Lumina Universitesi

Andrada Creanu
LMA, 2. yl

LK TRK SLAM DEVLETLER

TRKLERN SLAMYETNN KABUL
Talas Sava (751)
inliler ile Araplar arasnda Talas Sava meydana gelmitir (751). Talas Savanda
Karluk Trkleri Mslmanlar destekleyince Talas Sava Trkler ve Mslman Araplarn
zaferiyle sonulanmtr.
Talas Savann Sonular
1) Orta Asya, slam devletinin egemenlii altna girdi.
2) Trk-Arap dostluunun balangc oldu. Trkler arasnda slamiyet yaylmaya balad.
3) Kat, matbaa, barut ve pusula gibi teknik bulular slam dnyasnda yaylmaya balad.

LK TRK - SLAM DEVLETLER

I.

Karahanllar (840 - 1212)

Bat Trkistan'da; Karluk, Yama ve iil Trkleri tarafndan kurulan ilk Mslman

Trk devletidir. slam kabul eden ilk Karahanl hkmdar Satuk Bura Han olmutur.
slamiyet onun zamannda resmi din olarak kabul edilmitir.
Karahanl Devletinin ilk mslman Trk devleti olmasndan dolay Orta Asyada
Trk-slam kltr ve medeniyetinin temeli Karahanllar tarafndan atlmtr. Karahanllar
halknn tamamnn Trk olmas ve devletin Orta Asyada kurulmasndan dolay
Karahanllarn slamiyeti kabul ettikleri halde slam ve ran kltrlerinden pek fazla
etkilenmedikleri grlr

II. Gazneliler Devleti (962 - 1183)

Gazneliler Devleti, Samanoullar Devleti komutan ve Horasan Valisi olan Alp Tekin
tarafndan 962de Afganistann Gazne ehrinde kurulmutur. Gazneli Devletinin en nl
hkmdar Gazneli Mahmuttur.
Gazneli Mahmutun Hindistana dzenledii seferler sonucu Hindistanda slamiyet
hzl bir ekilde yaylmaya balamtr. Hindistanda slamiyetin yaylmas ile birlikte Kast
Sistemi etkisini yitirmeye balamtr.
III. Byk Seluklu Devleti (1040 - 1157)
A. Turul ve ar Beyler Dnemi
Turul ve ar Beyler Gaznelilerle mcadele ettiler. Gaznelilerle yaplan
Dandanakan Savan Seluklular kazand (1040). Bu savala Byk Seluklu Devleti
resmen kurulmutur.
Turul Bey zamannda Irak, ran ve Azerbaycan fethedildi. Trk aknclar Dou
Anadoluya girdi. 1048de yaplan Pasinler Savanda Bizans ordusu ilk kez malup edildi.
Abbasi halifesinin yardm istei zerine 1055de Badata giren Turul Bey, Abbasi
halifesini ii Bveyhoullarnn basksndan kurtararak halifeyi himayesi altna almtr.
Abbasi halifesi, Turul Beye dounun ve batnn sultan nvann verdi. Bylece Seluklular
slm Dnyasnn siyasi lideri haline gelmitir.
B. Alparslan Dnemi (1064 - 1072)
Turul Beyin 1063te lmnden sonra yerine ar beyin olu Alparslan gemitir(1064).
lk olarak Grcistan zerine yryerek Grcistan kendine balad. Dou Anadoluya girerek
Kars ve Aniyi ele geirdi. 1070de Anadolu zerinden Suriyeye girdi. Bu srada Bizans
mparatorunun douya sefere ktn renen Sultan Alp Arslan Dou Anadoluya dnerek
26 Austos 1071de Bizans ordusunu Malazgirtte yendi.
C. Melikah Dnemi (1072-1092)
Melikah dnemi Byk Seluklu Devletinin en parlak devridir. lke en geni snrlarna
ulamtr. Snrlar Ege Denizinden Tanr Dalarna, Kafkaslardan Basra Krfezine ve Hint
Okyanusuna kadar ulamtr.
D. Byk Seluklu Devletinin Ykl

Melikahn 1092de lm zerine oullar arasnda taht kavgalar balad. Bu kavgalar

dnemine Fetret Devri denir. Bu dnemde Seluklu Devleti birliini koruyamad. Anadolu,
Suriye ve Kirman Seluklular merkezden ayrlarak bamsz devletler haline geldiler.
Sultan Sencer i karklklar nlemeyi baard ise de 1141de Karahitaylarla yapt Katvan
Savanda yenildi. Ouzlar isyan ettiler. 1157de Sultan Sencerin lm ile Byk Seluklu
Devleti ykld.
IV. DER TRK SLAM DEVLETLER
1) Tolunoullar Devleti (868 - 905)
Msra vali olarak atanan Tolunolu Ahmed Msr'da ilk Trk - slam devleti olan
Tolunoullar Devletini kurdu (868). Suriye'yi de egemenlik altna alan Tolunoullar
Msr'da tarm, ticaret ve imar faaliyetlerine nem verdiler. Tolunoullar kendilerinden sonra
Msr'da bin yl srecek Trk hakimiyetinin ncleri oldular.
2) hidiler Devleti (935 - 969)
Msrda vali olarak grev yapan Toaolu Muhammed tarafndan hidiler Devleti 935te
kuruldu. Fatimiler bu devlete 969'da son verdiler.
3) Eyyubiler Devleti (1174 - 1250)
Zengilerin Msra yardm amacyla gnderdii irkuh, Fatimiler Devletini ykarak, Msra
hakim oldu. Yerine geen Selahaddin Eyyubi bamszln ilan etti (1174).
Selahaddin Eyyubi Msr egemenlii altna aldktan sonra Hallarla mcadele etti. Bata
Kuds olmak zere Suriyedeki birok ehri Hallardan geri ald. Kuds Krallna son verdi
(1187). Selahaddin Eyyubinin lmnden sonra i karklklar kt. Devlet zayflad ve
ordudaki memlk askerleri Eyyubiler Devletine son verdiler (1250).
4) Memlkler Devleti (1250 - 1517)
Memlk komutan Aybeg tarafndan Msrda kuruldu. Hicaz, Suriye ve Anadolu'nun gney
blgelerini de egemenlikleri altna aldlar.
Devlet ynetimi babadan oula geen bir saltanat eklinde olmamtr. Ynetim tek bir
hanedann elinde olmayp, askeri gc eline geiren komutanlar ve emirler hkmdar
olmulardr. Memlkler, Msr'da Trk - slam kltrn kalc hale getirmilerdir. Baharat

Yolu ve Akdeniz ticareti ile zenginlemiler ve devlet tekilatnda Byk Seluklular rnek
almlardr. Memlk Devleti, Yavuz Sultan Selim'in 1517 Ridaniye Savayla Msr' ele
geirmesi zerine ykld.
5) Harzemahlar Devleti (1097 - 1231)
Byk Seluklular'n Harezm valisi olan Anutigin tarafndan 1097de kurulmutur. Byk
Seluklu Devletinin yklmasyla Seluklu topraklarnn byk bir ksmn ele geirerek
imparatorluk haline geldiler.
Alaeddin Muhammed dneminde Cengiz Hanla yaptklar savata yenildiler ve Harzemahlar
Devletinin topraklarnn byk bir ksm Moollarn eline geti. Alaaddin Keykubad ile
1230da yaptklar Yassemen Savanda yenilmeleri zerine glerini kaybeden
Harzemahlar, Moollar tarafndan 1231de ortadan kaldrld.
LK TRK SLAM DEVLETLERNDE KLTR VE MEDENYET
Trk - slam kltr ve medeniyeti Seluklular dneminde olgunlamtr. Seluklular Trk
devlet geleneinin temel yapsn bozmadan ran ve slam devlet yapsndan faydalanarak
Trk-slam Devlet Tekilatn kurmulardr. Bu devlet tekilat Seluklulardan sonra kurulan
btn Trk devletlerine rnek olmutur.
a. Devlet Ynetimi
lk Trk - slam devletlerinde slmdan nceki Trk devletlerinde olduu gibi lke
hkmdar ailesinin ortak mal kabul edilmitir. Bu nedenle sk sk taht kavgalar yaanm ve
Trk-slam devletlerinin mrleri ksa olmutur.
Trk-slam devletlerinde para bastrmak ve hutbe okutmak hkmdarlk ve bamszlk
iareti olarak kabul edilmitir.
lke hkmdar tarafndan ynetilirdi. Hkmdara devlet ilerinde yardmc olmak zere
vezirler bulunurdu. nemli devlet ileri Divanda grlerek karara balanrd. Divanda
alnan kararlarda son sz syleme hakk hkmdara aittir. Bu durum divann bir danma
meclisi niteliinde olduunu ve devlet ynetiminin monari olduunu gsterir.
a. lke Ynetimi
Trk-slam devletlerinde lke eitli blge ve eyaletlere ayrlmtr. Bu ynetim birimlerinin
banda merkezden atanan hanedan mensubu melikler, ehzadeler ve askeri valiler idareci

olarak grev yapmtr. zellikle Byk Seluklular ve daha sonraki Trk-slam devletlerinde
merkezi ynetim gelimi ve merkezi otoriteye nem vermilerdir. Bundan dolay
Karahanllar dnda dier Trk-slam devletlerinde ikili devlet tekilat grlmez.
b. Hukuk:
Devlet ynetiminde daha ok Trk Tresi uygulanrd. Fakat yaplan ilerin slam
Hukukuna uygun olmasna dikkat edilirdi. Bundan dolay devletlerin teokratik bir zellie
sahip olduu grlmektedir.
Hukuk sistemi slam Hukukuna dayanyordu. Adalet ilerini kadlar yrtmektedir.
Gayrimslimlere slam Hukuku dorudan uygulanmaz, kendi aralarndaki davalara kendi
mahkemeleri bakard. Fakat gayrimslimler devlet memuru ve asker yaplmamlardr.
d. Ordu
Karahanllarda ordu tamamen Trklerden oluturmutur. Gaznelilerde, ordunun byk bir
ksmn Trk askerlerle Gulam (kle) olarak alnp yetitirilen askerler oluturmutur.
Harzemahlarda, ordunun esasn Tmarl Sipahiler meydana getirmitir. Ayrca klelerden
meydana gelen bir Hassa Ordusu da mevcuttu.
Seluklu ordusu, dnemin en byk ve en gl ordusudur.
1)

Gulam- Saray: Kk yata eitli milletlerden alnarak yetitirilen maal askerlerden

oluan ve sultana bal olan ordudur. Osmanllarda kapkulu askerleri gibi.

2)

Hassa Ordusu: Trk boylarndan seilerek oluturulan atl birliklerdir. Bunlara maa

yerine ikta verilirdi.

3)

Eyalet askerleri: Askeri valilerin, Meliklerin ve idarecilerin emrindeki zel birliklerle,

sipahiyan olmak zere ikiye ayrlr.

4) Trkmenler: Snr boylarnda yaayan Trkmenlerdir. Grevleri snrlar korumaktr.
5)

Yardmc kuvvetler: Seluklu Devletine bal devletlerin, sultann istei zerine sava

zamannda gnderdii askeri kuvvetlerdir.

e. Sosyal ve Ekonomik Hayat

Trklerin bir ksm slamiyetten nceki gibi gebe hayata devam etmiler ve
hayvanclkla uramlardr. Kylerde oturanlar tarm ve hayvanclkla uramlardr.
ehirlerde oturanlar ise ticaret ve zanaatla uramlardr.
Karahanllar ve Seluklular, tccarlarn konaklamas iin ticaret yollar zerine han,
hamam ve kervansaraylar yapmlardr. Tarm gelitirilmi, bataklklar kurutulmu ve sulama
kanallar yaplmtr.
f.

Yaz, Dil ve Edebiyat

Karahanllarda resmi dil Trkedir. Bu dnemde Yusuf Has Hacibin yazd

Kutadgu Bilig, Kagarl Mahmutun yazd Divan- Lgatit Trk ve Edip Ahmet
Yknekinin yazd Atabetl-Hakayk nemli eserlerdir.
Gaznelilerde ve Seluklularda yazmalarda ve sarayda Farsa, bilimde ise Arapa
kullanlmtr. Halk arasnda konuma dili Trkeydi. Gaznelilerin en nemli eseri
Firdevsinin ehnmesidir. Seluklulardan gnmze Nizam-l Mlkn Siyasetnamesi,
Ahmet Yesevinin Divan- Hikmeti kalmtr.
g. Bilim ve Sanat
Dnya tarihinde ilk defa burslu eitim sistemi Karahanllar dneminde uygulanmtr.
Seluklular dneminde ok sayda medreseler yaplm ve bilime daha ok nem verilmitir. .
Bu medreseler iinde Badattaki Nizamiye Medresesi en nlsdr.
Medreselerde Kuran- Kerim, Tefsir, Hadis, Fkh, Siyer, Kelam gibi dini bilimlerin
yannda Matematik, Astronomi, Tp, Kimya, Corafya, Tarih, Felsefe ve Mantk gibi pozitif
bilimler okutulurdu.
Bu medreselerden yetien birok nl bilim adam dnya kltr ve medeniyetinin
gelimesine katkda bulunmulardr. Bunlar tpta bn-i Sina, felsefe, matematik, fizik ve
astronomi alannda Farabi, matematik, fizik ve corafyada El Biruni, kelam ve tefsir alannda
Gazali, matematik ve felsefe alannda Harezmi, matematik, tp ve tarih alannda mer
Hayyam eserler vermilerdir.
lk Trk slam devletleri medrese, kervansaray, kmbet, minyatr, cami, saray, kaleler
yapmlar.
vermilerdir.

Hattatlk, oymaclk, kakmaclk, nakkalk, inicilik alannda gzel eserler

Kaynaklar :
http://www.dersimiz.com/ders_notlari/Ilk-Musluman-Turk-Devletleri-Ilk-Musluman-TurkDevletlerinde-Kultur-ve-Medeniyet-oku-22206.html#.VLQ-tyusW1U
http://www.etarih.net/tr/islamtarihi/ilkmuslumanturkdevletleri.html
http://zelihatemel.blogcu.com/ilk-turk-islam-devletleri-ozet/6233869
http://www.vitaminegitim.com/lise/detay/talas-savasi-ve-turklerin-islamiyeti-kabulu?
i=TRT090501K01A02
http://bilgihanem.com/turklerin-islamiyete-gecisi-musluman-olma-sebepleri-ve-talas-savasi/