Pacific Economic Cooperation (APEC)

World Bank (WB)

World Trade Organization (WTO)
European Union (EU)

510

1
2

Sagot:
1.

4.

2.

5.

3.

Binabati kita sa matagumpay na pagsagot sa gawain sa itaas! Ngayon,

balikan ang iyong mga datihang-kaalaman tungkol sa paksa. Isipin mo rin ang mga
bagay na nais mo pang tuklasin at ang mga kaalaman na gusto mo pang
matutuhan. Maghanda na para sa susunod na gawain.

511

GAWAIN 3: GENERALIZATION TABLE

Tingnan ang Generalization Table. Isulat sa bahagi ng My Initial Thoughts
ang mga nalalaman o kaalaman mo tungkol sa ibat ibang pandaigdigang
organisasyon o samahan. Iwan mong blangko ang mga sumusunod na talahanayan
sapagkat sasagutan mo ito sa mga susunod pang gawain. Ready, set, go!
My Initial Thoughts

My Findings and
Corrections

Supporting Evidence

My Generalization

1.
2.

3.

Pamprosesong Tanong:
1. Marami ka bang naitala sa hanay ng Initial Thoughts? Sapat na ba sa iyo ang
kaalamang ito o nais mo pa itong dagdagan at palalimin?
2. Ao-ano pa ang nais mong malaman tungkol sa mga organisasyong
pandaigdig? Bakit mo ito gustong malaman?
PAUNLARIN
Matapos mabatid ang lawak ng iyong kaalaman tungkol sa mga
organisasyon pandaigdig, maaaring marami ka pang katanungan na
gusting masagot. Handa ka na bang tuklasin ang kahalagahan ng mga
ito sa pagtatamo ng pandaigdigang kapayapaan at kaunlaran?

512

ANG MGA PANDAIGDIGANG ORGANISASYON

Bukod sa United Nations marami pang organisasyong pandaigdig na nabuo
na may layuning pagbigkisin ang mga bansa upang matamo ang pandaigdigang
kapayapaan at kaunlaran. Basahin at unawaing mabuti ang nilalaman ng kasunod
na teksto na patungkol sa pagkakatag at layunin ng ilang mga organisasyong
pandaigdig.
1. European Union (EU)
Ang Unyong Europeo ay isang pang-ekonomiko at pampulitikal na unyon
ng 27 malalayang bansa. Ito ang pinakamalaking kompederasyon ng mga
mallaayang estado na itinatag sa ilalim ng pangalang iyon noong 1992. Ang mga
aktibidad ng Unyong Europeo ay sumasakop sa patakarang publiko, patakarang
ekonomika sa ugnayang panlabas, tanggulan, pagsasaka at kalakalan.
2. Organization of American States (OAS)
Ang Samahan ng mga Estadong Amerikano ay isang pandaigdigang
samahang nakabase sa Washington, D.C., Estados Unidos. Mayroon itong
tatlumpu't limang kasaping nagsasariling estado ng Amerika. Layunin nitong
makamit ang kapayapaan at hustisya, itaguyod ang pagkakaisa ng mga estadong
kasapi, patatagin ang kanilang pagtutulungan, pangalagaan ang kanilang
awtonomiya, ang kanilang teritoryo, at ang kanilang kalayaan.
3. Organisation of Islamic Cooperation (OIC)
Ang OIC ay isang internasyonal na organisasyon ng 57 estado. Ito ay
samahan ng mga bansang Muslim na naglalayong siguruhin at protektahan ang
interes mula sa pamamagitan ng pagsusulong ng kapayapaang pandaigdig at
pagkakaunawaan.

513

4. Association of Southeast Asian Nations (ASEAN)

Ang Kapisanan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya o kilala bilang
ASEAN ay isang organisasyong heopolitikal, ekonomikal, at pangkultura ng mga
bansa sa Timog-Silangang Asya. Ang mga layunin ng samahang ito ay
maitaguyod ang paglago ng ekonomiya, kaunlarang panlipunan, pagsulong ng
tl.wikipedia.org
mga
kultura ng bawat kasapi, at pagpapalaganap ng kapayapaang panrehiyon.

GAWAIN BLG. 4: ORG-OUTLINER!

Subukang gawan ng outline ang mga organisasyong binanggit sa teksto.
Gamitin ang sa ibaba.

Organisasyon

Taon ng
Pagkakatatag

Layunin

1.

2.

3.

4.

5.

514

Pamprosesong Tanong:
1. Narinig mo na ba ang mga nabanggit na organisasyon sa teksto? Saan?
2. Sa iyong palagay, saklaw ba ng mga organisasyong ito ang mga bansa sa
ibat ibang kontinente?
3. Ano ang masasabi mo sa layunin ng mga organisasyong ito? Ipaliwang ang
sagot.
GAWAIN 5: ORGANISASYON, MAHALAGA BA ITO?
Dahil nalaman mo na ang ilan sa mga pandaigdigang samahan na
nagsusulong ng kapayapaan at kaunlaran, isa-isahin ngayon ang mga layunin nito.
Pagkatapos ay itala sa tabi nito ang kahalagahan ng nasabing organisasyon.

Kahalagahan ng
mga organisasyon
sa mga Bansa ng Daigdig
MGA
ORGANISASYON

European
Union

L
A

Organization
of American
States

Y
U

Organisation
of Islamic
Cooperation

Association of
Southeast
Asian Nations

N
I
N
515

Pamprosesong Tanong:
1. Bakit mahalaga ang pagkakaroon ng mga pandaigdigang
organisasyon?
2. Paano makatutulong ang mga ito sa pagkakamit ng pandaigdigang
kapayapaan kalayaan at kaunlaran?
GAWAIN 6: UP Dev CHECKLIST
Narito ang iba pang mga pandaigdigang organisasyon. Basahin at unawaing
mabuti ang mga layunin nito. Pagkatapos ay sagutin ang mga kaugnay na tanong
tungkol sa binasa.

WORLD BANK
Ang World Bank ay isang pandaigdigang
bangko na nagbibigay ng tulong-pananalapi at
teknikal sa mga bansang umuunlad para sa mga
programang pangkaunlaran tulad ng mga tulay,
kalsada, paaralan, at iba pa na may layunin ng
pagpapababa ng antas ng kahirapan.

INTERNATIONAL MONETARY FUND (IMF)

Ang International Monetary Fund ay isang
organisasyong
internasyunal
na
pinagkatiwalaang mamahala sa pandaigdigang
sistema sa pananalapi sa pamamagitan ng
pagmasid sa mga halaga ng palitan at balanse
ng mga kabayaran, gayon din ang pag-alok ng
teknikal at pinasyal na tulong kapag hiningi.

516

WORLD TRADE ORGANIZATION

Ang World Trade Organization ay isang
organisasyong pandaigdig na itinatag upang
mapamanihalaan at magbigay ng kalayaan sa
kalakalang pang-internasyunal. Ang WTO ay
nabuo noong Enero 1, 1995 kahalili ng
Pangkalahatang Kasunduan sa mga Taripa at
Kalakalan (GATT).
Sanggunian: tl.wikipedia.org

Narito na ang tseklist na iyong sasagutan. Lagyan mo ng tsek (/) ang hanay
na maliwanag na isinusulong ng mga organisasyon.

Organisasyon

Unity

Peace

Development

1.
2.
3.

Pamprosesong Tanong:
1. Paano nakatutulong ang mga organisasyong pandaigdig sa pagpapanitili ng
kapayapaan, pagkakaisa at pag-unlad?
2. Ano sa palagay mo ang mangyayari kung walang organisasyong katulad ng
World Bank, IMF at WTO sa taas na nagsusulong ng pagkakaisa,
kapayapaan, at kaunlaran?

517

Iba pang Organisasyong Pandaigdig

Bukod sa mga pandaigdigang organisasyon na nabanggit sa katatapos na
teksto, marami pang organisasyong internasyunal ang nilikha upang patatagin ang
kooperasyon ng mga bansa at magtaguyod ng kaunlaran. Nilikha ang mga
organisasyong ito upang magbigay tulong sa pananalapi, magbigay kalayaan sa
kalakalang internasyunal, mamahala sa sa pandaigdigang sistema ng pananalapi, at
iba pa. May mga samahang rehiyunal din na bumuo ng trade blocs. Ang trade bloc
ay isang kasunduan ng mga bansang kadalasan ay magkakaanib sa isang
samahang rehiyunal na naglalayong bawasan, paliitin, o tanggalin ang mga taripa at
mga hadlang sa taripa sa pagitan ng mga miyembrong bansa.

Narito ang halimbawa ng trade blocs:

1. ASEAN Free Trade Area

Ang Sonang Malayang Kalakalan ng ASEAN (AFTA) ay isang kasunduan
ng hanay na pangkalakalan ng Kapisanan ng mga Bansa sa Timog-Silangang
Asya na nagtataguyod ng mga pampagawaang pampook (local manufacturing)
sa lahat ng mga bansa sa ASEAN.

518

Ang mga tahasang mithiin ng AFTA ay makamit ang sumusunod:

- Palakihin ang hangganang pagkainaman bilang batayang pamproduksyon sa

pandaigdigang pamilihan sa pamamagitan ng pag-aawas, sa loob ng ASEAN, ng
mga salabid ng taripa at walang-taripa; at
- Akitin ang maraming panlabas na tuwirang pamumuhunan sa ASEAN.

2. 2. North American Free Trade Agreement (NAFTA)

Ito ay isang kasunduan na nilagdaan ng Canada, Mexico, at United States
na lumilikha ng trilateral trade bloc sa North America. Ito ay nabigyang bisa
noong 1994 na nagbigay-daan sa pagkakabuo ng isang trade bloc na maituturing
na may pinakamataas na pinagsama-samang purchasing power parity sa GDP.
Sanggunian: tl.wikipedia.org

GAWAIN 7: MAGPALITAN TAYO!

Pagmasdan mong mabuti ang mga larawan. Ipinapakita nito ang naitulong ng
mga trade blocs sa itaas. Gamitin itong gabay sa pagsasagawa ninyo ng
pangkatang gawain.
North American Free Trade Agreement

Sanggunian: naftanow.org
519

ASEAN Free Trade Area Agreement

Sanggunian: http://www.tariffcommission.gov.ph/afta-cep.html
Ngayon ay magsasagawa tayo ng Role Playing. Kayo ay hahatiin sa apat na
pangkat. Inaatasan ang bawat grupo na gumawa ng maikling dula na nagpapakita
ng kabutihang naidudulot ng trade bloc sa mga bansang kabilang dito.

Una at Ikalawang Pangkat: Mabuting naidudulot ng trade bloc sa mga

miyembro ng ASEAN Free Trade Agreement.
Ikatlo at Ikaapat na Pangkat: Mabuting naidudulot ng trade bloc sa mga
miyembro ng North American Free Trade Agreement.
520

GAWAIN 8: MY GENERALIZATION TABLE

Ngayong natutunan mo na kung paano nakatulong ang mga organisasyon sa
pagsusulong ng kaunlaran, kapayapaan, at pagkakapantay-pantay, balikan natin
ang iyong My Generalization Table at iyo nang sagutan ang bahagi ng My
Findings and Corrections. Isulat din sa hanay ng Supporting Evidence ang bagay
na magpapatunay sa iyong sagot. Inaasahang may pag-unlad na magaganap sa
iyong kaalaman sa pagkakataong ito.
My Initial Thoughts

My Findings and
Corrections

Supporting Evidence

1.

1.

2.

2.

3.

3.

My Generalization

PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa bahaging ito pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa ukol sa paksa.
Inaasahan ding sa bahaging ito ay kritikal mong masusuri ang mga bahaging
ginampanan ng mga organisasyong pandaigdig sa pagsusulong ng kapayapaan,
pagkakaisa, at pag-unlad.

Nalaman at naunawaan mo na ang mahahalagang papel ng mga

pandaigdigang organisasyon sa pagsusulong ng kapayapaan, kaunlaran, at
pagkakaisa. Ngayon, basahin at unawain mo ang artikulo sa ibaba mula sa South
African Broadcasting Corporation tungkol sa layunin ng World Bank na wakasan ang
matinding kahirapan sa taong 2030.

521

GAWAIN 9: PAGSUSURI NG BALITA

Basahin mo at suriin ang tekstong mula sa World Bank. Pagkatapos ay
punan ang graphic organizer na tungkol sa dito.
Ethiopia: Extreme Poverty Is a Moral Issue - World Bank
5 October 2013
World Bank President Jim Yong Kim says with more than a billion people in the world
living on less than $1.25 a day, extreme poverty has become the defining moral issue of
our time, SABC reports.
Kim has also outlined how the Bank's new strategy would realign the global institution to
help end poverty by 2030 and boost shared prosperity.
Kim says the Bank should be bold and not be afraid to take 'smart risks' to support
projects that have the potential to transform a country or a region: "Our goals are clear.
End extreme poverty by 2030. Share prosperity with the bottom 40% and share it with
future generations. We have an opportunity to bend the arc of history and commit
ourselves to do something that other generations have only dreamed of."
"For the World Bank Group, our strategy is based on the entire organisation working and
pulling together. Our strategy also forces us to be selective - first, choosing our priorities
and then, abandoning those activities that are not."
Kim then outlined three key elements of the Bank's strategy: "First, we will partner with
the private sector to use their expertise and capital to fight poverty. This is particularly
important to create good jobs for the poor. Second, we will increase our commitment to
fragile and conflict-affected states, which will require us to be bolder, take more risks,
and commit more resources. And third, we will be as ambitious as possible on issues that
are of global importance, including investing in women and girls and climate change. Our
response to climate change, for instance, must be bold enough to match the scope of the
problem."
Kim has called for the convening of a social movement to end poverty and remarked that
interest in the issue was coalescing around the globe.
"Just six months ago, the board of governors for the World Bank Group laid a foundation
for a social movement by endorsing our two goals and declaring that we can end
extreme poverty by 2030. Now we are seeing interest from all corners," Kim said.
Source: South African Broadcasting Corporation
(http://allafrica.com/stories/201310070084.html)
522

Ngayong natapos mo nang basahin ang teksto, kumpletuhin mo naman ang

hinhingi ng diagram sa ibaba.
Ano ang target ng
World Bank sa taong
2030?
Tatlong Estratehiya:
1. _________________
2. ___________________
3. ___________________

3 estratehiya na gagamiting ng
World Bank upang makamit ang
layunin nito sa 2030

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang hakbang na ginawa ng World Bank upang malutas ang suliranin
ng kahirapan sa mga bansa sa daigdig? Sang-ayon ka ba sa hakbang na
ito ng World Bank? Pangatwiranan.
2. Sumasang-ayon ka ba sa World Bank na ang kahirapan ay maituturing na
isyung moral? Bakit?
3. Sa iyong palagay, nararapat nga bang bigyang-pansin din ni Pangulong
Jim Yong Kim ang kababaihan? Ano ang maaaring maging bunga nito sa
kalagayan ng kababaihan sa buong mundo?
523

GAWAIN 10: 1-2-3 SUMMARY!

Basahing mabuti ang balita sa ibaba tungkol sa pagsususpinde ng
Organization of Islamic Cooperation sa Syria at humandang sagutin ang mga tanong
sa gawain.

Organisation of Islamic Cooperation Suspends Syria

By Asma Alsharif
MECCA | Wed Aug 15, 2012 7:53pm EDT
(Reuters) - The Organisation of Islamic Cooperation suspended Syria's membership
early on Thursday at a summit of Muslim leaders in Mecca, citing President Bashar
al-Assad's violent suppression of the Syrian revolt.
"The conference decides to suspend the Syrian Arab Republic membership in the
OIC and all its subsidiary organs, specialized and affiliated institutions," the closing
statement said.
The move had been approved on Monday at a preliminary meeting of OIC foreign
ministers and was agreed on the summit's second night despite opposition from Iran.
Saudi Arabia, the summit's host, has led Arab efforts to isolate Syria diplomatically
and has backed calls for the Syrian rebel opposition to be armed, which Foreign
Minister Saud al-Fasial described in February as "an excellent idea."
However, speaking to reporters after the summit, OIC Secretary General Ekmeleddin
Ihsanoglu said he "did not see much support for external military intervention" in Syria
during the summit.
He described the decision to suspend Syrian membership as "a message to the
international community ... that the Islamic community stands with a politically
peaceful solution and does not want any more bloodshed."
The summit, which has taken place late on consecutive nights because of the
Ramadan fast, had been billed as a diplomatic showdown between Sunni Muslim
Saudi Arabia and Shi'ite Iran, which have backed different sides in sectarian conflicts
in the Middle East.

524

However, Saudi King Abdullah tried to conciliate Iran at the summit opening by
placing President Mahmoud Ahmadinejad at his side to welcome Muslim leaders in a
gesture Saudi political analysts said was aimed at putting old grievances aside in the
quest for a resolution to the Syrian crisis.
He also suggested founding a centre for dialogue between Islam's sects, another
move aimed at defusing some of the region's sectarian tensions. That proposal was
adopted by the summit.
In his first published comments since the summit opened, Ahmadinejad appeared to
rebuff the Saudi move.
On Iran's Mehr news agency on Wednesday he said countries which wanted the
Syrian crisis solved must come up with a plan of action to do so.
Sanggunian: http://www.reuters.com/article/2012/08/15/us-syria-crisis-islamicsummit-idUSBRE87E19F20120815
Maghanda ka na sa pagsagot sa gawain sa ibaba.

Ano ang alam ko

na bago pa
basahin ang
artikulo?

Ano ang natutuhan

ko?

Ano ang nakapukaw

sa atensiyon ko?

525

Pamprosesong Tanong:
1. Ayon sa balita, bakit isususpinde ng Organisation of Islamic Cooperation ang
Syria?
2. Mahalaga ba ang ginawang hakbang ng OIC para sa pagpapanatili ng
kapayapaan sa Syria at sa mundo sa kabuuan? Bakit?
GAWAIN 11: REAKSYON MO, SEY MO!
Basahin at unawain mong mabuti ang nilalaman ng balita sa ibaba.
Isusulat mo mamaya ang iyong positibo/ negatibong reaksiyon sa isyung
nakapaloob sa iyong binasang teksto sa reaction corner sa susunod na pahina.

GAWAIN BLG. 9: REAKSYON MO, SEY MO!

PHLs $1-B loan to IMF not the first nor the biggest

ROUCHELLE
GMA
SuriinDINGLASAN,
mo ang bahagi
ng News
balita sa ibaba at ibigay ang iyong
July
3,
2012
10:46pm
positibong/negatibong reaksyon ditto sa pamamagitan ng pagsagot sa reaction
corner sa ibaba.
One billion dollars is roughly P42 billion, and can buy 1.5 billion kgs of National
Food Authority rice or 267.50 million Big Mac meals.
For a country like the Philippines, that as of March 31 owes $62.9 billion in foreign
debt and where only about 20 percent of citizens have bank deposits, $1 billion is a
significant amount.
So when Bangko Sentral ng Pilipinas Governor Amando Tetangco Jr. revealed that
the BSP is extending a $1-billion loan to the International Monetary Fund to
ensure economic and financial stability across the globe, the news was a surprise
to some at the very least.
The $1-billion loan of the Philippines forms the $456-billion multilateral fund that will
be extended to debt-stricken European countries such as Greece, Portugal, Italy,
and Spain.
[BSPs loan extension is] an arrogant pretension of a country very much in debt,
the Freedom from Debt Coalition (FDC) said in a statement.

526

May pera pala tayo? Bakit kapag sa pagkain ng mga nagugutom, sa edukasyon
ng mga bata, sa kalusugan ng mga may sakit, at sa pabahay para sa maralita,
kung hindi kulang, walang budget? added urban poor leader Mercy Donor, also a
member of the FDC.
Public reaction to the loan was also one of surprise and disappointment based on
the notion that international reserves in the custody and management of the BSP
could be spent like the national budget.
Halaw sa:
http://www.gmanetwork.com/news/story/264036/economy/finance/phl-s-1-b-loanto-imf-not-the-first-nor-the-biggest

Punan ng angkop na sagot ang reaction corner sa ibaba.

ISYU:
__________________________________________
REAKSIYON

Positibo

Negatibo

Narito ang tekstong iyong babasahin:

527

Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang balita? Saan daw nangutang ang Pilipinas at para saan ang
pangungutang na ito?
2. Sinusuportahan mo ba ang desisyon na ito ng pamahalaan?
3. Nararamdaman ba ang epekto ng pagkakautang ng bansa?

GAWAIN. 12: GENERALIZATION TABLE

Muli nating balikan ang iyong Generalization Table. Ngayong natapos na
natin ang aralin , isulat mo na rito ang iyong sagot sa hanay ng My Generalization.
Inaasahang mas malalim at wasto na ang iyong isusulat sa puntong ito.

My Initial Thoughts

My Findings and
Corrections

Supporting Evidence

My Generalization

1.

2.

3.

528

GAWAIN. 13: SYNTHESIS JOURNAL

Tingnan ang synthesis journal sa ibaba. Isulat mo sa unang hanay ang mga
gawaing iyong isinagawa at sinagutan. Ang iyong mga natutuhan naman ang iyong
ilalagay sa ikalawang hanay. Sa pinakahuling hanay, isulat mo kung paano mo
magagamit sa pang-araw-araw na buhay ang mga ito. Maaari mong simulan ang
pagsasagot.

Mga Gawain

Mga Natutuhan

Paano Ito
Magagamit?

529

ILAPAT/ISABUHAY
Sa bahaging ito ay pagtitibayin ang iyong pang-unawa ukol sa aralin.
Magkakaroon ka ng mas malalim na pagtalakay at pagkaunawa sa mga
kontemporaryong isyu sa daigdig at itoy magsisilbing hamon sa iyo upang
maging kasangkapan ka sa pagkakaroon ng kapayapaan, pagkakaisa,
pagtutulungan tungo sa pagkakamit ng isang matatag na Republika tungo sa
tunay na kaunlaran.

GAWAIN 14: GAWIN AT ISAKATUPARAN PARA SA BAYAN,

KAYA KO ITO!
Sa pagkakataong ito, kayo ay papangkatin ng guro sa apat at kayo ay
inaasahang bumuo ng isang Ordinansa ayon sa sitwasyon na nasa ibaba.
Ikaw ay naatasang maging chair person ng samahan ng mga kabataan
sa Barangay X. Nahaharap sa suliraning pangkatahimikan ang inyong
Barangay dahil sa ilang pangkat ng kabataan na tumatambay at umiinom ng
alak hanggang hatinggabi. Gumagawa sila ng ingay at gulo na labis na
nakakaapekto sa mga kapitbahay. Ikinababahala ito ng mga residente kayat
humingi sila ng tulong sa mga opisyales ng barangay.

Bilang chair person ng Samahan ng Kabataan, ikaw ay inaatasang gumawa

ng ordinansa na magbibigay solusyon sa suliraning pangkapayapaan sa inyong
lugar.

530

Gamiting gabay ang format na ito sa paggawa ng ordinansa.

Republika ng Pilipinas
BARANGAY _________________
Address:_______________________

ORDINANSA NG BARANGAY ___________. S- [Taon]

ISANG ORDINANSANG NAGBABAWAL SA LAHAT NG ANYO NG

________________________
AT ANG PAGPAPATAW NG KAUKULANG
PARUSA SA PAGLABAG NITO.

Inihain ni: ________________________

[Posisyon]
KUNG SAAN, sa Artikulo _______ [sumipi ng mga artikulo na may kaugnayan sa
ordinansang gagawin]
KUNG SAAN, sa Artikulo ______
SAMAKATUWID, ITINATAKDA NG KONSEHO NG BARANGAY ________ SA
PAGPUPULONG NITO ANG MGA SUMUSUNOD:
SEKSYON 1.
SEKSYON 2.
SEKSYON 3.
SEKSYON 4.

Maikling Pamagat
Deklarasyon ng Patakaran
Depinisyon ng Katawagan
Ipinagbabawal na mga Gawain
a.
b.
c.
d.
SEKSYON 5 Mga Parusa

531

SEKSYON 6. Separability Kung may probisyon sa Ordinansa na ito na

mapapatunyang labag sa Saligang Batas, o kung sa iba pang paraan ay
mapapasawamlabisa, mananatili pa rin ang bisa ng iba pang probisyon
SEKSYON 7. Pagkakabisa
PINAGTIBAY: [Petsa]

_____________________________
Punong Barangay at
Tagapangasiwa ng Pulong
Halaw sa: http://www.galangphilippines.org/media/ADO-Brgy.-Pansol.pdf
___________________
Kagawad

___________________
Kagawad

Pinatunayan ni:
______________________________
Kalihim ng Konseho ng Barangay

532

Buod:
Sa pagtatapos ng ika-18 siglo at pasimula ng ika-19 na siglo naabot ng
Europe ang rurok ng kanyang kapangyarihan. Tiningala ito ng daigdig dahil sa
matatag na industriyalisasyon,mabilis na komunikasyon at makabagong sandata na
nagsilbing lakas ng mga bansa sa Europe.
Kaalinsabay nito ay ang pag-unlad ng diwang nasyonalismo na humantong
sa pagpapalawak ng territoryo sa pamamagitan ng pananakop. Ang kolonya na
siyang nagbigay ng malaking tulong upang mapagkunan ng sangkap ng makinarya,
gumawa at bumili ng kanilang produkto at paglagakan ng kapital ng kanilang
negosyo ay pinag-agawan at pinagpaligsahan ng mga bansa sa Europe.
Ito at iba pang dahilan ang nagbunsod upang magkaroon ng alitan na
humantong sa Digmaang Pandaigdig.
Ang Unang Digmaang Pandaigdig ay nagsimula noong Hulyo, 1914.
Pangunahing sanhi nito ay ang nasyonalismo, imperyalismo, pagbuo ng alyansa at
ang pandaigdig na hidwaan. Naging hudyat ng digmaan ay nang pataksil na patayin
ni Gavrilo Princip, isang Serbian si Francis Ferdinand, ang tagapagmana ng trono
ng Austria. Europe ang naging entablado ng digmaan, naging pinakamainit ang
labanan sa bahaging Kanluran mula Belgium hanggang Switzerland.
Naging malagim ang epekto nito. Maraming buhay ang nawala, at ang mga
ari-arian ay napinsala, lumaganap ang kagutuman at pansamantalng natigil ang
gawaing pangkabuhayan. Ang mapa ng Europe ay nagbago at naibalik ito sa dating
anyo. Nilagdaan ang mga kasunduang pangkapayapaan, at nagtatag ng Samahang
Pandaigdig tulad ng Liga ng mga Bansa, na ang pangunahing layunin ay mapanatili
ang pandaigdigang kapayapaan.
Isang kasunduang nabuo ng Liga ay ang kasunduan sa Versailles noong
Hunyo 1919, na pinaniniwalaang maraming kontrobersya. Ilang probisyon nito ay
ang pag-aalis ng lahat ng kolonya ng Germany at pagbabayad nito ng malaking
halaga. Nahirapan ang Germany na tumupad sa kasunduan sa halip naghimagsik
ito na humantong sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay naganap noong 1939-1945, ang
itinuturing na pinakamapangwasak na digmaan sa kasaysayan. Dahil sa Sistema ng
alyansa, naglaban-laban ang Allies na pinangunahan ng US, France, Great Britain
at Russia at ang pwersang Axis na binubuo ng Germany, Japan at Italy. Sa
pagkakampihan ng mga bansa naghangad ang bawat isa na paunlarin ang kanyakanyang imperyo. Si Adolf Hitler na may layuning maging superyor ang mga
German ay gumamit ng kamay na bakal upang mapalaganap ang imperyo at
magkaroon ng kapangyarihan. Kasabay nito ay ang paglusob ng Italy sa Greece at
ibang bahagi ng Africa. Samantala, ang Japan ay nanakop sa Asya upang may
533

mapagkunan ng hilaw na materyales kayat nanalakay ito sa Asya at ibat ibang

bahagi ng Pacific.
Sa huli, nanaig pa din ang pwersa ng Allies at naging daan sa pagwawakas
ng digmaan ay ang pagbagsak ng Germany noong Abril 1945, kasunod ang
pagsuko ng Japan noong Setyembre 1945. Ang pagtatapos ng digmaan ay nagiwan ng malaking pinsala sa sangkatauhan lalo na ang kasindak-sindak na pagkitil
sa maraming buhay at pagkasira ng mga ari-arian. Natigil ang pagsulong ng
ekonomiya dahil sa epekto nito
sa larangan ng agrikultura, industriya,
transportasyon at pananalapi sa Asia, Africa at Europe.
Nang matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, maraming
pagbabago ang naganap sa ibat ibang larangan. Nalipat ang sentro ng
kapangyarihan sa dalawang superpowers, ang United States at Russia. Pumanig
sa magkaibang ideolohiya ang dalawang bansa, ang demokrasya sa US at ang
komunismo sa Russia. Umigting ang tunggalian at paghihinala sa pagitan ng
dalawang bansa sa larangan ng militar at ekonomiya. Tinagurian itong Cold War o
digmaan na hindi ginagamitan ng dahas. Nangangahulugan ito na walang direktang
armadong labanan, sa halip ay kinapapalooban ito ng propaganda warfare, arms
race, espionage at iba pang kauri nito.
Kasunod ng Cold War ay ang paglaganap ng bagong anyo ng pananakop,
ang neokolonyalismo. Makabago at higit na nakapanlilinlang ang estratehiya nito
spagkat gumagamit ito ng politikal, ekonomiko at kultural na pamamaraan upang
maisakatuparan ang pananakop sa mahihinang bansa.
Upang maiwasan at tuluyang matuldukan ang sigalot na mga bansa sa
daigdig,itinatag ang United Nations at ang mga sangay nito. Gayundin ang ibat
ibang organisasyon at alyansa tulad ng European Union (EU), Organization of
American States (OAS), Organization of Islamic Countries, at Asean. Naitatag din
ang mga pang-ekonomikong organisasyon at trade blocs tulad ng GATT, World
Trade, IMF/ World Bank, APEC, Asean Economic Community, NAFTA, AFTA,
OPEC at iba pa. Ang trade bloc ay isang kasunduan ng mga bansang kadalasan ay
magkakaanib sa isang samahang rehiyunal na naglalayong bawasan, paliitin, o
tanggalin ang ang mga taripa at mga hadlang sa taripa sa mga miyembrong bansa.
Nilikha ang mga ito upang magbigay tulong sa pananalapi, magbigay kalayaan sa
kalakalang internasyunal, mamahala sa sa pandaigdigang sistema ng pananalapi, at
iba pa. Layunin nitong patatagin ang kooperasyon ng mga bansa at magtaguyod ng
kaunlaran.
Sa pamamagitan ng mga samahang nabanggit, mapangalagaan ang
kapayapaan, kalayaan at katarungan ng daigdig.

534

Talasalitaan
Allied Powers mga bansang nagsanib-sanib upang labanan ang Axis Powers.
Kabilang ditto ang United States, Great Britain, at Soviet Union
Alyansa pagbubuonggrupo o luponngmgamakapangyarihangbansasa Europe
Apollo 11 sasakyang panghimpapawid na mula sa United States, unang
sasakyang nakarating sa buwan
Armistice kasunduan na pansamantalang pagtigil ng labanan o digmaan
Axis Powers mga bansang nagsanib upang kalabanin ang Allies noong
Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Kabilang ditto ang Germany, Italy, at Japan
Cold War labanan ng ideolohiya, labanan na hindi ginagamitan ng dahas
Death March - Isang uri ng pagpaparusang ipinataw ng mga Hapon sa Pilipinas
laban sa mga sumukongsundalong Pilipino at Amerikano sa Bataan
Demokrasya uri ng pamahalaan kung saan ang kapangyarihan ay nasa kamay
ng mga mamamayan upang pumili ng kanilang kinatawan sa pamahalaan
Fascism ideolohiyang ipinalaganap ni Benito Mussolini, na tumututol sa anumang
uri
ng oposisyon sa pamahalaan
Genocide Malawakang pagpatay na ginawa noong Ikalawang Digmaang
Pandaigdig lalo na laban sa mga Hudyo
Glasnost - openness o pagigingbukas, nangangahulugang malayang pag-usapan
ang mga suliranin ng bansa sapamamagitan ng malayang pamamahayag
Imperyalismo pagpapalawak ng teritoryo na isinagawa ng mga bansa sa Europe
sa
pamamagitan ng pagtatatag ng kolonya
Kasunduan sa Versailles - kasunduang opisyal na nagwakas sa Unang Digmaang
Pandaigdig, naganap noong Hunyo 28, 1919 sapagitan ng Allies at
Germany
Komunismo - ideolohiyang nagsusulong ng pagkakapantay-pantay ng mga
mamamayan sa lipunan

535

Liga ng mga Bansa (League of Nations) itinatag ng 42 bansa noong Enero 10,
1920 na ang pangunahing layunin ay tapusin ang digmaan sa pamamagitan ng
negosasyon at diplomasya
Marxism teoryang politikal at ekonomiko ni Karl Marx na nagsasaad na ang kilos
ng tao ay bunga ng kapaligiran at uri ng kanyang kinabibilangan
Mein Kampf - (My Struggle) akda ni Hitler na pinagbatayan ng ideolohiyang
Nazism,
unang lumabas noong 1925
Militarismo pagpapalakas ng pwersang militar
Narzism ideolohiyang ipinalaganap ni Adolf Hitler na nagsasaad ng pagiging
superyor ng lahing Ayan, ang lahing kinabibilangan ng mga German
Nasyonalismo - pagmamalasakit at pagmamahal ng mga mamamayan sa sariling
bansa
Perestroika - tumutukoy sa pagsasaayos ng ekonomiyang USSR upang manaig
ang
pwersang pampamilihan
Sputnik - kauna-unahang space satellite sa kasaysayan na inilunsad ng USSR
Third Reich panahon sa Germany mula 1933-1945 kung saan na pasailalim ang
bansa sa kontrol ng ideolohiyang totalitarian
Third World mga bansang papaunlad pa lamang tulad ng Pilipinas
Triple Alliance kilala sa tawag na Central Powers na kinabibilangan ng Germany,
Austria, Hungary at Italy
Triple Entente tawag sa alyansang France, Great Britain at Russia, kilalabila ng
Allies
Tsar tawag sa pinuno ng Russia

536

Sanggunian
A. Books
Kasaysayan ng Daigdig, Teofista L. Vivar et al, ph.243-250
Kasaysayan ng Daigdig, Vivar et al, 281-284
Kasaysayan ng Daigdig, Grace Estela C. Mateo, Ph.D, et.al, ph. 309-319.
Kasaysayan ng Daigdig, Grace Estela C. Mateo PhD. et. al, 338-343
Kasaysayan ng Daigdig Grace Estela C. Mateo, 348-355
Kasaysayan ng Daigdig Grace Estela C. Mateo, 358-361.
B. Modules
Project
Project
Project
Project

EASE- Araling Panlipunan III Module 17EASE Araling Panlipunan III MODULE 18- pg. 13 .
EASE Araling Panlipunan III MODULE 19- pg. 17
EASE Araling Panlipunan III MODULE 20- pg. 5,9,10,13 14.

C. Website
http://www.gov.ph/2004/07/20/proclamation-no-675-s-2004/
http://www.tariffcommission.gov.ph/afta-cep.html
http://allafrica.com/stories/201310070084.html
http://www.reuters.com/article/2012/08/15/us-syria-crisis-islamic-summitidUSBRE87E19F20120815
http://www.gmanetwork.com/news/story/264036/economy/finance/phl-s-1-bloanto-imf-not-the-first-nor-the-biggest
http://www.galangphilippines.org/media/ADO-Brgy.-Pansol.pdf
http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolonialism-or-chancefor-growth-9071/
http://www.tldm.org/News10/Hammer3.png-http://image.shutterstock.com/display_pic_with_logo/1024975/110632307/stockphoto-american-symbol-statue-of-liberty-110632307.jpghttps://encryptedtbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQvOOjDjqEMr0x3_V5hANSi9kV7LkZJ1kS6
Xx5SDghVNWXkwI8nhttp://www-tc.pbs.org/behindcloseddoors/tmp_assets/stalin-bio.jpg
http://fascistitaly.files.wordpress.com/2011/05/benito-mussolini1.jpeghttp://eternity.xhost.ro/hitler.jpghttps://www.google.com.ph/search?q=world+war+i+pictures&source=lnms&tbm=isc
h&sa=X&ei=OqF4UrPRINOciQf3zYHgAw&sqi=2&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1208&
bih=598- pics s WWI

537

www.oldielyrics.com/lyrics/john_lennon/emagine.html- www. firstworldwar.comtelegram

http://www.firstworldwar.com/diaries/whitmore.htm
http://mapofeurope.com/wp-content/uploads/2013/07/map-of-europe1024x833.jpg?a600a5Source: http://library.thinkquest.org/06aug/02455/pictures/worldwarII.jpg pics world
wwar 2
http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_Weapons
tl.wikipedia.org
naftanow.org

538