Mimarlk ;asrlar boyunca erk iin ideolojik bir ara olarak grlmtr.

Erkin toplumun zerindeki

kuvvetini ve kudretinin abartl mimari gstergesi sanatta farkl ekillerde resmedilmitir. Stanley Kubrick
Zafer Yollar (Paths ofGlory) adl filminde kat bir saray mimarln askeri devleti anlatmak iin bir sembol
olarak Mnih deki Schleissheim Palace kullanr. George Orwell romannda erkin gcn tasvir eden;
Savunma Bakanlk Binas Filmde bir Antik a tapnandan esinlenerek kurgulanmtr.

Resim 2. 1984 filminden Savunma Bakanl Binas

(www.imdb.com)

Resim 1. Paths Of Glory Filminin Poster (www.imdb.com)

Erkin nfuzu; hem kent leinde hem de tek yap leinde yaam mekanlarna yansmaktadr. Erk
varln kentin her kesinde belirli iaret ve ifrelerle kent ve kentlinin zihnine hatrlatmak ister. ktidar,
bedenleri mekana yerletirmede mimarlktan yararlanr (Foucault, 1984).

Resim 4.Albert Speer Mussoloni iin tasarlad ant alan,Berlin

.(www.britnicca.com)

Resim 3 . Boris Iofann Sovyet Saray Projesi,Proje hibir zaman

gereklemedi.(www.britnicca.com)

Sanayilemi kentlerinin oluumuna kadar surlar, kuleler, burlar, saraylar, meydanlar toplumlarn ynetim
biimlerini, politik gemilerini anlamakta kullanlabilecek kentsel elemanlar olarak dnlebilir.
Saray yaplar erkin sembol olmulardr. E. Baldwin erkin analizinde kubbe motifini emperyalist bir simge
olarak ele almaktadr.

Resim 5 . E.Baldwin The dome: a study in the history of ideas almasnda St.Peter Katedralinin kubbesinin Romadaki
En byk kubbe olduunu ve bunu erkin gcnn gstergesi olarak gstermektedir. (Baldwin,1995)

Erkin aktrleri; kentin planlamasnda ve mimarisinin oluum srecinde aktif olarak yer almak istemilerdir.
Hausmann, Anlar adl kitabnda ona destek salayan III.Napolyonun tahtnn arkasnda bir Paris haritas
bulunduunu ve imparatorun o haritann zerinde kentte yapmak istedii deiiklikleri ivedilik durumuna
gre kendi eliyle krmz, yeil kalemleri kullanarak iaretlediini anlatr (Tmer, 2009).
Hitlerin dncelerindeki Byk Germanya Projesini hazrlayan Albert Speer Hitlerin projenin her
aamasnda tasarma mdahale ettii ve sk sk katklarda bulunduunu anlatr.
ankaya kitabnda Atayn aktardna gre Prof. Jansen ile Atatrk arasnda yle bir konuma getii ifade
edilmektedir. Jansenn tercman araclyla sorduu bir ehir plann tatbik edebilecek kadar kuvvetli bir
idare olup olmad ile ilgili soruya Atatrk kzarak u ekilde cevap verir: Koca memleketi yedi dvelin
elinden kurtarmz. Bir Ortaa saltanatn ykarak, yerine bir Yenia devleti kurmuuz. Bunca devrimler
yapmaktayz. Btn bunlar baaran bir rejimin bir ehir plann tatbik edebilecek kuvvete olmad nasl
sorulabilir? (Atay,1969).

Resim 6. Hausmann Paris iin nerilen ilk ehir plan

(www.arthistoryarchive.com/arthistory/architecture/Haussmanns-Architectural-Paris.html)
Prof. Hermann Jansenin 1927 ylndaki Ankara iin nerdii kent plan (Cengizkan,2004)

Erk Devletinde Bakent Erkin kudretinin simgesi olarak dzenlenmeye allmtr.

Bakent kelimesinin Latince Caput (bas) kknden tretilmi olmasndan dolay bakentin, ynetim merkezi
olma zellii n plandadr (Rapaport, 1993).
Bakentler devletlerin ynetim merkezleri olarak kabul edilmekte; lkenin genelinin ya da ayr
bir siyasal birimin ynetim ikametgah olarak gsterilmektedir. (Gotmann, 1985)
Dnya genellikle ulus devletler tarafndan ynetilmektedir bu say190a ulamtr. Ulus devletler bakentleri
araclyla temsil edilmektedirler. (Gotmann, 1985)
Bakentlere ynelik dier almalarda ynetim ve hkmet merkezi olarak uzun ve gl bir merkezcilik;
ulusal kimlik, stat ve iktidar sembolize etmek, dier kentler arasnda nde gelmek; trl alanlarda denetim
ve kontrol merkezi olmak gibi ortak noktalar dikkat ekmektedir.
Architecture, Power, and National Identity kitabnda Lawrence Vale bakentleri; gerek bakentler ve
yapay (artificial) bakentlerolarak iki grupta snflandrr.
Gerek bakent nitelemesi yaplrken, bakentlerin lkenin ekonomisi, bilim ve kltr ynnden nde gelen
kenti olup olmad dikkate alnr. Bunun yan sra bakent ilan edildiinde lkenin nde gelen bir kenti
olmayan, hatta ok kk bir yerleim yeri iken bakent Ankara gibi planl bir ekilde imar edilen bakentler
yapay bakent olarak kabul edilmektedir.
Vale ada bakentleri tipe ayrarak incelemitir.
Evrimlerini kendi isel dinamikleriyle gerekletirmi olanlar:Bu tipteki bakentler uzun bir kentsel tarihe
sahiptir. Bu bakentler her donemde lkenin nde gelen ynetim merkezi olmay srdrmlerdir. Tarihsel
merkezleri Roma mparatorluu'na kadar uzanan Londra, Berlin, Paris ve Viyana gibi bakentlerdir.
Gelimelerini kendi isel dinamiklerine gre gerekletirmi bulunan, ancak bakentlik nitelii kesintili
olanlar: Bu kentlere rnek olarak tarihin belirli bir dneminde bakentlik olma durumunu kaybedip sonradan
yeninden kazanan Roma, Moskova ve Atina verilebilir.
Genellikle bir politik erkin yeni bir bakent yaratma istei/emri sonucu oluturulmu olanlar:
Bu grubun en nemli rnei Washingtondur. Washington nc grup ierisinde emperyalist, bamszlk ve
birleikle iin tasarlanm olan baka bir alt gruba aittir. Bu gruba rnek olarak verilebilecek dier bakentler
ise Canberra, Yeni Delhi ve Ankaradr.

Bakentlerin tarihesi; Dnyada erkin deiimini anlamak iin yn gstermektedir.

Daum, A. ve Mauch, C., Capital Cities, Cultural Represantation and National Identities, eserinde bakentlerin
saysnn artnn tarihesini sralarken be nemli dneme ayrmaktadr.
Birinci dnem olan Rnesans: Kopenhag, Prag, Roma, Madrid, Moskova ve Varova bakent olmulardr. 17.
yzylda bu bakentlerin kurulmas sonucunda bunlar Stockholm, Krakov ve Bukres gibi birka farkl bakent
daha eklemlenmitir.
kinci donem ise 18. Yzyln sonu; milliyetilik akmlar ulus devletler:
Avrupa ve Kuzey Amerikada ulus devletler kurulmutur. Milliyetilik ideolojisi yresel farkllklar gstermekle
birlikte, znde uluslarn politik varlklarnda ve kendi kltrel geleneklerinde izleri rahatlkla grlr.
Milliyetiliin etkili olduu dnemlerde bile bakentler her zaman ulus devletin kurulmasna yol amaz.
Bern,Roma,Washinghton.
nc donem I. Dnya Sava:
Versay Pakt ve Alman, Avusturya-Macaristan, Rus ve Osmanl mparatorluklarnn zl Avrupann
blgesel ve politik dzenini deitirmi ve her biri kendi bakentini tasarlayan bir ok ulus devletin ortaya
kmasna sebep olmutur. Tiran, Ankara, Dublin
Drdnc dnem II. Dnya savas ve souk sava dnemi:
Belgrad ;Bonn Bat Almanya,Yeni Delhi
Beinci dnem Gncel Dnya Dzeni:
1989da Berlin duvarnn yklmasndan sonra Sovyetler Birliinin zlmesi ve Yugoslavyann
dalmas ile birlikte, Avrupa ve orta Asyada politik ve corafi dzlem merkezi gler tarafndan yeniden
tasarlanmtr. Daha nce bakent olan kentler yeniden bakent olmulardr.
Balkanlarda Sarajevo (Bosna-Hersek), Lublijana (Slovenya), Podgorica (Karada), Belgrad
(Srbistan), Kiev (Ukrayna), Minsk (Belarus), Talin (Estonya), Vilnius (Litvanya), Riga (Letonya),
Orta Asyada Kazakistann bakentinin Alma-Atadan Astanaya tanmas.

Bakentleri farkl ltlere gre snflandrlmas; bakent kavramn farkl bir ekilde irdelemek iin
gereklidir.
Thomas HallunPlanning Europes Capital Cities kitabnda kentleri yedi farkl ltte snflandrmaktadr.
ok levli Bakentler:
Londra, Paris, Madrid, Stockholm, Moskova ve Tokyo gibi bakentlerin yer ald bu snflandrmaya gre bu tip
bakentler ulusal seviyede ilevlerin ouna ya da tamamna sahiptirler.
Kresel Bakentler:
Birinci tipteki bakentlerin zel bir trdr. Londra ve Tokyo gibi bakentlerin rnek gsterildii snflandrmaya
gre bu bakentlerin politikada ve/veya ticari yasamda ulus st bir rol ve nemi bulunmaktadr.
Politik Bakentler:
Lahey, Bonn, Washington, Ottowa, Canberra ve Brasilia gibi bakentlerin yer ald bu kategoride bakentler
sadece ynetim ilevi ile donatlmlardr. Dier ilevler ya yoktur ya da ok nemsiz dzeydedir. Ticaret sanayi,
finans ve dier ilevleri bakentlik ilevini devraldklar nceki bakentler srdrmektedir.
Eski Bakentler:
Bu bakent tipi nceden bakentlik ileviyle donatld halde daha sonra bu ilevini yitirmi kentlerdir. Ancak
buna ramen nemli bir merkez olma konumunu yitirmemi yerlerdir. Dnyada ve Trkiye'deki en nemli
rnei stanbul'dur.
Eski mparatorluk Bakentleri:
mparatorluk bakenti niteliine sahipken daha sonra bu niteliklerini yitiren kentlerdir. Bu yerler halen ulusal
bakent olma zelliklerini ve eski imparatorluk snrlarna ynelik snrl da olsa etkilerini srdrmektedirler.
Londra, Madrid, Lizbon ve Viyana bu tur bakentlere rnek olarak gsterilmektedir.
Eyalet Bakentleri:
Federal bakent dndaki eyalet bakentlerini kapsamaktadr. Milano, Turin, Stuttgart, Sidney, ve Melbourne bu
tip eyalet bakentlerinin ilk akla gelen orneklerindendir.
Sper Bakentler:
Uluslararas organizasyon, kurum ve kurulularn merkezlerini barndran kentlerdir. Bu kentler bazen ulusal bir
lkenin bakenti olabilirler. Bruksel, Strasbourg, Cenova, Roma ve New York bu kategorinin ilk akla gelenleridir.

9 Ekim 1923 gn anayasa maddesi nerilmitir ;devletin ynetim merkezini yeni bir biimde kurulmasna
ve gelimesine balanabilmesi iin:
Trkiye devletinin idari merkezi Ankara ehridir
Ankarann bakent olma ve gelime srecini tarihsel blmlere ayrtrarak ; erkin kentin planlamasndaki ve
mimari dilinin oluumu zerindeki etkisi daha nitelikli incelenebilecektir.
ehremaneti'nin Kurulmas
Ankara bakent ilan edildiinde kentsel evre standartlar olduka dktr, kentsel
hizmetler yetersizdir. Ankarallar o gnk kt koullar iinde yaamak istememektedirler. Kentin iyi bir
ekilde imar edilmesi ayn zamanda rejimin baars ile zdeleecektir gr hakimdir. Bunun iin ncelikle
mevcut Belediye Ankara ehremaneti'ne evrilmitir .(Ergin, 1936)
16.2.1924 gun ve 417 sayl yasa ile stanbul ehremaneti modeli transfer edilecek, yetki ve grevleri aynen
alnacak, yasa ve ynetmelik ve kararlarndan ise, sadece Ankara zel durumuna uygun olanlarn izleyecek
bir daireden oluan ehremaneti kurulmutur.
Lorcher Plan
Dr. Christop Lorcher, eski stanbul mar Komisyonu yesidir. Trkiye'de kald sure iinde Lorcherden,
stanbul yangn yerlerinin kapsamnda Pera-Galata ve skdar-Kadkyntasarlanmasnn yan sra, Ankara
ve Bursann planlamas ii de istenmitir.
Ali Cengizkan tarafndan yaplan Lorcher Plan ile ilgili alma ise bu konudaki u ana kadar yaplm en
aklayc ve detayl almadr. Soz konusu aratrmada 1924-25 Lorcher Plannn sradan bir haritaclk
almas ve on altlk hazrl deil Ankarann ilk plan olduu belirtilmektedir
Ankarann bakentlik ilanndan nce de yeni bir merkez olarak askerler, memur adaylar ve i arayanlarn
aknna urad ve nfusunun hzla artt bilinen bir olgudur (Tekeli, 1980).

Resim 8.1924 Lorcher Eski ehir Plan Bebaungsplan der Turkischen Haupt und Residenztadt
Angora (Kaynak: Cengizkan, 2004)

Ankara kent plan yarmasna sadece yarmac katlmtr. Katlma ars alan
yabanc mimar seimindeki kriterlerin ne olduu sorusu bugne kadar yant
beklemektedir. Bilinen, Ankara ehremaneti'nin Almanyaya seici bir heyet
gnderdii ve davet edilen ilk isim olan Prof. Ludwig Hoffmannn yalln ileri
srerek kendisi yerine J. Brix e H. Jansenin nermesidir. iki adayla konuan
Ankara ynetimi Ankara dnsnde de nc bir isim olan Fransz L.
Jauzsseley21i de yarmaya davet eder (Tankut, 1993)..
ehremaneti'nin Kurulmas
Ankara bakent ilan edildiinde kentsel evre standartlar olduka dktr, kentsel
hizmetler yetersizdir. Ankarallar o gnk kt koullar iinde yaamak istememektedirler. Kentin iyi bir
ekilde imar edilmesi ayn zamanda rejimin baars ile zdeleecektir gr hakimdir. Bunun iin ncelikle
mevcut Belediye Ankara ehremaneti'ne evrilmitir .(Ergin, 1936)
16.2.1924 gun ve 417 sayl yasa ile stanbul ehremaneti modeli transfer edilecek, yetki ve grevleri aynen
alnacak, yasa ve ynetmelik ve kararlarndan ise, sadece Ankara zel durumuna uygun olanlarn izleyecek
bir daireden oluan ehremaneti kurulmutur.
Lorcher Plan
Dr. Christop Lorcher, eski stanbul mar Komisyonu yesidir. Trkiye'de kald sure iinde Lorcherden,
stanbul yangn yerlerinin kapsamnda Pera-Galata ve skdar-Kadkyn tasarlanmasnn yan sra, Ankara
ve Bursann planlamas ii de istenmitir.
Ali Cengizkan tarafndan yaplan Lorcher Plan ile ilgili alma ise bu konudaki u ana kadar yaplm en
aklayc ve detayl almadr. Sz konusu aratrmada 1924-25 Lorcher Plannn sradan bir haritaclk
almas ve on altlk hazrl deil Ankarann ilk plan olduu belirtilmektedir
Ankarann bakentlik ilanndan nce de yeni bir merkez olarak askerler, memur adaylar ve i arayanlarn
aknna urad ve nfusunun hzla artt bilinen bir olgudur (Tekeli, 1980).

Jansen Plannn zellikleri

Kentsel estetik plancnn birincil endiesidir. Ankara Kalesi bu estetiin kayna olan bir ehir tacdr.
Yollar ksa, dz, dar ve topografyaya uygun geirilerek ekonomik tasarruf salanacaktr.
Kentsel salk, yeil alan, spor alanlar, ocuk baheleri, parklar ve bo alanlarla salanacaktr.
Salk iin nerilen ynler, konut kat saysnn ve younluklarn dk tutulmas, konutlarn gnee gre
ynlendirilmesi gibi ynlerdir.
Konut alanlar on sekiz blgeye blnmekte, her biri iin ayr bir imar dzeni ngrlmektedir.
Ulam kolayl ve egemen rzgarlarn yn kentin batsndaki istasyon civarnn sanayi alanlarna
ayrlmasna sebep olmutur.
Motorlu tat yollarnn saysn en az indirgeyip zerlerinde sratli ve kesintisiz trafik akmn salamak,
dier yollar ikinci derece sayp, ksa, dz ve dar tutmak ve kent ii ulamnda yaya yollarna byk nem
vermek. Ulam andaki kstlamalarla hem trafii denetlemek hem de ekonomi salamak amacndadr.
Jansen Plannda da ticaret alanlar belirlenmemitir.
Jansen Ankara mar Plann Yeni ehirciliin esaslar olarak grd drt ana balk altnda toplamtr:
Seyrsefer-Ulam akslar
Serbest Sahalar
Tesekkller Ksm- Kamu binalarna ayrlan alanlar
Oturma Mahalleleri
Jansen Plan ehrin farkl ilevsel blgelerini ve konut mahallelerini ayran yeil bantlar kullanr;
Kamu yaplar eski kentin gneyine,
Mektepler gneydousuna,
Sanayi blgesi gney batsna ,
si mahallesini kuzeybatda,
Mstakil evlerden oluan blgeyi ise gney tepelerinde kurmay nermitir.

Resim 9. Ankara mar Plan , Hermann Jansen

Orijinal Harita : Berlin Teknik niversitesi , Mimarlk Mzesi

Resim 10. Ankara mar Plan , Hermann Jansen

Orijinal Harita : Berlin Teknik niversitesi , Mimarlk Mzesi

Kentsel estetik plancnn birincil endiesidir. Ankara Kalesi bu estetiin kayna olan bir ehir tacdr.
Yollar ksa, dz, dar ve topografyaya .
Kentsel salk, yeil alan, spor alanlar, ocuk baheleri, parklar ve bo alanlarla salanacaktr.
Salk iin nerilen ynler, konut kat saysnn ve younluklarn dk tutulmas, konutlarn gnee gre
ynlendirilmesi gibi ynlerdir.
Konut alanlar on sekiz blgeye blnmekte, her biri iin ayr bir imar dzeni ngrlmektedir.
Ulam kolayl ve egemen rzgarlarn yn kentin batsndaki istasyon civarnn sanayi alanlarna
ayrlmasna sebep olmutur.
Motorlu tat yollarnn saysn en az indirgeyip zerlerinde sratli ve kesintisiz trafik akmn salamak,
dier yollar ikinci derece sayp, ksa, dz ve dar tutmak ve kent ii ulamnda yaya yollarna byk nem
vermek. Ulam andaki kstlamalarla hem trafii denetlemek hem de ekonomi salamak amacndadr.
Jansen Plannda da ticaret alanlar belirlenmemitir.
Jansen Ankara mar Plann Yeni ehirciliin esaslar olarak grd drt ana balk altnda toplamtr:
Seyrsefer-Ulam akslar
Serbest Sahalar
Tesekkller Ksm- Kamu binalarna ayrlan alanlar
Oturma Mahalleleri
Jansen Plan ehrin farkl ilevsel blgelerini ve konut mahallelerini ayran yeil bantlar kullanr;
Kamu yaplar eski kentin gneyine,
Mektepler gneydousuna,
Sanayi blgesi gney batsna ,
si mahallesini kuzeybatda,
Mstakil evlerden oluan blgeyi ise gney tepelerinde kurmay nermitir.