ATALET

MOMENTLER

KT

ATALET (EYLEMSZLK) MOMENT

Atalet momenti, kesitlerin geometrisine bal olarak hesaplanan byklklerden
biridir.
Bir alann atalet momenti, moment ekseninden itibaren lineer olarak deien
bir yayl ykn momentini hesaplamak gerektiinde ortaya kar. Bu trden bir
yklemenin tipik bir rnei, sv iine batrlm bir levha yzeyi zerinde etkiyen
bir sv basncyla oluur.
Sv yzeyinin altnda y mesafesinde
bulunan bir noktada uygulanan basn
veya birim alana den kuvvet, svnn
zgl arl olmak zere,
p= y

olarak ifade edilir.

Buna gre ekilde gsterilen sv iine

batrlm levhann dA alan zerine
suyun uygulad kuvvetin bykl:
dF=pdA=( .y )dA
KT

Bu kuvvetin levhann x eksenine gre momenti;

dM ydF y dA
2

Dolaysyla tm basn dalmyla retilen moment;

M y dA
2

Buradaki integral, levha alannn x eksenine gre atalet momentini ifade eder;

I x y dA
2

Bu formdaki integraller ile, akkanlar mekanii, malzeme mekanii, yap

mekanii ve makine tasarmnda sksk karlald iin atalet momenti
hesabnda kullanlan yntemler nemlidir.

KT

ATALET MOMENTLER
ekilde gsterilen x-y dzlemindeki A
alann gznne alalm. dA dzlemsel
diferansiyel alann x ve y eksenlerine gre
atalet momentleri;

dI x y 2 dA
dI y x 2 dA
le tanmlanr. Tm alan iin atalet
momentleri integralle belirlenir:
Alanlarn
ikinci
momenti

y= dAnn x eksenine uzakl

I x y 2 .dA x eksenine gre atalet momenti
A

I y x 2 .dA

y eksenine gre atalet momenti

KT

x= dAnn y eksenine uzakl

KUTUPSAL ATALET MOMENT

dA diferansiyel alann bir O noktasna gre ikinci momenti de formle
edilebilir:
2
O

dJ r dA

Burada; r= O noktasnda dAya dik mesafedir. Tm alan iin bu deer;

J O r 2 dA I x I y

A
Buna kutupsal (polar) atalet momenti ad verilir.

olarak bulunur.

JO ile Ix ve Iy arasndaki bu
bant, r=x2+y2 ilikisinden
kaynaklanmaktadr. Ix , Iy ve JO
her zaman pozitif byklklerdir,
nk uzakln karesi ve alann
arpm ile bulunmaktadrlar.
Atalet momenti birimi, uzunluun
drdnc kuvvetini iermektedir:
m4, mm4 gibi.

KT

ALAN iin PARALEL EKSENLER TEOREM

Bir alann merkezinden geen bir eksene
gre atalet momenti biliniyorsa, paralel
eksen teoremini kullanarak bu eksene
paralel bir eksene gre atalet momentini
belirlemek mmkndr.
ekilde gsterilen A alannn x eksenine
gre atalet momentini bulmaya alalm.
dA diferansiyel eleman x geometrik
merkez ekseninden y kadar uzaklktadr.
x ve x paralel eksenleri arasndaki sabit
uzaklk dy ile gsterilmitir.

KT

ALAN iin PARALEL EKSENLER TEOREM

Bu durumda tanm gerei,
2

d Ix ( y d y ) dA

olarak bulunur.

Tm alan iinse;

KT

ALAN iin PARALEL EKSENLER TEOREM

Birinci integral, alann geometrik merkez eksenine gre atalet momentidir.

kinci integral, sfrdr. nk, x ekseni alann geometrik merkezinden geer,

y 0

ydA y dA 0

nc integral, toplam alan verdiinden

dA A d y
A

Bu durumda,

I x y dA Ad y I x Ad y
2

x eksenine paralel
dier bir eksen

KT

dA d y A
2

Steiner teoremi

2
dik uzaklk

Arlk merkezinden geen x

eksenine gre atalet momenti

Benzer ifade y ekseni (Iy) iin yazlabilir:

Steiner teoremi

I y I y Ad x

Arlk merkezinden
geen y eksenine gre
atalet momenti

2
y ekseninin y eksenine
olan dik uzakl

Toplam alan

x ve y eksenleri, arlk merkezinden

(C noktasndan) gemektedir.

KT

Sonu; verilen bir alann herhangi bir eksene gre atalet momenti ( I x veya I y );
o alann arlk merkezinden geen ve bu eksenlere paralel olan eksene gre
atalet momenti ile ( I x veya I y ), eksenler arasndaki dik uzakln karesinin alan
ile arpmnn toplamna eittir. Buna paralel eksenler teoremi ya da Steiner
Teoremi denir.

NOT: Steiner teoremi, yalnz ve yalnz arlk merkezinden geen eksen

takmna gre kaydrmada kullanlr. Yani, arlk merkezinden geen eksenden
farkl bir eksene gre kaydrma yapldnda yukardaki bantlar geerli
deildir. nk arlk merkezi dndaki herhangi bir noktada statik moment
"sfr" deildir. Formlasyon bu durumda deiir.

KT

10

O noktasndan geen x-y dzlemine dik eksene gre polar atalet momenti:

J C I x I y '
2

d d y dx
2

olduuna gre ve
2

ise,

Jo J C Ad 2
Alan merkezine gre
polar atalet momenti

Arlk merkezinden O
noktasna olan dik uzaklk
Toplam alan

Bu denklemin her biri (Ix, Iy, Jo), bir alann bir eksene atalet momentinin,
alann geometrik merkezinden geen paralel bir eksene gre atalet momenti ile,
alann eksenler arasndaki uzakln karesiyle arpmnn, toplamna eit
olduunu ifade eder.

KT

11

Alan Atalet Momentinin ntegralle Bulunmas

Eer eri y=f(x) eklinde tanmlanabiliyorsa, sonlu uzunlukta (x veya y) ama

diferansiyel genilikte (dx veya dy) bir dikdrtgen eleman seerek hesap
yaplabilir.
dA alanna sahip diferansiyel eleman, eriyi bir (x,y) noktasnda kesecek ekilde
seilmelidir.

KT

12

1.durum:
Elemann uzunluu eksenlere paralel seilebilir. Dikkat edilirse, diferansiyel
dikdrtgen elemanlar, x-eksenine gre atalet momenti bulunurken x-eksenine
paralel, y eksenine gre atalet momenti bulunurken ise y-eksenine paralel
seilmitir. Bu durumda aadaki formller kullanlabilir:

I x y 2 dA
dA xdy

KT

ve I y x 2 dA
dA ydx

13

2.durum:
Elemann uzunluu eksene dik seilirse, moment kolu x ve/veya y seilen
dikdrtgen iin sabit olmamaktadr. Bu durumda, paralel eksenler teoremi
kullanlmaldr.

nce elemann kendi geometrik merkezinden geen yatay bir eksene gre atalet
momenti hesaplanmal, daha sonra paralel eksen teoremi kullanlarak elemann x
veya y eksenine gre atalet momenti belirlenmelidir.

KT

14

RNEK 90
ekilde gsterilen dikdrtgen
alann ;
a) Arlk merkezinden geen x
eksenine gre atalet momentini
b) Dikdrtgenin tabanndan
geen xb eksenine gre atalet
momentini
c) x-y dzlemine dik olan,
arlk merkezinden geen z
eksenine gre (polar) atalet
momenti deerini bulunuz.

KT

15

1.duruma gre:

a) Diferansiyel eleman x eksenine paralel seildii iin tm eleman x

eksenine y mesafesindedir ve 1. durumdaki denklem kullanlabilir.

b) Paralel eksen teoremine gre;

( 2.duruma gre )

KT

16

c)

b / 2

b / 2

1 3
I y ' x' dA x' (hdx' ) h x' dx' hb
12
A
b / 2
b / 2
2

KT

17

RNEK 91
ekilde gsterilen alann x eksenine
gre atalet momentini bulunuz.
1.durum
ntegrasyon iin seilen diferansiyel
alan eleman, x eksenine paraleldir.
Eleman dy kalnlna sahip ve eriyi
bir (x,y) noktasnda kestii iin, alan
dA=(100-x)dydir.

KT

18

2.durum
ntegrasyon iin seilen diferansiyel alan eleman, y
eksenine paraleldir. Eleman dx kalnlna sahiptir ve eriyi
bir (x,y) noktasnda kesmektedir. Elemann btn paralar
x ekseninden ayn mesafede bulunmamaktadr, bu nedenle
elemann bu eksene gre atalet momentini belirlemek iin
paralel eksen teoremi kullanlmaldr.

1 3
bh b dx h y
12
1
~
dI x dx y 3
y y/2
12
I x'

KT

19

KOMPOZT ALANLARIN ATALET MOMENTLER

Kompozit alanlar, yarm daire, dikdrtgen ve gen gibi bir dizi basit para
veya ekilden oluur. Bu paralarn her birinin ortak bir eksene gre atalet
momenti biliniyor veya belirlenebiliyorsa, kompozit alann atalet momenti,
tm paralarn atalet momentlerinin cebirsel toplamna eit olur.

Analizde izlenecek yol:

Paralar: alan paralara ayrlr ve her bir
parann arlk merkezlerinden referans
eksene olan dik uzaklklar belirlenir.
Paralel eksen teoremi: eer paralarn
merkezlerinden geen eksenler referans
ekseniyle akmyorsa paralel eksen teoremi
kullanlmaldr.( I I Ad 2 ; I :paralarn
arlk merkezinden geen eksenlere gre
atalet momenti)

Toplam: Tm alann referans eksene gre

atalet momenti, paralar iin elde edilen
sonular toplanarak bulunur. Kompozit alanda
boluk varsa, bu boluun atalet momenti
KT
toplamdan
kartlr.

20

Basit geometrik ekillerin atalet momentleri

DKDRTGEN
(b=h SE KARE)

A b.h

bh
Ix
12

bh
Iy
12

bh
Iy
3

x
O

x
KT

b
2

h
y
2

bh
Ix
3

21

Baz ekillerin Atalet Momentleri

KT

22

KT

23

RNEK 92

ekilde gsterilen kompozit alann xeksenine gre atalet momentini hesaplaynz.

zm:
Kompozit alan, yanda gsterildii gibi,
dikdrtgenden daireyi kartarak elde edilir.
Her iki alann arlk merkezi ekilde
gsterilmitir.

Merkezler x-ekseni ile akmamaktadr. Bu

nedenle paralel eksen teoremi
kullanlmaldr.
KT

24

DARE

DKDRTGEN

TOPLAM

Kompozit alann x-eksenine

gre atalet momenti:

KT

25

RNEK 93
ekildeki alann arlk merkezinden geen eksen takmna gre atalet momentlerini
hesaplaynz.
18 cm
y

G( x , y ) ?
4 cm

Ix ?
12 cm

Iy ?
7 cm

7 cm

x
(0,0)

KT

4 cm

26

18 cm

(18 * 4) * 9cm (4 *12) * 9cm

x
9cm
(18 * 4) (4 *12)

y
G1

1
2

4 cm
(14-10.8) cm

(18 * 4) *14cm (4 *12) * 6cm

y
10.8cm
(18 * 4) (4 *12)

(10.8-6) cm
7 cm

12 cm

G2
7 cm

y
n

x
(0,0)

4 cm

I x ( I x i yi . Ai )
2

i 1

18 * 43
4 *123
2
Ix
(18 * 4) * (14 10.8)
(4 *12) * (10.8 6) 2
12
12
I x 2515.2 cm 4
KT

27

18 cm

y
G1

4 cm

x 9cm
y 10.8cm

x
7 cm

12 cm

G2

I y ( I y i xi . Ai )

7 cm

i 1

2
x
(0,0)

4 cm

3
183 * 4
4
*12
2
Iy
(18 * 4) * (9 9)
(4 *12) * (9 9) 2
12
12
183 * 4 43 *12
4
I

2008cm
y
y
KT
12
12

28

18 cm

4 cm
G (9, 10.8)

I x 2515.2 cm 4
12 cm

7 cm

I y 2008cm 4

7 cm

x
(0,0)

KT

4 cm

29

RNEK 94
y
r=5cm

12 cm

x
9 cm

8 cm

10 cm

5 cm

Ix = ? Iy= ?

KT

zm snfta yaplacaktr.

30

RNEK 95
15 cm

ekildeki alann arlk merkezinden geen

eksen takmna gre atalet momentlerini
hesaplaynz.

G( x , y ) ?
2 cm

Ix ?

Iy ?
13 cm

(0,0)

KT

x
2 cm

31

15 cm

y
G1

2 cm

x 4.48cm
G

x
13 cm

G2

y 10.52cm
2
(0,0)

x
2 cm

(15 * 2) * 7.5cm (2 *13) *1cm

x
4.48cm
(15 * 2) (2 *13)
KT

(15 * 2) *14cm (2 *13) *1cm

y
10.52cm
(15 * 2) (2 *13)
32

15 cm

y
G1

x 4.48cm

2 cm

(14-10.52) cm

G2

(10.52-6.5) cm

x
13 cm

y 10.52cm

I x ( I x i yi . Ai )
2

i 1

(0,0)

x
2 cm

3
15 * 23
2
*
13
Ix
(15 * 2) * (14 10.52) 2
(2 *13) * (10.52 6.5) 2
12
12

KT

I x 1159.65 cm 4

33

15 cm

y
G1

2 cm

(7.5-4.48) cm

x 4.48cm
G
G2
(4.48-1) cm

x
13 cm

I y ( I y i xi . Ai )
2

i 1

y 10.52cm

2
(0,0)

x
2 cm

3
153 * 2
2
*13
2
Iy
(15 * 2) * (7.5 4.48)
(2 *13) * (4.48 1) 2
12
12
I y 1159.65 cm 4
KT

34

15 cm

2 cm

I x 1159.65 cm 4
I y 1159.65 cm 4

G (4.48, 10.52)
13 cm

(0,0)

KT

x
2 cm

35

RNEK 96
ekildeki alann arlk merkezinden geen
eksen takmna gre atalet momentlerini
hesaplaynz.

9 cm

G( x , y ) ?
1 cm

Ix ?
12 cm

(0,0)
4 cm

KT

1 cm

Iy ?

1 cm
x
4 cm

36

9 cm

(9 *1) * 4.5cm (1*12) * 4.5cm (9 *1) * 4.5cm

x
4.5cm
(9 *1) (1*12) (9 *1)

y
G1

1 cm
(9 *1) *13.5cm (1*12) * 7 cm (9 *1) * 0.5cm
y
7.0cm
(9 *1) (1*12) (9 *1)

G2
G

12 cm

(0,0)

3
4 cm

KT

G3
1 cm

1 cm

Her iki eksene gre simetrik

olan bu alanda aslnda arlk
merkezini hesaplamaya gerek
bile yok.

x
4 cm

37

9 cm

y
G1

1 cm

y1

y 2 0 G2

3
4 cm

i 1

G3
1 cm

I x ( I x i yi . Ai )

y3

(0,0)

12 cm

G (4.5 ; 7)
G1 (4.5 ; 13.5)
G2 (4.5 ; 7)
G3 (4.5 ; 0.5)

1 cm
x

4 cm

9 *13
1*123
9 *13
2
2
Ix
(9 *1) * (13.5 7)
(1*12) * (7 7)
(9 *1) * (7.0 0.5) 2
12
12
12
KT

I x 906 cm 4

38

9 cm

y
G1

1 cm

x1 0

x2 0 G2
G
x3 0
(0,0)

3
4 cm

12 cm

G (4.5 ; 7)
G1 (4.5 ; 13.5)
G2 (4.5 ; 7)
G3 (4.5 ; 0.5)

I y ( I y i xi . Ai )
2

i 1

2
G3
1 cm

1 cm

x
4 cm

93 *1
13 *12
93 *1
2
2
Iy
(9 *1) * (4.5 4.5)
(1*12) * (4.5 4.5)
(9 *1) * (4.5 4.5) 2
12
12
12
KT

I y 122.5 cm 4

39

RNEK 97
y

ekildeki alann arlk merkezinden

geen eksen takmna gre atalet
momentlerini hesaplaynz.

7 cm

G( x , y ) ?
2 cm

Ix ?

Iy ?
8 cm

(0,0)

KT

x
2 cm

40

7 cm

3.5 cm
1

G1

2 cm

x 4.83cm

y 6.33cm

9 cm
8 cm

G2

6 cm

4 cm
2

(0,0)

x
2 cm

(7 * 2) * 3.5cm (2 * 8) * 6cm
x
4.83cm
(7 * 2) (2 * 8)
(7 * 2) * 9cm (2 * 8) * 4cm
y
6.33cm
(7 * 2) (2 * 8)

KT

41

I x ( I x i yi . Ai )

7 cm

i 1

y
G1

2 cm

y1 (9 6.33) 2.67cm

y2 (6.33 4) 1.67cm

y 6.33cm

G2

8 cm

(0,0)

x
2 cm
3

I x 276.67 cm

7*2
2 *8
2
Ix
(7 * 2) * (9 6.33)
(2 * 8) * (6.33 4) 2
12
12
KT

42

x1 (4.83 3.5) 1.33cm

7 cm

I y ( I y i xi . Ai )

i 1

G1

2 cm

x 4.83cm

G
G2

8 cm

x2 (6 4.83) 1.17cm
2

(0,0)

x
2 cm

I y 109.17 cm 4

3
73 * 2
2
*8
2
2
I

(
7
*
2
)
*
(
4
.
83

3
.
5
)

(
2
*
8
)
*
(
6

4
.
83
)
KT y
12
12

43

RNEK 98
ekilde gsterilen kiriin kesit
alannn x ve y arlk merkezi
eksenlerine gre atalet momentlerini
belirleyiniz.

Kesit, A, B ve D dikdrtgen alanlarn

birleimi olarak dnlebilir. Bu
alanlarn arlk merkezleri ekilde
gsterilmitir.
KT

44

A ve D dikdrtgenleri :

B dikdrtgeni:

KT

45

Toplam
Tm kesitin atalet momentleri iin toplama ilemi yaplr.

KT

46

RNEK 99
dev
ekilde verilen taral alann
arlk merkezinin y
koordinatn ve x eksenine
gre atalet momentini
hesaplaynz.

KT

47

RNEK 100
dev
y

20 cm

r=10 cm

10 cm

x
15 cm

KT

10 cm

10 cm

48