AB VATANDALII

Avrupa Birlii vatandal, siyasi btnlemenin hzlanmas yolunda nemli bir adm olarak
grlmektedir. Avrupa birlii, vatandalar olmadan ina edilemez, ancak vatandalarn haklarna ve
fikirlerine dayanan sistemle Avrupa birlii ina edilebilir. Bu balamda, Avrupa vatandal ve
vatandalk haklar, AB btnleme srecinin en nemli yap talarndan birini oluturmaktadr.
Avrupa vatandal ilkesi, demokrasi a ve meruiyet gibi en ciddi sorunlarnn zm olarak
dnlmekte, Avrupallk bilinci ve kimlik oluturma srecinin olumasnda nemli bir giriim olarak
grlmektedir. Avrupa vatandal kavram uzun bir gemie sahip olmamasna ramen zerinde
akademik anlamda ok durulan bir kavram deildir. AB vatandal fikrinin temelleri daha ncelere
dayansa da, bu kavrama ilikin yasal zeminin hazrlanmas Maastricht Antlamasnn yrrle
girmesi ile tamamlanmtr. Bu antlamada AB vatandalarnn haklar belirtilmi, btnleme sreci
ierisinde baz deiiklikler olmutur. Son olarak Lizbon antlamas ve temel haklar art, Avrupa Birlii
vatandalarnn haklarn glendirmitir.

1. Avrupa Vatandal

Maastricht Antlamas ile getirilen Avrupa Vatandal kavram, tm Avrupa vatandalar

tarafndan kullanlacak baz haklar ifade etmektedir. 1993 ylnda Maastricht Antlamas ile kabul
edilmi ve birliin temel amalarndan biri haline gelen AB vatandal, Amsterdam Antlamas(1997)
ile birlikte Avrupa Birlii vatandalnn kapsam geniletilmitir. Avrupa vatandal alannda
Maastricht Antlamas ile atlan ilk admdan sonra, 1997 tarihli Amsterdam Antlamas ile bu ilke biraz
daha gelitirilmitir. Amsterdam Antlamas ile tannan haklardan en nemlisi, AB kurumlarna
herhangi bir resmi Avrupa dili ile yaplan bavuruda ayn dilde cevap almaktr. Maastricht
Antlamasnda gz ard edilmi olan dil meselesi kimlik oluturmann en nemli paralarndan biri
olarak, Amsterdam Antlamasnda Avrupa vatandal ilkesine eklenmitir. Belirli artlar altnda
Parlamento, Konsey ve Komisyon gibi kurumlarn belgelerine ulaabilme hakk, daha ok effaflk
ilkesi gz nnde bulundurularak kabul edilmitir. Amsterdam Antlamasna ayrca cinsiyet, rk,
din, ya, bedensel engel, cinsel tercih gibi nedenlerden dolay ayrmclk yaplmamas maddeleri de
eklenmitir. Bylece Avrupa vatandalar arasnda eitlik olduu ilkesi benimsetilmeye allmtr.

Avrupa Vatandal, ye lke uyruklarnn kendi ulusal vatandalklar yerine geen bir kavram
deildir, ulusal kimliin tamamlaycs niteliindedir. AB vatandal kavram byk lde ulusal
vatandalk anlayna dayandndan, birlik vatanda olarak kabul edilmek iin gerekli koul, ye
devletlerden birinin vatanda olmaktr. Bir kii ancak Fransz, Alman veya talyan tabiiyetinde olduu
zaman bir Avrupa vatanda olmaktadr.

2. Avrupa Vatandalnn Salad Haklar

 AB Vatandal ye lke vatandalarna diplomatik, siyasi ve ticari alanlarda geni ve nemli

dzenlemeler getirmitir. Maastricht antlamas ile kurucu antlamalara dhil olan birlik vatandal
kavram ile bir ye devlet vatandalna haiz olanlarn ayn zamanda birlik vatanda olduu kabul
edilerek,

ye Devletler lkesinde Serbest Dolam ve kamet Hakk ( Madde 8A)

kamet Edilen ye Devletteki Yerel Seimlerde ve Avrupa Parlamentosu Seimlerinde Oy Verme ve
Seilme Hakk ( Madde 8B)
nc Bir lkede Diplomatik Korunma Hakk ( Madde 8C)
Avrupa Parlamentosuna Bavuru Hakk ve Bir Ombudsmana Mracaat mkn
( Madde 8D)

Bunlarn yannda 7 Aralk 2000 ylnda kabul edilen Avrupa Birlii Temel Haklar artnda birlik
vatandalarnn temel haklar belirtilmitir. Temel haklar art, en ksa ekliyle, Avrupa Birlii
vatandalarnn temel haklarn ve onlara kar sorumluluklarn dzenlemesi ekliyle zetlenebilir.
Avrupa Birlii vatandal, uluslar st bir vatandalk eklidir. Kendi devlet vatandalna ek bir
vatandalktr. ye devlet vatandalna bal bir vatandalktr, kendi bana kazanlamaz. ye
devletler, kimlerin vatandalk hakkna sahip olacana kendileri karar verirler. ye devlet vatandalk
haklarnn kazanlmas ve dzenlenmesinde AB kurumlarnn mdahale yetkisi yoktur.

2.1.1. Serbest Dolam ve kamet Hakk

Kiilerin serbest dolam ve buna bal ikamet hakk konusu, birlik vatandaln dzenleyen
hkmlerin ke tan tekil etmektedir. Maastricht Antlamasnda Madde 8Ada dzenlenen
Serbest Dolam ve kamet hakk, birliin her vatandann belirlenen artlar dhilinde ye devletlerin
topraklarnda serbeste dolama ve ikamet etme hakkna sahip olacaktr ekliyle dzenlenmitir.
Bunun yan sra 1989 ylnda komisyon tarafndan hazrlanan ve 1990 ylnda da konsey tarafndan
kabul edilerek iilerden ayr olarak farkl kii gruplarna da serbest dolam ve ikamet hakkn
ngren 3 direktif kabul edilmitir.
Bu kapsamda,

rencileri kapsayan 90/366 sayl direktif(93/96 sayl direktifle deitirildi)

Kendi adna ya da bakasnn yannda alrken mesleki faaliyetlerini sona erdirenlerin(emekliler)
ikamet hakk ile ilgili 90/365 sayl direktif

 AB hukukuna gre ikamet hakkna sahip olmayan tm kiileri kapsayan( bamsz gelir kaynaklarna
sahip kiiler) 90/364 sayl direktif,

Bu direktifin zellii, bu tarihe kadar kiilerin serbest dolam kapsamnda yer almayan, ekonomik
olarak aktif olmayan kiilere belli artlar dhilinde serbest dolam ve ikamet hakknn tannm
olmasdr. Avrupa Birliinin leyiine Dair Antlamann 21.maddesinde her birlik vatanda,
antlamada ngrlen kstlama ve koullar ile onun uygulanmas iin yaplan dzenlemeler sakl
kalmak zere, ye devletlerin topraklarnda zgrce dolama ve oturma hakkna sahiptir denilerek
dolam ve oturma hakk antlama hkmleri ve direktiflerde belirtilen snrlamalar dhilinde herkese
tannmtr. zet olarak belirtmek gerekirse, Maastricht antlamas ile ab vatandal kapsamnda
getirilen serbest dolam hakk, sadece iileri deil, btn vatandalar kapsayan bir haktr. Bu
balamda ok daha geni bir kitleye hitap etmekte ve ii olmayanlara da ikamet hakk vermektedir.

2.1.2. Avrupa Parlamentosu ve Yerel Seimlerde Oy Verme ve Seilme Hakk

Maastricht Antlamas ve AB Vatandal ile kazanlan hukuki ve siyasi haklar erevesinde seme ve
seilme hakk dzenlenmitir. Parlamento seimlerine katlma hakk, siyasi alanda getirilen nemli bir
dzenlemedir. Bylece vatandalar birliin gelecei ile alnacak karar ve yaplacak dzenlemelere
dorudan katlabilme ve AB iinde sz sahibi olarak aidiyetlerini gelitirme frsat bulabileceklerdir.
Maastricht Antlamas ile birlikte AB Vatandalarna, yaadklar lkenin belediye seimlerinde seme
ve seilme hakk veren bir vatandalk kavram oluturulmu, insan haklar, temel zgrlkler ve
demokratikleme gibi konular da ortak vatandalk kavram kapsamndaki bireylere odaklanarak ele
alnmtr. Avrupa Birlii Temel Haklar artnda 39. Ve 40. Maddelerinde seme ve seilme hakk
dzenlenmitir. Maastricht Antlamas Madde 8B(1) gereince, birlik vatandalar ikamet ettikleri ye
devlette yaplan yerel seimlerde o devletin vatandalar ile ayn artlar altnda oy verme ve aday
olma hakkna sahiptir. Madde 8B(2) gereince, kendi vatanda olmad bir ye devlette ikamet eden
birlik vatandalar Avrupa Parlamentosu seimlerinde oy kullanma hakkna sahip bulunmaktadr.

2.1.3. nc Bir lkede Diplomatik Korunma Hakk

Vatandalk kavramnn d ehresini oluturan diplomatik korunma, vatanda yabanc bir lkede
hakszla uram bulunan bir devletin, bundan dolay yabanc bir devletle doan ihtilafn hukuki
yollarla zmlenmesi amacyla bavurduu uluslararas bir kural olarak ifade edilmektedir.
Maastricht Antlamasnn Madde 8Cye gre, her bir Avrupa birlii vatanda AB yesi olmayan bir
devlette eer kendi lkesi bu lkede temsil edilmiyor ise bu takdirde herhangi bir ye devletin
diplomatik veya konsolosluk yetkililerinin korumasndan yararlanr ifadesi yer almaktadr.

2.1.4. Avrupa Parlamentosuna ve Ombudsmana Bavuru Hakk

Maastricht Antlamasnn 138e maddesine gre; topluluk ombudsman, AB vatandalar, toplulukta

ikamet eden yabanclar, toplulukta kaytl irketler, dernekler veya makamlar tarafndan topluluk
kurum ve kurulularnn idari hata veya yetersizlikleri ile ilgili iletilecek ikyetleri inceleyecektir. Dier
bir adan, 138d maddesine de de bir ye devlette ikamet eden veya kaytl brosu bulunan tm zel
ve tzel kiilerin, birlik vatandalar gibi, bireysel olarak veya dier vatandalar veya kiilerle birlikte
hareket ederek, topluluun faaliyet alanna giren ve faaliyet alann dorudan ilgilendiren bir konuda
Avrupa Parlamentosuna ikyette bulunma hakkna sahip olduu belirtilmektedir.

3. Avrupa Birlii Temel Haklar art le Glendirilen Vatandalk Haklar

7 Aralk 2000 Nice zirvesinde Avrupa Birlii Temel Haklar artnn imzalanmasyla, o tarihe kadar
dank olarak yer alan haklar tek bir belgede birlik dzeyinde sistematik bir hale getirilmitir. Temel
haklar art, ekonomik olarak kurulan Avrupa topluluunun, sosyal ve siyasal anlamda da haklar
tannarak vatandalk haklarn glendirmi ve birliin siyasal boyutunu tamamlama yolunda nemli
bir aama olarak grlmektedir. Genel olarak temel haklar artn incelediimizde, 7 blmden ve 54
maddeden olutuunu grebiliriz. Saygnlk, zgrlkler, eitlik, dayanma, vatandalk haklar, adalet
ve genel hkmler balklar altnda baz haklar dzenlenmitir. Konumuz gerei, beinci blmde
dzenlenen vatandalk haklarn inceleyecek olursak;

Madde 39- Avrupa Parlamentosu seimlerinde oy verme ve aday olma hakk

Madde 40- Belediye Seimlerinde oy verme ve aday olma hakk
Madde 41- yi ynetilme hakk
Madde 42- Belgelere eriim hakk
Madde 43- Ombudsman
Madde 44- Dileke hakk
Madde 45- Dolam ve kamet zgrl
Madde 46- Diplomatik Koruma
Genel Deerlendirme

zet olarak belirtmek gerekirse; gerek Maastricht antlamasnda gerekse Avrupa Birlii temel haklar
artnda belirtilen vatandalk haklar, Avrupa birliinin btnleme srecinde nemli birer yap

talardr. Ekonomik temelli olarak kurulan daha sonra derinleme aamalar ile devam eden Avrupa
Birlii, kimlik ina srecinde vatandalk ve vatandalk haklarna nem vermelidir. 2014 ylnda
gerekletirilen Avrupa Parlamentosu seimlerinde AB vatandalarnn seimlere katlmnn az
olmasnn ve ab kurumlarn ileyileri ile ilgili bilgilerin zayf olmalarnn temelinde vatandalarn sahip
olduklar haklardan habersiz olmalar yatmaktadr. Bu nedenden dolay, kt zerinde tannan
haklarn, gerek hayatta da vatandalara iyi anlatlmas gerekmektedir.
Btn bu haklarn, gvenlik adna alnan tedbirlere ve hayat kolaylatran dzenlemelere ramen,
vatandalarn birlik vatandaln yeteri kadar benimsemi ve kabul etmi olduklarn sylemek
zordur. Birok Avrupa lkesinde, vatandalar kendilerini Avrupal hissetmemekte, hala kendi
lkelerine ait hissetmekte ve ulusal kimlikleri ile kendilerini tanmlamaktadrlar. Sonu olarak; Avrupa
birlii vatandal, modern vatandaln aksine, ulular st vatandalktr. AB vatandal, kendi
devlet vatandalna ek olarak kazanlan bir vatandalktr.