Семинар № 7

Хичээлийн сэдэв: Молекул кинетик онолын үндэс,

Термодинамик

Идеал хий
Бойль-Мариотын хууль (температур тогтмол процессыг изотерм процесс гэх
бөгөөд даралт эзлэхүүний үржвэр хадгалагдана)
(7.1)
PV = const
хийн даралт, эзлэхүүн
P− V−
Гей-Люсакийн хууль (даралт тогтмол процессыг изобар процесс гэх бөгөөд
эзлэхүүн ба температурын харьцаа хадгалагдана)
(7.2)
V
= const
T
Шарлийн хууль (эзлэхүүн тогтмол процессыг изохор процесс гэх бөгөөд
даралт температурын харьцаа хадгалагдана)
(7.3)
P
= const
T
Идеал хийн төлвийн тэгшитгэл
(7.4)
m
PV = RT
M
хийн масс, -хийн молийн масс, харьцаа нь хийн молийн тоо, -хийн
m− M m/ M − R
түгээмэл тогтмол Ж/(моль К)
R = 8.31
Дальтоны хууль
(7.5)
P = P1 + P2 + P3 +... + Pn
хийн хольцын даралт, нь хольцод орж байгаа хий тус бүрийн парциал
P Pi
даралт
Хийн молекул кинетикийн онолын үндэс
Хийн молекулын давших хөдөлгөөний дундаж кинетик энерги ба температурын
холбоо : (7.6) Больцманы тогтмол
3 k−
Ek = kT
2
Молекул кинетик онолын үндсэн тэгшитгэл:
(7.7)
1
P = n ⋅ m⋅ υ 2
3
- бодисын концентраци
n N
n=
V
Хийн даралт ба хийн молекулын давших хөдөлгөөний дундаж кинетик энерги
P
хоёрын холбоо:
Ek

(7.8)
2
P= n Ek
3
Хийн молекулын чөлөөт замын дундаж урт:
(7.9)
1 kT
λ= =
2πσ n0
2
2πσ 2 P
Хүндийн хүчний орон дахь молекулын концентрацийн түгэлт буюу Больцманы
түгэлт :
(7.10)
Mgh Mgh
− −
n = n0e RT
P = P0 e RT

Молекулын хурдаараа хуваарилагдах буюу Максвеллийн түгэлтийн хууль :

(7.11)
3
m υ2
dn  m0 2 − 0
f (υ ) = =  ⋅ 4 πυ2
⋅e 2 kT
n  2π kT 
Хамгийн их магадлалт хурд:
(7.12)
2 RT 2kT
υm = =
M m0
Арифметик дундаж хурд :
(7.13)
8 RT 8kT
υ= =
πM π m0
Дундаж квадрат хурд:
 (7.14)
3RT 3kT
υ kb = =
M m0
Термодинамикийн үндэс

Термодинамикийн 1-р хууль Системд авсан дулаан нь( ) түүний дотоод

δQ
энергийн нэмэгдүүлэх ( ) болон гадагшаа хийх ажилд ( )зарцуулагдана.
dU δA
Энэ нь энерги хадгалагдах хуулийн нэг хэлбэр юм.
(7.15)
δ Q = dU + δ A
Дулааны хөдөлгөөнд нөөцлөгдөж байгаа нийт энергийг дотоод энерги гэнэ.

- чөлөөний зэргийн тоо (7.16)

i i
U0 = RT
2
Дотоод энергийн өөрчлөлт нь :
(7.17)
i
dU = RdT
2

Ажил нь механик хөдөлгөөний өөрчлөлтийг үнэлэх скаляр хэмжигдэхүүн бөгөөд

термодинамик системд
(7.18)
dA = PdV

Нэг биеэс нөгөөн биед ажил хийхгүйгээр шилжих энергийг дулааны тоо хэмжээ
буюу дулаан гэнэ.
Биеийн температурыг нэгжээр нэмэгдүүлэхэд шаардагдах дулааны тоо
хэмжээг дулаан багтаамж гэнэ.
(7.19)
dQ
C0 =
dT
Нэгж масстай биеийн дулаан багтаамжийг :
Хувийн дулаан багтаамж : (7.20)
1 dQ
C= ⋅
m dT
1 моль бодисын дулаан багтаамжийг :
Молийн дулаан багтаамж : (7.21)
M dQ
CM = ⋅
m dT
Молийн ба хувийн дулаан багтаамжийн холбоо:
(7.22)
CM = M ⋅ C
М- молийн масс , m- биеийн масс ,

Хийн тогтмол эзэлхүүнтэй үеийн молийн дулаан

багтаамж :
, (7.23)
i
CV = R
2
Хийн тогтмол даралттай үеийн молийн дулаан
багтаамж :
, (5.22) (7.24)
i+2 CP = CV + R
CP = R
2
масстай идеал хийн дотоод энерги :
m
(7.25)
m i m
U = v ⋅U 0 = ⋅ RT = ⋅ C VT
M 2 M
Изотерм процесст бөгөөд (5.15) томъёоноос дотоод энерги
T = const dU = 0
бөгөөд термодинамикийн 1 хуулиар болно.
δQ =δ A
Изотерм процессын ажил:
(7.26)
m P
A= RT ⋅ ln 1
M P2
Изобар процесст бөгөөд
P = const
Изобар процессын ажил :
(7.27)
V2

A = ∫ PdV = P(V2 − V1 )
V1
Гадаад орчинтой дулаан солилцоогүйгээр ( ) явагдах процессыг адиабат
δQ = 0
процесс гэнэ.
dA = dU
Адиабат процессын тэгшитгэл:
, , (7.28)
γ γ −1
PV = const TV = const 1−γ
γ
TP = const
Адиабатын илтгэгч :
(7.29)
CP i + 2
γ= =
CV i
Адиабат процессын ажил: буюу
m
A = −∆U = − ⋅ C V∆ T
M
(7.30)
RT   V2  
γ −1

A= 1 −  
γ − 1   V1  

Политроп процессын тэгшитгэлүүд: ,
PV = const
n

,
n −1 1− n
TV = const
TP n
= const
- политропын илтгэгч . (7.30)
CP − C
n=
CV − C
Дотоод энергийг механик ажил хувирдаг төхөөрөмжийг дулааны машин гэдэг.
Дулааны машин гурван биеэс тогтоно. Үүнд: - их температур бүхий бие-
T1
халаагч , - бага температур бүхий бие- хөргөгч , халаагчаас дулаан аван
T2
тэлж ажил хийдэг ажлын бие юм.
Дулааны машины ашигт үйлийн коэффициент :
(7.31)
Q − Q2 Q
η= 1 =1− 2
Q1 Q1
 - халаагчаас авсан дулаан , хөргөгчид өгсөн дулаан.
Q1 Q2
Хоёр изотерм, хоёр адиабатаас тогтсон ажлын бие нь идеал хий байх
дулааны машины циклийг Карногийн цикл гэнэ.
Карногийн циклийн ашигт үйлийн коэффициент :
(7.32)
T
ηk = 1 − 2
T1

Q1 − Q2 T1 − T2
η= =
Q1 T1
- хөргөгчийн температур, - халаагчийн температур.
T2 T1
Системийн эмх цэгцгүй ( замбараагүй ) хэмжээсийг энтропи гэнэ. - энтропи
S
Термодинамик системийн энтропийн өөрчлөлт :
; (7.33)
δQ 2
δQ
dS = ∆S = ∫
T T 1

Адиабат процессийн явцад идеаль хийн энтропийн өөрчлөлт :

∆S = 0
Эргэх процессийн термодинамикийн үндсэн тэгшитгэл:
(7.34)
TdS = PdV + dU
Системийн энтропи ба термодинамик магадлалын холбоо :
(7.35)
oleObject79

- системийн теродинамик магадлал.

W
Клапейрон-Клаузиусын тэгшитгэл:
(7.36)
T (V2 − V1 )
dT = ⋅ dP
L
- фазын шилжилтийн хувийн дулаан, - нэгдүгээр фазаас хоёрдугаар
L (V2 − V1 )
фазад шилжих үеийн эзэлхүүний өөрчлөлт, - шилжилтийн температур .
T
 Бодит хий

Бодит хийн төлөвийн тэгшитгэл буюу Ван-дер-Ваальсын тэгшитгэл:

(7.37)
 2 a 
 P + v 2  ( V − v ⋅ b ) = vRT
 V 
Үүний - даралтын засвар, эзэлхүүний засвар , - нэг
a b = 4υ N 1
υ = π ⋅ d3
6
молекулын хувийн эзэлхүүн , - молийн тоо. Ван-Дер- Ваальсийн засвар
m a, b
v=
M
ба 1 моль хийн критик параметруудын хоорондох хамаарал : , ,
8a Vk = 3b
Tk =
27bR
Үүний -нэг моль хийн критик даралт , - критик температур ,
a Pk Tk
Pk =
27b 2
-критик эзэлхүүн .
Vk

Семинар, бие даалтын бодлогууд

7.1 40С температурт буй 1мм3 эзэлхүүнтэй усны молекулын масс, түүнд
агулагдах молекулын тоог усны молекулууд бие биедээ шүргэсэн
бөмбөрцгүүд гэж үзээд тус тус ол./3*1027 кг/
7.2 Өвөл 70с температуртай байсан агаарын нягт ижил даралттай зун цагийн
370С температуртай агаарын нягтаас хэд дахин их вэ? /1.11 дахин/
7.3290К температуртай 5.8 кПа даралттай, 0.4 кг/м3 нягттай хүчилтөрөгч
ба азотын хольц дахь хүчилтөрөгчийн молекулын концентрацийг
тодорхойл. /5*1025 м3/
7.4Хүчилтөрөгчийн молекулуудын квадратын дундаж хурд ба давших
хөдөлгөөний кинетик энергийг 170С –т бодож олно уу. /475 м/с/
7.5828кПа даралттай, 300К температуртай, 24г масстай Гели, устөрөгчийн
хольц 30л эзэлхүүнтэй саванд байсан бол гелийн ба устөрөгчийн массыг
тодорхойл./8г ба 16г/
7.6 4кг/м3 нягттай, 1 кг масстай хоёр атомт хий 80кПа дараллтай байсан бол
түүний молекулуудын дулааны хөдөлгөөний энергийг ол./ 5*104 Ж/
7.7Идеал хий 0.4 термик а.ү.к бүхий Карногийн цикл хийжээ. Хэрэв уг хий
изотермээр тэлж 400Ж ажил гүйцэтгэсэн бол түүнийг изотермээр шахах
үед хийх ажлыг ол. /240Ж/
7.80.2 кг масстай устөрөгчийг 00С-ээс 1000С хүртэл халаахад зарцуулах
дулааны тоо хэмжээ, хийн дотоод энергийн өөрчлөлт, хийх ажлыг тус тус
ол./291 кЖ, 83кЖ/
7.9 1кмоль нүүрсхүчлийн хийг изобараар халаахад Q дулаан зарцуулсан бол
түүний температур яаж өөрчлөгдөх вэ? Мөн дотоод энерги, ажлыг ол.
/Q/4R, 0.75Q, 0.25Q/
7.102 л эзэлхүүнтэй битүү саванд буй 1.4 кг/м3 нягт бүхий азотыг 1000С –аар
халаахад ямар хэмжээний дулаан өгөх вэ? /280К/