DELIKADEZA:

Isang Buhay, Isang Panahon, Isang Pagkakataon upang Gumawa ng

Mabuti at Magiwan ng Pamana
DE LA CRUZ, Romell Ian B.
FIL 14 K
J. Pilapil Jacobo
24 May 2014

Sa wikang Kastila nagmula ang salitang delikadeza, ngunit iba ang baybay nito. Sa
aking pagkakaintindi, pagkakaroon ng maayos na pakikitungo sa kapwa ang
pangangahulugan ng salitang ito. Isa itong ideyang kultural na nakuha ng mga Pilipino sa
ilang taong mananakop ng mga Kastila sa atin.
Pinapakita sa konsepto ng delikadeza ang respeto, hindi lamang sa katauhan ng
kapwa kung hindi pati na rin sa pagaari nito. Maaari rin, marahil, tawagin na
pakikipagkapwa-tao ang salitang delikadeza. Matatawag na tradisyunal na kaugaliang
Pilipino itong mga konspeto ng respeto at pakikipagkapwa-tao, mga konsetong kaugnay ng
delikadeza.
Malimit itong naririnig sa mga taong nabuhay sa panahon ng Martial Law at mas
nakatatanda pa sa kanila. Maririnig ito kapag nakaramdam sila ng pambabastos na tila walang
malasakit ang taong nakabastos matapos makabastos ng kapwa. Kapag nasabi ang salitang
ito, pumapasok kaagad sa isip ang paghingi ng respeto.
Kapag nabanggit ang salitang ito, naiisip rin ang pangangaral. Dahil tradisyunal na
kaugalian ang ipinapahiwatig ng salitang ito, malimit na sinasabi ito ng mga matatanda sa
kanilang mga anak at apo upang sila ay mamuhay na tulad ng kanilang mga nakakatanda. Sa
ganitong kaisipan, magagamit rin ang konspeto ng delikadeza bilang isang paraan ng
pagmamanipula.
DEPINISYON
Ayon sa Vocabulario de la lengua tagala, ang salitang delikadeza ay
nangangahulugang sarap o tamis.1
Ngunit, sa kontemporanyong panahon, malaki ang ipinagbago ng kahulugan ng
salitang ito. Mula sa UP diksyonaryong Pilipino, ang delikadeza ay pagiging lubhang selan;
1 Vocabulario de la lengua Tagala, s.v., delikadeza

pagpapagalaga sa mataas na dangal at pamilya.2 Dito higit na makikita ang kahulugan ng

katumbas na salita sa Kastila na delicadeza.
Mula sa Oxford Dictionaries website, ang delicadeza ay gentleness; tact.3 Ang
delicadeza ay nagpapahiwatig ng kapinuhan, hina at pagpapahalaga sa dangal, na maiuugnay
sa tact o pakikitungo ng maayos sa iba. Itong kahulugang ito ay binibigyan patibay ng isa
pang diksyunaryo.4
Mayroong pagtutugma sa dalawang kontemporaryong kahulugan. Ngunit, mayroong
malaking puwang sa kolonyal at kontemporanyong mga kahulugan. Itong puwang na ito ay
ay mapupunan sa pamamagitan ng pagtingin sa pagtalon ng salitang Latin na delicatus.
Nangangahulugan ito ng I. delightful, charming... II. soft, tender, delicate, voluptuous,
luxurious...5 Sa delicatus nagmumula ang salitang Ingles na delicacy6, na nagbibigay ng
dalawang kahulugan na makakatulong sa pagintindi sa paghihiwalay ng kahulugan ng
salitang delikadeza.
Mula sa Oxford Universal English Dictionary, ang delicacy ay the quality of being
delicate... luxury... a refined feeling of what is becoming, modest, or proper; sensitiveness;
delicate regard for the feelings of others... .7 Mayroon ring ganitong kahulugan ang delicacy
sa The Merriam-Webster Dictionary. Ngunit, mayroon pang isang kahulugan itong ibinibigay;
[s]omething pleasing to eat and considered rare and luxurious.8 Mapapansin na ang
kahulugan sa Merriam-Webster ay isa lamang pagbabago sa kahulugan na mula sa Oxford.
2 UP Diksyunaryong Filipino, s.v., delikadeza
3 Oxford Dictionaries, s.v., delicadeza,accessed April 26, 2014, http://www.oxforddictionaries.com/us/translate/spanishenglish/delicadeza?q=delicadeza

4 Gran Diccionario Espaol-Ingls, English-Spanish Dictionary, s.v., delicadeza

5 Cassells Latin Dictionary, s.v.,delicatus
6 A Comprehensive Etymological Dictionary of the English Language, s.v., delicate
7 Oxford Universal English Dictionary, s.v., delikadeza
8 The Merriam-Webster Dictionary, s.v., delicacy

Ang paglago ng dalawang depinisyon na ito ay makikita rin sa iba pang mga wikang
nagmula sa Latin, tulad ng Italyano at Pranses. Sa Pranses, mayroong salitang dlicat, na
nangangahulugang Delicate, dainty, exquisite.9 Samantala, sa wikang Italyano naman,
mayroong salitang delicatzza. 1. Qualit di chi, di chi che, delicato... 2. Gentilezza di
sentimenti, di maniere...10 ( 1. Pagiging delicate... 2. Pagiging banayad ng ugali at
pakikitungo.) Hindi nagkakalayo ang mga kahulugan na ibinibigay ng mga wikang nagmula
sa wikang Latin.
Nagkaroon, rin, ng ebolusyon ang salitang Kastila na delicadeza dito sa Pilipinas. Sa
Kapampangan, ang delicadeza ay sensitivity, refinement, fastidiousness.11 Wala gaanong
pagbabago mula sa kahulugan ng salita. Ganito rin ang makikita sa Chabacanoang
delicadeza ay delicacy, extreme carefulness.12Ngunit, ang ebolusyon na ito ay nangyayari
lamang sa mga wika sa Pilipinas na mayroong malaking asimilasyon sa mga Kastila. Kapag
wala ang asimilasyong ito, hindi nagkakaroon ng paghiram ng mga salita. Halimbawa na
lamang ang wikang Ivatan. Walang tumpak na salin ang salitang delicadeza. Kinakailangan
pang magsalin ng mgasalitang kaungnay, o kasama, sa depinisyon ng delikadeza
mapadudu, punao, at addao.13
LOOB AT LABAS

9 Cassells French Dictionary, s.v., dlicat

10 Il Nuovo Zingarelli: Vocabulario Della Lingua Italiana, s.v., delicattzza
11 Kapampangan Dictionary, s.v., delicadeza
12 Chabacano de Zamboanga Handbook and Chabacano-English-Spanish Dictionary, s.v., delicadeza
13 Diccionario Espaol-Ibatn , s.v., mapadudu, punao, addao

Isang kultural na gawain at ideyal ang salitang delikadeza. Maayos na

pakikipagkapwa-tao ang kahulugan nito. Palabas ito, kung gayon, sapagkat mayroon itong
inclination outward14 dahil isa itong outward thrust from an interior.15
Inaasahan ng marami ang pagsasabuhay, o pagpapalabas, nitong ideyal na ito.
Samakatuwid, ang delikadeza ay performative. Upang maging makatotohanan ang pagganap
sa konsepto na kaakibat ng salitang delikadeza, dapat itong ginagampanan parati.
Kinakailangan din ang pagpapalalim ng mga dahilan ng pagganap. Marahail, ang dahilan ay
ang kagustuhan lamang na maging bahagi ng isang komunidad sa pamamagitan ng pagsira ng
hangganan ng komunidad na ito. Isang pagnanais na makapasok sa loob ng komunidad.
Ngunit, ang delikadeza ay hindi lamang isang kagustuhan makasali, kung hindi isang
pagpapalabas ng loob, isang loob na malimit makita. Mayroon itong lalim. Sa pagganap sa
delikadeza, ikaw ay nahuhulog mula sa ibabaw pababa, patungo sa nakatago.16
Ano ang nakatagong ito? Ito ang likas kagandahang-loob mo tungo sa kapwa. Hindi
ka lamang isang tao na walang kibo. Ikaw ay isang tao na may malasakit sa kapwa. Sa
ganitong pagmamalasakit mo sa iyong kapwa, iyo ring maaatim ang pagbibigay dangal sa
iyong pamilya at pagpapaganda ng imahen ng inyong pangalan. Sa ganitiong
pagmamalasakit, naipapalabas ang isang magandang pangalan, na maaaring magpabuti sa
iyong kalagayan.
Paano naman nagkakaroon ng paglabas o loob ang delikadeza kung ang ibig sabihin
nito ay ang pagiging delicate?

14 Flores, Patrick. Palabas. Ctrl+P Journal of Contemporary Art (www.ctrlp-artjournal.org). Issue 11(2008): 8-9
15 Ibid.
16 Alejo, Albert E. Tao po! Tuloy!: isang landas ng pag-unawa sa loob ng tao. Quezon City: Office of Research and
Publications, Ateneo de Manila University, 1990.

Papasok dito ang konsepto ng pagmamahal. Sa pagmamahal, binibigyan mo ng halaga

ang isang tao o bagay. Ito ay iyong aalagaan. Ito ay itatago upang mapangalagaan. Ganito ang
ginagawang kamalayan sa salitang delicadeza. Ang isang bagay na mayroong delikadeza, o
pagiging delicate, ay binibigyang halaga at iniingatan. Sa konteksto ng isa pang kahulugan ng
delikadeza, ang bagay na maselan ay ang pangalan ng iyong pamilya.
Mahalaga ang pagkakaroon ng magandang pagkakakilanlan sa pangalan ng iyong
pamilya. Naiiwasan ang diskriminasyon at paghuhusga. Samakatuwid, nagiging matiwasay
ang buhay.
MGA KONSEPTO
Isang masalimuot na proseso ang pakikipagkapwa-tao. Isinasaalang-alang mo ang
maraming bagay na patungkol sa kanilang pagkatao at katauhan. Inaasahan mo rin na
gagawin ito sa iyo. Sa pagbibigay halaga sa kanilang mga saloobin, nagpapalabas ka ng ideya
ng delikadeza.
Ninanais mo, maliban sa pagpasok sa loob ng isang komunidad, tulad ng nabanggit
kanina, na panatilihin ang integridad ng iyong pamilya at ang katumbas na pagpapalabas ng
mga katangian ng iyong pamilya.
Mahalaga para sa mga Pilipino ang pamilya. Maraming pamilyang Pilipino ang
namumuhay na magkakasama. Hindi lamang mga magulang at anak ang laman ng tahanan.
Kasama rin sa loob ng isang tahanan ang mga tiyo, tiya, pinsan, lolo at lola. Isang itong maliit
na komunidad kung saan nasa loob ka na mula pa ng iyong paglabas sa mundo. Higit na
makikita ang pagpapahalagang ito sa pagkakaroon ng isang salita na nagbibigay pugay sa
pamilya: delikadeza.
Mula sa pamilya, hahanapin mo ang iyong sarili sa labas. Upang gawin ito,
kinakailangan mong ilabas ang iyong sarili. Sa pamamagitan ng paglabas ng iyong sariling

saloobin, napapayabong ang iyong pagkatao at higit na gumaganda ang pagtingin ng ibang
tao sa iyong katauhan at iyong pamilya na, kinalaunan, ay magiging isang importateng
kasangkapan sa matiwasay na pamumuhay.
Sa iyong pagpapalabas, nabubuksan ang iyong mundo, at isipan, sa maraming mga
punto de bista. Ang pangyayaring ito ang maguudyok sa iba pa na magbukas na rin. Ito,
ngayon, ang magbubukas sa ating mgs isipan at magpapalawak sa pagunawa sa kapwa, na
nagpapakita rin ng pakikipagkapwa-tao.
Ngunit, nariyan naman ang kabaligtaran nito. Kung mayroong bukas, mayroon ding
sarado. Isa itong dichotomy na hindi maiiwasan. Sa ganitong pagtingin, nagkakaroon ng
kabaligtaran sa pagtingin sa salitang delikadeza.
Mula sa bukas, nagiging sarado ang pagtingin sa mundo sa paggamit ng salitang
delikadeza. Ang delikadeza ay isang asal na tradisyunal. Ibig sabihin, itinuturo ito ng mga
nakatatanda upang turuan ang mga nakababata ukol sa tamang asal. Malimit, sa pagtuturong
ito, sumasara ang isip. Kumikitid ang pagiisip, mula sa kaninang malawak at bukas.
Ang tatlong konsepto na mga nabanggitpagiging maselan, pagiingat, at pamilya
ay tumutukoy sa kabuuan ng ideya ng delikadeza. Mahirap burahin ang kahit anong dungis sa
pamilya. Para itong isang tattoo na, kahit anong pagtanggal, magiiwan ito ng bakas. Maselan
ang pangalan ng pamilya kaya kinakailangan itong ingatan.
Maliban sa pagtingin sa pamilya, at ang dangal na kaakibat ng pangalan ng pamilya,
ang buhay mismo ng mga miyembro ng pamilya ay isang bagay na may halaga sa konsepto
ng delikadeza, at ang aking salin na delicacy.
Sa pagkakaroon ng delicacy, o selan, ng buhay, ating mahihinuha ang konsepto ng
ephemerality, o ang pagiging panandalian, ng buhay ng tao. Itong selan at ephemerality na ito

ang nagbibigay ng sense of delicacy sa pamilya; mapatungkol man ito sa tao, bagay, o
pangalan.
Ang ephemerality ay binibigyang kahulugan ng Oxford English dictionary na [i]n a
more extended application: hat is in existence, power, favour, popularity, etc. For a short time
only; short-lived; transitory.17 Gusto ko bigyan ng pansin ang huling salita sa kahulugang
ito: transitory. Makikita sa salitang ito ang pagkakapareho niya sa salitang transition.
Mahahanap ang koneksyong ito sa mas konkretong paraan sa pamamagitan ng pagtingin sa
etymolohiya nila. Ang dalawang salitang ito ay nagmula sa salitang Latin na transire.18
Sa madaling salita, ang pamilya ay nagbibigay ng ideya ng mabilis na pagbabago ng
kalagayan. Itong pagbabago na ito ay maiuugnay natin sa konsepto ng oras. Oras, din, ang
ugat ng konsepto ng ephemerality ng buhay. Oras ang pinagtutungkulan ng buhay. Ang
delicacy ng buhay ay nakaugat sa konsepto ng oras. Ang buhay ay time-bound. Pati oras ay
may sense of delicacy. Ang oras ay transitory. Wala tayong magagawa kapag ang oras na ito
ay lumipas na. Ito ay wala na sa magpakailanman.
DELIKADEZA SA LITERATURA
Ang mga ideyang ito ay makikita sa kuwentong Ama ni Eli Rueda Guieb III. Ito ay
galing sa isang antolohiya, na pinamagatang Pamilya. Sa maikling kuwentong ito,
tinitignan ang ibat ibang aspekto ng buhay ng isang ama. Tinitignan ang mga ideya,
damdamin at mga pasanin ng isang ama, na dati na ring naging anak ng isang ama na may
mabuting kalooban.

17 The Oxford English Dictionary,, s.v., ephemeral

18 The Merriam-Webster Dictionary, s.v., transitory, transition

Tulad ng sinasabi ko sa mga naunang talata, ang buhay ng isang tao sa pamilya ay
may selan at napaparam, o panandalian. Sa akda ni Guieb, makikita ang mga sentimyento
ukol dito, na partikular sa konteksto ng ama.
Masama ang loob ko kay Daddy. Galit ako sa mga taong umaalis nang
walang paalam. Umalis si Dadddy nang walang anumang babala...Ang
bilis ng buhay. O baka mas tamang sabihing mas mabilis ang kamatayan
kaysa buhay, mas maagap.19
Sa Pilipinas, ang pamilya ay isang mahalagang bahagi ng buhay at ng komunidad.
Ang ibat ibang bahagi ng lipunan ay nagpapatibay pa ng ideyang ito. Sa pagkawala ng isang
kapamilyang isang amanakikita ang delicacy of life. Ang buhay ng tao ay, tulad ng
nabanggit na, napaparam.
Kaakibat ng idea ng napaparam ay ang ideya ng mahabang panahon, o
magpakailanman. Isa itong dichotomy of thoughtisang kabalintunaan. Kung wala ang
realidad ng pagkaparam, o pagkawala, ng oras at buhay, hindi uusbong ang konsepto ng
panghabambuhay at magpakailanman.
Sa ganitong pangangailangan ng kabaliktaran ng pagkaparam, lumalabas ang
pangangailangan ng tao sa isang bagay na magbibigay sa kanya ng immortality, o kawalangkamatayan. Sa buhay ng tao, hinahanap niya kung ano ang kaniyang maiaambag sa mundo.
Itong ambag na hinahanap ng sansinukob ay isang ambag na walang kamatayan.
Tanggap ng tao na siya ay mawawala rin sa mundo. Tanggap na katotohanan ang
ephemerality of life. Sa pagtanggap na ito, lumalabas ang pagnanais na mabuhay
magpakailanman. Maraming kuwento na nagpapatungkol dito. Pati sa relihiyon, ang

19 Eli Rueda Guieb III, Ama, in Pamilya: Mga Katha, (Quezon City: The University of the Philippines Press, 2003), 8.

pagkabuhay ng walang hanggan ay isang doktrina na itinuturo at inaasam na maatim ng mga

mananampalataya.
Sa kasamaang-palad, ang mga ideya ng pagkabuhay na walang hanggan ay walanng
kasiguraduhan. Wala pang tao na dumating at nagsabing siya ay immortal. Kayat ninanais ng
tao na makapagiwan ng legacy. Itong konsepto na ito ay ipinapanukala ni Erik Erikson. Ayon
kay Ciccarelli at White, mula kay Erikson, sa panahon ng Middle Adulthood, hinanahap ng
tao na may magawa para sa nakababatang henerasyon at ang pagkabigo sa hangarin na ito ay
magiiwan ng pakiramdam ng kawalan ng halaga sa sarili sapagkat wala silang naiambag sa
mundo.20 Makikita ang pagnanais na ito sa akda ni Guieb:
Masarap maging ama. Pero maraming bagay ang madalas ay
nakakapagpakabog ng dibdib. Kaya ko bang maging mabuting ama?
Mugstuhan mo kaya, anak, ang pagmamahal na ibibigay ko sa iyo?
Tanggapin mo kaya ang bukas na hahawanin para sa iyo? Paano kita
gagawin ikaw? O paano mo bubuuin ang sarili mo? Ano ang magiging
papel ko sa pagbubuo mo ng sarili mo?21
Makikita sa siping ito ang paghahanap, ng persona, ng magandang legacy na kanyang
iiwan. Ang pagpapakita nito ay mula sa konteksto ng isang ama sa kanyang anak at pamilya.
Nais niyang magiwan ng magandang legacy sa kanyang pamilya. Itong pagnanais na ito,
marahil, ay nagmula sa pagkamatay ng kanyang ama, na nagiwan ng magagandang mga
alaala at aral. Itong mga aral na ito ay nakapagiwan ng puwang sa isip at buhay ng persona.
Hindi pa naman siguro mawawalan ng hugis ang alaala ni Daddy.
Hanggat kaya ko pa siyang gunitain, hanggat gusto pa siyang gunitain ng

20 Saundra K Ciccarelli and J. Noland White. Psychology, 3rd ed. (Upper Saddle River: Pearson Prentice Hall, 2012), 323.
21 Guieb, Ama,, 23.

mga mahal niya sa buhay, hanggat kilala pa siya ng mga apo, kahit sa
pangalan lang, kahit sa kuwento lang.22
Para sa persona, ito ang nais niyang maatim. Ito ang nais niyang mangyari
sa kanya sa kanyang pagyao. Ang may umalala at gumunita sa buhayisang buhay
na maselan.
Ang selan ng buhay ay makikita rin sa pagnanais na mapayabong ito. Dahil
nga ang buhay ay time-bound, kinakailangan na magamit mo ang oras mo para sa
makabuluhang bagay. Hindi dapat inaaksaya ang oras sa pamomroblema ng mga
bagay hindi na dapat pinoproblema. Sa halip na gawin ito, dapat tayo mamuhay na
may pagiisip sa kung paano natin mapauunlad ang ating sarili at maging mabuting
tao. Ito, marahil, ay makakapagiwan ng isang magandang legacy.
Sa akda, ang ama ng persona ay namuhay sa probinsya matapos bumalik
ang kanyang asawa na nakipagtanan sa ibang lalaki. Sinabi ng kanyang ama ang
dahilan kung bakit siya ay lumayo. Ito, raw, ay
[p]ara maghanap ng luang kaluluwa na maaaring makapagpuno ng
kawalang nararamdaman ko...Minsan, ang pagiging ama, dugtong niya, ay parang
pagtatakwil ng sarili. Marami akong bagay na isinakripisyo para sa pamilya, para
sa inyo. Pero hindi ko pinagsisisihan na isinakripisyo ko ang ilang bahagi ng
buhay ko para sa inyo. Bahagi iyon ng pagiging ama.23
Sa siping ito, makikita ang pagkaselan ng buhay ng tao sa perspektibo ng loob. Ang
pagbuhay sa isang pamilya ay hindi madaling trabaho. Ito ay gampanin na kinakailangan ng

22 Ibid., 28.
23 Ibid., 8.

sakripisyo at pagkawala ng iyong sarili. Ngunit, ito ay hindi nangangahulugan ng

pagkasasawalang-bahala sa sarili. Mula sa persona, sabi niya:
Ang pagiging ama ay hindi pagtatakwil ng sarili. Ang pagiging ama ay
pakikipaniig sa anak, pagpupuno ng kawalan, pagdudugsong ng sarili.24
Sa pagtataguyod ng pamilya, ang pagkaselan ng sarili ay isinasaayos sa sariling
panahon. Kasabay nito, iyong binibigyan ng pagpapahalaga , at pinatitibay, ang maselan na
buhay ng iyong pamilya. Sa ganitong pagkakataon, ang buhay ng tao, na napaparam, ay
nagiiwan ng magandang pundasyon na magagamit ng mga susunod na henerasyon. At sa
paggamit ng susunod na henerasyon dito, malalagyan sila ng kadahilanan upang patuloy na
itaguyod ang pangalan na kanilang dinadala. Itong pagpapatuloy na ito ang delikadeza sa
kanyang pinaka literal na anyo.
Ang ephemerality ng buhay ay nagbibigay ng kondisyon ng oras. Itong limitadong
oras, na sinusubukang pangibabawan ng mga aral at dangal, sa kanyang sarili, ay maselan.
Ang pagiingat dito sa mga maseselang bagay ay ang kabuuan ng delikadeza. Isang buhay,
isang panahon, isang pagkakataon upang gumawa ng maganda at magiwan ng pamana; iyan
ang delikadeza.

24 Ibid., 23.

Works Cited
Aldave Yap, Fe. The Tagalog Region: Lexicon of the Languages and Dialects. Manila:
Komisyon sa Wikang Filipino, 2007.
Alejo, Albert E. Tao po! Tuloy!: isang landas ng pag-unawa sa loob ng tao. Quezon
City: Office of Research an Publications, Ateneo de Manila University, 1990.
Cassell's French Dictionary, 18 ed., s.v. "dlicat." New York: Cassell, Ltd, 1980.
Cassell's Latin Dictionary, s.v. "delicatus." New York: Funk & Wagnalls Company,
1955.
Cassell's New Latin-English English-Latin Dictionary, 5 ed., s.v. "delicacy." London:
Cassell & Company Ltd., 1968.
Chabacano de Zamboanga Handbook and Chabacano-English-Spanish Dictionary,
s.v. "delicadeza, aflojar." Quezon City: Claretian Publications, 1989.
Diccionario Espaol-Ibatn, s.v. "aflojar, aplacar, apaciguar, fino, gusto." Manila:
Tipographia de Sto. Tomas, 1914.
Flores, Patrick. Palabas. Ctrl+P Journal of Contemporary Art (www.ctrlpartjournal.org). Issue 11(2008): 8-9
French Dictionary Unabridged Edition, s.v. "dlicat." Edinburgh: Chambers Harrap
Publishers Ltd, 2001.
Ciccarelli, Saundra K., and J. Noland White. Psychology. 3rd ed. Upper Saddle River:
Pearson Prentice Hall, 2012.
Gran Diccionario Espaol-Ingles Unabriged Edition, s.v. "delicadeza." Paris:
Larousse, 1993.

Guieb, Eli Rueda Guieb III. "Ama." In Pamilya: Mga Katha. Quezon City: The
University of the Philippines Press, 2003
Il Nuovo Zingarelli, 9 ed., s.v. "delicatzza." Bologna: Zanichelli, 1988.
Kapampangan Dictionary, s.v. "delicadeza." Angeles City: Holy Angel University
Press, 2011.
Klein, Dr. Ernest. A Comprehensive Etymological Dictionary of the English
Language, s.v. "delicate." Amsterdam: Elsevier Publishing Company, 1966.
Manobo-English Dictionary, s.v. "family, honor, weak." Hawaii: University of Hawaii
Press, 1968.
The Oxford English Dictionary, s.v. "ephemeral." Oxford: Oxford University Press,
1989.
Oxford Universal English Dictionary, s.v. "delicate." Oxford: Oxford University
Press, 1937.
The Merriam-Webster Dictionary, s.v. "delicacy, transitory, transition." Springfield,
Mass.: Merriam-Webster, Incorporated, 1997.
The Oxford Dictionary of English Etymology, s.v. "delicate." London: Oxford
University Press, 1966.
UP Diksyunaryong Filipino, 2 ed., s.v. "delikadeza, hina, pino." Quezon City:
University of the Philippines Press, 2010.
Vocabulario de la lengua tagala. s.v. "delicadeza, hina, inam, pino." Manila: Imprenta
de Ramirez y Gibaudier, 1860.