Format Araling Panlipunan k12 - 6 Aug. 27, 2011 Revised RBM

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN
Republic of the Philippines

Department of Education
DepEd Complex, Meralco Avenue
Pasig City
K to 12
ARALING PANLIPUNAN
August 27, 2011
K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011
COURSE DESCRIPTION
Araling Panlipunan
Ang Araling Panlipunan ay pag-aaral sa mga pangunahing kaisipan at isyung pangkasaysayan, pangheograpiya, pampulitika, ekonomiks at kaugnay na
disiplinang panlipunan na nililinang mula elementarya hanggang sekundarya gamit ang mga kasanayan sa pagsasaliksik, pagsisiyasat, mapanuring pag-iisip,
matalinong pagpapapasya, pagkamalikhain, likas-kayang paggamit ng pinagkukunang-yaman, pakikipagtalastasan at pagpapalawak ng pandaigdigang
pananaw sa tulong ng ibat ibang dulog at pamamaraan. Layunin nito ang paghubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni, mapanagutan, produktibo,
makakalikasan, makabansa at makatao na may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan, sa nakaraan, kasalukuyan at
hinaharap.
BALANGKAS- KONSEPTUWAL NG Araling Panlipunan

Batayan ng K to 12 AP Kurikulum
Naging batayan ng K to 12 Araling Panlipunan Kurikulum ang mithiin ng Edukasyon para sa Lahat 2015 (Education For All 2015) at ang K to 12
Philippine Basic Education Curriculum Framework. Layon ng una na magkaroon ng Kapaki-pakinabang na Literasi ang Lahat (Functional Literacy For All)
samantalang ang huli ay makalinang ng functionally literate and developed Filipino. Pinagbatayan rin sa pagbabalangkas ng K to12 Araling Panlipunan
Kurikulum ang ilang teorya sa pagkatuto (underlying learning theories) na Konstruktibismo, Magkatuwang na Pagkatuto at Pagkatutong Pangkaranasan at
Pangkonteksto. Samantala, sa pagbuo ng estratehiya sa pagtuturo at pagkatuto bilang pagpapatupad ng Kurikukulm sa mga silid-aralan, pinagbatayan
bilang dulog ang mga sumusunod na teaching and learning approaches: (1) Pamamaraang Tematiko/Kronolohikal/Paksain/Konseptuwal; (2) Pamamaraang
Pasiyasat; at, (3) Pamamaraang Integrasyon/Interdisiplinaryo/Multidisiplinaryo.
Sa pagbabalangkas lalo na ng sakop at daloy (scope and sequence) ng buong kurikulum, napakalaking suliranin ang napakalawak at napakaraming
mga paksa na nakapaloob sa pag-aaral ng Araling Panlipunan na kapwa binubuo ng pinagsanib na aralin ng agham panlipunan at humanidades. Sa
kabuuan, naging modelo sa pagbabalangkas at paglinang ng aralin sa buong kurikulum ang kahulugan ng Edukasyong Araling Panlipunan ng National
Council for Social Studies (1993) na nagpapahayag ng ganito:
Social studies is the integrated study of the social sciences and humanities to promote civic competenceWithin the school program,
social studies provides coordinated, systematic study drawing upon such disciplines as anthropology, archaeology, economics, geography,
history, law, philosophy, political science, psychology, religion, and sociology, as well as appropriate content from the humanities,
mathematics, and natural sciences. The primary purpose of social studies is to help young people develop the ability to make informed and
reasoned decisions for the public good as citizens of a culturally diverse, democratic society in an interdependent world (National Council for
the Social Studies, NCCS, 1993).
Bisyon, Misyon, Mithiin, at Inaasahang Bunga ng AP Kurikulum

Bilang Edukasyong Araling Panlipunan (Social Studies Education) at hindi lamang Edukasyong Agham Panlipunan (Social Studies Education),
kinikilala ng K to12 Araling Panlipunan Kurikulum ang kahulugan na ang araling panlipunan ay kapwa integrasyon ng agham panlipunan at humanidades.
Sa K to 12 AP Kurikulum, ang kaalaman, kasanayan at aktitud na nililinang ay kapwa binubuo ng pinagsanib na konsepto/tema/paksa at
proseso/pamamaraan/dulog ng agham panlipunan at humanidades upang maihanda ang kabataaan tungo sa pagiging mapanagutang mamamayan ng
pamayanan, bansa at daigdig. Sa kabuuan, layon ng AP Kurikulum ang makalinang ng kabataang Pilipino na may kakayahan sa (1) pang-unawang
panlipunan (social understanding), at (2) kagalingan o kakayanang pansibiko (civic efficacy or competence). Sa huli, sa pagpapatupad ng K to 12 AP
Kurikulum, misyon nitong makapaghubog ng mapanagutang mamamayang mapanuri, mapagnilay, produktibo, makakalikasan, makabansa at makatao na
may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan sa nakaraan, kasalukuyan at hinaharap.
Sa pagsasakatuparan ng nasabing misyon at layon, naniniwala ang K to 12 AP Curriculum sa mga sumusunod na pagpapahayag:
Ang agham panlipunan ay ang pag-aaral ng tao bilang panlipunang nilalang (social being); na nangangahulugang ang pamumuhay/pakikipamuhay
at pakikipag-ugnayan ng tao sa kanyang kapwa at sa kanyang kapaligiran sa isang takdang panahon at lugar.
Ang agham panlipunan ay nililinang ang pag-unawa sa gampanin o papel ng bawat indibibwal (indibiduals role) sa lipunan bilang bahagi ng pamilya,
pamayanan, estado, bansa at daigdig.
Ang agham panlipunan ay pinag-uugnay ang nakaraan, kasalukuyan at hinaharap.
Ang agham panlipunan ay nagsusulong ng mapanagutang pangangasiwa at paggamit ng yaman ng pamayanan, bansa at daigdig.
Ang agham panlipunan ay nagbibigay ng oportunidad sa pag-unawa ng pandaigdigang kultura, sa nakaraan at kasalukuyan, at nagsusulong ng
paggalang (respect and tolerance) sa indibidwal at pagkakaiba-iba ng kultura (cultural diversity).
Ang agham panlipunan ay lumilinang ng kaalaman, kasanayan at aktitud para sa pagpapakatao ng tao tungo sa paghubog ng mamamayang
mapagkalinga, mapagmalasakit, maparaan at malikhain para sa kapakanan ng kapwa at sangkatauhan.
Ang agham panlipunan ay lumilinang ng kaalaman at kasanayan na mahalaga sa pangmatagalang pagkatuto (life-long learning) at kasanayan sa
buhay (life skills) na maghahanda sa tao sa pagharap sa hamon ng buhay sa kasalukuyan at sa hinaharap.
Ang agham panlipunan ay lumlilinang ng kaalaman, kasanayan at aktitud na nagbibigay kakayahan sa indibidwal na makagawa ng mulat at
makatwirang pagpapasya para sa sarili at lipunan, at kahandaang tumanggap ng pananagutan bilang mamamayan para sa kapakanan ng lahat at
higit na nakararami (common good).
Ang agham panlipunan ay humuhubog ng mapanagutan, mapanuri, mapagnilay,
produktibo, makatao, makatarungan (just/fair) at aktibong
mamamayan sa isang demokratikong lipunan.
Binibigyang diin sa Kurikulum ang PAG-UNAWA (understanding) at HINDI ANG PAGSASAULO ng mga konsepto at terminolohiya. Magkasabay na
nililinang ang pagkatuto ng kaalaman (knowledge/substance), kasanayan (skills/process) at aktitud (attitudes/values) bilang kakayahan (competencies) sa
loob ng Kurikulum. Bilang pagpapatunay ng malalim na pang-unawa, ang mag-aaral ay kinakailangang makabuo ng sariling kahulugan at
pagpapakahulugan (meaning-making/making meaning) sa bawat paksang pinag-aaralan at ang pagsasalin ng pagkatuto (transfer of learning) sa ibang
konteksto partikular ang aplikasyon nito sa tunay na buhay (real-life) na may kabuluhan mismo sa kanya at sa lipunang kanyang ginagalawan. Matapos
ang labintatlong taong pag-aaral (K to 12), inaasahang bunga (desired outcomes) ang kabataang Pilipino na makaalam, makagawa, maging ganap at
makipamuhay (Pillars of Learning) sa mga hamon ng buhay at lipunan sa kasalukuyan at hinaharap. Inaasahang bunga ng kurikulum ang kabataang
Pilipinong nagtataglay ng mga katangian at pagpapahalaga ng isang mapanagutan at mabuting mamamayan sa isang lipunang demokratiko mulat
(informed), aktibo at may paninindigan sa mga isyu sa lipunan sa loob at labas ng bansa; may pagpapahalaga at paggalang sa karapatan, kalayaan at
katotohanan; makatwiran (reasonable), makatarungan (just), at patas (fair); malikhain (creative), maparaan (innovative) at kapaki-pakinabang; at,
mapagmalasakit (concerned) at mapagkalinga (caring) sa kapaligiran at kapwa. Sa huli, inaasahang mahuhubog ng K to 12 AP Kurikulum ang isang
mapanagutang mamamayang mapanuri, mapagnilay, produktibo, makakalikasan, makabansa at makatao na may pambansa at pandaigdigang pananaw at
pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan sa nakaraan, kasalukuyan at hinaharap.
Balangkas ng Kurikulum
Malaking suliranin sa pagbabalangkas ng AP Kurikulum ang pagbuo ng scope and sequence ng nilalaman (content) partikular ang paglalapat ng
mga paksa/paksain sa bawat baitang at markahan. Sanhi ito ng napakalawak at napakaraming sinasakop na paksa ng pag-aaral ng Araling Panlipunan. Sa
pagbuo ng Kurikulum, isinaayos ito kapwa na binigyang konsiderasyon ang anggulong horizontal (baitang) at vertical (tema bawat markahan). Sa
pagsasaayos ng nilalaman sa bawat baitang (horizontal), pinagbatayan ang pagkabuo at paghubog sa gampanin ng indibidwal (individuals role) bilang
panlipunang nilalang (social being) habang lumalawak ang kapaligiran at lipunang kanyang ginagalawan. Mula sa pagkilala sa sarili at kapwa sa
Kindergarten, unti-unti sa bawat baitang ay nililinang ang paglawak ng kapaligiran at lipunang ginagalawan ng indibidwal bilang Pilipino/batang Pilipino. Sa
unang baitang, sinisimulan ang pagtatayo ng haligi at paghubog ng identipikasyon o pagkakakilanlan ng indibidwal/mag-aaral bilang Pilipino. Sa paglawak
ng lipunang kanyang ginagalawan sa bawat baitang bilang indibidwal pamilya, pamayanan, bansa/estado, at daigdig hangad ng Kurikulum na
mahubog ang kaisipan, pagpapahalaga, perspektibo at pananaw sa mundo (worldview) ng mag-aaral mula sa punto de bista (point of view) ng isang
Pilipino. Ito rin ang dahilan kung bakit higit na mas maraming baitang (mula ikatlo hanggang ika-pito) ang binibigyang diin ang paglinang ng pagkilala at
pagpapalalim ng kaalaman ng mag-aaral sa ibat-ibang aspeto ng bansang Pilipinas at lipunang Pilipino.
Sa paglalapat ng mga paksa/paksain sa bawat baitang, unti-unti rin ang pagpapasok ng bagong konsepto (substance) ng Araling Panlipunan, na
nagbubunga hindi lamang ng pagdami kundi maging ng paglawak at paglalim ng kaalaman at kasanayan, at aktitud ng mag-aaral. Samakatwid, inaasahang
kasabay ng paglawak ng lipunang pinag-aaralan at pagdami ng kaalaman at paghusay ng kasanayan na natututunan sa pagtaas ng baitang ng mag-aaral,
ang unti-unti niyang pagkabuo bilang isang mapanagutang mamamayang mapanuri, mapagnilay, produktibo, makakalikasan, makabansa at makatao na
may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan sa nakaraan, kasalukuyan at hinaharap.
Narito sa ibaba ang kabuuan ng pagkakasunod-sunod ng pag-aaral (sequence of study) sa bawat baitang.
Baitang
Grade Level Focus/Sequence of Study
Ako at ang Aking Kapwa (Myself and Others)
Pagkilala ng Batang Pilipino sa Sarili Bilang Bahagi ng Pamilya
Pagkilala ng Batang Pilipino sa Sariling Pamayanan
Pagkilala ng Batang Pilipino sa Bansang Pilipinas
Araling Pilipino I (Pag-unawa sa Lipunang Pilipino/Philippine Studies)
Araling Pangkapaligiran (Heograpiya ng Pilipinas)
Araling Pangkasaysayan (Ang Kasaysayang Pampolitika, Pang-ekonomiya, Panlipunan at Kultural ng Bansang

Pilipinas)
Araling Pilipino II (Kasaysayan at Pamahalaan ng Pilipinas)
Araling Asyano (Asian Studies)
Araling Pandaigdig (Global Studies)
10
Araling Ekonomiks (Ekonomiks at Pambansang Pag-unlad)
11
(Mga
Kontemporaryong
Isyu at Hamon ng
Pilipinas (Philippine
Contemporary Issues
and Challenges)
Pananaliksik sa Agham Panlipunan (Research Methods in Social Science) (1 semester)

Kontemporaryong Lipunang Pilipino (Philippine Contemporary Society)
Isyu at Suliranin ng Kontemporaryong Pulitika at Pamamahala ng Pilipinas (Issues and Problems in Philippine
Contemporary Politics and Governance)
Isyu at Suliranin sa Kasaysayan ng Pilipinas (Issues and Problems in Philippine History)
Isyu at Suliranin sa Kontemporaryong Ekonomiya at Pag-unlad ng Pilipinas (Issues and Problems in
Contemporary Philippine Economic Development)

12
Mga
Kontemporaryong
Isyu at Hamong
Pandaigdig
(Contemporary Global
Issues and
Challenges)
Nasyonalismo, Identidad at Globalisasyon

Mga Pandaigdigang Isyu at Suliranin sa Heograpiya at Kapaligiran
ASEAN at ang Daigdig sa Kasalukuyan
Pagkamamayan sa Globalisadong Daigdig (Citizenship in a Globalized World)
Mga Pandaigdigang Suliraning Pangkalusugan at Panlipunan (Global Health and Social Issues)
Samantala, sa anggulong vertical, bilang solusyon pa rin sa napakalawak na paksaing sinasakop ng Edukasyong Araling Panlipunan, nilimita ang
pagpili ng mga paksang pag-aaralan sa paglinang ng pagkatuto ng mga mag-aaral mula sa unang baitang hanggang sa ika-sampung baitang sa isang
magkakaugnay na tema (themes/strands/domains) sa bawat markahan (quarter/grading period). Kung kaya, mula unang baitang hanggang sa ika-sampung
baitang, lumalawak at lumalalim ang kaalaman ng mga mag-aaral sa ibat-ibang paksa at paksain ayon lamang sa isang magkakaugnay na tema na
itinakda sa bawat markahan. Siniguro na ang pamantayang pangnilalaman (content standards), pamantayang pagganap (performance standards) at
kakayahan (competencies) sa bawat markahan ay naka-angkla sa takdang tema nito. Samakatwid, ang magkakaugnay na tema sa bawat markahan ay
nagsilbing malaking kaisipan (big ideas) na tagapagbigkis ng mga kaalaman, kasanayan at kakayahang nakapaloob dito. Bagamat nagkaroon na nang
pagpapalalim at pagpapalawak (unpacking/uncoverage) sa pamamagitan ng pamantayang pangnilalaman at pagganap at kakayahan sa tema/malaking
kaisipan sa bawat markahan sa loob ng kurikulum, maari pa ring magsagawa ng karagdagang pagpapalalim at pagpapalawak ang guro sa pamamagitan
ng pagsasama ng iba pang paksa o paksain, konsepto at anumang kaalaman ayon sa pangangailangan ng kanyang mag-aaral. Sa kabuuan, ang apat na
magkakaugnay na tema kung saan naka-angkla ang pag-aaral sa bawat markahan sa K to 12 Kurikulim sa Araling Panlipunan ay ang mga sumusunod:
Unang Markahan: Tao, Kapaligiran at Lipunan
Ikalawang Markahan: Kultura, Pagkakakilanlan at Pagkabansa
Ikatlong Markahan: Kapangyarihan, Awtoridad at Pamamahala
Ikaapat na Markahan: Karapatan, Pananagutan at Pagkamamamayan

Upang masiguro na sadyang may paglalim at paglawak (spiral progression) ang kaalamang natutunan ng mag-aaral sa lahat ng baitang batay sa
itinakdang pangkalahatang tema sa bawat markahan, bumuo pa rin ng hiwalay na banig ng pangkalahatang paksa o konsepto sa bawat markahan sa bawat
baitang na magbibigkis sa mga paksaing (subtopics) nakapaloob dito. Sinisiguro ng mga paksang ito sa bawat markahan sa bawat baitang na walang paguulit, walang kulang o butas, at tunay na lumalalim at lumalawak ang nilalaman samakatwid ang pagkatuto sa bawat baitang ayon sa takdang tema sa
bawat markahan ng Kurikulum. Tingnan ang kabuuang banig o matrix ng mga paksa o konsepto sa bawat markahan sa bawat baitang sa pahina ______ ng
Kurikulum.
Mga Kasanayang Nalilinang sa Kurikulum
Sa lahat ng baitang, kasabay sa pagpapalalim ng kaalaman alinsunod sa mga tema ng bawat markahan, ipinaloob sa kakayahan (competencies)
ang paglinang sa kasanayan (skills) ng mag-aaral upang kanilang magamit (apply) at mailapat (transfer) ang kanilang pagkatutong pangkaalaman ukol sa
mga usapin sa lipunan sa nakaraan, kasalukuyan at sa hinaharap tungo sa higit na makabuluhan (relevant), makatotohanang pagsasabuhay (real-life), at
pangmatagalan pagkatuto (lifelong learning) sa loob at labas ng paaralan.
Kabilang sa mga pangunahing kasanayang nililinang sa pag-aaral ng Araling Panlipunan ng mag-aaral ang mga sumusunod:
(1)
pakikipagtalastasan pasalita o pasulat, (2) pagsasaliksik at pagsisiyasat, (3) mapanuring pag-iisip at matalinong pagpapapasya, (4) pagkamalikhain, 5)
pakikipagpangkat at pakikipagkapwa, at (6) kasanayang agham panlipunan. Sa pagtupad ng pamantayang pagganap at sa pagsasagawa ng mga ibatibang proseso sa pagkatuto sa buong Kurikulum, pangunahin sa mga kasanayang agham panlipunan (social studies skills) na nalilinang ang mga
sumusunod:
(1)
paghihiwalay sa nakaraan, kasalukuyan at hinaharap at pag-uugnay sa kasalukuyan at hinaharap;
(2)
pagtukoy sa sanhi-bunga (cause and effect), pagsusuri sa mga pagbabago at pagpapatuloy sa paglipas ng panahon, pagtingin at paghanap sa mga
pattern at trend sa mga pangyayari;
(3)
paghiwalay sa katotohanan at opinyon, pagkilala sa pagkiling (recognizing bias) at pagbuo ng paghihinuha at kongklusiyon batay sa kredibilidad at
katumpakan ng magkakaibang ebidensiya;
(4)
pagtaya at pagpuna sa magkakaibang bukal ng impormasyon at ang paggamit ng angkop na primarya at sekondaryang bukal at teknolohiya sa
paghanap ng impormasyon;
(5)
pagbuo at pagsubok (testing) sa mga paglalahat at tesis;
(6)
nakapagpapahayag ng maikli subalit malinaw na pansariling opinyon, argumento, at paninindigan na nasusuportahan ng tumpak at sapat na
ebidensiya;
(7)
naiuugnay ang mga desisyon o pangyayari sa konteksto ng kanyang panahon at sa higit na malawak at kaugnay na kaganapan sa lokal,
pambansa, rehiyonal at pandaigdigang lebel;
(8)
natatantiya at natataya ang epekto ng mga desisyon at pagpapasya; at,
(9)
pakikilahok sa mga usapin, isyu, desisyon at gawain sa lipunan bilang mapanagutang mamamayan (civic participation skills).
II.
Pamantayan sa Programa (Core learning Area Standard):

Naipamamalas ang pag-unawa sa mga konsepto at isyung pangkasaysayan, pangheograpiya, pang-ekonomiya, pangkultura, pampamahalaan,
pansibiko, at panlipunan gamit ang mga kasanayang nalinang sa pag-aaral ng ibat-ibang disiplina at larangan ng araling panlipunan kabilang ang
pananaliksik, pagsisiyasat, mapanuring pag-iisip, matalinong pagpapasya, pagkamalikhain, pakikipagkapwa, likas-kayang paggamit ng
pinagkukunang-yaman, pakikipagtalastasan at pagpapalawak ng pandaigdigang pananaw tungo sa isang mapanuri, mapagmuni, mapanagutan,
produktibo, makakalikasan, makabansa at makataong mamamayan ng bansa at daigdig .
III.
Pangunahing Pamantayan ng Bawat Yugto (Key Stage Standards):

K3
Naipamamalas ang panimulang
pag-unawa at pagpapahalaga sa
sarili, pamayanan at bansa bilang
isang batang Pilipino tungo sa
paghubog ng isang mamamayang
mapanagutan, may pagmamahal sa
bansa at pagmamalasakit sa
kapaligiran at kapwa.
46
Naipamamalas ang panimulang
pag-unawa sa mga pangunahing
konsepto, kaisipan, pamamaraan, at
ugnayan ng ibat-ibang araling
panlipunan at ang pagkalinang ng
kaalaman, kasanayan at
pagpapahalagang
pangkasaysayan, pangkultura,
pangheograpiya at
pampamahalaan, at pansibiko ng
Pilipinas tungo sa paghubog ng
mamamayang mapanuri,
mapagmuni, mapanagutan,
produktibo, makakalikasan,
makatao at makabansa.
.
7 10
Naipamamalas ang malalim na
pag-unawa sa mga pangunahing
kaisipan at mga napapanahong
isyung pangkasaysayan,
pangheograpiya, pang-ekonomiya,
pampamahalaan, pansibiko,
pangkultura, at panlipunan ng
Pilipinas, mga bansang Asyano at
ng daigdig gamit ang mga
kasanayan at pagpapahalaga ng
ibat-ibang displinang panlipunan
tungo sa paghubog ng
mamamayang mapanuri ,
mapagmuni, mapanagutan,
makakalikasan, produktibo,
makatarungan, at makataong
mamamayan ng bansa at daigdig.
11 12
Naipamamalas ang malawak at
integratibong pag-unawa sa mga
isyu sa pagharap ng bansa sa
hamon ng globalisasyon gamit ang
pananaw (perspective), kasanayan
at pagpapahalagang multidisiplinaryo at inter-disiplinaryo sa
pananaliksik at sa pagbuo ng
alternatibong solusyon sa paglutas
ng mga kasalukuyang suliranin
tungo sa isang makatarungan
(just), mapayapa, makakalikasan,
masagana, makabansa at
makataong lipunan.
IV.
Pamantayan sa Bawat Baitang/ Antas (Grade Level Standards):
Grade Level
K
Grade 1
Grade 2
Grade 3
Grade 4
Grade 5
Grade 6
Grade 7
Grade 8
Grade Level Standards

Naipamamalas ang kamalayan bilang batang Pilipino sa katangian at bahaging ginagampanan ng tahanan at paaralan tungo sa paghubog
ng isang mamamayang mapanagutan, may pagmamahal sa bansa at pagmamalasakit sa kapaligiran at kapwa.
Naipamamalas ang pagkilala at pag-unawa sa sarili at pamilya na may pagpapahalaga sa mga karapatan, tungkulin at pananagutan bilang
batang Pilipino tungo sa paghubog ng isang mamamayang mapanagutan, may pagmamahal sa bansa at pagmamalasakit sa kapaligiran at
kapwa.
Naipamamalas ang pagkilala, pag-unawa at pagpapahalaga sa sariling pamayanan tungo sa paghubog ng isang mamamayang
mapanagutan, may pagmamahal sa bansa at pagmamalasakit sa kapaligiran at kapwa
Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa mga pangunahing katangiang pangkapaligiran, pampampahalaan, panlipunan at
kultural ng Pilipinas partikular ang mga pangunahing pagkakakilanlan na maipagmamalaki nito bilang isang bansa at lahi tungo sa paghubog
ng isang mamamayang mapanagutan, may pagmamahal sa bansa at pagmamalasakit sa kapaligiran at kapwa.
Naipamamalas ang panimulang kaalaman at kasanayan sa kahulugan, paksa/tema, pamamaraan at kahalagahan ng araling panlipunan at
ang mga larangan (field) nito bilang kasangkapan (tool) sa pag-aaral ng tao at lipunang kanyang ginagalawan tungo sa paghubog ng
mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makatao at makabansa.
Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa papel ng kapaligiran sa pagbuo at pag-unlad ng bansang Pilipinas at paghubog ng
lipunang Pilipino gamit ang mga kaalaman at kasanayan ng heograpiya at mga kaugnay na larangan tungo sa paghubog ng mamamayang
mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makatao at makabansa.
Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa pagkabuo at pag-unlad ng bansang Pilipinas at ang naging pagpupunyagi ng mga
Pilipino na makamit at mapangalagaan ang kalayaan at kasarinlan ng bansang Pilipinas sa ibat-ibang yugto ng kasaysayan gamit ang mga
kasanayan ng ibat-ibang sangay ng araling panlipunan tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan,
produktibo, makakalikasan, makatao at makabansa.
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyung pangkasaysayan at pampamahalaan
bilang estadong demokratiko at Republikano sa ibat ibang yugto ng kasaysayan ng Pilipinas gamit ang mga kasanayan at pagpapahalaga
ng ibat-ibang larangan ng araling panlipunan tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri , mapagnilay, mapanagutan, makakalikasan,
produktibo, makatarungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig.
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan at mga napapanahong isyu sa pag-aaral ng kasaysayan,
pamahalaan, kultura, at lipunan ng mga rehiyong Asyano gamit ang mga kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan
tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, makakalikasan, produktibo, makatarungan, at makataong
mamamayan ng bansa at daigdig.
Grade Level
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan sa kasaysayan ng daigdig at napapanahong isyu gamit ang mga
kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri , mapagnilay, mapanagutan,
makakalikasan, produktibo, makatarungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig.
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa ekonomiks at pambansang pag-unlad
gamit ang mga kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri , mapagnilay,
mapanagutan, makakalikasan, produktibo, makatarungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig.
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa mga napapanahong isyung pangkasaysayan, pampamahalaan, pang-ekonomiya, pangkultura
at panlipunan ng Pilipinas gamit ang mga teorya, lapit at metodolohiya ng agham panlipunan at mga kaugnay disiplina tungo sa isang
makatarungan (just), mapayapa, makakalikasan, masagana, makabansa at makataong lipunan.
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa mga napapanahong isyung kinakaharap ng daigdig sa kasalukuyan mula sa pananaw at lapit
ng ibat-ibang disiplinang panlipunan na makatutulong tungo sa isang makatarungan (just), mapayapa, makakalikasan, masagana, at
makataong lipunan.
Grade 9
Grade10
Grade11
Grade12
V.
Grade Level Standards
Sequence of Study
Baitang
Content Grid/Focus of Study

K
Ako at ang Aking Kapwa (Myself and Others)
Pagkilala sa Sarili Bilang Batang Pilipino at Bahagi ng Pamilya
Pagkilala sa Sariling Pamayanan
Pagkilala sa BAnsang Pilipinas
Araling Pilipino I (Pag-unawa sa Lipunang Pilipino/Philippine Studies)

Araling Pangkapaligiran (Heograpiya ng Pilipinas)
5
6
Araling Pangkasaysayan (Ang Kasaysayang Pampolitika, Pang-ekonomiya, Panlipunan at Kultural ng Bansang Pilipinas)
Araling Pilipino II (Kasaysayan at Pamahalaan ng Pilipinas)
Araling Asyano (Asian Studies)
Araling Pandaigdig (Global Studies)
10
Araling Ekonomiks (Ekonomiks at Pambansang Pag-unlad)
11
(Mga Kontemporaryong
Isyu at Hamon ng
Pilipinas (Philippine
Contemporary Issues
and Challenges)
Pananaliksik sa Agham Panlipunan (Research Methods in Social Science) (1 semester)

Kontemporaryong Lipunang Pilipino (Philippine Contemporary Society)
Isyu at Suliranin ng Kontemporaryong Pulitika at Pamamahala ng Pilipinas (Issues and Problems in Philippine Contemporary
Politics and Governance)
Isyu at Suliranin sa Kasaysayan ng Pilipinas (Issues and Problems in Philippine History)
Isyu at Suliranin sa Kontemporaryong Ekonomiya at Pag-unlad ng Pilipinas (Issues and Problems in Contemporary Philippine
Economic Development)
12
Mga Kontemporaryong
Isyu at Hamong
Pandaigdig
Nasyonalismo, Identidad at Globalisasyon

Mga Pandaigdigang Isyu at Suliranin sa Heograpiya at Kapaligiran
10
(Contemporary Global
Issues and Challenges)
ASEAN at ang Daigdig sa Kasalukuyan

Pagkamamayan sa Globalisadong Daigdig (Citizenship in a Globalized World)
Mga Pandaigdigang Suliraning Pangkalusugan at Panlipunan (Global Health and Social Issues)
VI.
TEMA
Quarterly Grade Level Conceptual (Big Ideas) Matrix
Ako at
ang
Aking
Kapwa
(Myself
and
Others)
Unang
Marka
han
Tao,
Kapali
giran
at
Lipun
an
Ikala
wang
Markahan
Kultu-
ARALING
ARALING
ARALING
ARALING
ARALING
ARALING
ARALING
PANLIPUNAN PANLIPUNAN PANLIPUNAN PANLIPUNAN PANLIPUNAN PANLIPUNAN PANLIPUNAN
I
II
III
IV
V
VI
VII
ARALING
PANLIPUNAN
X
Araling
Pangkapalig
iran
(Heograpiya
ng
Pilipinas)
Araling
Pangkasays
ayan (
Kasaysayan
ng Bansang
Pilipinas)
Araling
Pilipino II
(Kasaysay
at
Pamahalaan
ng Pilipinas)
Araling
Asyano
Ang Tao at
Kapaligiran
Bilang
Pangunahing
Tagapaghub
og ng
Lipunan
Katangiang
Heograpikal
ng Pilipinas
Ang
Kayaysayan
Bilang Pagaaral ng
Nakaraan ng
Tao at
Lipunan
Heograpiya
at
Kabihasnang
Pilipino
Heograpiya at
sinaunang
kabihasnang
Asyano
Heograpiya
at Sinaunang
Kabihasnan
sa Daigdig
Heograpiya at
Ekonomiya ng
Bansa
Ang Kultura
Bilang Bunga
ng
Mga Pangkat
Etniko at
Pangkat
Pag-usbong
at Pag-unlad
ng
Kamalayang
Ang Pagbuo
at Pag-unlad
ng Pilipinas
Kontribusyon
ng
Kasaysayan
Pag-usbong
ng
kamalayang
Pag-usbong
ng Ibat-ibang
Sistema,
Pamamaraan
Pagkilala sa
Sarili
Bilang
Batang
Pilipino at
Bahagi ng
Pamilya
Pagkilala sa
Sariling
Pamayanan
Pagkilala sa
Bansa
Araling
Pilipino I
(Philippine
Studies)
Pagkilala sa
Sarili Bilang
Kabahagi ng
Pamilyang
Pilipino
Katangian at
Pagkakakilan
lang
Pangkapaligi
ran ng
Sariling
Pamayanan
Pagkakakilan
lang
Pangkapaligi
ran at Likas
na
Kagandahan
ng Bansang
Pilipinas
Panimulang
Pagkilala sa
Sariling
Ang Kultura
at
Pagkakakilan
Pagkakakilan
lang Kultural
at ang
ARALING
ARALING
PANLIPUNAN PANLIPUNAN
VIII
IX
Araling
Pandaigdig
Araling
Ekonomiks
(Ekonomiks
at
Pambansang
Pag-unlad)
ARALING
PANLIPUNA
N
XI
ARALING
PANLIPUN
AN
XII
Mga
Kontempor
aryong
Isyu at
Hamon ng
Pilipinas
Mga
Kontemp
oraryong
Isyu at
Hamong
Pandaigdi
g
11
ra,
Pagka
kakilanlan
at
Pagka
bansa
Bansa at
mga Sagisag
Nito
lan ng
Sariling
Pamayanan
Mayamang
Kultura at
Pamana ng
Lahing
Pilipino
Pakikipagugnayan
(Interaction)
ng Tao sa
Kapaligiran
Etnolinguwist
iko ng Bansa
Pambansa
sa Konteksto
ng
Kolonyalismo
ng Espaol
(ika-16
hanggang
ika-19 na
dantaon)
Bilang
NasyonEstado
sa Pagbuo ng
Pagkakakilanl
ang Asyano
pandaigdig
sa panahon
ng transisyon
at Prinsipyong
Pangekonomiya
Ang
Pagpupunya
gi ng mga
Pilipinong
Makamit ang
Ganap na
Kalayaan
Kapangyarih
an at
Pamamahala
Bilang
Malayang
Demokratiko
at
Nagsasarilin
g NasyonEstado
(1946kasalukuyan
Pagkakamit
ng Kasarinlan
ng mga Bansa
sa Asya
Transpormas
yon ng mga
bansa sa
daigdig
bunsod ng
paglaganap
ng mga
kaisipan sa
siyensiya,
pulitika at
ekonomiya
simula noong
ika 16 na
siglo
Pamamahala
at ang
Ekonomiya
Pagkamama
mayan at
Pananagutan
sa Isang
Bansang
Demokratiko
Pagkamamam
ayan at
Pananagutan
Bilang
Mamamamay
ang Asyano
Pakikipagugnayan at
Samasamang
Pagkilos
Bilang
(1565-1945)
Ikatlong
Markahan
KaPangyarihan,
Awtori
dad at
Pama
mahala
Ikaapa
t na
Marka
han
Karapatan,
Panan
aguta
n at
Ang Pamilya
Bilang
Pinakapayak
na Yunit ng
Lipunan
Karapatan,
Tungkulin at
Pananagutan
ng Batang
Pilipino sa
Tahanan at
Pagkilala sa
Pamahalaan,
Mga Pinuno
at Iba Pang
Naglilingkod
sa Sariling
Pamayanan
Karapatan,
Tungkulin at
Pananagutan
sa Sariling
Pamayanan
Pagkilala sa
Pamahalaan
at mga
Pinuno ng
Bansa
Mga
karapatan,
tungkulin at
pananagutan
ng
mamamayan
Pamamahal
a at
Pamahalaa
n Bilang
Instrumento
sa
Pagpapanat
ili ng
Kaayusan,
Katatagan
at
Kaunlaran
ng Lipunan
Mga Rehiyon
at Siyudad
sa Bansa
Pagkamama
mayan at
Sibika Bilang
Paglalapat at
Pagsasakatu
paran sa
Kapangyarihan,
Tungkulin at
Pananagutan
ng
Pamahalaan
at
(1898-1946)
Ang
Pagbubuo ng
Malayang
Republika ng
Pilipinas:
Mga Hamon
Indibidwal,
pangkat at
institusyon sa
harap ng
Hamon
globalisasyon
12
Pagka
mama
mayan
Pamilya
ng Pilipinas
Tunay na
Buhay ng
Araling
Panlipunan
Mamamayan
sa
Pangangalag
a ng
Kapaligiran
at Yaman ng
Bansa
sa
Pagkabansa
mula 1946
hanggang sa
kasalukuyan
at
Republikano
sa
Kasalukuyang
Panahon
Saligan ng
Pandaigdiga
ng
Kapayapaan
at Kaunlaran
ARALING PANLIPUNAN I
Pagkilala sa Sarili Bilang Batang Pilipino at Bahagi ng Pamilya
Nilalaman
Pangunahing
Kaisipan ng Unit
Pamantayang
Pangnilalaman
Pamantayan
sa Pagganap
Pamantayan sa Pagkatuto
Unang Markahan
TAO, KAPALIGIRAN AT LIPUNAN
Pagkilala sa Sarili Bilang
Kabahagi ng Pamilyang Pilipino
A. Pagkilala sa sarili bilang batang
Pilipino batay sa:
1. Pangalan at apelyido ng
magulang o
tagapangalaga
Naipamamalas ng magaaral ang pag-unawa sa

sariling pagkakakilanlan
ayon sa pamilyang
pinagmulan
2. Pagkamamamayan ng
magulang
3. Lugar ng kapanganakan
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
pagmamalaki sa kanyang
pinagmulang pamilya
A. Nakikilala ang sarili bilang bahagi ng pamilya

1. Nasasabi ang kanyang pangalan
Ako ay si __________.
2. Natutukoy ang pinagmulan batay sa pangalan

at apelyido ng ama o ina/ama at ina o
tagapangalaga
Ang aking ama o tagapangalaga ay si
_____________.
13
4. Pagkakakilanlang etniko
at kultural
Halimbawa: Estanislao Agbing Magbuhos

Ang aking ina o tagapangalaga ay si
_______________. (Apelyido ng dalaga)
Halimbawa: Leoncia Delgado Caringal
Ang aking buong pangalan ay
___________________.
Halimbawa: Gloria Caringal Magbuhos
3. Nasasabi ang pinagmulan ng pangalan at

apelyido
4. Nasasabi nang may pagmamalaki ang

pamilyang pinagmulan
B. Natutukoy ang lugar ng kapanganakan ng ama o

ina/ama at ina o tagapangalaga
Halimbawa: Ang aking ama ay ipinanganak sa
__________.
Ang aking ina ay ipinanganak sa _____.
C. Nasasabi ang lugar ng kapanganakan

Halimbawa: Ako ay ipinanganak sa ____.
D.
Naipaliliwanag ang dahilan ng pagkakaiba-iba ng

lugar ng kapanganakan
E. Naipagmamalaki ang sarili bilang kabahagi ng

pamilya sa pamamagitan ng alinman sa sumusunod:
14
1. Pagguhit (sarili, ama at ina o tagapangalaga)

2. Pagmomolde (Play dough)
3. Paggawa ng puppet
4. Pag-awit nang may damdamin ng Anak ni
Freddie Aguilar
5. At iba pa
B. Pagkilala sa Sarili Bilang kasapi

ng Pamilyang Pilipino
1. Mga Kasapi ng sariling
Pamilya
Naipamamalas ng magaaral ang kamalayan at

pagkilala sa sarili bilang
kasapi ng pamilyang
Pilipino
2. Mga iba pang kasapi ng

pamilya- extended family
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
pagtanggap sa pagkakaibaiba ng pinagmulang pamilya
F.
Nakikilala ang mga kasapi ng pamilya/mag-anak
1. Nasasabi kung sino-sino ang panguahing

kasapi ng pamilya/mag-anak (tatay, nanay, ate,
kuya, bunso)
2. Nasasabi kung sino-sino ang iba pang bumubuo

ng pamilya/mag-anak (lolo, lola, tiyo, tiya,pinsan
at iba pang kamag-anak)
3. Ang pinagmulan ng sariling

pamilya
4. Pagkakakilanlan ng
pamilya batay sa apelyido
at pangalan
G. Natutukoy ang kaugnayan ng bawat kasapi sa isat

isa
Halimbawa:
Lolo o Lola- magulang ng iyong ama o ina
Tiyo o Tiya kapatid ng ama o ina
Pinsan anak ng tiyo o tiya
H. Nasasabi ang buong pangalan ng sumusunod:

1. Mga kapatid (kuya, ate, bunso, at iba pa)
15
2. lolo at lola sa ama

3. lolo at lola sa ina
4. mga kapatid ng ama
5. mga kapatid ng ina
6. mga anak ng kapatid ng ama o ina (pinsan)
I. Nasasabi ang kahalagahan at bahaging

ginagampanan (roles) ng bawat kasapi ng pamilya
J. Naipahahayag ang pagpapahalaga sa

pagkakakilanlan ng pamilya sa pamamagitan ng ibat
ibang paraan
Halimbawa: (Album)
Ang Pamilya ng Tatay ko
K. Natutunton ang sariling pinagmulan batay sa

pinagmulan ng pamilya sa pamamagitan ng Family
Tree/Sarsila
L. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng Family Tree

M. Naipakikita ang pagpapahalaga sa sariling pamilya sa
pamamagitan ng pagpapaskil ng ginawang Family
Tree
C. Kahulugan ng Mag-Anak o
Pamilyang Pilipino
1. Pagkakaiba-iba o uri ng
pamilya (malaki at
Naipamamalas ng magaaral ang panimulang

kamalayan at pagkilala sa
kahulugan ng mag-anak o
pamilya
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
damdamin sa pagkakaibaiba ng laki ng pamilya
N. Nasasabi ang kahulugan ng mag-anak o pamilya

ayon sa Saligang Batas at Family Code
O. Natatalakay ang kahulugan ng pamilyang Pilipino
16
maliit)
2. Katangian ng Pamilyang
Pilipino
1. Nasasabi na ang kanyang sarili ay kabilang sa

pamilyang Pilipino
2. Nasasabi na ang sariling pamilya ay bumubuo
ng pamayanang Pilipino
P. Nailalarawan ang sariling pamilya ayon sa laki

1. bilang ng pangunahing kasapi
2.
iba pang kasapi at bumubuo ng pamilya
Q. Napaghahambing ang mga mag-anak ayon sa laki

R. Nahihinuha ang mabuti at di-mabuting dulot ng
maliit/malaking pamilya
S. Nakillala ang mga pagpapahalaga ng sarilng pamilya

Halimbawa:
1. Pagtitiwala sa Panginoon
2. Pagiging magalang sa isat isa
3. Pagtutulungan
4. Mabuting pagtanggap at pakikitungo sa kapwa
5. Pagsasama-sama ng pamilya
6. Pagkakabuklod buklod ng pamilya
7. Iba pa
T. Nailalarawan ang mga pagpapahalaga ng sariling
17
pamilya sa pamamagitan ng:

1. Pagsasadula
2. Tula
3. Awit
4. At iba pa
Ikalawang Markahan
KULTURA, PAGKAKAKILANLAN AT PAGKABANSA
Panimulang Pagkilala sa Sariling
Bansa at mga Sagisag Nito
A. Nasasabi na ang kanyang bansa ay Pilipinas
A. Panimulang Pagkilala sa
tatlong malalaking pulo ng
bansa
1. Pagtukoy sa lugar na
pinagmulan ng sariling
pamilya

kamalayan at pag-unawa
na ang Pilipinas ang
bansang sinilangan at
pinagmulan
2. Patuturo sa Mapa ng
Pilipinas ng Kinalalagyan ng
lugar na pinagmulan ng
sariling pamilya
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
pagmamalaki sa mga sagisag
na sumisimbolo sa Pilipinas
bilang bansang sinilangan at
pinagmulan
1. Nasasabi na ang kanyang bansa ay isang

kapuluan
2. Naibibigay ang kahulugan ng pulo
B. Naituturo sa mapa o globo ang tiyak na kinalalagyan
ng Pilipinas.
C. Natutukoy ang tatlong malalaking pulong bumubuo
sa Pilipinas
1. Naituturo sa mapa ng Pilipinas ang lugar ng
kanyang kapanganakan
2. Naituturo sa mapa ng Pilipinas ang lugar ng
kapanganakan ng ama at ina.
3. Nasasabi kung anong malaking pulo ang
nakakasakop sa lugar ng kapanganakan ng sarili,
18
ama at ina
D. Naipahahayag ang panimulang pagkilala sa Pilipinas
sa pamamagitan ng:
1. Pagguhit (sketch) ng Pilipinas
2. Pagmomolde (play dough) ng lugar ng
kapanganakan
B. Pagkilala at Pagpapahalaga sa
mga Sagisag ng Bansa
Naipamamalas ng magaaral ang pagkilala at

pagpapahalaga sa mga
sagisag ng bansa
Ang mag-aaral at
nakapagpapahayag ng
pagmamalaki sa mga sagisag
ng bansa
E.
Natutukoy ang mga sagisag na nagpapakilala sa

bansa:
1. Pambansang Awit
2. Pambansang Watawat
3. Pambansang Bayani
4. Pambansang Bulaklak
5. Pambansang Puno
6. Pambansang Dahon
7. Pambansang Hayop
8. Pambansang Ibon
9. Pambansang Isda
10. Pambansang Sayaw
11. Pambansang Laro
19
12. Pambansang Wika

13. Pambansang Kasuotan
F.
Nailalarawan ang mga sagisag ng bansa
G. Natutukoy ang mga sagisag ng bansa na makikita sa

tahanan at pamayanan
H. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng mga sagisag ng
bansa
I.
Naipakikita ang paggalang at pagpapahalaga sa

mga sagisag ng bansa sa pamamagitan ng:
1. Pag-awit ng Lupang Hinirang nang may
damdamin
2. Pagguhit
3. pagmomolde
4. at iba pa
Ikatlong Markahan
KAPANGYARIHAN, AWTORIDAD AT PAMAMAHALA
Ang Pamilya Bilang Pinakapayak
na Yunit ng Lipunan
A. Mga kaugalian at tradisyong
Pilipino ukol sa pamilya bilang
pundasyon sa katatagan ng
pamilya

panimulang pagkilala at
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
pagmamalaki sa mga
kaugalian, paniniwala at
A. Naisasagawa ang mga kanais-nais na kilos ayon sa

kaugalian ng mag-anak na Pilipino
1.
Nakikilala ang ibat ibang kaugalian ng mag-anak
20
1.
Paggalang sa nakatatanda
2.
Pangangalaga sa
matatandang kasapi ng
pamilya
tradisyong Pilipino ukol sa

pamilya bilang pundasyon
sa katatagan ng pamilya
tradisyong Pilipino bilang

pundasyon sa katatagan ng
pamilya
2.
Naipahahayag na may mga kilos ang mag-anak

ayon sa kaugalian nila
3.
Napipili ang mga kanais-nais na kaugalian ng

mag-anak na Pilipino
4.
Naipakikita sa mga kilos ang mga kanais-nais na

kaugalian ng mag-anak tulad ng:
3.
Paggamit ng magagalang
na pananalita ( po at opo)
4.
Pagmamano sa
nakatatanda
a. pagbibigay galang sa kapwa at sa mga
Madikit na ugnayan ng
pamilya (close family ties)
b. paggamit ng mga magagalang na
Pagtutulungan sa
panahon ng kagipitan ng
mga kasapi ng pamilya at
iba pang kamag-anak
c. pagtutulungan sa panahon ng kagipitan ng
5.
6.
nakatatanda
pananalita saan man naroroon
mga kasapi ng pamilya at iba pang kamaganak
d. madikit na ugnayan ng pamilya (close

family ties)
B.
Naisasagawa ang mga kilos ayon sa paniniwala ng

mag-anak
1.
Nasasabi na ang ilang paniniwala ng maganak na nagiging batayan ng kanilang kilos

tulad ng paniniwala sa Panginoon at iba pa
2.
Naipaliliwanag na may paniniwala ang maganak na nagiging batayan ng kanilang kilos
3.
Naipakikita sa kilos ang pagmamahal sa

Panginoon at sa kapwa sa pamamagitan ng:
21
a. pagdarasal nang taimtim sa oras ng

pagdarasal
b. mabuting pakikitungo sa katulong sa
tahanan sa pamamagitan ng paggamit ng
magagalang na pananalita kung may
iuutos
c. pakikipaglaro sa mga kapwa bata
mahihirap o mayaman at may
kapansanan
d. paggalang at pagiging masunurin sa
nakatatanda
C. Natutukoy ang pagkakaiba-iba ng kaugalian at
tradisyon ng pamilyang Pilipino
1.
batay sa pangkat etniko at cultural
2.
batay sa lugar
3.
pagbabago ng panahon
D. Naipahahayag ang pagtanggap at paggalang sa

kaugalian at tradisyong ng ibat ibang pamilya
B. Mga Pinapahalagahan ng
Pamilya
1. Mga Gawain at
Mahahalagang Okasyon na
Nagkakasama-sama ang
Pamilya

mga gawain at
mahahalagang okasyon
na pinahahalagahan ng
pamilya
Ang mag-aaral ay
nakapagpapakita ng aktibong
pakikilahok o pakikiisa sa
mga gawain at mga
okasyong pinahahalagahan
ng pamilya
E. Natutukoy ang ibat ibang okasyon at gawain na

nagkakasama-sama ng mga kasapi ng pamilya
F. Nailalarawan ang ibat ibang gawain at okasyon na
makapagbibigay ng aral sa mga kasapi ng mag-anak
G. Naipaliliwanag ang mabuti at di-mabuting naidudulot
ng mga okasyon at gawaing nagkakasama-sama ang
pamilya
22
H. Naipahahayag ang damdamin sa mga okasyong

nagkakasama-sama ang pamilya
I.
Naipakikita kung paano maaaring makalahok sa mga

gawain ng mag-anak tulad ng:
1. pagtuturo ng laro at ibang gawain sa
nakababatang kapatid/paraan ng paggawa ng
isang bagay sa ibang kasapi ng mag-anak
C. Pagkilala sa Pamilya Bilang

Pinakapayak na Yunit ng
Lipunan
1. Bahaging ginagampanan ng
pamilya bilang pagtugon sa
pangunahing
pangangailangan ng
pamilya
2. Kapangyarihan, tungkulin at
pananagutan ng pamilya o
mga kasapi nito ayon sa
batas

mga bahagi,
kapangyarihan, tungkulin
at pananagutang
ginagampanan ng
pamilya at mga kasapi
nito bilang pagtugon sa
pangunahing
pangangailangan ng
pamilya
a. Pagpapahalaga sa
pamilyang Pilipino
bilang pinakapayak na
yunit panlipunan sa
bansa
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
aktibong pakikiisa sa mga
programa, proyekto at iba
pang gawaing kumikilala at
nagpapahalaga sa pamilya
bilang pinakapayak na yunit
ng lipunan
J. Nasasabi na ang bawat mag-anak ay may bahaging

dapat gampanan sa pagtugon sa pangunahing
pangangailangan
1. Naiisa-isa ang pangunahing kailangan ng maganak
Hal. pagkain, damit, tahanan, edukasyon, gamot,
seguridad
2. Nailalarawan ang gawain ng mag-anak na
tumutulong sa pagtugon sa pangunahing
pangangailangan
3. Nasasabi ang kahalagahan ng pagtutulungan ng
babae at lalaki sa pagtugon sa pangunahing
pangangailangan
4. Nasasabi ang kahalagahan ng pagsasagawa ng
bahaging dapat gampanan ng bawat kasapi ng
mag-anak sa pagtugon sa pangunahing
pangangailangan.
5. Nasusuri ang epekto ng laki ng mag-anak sa
pagtugon sa pangunahing pangangailangan ng
23
pamilya
6. Naisasagawa nang kusang loob ang mga
bahaging dapat gampanan bilang kasapi ng
mag-anak sa pagtugon sa pangunahing
pangangailangan
K.
Nasasabi ang kahalagahan ng mga alituntunin sa

loob ng tahanan
1. Naililista ang mga alituntunin na nagbubunga ng
kaligtasan sa pamilya
2. Naipapaliwanag ang gamit at halaga ng
alituntunin sa loob ng tahanan
3. Nakapagpapahayag ng saloobin sa
pagpapatupad ng alituntunin sa loob ng tahanan
L.
Natatalakay ang kapangyarihan ng ama, ina at mga

kasapi ng pamilya ayon sa batas
M. Naiisa-isa ang mga tungkuling dapat gampanan ng

ama, ina at mga anak
N.
Naipaliliwanag ang pananagutan ng bawat kasapi ng

mag-anak
O.
Natatalakay ang kahalagahan ng pamilyang Pilipino

bilang pinakapayak na yunit panlipunan ng bansa
P.
Naipakikita ang pagpapahalaga sa pamilyang

Pilipino sa pamamagitan ng:
24
1. Paggawa ng kard ng pasasalamat

2. Album ng masayang pamilya at iba pa
D. Mga batas, patakaran at
programa na nangangalaga at
nagbibigay halaga sa pamilya

pang-unawa sa mga
batas, patakaran at
programa na
nangangalaga at
nagbibigay halaga sa
pamilya
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
pagpapahalaga sa
pamamagitan ng pagsunod
sa mga batas at patakaran a
pakikilahok samga programa
na nangangalaga at
nagbibigay halaga sa pamilya
Q. Nakikilala ang mga batas, patakaran at programa ng

pamahalaan na nangangalaga sa kapakanan ng
pamilya
R. Natatalakay ang kahalagahan nito tungo sa pagunlad ng pamilyang Pilipino
S. Naisasabuhay sa sariling pamilya ang pagsunod sa
mga batas at patakaran na nangangalaga sa
kapakanan nito
Ikaapat na Markahan
KARAPATAN, PANANAGUTAN AT PAGKAMAMAMAYAN
Karapatan, Tungkulin at
Pananagutan ng Batang Pilipino
sa Tahanan at Pamilya
A. Mga karapatan ng batang
Pilipino na itinatakda ng batas

kaalaman sa mga
karatapan ng batang
Pilipino na itinakda ng
batas
Ang mag-aaral ay
nakapagninilay sa kanyang
mga tinatamasang karapatan
na itinakda ng batas
A. Nasasabi ang kahulugan ng karapatan

B. Natutukoy ang mga karapatan ng batang Pilipino na
itinakda ng batas
1. Karapatang maisilang at mabigyan ng pangalan
2.
Karapatang maging malakas at malusog
3.
Karapatang mabigyan ng maayos na tahanan
4.
Karapatang tumira sa isang malinis, maayos at

ligtas na kapaligiran
5.
Karapatang makapag-aral
25
6.
Karapatang maglibang
7.
Karapatang malinang ang angking talino
8.
Karapatang magkaroon ng pamilyang magaaruga
9.
Karapatang matuto ng mabuting ugali at

makapag-aral
10. Karapatang ipagtanggol at matulungan ng

pamahalaan
C. Natatalakay kung paano maaaring tamasahin ng
batang Pilipino ang kanyang mga karapatan
D. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pagtatamasa sa
mga karapatan
B. Mga tungkulin at pananagutan
ng batang Pilipino:
1.
sa kanyang sarili
2. sa kanyang pamilya
Naipamamalas ng magaaral ang pagkilala at

pag-unawa sa mga
tungkulin at pananagutan
ng batang Pilipino sa
kanyang sarili at pamilya
Ang mag-aaral ay
nakapagpapakita nang
mataas na antas ng pagunawa na ang bawat
karapatang kanyang
tinatamasa ay may katumbas
na tungkulin at pananagutan
sa kanyang sarili at pamilya
E. Natutukoy ang kahulugan ng tungkulin at

pananagutan
F. Naiisa-isa ang mga tungkulin at pananagutan ng bata
sa sarili at tahanan
Halimbawa:
1.
Pagpapanatiling malinis, maayos, maganda at

mapayapa ang kapaligiran
2.
Pagtulong sa kapwa sa oras ng

pangangailangan
26
3.
Pangangalaga sa kalusugang pansarili
4.
Pag-aaral nang mabuti
5.
Paggalang sa karapatan ng iba
6.
Pagsunod sa batas trapiko
7.
Pakikiisa sa mga proyektong pambata ng

pamahalaan
8.
Pagtatanim ng puno at halaman sa mga

bakanteng lote upang mapakinabangan
Pagtulong sa mga gawaing bahay
9.
G. Nasasabi na ang mga karapatang tinatamasa ay may

katumbas na tungkulin
H. Natatalakay ang kahalagahan ng pagtupad sa
I.
C. Pangangalaga sa mga
karapatan ng batang Pilipino
1.
2.
Programa at gawain ng
pamahalaan sa
pangangalaga sa mga
karapatan ng batang
Pilipino

mga pangangalagang
ginagawa ng pamahalaan
sa mga karapatan ng
batang Pilipino
Ahensya ng Pamahalaan
Ang mag-aaral ay
nakapagpapakita ng
pangangalagang ginagawa
ng pamahalaan sa mga
karapatan kanyang
tinatamasa sa pamamagitan
ng pakikilahok at pakikiisa rito
Naisasagawa nang maluwag sa kalooban ang mga

tungkulin at pananagutan ng batang Pilipino sa
pamilya at tahanan
J. Naiisa-isa ang mga programa at proyekto ng

pamahalaan sa pangangalaga ng mga karapatan ng
batang Pilipino
Halimbawa:
1. Barangay Council for Protection of Children
2. Bantay Bata
3. Childrens Protection Desk
27
na Nangangalaga sa
Karapatan ng Batang
Pilipino
K. Naiisa-isa ang mga ahensya ng pamahalaan na

nangangalaga sa tinatamasang karapatan ng batang
Pilipino
1. DepEd
2. DSWD
3. PNP
4. DOH
5. At iba pa
L. Nasasabi na may mga proyekto at programa ang
pamahalaan upang mapangalagaan ang mga
karapatan ng batang Pilipino
M. Natatalakay ang mga paraang ginagawa ng maganak, pamayanan at iba pang ahensya ng
pamahalaan upang matiyak na tinatamasa ng batang
Pilipino ang kanyang mga karapatan
N. Nakikilahok sa mga proyekto at programa ng
pamahalaan sa pangangalaga ng karapatan ng
batang Pilipino
ARALING PANLIPUNAN II
Pagkilala sa Sariling Pamayanan
Nilalaman
Pamantayang
Pamantayan
28
Pangunahing
Kaisipan ng Unit
Pangnilalaman
sa Pagganap
Unang Markahan
Katangian at Pagkakakilanlang
Pangkapaligiran ng Sariling
Pamayanan
A. Pagkakakilanlan sa sariling
pamayanan:
B. Ang kinaroroonan ng sariling
tahanan
1. Numero
Naipamamalas ng magaaral ang sapat na

kaalaman sa
kinaroroonan, sa mga
bagay na nagpapakita o
mga palatandaan ng
sariling tahanan
2. Kalye
3. Barangay
4. lungsod/bayan, lalawigan
5. Mga bagay na nakikita o
palatandaan ng aming
tahanan
C. Pangunahing
pagkakakilanlang pangheograpiya o pisikal ng
pamayanan
1. Mga direksiyon: itaas/
ibaba, kanan/ kaliwa,
Ang mag-aaral
nakapagpapahayag ng may
katiyakan sa kinaroonan ng
sariling tahanan at mga
direksyon at distansya nito sa
pamilihang bayan, paaralan,
simbahan, bahaypamahalaan, estasyon ng
pampublikong sasakyan at
iba pang palatandaan o
(landmarks)
A. Nakikilala ang sariling pamayanan.

1. Naibibigay ang payak na kahulugan ng
pamayanan
2. Natutukoy ang numero, kalye, barangay,
lungsod/bayan at lalawigan ng sariling tahanan
3. Naiisa-isa ang mga bagay na nakikita o
palatandaan ng sariling tahanan
4. Natataya ang distansya ng sariling tahanan sa
mga pangunahing palatandaan.
B. Naipakikita ang pang-unawa sa mga direksiyon at
distansiya ng tahanan sa ibang mga pook sa
pamayanan.
1. Nakikilala ang ibat ibang direksyon:
a. itaas/ibaba
b. kanan/kaliwa
c. Silangan/Kanluran/Hilaga/Timog
29
silangan/kanluran/hilaga/
timog/
2. Nagagamit ang mga direksiyon sa pagtaya ng

lokasyon ng sariling tahanan sa iba pang pook at
mga palatandaan sa pamayanan.
2. Pagtaya sa distansiya ng
tahanan sa pamilihang
bayan, paaralan,
simbahan, bahaypamahalaan, estasyon ng
pampublikong sasakyan at
iba pang palatandaan
(landmarks)
3. Natutukoy ang distansiya ng sariling tahanan sa

ibat ibang pook sa pamayanan gamit ang nonstandard measurement (dangkal, kalye, bahay
atbp. )
C. Nakagagawa ng payak na mapa bilang pagtukoy sa
direksyion at distansiya ng tahanan at iba pang mga
pook sa pamayanan
1. Naibibigay ang payak na kahulugan ng mapa
2. Natutukoy ang mga pangunahing bahagi ng mapa
(titulo,compass rose, pananda (legend/key) at
iskala)
3. Nakapaghihinuha sa gamit at kahalagahan ng
mapa
Naipamamalas ng magaaral ang pang-unawa sa
katangiang pisikal ng
sariling pamayanan
Ang mag-aaral ay
nakapagpapakita ng
pagpapahalaga at
pangangalaga sa mga
kapaligirang pisikal ng
sariling pamayanan.
D. Nabibigyang kahulugan ang ibat ibang katangiang

pisikal tulad ng lokasyon, panahon, klima, anyong
lupa at anyong tubig.
4. Natutukoy ang ibat ibang katangiang pisikal ng
sariling pamayanan
a.
Lokasyon
b.
Panahon at Klima
c.
Anyong lupa
30
d.
Anyong tubig
5. Nailalarawan ang mga anyong lupa na nagbibigay

ng pagkakakilanlan sa sariling pamayanan:
a. Bulubundukin
b. Bundok
c. Bulkan
d. Talampas
e. Kapatagan
f.
Lambak
g. Burol
h. Kipot
i.
Look
6. Napaghahambing ang mga anyong lupa sa

pamayanan.
7. Nailalarawan ang mga anyong tubig na
nagbibigay ng pagkakakilanlan sa sariling
pamayanan:
a. Karagatan
b. Dagat
31
c. Lawa
d. Ilog
e. Talon
f.
Golpo
g. Look
h. Kipot
i.
Tsanel
j.
Bukal
8. Napaghahambing ang mga anyong tubig sa

pamayanan
9. Natataya ang epekto ng anyong lupa at tubig sa
pamumuhay ng mga tao sa pamayanan
10. Nauunawaan ang mga gawain ng tao na
nakakatulong at nakakaapekto sa paghubog ng
kapaligiran ng pamayanan
a. Natutukoy ang mga gawain ng tao na
bumago at nakapagpapabago sa pamayanan
(pagputol ng puno, paggawa ng kalsada,
kaingin, pagtapon ng basura sa ilog)
b. Natutukoy ang ibat-ibang paggamit ng
kalikasan at pinangkukunang yaman sa
pamayanan
32
c. Nailalarawan ang paraan na nalikha ng tao

para sa paggalaw ng tao, kalakal at ideya sa
loob ng sariling pamayanan
d. Napaghihiwalay ang katanginang pisikal (hal:
ulap, punongkahoy, panahon) at
pantao/human (hal: gusali, palaruan,
paaralan) ng lugar
e. Natataya ang mabuti at di-mabuting bunga
ng mga gawain ng tao sa kapaligiran
11. Nakapagbibigay ng mga panukalang paraan ng
pangangalaga sa kapaligirang pisikal ng sariling
pamayanan
a. Anyong lupa
b. Anyong tubig
12. Nakalalahok sa mga gawaing may kinalaman sa
wasto at matalinong paggamit at pangangalaga
ng anyong lupa at anyong tubig ng pamayanan.
13. Nakalilikha ng mga gawain nagpapamalas ng
wastong paggamit at pangangalaga kapaligirang
pisikal ng pamayanan tulad ng pagguhit, awit o
rap, role-play, at iba pa.
14. Nailalarawan ang mga magagandang tanawin
at pook pasyalan sa sariling pamayanan
15. Nakapagbibigay ng panukala ang mga paraan
ng pangangalaga sa magagandang tanawin at
33
pook pasyalan
D. Pangunahing kabuhayan,
produkto at kalakal ng
pamayanan

pangunahing kabuhayan,
produkto at kalakal ng
kanyang pamayanan
E. Ang mapa ng sariling

pamayanan
Ang mag-aaral ay
nakapagsasagawa ng paguugnay sa kapaligirang
pisikal sa mga pangunahing
kabuhayan, produkto at
kalakal ng sariling
pamayanan
Ang mag-aaral ay
nakagagamit ng mapa bilang
gabay sa pagtukoy ng mga
bagay/pook sa sariling
pamayanan
16. Nakatutulong sa pagpapanatili ng kagandahan

ng tanawin at pook pasyalan
E. Nakilala ang mga pangunahing kabuhayan ng
pamayanan
1. Naiisa-isa ang mga produkto at kalakal sa
pamayanan
2. Naiuugnay sa heograpiya ang mga produkto at
kalakal ng pamayanan
3. Naiisa-isa ang ibat-ibang gamit pangkabuhayan
ng kapaligiran sa tao (lupa, tubig)
F. Nakagagawa ng payak na mapa (sketch) ng
pamayanan na ipinakikita ang mahahalagang anyong
tubig, anyong lupa at mga magagandang pook sa
pamayanan
Ikalawang Markahan
Ang Kultura at Pagkakakilanlan
ng Sariling Pamayanan
A. Mga pangkat kultural, pangkat
etnolinggwistiko at iba pangkatpanlipunan na bumubuo sa
pamayanan

kultura at pagkakakilanlan
ng sariling pamayanan.
B. Mga pangkat katutubo na

unang nanirahan sa
pamayanan
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag nang
pagmamalaki sa kultura at
pagkakakilanlan ng sariling
pamayanan sa pamamagitan
ng pangangalaga at
pagsusulong ng pangkat
kultural, pangkat
A. Nailalarawan ang pinagmulan ng pamayanan.

1. Natutukoy ang ibat-ibang uri ng pamayanan
a. Mga salik sa pagbubuo ng pamayanan
b. Pagkakapareho at pagkakaiba ng ibat-ibang
pamayanan
34
etnolinggwistiko at iba
pangkat-panlipunan na
bumubuo nito.
c. Paghahambing sa sariling pamayanan sa

ibang pamayanan
2.
Nasasabi ang pinagmulan ng pamayanan batay

sa:
a. Pangalan
b. Kuwentong bayan
c. Alamat
d. Tradisyong pasalita (oral tradition)
e. batas
B. Nailalarawan ang ibat ibang pangkat ng tao sa

pamayanan
1. Naiisa-isa ang pangkat na bumubuo sa mga tao
sa pamayanan batay sa ilang dimensiyon at
component ng kutura:
a. ayon sa wika
b. ayon sa relihiyon
c.
tradisyon
d. Panahanan
e. Hanapbuhay
f.
Pagkain
35
g. Kasarian
h. etniko at pangkat Katutubo (indigenous
people)
2. Napaghahambing ang ibat ibang pangkat ng tao
na bumubuo sa sariling pamayanan.
3. Napahahalagahan ang ibat ibang pangkat ng tao
sa pamayanan.
C. Mga pagkakakilanlang pangkultural ng sariling pamayanan
1. wika at diyalekto
C. Nailalarawan ang mga pagkakakilanlang pang-kultural

ng sariling pamayanan
1. Naibibigay ang kahulugan ng kultura at mga
kaugnay na konsepto:
2. kaugalian at tradisyon
a. wika at diyalekto
3. pagdiriwang at
mahahalagang okasyon
4. kilalang pagkain at lutuin
(delicacy)
b. kaugalian at tradisyon
c. pagdiriwang at mahahalagang okasyon
d. kilalang pagkain at lutuin (delicacy)
D. Mga makasaysayan at
natatanging pook sa pamayanan
E. Mga pagpapahalaga sa
pamayanan
2. Napapahalagahan ang pagkakaugnay ng

kapaligiran sa pagkabuo at pagkakaiba-iba
(diversity) ng kultura sa sariling pamayanan
a. Natutukoy ang mga katangiang heograpikal
ng pamayanan na nakaapekto sa pagbuo ng
kultura ng pamayanan
b. Naiisa-isa ang mga gawain ng tao bilang pag-
36
aangkop (adapt) sa kapaligiran ng

pamayanan
c. Natatalakay ang katangiang kultural ng
pamayanan bunga ng natatanging kapaligiran
nito
3. Naiisa-isa ang mga wika at diyalekto sa
pamayanan
4. Natutukoy ang mga kaugalian at tradisyon sa
pamayanan
5. Nailalarawan ang mga kaugalian at tradisyon ng
pamayanan.
6. Nasusuri ang pinagmulan at pagbabago ng
kaugalian at tradisyon ng pamayanan.
1. Natutukoy ang mabuti at di-mabuting bunga

ng kaugalian at tradisyon sa:
(1) Sarili
(2) Pamilya
(3) pamayanan
2. Nakabubuo ng pamantayan ng mga kaugalian

at tradisyon dapat o hindi dapat ipagpatuloy.
3. Natutukoy ang mga produkto, pagkain at
37
lutuin (delicacy) sa pamayanan.
4. Nailalarawan ang ibat ibang okasyon at

pagdiriwang (festivals) sa pamayanan.
(1) Naiisa-isa ang mga okasyon at
pagdiriwang sa pamayanan
(2) Nailalarawan ang mga pagdiriwang
(festivals) sa pamayanan batay sa
produkto o kalakal nito
(3) Nasasabi ang sanhi at bunga ng okasyon
at pagdiriwang sa pamayanan
(4) Nakapaglalahad ng malayang pananaw
hinggil sa mga paraan at kahalagahan ng
okasyon at pagdiriwang sa pamayanan.
5.
Naipapaliwanag ang makasaysayan at

natatanging pook na nagpapakilala sa
pamayanan.
(1) Natutukoy ang mga makasaysayan at
natatanging pook sa pamayanan
(2) Natutkoy ang mahahalaga at
makasaysayang pangyayari na nagdulot
ng malaking pagbabago sa pamayanan.
(3) Nailalarawan ang makasaysayan at
natatanging pook sa pamayanan sa
38
pamamagitan ng pagguhit o paggawa ng

molde o diorama.
(4) Nakatutulong sa pagpapanatili ng
kagandahan ng makasaysayan at
natatanging pook sa pamayan
6. Nakalalahok sa mga gawaing may kinalaman

sa pangangalaga at pagpapakilala (promotion
or advertize) ng mga makasaysayang pook sa
sariling pamayanan
7. Natataya ang mabuti at di-mabuting bunga ng

kultura sa pamayanan
8.
Natataya ang papel ng kultura sa pagbuo ng

pagkakakilanlan ng pamayanan.
a. Nakapagbibigay ng panukala sa mga
paraan ng pagpapahalaga at
pagmamalaki sa kultura ng sariling
pamayanan.
Ikatlong Markahan
Pagkilala sa Pamahalaan, Mga
Pinuno at Iba Pang Naglilingkod
ng Sariling Pamayanan
A. Pamamahala ng Pamayanan
1. Pamahalaang Barangay
2. Pamahalaang Bayan

bahaging ginagampanan
ng pamahalaan, mga
pinuno at iba pang
Ang mag-aaral ay
nakapagpapakita ng aktibong
pakikilahok o pakikiisa sa
mga proyekto at gawain ng
pamahalaan at mga pinuno
A. Naiuugnay ang sariling pamayanan bilang bahagi ng

mas malaking pamayanan
1. Naiuugnay ang pamamahala sa pamayanan sa
mas malawak na pamahalaang lokal (barangay,
pambayan at panlalawigan)
39
B. Mga iba pang pinuno at

naglilingkod sa pamayanan
naglilingkod sa
pagkakaisa, kaayusan at
kaunlaran ng pamayanan
C. Pagtutulungan at pagkakaisa
ng pamayaan
nito tungo sa kabutihan ng

lahat (common good).
2. Nakabubuo ng payak na istruktura ng

pamamahala, awtoridad at kapangyarihan sa
pamayanan sa antas na lokal
B. Nailalarawan ang pamahalaang barangay bilang
pinakamababang yunit ng pamahalaang pamayanan.
1.
Natutukoy ang mga namumuno at kasapi ng isang

barangay
2. Nakagagawa ng balangkas o istruktura ng

pamahalaang barangay.
3.
Natatalakay ang paraan ng pagpili at pagpalit ng

mga namumuno sa isang barangay
4. Nasasabi ang mga kapangyarihan, tungkulin at

pananagutan ng mga namumuno sa isang
barangay
5.
Naipaliliwanang ang kahalagahan ng

pagkakaroon ng pamahalaan/opisyal sa bawat
barangay
6. Nasusuri ang mga proyekto at iba pang gawain ng

pamahalaang barangay sa kabutihan ng lahat o
nakararami.
7. Nakalalahok sa mga proyekto at iba pang gawain
ng pamahalaang barangay sa kabutihan ng lahat
C. Naipaliliwanag ang gampanin (role) ng pamahalaang
pambayan sa pag-unlad ng pamayanan.
40
1. Natutukoy ang mga namumuno at kasapi ng isang

pamahalaang pambayan.
2. Nakagagawa ng balangkas o istruktura ng
pamahalaang pambayan.
3. Naiuugnay ang mga gawain ng pamahalaang
pambayan at pamahalaang pambayan.
4. Natatalakay ang paraan ng pagpili at pagpalit ng
mga namumuno sa isang bayan/munisipalidad.
5. Nasasabi ang mga kapangyarihan, tungkulin at
pananagutan ng mga namumuno sa isang
bayan/munisipalidad
6. Naipaliliwanang ang kahalagahan ng pagkakaroon
ng pamahalaan/opisyal sa bawat
bayan/munisipalidad
7. Nasusuri ang mga proyekto at iba pang gawain ng
pamahalaang pambayan sa kabutihan ng lahat o
nakararami.
8. Nakalalahok sa mga proyekto at iba pang gawain
ng pamahalaang pambayan sa kabutihan ng lahat
D. Naipaliliwanag ang tungkulin at pananagutan ng iba
pang naglilingkod sa pamayanan.
1. Nakikilala ang mga ibang taong naglilingkod sa
pamayanan.
a.
Doctor
41
b.
Nars
c.
Barangay health worker
d.
Pulis
e.
Tanod
f.
Bumbero
g.
Alagad ng simbahan
h.
Alagad ng sining
2. Nailalarawan ang bahaging ginagampanan ng

mga iba pang tagapaglingkod ng pamayanan.
3. Napahahalagahan ang papel na ginagampana ng
iba pang tagapaglinkod ng pamayanan
4. Nasusuri ang ibat ibang paraan ng pagtutulungan
ng pamahalaang barangay, pamahalaang
pambayan at iba pang tagapaglingkod ng
pamayanan.
a.
Naiisa-isa ang ibat ibang paraan ng

pagtutulungan ng ibat ibang lingkod ng
barangay at bayan
b.
Naipaliliwanag ang kahalagahan ng

pagtutulungan ng mga pinuno at kasapi ng
pamayanan
42
c.
Natataya ang mabuti at di-mabuting dulot ng

pagtutulungan o di-pagtutulungan sa
pamayanan.
d.
Nakalalahok sa mga gawaing nakakatulong

sa pagkakaisa, kaayusan at kaunlaran ng
pamayanan
Ikaapat na Markahan
Karapatan, Tungkulin at
Pananagutan sa Sariling
Pamayanan
A. Kahulugan ng
pagkamamamayan sa
pamayanan
B. Mga karapatan, tungkulin at
pananagutan sa sariling
pamayanan
C. Tungkulin at pananagutan sa
pangangalaga ng kaayusan,
kapayapaan at katahimikan ng
pamayanan
Naipamamalas ng magaaral ang sapat na

pang-unawa na ang
bawat karapatan ay may
kaakibat na tungkulin at
pananagutan sa kanyang
sarili, sa kanyang kapwa
at ipa pang kasapi ng
kanyang pamayanan.
D. Mga tungkulin sa pangangalaga

sa kapaligiran at likas na yaman
ng pamayanan
E. Mga tungkulin at pangangalaga
sa kalinisan ng pamayanan
Ang mag-aaral ay
nakapagpapakita ng
aktibong pakikilahok sa mga
gawaing nagpapamalas ng
kanyang pananagutan upang
mapangalagaan ang likas na
yaman at pagpapanatili ng
kalinisan sa pamayanan.
A. Naipaliliwanag ang bahaging ginagampanan ng

pagkamamamayan sa pamayanan
1. Naibibigay ang kahulugan ng pagkamamamayan.
2.
Natutukoy ang mga gawain nagpapakita ng

pagkamamamayan ng isang tao.
3.
Nasusuri ang mabuti o di mabuting dulot ng

pagkamamamayan o kawalan ng pagkamamayan
sa pamayanan.
B. Naipaliliwanag ang mga karapatan, tungkulin at

pananagutan sa sariling pamayanan
1. Naibibigay ang kahulugan ng:
a. Karapatan
b. Tungkulin
43
F. Ibat-ibang paraan ng pagsira

G. Epekto o bunga ng pagsira sa
kapaligiran
H. Mga paraan ng pangangalaga
c. Pananagutan
2. Natutukoy ang mga karapatang tinatamasa o
dapat matamasa ng mga miyembro o kasapi ng
pamayanan.
3.
Nakikilala ang mga tungkuling kaakibat ng bawat

karapatang tinatamasa ng mga miyembro ng
pamayanan.
4. Natatalakay ang mga pananagutan ng tao sa:

a. Sarili
b. Pamilya
c. Ibang kasapi ng pamayanan
d. pamayanan
C. Naipaliliwanag ang kahalahagahan ng pangagalaga
sa likas na yaman at pagpapanatili ng kalinisan sa
pamayanan.
1.
Nasasabi ang mga sanhi at bunga ng pagkasira

ng likas na yaman ng pamayanan.
2. Nahihinuha ang mga posibleng dahilan ng tao sa

pagsira sa mga likas na yaman.
3.
Nakapagbibigay ng mungkahing paraan ng pagaalaga sa kapaligiran at likas na yaman ng

pamayanan.
4. Naipakikita ang mga paraan ng pag-aalaga sa
44
mga sumusunod sa anyong lupa/tubig sa

pamamagitan ng mga sumusunod:
a. Awit
b. Tula
c. Role play
d. Dula-dulaan
e. Pagguhit
ARALING PANLIPUNAN III

Pagkilala sa Bansang Pilipinas
Nilalaman
Pangunahing
Kaisipan ng Unit
Pamantayang
Pangnilalaman
Pamantayan
sa Pagganap
Unang Markahan
Pagkakakilanlang Pangkapaligiran at
Likas na Kagandahan ng Bansang
Pilipinas
45
A. Katangiang heograpikal ng Pilipinas:

1. kapuluan
2. klima

pagkakakilanlan ng
Pilipinas ayon sa
katangiang heograpikal
nito
3. lokasyon
Ang mag-aaral ay aktibong

nakakalahok sa likas kayang
pag-unlad (sustainable
development) ng likas
yaman at pangangalaga ng
kapaligiran ng bansang
Pilipinas
A. Nailalarawan nang may katiyakan ang katangiang

heograpikal at pagkakakilanlang pangkapaligiran
ng Kapuluang Pilipinas (Philippine Archipelago)
gamit ang globo at mapa
1.
Natutukoy ang lokasyon ng Pilipinas sa

mundo gamit ang mga pangunahin at
pangalawang direksyon
2.
Natutukoy ang Pilipinas bilang bahagi ng

mundo
a.
Natutukoy sa mapa at globo ang mga

kontinente
b.
Naipapaliwanag na pangunahing
nahahati ang mundo sa mga kontinente
at karagatan
c.
Nailalarawan ang Pilipinas bilang bahagi

ng kontinente ng Asya
d.
Nailalarawan ang bansang Pilipinas

bilang bahagi ng Timog Silangang Asya
e.
Naiuugnay na ang sariling pamayanan ay

bahagi ng bansang Pilipinas
B. Mga pangunahing topograpiya ng

bansa:
1. anyong lupa
2. anyong tubig
3.
Natutukoy ang kinalalagyan ng Pilipinas sa

mundo sa globo at mapa batay sa absolute
location nito (longitude at latitude)
4.
Natutukoy ang relatibong lokasyon (relative
46
location) ng Pilipinas batay sa anyong lupa,

anyong tubig at mga bansang nakapaligid dito
gamit ang pangunahin at pangalawang
direksyon
5.
Naipapaliwanag ang katangian ng Pilipinas

bilang bansang maritime o insular
B. Naiuugnay ang klima at panahon sa lokasyon ng

bansa sa mundo
1. Pagkakaiba ng klima sa panahon
2. Uri ng panahon
3. Uri ng klima
C. Napaghahambing ang ibat ibang pangunahing
anyong lupa at anyong tubig ng bansa
1.
Nailalarawan ang katangian ng ibat ibang

pangunahing anyong lupa ng bansa
2.
Nailalarawan ang katangian ng ibat ibang

pangunahing anyong tubig ng bansa
3.
Natataya ang kahalagahan ng mga

pangunahing anyong lupa at anyong tubig ng
bansa
D. Nakaguguhit ng mapa ng Pilipinas na

naglalarawan ng katangian at pagkakakilanlang
heograpikal nito
1.
na nagpapakita ng relatibong lokasyon
47
C. Natatanging likas yaman

D. Magagandang tanawin at lugarpasyalan sa bansa
2.
mapang pisikal at topograpik
3.
mapang pangklima
E. Nailalarawan ang mga pangunahing likas na

yaman ng bansa
1. Nabibigyang kahulugan ang likas na yaman
(natural resources)
2. Naiisa-isa ang mga uri at anyo ng likas na
yaman
a. Nauubos/Di-nauubos
b. yamang lupa/ yamang tubig/ yamang
gubat/ yamang mineral/ yamang
pangisdaan
3. Natutukoy ang ibat ibang likas yaman na
pinakikinabangan ng bansa
4. Naipapaliwanag ang ibat ibang pakinabang na
pang ekonomiko at iba pa sa mga likas yaman
ng bansa
5. Nasusuri ang mga magagandang tanawin at
lugar pasyalan bilang yamang likas ng bansa
6. Napapahagalagahan na ang pinagkukunang
yaman ay nauubos at hindi sapat sa
pangangailangan ng lahat kung kayat
kailangan ng bawat tao at lipunan na
magsagawa ng pagpili para sa pinakamabuting
48
paggamit nito
7. Natatalakay ang mga paraan ng
pangangalaga at konserbasyon sa mga likas
yaman ng bansa
8. Nakalalahok sa mga gawaing lumilinang,
nangangalaga, at nagsusulong ng likas kayang
pag-unlad ng mga likas yaman ng bansa.
F. Nakakalilikha ng mapa na naglalarawan ng mga
likas yaman ng bansa
G. Nakaguguhit o nakakagawa ng advertisement na
nagsusulong at nagpapalaganap ng mga
magagandang tanawin at pangunahing lugar
pasyalan ng bansa
Ikalawang Markahan
Pagkakakilanlang Kultural at ang
Mayamang Kultura at Pamana ng
Lahing Pilipino
A. Impluwensiya ng heograpiya sa
pagkabuo ng sining at kultura
B. Pagtukoy ng mga pangunahing
pangkat etnolingwistiko sa bansa
gamit ang mapang kultural ng
Pilipinas
Naipapamalas ng magaaral ang pag-unawa sa

impluwensya ng
heograpiya sa pagbuo ng
pagkakakilanlang
kultural, mayamang
kultura at pamana ng
lahing Pilipino
1. pangunahing wika at diyalekto
Ang mga mag-aaral ay

nakapagpamalas ng
pagmamalaki sa sarili at
mayamang kultura at
pamana ng lahing Pilipino at
paggalang sa kultura ng iba
A. Nasusuri ang impluwensya ng heograpiya sa

pagbuo ng sining at kultura
1.
Natutukoy ang impluwensiya ng heograpiya sa

pagkakaiba-iba ng kultura ng mga Pilipino sa
ibat ibang lugar
2.
Nailalarawan ang pagkakaiba-iba ng kultura

ng mga Pilipino sa kabila ng pagkakapareho
ng kapaligiran at pinagkukunang yaman
2. kultura at sining
49
3.
C. Ang katutubong kultura at sining ng
mga Pilipino sa ibat-ibang lugar
D. Kultura, sining at kaugalian na
nagpapakilala sa pagiging Pilipino
Nahihinuha ang kahulugan ng kultura na pangaangkop ng tao sa kanyang kapaligiran (mans

adaptation to his environment)
B. Nagagamit nang may kahusayan ang mapang

kultural ng Pilipinas
1. Impluwensya ng dayuhan sa
pagbuo ng kultura at sining
1.
Nakikilala ang mga pangunahing pangkat

etnolingwistiko at etniko ng bansa
2. Mga Pagdiriwang at Kapistahan

batay sa pangunahing produkto
ng ibat-ibang pamayanan
2.
Naituturo sa mapang pisikal ng bansa ang

kinaroroonan ng mga pangkat etnolingwistiko
at etniko ng bansa
3. Pamana ng lahi
3.
Natatalakay ang impluwensiya ng heograpiya

sa pagkakapangkat-pangkat ng mga Pilipino
ayon sa wika, sining, paniniwala at kultura
4.
Nakikilala ang mga wika, kaugalian at sining

ng mga pangunahing pangkat etnolingwistiko
at etniko ng bansa
5.
Naipaliliwanag kung paano nakakatulong ang

pagpapahalaga ng kultura at sining ng mga
pangunahing pangkat etnolingwistik
o sa pagpapaunlad ng kultura ng bansa
6.
Naipakikita sa pamamagitan ng ibat ibang

sining ang pagpapahalaga sa mga
pangunahing pangkat etnolingwistiko ngbansa
C. Napapahalagahan nang may kasiyahan ang mga

katutubong kultura at sining ng mga Pilipino
1.
Nailalarawan ang katangiang pisikal ng ninuno
50
ng mga Pilipino
2.
Nasasabi ang uri ng pamumuhay ng mga

ninunong Pilipino
3.
Natutukoy ang mga imbensiyon at inobasyong

nabuo ng mga sinaunang Pilipino bunga ng
kanilang pag-aangkop (coping) sa mga
hamong kanilang kinaharap
4.
Nailalarawan ang likas na katangi-tanging

ugali ng mga ninunong Pilipino na nakatulong
sa pag-unlad ng pamumuhay
5.
Naipapakita sa pamamagitan ng sining ang

pagpapahalaga sa katutubong kultura at sining
D. Napapahalagahan ang mga katangi-tanging

kaugalian at tradisyon na nagbibigay ng
pagkakakilanlan ng mga Pilipino
1.
Naiisa-isa ang ilang kaugalian at tradisyon

nakapagpakila ng pagiging Pilipino
2.
Naiuugnay ang mga impluwensiya ng mga

dayuhan sa pag-aangkop (adaptation), pagangkin (adoption) at pagbabago (change) ng
kaugalian at tradisyong nagpapakilala sa
pagiging Pilipino
3.
Naipapaliwanag kung paano nakatutulong o

nakahahadlang sa pag-unlad ng pamumuhay
ang mga kaugalian at tradisyon
4.
Natataya ang papel ng kaugalian at tradisyon
51
sa pagbuo ng pagkakakilanlan ng mga Pilipino

E. Naipagmamalaki ang makasaysayang lugar at
pamanang kultural ng mga Pilipino
1.
Naiisa-isa ang mga pangunahing

makasaysayang lugar at pamanang kultural ng
mga Pilipino
2.
Naituturo sa mapa ang kinaroroonan ng

pangunahing makasaysayang lugar at
3.
Naipapaliwanag ang pinagmulan at

kasaysayan ng pangunahing makasaysayang
lugar at pamanang kultural ng mga Pilipino
4.
Nakaguguhit o nakakagawa ng advertisement

na nagpapamalas ng pagmamalaki sa mga
pangunahing makasaysayang lugar at
Ikatlong Markahan
Pagkilala sa Pamahalaan at mga
Pinuno ng Bansa
A. Kahulugan at kahalagahan ng
pamahalaan
Naipamamalas ng magaaral ang pagunawa sa

kahulugan at
kahalagahan ng
pamahalaan ng bansa

matapat na nakasusunod sa
mga batas at aktibong
nakikilahok sa mga gawain
ng pamahalaan ng bansa
A. Natatalakay nang lubos ang kahulugan at

kahalagahan ng pamahalaan
1. Nabibigayang kahulugan ang pamahalaan
2. Natutukoy ang uri ng pamahalaan ng bansa
3. Naipapaliwanag ang layon (goal) at tungkulin
ng pamahalaan
52
B. Pangkalahatang istruktura ng
pamahalaan
C. Tatlong pangunahing sangay ng
pamahalaan
B. Naipaliliwanag nang tuwiran ang pangkahalatang

istruktura ng pamahalaan
1. Nakikilala ang ibat-ibang antas ng
pamahalaan sa bansa
a. barangay, lungsod/bayan, lalawigan, bansa
2. Nailalarawan ang kapangyarihan at tungkulin
ng tatlong pangunahing sangay ng
pamahalaan
a. Pambatasan
b. taga-pagpaganap
c. panghukuman
4.
Natatalakay ang pangkahalatang

kapangyarihan at tungkulin ng pamahalaan sa
bawat antas
5.
Nakikilala ang mga pinuno ng bawat antas at

sangay ng pamahalaan
a. Nasasabi ang kapangyarihan at tungkulin ng
isang pinuno
D. Kahalagahan sa pagkakaroon ng
isang mabuting pamahalaan at
pinuno nito
Naipamamalas ng mga
mag-aaral ang pagunawa sa kahalagahan

kritikal na nakapagsusuri ng
isang mabuting pamahalaan
b. Naipapaliwanag ang kahalagahan ng

pagtupad sa tungkulin ng mga opisyal sa
bawat antas ng pamahalaan
C. Nauunawaan ang kahalagahan ng pagkakaroon
ng isang mabuting pamahalaan
53
1.
Katangian ng isang mabuting

pamahalaan
ng pagkakaroon ng isang
mabuting pamahalaan at
mabuting mga pinuno
nito
2. Katangian ng isang mabuting

pinuno ng pamahalaan
at mabuting pinuno
1.
Natatalakay ang mga katangian ng isang

mabuting pamahalaan
2. Nasusuri ang mga salik na

nakakaimpluwensya sa pagkakaroon ng
mabuting pamahalaan ng bansa
3. Natutukoy ang mga gawain ng isang mabuting
pamahalaan
4. Natataya ang mabuting bunga sa bansa ng
pagkakaroon ng mabuting pamahalaan
5. Naiuugnay ang mabuting pamamahalaan sa
sarili, pamilya at pamayanan
D. Nauunawaan ang kahalagahan ng pagkakaroon
ng isang mabuting pinuno
1. Natatalakay ang mga katangian ng isang
mabuting pinuno
2. Nasusuri ang mga salik na nakakaimpluwensya
sa pagkakaroon ng mabuting pinuno ng bansa
pinuno
pagkakaroon ng mabuting pinuno
5. Naiuugnay ang mabuting pinuno sa sarili,
pamilya at pamayanan
54
Ikaapat na Markahan
Mga karapatan, tungkulin at
pananagutan ng mamamayan ng
Pilipinas
A. Ang pagkamamamayan
ng Bansang Pilipinas
1. Mga uri ng mamamayan
2. Kwalipikasyon upang
maging mamamayan ng
bansa
Naipamamalas ng mga
mag-aaral ang
pagunawa sa
karapatan, tungkulin at
pananagutan ng
mamamayan ng bansa
Ang mag-aaral ay
nakapagpamalas ng
aktibong pakikilahok sa mga
programa, proyekto at
gawain bilang
mapanagutang mamamayan
ng bansa
A. Naipaliliwanag ang mga pangunahing karapatan,

tungkulin at pananagutan ng mamamayan ng
Pilipinas
1. Naiisa-isa ang mga karapatan ng bawat
mamamayan ng bansa
2. Natatalakay ang mga pananagutan at tungkulin
ng mamamayan
a. paggalang at pagmamalaki sa mga
sagisag at pagkakakilanlan ng bansa
b. pangangalaga sa kapaligiran at yaman ng
bansa
c. pagbayad ng buwis
d. pagsunod sa batas at mga tuntunin ng
lokal at pambansang pamahalaan
e. pakikilahok sa mga programa, proyekto at
iba pang gawain ng pamahalaan
B. Naipaliliwanag nang lubos ang kahulugan ng
pagiging mamamayan ng Pilipinas
1. Nasasabi kung sino-sino ang mga mamamayan
ng Pilipinas
55
2. Napaghahambing ang mga uri ng mamamayan

ng bansa
B. Mga karapatan, tungkulin at

pananagutan ng isang batang
mamamayan ng Pilipinas
3. Nakikilala ang mga paraan upang maging

mamamayan ng bansa
C. Naipaliliwanag ang mga pangunahing karapatan,
tungkulin at pananagutan ng batang mamamayan
ng Pilipinas ayon sa batas
1. Naiisa-isa ang mga karapatan ng batang
mamamayan ng Pilipinas ayon sa:
a. Saligang Batas
b. Child & Youth Welfare Code
c. Family Code
d. At iba pang batas (RA 7658, RA 7610, RA
9344)
2. Nasusuri ang tungkulin at pananagutan ng mga
batang mamamayan ng bansa
3. Naiuugnay ang kahalagahan ng pagganap ng
tungkulin at pananagutan ng batang
mamamayan sa bansa
D. Kahalagahan ng mabuti at
mapanagutang mamamayan sa
pag-unlad ng bansa
D. Napapahalagahan ang pagkakaroon ng mabuti at

mapanagutang mamamayan ng bansa
1. Natatalakay ang mga katangian ng isang
mabuting mamamayan
56
2. Nasusuri ang mga salik na nakakaimpluwensya

sa pagkakaroon ng mabuting mamamayan
mamamayan
pagkakaroon ng mabuting mamamayan
5. Naiuugnay ang mabuting mamamayan sa sarili,
pamilya at pamayanan
ARALING PANLIPUNAN IV
Araling Pilipino I (Pag-unawa sa Lipunang Pilipino)
Nilalaman
Pangunahing
Kaisipan ng Unit
Pamantayang
Pangnilalaman
Pamantayan
sa Pagganap
Unang Markahan
Ang Tao at Kapaligiran Bilang

Pangunahing Tagapaghubog
ng Lipunan
A.
Ang Pag-aaral ng
Lipunang Pilipino
1. Araling Panlipunan bilang
pag-aaral ng Lipunang
Pilipino
Naipamamalas ng magaaral ang malalim na

pang-unawa sa lipunang
Pilipino gamit ang ibat
ibang kaalaman at
kasanayan ng Araling
Ang mag-aaral ay malalim na

nakapagsusuri ng mga
suliraning panlipunan gamit
ang mga kaalaman at
kasanayan ng Araling
Panlipunan
A. Naipaliliwanag ang halaga ng pag-aaral ng Araling

Panlipunan
1. Nabibigyang kahulugan ang:
a. Araling Panlipunan
57
Panlipunan
2. Kahulugan ng Araling
Panlipunan at Agham
Panlipunan
3. Layon (goal) ng pag-aaral ng
Araling Panlipunan
4. Mga disiplina ng agham
panlipunan
b. Agham Panlipunan
2. Naiisa-isa ang mga disiplinang kabilang sa
Agham Panlipunan.
a. Heograpiya (Geography)
b. Sosyolohiya (Sociology)
c. Antropolohiya (Anthropology)
5. Mga kasanayang nalilinang

sa pag-aaral ng Araling
Panlipunan
d.
Kasaysayan (History)
e. Agham Pampolitika (Political Science)

6. Kahalagahan ng pag-aaral
ng Araling Panlipunan
f.
Ekonomiks (Economics)
g. Sikolohiya (Psychology)
3. Naipapaliwanag ang mahahalagang konsepto
at kaalamang nalilinang sa pag-aaral ng bawat
disiplina ng agham panlipunan
4. Napaghahambing ang ibat ibang disiplina ng
Agham panlipunan at ang kaugnayan nito sa
Araling Panlipunan.
a.
Naipapaliwanag ang kaugnayan ng

humanidades at ng iba pang kaugnay na
disiplina sa pag-aaral ng Araling
Panlipunan
b.
Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pagaaral ng Araling Panlipunan
58
(1) Natatalakay ang batayan sa pag-aaral

ng Araling Panlipunan
(2) Naiisa-isa ang mga layon (goal) ng
Araling Panlipunan
(3) Natatalakay ang mga kasanayang
nalilinang sa pag-aaral ng Araling
Panlipunan.
B.
Ang Tao Bilang

Konseptong Panlipunan
B. Nasusuri ang tao bilang konseptong panlipunan
1. Ang Tao bilang konseptong

panlipunan
1.
Nabibigyang kahulugan ang tao bilang

konseptong panlipunan.
2. Ang Tao mula sa pananaw

ng ibat-ibang disiplina at
larangan ng Araling
Panlipunan
2.
Nakapagmumuni sa kahulugan ng man is a

social animal
3.
Natatalakay ang ugnayan ng tao sa kalikasan,

sa kapwa, sa sarili, at sa Diyos bilang batayan
ng pag-aaral ng Araling Panlipunan
3. Paghahambing sa
kahulugan ng tao (man,
human, people), lahi,
etnisidad, populasyon,
mamamayan (citizen)
C. Natataya ang ibat-ibang kahulugan at pakahulugan

sa tao mula sa pananaw ng ibat-ibang disiplina
1.
4. Ang mga tao sa Pilipinas

batay sa ibat-ibang
terminolohiya patungkol sa
mga tao
5. Ang tao bilang bahagi ng
pangkat panlipunan
Natatalakay ang ibat-ibang terminolohiya

patungkol sa tao
a. Ang tao bilang man, humans at people
b. Ang tao bilang indibidwal (individual) at
pangkat ng mga tao (human groups)
59
c. Ang tao bilang populasyon

d. Ang tao bilang lahi (race), etnisidad,
nasyonalidad (nationality) at mamamayan
(citizen)
2.
Natatalakay ang ibat ibang kahulugan ng tao

ayon sa:
a.
alamat o kuwentong bayan
b. Relihiyon
c. agham
3.
Nakikilala ang mga tao sa Pilipinas batay sa

ibat-ibang terminolohiya at pakahulugan
patungkol sa tao
a. Ang pinagmulan ng unang tao sa Pilipinas
b. Ang Austronesyano bilang pinagmulan ng
lahing Pilipino
c. Ang Pilipino bilang nasyonalidad
d. Ang mamamayang Pilipino
e. Ang Populasyon at mga Tao (People) ng
Pilipinas
D. Naipapaliwanag ang tao bilang bahagi ng pangkat

panlipunan (social groupings)
1. Naibibigay ang kahulugan at kahalagahan ng
pangkat panlipunan
60
2. Natatalakay ang mga salik sa pagkabuo ng

pangkat panlipunan
a. Katayuan (status)
b. Gampanin (Role)
c. Kasarian (gender)
d. Identidad
e. Pagbabagong panlipunan (social change)
3. Napaghahambing ang ibat-ibang pangkat
panlipunan
a. Pamilya at Pagkakamag-anak (kinship)
b. Mga kilusang panlipunan (social movement)
c. Pag-uuring panlipunan (social class/social
stratification)
d. Mga institusyong panlipunan (social
institutions
E.
Ugnayan ng Tao, Lugar at

Kapaligiran sa Pagbuo at
Pagbabago ng Lipunan
1. Mga salik pangkapaligiran
na nakakaapekto sa
paghubog sa
pagkakakilanlan ng bawat

pang-unawa na ang
pagbabago sa kapaligiran
na dulot ng mga gawain
ng tao ay
naiimpluwensiyahan ng
pagpapahalaga at
Ang mag-aaral ay malalim

na nakapagsusuri sa ugnayan
ng mga tao, lugar at
kapaligiran sa paghubog,
pagkabuo at pagbabago ng
lipunan.
E.Napahahalagahan ang bahaging ginagampanan ng

heograpiya sa pagbubuo at pagbabago ng lipunan
1.
Natatalakay ang impluwensiya ng mga salik

heograpikal tulad ng lokasyon, klima, anyong
tubig/lupa, natural boundaries, likas na yaman at
kapaligiran sa paghubog at pagpapaunlad ng
lipunan.
61
lugar at lipunan
2. Mga layon at motibo ng tao
sa pagbabago ng
kapaligiran
3. Ibat-ibang pananaw ng tao
sa kapaligiran
paggamit ng lipunan ng
mga tao (human
societies) sa likas na
yaman, at ng pisikal na
katangian at proseso
(physical features and
processes) ng daigdig
2.
Naipapaliwanag ang mga prosesong pisikal

(physical processes) sa ibabaw ng mundo,
kasama ang mga hayop at halaman, na batayan
kapwa sa pagpapanatili (sustaining) at
pagbabago (modification) ng sistemang
pangkapaligiran (ecosystem) ng mga lugar sa
mundo
4. Mga pamamaraan ng tao

sa pagbabago ng
kapaligiran
a.
Natutukoy ang padron (pattern) at

katangian (characteristics) ng mga
pangunahing ecosystem sa mundo
5. Mga sistema ng tao

(human systems) na nabuo
bunga ng modipikasyon at
pag-aangkop ng tao sa
kanyang kapaligiran
(human settlements and
structures, urbanisasyon,
rehiyonalisasyon,
population pattern,
pagkakakilanlan at
kaayusang kultural,
economic
interdependence,
cooperation)
6. Mga lipunang nabuo bunga
ng ugnayan ng tao at
kapaligiran
b.
Nasusuri ang physical patterns at

ecosystems na matatagpuan sa lokal na
pamayanan, bansa at daigdig
c.
Nasusuri ang sanhi at bunga ng bawat

prosesong pisikal na nagaganap sa ibabaw
ng mundo (erosion, pagputok ng bulkan,
paglindol, at weathering)
3.
4.
5.
Nailalarawan ang mga pangunahing katangian

(features) ng ibat-ibang katangiang
pangkapaligiran at ang epekto nito sa
pamumuhay at iba pang mga gawain ng tao
(human activities) sa ibat-ibang lugar
Natatalakay ang ugnayan ng pananaw at
pagpapahalaga ng ipunan sa kapaligiran sa
pagbabago sa kapaligiran na dulot ng gawain ng
mga tao
Nailalarawan ang ibat-ibang paraan ng
pakikiangkop (adapt) at modipikasyon ng tao sa
magkakaibang kapaligiran ng bawat lugar sa
62
bansa at sa mundo
6.
Nabibigyang katwiran na nakatutulong sa

paghubog ng ibabaw ng mundo (earths surface)
ang mga gawain ng tao
7.
Natataya ang hangganan at oportunidad sa

kapaligirang pisikal sa gawain ng tao
8.
Naipaliliwanag ang pangyayari kung saan ang

modipikasyon ng mga tao sa isang lugar ay
nagiging sanhi rin ng pagbabago sa ibang lugar
9.
Nailalarawan ang epekto ng modipikasyon ng tao

sa kapaligirang pisikal kasama ang global
warming, deforestation, desertification, at
urbanisasyon
10. Natataya ang mabuti at di-mabuting dulot sa

kapaligiran ng pagbabago ng tao sa kanyang
pisikal na kapaligiran (polusyon sa hangin, lupa
at tubig,desertification/alkalinisation/salinization,
pagbaha, landslide, pagmimina, deforestation, at
global warming)
F. Nailalarawan ang katangian at pagkakatulad ng ibatibang lipunang nabuo bunga ng ugnayan ng tao at
kapaligiran
1. Naipapaliwanag ang papel ng tao bilang
indibidwal at pangkat (individual and human
groups) sa pagbuo ng lipunan
2. Natatalakay ang mga sistema ng tao (human
systems) na nabuo bunga ng modipikasyon at
63
pag-aangkop ng tao sa kanyang kapaligiran

(human settlements and structures,
transportasyon, kalakalan, at iba pang sistema sa
paggalaw ng tao at bagay (movement of people
and goods), komunikasyon, urbanisasyon,
rehiyonalisasyon, population pattern and
distribution, migrasyon pagkakakilanlan at
kaayusang kultural (cultural mosaic), economic
interdependence, cooperation)
3. Nasusuri ang kahalagahan (function), laki at
spatial arrangement ng ibat-ibang paninirahan
a. Kaayusan ng paninirahan bunga ng
pakikiangkop sa kapaligiran (urbanisasyon sa
pampang ng Ilog tulad ng Maynila, agrikultura
sa matatabang kapatagan, at nomadikong
pamumuhay sa mga steppes at disyerto
b. Lowland-upland/sa-ilud-sa-raya
c. Urban, suburban at rural
d. Pagbabago sa paninirahan at kaayusan ng
pamayanan sa Pilipinas sa ibat-ibang yugto
ng kasaysayan
Ikalawang Markahan
Ang Kultura Bilang Bunga ng
Pakikipag-ugnayan (Interaction)
ng Tao sa Kapaligiran
64
A. Pagbibigay kahulugan sa
Kultura
1. Kahulugan, katangian
(characteristics), at uri ng
kultura
Naipamamalas ang magaaral ng malalim na pangunawa sa Kultura bilang

bunga ng ugnayan ng
mga tao sa kanyang
kapaligiran
2. Mga ibat-ibang dimensiyon ng

kutura
Ang mag-aaral ay
nagpapamalas ng
pagmamalaki at
pagpapahalaga sa Kulturang
Pilipino bilang bunga ng
ugnayan ng tao sa kanyang
kapaligiran
A. Napahahalagahan ang kultura bilang bunga ng

ugnayan ng tao at kapaligiran
1.
Nabibigyang kahulugan ang kultura
2.
Naipapaliwanag ang ibat-ibang katangian

(characteristics) ng kultura
3.
Naiisa-isa ang mga uri ng kultura.
a. Kaisipan (ideas)
a. Mateyal
b. Paniniwala (belief)
b. di-materyal
c. Pagpapahalaga (values)
4.
Napaghahambing ang kulturang materyal at

kulturang-di materyal.
5.
Natatalakay ang ibat-ibang dimensiyon ng kultura
d. Common understanding
e. Norms and sanctions
(folkways, traditions, mores
and laws)
a. Kaisipan (ideas)
b. Paniniwala (belief)
f.
Materyal na kultura
(material culture) at
tekonolohiya
3. Mga katangiang kultural
(cultural traits)
a. Wika (language)
b. Relihiyon
c. Pagpapahalaga (values)
d. Common understanding
e. Norms and sanctions (folkways, traditions,
mores and laws)
f. Materyal na kultura (material culture) at
tekonolohiya
c. Etnisidad (Ethnicity)
65
6.
d. Kulturang Popular (popular
culture)
4. Mga proseso sa pagbabago ng
kultura (cultural change)
Napag-uugnay ang mga dimensiyon ng kultura sa

mga katangiang kultural (cultural traits) ng bawat
lipunan
a. Wika (language)
b. Relihiyon
a. Mga salik sa pagbabago ng

kultura
b. Pagtanggap (adoption),
pag-aangkop (adaptation)
at pagtutol (resistance)
c. Etnisidad (Ethnicity)
d. Kulturang Popular (popular culture)
7. Nasusuri ang mga proseso at pamamaraan sa
pagbabago ng kultura (cultural change)
c. Cultural diffusion,
Asimilasyon (assimilation)
at akulturasyon
(acculturation)
a. Mga salik sa pagbabago ng kultura

b. Mga balakid sa pagbabago ng kultura
5. Kaugnayan ng Kultura at
Pamana (Heritage)
c. Pagtanggap (adoption), pag-aangkop

(adaptation) at pagtutol (resistance)
6. Ang Kulturang Pilipino
d. Cultural diffusion, Asimilasyon (assimilation) at

akulturasyon (acculturation)
a. Kahulugan, katangian at
pagkakakilanlan
b. Pagkabuo at pagbabago sa
Kulturang Pilipino
e. Globalisasyon at ang pagbabago ng kultura

8.
Nasusuri ang pagkabuo at pagbabago sa ibatibang kultural na pagpapahayag (cultural

expression) ng tao tulad ng kagamitan (tools),
muwebles (furnitures), arkitektura, kasuotan, at
lutuin (cuisine)
9.
Nahihinuha ang ugnayan ng kultura at pamana

(heritage)
c. Ibat-ibang dimensiyon ng
kulturang Pilipino
d. Mga Katangiang Kultural ng
Pilipino (Filipino Cultural
66
Traits)
e. Mga ibat-ibang isyu sa
Kulturang Pilipino
7. Ang Kahalagahan ng kultura sa
isang bansa at lipunan
8. Mga paraan ng pangangalaga
(protection) at konserbasyon sa
kultura at pamana ng bansa
B. Naipagmamalaki ang mahalagang papel ng Kulturang

Pilipino sa pagbuo ng pagkakakilanlan at
pagkabansang Pilipino
1. Nasusuri ang Kulturang Pilipino.
a. Naiisa-isa ang kahulugan at katangian ng
Kulturang Pilipino
b. Natutukoy ang mahahalagang pangyayari at
yugto sa pagkabuo at pagbabago sa Kulturang
Pilipino
c. Naiapapaliwanag ang ibat-ibang dimensiyon
ng Kulturang Pilipino
d. Nasusuri ang ibat-ibang katangiang kultural ng
mga Pilipino
e. Natatalakay ang mga pagkakakilanlan ng
Kulturang Pilipino
2. Nakabubuo ng sariling paninindigan sa ibat-ibang
isyu ukol sa Kulturang Pilipino
3. Naipahahayag ang pagmamalaki sa kulturang
Pilipino sa pamamagitan ng pagsasagawa ng
alinman sa mga sumusunod:
a. pagguhit
b. pag-awit
c. pagsayaw, at iba pa
67
C. Napahahalagahan ang epekto ng kultura sa pagunlad ng lipunan at bansa.

a.
Nasusuri ang impluwensiya ng kapaligiran sa

kultura ng isang bansa.
b. Nasusuri ang kahalagahan ng kultura sa pagunlad ng lipunan at bansa

c. Naiapapahayag ang kahalagahan ng kultura sa
isang tao at sa sarili
d.
B. Ang Kultura Bilang Sangkap
sa Paghubog ng
Pagkakakilanlan (identity) at
Pagkabansa (nationhood)
1. Kahulugan at ugnayan ng
pagkakakilanlan at
pagkabansa
2. Kahalagahan ng
pagkakakilanlan sa isang
bansa at lipunan
3. Kahulugan ng
pagkakakilanlang Pilipino
4. Mga simbolo ng
5. Mga suliranin at isyu sa
6. Mga paraan sa
pagsusulong ng
Natatalakay ang mga paraan ng pangangalaga

sa kultura at pamana ng bansa.
A. Napahahalagahan ang papel ng ginagampanan ng

kultura sa pagbuo at paghubog ng isang nasyon o
bansa
1. Naipapaliliwanag at napaghahambing ang
kahulugan ng mga sumunod:
a. pagkakakilanlan (identity)
b. pagkabansa (nationhood)
c. bansa o nasyon
d. pagkamakabansa (nationalism) at
pagkamakabayan (patriotism)
2. Nasusuri ang mga salik na nakakaimpluwensiya
sa pagbuo ng isang nasyon o bansa.
a. Politikal
68
b. Sosyal
c. Kultural
d. Ekonomik
3. Naipaliliwanag ang mga gawaing nagpapamalas
ng nasyonalismo at pagkamakabansa.
4. Naipaliliwanag ang gampanin ng kultura sa
paghubog ng pagkakakilanlan (identity) at
pagkabansa (nationhood)
5. Natatalakay ang mga simbolo ng pagkakakilanlan
ng isang bansa.
a.
Heograpikal na pagkakakilanlan
(geographical identity)
b.
Tao/Populasyon/Etniko/lahi
c.
Pagkakakilanlang Kultural (Cultural Identity)

ng mga Pilipino
d.
Mga Pamang Pilipino (Filipino Heritage) sa

kasalukuyan
6. Nabibigyang halaga ang pagkakakilanlan at

pamana ng isang bansa.
7. Nasusuri ang mga suliranin at iba pang isyung
kinahaharap ng mga Pilipino kaugnay sa kanilang
pagkakakilanlan
69
8. Nakabubuo ng mga panukalang paraan sa

pagsusulong ng pagkakakilanlan at pamanang
Pilipino.
9. Nakapagbibigay ng hakbangin na nagpapamalas
ng pagkamakabayan at pagkamakabansa sa:
a. Tahanan
b. Paaralan
c. Pamayanan
d. bansa
Ikatlong Markahan
Pamamahala at Pamahalaan
Bilang Instrumento ng sa
Pagpapanatili ng Kaayusan,
Katatagan at Kaunlaran ng
Lipunan
A. Ang Pilipinas Bilang
Pamahalaang
Demokratiko at
Republikano
1. Pag-unawa sa kahulugan
ng pamamahala,
pamahalaan,
kapangyarihan at

ng sistema ng
pamamahala at
pamahalaan sa
pagpapanatili ng
kaayusan, katatagan at
Ang mag-aaral ay
nakapagpapanukala ng mga
hakbang na maipapatupad
tungo sa pagtataguyod at
pagkakamit ng isang
mabuting pamamahala at
mabuting pamahalaan sa
lipunan.
A. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pamahalaan at

pamamahala sa lipunan
1. Natatalakay ang kahulugan ng ilang konseptong
pampolitika at ang kahalagahan nito sa lipunan
a.
Politika
70
awtoridad at kahalagahan
ng kapangyarihan at
awtoridad bilang
konseptong panlipunan
kaunlaran ng lipunan.
2. Kaalaman at kasanayang
nalilinang sa pag-aaral ng
pamahalaan at
pamamahala
3. Ang Pilipinas Bilang

Estado
b.
Kapangyarihan
c.
Awtoridad
d.
Pamamahala
e.
Pamahalaan
f.
pamumuno (leadership)
g.
alituntunin (rules) at batas (laws)
h.
katarungan
i.
karapatan/kalayaan
j.
pagkakapantay-pantay (equality)
2. Natatalakay ang pamantayan ng isang mabuting

pamahalaan at pamamahala
3. Napapaahalagahan ang kaalaman at kasanayang
nalilinang sa pag-aaral ng pamahalaan at
pamamahala at kapangyarihan at awtoridad sa
lipunan
D.
Naipaliliwanag ang kahulugan ng Pilipinas bilang

estado
1. Natatalakay ang mga elemento ng estado
2.
Napaghahambing ang estado sa nasyon o

bansa
3.
Naipapaliwanag ang mga katangian ng

Pilipinas bilang estado
71
B. Ang Pilipinas Bilang Isang

Pamahalaang Demokratiko at
Republikano
1. Ang Uri ng Pamahalaan ng
Pilipinas Batay sa 1987
Saligang-Batas
E.
Nasusuri ang Pamahalaang Pilipinas bilang

Pamahalaang Demokratiko at Republikano
1.
Nabibigyang kahulugan ang :

a. Pamahalaan
2. Kapangyarihan, Gampanin
(Functions) at Tungkulin ng
Pamahalaan
b. Demokrasya
3. Mga Simulain at
Pagpapahalaga ng Pilipinas
Bilang Pamahalaang
Demokratiko at
Republikano
d. Demokrasyang konstitusyonal
4. Mga Simulain at
Pagpapahalaga ng Pilipinas
Bilang Pamahalaang
Republika at Pamahalaang
Konstitusyona/Demokrasya
ng Konstitusyonal
5. Pangangalaga sa mga
Simulain at Pagpapahalaga
ng Demokrasya at
Demokrasyang
Konstitusyonal ng Pilipinas
c. Republika
2. Naihahambing ang pamahalaang demokrasya sa

ibang uri ng pamahalaan
3. Naibibigay ang uri ng pamahalaan ng Pilipinas
batay sa Saligang Batas ng 1987
4. Natatalakay ay mga simulain at pagpapahalaga
ng Pilipinas bilang estadong demokratiko at
Republikano (popular sovereignty, rule of law,
checks and balances, separation of powers at
individual rights)
5. Natataya ang pagiging demokratiko ng
pamahalaan sa Pilipinas
6.
Naipaliliwanag ang katangian at mga simulain ng

Pilipinas bilang demokrasyang konstitusyonal
7. Napahahalagahan ang mga simulain at

pagpapahalaga ng Pilipinas bilang demokrasya/
Republika at Pamahalaang Konstitusyonal
72
C. Istruktura at Gampanin
(Function) ng Pamahalaan
1.Istruktura, kapangyarihan,
tungkulin at pananagutan ng
pamahalaan ayon sa Saligang
Batas
pamahalaang pambansa
ayon sa Saligang Batas
pamahalaang lokal ayon sa
Saligang Batas at Local
Government Code
4.Ugnayang Panlabas ng
Pilipinas
F. Nailalarawan ang istruktura ng pamahalaan sa

Pilipinas at ang gampanin nito (functions) sa
paglilingkod sa taumbayan
1. Natatalakay ang itinakdang kapangyarihan at
gampanin (functions) ng pamahalaan ayon sa
Saligang Batas
2. Nakapagbibigay halimbawa sa hangganan o
limitasyon ng saligang-batas sa kapangyarihan ng
pamahalaan
3. Nailalarawan ang istruktura ng pamahalaan sa
Pilipinas bilang Republika at demokrasyang
konstitusyonal
4. Natutukoy ang lawak at hangganan ng
kapangyarihan, tungkulin at pananagutan ng
tatlong pangunahing sangay ng pamahalaan
bilang pagtupad sa prinsipyo ng separation of
powers
5. Nakapagbibigay halimbawa ng pag-iral ng checks
and balances sa tatlong pangunahing sangay ng
pamahalaan
6. Natatalakay ang kahalagahan ng ugnayang
panlabas bilang gampanin ng pamahalaan
G. Natatalakay ang istruktura ng pamahalaang lokal at
ang ugnayan nito sa pambansang pamahalaan
1.
Natatalakay ang ugnayan kapangyarihan ng

pamahalaang pambansa at pamahalaang local
73
D. Konstitusyon Bilang
Instrumento at Simbolo ng
Estado at Pamahalaan
2.
Nailalarawan ang istruktura ng pamahalaang lokal

sa Pilipinas
3.
Naipapaliwanag ang kapangyarihan, tungkulin at

pananagutan ng ibat-ibang tanggapan at opisyal
ng pamalaang lokal
H. Napapahalagahan ang Saligang Batas ng 1987.
1. Kahulugan at Kahalagahan
ng Saligang-Batas
2. Pagbabalangkas at Paraan
ng Pagbabago sa SaligangBatas
3. Ang Pagbabalangkas ng
1987 Saligang-Batas
1.
Natatalakay ang kahulugan at kahalagahan ng

Saligang Batas
2.
Naipapaliwanag ang pamamaraan ng

pagbabalangkas at pagbabago ng Saligang Batas
3.
Natatalakay ang pagbabalangkas ng 1987

Saligang-Batas.
4.
Naipapaliwanag ang pangunahing katangian

(features) ng Saligang Batas ng 1987
5.
Nakapagpapanukala ng pamamaraan sa
pangangalaga at pagsusulong ng Saligang Batas
ng 1987
Ikaapat na Markahan
Pagkamamamayan at Sibika
Bilang Paglalapat at
Pagsasakatuparan sa Tunay
74
na Buhay ng Araling
Panlipunan
A. Pagkamamamayan at Sibika
Bilang Pangunahing Layon ng
Araling Panlipunan
1. Pagbibigay kahulugan:
mamamayan,
pagkamamamayan, sibika

kahalagahan ng
pagkamamayan at sibika
Panlipunan
2. Kagalingang pansibiko (civic

efficacy) at paghubog ng
bilang panghuling layon
(end goal) ng araling
panlipunan
3. Inaasahang bunga sa
pamahalaan, pamamahala
at lipunan ng pagkakaroon
ng mapanagutang
mamamayan
4. Mga kasanayan at
pagpapahalagang nalilinang
sa pag-aaral ng
pagkamamamayan at sibika
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
malalim na pag-unawa sa
kahalagahan ng
Panlipunan
A. Napapahalagahan ang pagkamamamayan at sibika

bilang panghuling layon (end goal) ng Araling
Panlipunan
1.
Nabibigyang kahulugan ng:

a. Mamamayan
b. Pagkamamamayan
c. sibika
2. Natatalakay ang kahalagahan ng

pagkamamamayan at sibika sa pag-aaral ng
Araling Panlipunan.
B. Nahihinuha ang epekto ng kagalingang pansibiko sa
pag-unlad ng bansa.
1.
Naibibigay ang kahulugan ng kagalingang

pansibiko (civic efficacy)
2. Natatalakay ang mga gawaing nagpapakita ng

kagalingan pansibiko ng isang mamamayan
3. Nakapagpapanukala ng mga gawaing lilinang ng
mamamayang mapanagutan
C. Nahihinuha ang epekto ng kagalingang pansibiko at
mapanagutang mamamayan sa pag-unlad ng:
75
1. Pamahalaan
2. Lipunan
3. Mamamayan
4. Sarili
B. Pagkamamamayan at Sibika
sa Isang Demokrasya
1. Ang papel ng
sa lipunang demokratiko
2. Kahulugan at Kahalagahan
ng Karapatan, Tungkulin
(duty) at Pananagutan
(Responsibility) sa Isang
Demokrasya
3. Mga uri ng karapatang
pinapangalagaan ng
Saligang Batas
4. Limitasyon ng karapatan
5. Ugnayang ng karapatan at
pananagutan sa isang
demokrasya
6. Mga Tungkulin ng
Mamamayan sa Isang
D. Naipaliliwanag ang ugnayan ng karapatan at

pananagutan ng mamamayan sa isang demokrasya
1. Nabibigyang kahulugan ng:
a. Tungkulin (duty)
b. Pananagutan (responsibility)
2. Natatalakay ang mga tungkulin at pananagutan
ng mamamayan sa isang demokrasya
(pagpapanukala ng pagbabago sa batas at
polisiya, paglilingkod sa pamahalaan, pagsunod
sa batas, pakikilahok sa mga isyung pampubliko,
pagbabayad ng buwis, pagpaparehistro upang
makaboto at matalinong pagboto)
a. Naipaliliwanag na sa bawat karapatan ay may
tungkulin at pananagutang dapat gampanan
ang bawat mamamayan
b. Nabibigyang katwiran ang pagtatakda ng
limitasyon sa indibidwal na karapatan ng
mamamayan sa isang demokrasya
76
Demokrasya
7. Mga
Pananagutan/Gampanin
(Roles) ng Mamamayan sa
Isang Demokrasya
8. Tuwiran at Iba Paraan ng
Pakikilahok ng Mamamayan
sa Pamahalaan at
Pamamahala ng Bansa
c. Natatalakay ang mga katangian ng isang

mapanagutang Pilipino..
d. Nakabubuo ng mga hakbangin tungo sa
pakikilahok ng mamamayan sa pamahalaan at
pamamahala ng bansa.
e. Nahihinuha ang epekto ng pakikilahok ng
mamamayan sa pamahalaan at pamamahala
sa bansa.
f. Naipapahayag ang saloobin sa kahalagahan
ng pagkaroon ng karapatan at katumbas na
tungkulin ng mamamayan sa isang
demokaratikong lipunan
3. Napahahalagahan ang gampanin (role) ng batang
mamamayan sa pag-unlad ng bansa.
a. Natatalakay ang mga tungkulin (duty) at
pananagutan (responsibility) ng batang Pilipino
sa:
(1) Sarili
(2) Paaralan
(3) Tahanan
(4) Pamayanan
4. Napahahalagahan ang kontribusyon ng batang
Pilipino sa pag-unlad ng bansa.
77
ARALING PANLIPUNAN V
Araling Pangkapaligiran (Heograpiyang Pisikal at Pantao ng Pilipinas)
Nilalaman
Pangunahing
Kaisipan ng Unit
Pamantayang
Pangnilalaman
Pamantayan
sa Pagganap
Unang Markahan
Katangiang Heograpikal ng
Pilipinas
A. Ang heograpiya bilang isang
pag-aaral
1. Pagbibigay linaw sa ilang
konseptong heograpikal
(heograpiya,
kapaligiran/environment,
ecosystem, biodiversity,
pinagkukunang
yaman/resources, likas na
yaman/natural resources,
environmental hazards)
2. Mga tema o elemento ng
pag-aaral ng heograpiya
(Lokasyon, lugar, rehiyon,
movement at ugnayan ng
tao at kapaligiran)
A. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng heograpiya sa

pag-unawa ng lipunang Pilipino
Naipapamalas ng mga
mag-aaral ang pagunawa at pagpapahalaga
sa kahalagahan ng
heograpiya sa pag-unawa
ng lipunang Pilipino sa
nakaraan, kasalukuyan at
hinaharap
3. Mga kasanayan at
Ang mga mag-aral ay

nagagamit (apply) ang
kaalaman at kasanayang
heograpikal sa pamamagitan
ng kritikal na pagsusuri ng
mahalagang problema o
isyung teritoryal at
pangkapaligiran ng bansa sa
nakaraan, kasalukuyan at
hinaharap
1.
Natatalakay ang heograpiya bilang isang pagaaral

a. Kahulugan ng heograpiya
b. Pagbibigay linaw sa ilang konsepto
(heograpiya, kapaligiran/environment,
ecosystem, biodiversity, pinagkukunang
yaman/resources, likas na yaman/natural
resources, environmental hazards)
c. Uri ng heograpiya: pisikal at pantao (physical
and human geography)
d. Mga elemento o tema ng heograpiya
(lokasyon, lugar, rehiyon, paggalaw/movement,
at ugnayan ng tao at kapaligiran)
e. Kahalagahan ng pag-aaral ng heograpiya
78
pagpapahalagang nalilinang
sa pag-aaral ng heograpiya
4. Ang kahulugan at
kahalagahan ng globo at
mapa bilang instrumento ng
pagbatid sa kinalalagyan ng
Pilipinas sa mundo
5. Mga kaalaman at
kasanayan sa paggamit ng
globo at mapa
6. Mga kaalaman at
globo: grid, equator,
international date line,
prime meridian,
hemisphere, lines of
longitude (meridians), lines
of latitude, degrees, Tropic
of Cancer, Tropic of
Capricorn, Arctic Circle,
Antarctic Circle at iba pa
7. Mga kaalaman at
ibat ibang uri ng mapa
8. Mga katangian at
pagkakakilanlang
heograpikal ng Pilipinas
9. Pangkalahatang katangiang
heograpikal ng Pilipinas
2. Nabibigyang katwiran ang kahalagahan ng

heograpiya sa pag-unawa ng lipunang Pilipino sa
naksaraan, kasalukuyan at hinaharap
B. Nagagamit ang mapa/globo at iba pang
kasangkapang heograpikal (geographic tools) sa
pagkalap at pagproseso ng impormasyon mula sa
isang spatial perspective
1. Natutukoy, nailalarawan at nagagamit ang mga
batayang elemento ng mapa/globo at paggawa ng
mapa (mapping)
2. Naipakikita ang kasanayan sa paggamit ng globo
at mapa sa pagtukoy sa kinalalagyan ng isang
lugar o bansa
3. Nahihinuha sa pamamagitan ng lokasyon sa mapa
at globo ang kakanyahan at katangiang pisikal at
pantao ng alinmang lugar sa antas na lokal,
rehiyonal at pandaigdig
4. Natutukoy sa mapa/globo ang mga specific lines
of longitude and latitudes (tulad Prime meridian,
International Date Line, Equator, North and South
Poles, Tropics of Cancer and Capricorn at Arctic
and Antarctic Circles)
5. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng mga likhang
guhit (imaginary lines) sa globo at mapa sa
pagtukoy ng tiyak na lokasyon ng isang lugar o
bansa
6. Natutukoy sa pamamagitan ng grid sa globo at
79
a. Heograpiyang Pisikal ng
Pilipinas
b. Heograpiyang Pantao
ng Pilipinas
mapa ang absolute location ng isang lugar sa

alinmang bahagi ng mundo
7. Nakapagbabasa at nakapagsasagawa ng
interpretasyon ng mapa gamit ang scale, distance
at direction
8. Natatalakay ang gamit at kahalagahan ng Global
Positioning System (GPS), Geographic Information
System (GIS) at satellite remote sensing sa isang
lugar at bansa at sa pang-araw-araw na buhay
9. Nakapagsasagawa ng pagbasa at intepretasyon
ng time zone map
10. Napaghihiwalay at nailalarawan ang ibat-ibang uri
ng mapa
a. mapang pisikal
b. mapang pangklima
c. mapang political
d. mapang pang-ekonomiya
e. mapang topographic
f.
mapang tematiko
C. Nagagamit ang kaalaman at kasanayang heograpikal

sa pag-unawa ng Pilipinas bilang isang bansa at
lipunan
1. Nagagamit ang mga katanungang kadalasang
80
tinatanong ng mga geographers upang masuri ang

Pilipinas (Hal: Where it is? What is it like there?
How is it connected to other places?)
2. Nagagamit ang limang batayang tema ng
heograpiya (lokasyon, lugar, pagggaw/movement,
rehiyon at ugnayan ng tao at kapaligiran) sa
paglalarawan ng katangiang pangkapaligiran o
heograpikal (geographic features) ng Pilipinas
3.
Nailalarawan ang ibat-ibang katangian at

kakanyahang heograpikal ng Pilipinas gamit ang
ibat-ibang uri ng mapa
4. Nakakagamit ng kasangkapan at teknolohiyang

heograpik, kwento, awit, larawan at iba pang
dokumento sa pagsagot ng mga katanungang
heograpikal tungkol sa Pilipinas
5. Nagagamit ang mga kaalaman at kasanayang
heograpikal sa pagsusuri ng ilang isyu sa
kasalukuyan tulad ng agawan sa Spartlys, Sabah,
at Scarborough Shoal, usapin ng OFWs, at iba pa.
D.Nasusuri ang pangunahing katangian at
pagkakakilanlan ng pisikal na heograpiya ng Pilipinas
1. Natatalakay ang usapin sa territoriality ng Pilipinas
bunga ng natatanging lokasyon at kinalalagyan
nito
a. Ang Pambansang Teritoryo ng Pilipinas
b. Archipelagic Doctrine at Regime of Islands
81
2. Natataya ang kalakasan at kahinaan, limitasyon at

oportunidad sa natatanging kinalalagyang ng
Pilipinas ayon sa latitud at lokasyong
insular/bisinal nito
3. Nasusuri ang epekto ng iba pang salik
(temperatura, dami ng ulan) na may kinalaman sa
klima ng Pilipinas
a. Natatalakay ang ibat ibang uri ng klima sa
Pilipinas batay sa lokasyon at dami ng ulan
b. Nailalarawan ang klima sa ibat ibang bahagi
ng bansa sa tulong ng mapang pangklima
c. Natataya ang epekto ng klima sa pamumuhay
ng mga Pilipino
4. Natataya ang epekto sa bansa ng mga
environmental hazards bunga ng natatanging
lokasyon at katangiang heograikal ng Pilipinas
a. Ang Pilipinas bilang bahagi ng Pacific Ring of
Fire
b. Ang Pilipinas bilang bahagi ng typhoon belt
c. Ang Pilipinas bilang daanan ng monsoon winds
5. Nasusuri ang kakanyahan at katangian ng
heograpiyang pantao (human geography) ng
Pilipinas
82
a. Naibibigay ang kahulugan ng ilang konseptong

demograpikal tulad ng populasyon,
distribusyon ng populasyon, population density,
growth rate, family size, life expectancy at
infant mortality
b. Nasusuri ang populasyon ng bansa batay sa
ibat-ibang batayan tulad ng dami, gulang,
kasarian, ethnisidad, life expectancy, lakas
paggawa at antas ng kamuwangan
c. Naipaliliwanag ang mga salik na may
kinalaman sa paglaki ng populasyon
d.
Naipaliliwanag ang kahalagahan ng malulusog

at matatalinong mamamayan sa pagpapaunlad
ng isang bansa
e.
Nailalarawan ang pagkakaiba ng populasyon

sa mga pook urban at pook rural
f.
Nakikilala ang pagkakaiba ng distribusyon at

dami o kapal ng populasyon sa bawat rehiyon
g. Naibibigay ang kahulugan ng pandarayuhan.
h.
Naibibigay ang epekto ng pandarayuhan sa

pook na nilisan at sa pook na nilipatan.
i.
Naipapaliwanag ang sanhi at bunga ng

pandarayuhan sa isang bansa
j.
Natatalakay ang mga paraan at dahilan ng

pandarayuhan ng mga mamamayan.
83
Ikalawang Markahan
Mga Pangkat Etniko at Pangkat
Etnolinguwistiko ng Bansa
A. Ang impluwensiya ng
heograpiya sa pagkakahati ng
bansa sa ibat-ibang pangkat
etnolinggwistiko/pangkat etniko
B. Pag-unawa sa konsepto:
katutubo, indigenous people
(IP), pangkat etnolingguwistiko,
pangkat etniko
Naipamamalas ng mga
mag-aaral ang pangunawa sa mahalang
papel ng mga pangkat
etniko at pangkat
etnolinguwistiko sa
pagbuo ng pambansang
pagkakakilanlan at
pagkabansa ng mga
Pilipino
C. Distribusyon ng mga pangkat

etniko sa bansa
D. Ang mapang etniko ng Pilipinas
E. Kahalagahan ng pangkat etniko
at pangkat etnolingguwistiko sa
lipunan at bansang Pilipino
F. Katangian (characteristics),
kakanyahan at pagkakakilanlan
ng ibat-ibang pangkat
etnolinguwistiko at pangkat
etniko sa Luzon, Visayas at
Mindanao
G. Mga pangkat etnolinguwistiko at

nakapagpapahayag ng
pagmamalasakit sa
pagpapanatili ng kultura at
kakanyahan ng mga pangkat
etniko at pangkat
etnolinguwistiko tungo sa
pagpapatatag ng
pambansang pagkakaisa,
pagkakakilanlan at
pagkabansa ng mga Pilipino
A.Napahahalagahan ang kontribusyon ng mga pangkat

etniko at pangkat etnolinguwistiko sa pagbubuo at
pagpapatatag ng pambansang pagkakakilanlan at
pagkabansa
1. Naipapaliwanag ang kahulugan ng pangkatetnolingguwistiko, pangkat etniko, at katutubong
pangkat (indigenous people/indigenous group),
moro/muslim at lumad
2. Natutukoy ang mga pangkat pangkatetnolingguwistiko, pangkat etniko, at katutubong
pangkat (indigenous people/indigenous group) sa
Pilipinas sa pamamagitan ng mapang etniko ng
Pilipinas
3. Naipapaliwanag ang impluwensiya ng heograpiya
sa pagkakahati ng bansa sa ibat-ibang pangkat
etniko at pangkat etnolinguwistiko
(paninirahan/settlement pattern, kabuhayan,
organisasyong panlipunan at pampamahalaan, at
kultura
A. Napaghahambing ang katangian, kakanyahan at
pagkakakilanlan ng mga pangkat etnolinguwistiko at
pangkat etniko sa ibat-ibang bahagi ng bansa
1. Nailalarawan ang katangian at pagkakakinlanlang
heograpikal, politikal, panlipunan at kultural ng
mga pangkat etnolinguwistiko at pangkat etniko
sa Luzon
84
at pangkat etniko sa Luzon:

heograpiya, politika,
ekonomiya, lipunan at kultura
H. Mga pangkat etnolinguwistiko at
pangkat etniko sa Visayas:
I.
Mga pangkat etnolinguwistiko at

pangkat etniko sa Mindanao:
J. Pag-aangkop ng mga pangkat

etnolinguwistiko at pangkat
etniko sa ibat-ibang yugto ng
kasaysayan
K. Mga suliranin at iba pang

usapin tungkol sa mga
indigenous people at pangkat
etniko
L. Sangay ng pamahalaan,
tanggapan at pribadong
organisasyong nangangalaga
sa karapatan at kapakanan ng
mga indigenous people
M. Mga batas at programa na
nangangalaga sa karapatan at

sa Visayas
sa Mindanao
4. Nasusuri ang pag-aangkop at pagbabago sa mga
pangkat etnolinguwistiko at pangkat etniko sa ibatibang yugto ng kasaysayan
5. Natataya ang kontribusyon ng ibat-ibang pangkat
etnolinguwistiko at pangkat etniko sa pagbubuo ng
pambansang kultura, pamana at pagkakakilanlan
B. Nasusuri ang mga patakaran, batas at programa na

nangangalaga at nagsusulong ng kapakanan ng mga
pangkat etnolinguwistiko at pangkat etniko
1. Nasusuri ang mga suliranin, isyu at hamong
kinakaharap ng mga pangkat etnolinguwistiko at
pangkat etniko
2. Natatalakay ang mga proyekto, programa at
aktibidad ng pamahalaan at iba pang
organisasyon na nangangalaga at nagsusulong sa
kapakanan ng mga pangkat etnolinguwistiko at
pangkat etniko
85
nagsusulong ng kapakanan ng
mga pangkat etniko at
etnolingguwistiko
3. Natataya ang kahinaan at kalakasan ng mga

polisiya at programa ng pamahalaan na
nangangalaga sa karapatan at nagsusulong ng
kapakanan ng mga pangkat etniko at pangkat
etnolingguwistiko
N. Ang Indidgenous Peoples

Rights Act (IPRA)
4. Nasusuri ang kalakasan at kahinaan ng

Indigenous Peoples Rights Act (IPRA) at ng iba
pang kaugnay na mga batas (tulad ng Mining Act
ng 1995) sa karapatan at kapakanan ng pangkat
etniko at pangkat etnolingguwistiko
5. Nakapagpapanukala ng polisiya, batas, programa
o proyekto na higit na mangangalaga sa karapatan
at magsusulong ng kapakanan ng mga pangkat
etniko at pangkat etnolingguwistiko
Ikatlong Markahan
Mga Rehiyon at Siyudad sa
Bansa
A. Rehiyonalisasyon at
urbanisasyon bilang
konseptong heograpikal
Naipapamalas ng mga
mag-aaral ang pangunawa sa kahalagahan
ng rehiyon at siyudad sa
pamamahala ng bansa.

nakapagpapahayag ng
malalim na pag-unawa sa
kahalagahan ng rehiyon at
siyudad sa pamamahala ng
bansa
A. Natatalakay ang papel na ginagampanan ng mga

rehiyon at siyudad sa pamamahala ng bansa
1. Nasusuri ang batayan sa pagbuo ng mga rehiyon
at siyudad
2. Natatalakay ang impluwensiya ng heograpiya sa
urbanisasyon at rehiyonalisasyon ng isang lugar
3. Natatalakay ang urbanisasyon at rehiyonalisasyon
bilang konseptong heograpikal
86
4. Nasusuri ang urbanisasyon at rehiyonalisasyon ng

bansa sa pamamagitan ng mapa
5. Napaghahambing ang kahulugan at kahalagahan
ng rehiyon at siyudad sa pamamahala at pagunlad ng isang lugar at bansa
B. Ang Pagkabuo at Katangian ng
mga Rehiyon sa Bansa
B. Naipaliliwanag ang pagkabuo at katangian ng ibatibang rehiyon sa bansa
1. Nasusuri ang mga salik at batayan sa pagbuo ng

rehiyon
2. Naipapaliwanag ang impluwensiya ng

heograpiyang pisikal at pantao sa rehiyonalisyon
ng bansa
3. Napaghahambing ang katangian, kakanyahan at

pagkakakilanlan ng mga rehiyon sa bansa batay
sa:
a. Katangiang pisikal (lokasyon, topograpiya, klima
at likas na yaman)
b. Mga pangunahing kabuhayan, industriya at
produkto
c. Heograpiyang Pantao (Populasyon at Yamang
tao)
d. Katangian at pagkakakilanlang kultural (pangkat
etniko, wika/diyalekto, kaugalian, tradisyon at
pagdiriwang, at iba pa)
e. Magagandang tanawin, makasaysayang lugar
87
at tourist spots
4. Nailalarawan sa pamamagitan ng mapa ang

katangian, kakakanyahan at pagkakakilanlan ng
bawat rehiyon sa bansa
5. Natataya ang pag-aangkop at pagbabago sa mga

rehiyon sa ibat-ibang yugto yugto ng kasaysayan
6. Natataya ang kalakasan at kahinaan ng

rehiyonalisasyon at mga rehiyon sa bansa
7. Nakapagpapanukala ng pansariling pamantayan

sa rehiyonalisasyon ng bansa
8. Napahahalagahan ang pagsisikap ng bawat

rehiyon sa pagpapaunlad ng bansa
C. Ang Pagkabuo, Katangian at

Kakanyahan ng mga Siyudad at
Lungsod sa Bansa
D. Natataya ang pagkakapareho at pagkakaiba ng mga

siyudad o lungsod sa bansa
1. Nasusuri ang sanhi at bunga ng pagkabuo ng
siyudad sa bansa
2. Naipapaliwanag ang mga salik, batayan at
layon (goal) sa pagbuo ng siyudad
3. Naikakategorya at nauuri ang mga siyudad sa
bansa
4. Nasusuri ang pinagmulan at pagbabago sa
kahulugan ng siyudad
88
5. Nailalarawan ang katangian ng Maynila bilang

Kapital na lungsod ng Pilipinas at Isang
Metropolis
6. Napaghahambing ang mga pangunahing
lungsod at Metroplis: Metro Cebu, Baguio
,Metro Davao, Iloilo, Cebu at iba pa
7. Natataya ang kalakasan at kahinaan ng mga
lungsod at urbanisasyon ng bansa
8. Nasusuri ang mga suliranin at hamong
kinakaharap ng mga siyudad sa bansa sa
kasalukuyan
Ikaapat na Markahan
Kapangyarihan, Tungkulin at
Pananagutan ng Pamahalaan at
Mamamayan sa Pangangalaga
ng Kapaligiran at Yaman ng
Bansa
A. Mga Suliraning Pangkapaligiran
sa Kasalukuyan
1. Mga sanhi at bunga ng
polusyon sa hangin, lupa at
tubig
Naipapamalas ng mga
mag-aaral ang pagunawa sa kapangyarihan,
ng pamahalaan at
mamamayan sa
pangangalaga ng
kapaligiran at likas na
yaman ng bansa
2. Ang ugnayan ng pagsira ng

kapaligiran sa global
warming

nakapagsusuri sa
kapangyarihan, tungkulin at
pananagutan ng pamahalaan
at mamamayan sa
pangangalaga ng kapaligiran
at likas na yaman ng bansa.
A.
Napahahalagahan ang matalinong pagpapasya sa

paggamit, pangangalaga at konserbasyon sa
kapaligiran at likas na yaman ng Pilipinas
1. Natatalakay ang mga suliraning pangkapaligiran sa
kasalukuyan
2. Nasusuri ang mga sanhi at bunga ng mga suliraning
pangkapaligiran sa kasalukuyan
a. Hangin
b. Lupa
89
3. Epekto ng global warming

sa kapaligiran at sa mundo
c. Tubig
3. Natatalakay ang global warming bilang
pangunahing suliraning pangkapaligiran
a. Nabibigyang kahulugan ang global warming
b. Natatalakay ang mga dahilan at epekto ng global
warming
c. Nakapagbabalangkas ng mga hakbangin upang
makatulong sa paglutas sa suliranin ng global
warming
B. Kahalagahan ng pangangalaga
sa kapaligiran at yaman ng
bansa
1. Matalino/ di matalinong
paraan ng paggamit ng
likas na yaman
4. Napahahalagahan ang pangangalaga ng

kapaligiran at mga likas na yaman sa pagiging
a.
Natatalakay ang wastong paggamit ng mga

likas na yaman at pagpapanatili nito
(1) yamang lupa
(2) yamang tubig
(3) yamang gubat
(4) yamang mineral
b.
Natatalakay ang mga proyekto ng pamahalaan

sa pangangalaga sa kapaligiran at likas na
yaman ng bansa
c.
Napahahalagahan ang mga proyekto ng

pamahalaan at iba pang samahang pansibiko
90
sa pangangalaga ng kapaligiran at likas na

yaman ng bansa
C. Mga batas sa pangangalaga ng
kapaligiran at likas na yaman
5. Naipaliliwanag ang mga batas sa pangangalaga ng

kapaligiran at likas na yaman.
a. Atas ng Pangulo Blg. 1058 at Kautusan Blng
155 sa Pangangasiwa ng Pangisdaan
b.
Atas ng Pangulo Blg. 1219 at 1688
c.
Proklamasyon Blg. 152
d.
R.A. 9275 o Philippine Clean Water Act of 2004
e.
at iba pang batas sa pangangalaga sa

kapaligiran at likas na yaman ng bansa
D. Tungkulin at pananagutan ng
mamamayan sa
pangangangalaga ng
kapaligiran at yaman ng bansa
E. Natatalakay ang mga tungkulin at pananagutan ng

mga mamamayan sa pangangalaga ng kapaligiran at
yaman ng bansa
F. Tungkulin at pananagutan ng
kabataan sa pangangalaga ng
kapaligiran at yaman ng bansa
G. Natatalakay ang mga tungkulin at pananagutan ng

mga kabataan sa pangangalaga ng kapaligiran at
yaman ng bansa
H.
Naiuugnay ang wastong paggamit ng

pinagkukunan ng pangunahing hanapbuhay
bilang isa sa mga solusyon sa mga suliranin sa
kakulangan
I.
Nakapagsasagawa ng mga proyektong

pangkalikasan sa paaralan o pamayanan
(community service) tulad ng:
91
1.
Go Green Project
2.
Clean and Green Project
3.
Coastal Clean-up
ARALING PANLIPUNAN VI
Araling Pangkasaysayan (Kasaysayan ng Pilipinas)
Nilalaman
Pangunahing
Kaisipan ng Unit
Pamantayang
Pangnilalaman
Pamantayan
sa Pagganap
Unang Markahan
Ang Kayaysayan Bilang Pagaaral ng Nakaraan ng Tao at
Lipunan
A. Pag-aaral ng kasaysayan
1. Kahulugan ng
kasaysayan
2. Ang Kasaysayan bilang
disiplinang panlipunan

pang-unawa sa lipunang
Pilipino gamit ang ibat
ibang kaalaman at
kasanayan ng
Kasaysayan bilang
3. Kaugnayan ng
kasaysayan sa iba pang
Ang mag-aaral ay malalim

na nakapagsusuri ng mga
suliranin at isyu sa
lipunang Pilipino sa
kasalukuyan gamit ang
mga kaalaman at
kasanayan ng
Kasaysayan bilang
A. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng kasaysayan sa pagunawa ng lipunang Pilipino sa nakaraan, kasalukuyan at

hinaharap
1. Nabibigyang kahulugan ang kasaysayan bilang
2. Naiuugnay ang kasaysayan sa iba pang disiplinang
panlipunan
3. Natatalakay ang mga elemento at pamamaraan ng
kasaysayan bilang isang disiplina
92
4. Mga elemento ng
kasaysayan
4. Naipapaliwanag ang kahalagahan ng bukal (sources)

sa pagsusulat ng kasaysayan
5. Mga pamamaraan ng
kasaysayan
5. Natataya ang kahalagahan at kasanayang nalilinang sa

pag-aaral ng kasaysayan
6. Pagtataya ng
kredibilidad ng bukal o
dokumento
7. Kahalagahan ng
kasaysayan
8. Kasanayang nalilinang
sa pag-aaral ng
kasaysayan
B. Ang Heograpiya at
Pagkabuo ng Sinaunang
Lipunang Pilipino
1. Mga Teorya sa
Pinagmulan ng Pilipinas
2. Ang Pinagmulan ng
Lahing Pilipino
Naipamamalas ng magaaral ang mapanuring

pag-unawa sa mga
teorya ng pinagmulan ng
Pilipinas
Ang mag-aaral ay
nakapag-papahayag ng
pansariling paninindigan
sa pinakatanggap na
teorya ng pinagmulan ng
pagkabuo ng kapuluan ng
Pilipinas batay sa
ebidensiya
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
B. Naipaliliwanag ang mga teorya sa pagkakabuo ng

kapuluan at pinagmulan ng Pilipinas
1. Nasusuri ang lakas at kahinaan ng ibat ibang teorya
tungkol sa pinagmulan ng kapuluuan ng Pilipinas
2. Nakapaghihinuha ng pinakatanggap na teorya sa
pinagmulan ng kapuluan ng Pilipinas batay sa mga
ebidensiya
C. C. Natatalakay ang mga teorya tungkol sa pinagmulan ng mga

unang tao sa Pilipinas
93
pag-unawa sa
pinagmulan ng lahing
Pilipino
pansariling paninindigan
sa pinagmulan ng lahing
Pilipino batay sa
ebidensiya
1. Napaghihiwalay ang katotohanan sa opinyon sa mga

teorya sa pinagmulan ng lahing Pilipino
2. Natataya ang mga kalakasan at kahinaan ng mga
teorya tungkol sa pinagmulan ng mga unang tao sa
Pilipinas
3. Nakabubuo ng pansariling paninindigan sa
pinakapanipaniwalang teorya sa pinagmulan ng
lahing Pilipino batay sa mga ebidensiya
3. Ang Impluwensiya ng
Heograpiya sa Pagkabuo
ng Sinaunang
Lipunan/Pamayanang
Pilipino

pag-unawa sa
impluwensiya ng
heograpiya sa pagkabuo
ng sinaunang
pamayanang/lipunang
Pilipino
Ang mag-aaral ay
nakapagsasagawa paguugnay ng impluwensiya
ng heograpiya sa
pagkakabuo ng sinaunang
lipunan/pamayanang
Pilipino
D. Natutukoy ang mga katangiang pisikal ng Pilipinas na nakaimpluwensiya sa pagkabuo ng sinaunang

pamayanang/lipunang Pilipino
E. Nasusuri ang impluwensiya ng heograpiya ng Pilipinas sa
pagkabuo ng sinaunang lipunan/pamayanang Pilipino
1. Paninirahan
2. Pamumuhay
3. Pamamahala
4. kaayusang panlipunan
5. sining at kultura
6. relihiyon at paniniwala
F. Nakabubuo ng konklusyon sa impluwensiya ng heograpiya
sa pagkabuo ng sinaunang lipunan/pamayanang Pilipino
batay sa pagsusuri ng dokumento at iba pang ebidensiya
94
4. Ang Sinaunang Lipunang

Pilipino
a. Ang Uri ng
Pamamahala

pag-unawa sa
kabihasnan ng mga
sinaunang Pilipino
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
pagmamalaki sa nabuong
kabihasnan ng mga
sinaunang Pilipino
G. Natatalakay ang uri ng pamamahala ng mga sinaunang

Pilipino
1. nailalarawan ang uri ng pamahalaan ng sinaunang
Pilipino
b. Ang Kabuhayan ng
Sinaunang Pilipino
c. Ang Kultura ng
Sinaunang Pilipino
a.
pamahalaang Barangay
b.
pamahalaang Sultanato
2. naihahambing ang dalawang uri ng pamamahala ng

sinaunang Pilipino
3. nakabubuo ng pansariling kahulugan ng pamamahala at
pamumuno mula sa pamamaraan at sistema ng mga
sinaunang pamayanan
d. Ang Lipunan ng
Sinaunang Pilipino sa
Luzon, Visayas at
Mindanao
H. Natatalakay ang kahalagahan ng batas sa pamamahala at

pag-uugnayan ng mga sinaunang Pilipino
e. Ang Pakikipag-ugnayan
sa Ibang Lugar
f. Pagdating at
Paglaganap ng Islam
I.
Nabibigyang halaga ang pamahalaang Barangay batay sa

pamamahala, kaayusan at kapayapaang naipatupad nito at
pagbubuklod sa mga tao
J. Nabibigyang halaga ang pamahalaang Sultanato batay sa

pamamahala, kaayusan at kapayapaang naipatupad nito at
pagbubuklod sa mga tao
K. Nasusuri ang pakikipag-ugnayan ng mga sinaunang
pamayanan sa ibang bansa batay sa isinasaad ng mga
dokumento at iba pang ebidensiya
L. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa uri at sistema ng
pamamahala ng mga sinaunang Pilipino
95
M. Natatataya ang kontribusyon ng sistema ng pamamahala

ng mga Pilipino sa pagkabuo at pag-unlad ng sinaunang
kabihasnan
N. Natatalakay ang uri ng hanapbuhay ng mga sinaunang
Pilipino
1. Naipapaliwanag ang ginawang pag-aangkop ng
sinaunang Pilipino sa kanilang pamumuhay sa uri ng
kanilang kapaligiran
2. Nasusuri ang siyensiya at teknolohiyang ginamit ng
sinaunang Pilipino sa kanilang hanapbuhay
3. Nabibigyang halaga ang kabuhayan ng sinaunang
Pilipino batay sa pakikipag-ugnayan ng mga ito sa ibat
ibang bansa at pag-aangkop sa kapaligirang pisikal
O. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa uri ng kabuhayan ng
sinaunang Pilipino
P. Natatataya ang kontribusyon ng kabuhayan sa pagbuo ng
sinaunang kabihasnan
Q. Naipaliliwanag ang lipunan ng mga sinaunang Pilipino
1. Napaghahambing ang ibat ibang antas ng tao sa
lipunan ng sinaunang Pilipino sa Luzon, Visayas at
Mindanao
2.
Nasusuri ang katayuan ng mga kababaihan sa

sinaunang panahon
3. Nabibigyang halaga ang edukasyon ng mga sinaunang
96
Pilipino
4. Nasusuri ang relihiyon at paniniwala ng mga sinaunang
Pilipino
5. Natatalakay ang paglaganap ng relihiyong Islam sa
ibang bahagi ng bansa.
6.
Naiuugnay ang aspektong panlipunan ng mga

sinaunang Pilipino sa kasalukuyang lipunan
R. Napahahalagahan ang kultura ng sinaunang Pilipino

1. Nailalarawan ang ibat-ibang kultura ng mga sinaunang
Pilipino
a. materyal at di-materyal na kultura
b. pananahanan arkitektura
c. pananamit
d. relihiyon at pananiwala
e. kaugalian at tradisyon
f.
panitikan, musika at iba pang sining
2. Napaghahambing ang kultura at sining ng mga

sinaunang Pilipino sa ibat-ibang lugar
3. Nabibigyang halaga ang kontribusyon ng sining at
kultura sa pagbuo at pag-unlad ng sinaunang
kabihasnan ng mga Pilipino
97
S. Naipakikita ang pagpapahalaga sa lipunan at kultura ng

sinaunang Pilipino sa pamamagitan ng:
1. Pagguhit
2. Pagpipinta
3. Paggawa ng diorama, mural
4. Malikhaing pagsulat
T. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa pangkalahatang
katangian ng sinaunang pamayanan , lipunan at
kabihasnan ng mga sinaunang Pilipino batay sa
pagsusuri ng dokumento at iba pang ebidensiya
Ikalawang Markahan
Pag-usbong at Pag-unlad ng
Kamalayang Pambansa sa
Konteksto ng Kolonyalismong
Espanyol (ika-16 hanggang ika19 na dantaon
A. Ang Bahaging Ginampanan
ng Kolonyalismong Espaol
sa Pagbuo at Pag-unlad ng
Bansang Pilipinas
1. Kahulugan at layunin ng
kolonyalismo
2. Mga Panimulang

pag-unawa sa bahaging
ginampanan ng
kolonyalismong Espaol
sa pag-usbong ng
kamalayang pambansa
at pagbuo ng bansang
Pilipinas
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
kritikal na pagsusuri sa
papel ng ng
kolonyalismong Espanyol
sa pag-usbong ng
kamalayang pambansa at
pagkabuo ng bansang
Pilipinas
A. Natatalakay ang kahulugan at konteksto ng kolonyalismo
1. Nabibigyang kahulugan ang kolonyalismo sa konteksto

ng kanyang panahon
2. Naipapaliwanag ang layunin ng kolonyalismo
3. Nasusuri ang sanhi-bunga ng kolonyalismo
98
Patakaran ng mga
Espaol
3. Sanhi at Bunga ng
Kolonyalismo sa pagbuo
ng Pilipinas bilang isang
bansa
4. Ang Papel ng
Kolonisasyon at
Kristiyanisasyon sa
pagbubuo ng Pilipinas
bilang isang bansa
5. Mga Patakaran at
Estratehiya ng mga
Espaol sa Pananakop
6. Mga pagbabagong
pampolitika, pangekonomiya, panlipunan at
kultural na ipinatupad ng
mga Espanyol
4. Nakapaghihinuha sa mabuti at di-mabuting epekto ng

kolonyalismo
B. Natatalakay ang mga panimulang patakaran ng mga
Espanyol na nakaapekto at nagdulot ng transpormasyon sa

mga sinaunang pamayanang Pilipino
1. Naipaliliwanag ang uri ng pamamahala ng mga
Espanyol
2. Nasusuri ang pagbabago sa panahanan ng mga Pilipino
sa panahon ng Espanyol
3. Nabibigyang-puna ang paggamit ng krus at espada sa
pananakop ng mga Espanyol sa mga Pilipino
4. Natataya ang bahaging ginampanan ng simbahan sa
pagbabago ng lipunan ng mga Pilipino sa panahon ng
Espanyol
C. Natatalakay ang papel ng kolonisasyon at kristiyanisasyon
at epekto nito sa pagbuo ng Pilipinas bilang isang bansa

D. Nasusuri ang mga estratehiya ng mga Espanyol sa
7. Mga Rebelyon at iba pang

Reaksiyon ng mga Pilipino
sa Kolonyalismo
8. Reaksyon ng mga pangkat
katutubo (moro, tagaCordillera, at iba pa) sa
kolonyalismo
9. Kawalan ng Diwang
Makabansa
pananakop sa bansang Pilipinas (kasama ang mga moro at

katutubong Pilipino)
E. Nasusuri ang mga pagbabagong pampolitika, pang-
ekonomiya, panlipunan at kultural na ipinatupad ng mga

Espanyol
F. Natataya ang sanhi at bunga ng mga rebelyon at iba pang
reaksiyon ng mga Pilipino sa kolonyalismo
99
G. Napapahalagahan ang naging tugon ng mga katutubo at
10. Epekto ng Kolonyalismo

sa Pagkabansa at
Pagkakakilanlan ng mga
Pilipino
pangkat etnolinggwistiko sa kolonyalismong Espanyol

H. Natataya ang epekto ng kolonyalismong Espanyol sa
ugnayan sa mga karatig-bansa at pagbubuo ng

pagkakakilanlang Asyano ng mga Pilipino
I. Nasusuri ang epekto ng kolonyalismong Espanyol sa
pagkabansa at pagkakakilanlan ng mga Pilipino

B. Ang Pag-usbong ng
Kamalayang Pambansa
1. Pagbabago sa Ekonomiya
nang ika-19 na siglo
bunga ng pagbubukas ng
Pilipinas sa pandaigdigang
pangkalakalan
2. Pagpasok ng bansa sa
ekonomiyang cash crop
o export crop
J.
Naipamamalas ng magaaral ang pag-unawa

sa nasyonalismong
nalinang ng mga Pilipino
sa ilalim ng
kolonyalismong
Espanyol.
3. Pagbabago sa lipunan
bunga ng pagbubukas sa
kalakalang pandaigdig
Ang mag-aaral ay kritikal

na nakapagsusuri sa
kahulugan at katangian ng
nasyonalismong nalinang
ng mga Pilipino sa ilalim
ng kolonyalismong
Espanyol .
Napahahalagahan ang
nasyonalismong Pilipino
pagsibol
at
pag-unlad
ng
1. Nasusuri ang mga pagbabago sa ekonomiya at lipunan

ng Pilipinas noong ika-19 na siglo dulot ng pagbubukas
ng Pilipinas sa pandaigdigang kalakalan
2. Natatalakay ang mga salik na nakatulong sa pagusbong ng kamalayang pambansa
3. Napapahalagahan ang papel ng pagbitay sa GomBurZa
sa pagsilang ng nasyonalismong Pilipino
4. Nasusuri ang kahulugan at kahalagahan
nasyolismong Pilipino na nalinang ng mga Pilipino
ng
K. Nasusuri ang nasyonalismong nalinang at ipinamalas ng
4. Mga pangyayari at salik na

nagbigay daan sa pagusbong ng Nasyonalismo
ng mga Pilipino
5. Ang Pagbitay sa
GomBurZa at ang
Kilusang Sekularisasyon,
Katipunan
Kilusang
Propaganda
at
1. Napaghahambing ang layunin, kasapian at pamunuan,

pamamaraan at kinahinatnan ng ipinaglalaban
2. Nasusuri ang nasyonalismong nalinang ng Kilusang
100
Pagsilang ng
Nasyonalismong Pilipino
Propaganda at Katipunan sa pamamagitan ng kanilang

mga akda
6. Ang Katangian ng
nasyonalismong nalinang
ng mga Pilipino
3.
4. Naipahahayag ang saloobin tungkol sa pamamaraang

ginamit ng mga ng propagandista at katipunero upang
makamit ang mithiin
7. Paghahambing sa
Nasyonalismo ng Kilusang
Sekularisasyon, Kilusang
Propaganda at Katipunan:
Layunin, Pamunuan at
Kasapian, Pamamaraan at
Kinahinatnan
C. Ang Rebolusyong Pilipino
bilang Pinakamataas na
Pagpapahayag ng
Nasyonalismo ng mga Pilipino
1. Mga mahahalagang
pangyayari sa
Rebolusyong Pilipino na
nakatulong at nakahadlang
pagkabuo ng Pilipinas
bilang isang bansa
Napahahalagahan ang pagsisikap at paninindigan ng

mga ilustrado at Katipunero sa pagtatamo ng kalayaan
Naipamamalas ng magaaral ang pagkilala sa

kahalagahan ng
Rebolusyong Pilipino ng
1896 sa pagbubuo ng
Pilipinas bilang isang
bansa.

na nakapagsusuri sa
kahalagahan ng
Rebolusyong Pilipino ng
1896 sa pagbubuo ng
bansa.
L. Nasusuri ang kahalagahan ng ilang mahahalagang
pangyayari sa Rebolusyong Pilipino ng 1896 sa pagbubuo

ng Pilipinas bilang isang bansa
1.
Nakalilikha ng timeline ng mahahalagang pangyayari

na nakatulong o nakahadlang sa pagbuo ng bansang
Pilipinas sa una at ikalawang yugto ng Rebolusyong
Pilipino
2.
Natataya ang kahalagahan ng ilang pangyayari sa

panahon ng Rebolusyong 1896 sa pagbubuo ng
Pilipinas bilang isang bansa
a. Sigaw sa Pugadlawin
M.
Napag-uugnay-ugnay ang mahahalagang pangyayaring

naganap sa Una at Ikalawang Yugto ng Himagsikan,
Digmaang Pilipino-Kastila at Digmaang Pilipino-Amerikano
N.
Natataya ang partisipasyon ng ibat-ibang rehiyon, sektor

(katutubo at kababaihan) at uri sa Rebolusyong Pilipino ng
b. Kumbensiyong Tejeros
c. Pagpatay kay Bonifacio
d. Kasunduan sa Biak-na-
101
Bato
1896
e. Deklarasyon ng
Kalayaan sa Kawit,
Cavite
f.
O.
Nahihinuha ang implikasyon ng kawalan ng pagkakaisa sa

himagsikan at pagbubuo ng Pilipinas bilang isang bansa
P.
Natataya ang mga ambag ng Rebolusyong 1896 sa

pagkabuo ng Pilipinas bilang isang bansa
Kongreso at SaligangBatas ng Malolos
g. Pagtatatag ng
Republika ng Malolos
2. Mga pangyayari sa
Rebolusyong Pilipino na
nakasagabal sa pagkabuo
ng mga Pilipino
3. Mga aral ng Rebolusyong
Pilipino ng 1896 sa
pagkabansa ng mga
Pilipino
D. Mga Ambag ng Rebolusyong
Pilipino ng 1896 sa
1. Mga mahahalagang
nagawa ng Rebolusyong
Pilipino ng 1896

pag-unawa sa mga
ambag ng Rebolusyong
Pilipino ng 1896 sa
pagkabansa ng mga
Pilipino hanggang sa
kasalukuyan
2. Ang Deklarasyon ng
Kalayaan sa Kawit
Ang mag-aaral ay
nakapagpapakita ng
mataas na antas ng
pagpapahalaga at
pagmamalaki sa mga
ambag ng Rebolusyong
Pilipino ng 1896 sa
pagkabansa ng mga
Pilipino sa kasalukuyan
1. Natatalakay ang mga ambag ng Rebolusyong Pilipino

ng 1896 sa pagbubuo ng Pilipinas bilang isang bansa
a. Ang Deklarasyon ng Kalayaan sa Kawit
b. Ang Lupang Hinirang
c. Ang Pambansang Bandila
3. Ang Lupang Hinirang

d. Ang Pambansang Bayani
4. Ang Pambansang Bandila
102
e. Ang Republika ng Malolos

5. Ang Pambansang Bayani
f.
Ang Saligang Batas ng Malolos
6. Ang Republika ng Malolos

g. Ang Simbahang Iglesia Filipina Independiente
7. Ang Saligang Batas ng
Malolos
2. Natataya sa pamamagitan ng pagsusuri ng mga akda,

panitikan at iba pang dokumento ang mga pangunahing
ambag sa ating pagkabansa ng Rebolusyong 1896
8. Ang Simbahang Iglesia

Filipina Independiente
Ikatlong Markahan
Ang Pagpupunyagi ng mga
Pilipinong Makamit ang Ganap
na Kalayaan (1898-1946)
A. Pagpupunyagi ng mga
Pilipinong makamtan ang
kalayaan sa ilalim ng
kolonyalismong Amerikano
1. Mga motibo sa pananakop
ng Amerikano sa bansa

pag-unawa sa
pagpupunyagi ng mga
Pilipino na makamtan
ang kalayaan sa ilalim
ng kolonyalismong
Amerikano at Hapon
2. Pakikibaka ng mga Pilipino

para sa kalayaan sa
panahon ng Digmaang
Pilipino-Amerikano
3. Mga Patakaran at batas
na sumupil sa
nasyonalismong Pilipino
Ang mag-aaral ay
nakapagpapaha-yag ng
kritikal na pagsusurisa
pagpupunyagi ng mga
Pilipino sa pagkakamit ng
kolonyalismong
Amerikano at Hapon
A. Nasusuri ang ginawang pamamahala ng mga Amerikano sa

Pilipinas
1. Naipaliliwanag ang motibo ng pananakop ng Amerikano
sa bansa sa konteksto ng kanyang panahon
2. Nailalarawan ang mga pagbabago sa panahon ng
a. Pampolitikal
(1) Panimulang Patakarang Pasipikasyon at
Kooptasyon
(2) Sistema at Balangkas ng Pamahalaang
Kolonyal (Uri ng Pamahalaan)
(3) Mga Patakaran at Batas na may kinalaman
103
4. Pagtatanggol ng mga
Pilipino sa kalayaan
5.
Mga patakaran at batas

na humadlang at
nakasagabal sa pagbubuo
ng Pilipinas bilang isang
malayang bansa
(pampulitika, pangekonomiya, pangkultura at
panlipunan)
sa Pagsasarili
(a) Philippine Organic Act of 1902 (Batas
Pilipinas ng 1902)
(b) Philippine Autonomy Act of 1916 (Batas
Jones)
(c) Philippine Independence Act of 1934
(Batas Tydings-Mc Duffie)
(4) Mga Batas, Patakaran at Programa
6. Mga patakaran at batas na

may kinalaman sa
pagsasarili ng mga Pilipino
(Philippine Bill of 1902,
Jones Law, TydingsMcDuffie Law)
7. Ang Pagkakatag ng
Philippine Commonwealth
bilang paghahanda sa
pamamahala sa sarili
(self-rule) Pagkabalamng
Kalayaan
8. Mga pagbabago sa
ekonomiya, edukasyon,
kalusugan, lipunan,
impraesraktura na bumago
sa pagkatao at lipunang
Pilipino
9.
Ibat-ibang pagpapamalas
ng pagmamahal sa
(5) Mga Resulta ng mga Pagbabagong Politikal

b. Pang-ekonomiya
(1) Mga Patakaranat Batas: Malayang
Kalakalan, Patakaran sa Lupa at
Pamumuhunan
(2) Mga Resulta ng mga Pagbabagong Pangekonomiya
c. Panlipunan
(1) Mga Patakaran at Batas
(a) Pananahanan
(b) Transportasyon at komunikasyon
(c) Kalusugan at kalinisan
(d) Sistema ng edukasyon
104
kalayaan at bansa ng mga

Pilipino sa panahon ng
(e) Populasyon
(f)
10. Bunga sa
kalayaan/kasarinlan at
pagkabansa ng mga
Pilipino ng kolonyalismong
Amerikano
Relihiyon
(2) Mga Resulta ng mga Pagbabagong

Panlipunan
i.
Pangkultural
11. Mga Pilipinong nagtanggol

at nagtaksil sa kalayaan at
bansa
i.
Mga Patakaran at Batas
ii. Wika
iii. Arkitektura
iv. Sining (Musika,Sayaw, Teatro, at iba
pa)
v.
Iba pang materyal at di-materyal
vi.
Mga Resulta ng mga Pagbabagong

Kultural
(3) Nasusuri ang pakikibaka ng mga Pilipino

para sa kalayaan
a.
Nailalarawan ang pagsisimula ng alitan

ng mga Amerikano at Pilipino
i.
Battle of Manila Bay at Mock Battle

of Manila
ii.
Negosasyon at Pagpapatibay ng
Kasunduan sa Paris
105
iii.
Pagpapahayag ng Benevolent
Assimilation Proclamation
iv.
Ang Pagsisimula ng digmaang

Pilipino-Amerikano sa Kalye Sociego
at Kalye Silencio
b.
Natatalakay ang pakikibaka ng mga

Pilipino sa panahon ng Digmaang
Pilipino-Amerikano
i.
Mga mahahalagang pangyayari sa

panahon ng Digmaang PilipinoAmerikano
ii.
Ang pakikibaka para sa kalayaan ng

mga naghaharing uri at mga
pangkaraniwang mamamayan
Ang Digmaang Pilipino-Amerikano sa
ibat ibang bahagi ng bansa
iii.
iv.
Ang pakikilahok ng mga kababaihan

at iba pang sector
v.
Mga Natatanging Pilipinong

nakipaglaban para sa kalayaan
(1) Emilio Aguinaldo
(2) Gregorio del Pilar
(3) Miguel Malvar
(4) Iba pang bayaning Pilipino
106
c.
Nakapagsusuri ng mga awit, panitikan

at iba pang dokumento sa panahon ng
Digmaang Pilipino-Amerikano
(4) Nasusuri ang mga patakaran, batas at

estratehiyang ipinatupad ng mga amerikano
na humadlang at nakasagabal sa pagbuo ng
Pilipinas bilang malayang bansa
(5)
Natataya ang kontribusyon ng pamahalaang

Komonwelt sa pakikibaka ng mga Pilipino
para sa kalayaan
a.
Natatalakay ang sistema at balangkas

ng Pamahalaang Komonwelt
b.
Nasusuri ang mga programang

pampamahalaan sa panahon ng
Komonwelt
i. Panlipunan
ii. Pampulitika
iii. Pangkabuhayan
c.
Nasisiyasat ang mga suliraning

panlipunan at pangkabuhayan sa
panahon ng Komonwelt
d.
Nabibigyang katwiran ang ginawang

paglutas sa mga suliraning panlipunan
at pangkabuhayan sa panahon ng
Komonwelt
107
(6) Nabibigyang katwiran ang mga naging bunga

sa kalayaan /kasarinlan at pagkabansa ng
mga Pilipino ng kolonyalismong Amerikano
batay sa mga ebidensiya
(7) Natataya ang ibat ibang reaksiyon at tugon
ng mga Pilipino sa pagkakamit ng kalayaan.
B. Pagpupunyagi ng mga
Pilipinong makamtan ang
kalayaan/ kasarinlan sa ilalim
ng kolonyalismong Hapon
1. Mga Layunin ng Hapon sa
Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, partikular sa
pananakop sa Pilipinas
B. Nasusuri ang ginawang pamamahala ng Japan sa Pilipinas

1. Naipaliliwanag ang motibo ng pananakop ng Japan sa
bansa sa konteksto ng kanyang panahon
2. Nailalarawan ang mga pagbabago sa panahon ng
kolonyalismong Japan
a. Pampolitikal
(1) Sistema at Balangkas ng Pamahalaang
Kolonyal (Uri ng Pamahalaan)
2. Mga patakaran na
ipinatupad sa panahon ng
mga Hapones
(2) Mga Patakaran at Batas na may kinalaman sa

Pagsasarili
3. Mabuti at di-mabuting
epekto ng patakaran at
pananakop ng Hapon sa
kalayaan at pagkabansa
ng mga Pilipino
4.
Pagtatatag ng KALIBAPI
(b)
Pagtatatag ng Preparatory Commission in

Preparation for Independence
(3) Mga Batas, Patakaran at Programa
Mga pangyayaring
nagpamalas ng kagitingan
ng mga Pilipino upang
mapalaya ang Pilipinas
(4) Mga Resulta ng mga Pagbabagong Politikal

b.
(a)
Ekonomiya
108
5. Mga Pilipinong nagtanggol

at nagtaksil sa kalayaan at
bansa
(1) Mga Patakaranat Batas: (War Economy at

Economy of Survival)
(2) Mga Resulta ng mga Pagbabagong Pangekonomiya
c.
Panlipunan
(1) Mga Patakaran at Batas
(2) Pananahanan
(3) Transportasyon at komunikasyon
(4) Kalusugan at kalinisan
(5) Sistema ng edukasyon
(6) Populasyon
(7) Relihiyon
(8) Mga Resulta ng mga Pagbabagong Panlipunan
d.
Pangkultural
(1)
Mga Patakaran at Batas

i.
Wika
ii.
Arkitektura
iii.
Sining (Musika,Sayaw, Teatro, at iba

pa)
109
iv.
(2)
Iba pang materyal at di-materyal
Mga Resulta ng mga Pagbabagong Kultural
3. Nasusuri ang pakikibaka ng mga Pilipino para sa

kalayaan
a.
b.
c.
Nailalarawan ang pagsisimula ng alitan ng mga

Hapon laban sa Pilipino at Amerikano
(1)
Pagbomba sa Pearl Harbor at iba pang panig ng

Pilipinas
(2)
Pagsisimula ng pagsakop sa Maynila
Naipaliliwanag ang mga mahahalagang pangyayari

sa panahon ng pananakop ng Japan
(1)
Fall of Bataan
(2)
Fall of Corregidor
(3)
Death March
(4)
Pagbabalangkas Pagpapatibay ng Saligang

Batas ng 1943
(5)
Pagtatatag ng Ikalawang Republika ng Pilipinas
Natatalakay ang pakikibaka ng mga Pilipino at

Amerikano sa panahon ng pananakop ng Japan
(1)
USAFFE, HukBaLaHap at iba pang kilusang
110
Gerilya
(2)
d.
Makapili at Kempetai
Nakapagsusuri ng mga awit, panitikan at iba pang

dokumento sa panahon ng Japan
4. Nasusuri ang mga patakaran, batas at estratehiyang

ipinatupad ng Japan na humadlang at nakasagabal sa
pagbuo ng Pilipinas bilang malayang bansa
5. Nabibigyang katwiran ang mga naging bunga sa
kalayaan /kasarinlan at pagkabansa ng mga Pilipino ng
kolonyalismong Japan batay sa mga ebidensiya
6. Natataya ang ibat ibang reaksiyon at tugon ng mga
Pilipino sa pagkakamit ng kalayaan.
7. Natataya ang sanhi at bunga ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig at pananakop ng Japan sa pagkabansa ng
mga Pilipino
Ikaapat na Markahan
Ang Pagbubuo ng Malayang
Republika ng Pilipinas: Mga
Hamon sa Pagkabansa mula
1946 hanggang sa kasalukuyan
A. Pangkalahatang Kondisyon at
mga Suliranin, Isyu at Hamon
sa Pagkabansa mula 1946
hanggang 1972
A. Napahahalagahan ang pagpapanatili ng kalayaan ng isang

bansa
mga suliranin at hamon
sa pagkabansa mula

na nakapagsusuri sa mga
suliranin at hamon sa
pagkabansa mula 1946
1. Nabibigyang-konklusyon na ang isang bansang malaya

ay may soberanya
a. Naipalilliwanag ang kahalagahan ng panloob na
soberanya (internal sovereignty) ng bansa
111
1.
Mga mahahalagang
pangyayari na humubog
sa kasaysayan ng bansa
mula 1946 hanggang 1972
2.
Ang Suliranin at Hamon sa

Rekonstruksiyon Matapos
ang Ikalawang Digmaang
Pandaigdig
3.
Neokolonyalismo at ang
mga di-pantay na
kasunduan sa Estados
Unidos (Tydings
Rehabilitation Act, Bell
Trade Act, Parity Rights
Military Bases Agreement,
Military Assistance Pact, at
Mutual Defense Treaty)
4.
1946 hanggang sa
kasalukuyan
Pangkalahatang
kondisyon ng bansa mula
1946-1972
b. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng panlabas na

soberanya (external sovereignty) ng bansa
c.
Nabibigyang halaga ang mga karapatang tinamo ng

bansa nang ito ay maging Malaya
d.
Nabibigyang katwiran kung bakit kailangang

ipagtanggol ng mga mamamayan ang kalayaan at
hangganan ng teritoryo ng bansa
2. Nasusuri ang mga pangunahing suliranin at hamon sa

pagkabansa pagkatapos ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig
a. Natutukoy ang mga pangunahing suliranin at hamon
sa kasarinlan pagkatapos ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig
b. Natatalakay ang mga suliranin at balakid sa
pagkakamit ng pagkabansa ng mga Plipino mula
1946
(1) Neokolonyalismo
a. Politikal
(2) colonial mentality
b. Ekonomik
(3) mga di-pantay na kasunduan at pagsandal sa

Estados Unidos
c. Panlipunan
d. Kultural, Sining at
Media
5.
hanggang sa kasalukuyan
(4) iba pang suliranin

c. Natataya ang mga tugon ng mga Pilipino sa mga
suliranin at hamon ng pagsasarili
Mga balakid sa
112
pagkakamit ng tunay na
kalayaan/ kasarinlan
6.
Kasagutan ng mga Pilipino

sa hamon ng kalayaan at
kasarinlan mula 19461972
B. Nasusuri ang pangkalahatang kondisyon at mga hamong

hinarap ng bansa mula 1946 hanggang 1972
1. Nabubuod ang pangkalahatang kondisyon at ang mga
suliranin, isyu at hamong kinaharap ng bansa mula
1946 hanggang 1972
a.
Kondisyon pampulitika
b. Kondisyong Pang-ekonomiya
c. Kondisyon ng ugnayang pambansa
d. Kondisyong Panlipunan
e. Kondisyong Kultural at Iba Pang Sining
2. Nailalarawan ang panunungkulan ng mga pangulong
mula 1986 hanggang sa kasalukuyan
a. Manuel A. Roxas (1946-1948)
b. Elpidio E. Quirino (1948-1953)
c. Ramon F. Magsaysay (1953-1957)
d. Carlos P. Garcia (1957-1961)
e. Diosdado P. Macapagal (1961-1965)
f.
Ferdinand E. Marcos (1965-1972)
3. Nasisiyasat ang mga patakaran at programa ng

pamahalaan upang matugunan ang mga suliranin at
hamon sa kasarinlan at pagkabansa ng mga Pilipino
113
mula 1946 hanggang 1972

4. Naipaliliwanag ang epekto ng mga suliraning ito sa
C. Pangkalahatang Kondisyon at
mga Suliranin, Isyu at Hamon
sa Pagkabansa sa Ilalim ng
Batas Militar, 1972-1986
1. Mga pangyayaring
nagbigay daan sa
deklarasyon ng BatasMilitar
5. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa pamamahala ng

mga pangulo ng bansa mula 1946 hanggang 1972
C. Natatalakay ang pagbabago sa pamamahala sa bansa sa
panahon ng Batas Militar
1. Nailalarawan ang mga pangyayari na nagbigaydaan sa
deklarasyon ng Batas Militar (First Quarter Storm,
Diliman Commune, Plaza Miranda Bombing, at iba pa)
2. Nasusuri ang pamamahala, programa at patakaran sa
ilalim ng Batas Militar
2. Ibat-ibang motibo sa
deklarasyon ng BatasMilitar
a. Pangkabuhayan
3. Mga panimulang hakbang

sa pagpapatupad ng
Batas-Militar
c. Ugnayang panlabas
4. Kondisyon ng bansa at
mga pagbabagong
naganap sa panahon ng
Batas-Militar
e. Pangkultural
a. Politika at Pamahalaan
b. Ekonomiya
c. Lipunan
b. Pampolitika
d. Panlipunan
3. Natatalakay ang mga suliranin at hamon sa kasarinlan

at pagkabansa ng mga Pilipino sa ilalim ng Batas Militar
4. Natataya ang reaksiyon at tugon ng mga Pilipino sa
deklarasyon ng Batas Militar
a. Mga kilos protesta
114
b. Pagsanib sa mga kilusang lumalaban sa

pamahalaan tulad ng CPP-NPA, MNLF
d. Kultura, Sining at Media

5. Mga bunga ng BatasMilitar
6. Mga Pilipinong
nagpamalas ng
kabayanihan at
pagmamahal sa kalayaan
sa ilalim ng Batas-Militar
c. Halalan ng 1978
5. Naipaliliwanag ang epekto ng Batas Militar sa
a. Pangkabuhayan
b. Pampolitika
7. Mga aral ng Batas Militar

sa kasalukuyan
c. Panlipunan
d. pangkultural, sining at media
6.
Napahahalagahan ang mga Pilipinong nagpamalas ng

kabayanihan at pagmamahal sa kalayaan ng bansa sa
ilalim ng Batas Militar
7. Napahahalagahan ang mga aral ng Batas Militar sa

pagkabansa at buhay ng mga Pilipino
D. Natatalakay ang mga pangyayari at hamon sa kasarinlan ng
bansa na nagbigay wakas sa Diktaturang Marcos
1. Mga Paghamon sa Diktadura (Welga sa La Tondena,
Eleksyon ng IBP at ang noise barrage ng Abril 6, 1978,
Mosquito Press)
2. Pambansang halalan ng 1981
3. Pagpaslang kay Benigno Aquino, Jr.
4. Krisis pang-ekonomiya
115
5. Snap Election ng 1985

E. Napahahalagahan ang mga pagsisikap ng mga Pilipino na
muling makamit ang kalayaan sa mapayapang paraan
1. Natatalakay ang mga pangyayari na nagbigay daan sa
People Power 1
2. Nasusuri ang mga katangian ng People Power 1
bilang mapayapang paraan ng pagbabago
3. Napahahalagahan ang mga kabayanihan at pagkakaisa
ng mga Pilipino upang muling makamit ang kalayaan o
kasarinlan sa mapayapang paraan
4.
Napahahalagahan ang papel ng media sa pagkakamit

ng kalayaan
F. Nakabubuo ng konklusyon sa epekto ng Batas Militar sa

pagkabansa at buhay ng mga Pilipino
G. Nakapagsusuri ng awit, panitikan at iba pang dokumento sa
panahon ng Batas Militar
D. Mga Suliranin, Isyu at Hamon
sa Pagkabansa mula 1986
hanggang sa kasalukuyan
H. Nasusuri ang pangkalahatang kondisyon at mga hamong

hinarap ng bansa mula 1986 hanggang sa kasalukuyan
1.
1. Pangkalahatang Kondisyon
at mga Suliranin, Isyu at
Hamon sa Pagkabansa
mula 1986 hanggang
kasalukuyan
Nabubuod ang pangkalahatang kondisyon at ang mga

suliranin, isyu at hamong kinaharap ng bansa mula
1946 hanggang 1972
a.
Kondisyon pampulitika
b.
Kondisyong Pang-ekonomiya
116
2. Mga mahahalagang
pangyayari na humubog sa
kasaysayan ng bansa mula
1986 hanggang
kasalukuyan
c.
Kondisyon ng ugnayang panlabas
d.
Kondisyong Panlipunan
e.
Kondisyong Kultural at Iba Pang Sining
3. Mga Suliranin at Hamon sa

Demokrasya at Pagkabansa
Matapos ang Diktadura
2.
Natutukoy ang mahahalagang pangyayari na humubog

sa kasaysayan ng bansa mula 1986 hanggang sa
kasalukuyan
4. Pangkalahatang kondisyon
ng bansa mula 1986kasalukuyan
3.
Napahahalagahan ang ginawang pamamahala ng mga

pangulo ng bansa mula 1986 hanggang sa
kasalukuyan
4.
Nailalarawan ang panunungkulan ng mga pangulong

a.
Politikal
b.
Ekonomik
c.Panlipunan
a.
Corazon C. Aquino (1986-1992)
d.
b.
Fidel V. Ramos (1992-1998)
c.
Joseph E. Estrada (1998-2001)
d.
Gloria M. Arroyo (2001-2010)
e.
Benigno Simeon C. Aquino III (2010-kasalukuyan)
Kultural, Sining at
Media
5. Mga balakid sa pagkakamit

ng tunay na kalayaan/
kasarinlan
6. Kasagutan ng mga Pilipino
sa hamon ng kalayaan at
kasarinlan mula 1986kasalukuyan
7. Mga bayani at natatanging
Pilipino na nagtanggol sa
kalayaan at kasarinlan ng
5. Nasisiyasat ang mga patakaran at programa ng

pamahalaan upang matugunan ang mga suliranin at
hamon sa kasarinlan at pagkabansa ng mga Pilipino
6. Naipaliliwanag ang epekto ng mga suliraning ito sa
117
bansa simula EDSA People

Power ng 1986 hanggang sa
kasalukuyan
I.
Nakabubuo ng konklusyon sa mga pangunahing

pangyayari, suliranin at hamong hinarap ng bansa mula
1986 hanggang sa kasalukuyan
ARALING PANLIPUNAN
KASAYSAYAN AT PAMAHALAAN NG PILIPINAS
(Ang Pagbubuo at Pag-unlad ng Pilipinas Bilang Demokratiko Nasyon-Estado)
Level
Baitang VII
Nilalaman
Pangunahing
Kaisipan ng Unit
Pamantayang
Pangnilalaman
Pamantayan
sa Pagganap
Pagtataya
I. Tao, Kapaligiran At Lipunan (Unang Markahan)

Heograpiya at
Kabuhasnang Pilipino
A. Kapaligiran at
Kabihasnang Pilipino
B. Bahaging
Ginampanan ngtao
atng kapaligiran sa
pag-unlad ng
kabihasnang Pilipino
Naipamamalas ng mag-aaral
ang pag-unawa sa bahaging
ginampananng tao at ng
kapaligiran sa pag-unlad
ngkabihasnang Pilipino
Ang mag-aaral ay
nakapaguunay-ugnay sa
bahaging ginampananng tao
at ng kapaligiran sa pag-unlad
ngkabihasnang Pilipino
A. Napapahalagahan ang
Impluwensiya ng tao at
kapaligiran sa pag-unlad
ng kabihasnang Pilipino
1. Kabuhayan
2. Pamahalaan
118
C. Ang
KabihasnangPilipino
3. Lipunan
4. Kultura
1. Kahulugan ng
KabihasnangPilipi
no
2. Katangiang ng
KabihasnangPilipi
no
3. Mga Salik sa
Pag-unlad ng
Kabihasnang
Pilipino
Katangiang
Pisikal :
B. Nakapagbibigay ng
sariling kahulugan ng
C. Nasusuriang
mgakatangian ng
D. Nasusuriang mga salik sa
Pag-unlad ng
E. Nasusuri ang
mgakatangiang Pisikal:
a. Lokasyon
1. Lokasyon
b. Klima
2. Klima
c. Laki
3. Laki
d. Hugis
4. Hugis
e. Anyo
5. Anyo
4. Pambansang
Teritoryo
F. Nasusuri ang batayan ng

pambansang teritoryo
5. Yamang Likas
G. Napapahalagan ang mga

yamang likas ng bansa
119
C. Impluwensiya ng
kapaligiran sa sa
pag-unlad ng
kabihasnang Pilipino:
H. Napapatunayang
nakaimpluwensiyaang tao
at kapaligiran sa pagunlad ng kabihasnang
Pilipino
1. Kabuhayan
1. Kabuhayan
2. Pamahalaan
2. Pamahalaan
3. Lipunan
3. Lipunan
4. Kultura
4. Kultura
D. Populasyon at
Yamang Tao ng
bansa
I.
Nasusuri ang populasyon

at yamang tao ng bansa
1. dami ng tao
2. komposisyon
ayon sa gulang
3. inaasahang haba
ng buhay
4. kasarian
5. bilis ng paglaki
6. bilang ng paglaki
7. bilangng may
hanap-buhay
120
8. uri ng
hanapbuhay
9. kita ng bawat ng
tao
10. bahagdan ng
marunong
bumasa at sulat
E. Migrasyon
J.
Natataya ang epekto ng

migrasyonsa pagkabansa
at buhay ng mga Pilipino
F. Mga Simulain at
PagpapahalagangPili
pino sa Kapaligiranat
Kalikasan
K.
Napapahalagahan ang
mga simulain at
Pagpapahalagang
Pilipino sa Kapaligiranat
Kalikasan
1. Alinsunod sa
Saligang Batas
a. Article XII:
Pambansang
Patrimonya
b. Likas kayang
paggamitat
pagpapatuloy
(sustainable
development)
ng
pinagkukunan
g yaman
1. Nabibigyang puna ang

mga simulain at
pagpapahalagang
Pilipino sa
Kapaligiranat
Kalikasanalinsunod sa
Saligang
Batas,pananaw ng
ibat
ibangetnolinggwistiko,
mga batas at
patakarang
pangkalikasan at
pandaigdigang
121
kasunduan
2.
Ayon sapananaw
ngibat
ibangpangkat
etnolinggwistiko
3.
Mga Batasat
Patakarang
Pangkalikasan
a. e.gClean Air
Act, IPRA
4. Ayon sa
pandaigdigang
kasunduan
II. Kultura, Pagkakakilanlan At Pagkabansa (Ikalawang Markahan)
Ang Pagbuo at Pagunlad ng Pilipinas
Bilang NasyonEstado(1565-1945)
A. Impluwensiya ng
pananakop ng mga
dayuhan sa pagbuo
at pag-unlad ng
Pilipinas bilang
nasyon-estado
ang pag-unawa sa mga
naging impluwensiya ng
pananakop ng mga dayuhan
sa pagbuo at pag-unlad ng
Pilipinas bilang nasyon-estado
1. Kahulugan ng
nasyon-estado

nakapagsusuri sa mga naging
impluwensiya ng pananakop
ng mga dayuhan sa pagbuo at
pag-unlad ng Pilipinas bilang
nasyon-estado
A. Nabibigyang halaga ang

pagbuo at pag-unlad ng
Pilipinas bilang nasyonestado(1565-1945)
B. Nasusuri angimpluwensiya
ng pananakop ng mga
dayuhan sa pagbuo at
pag-unlad ng Pilipinas
bilang nasyon-estado
122
2. Katangian ng
nasyon estado
3. Elementong
nasyon-estado
1. Nakapagbibigay ng
nasyon-estado
2. Nasusuri angmga
katangianng nasyon
at estado
B. Mgamahahalagangpa
ngyayari (turning
points)sa pagbuo ng
Pilipinas bilang
nasyon-estado
mula1565- 1946
C. Pagkabuo ng
Bansang Pilipinas
1. Lipunang
Barangay
3. Nasusuri ang mga

elemento ng nasyonestado
4. Nasusuri ang
mgamahahalagangpa
ngyayari ( turning
points)sa pagbuo ng
Pilipinas bilang
nasyon-estado
mula1565- 1946
C. Nailalarawan ang mga
mahahalagang
pangyayari na nabigaydaan sa pagkabuo ng
bansang Pilipinas
2. Mga Patakarang
Kolonyal
Konsolidasyon at
Integrasyon
3. Pagkakahati ng
lipunang Pilipino
sa pagitan ng
123
loob at labas
4. Mga Patakarang
Kolonyal ng
Espanyol na
nakatulongo
nakahadlangsa
pagbuong
Pilipinas bilang
nasyong estado
5. Ibat Ibang Pagaaklasng mga
katutubong
Pilipino
D. Mga Salik na
nagbigaydaan sa
pag-usbong ng
kamalayang
pambansa
D. Nasusuri ang mga salik

na nagbigay daan sa pagusbong ng kamalayang
pambansa
1. Pagpasok ng
Kaisipang Liberal
sa
bansapagpatay
sa GOMBURZA
2. Nasyonalismo ng
Kilusang
Propaganda
3. Nasyonalismo ng
Katipunan
124
4. Rebolusyong
Pilipino 1896
E. Pagkabuo ng
Nasyon-Estado
(1898-1913)
E.
Natatalunton ang mga

pangyayari na nagbigaydaan sa pagkabuo ng
nasyon-estado
1. Pagbabalangkas
at pagpapatibay
ng Saligang
Batas ng Malolos
Pagtatag ng
Republika ng
Malolos
1. Napapahalagahan ang
Saligang Batas ng
Malolos
2. Pagsiklab ng
Digmaang
PilipinoAmerikano
3. Nasusuri ang mga

dahilan ng pagsiklab
ng Digmaang PilipinoAmerikano
3. Pagwawakas ng
unang Republika
4. Nasusuri ang mga

panyayaring nagbigaydaan sa pagwawakas
ng unang republika
2. Napapahalagahang
ang pagkatatag ng
Republika ng Malolos
4. Mga tugon sa
panunupil ng
nasyonalismong
Pilipino(Battle of
Bud Dajo (1906)
at Bud Bagsak
(1913)
F. Pagkakamit ng ganap
na kalayaan sa ilalim
ng kolonyalismong
5. Napapahalagahan
angmga naging tugon
sa panunupil ng
nasyonalismong
Pilipino
F.
Napapahalagahan ang
pagkamit ng ganap na
125
Amerikano at Japan
1. Mga Patakarang
Kolonyal ng U.S.
at Japan na
nagkahadlang o
nakatulongsa
pagbuong
Pilipinas bilang
nasyong estado
2. Pakikibaka para
makamit ang
kalayaan ( elite at
masa,kilusang
mesyaniko,illegal)
3. Pagtatag ng
Komonwelt
4. Pagwawakas ng
Kapangyarihan
ngJapan
kolonyalismong
Amerikano at Japan
1. Natataya ang
mgaPatakarang
Kolonyal ng U.S. at
Japan na
nagkahadlang o
nakatulongsa pagbuo
ng Pilipinas bilang
nasyong estado
2. Nasusuri ang mga
epekto ng pakikibaka
paramakamit
angkalayaan(elite at
masa,kilusang
mesyaniko, illegal)
3. Nasusuri ang mga
pangyayari na
pagbigay daan sa
pagtatatag ng
pamahalaang
komonwelt
4. Natataya ang naging
epekto sa bansa ng
pagwawakas ng
kapangyarihan
ngJapan
III. Kapangyarihan, Awtoridad At Pamamahala (Ikatlong Markahan)
126
Kapangyarihan at
PamamahalaBilang
Malayang Demokratiko
at Nagsasariling
Nasyon-Estado(1946kasalukuyan)
A. Katangian ng
demokratikorepublikanong
nasyong estado
ang pag-unawa sa uri ng
kapangyarihan at
pamamahalabilang Malayang
Demokratiko at
NagsasarilingNasyon-Estado
(1946-kasalukuyan)
1. Kahulugan ng
demokrasya at
Republikano
Ang mag-aaral ay kritikal na

nakapagsusurisa uri ng
kapangyarihan at
pamamahalabilang Malayang
Demokratiko at
NagsasarilingNasyon-Estado
(1946-kasalukuyan)
katangian ng Pilipinas
bilang isang demokratikorepublikanong nasyong
estado
1. Nakapagbibigay
ngsarilingkahulugan
ng ng demokrasya at
Republikano
2. Batayan at
Simulain ng
Pilipinas bilang
pamahalaang
demokratikorepublikano
2. Nasusuri ang batayan

at simulain ng Pilipinas
bilang pamahalaang
demokratikorepublikano
3. Sistema at
Istruktura ng
Pamahalaang
republikano
3. Nasusuri ang sistema

at istruktura ng
pamahalaang
republikano
4. Mga proseso/
pamamaraan ng
sistemang
demokratiko
4. Natataya ang mga

proseso/pamamaraan
ng sistemang demo
127
B. Mga suliranin, isyu at

hamon ng
pamamahala sa
panahon ng Ikatlong
Republika
B.
Natataya ang
mgasuliranin, isyu at
hamon ng pamamahala
sa panahon ng Ikatlong
Republika
1. Administrasyong
ni Roxas
1. Administrasyong ni
Roxas
2. Administrasyong
Quirino
2. Administrasyong
Quirino
3. Administrasyong
Magsaysay
3. Administrasyong
Magsaysay
4. Administrasyong
Garcia
4. Administrasyong
Garcia
5. Administrasyong
Macapagal
5. Administrasyong
Macapagal
6. Administrasyong
Marcos (19691972)
7. Pangkalahatang
Katangian ng
Pamamahalaan ,
Pamamahala ng
Ikatlong
Republika
6. Administrasyong
Marcos (1969-1972)
C. Nasusuri ang
pangkalahatang
katangian ng
Pamamahalaan ,
Pamamahala ng Ikatlong
Republika
128
D. Mga suliranin, isyu at

hamon sa
pamahalaang
constitutional
authoritarianism
D. Natataya ang mga

suliranin, isyu at hamon
sa pamahalaang
constitutional
authoritarianism
1. Ang
pagbabalangkas
at pagpapatibay
ng Saligang
Batas ng 1973
1. Nailalahad ang mga

pangyayaring sa
pagbabalangkas at
pagpapatibay ng
Saligang Batas ng
1973
2. Katangian(Featur
es) ng Saligang
Batas ng 1973
3. Balangkas at
Istruktura ng
pamahalaan
4. Sistema at
Pamamaraan
constitutionalauth
oritarianism
5. Pangkalahatang
Katangian ng
Pamamahalaan ,
Pamamahala sa
ilalim ng
constitutional
authoritarianism
2. Nasusuri ang
katangian Features)
ng Saligang Batas ng
1973
3. Nasusuri ang
balangkas at
istruktura ng
pamahalaan
4.
Natataya ang
sistema at
pamamaraan
constitutional
authoritarianism
5. Nasusuri ang
pangkalahatang
katangian ng
Pamamahalaan ,
Pamamahala sa ilalim
129
ng constitutional
authoritarianism
E. Mga suliranin, isyu at
hamon sa
pamahalaang sa
Ikaapat na Republika
E. Nasusuri ang mga

suliranin, isyu at Hamon
sa pamahalaang sa
1. Ang Pamahalaan,
Pamamahala at
Pamumuno sa
ilalim ng
Rebolusyunaryon
g Pamahalaan ng
1986 at Freedom
Constitution
1. Natataya ang
Pamahalaan,
Pamamahala at
Pamumuno sa ilalim
ng Rebolusyunaryong
Pamahalaan ng 1986
at Freedom
Constitution
2. Ang
pagbabalangkas
at pagpapatibay
ng Saligang
Batas ng 1987
2. Nasusuri ang
pagbabalangkas at
pagpapatibay ng
Saligang Batas ng
1987
3. Balangkas at
Istruktura ng
pamahalaan ng
Ikaapat na
Republika
3. Nasusuri ang
balangkas at istruktura
ng pamahalaan ng
4. Sistema at
Pamamaraan sa
Ikaapat na
Republika
5. Pangkalahatang

Sistema at
Pamamaraan sa
5. Nasusuri ang
pangkalahatang
130
Katangian ng
Pamahalaan ,
Pamamahala at
Pamumumuno sa
ilalim ngIkaapat
na Republika
( 1987kasalukuyan)
katangian ng
pamahalaan ,
pamamahala at
pamumumuno sa
ilalim ng Ikaapat na
Republika ( 1987kasalukuyan)
IV. Karapatan, Pananagutan At Pagkamamamayan (Ikaapat na Markahan)

Pagkamamayan at
Pananagutan sa isang
bansang demokratiko
at republikano.
A. Mga Institusyon ng
Pilipinas Bilang
Pamahalaang
Demokratiko at
Republikano
B. Ang Pambansang
Pamahalaan
ang pag-unawa
saKahalagahan ng
pagkamamayan at
bansang demokratiko at
republikano
1. Kahulugan at
Kahalagahan ng
PambansangPam
ahalaan
2. Ang Prinsipyo ng
Paghihiwalay ng
Kapangyarihan
(Separation of

nakapagsusuri sa
Kahalagahan ng
pagkamamayan at
bansang demokratiko at
republikano
A. Nakakapagbigay ng
sariling pakahulugan ng
demokratiko at
republikanong
pamahalaan
1. Nasusuri anguri ng
pamahalaan ng
Pilipinas ba batay sa
1987 Saligang-Batas
2. Nabibigyan ng sariling
kahulugan ang
pambansang
Pamahalaan
3. Napapahalagan ang
kahalagahan ang
131
Powers) at
Checks and
Balances
3. Istruktuka,
Kapangyarihan,
Tungkulin at
Limitasyon ng
Pananagutan
a. Sangay
Pambatasan o
Lehislatibo
b. Sangay
Tagapagpaga
nap o
Ehekutibo
c. Sangay
Pangkuhuman
o Hudisyal
4. Istruktura,
Kapangyarihan,
Tungkulin, at
Hanggangan ng
Pananagutan ng
mga Komisyong
Konstitusyonal
a. COA
b. COMELEC
Pambansang
Pamahalaan
4. Nasusri ang prinsipyo
ng Paghihiwalay ng
Kapangyarihan
(Separation of Powers)
at Checks and
Balances
5. Napaguugnay-ugnay
ang
Istruktuka,Kapangyarih
an, Tungkulin at
Limitasyon ng
Pananagutan
a. Sangay
Pambatasan o
Lehislatibo
b. Sangay
Tagapagpaganap o
Ehekutibo
c. Sangay
Pangkuhuman o
Hudisyal
6. Natataya ang
Istruktura,
Kapangyarihan,
Tungkulin, at
Hanggangan ng
Pananaguta ng mga
132
c. CSC
d. CHR
e. OMBUDSMA
N
Komisyong
Konstitusyonal
a. COA
b. COMELEC
c. CSC
5. Ang Pambansang
Badyet:
Pagbabalangkas
at Kahalagahan
6. Ang Ugnayang
Panlabas ng
Bansa
d. CHR
e. OMBUDSMAN
7. Nasusuri ang
Pambansang Badyet:
Pagbabalangkas at
Kahalagahan
8. Nasisiyasat ang
ugnayang panlabas ng
bansa
C. Ang Pamahalaang
Lokal
1. Kahulugan,
Saligan at
Istruktura ng
Pamahalaang
Lokal Ayon sa
Saligang-Batas
2. Istruktura,
Kapangyarihan,
Tungkulin at
B. Nasusuri angkahulugan,
saligan at istruktura ng
Pamahalaang Lokal ayon
sa Saligang-Batas
1. Napaguugnay-ugnay
angIstruktura,
Kapangyarihan,
Tungkulin at
Pananagutan ng
Bawat Yunit ng
Pamahalaang Lokal
Ayon sa Local
133
Pananagutan ng
Bawat Yunit ng
Pamahalaang
Lokal Ayon sa
Local
Government
Code (Rehiyong
Awtonomus,
Probinsiya,
Munisipalidad,
Siyudad,
Barangay)
Government Code
(Rehiyong Awtonomus,
Probinsiya,
Munisipalidad,
Siyudad, Barangay)
2. Napapahalagahan
angKatipunan ng
Kabataan at
Sangguniang
Kabataan
3. Ang Katipunan ng
Kabataan at
Sangguniang
Kabataan
3. Natatataya ang
Ugnayan ng
Pamahalaang Lokal sa
Pambansang
Pamahalaan Bilang
Pamahalaang Unitaryo
4. Ugnayan ng
Pamahalaang
Lokal sa
Pambansang
Pamahalaan
Bilang
Pamahalaang
Unitaryo
4. Nabibigyang-puna ang
kahalagahan ang
kahalagahan
ngPamahalaang Lokal
sa Sistemang
Demokratiko
5. Kahalagahan ng
Pamahalaang
Lokal sa
Sistemang
Demokratiko
5. Napapahalagahanang
mgaproseso ng
Pamahalaang
Demokratiko at
Republikano sa
Pilipinas (Processes of
Philippine Democracy)
6. Mga Proseso ng
Pamahalaang
134
Demokratiko at
Republikano sa
Pilipinas
(Processes of
Philippine
Democracy)
D. Ugnayan ng
Pamahalaan at
Mamamayan sa
Prosesong
Demokratiko
1. Direktang
Pakikilahok ng
mamamayan sa
Prosesong
Demokratiko Ayon
sa Saligang Batas
at Iba Pang Mga
Batas
2. Mga Paraan ng
Pakikilahok ng
Mamamayan sa
Prosesong
Demokratiko
(NGOs, POs,
civil society,
interest group,
concerned citizen,
taxpayer)
3. Kapangyarihan,
C. Nasusuri angugnayan ng
Pamahalaan at
Mamamayan sa Prosesong
Demokratiko
1. Natataya angdirektang
pakikilahok ng
mamamayan sa
prosesong
demokratiko ayon sa
Saligang Batas at Iba
Pang Mga Batas
2. Nasisiyasat ang mga
paraanng pakikilahok
ng mamamayan sa
Prosesong
demokratiko (NGOs,
POs, civilsociety,
interest group,
concerned citizen,
taxpayer)
3. Natataya ang
kapangyarihan,
tungkulinat
pananagutan ng mga
135
Tungkulin at
Pananagutan ng
mga Halal na
Opisyal at Kawani
ng Pamahalaan
sa Bilang
Pamahalaang
Republikano
4. Mga Paraan ng
Pagkakamit ng
Isang Matapat,
Malinis, Episyente
at Epektibong
Pamahalaan
E. Proseso sa Pagbuo
ng Pampublikong
Polisiya (Public
Policy)
1. Kahulugan ng
Pampublikong
Polisiya
2. Proseso sa
Pagbuo ng
Pampublikong
Polisiya
F. Proseso sa Pagbuo
ng Pampublikong
Polisiya (Public
Policy)
Halal na Opisyal at
Kawani ng
Pamahalaan sa Bilang
Pamahalaang
Republikano
mga paraan ng
pagkakamit ng
Isang matapat,
malinis, episyente at
epektibong
pamahalaan
D. Nasusuri ang prosesosa
pagbuo ng Pampublikong
Polisiya (Public Policy)
1. Nakakapagbigay ng
pampublikong
Polisya
2. Nabibigyang puna
ang proseso sa
pagbuo ng
Pampublikong
Polisiya
E. Nasusuri ang prosesosa
pagbuo ng Pampublikong
Polisiya (Public Policy)
1. Nakakapagbigay ng
136
1. Kahulugan ng
Pampublikong
Polisiya
2. Proseso sa
Pagbuo ng
Pampublikong
Polisiya
pampublikong
Polisya
proseso sa pagbuo ng
Pampublikong Polisiya
Pagkamamamayan sa
Isang Demokrasya
G. Ang
Pagkakamamayan ng
Pilipinas
F. Napapahalagahan
angpagkamamamayan sa
isang demokrasya
1. Kahulugan at
Kahalagahan ng
Pagkamamamaya
n
1. Naipapahayag ang
pansariling kahulugan
at kahalagan ng
pagkamamamayan
2. Mga Uri ng
Mamamayan
(natural-born,
naturalisado)
2. Nasusuri ang mga uri

ng mamamayan
natural-born,
naturalisado)
H. Mga Karapatan
Pananagutan at
Tungkulin ng
Mamamayan
1. Kahulugan at
Kahalagahan ng
Karapatang
Pantao
G. Nasusuri ang mga

karapatan, pananagutan at
tungkulin ng mamamyan
1. Naipapahayag ang
sariling kahulugan at
kahalagahanng
Karapatang Pantao
137
2. Nasusuri ang mga uri

ng karapatan
2. Mga Uri ng
Karapatan
3. Natataya at limitasyon
at pangangalaga ng
karapatan
3. Limitasyon at
Pangangalaga ng
Karapatan
ARALING PANLIPUNAN
Araling Asyano
Level
Baitang VIII
Nilalaman
Pangunahing
Kaisipan ng Unit
Pamantayang
Pangnilalaman
Pamantayan
sa Pagganap
Pagtataya

Heograpiya at
sinaunang
kabihasnang Asyano
A. Ang ugnayan ng tao
at kapaligiransa
paghubog ng
kabihasnang Asyano

saugnayan ng kapaligiran
at taosa paghubog ng
sinaunang kabihasnang
Asyano.
1. Impluwensiya ng
kapaligiran at
likas na yamansa
kabuhayan,
kultura at lipunan

saugnayan ng kapaligiran
at taosa paghubog ng
sinaunang kabihasnang
Asyano.
A. Napapahalagahan
angugnayan ng tao at
kapaligiransa paghubog
ng kabihasnang Asyano
1. Nasusuri ang
impluwensya ugnayan
ng heograpiya sa
kultura at sa mga tao
sa mga bansang
Asyano
138
ng sinaunang
Asya
2. Isyu at Suliraning
Pangkapaligiran
B. Batayan sa paghubog
ng sinaunang
kabihasnan
1. Ebolusyong
biyolohikal
2. Ebolusyong
kultural

isyuat suliraning
pangkapaligiran
B. Nasusuri ang batayan sa
paghubog ng sinaunang
kabihasnan
1. Nasusuri ang mga
proseso at yugto ng
ebolusyong ng mga
sinaunang tao sa Asya
(primates,
Ramapithecus,
Australopithecus,
Homo Erectus, Homo
Habilis, Homo
Sapiens, Homo
Sapiens Sapiens)
2. Nasusuri ang
kabuhayan,
teknolohiya at
pamumuhay ng mga
sinaunang tao sa Asya
sa panahon ng
paleolitiko, neolitiko at
metal
C. Impluwensiya ng
katangiang pisikalsa
pagkabuo at pagunlad ng Sinaunang
C. Nasusuri ang
impluwensiyakatangiang
pisikal sapagkabuo at pagunlad ng mga sinaunang
139
Kabihasnan sa Asya
(Sumer, Indus at
Huang Ho)
kabihasnan sa Asya
(Sumer, Indus, Huang Ho)
D. Napapahalagahan
angimpluwensiya ngmga
saAsya(Sumer, Indus,
Huang Ho)

Kontribusyon ng
Kasaysayan sa Pagbuo
ng Pagkakakilanlang
Asyano
A. Kaisipang Asyano sa
pagbuo ng Imperyo
1. Asya sa
sinaunang
panahon

mga kaisipang Asyano
pilosopiya at relihiyon na
nagbigay daansa paglinang
ng pagkakakilanlang
Asyano
2. Mga pilosopiya at
relihiyon sa Asya
3. Mga pamana ng
Asya sa daigdig

kaisipang Asyano
nagbigay daansa paglinang
ng pagkakakilanlang
Asyano
mga kaisipang Asyano
nagbigay daan sa
paglinang ng
pagkakakilanlangAsyano
1. Nakabubuo ng sariling
konklusyon sa mga
naging implikasyon ng
pag-unlad ng
kabihasnan at
pagtatatag ng mga
imperyo sa Asya
2. Napahahalagahan ang
mga bagay at isipang
pinagbatayan
140
(sinocentrism, divine
origin, devaraja) sa
pagkilala sa sinaunang
kabihasnan
3. Nasusuri ang mga
mahahalagang
pangyayari na
naganap sa ibat ibang
rehiyon sa Asya mula
sa pagkakatatag ng
hanggang ika-16 na
siglo
4. Nasusuri ang
impluwensya ng
Budismo, Hinduismo,
Confucianismo
Kristyanismo, Islam,
Shintoismo, Judaismo,
Zoroastrianismo,
Jainism, Sikhism,
Arianismo sa
kalagayang
panlipunan, sining at
kultura ng mga Asyano
5. Nasusuri ang bahaging
ginampanan ng mga
pananaw,
paniniwalang relihiyonpilosopiya at tradisyon
sa paghubog ng
kasaysayan at
141
pagkakalilanlan ng
mga Asyano
6. Naipahahayag ang
paghanga at
pagmamalaki sa mga
kontribusyon ng mga
sinaunang kabilasnang
Asyano sa buong
mundo
Pagkakamit ng
Kasarinlan ng mga
Bansa sa Asya
A. Ang Papel ng
Kolonyalismo sa Pagusbong ng
Nasyonalismo sa
Asya
1. UnangYugto ng
kolonyalismo at
imperyalismong
Kanluranin

pagtugon ng mga Asyano
sa mga hamon ng
pananakop ng mga
kanluranin at naging
karanasan sa pagkakamit
atpagtataguyod ng
kalayaan atkasarinlan.
2. IkalawangYugto
ng kolonyalismoat
imperyalismongK
anluranin
3. AngMakabagong
Ang mag-aaral ay
nakapagsasagawa nang
kritikal na pagsusuri sa
pagtugon ng mga Asyano
sa mga hamon ng
pananakop ng mga
kanluranin at ang naging
karanasan sa pagkakamit
atpagtataguyod ng
kalayaan atkasarinlan.
Nabibigyangpuna ang
pagpupunyagi ng mga
Asyano namakamtan ang
kalayaan mula sa
kapangyarihan
ngkanluranin at ng iba
A. Nasusuri ang pagtugon

ng mga Asyano sa mga
hamon ng pananakop ng
mga kanluranin at ang
naging karanasan sa
pagkakamit at
pagtataguyod ng
kalayaan at kasarinlan.
B. Nasusuri ang bahaging
ginampanan ng
Kolonyalismo sa pagusbong ng Nasyonalismo
sa Asya
142
Imperyalismo sa
Asya
4.
Ang mgabansang
Asyano na
hindinasakop ng
mgaKanluran
pang pwersa.
mga dahilan at
pamaraan ng
imperyalismo at
kolonyalismo ng mga
Kanluranin sa unang
yugto (ika-16 at ika-17
siglo) ng pagdating
nila sa Asya
2. Naihahambing ang
ikalawang yugto (ika18 at 19 siglo) ng
imperyalismo at
kolonyalismo ng mga
Kanluranin sa Asya sa
unang yugto ayon sa
dahilan at
pamamaraan
3. Natataya ang mga
epekto ng
kolonyalismo at
imperyalismo sa
rehiyong Asya
4. Nasusuri ang
makabagong anyo ng
imperyalismo ng
Kanluranin sa
kasalukuyang Asya
5. Nasusuri ang
kakayahan ng ilang
bansang Asyano na
mapanatili ang
143
kalayaan laban sa
mga bansang
kanluranin at Asyano
man (Korea, Thailand)
B. Nasyonalismo sa
Asya
C. Napapahalagahan ang
Nasyonalismo sa Asya
1. Nasyonalismo sa
ibat-ibang
rehiyon sa
Asyano
1. Nasisiyasat ang
nasyonalismo sa ibat
ibang rehiyo sa
Asyano
2. Katangian o uri
ng
nasyonalismong
nalinang ng mga
Asyano
2. Natataya ang
katangian o uri ng
nasyonalismong
nalinang ng mga
Asyno
IV. Pagkamamayan at Pananagutan Bilang Mamamayang Asyano sa Kasalukuyang Pahanon (Ikaapat na Markahan)
Pagkamamayan at
Pananagutan Bilang
Mamamayang Asyano
sa Kasalukuyang
Pahanon
A. Mga Pangyayari sa
Asya sa
Kasalukuyang
Panahon
Naipamalas ng magaaralangpag-unawa sa mga

pangyayari, isyu at suliranin
ng Asya sa kasalukuyang
panahon
B. Pagbabago sa
Ang mag-aaral
nakapagpapamalas ng kritikal
na pagsusuri sa
mgapangyayari, isyu at
suliranin ng Asya sa
kasalukuyang panahon.
pagkamamamayan at
pananagutan bilang
mamamayang Asyano sa
kasalukuyang panahon
144
Sistemang Pulitika sa
Asya
C. Mga Karapatan ng
mga bata,
kababaihan at
manggagawa
1. Ang kahalagahan
ng edukasyon sa
mga Asyano
2. Relihiyon at
Kultura sa Asya
3. Ekonomiya ng
Asya atang
Pandaigdigang
Kalakalan
4. Ang yamang tao
ng Asya
B. Natatalunton ang mga

panyayari sa Asya sa
kasalukuyang panahon
1. Nasusuri ang mga
pagbabago sa
sistemeng pulitikal sa
Asya
2. Nasusuri ang
mgapatakaran at
programangnagtatagu
yod sa karapatan ng
mga bata, kababaihan
at manggagawa.
3. Nasusuri ang
kaugnayanng
edukasyon sa
pamumuhay ng mga
Asyano
5. Ang mga
grupong
Etnolinggwistik
o sa Asya
4. Natataya ang
impluwensya ng
relihiyon sa ibat ibang
aspeto ng pamumuhay
ng mga Asyano
6. Isyu at Suliranin
sa Asya sa
Kasalukuyang
Panahon At iba
pang
napapanahong
isyu
5. Naiuugnay ang mga

pangkasalukuyangpag
babagongpangekonomiya at
pandaigdigang
kalakalan sa
ekonomiya ng mga
145
(Transnational
crime, drug and
human trafficking,
money
laundering,
Terorismo, mga
sigalot
7. Mga samahan at
patakarang
Asyano
8. Natatanging
Kontribusyon ng
Asyano sa ibat
ibang larangan sa
Daigdig (Agham
at Teknolohiya,
Kapayapaan,
Sports at iba pa)
bansa sa Asya
6. Nasusuri ang
kaugnayan ng
yamang-tao ng mga
bansa ng Asya sa
pagpapaunlad ng
kabuhayan at lipunan
sa kasalukuyang
panahon
7. Natataya ang
komposisyong etniko
ng mga rehiyon sa
Asya.
8. Naipaliliwanag ang
mga pangunahing isyu
at pagmamalasakit
(concerns) na
kinakaharap ng mga
bansang Asyano dala
ng kasalukuyang
pagbabagong pulitika
at sosyo-ekonomiko
(Transnational crime,
drug and human
trafficking, money
laundering,
Terorismo,mga sigalot,
terorismo, kahirapan,
pagkasira ng
kapaligiran, pangaabuso sa karapatang
pantao, paglaki ng
146
populasyon at iba
pa)
9. Napahahalagahan
ang bahaging
ginagampanan ng
ASEAN, APEC at iba
pang mga
samahang at
patakarang Asyano
natatanging
kontribusyon ng
Asyano sa ibat ibang
larangan sa Daigdig
(Agham at
Teknolohiya,
Kapayapaan, Sports at
iba pa)
ARALING PANLIPUNAN
Araling Pandaigdig
Level
Baitang IX
Nilalaman
Pangunahing
Kaisipan ng Unit
Pamantayang
Pangnilalaman
Pamantayan
sa Pagganap
Pagtataya

Heograpiya at
Sinaunag Kabihasnan
sa Daigdig
147
A. Bahaging
ginampanan ng
kapaligiran sa
pagbuo at pag-unlad
ng sinaunang
kabihasnan ng
daigdig
B. Heograpiya ng
Daigdig
1.
Naipapamalas ng magaaral ang pag-unawa sa

naging kaugnayan ng
katangiang
pisikal( lokasyon, klima,
yamang likas, natural
boundaries, at iba pa sa
paghubog ng sinaunang
kabihasnan sa daigdig.
Limang tema ng
heograpika bilang
kasangkapan sa
pag-unawa ng
daigdig
(Lokasyon,
Rehiyon, Lugar,
Movement at
HumanEnvironment
Interaction)
2. Katangiang
pisikal ng daigdig
3. Pangunahing
katangian ng
kultural
naheograpiya ng
daigdig
Ang mag-aaral ay
nakapagsasagawa ng kritikal
na pagsususuri sa naging
kaugnayan ng katangiang
pisikal( lokasyon, klima,
yamang likas, natural
boundaries, at iba pa sa
paghubong ng sinaunang
kabihasnan sa daigdig.
A. Nasusuri ang bahaging

ginampanan ng
kapaligiran sa pagbuo at
pag-unlad ng sinaunang
kabihasnan ng daigdig
B. Nasusuri ang limang
temang heograpikal
bilang kasangkapan sa
pag-unawa ng daigdig
(Lokasyon, Rehiyon,
Lugar, Movement at
Human-Environment
Interaction)
C. Natataya ang katangiang
pisikal ng daigdig
D. Nasusuri ang
Pangunahing katangian
ng kultural naheograpiya
ng daigdig
E. Nasisiyasat ang Ugnayan
ng heograpiya at
kasaysayan
F. Naipagmamalaki ang
Kahalagahan ng
heograpiya sa kasaysaya
4. Ugnayan ng
148
heograpiya at
kasaysayan
5. Kahalagahan ng
heograpiya sa
kasaysayan
B. Mga Unang tao sa
daigdig
1. Mga unang tao sa
daigdig.
2. Kondisyong
heograpikal at
ang pisikal na
kapaligiran sa
panahon ng mga
unang tao sa
daigdig
A. Nasusuri ang uri ng

pamumuhay ng mga
unang tao sa daigdig.
B. Nasusuri Kondisyong
heograpikal at ang pisikal
na kapaligiran sa
panahon ng mga unang
tao sa daigdig
C. Nasusuri ang yugto ng
pag-ulad ng kultura
D.
3. Yugto ng pagunlad ng kultura

4. Impluwensiya ng
pisikal
naheograpiya sa
pagbuo at pagunlad ng kultura
ng mga unang tao
sa daigdig
Napapahalagahan
Impluwensiya ng pisikal
naheograpiya sa pagbuo
at pag-unlad ng kultura
ng mga unang tao sa
daigdig
C. Mga Unang
Kabihasnan
149
1. Unang
Kabihasnan sa
Daigdig ( Asya,
South America,
Africa)
2. Katangiang
pisikal ng mga
sinaunang
kabihasnan
3. Ang impluwensiya
ng pisikal na
heograpiya sa
pag-usbong at
pag-unlad ng mga
sinaunang
kabihasnan
(politika,
ekonomiya,
kultura, relihiyon
at paniniwala, at
lipunan)
4. Mga
pamamaraan at
mekanismo na
ipinatupad ng
mga sinaunang
kabihasnan bilang
pakikiayon
(adaptation) at
pagkontrol na
bumago sa
kanilang pisikal
A. Nasusuri ang Unang

Kabihasnan sa Daigdig
( Asya, South America,
Africa)
B. Natataya ang Katangiang
pisikal ng mga sinaunang
kabihasnan
impluwensiya ng pisikal
na heograpiya sa pagusbong at pag-unlad ng
mga sinaunang
kabihasnan (politika,
ekonomiya, kultura,
relihiyon at paniniwala, at
lipunan)
D. Nasisiyasat ang mga
pamamaraan at
mekanismo na ipinatupad
ng mga sinaunang
kabihasnan bilang
pakikiayon (adaptation) at
pagkontrol na bumago sa
kanilang pisikal na
heograpiya
E. Naipagmamalaki ang
mga teknolohiya na
bumago sa pisikal na
heograpiya at
pamumuhay ng
150
na heograpiya.
F. Napapahalagahan ang
mga Kontribusyon sa
daigdig ng mga
5. Mga teknolohiya
na bumago sa
pisikal na
heograpiya at
pamumuhay ng
sinaunang
kabihasnan
6. Kontribusyon sa
daigdig ng mga
sinaunang
kabihasnan
Pag-usbong ng
kamalayang
pandaigdig sa
panahon ng
transisyon
A. Mga impluwensya
mula sa sinaunang
kabihasnan na
nagsilbing pundasyon
sa paglinang ng
antas ng karunungan
sa panahon ng
transisyon at naging
daan sa pag-usbong
ng pandaigdigang
Naipapamalas ng mag-aaral
impluwensya mula sa
sinaunang kabihasnan na
nagsilbing pundasyon sa
paglinang ng antas ng
karunungan sa panahon ng
transisyon at naging daan sa
pag-usbong ng pandaigdigang
kamalayan
Ang mag-aaral ay
nakapagsasagawa ng
malalim na pagsusuri sa mga
impluwensya mula sa
sinaunang kabihasnan sa
paglinang ng antas ng
karunungan sa panahon ng
transisyon na naging daan sa
pag-usbong ng pandaigdigang
kamalayan
A. Nasisiyasat ang
kondisyon at daigdig sa
panahon ng transisyon
(1000-1500 C.E.)
B. Nabibigyang-puna ang
mga salik at pangyayari
na nagbigay daan sa pagusbong ng pandaigdigang
kamalayan sa panahon
151
kamalayan
B. Pag-usbong ng
kamalayang
pandaigdig sa
panahon ng
transisyon
1. Kondisyon at
katangian ng
daigdig sa
panahon ng
transisyon (10001500 C.E.)
ng transisyon
C. Natataya ang
Mahahalagang
pangyayari at tagapagambag sa
pagpapalaganap at
pagpapaunlad ng
pandaigdigang
kamalayan sa mundo?
2. Mga salik at
pangyayari na
nagbigay daan sa
pag-usbong ng
pandaigdigang
kamalayan sa
panahon ng
transisyon
3. Mahahalagang
pangyayari at
tagapag-ambag
sa
pagpapalaganap
at pagpapaunlad
ng pandaigdigang
kamalayan sa
mundo?
152
B. Kabihasnang Klasikal
sa Daigdig
1.
Asia
2.
Europe
3.
Africa
4.
America
D. Nasusuri ang
kabihasnang klasikal sa
Daigdig
1. Asia
2. Europe
3. Africa
C. Kontribusyon ng
kabihasnang klasikal
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan.
D. Pag-usbong ng
Europe
1. Gitnang panahon
2. Holy Roman
Empire
3. Paglakas ng
simbahang
katoliko
4. Krusada
5. Piyudlismo
E.
4. America
Nabibigyan ng
pagpapahalaga ang
kontribusyon ng
kabihasnang klasikal sa
pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan.
F. Nasisiyasat ng mapanuri
ang mga kaganapan
tungo sa paglinang ng
Kabihasnang Europe
1. Nasusuri ang mga
salik na nagbigaydaan sa paghina ng
Imperyong Romano
2. Nasusuri ang mga
pangyayaring
nagbigay-daan sa
pagpasok ng Gitnang
Panahon
153
6. Pag-usbong ng
mga bayan at
lunsod
7. Epekto at
kontribusyon ng
ilang
mahahalagang
pangyayari sa
Europe sa
pagbuo at
pagpapalaganap
ng pandaigdigang
kamalayan
3. Nasusuri ang mga

kaganapang nagbigaydaan sa pagkakabuo
ng Holy Roman
Empire
4. Nasusuri ang mga
dahilan at bunga ng
paglakas ng
Simbahang Katoliko
bilang isang
institusyon sa Gitnang
Panahon
5. Nasusuri ang mga
dahilan at bunga ng
mga krusada sa
Gitnang Panahon
6. Nasusuri ang
paglaganap ng
piyudalismo at
manoryalismo sa
Europe
7. Nasusuri ang epekto
at kontribusyon ilang
mahahalagang
pangyayari sa Europe
sa pagpapalaganap ng
pandaigdigang
kamalayan
154
Transpormasyon ng
mga bansa sa daigdig
bunsod ng paglaganap
ng mga kaisipan sa
siyensiya, pulitika at
ekonomiya simula
noong ika 16 na siglo
A. Mga Mahahalagang
Pangyayaring
Nagbigay-daan sa
transpormasyon ng
daigdig mula sa
panahon ng
transisyon tungo sa
makabagong daigdig
(1500-1900 C.E.)
ang pag-unawa sa naging
transpormasyon ng mga
bansa sa daigdig bunsod ng
paglaganap ng mga kaisipan
sa siyensiya, pulitika at
ekonomiya simula noong ika
16 na siglo
1. Mga salik sa
panibagong
transpormasyon
ng daigdig
2. Pangunahing
katangian
(features) ng
daigdig bago at
sa panahon ng
transpormasyon

nakagpagsusuri sa naging
bansa sa daigdig bunsod ng
paglaganap ng mga kaisipan
sa siyensiya, pulitika at
ekonomiya simula noong ika
16 na siglo
A. Nasusuri ang naging

bansa sa daigdig bunsod
ng paglaganap ng mga
kaisipan sa siyensiya,
pulitika at ekonomiya
simula noong ika 16 na
siglo
B. Natatalunton ang mga
mahahalagang
pangyayaring nagbigaydaan sa transpormasyon
ng daigdig mula sa
panahon ng transisyon
tungo sa makabagong
daigdig (1500-1900 C.E.)
salik sa panibagong
transpormasyon ng
daigdig
2. Nasusuri ang mga
pangunahing
katangian (features)
155
ng daigdig bago at sa
panahon ng
transpormasyon
B. Pag-igting ng
Ugnayang
Pandaigdig at
Pagtatatag ng mga
Nation States
pag-igting ugnayang
pandaigdig at pagtatatag
ng mga Nation States
1. Nasusuri aang
paglakas ng Europe
1. Paglakas ng
Europe
2. Nasisiyasat ang
pagsilang at
kontribusyong ng
bourgeoisie,merkantilis
mo, national
monarchy at
Simbahang Katoliko
2. Pagsilang at
kontribusyon ng
bourgeoisie,
merkantilismo,
national
monarchy at
Simbahang
Katoliko
C. Paglawak ng
Kapangyarihan ng
Europe
1. Unang Yugto ng
Imperyalismo at
Kolonisasyon
2. Sanhi at bunga
ng Rebolusyong
Siyentipiko,
Englightenment
D.
Nasusuri ang paglawak

ng kapangyarihan ng
Europe
dahilan at epekto ng
unang yugto ng
imperyalismo at
kolonisasyon sa
Europe
156
Pampulitika,
Panlipunan at
Industriyal
3. Ikalawang Yugto
ng Imperyalismo
at Kolonisasyon
4. Ugnayan ng
Kolonyalista/Impe
ryalista sa
Kolonya at ang
naging reaksyon
at bunga ng
kolonyalismo/imp
eryalismo sa
bansa at
mamamayang
nasakop
D. Tunggalian ng Interes
ng mga
Makapangyarihang
Bansa
1. Sanhi at Bunga
ng Una at
Ikalawang
Digmaang
Pandaigdig
2. Natataya ang Sanhi at

bunga ng
Rebolusyong
Siyentipiko,
Englightenment
Pampulitika,
Panlipunan at
Industriyal
3. Nasusuri ang mga
ikalawang Yugto ng
Imperyalismo at
Kolonisasyon
4. Natataya ang epekto
ng ugnayan ng
Kolonyalista/Imperyalis
ta sa Kolonya at ang
naging reaksyon at
bunga ng
kolonyalismo/imperyali
smo sa bansa at
mamamayang
nasakop
E. Nasusuri ang tunggalian
ng Interes ng mga
makapangyarihang bansa
1. Nasisiyasat ang sanhi
at bunga ng Una at
Ikalawang Digmaang
157
Pandaigdig
Pakikipag-ugnayan at
Sama-samang Pagkilos
Bilang Saligan ng
Pandaigdigang
Kapayapaan at
Kaunlaran
A. Ibat Ibang Ideolohiya
B. Neo Kolonyalismo
ang pag-unawa sa
kahalagahan ng pakikipagugnayan at sama-samang
pagkilos bilang saligan ng
pandaigdigang kapayapaan
at kaunlaran
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahalaga sa
pakikipag-ugnayan at samasamang pagkilos bilang
saligan ng pandaigdigang
kapayapaan at kaunlaran
A.
Napapahalagahan ang
pakikipag-ugnayan at
sama-samang pagkilos
bilang saligan ng
pandaigdigang
B.
Nasusuri ang pakikipagugnayan at sama-samang

pagkilos bilang saligan
ng pandaigdigang
1. Nabibigyang-puna ang
tugon ng mga
ideolohiyang pulitikal
at ekonomik sa
hamon ng
establisadong
institusyon ng lipunan
2. Nasusuri ang mga
158
epekto ng neokolonyalismo sa
pangkalahatang
kalagayan ng
papaunlad at dimaunlad na bansa
B. Ang Hamon at
Pagharap ng
Daigdig sa IbatIbang Isyu at
Suliranin
1. Pagkakahati ng
mga Bansa sa
Daigdig sa
Hilaga at Timog
(Mayaman at
Mahirap na
Bansa)
2. Populasyon
3. Teknolohiya at
Kalagayang
Ekolohikal
4. Karapatang
Pantao
C.
Nasusuri ang hamon

pagharap ng Daigdig sa
Ibat-Ibang Isyu at
Suliranin
1.
Natataya ang
pagkakahati ng mga
bansa sa daigdig sa
hilaga at timog
(Mayaman at Mahirap
na Bansa)
2. Nasusuri ang mga

isyung kaugnay ng
mga suliraning
pampopulasyon
3. Nabibigyang-halaga
ang mga programang
pampopulasyon sa
daigdig
5. Globalisasyon
6. Mga Suliraning
Panlipunan
(Kahirapan,
4. Nasusuri ang mga isyu

at suliraning may
kinalaman sa
paggamit ng
159
kagutuman,
migrasyon, drug
at human
trafficking, Sakit
at
KalusuganTerori
smo )
teknolohiya (isyu at
suliraning ekolohikal,
paglilipat ng
teknolohiya at iba pa.)
5. Natataya ang mga
anyo at epekto ng
paglabag sa mga
karapatang pantao
6. Nakapagmumungkahi
ng mabisang
pamamaraan sa
pangangalaga ng
karapatang pantao
7. Nasusuri ang mga
globalisasyon sa mga
bansang may ibat
ibang antas ng
kabuhayan at pagunlad
8. Nasusuri ang mga
suliraning panlipunang
na kinakaharap ng
daigdig Kahirapan,
kagutuman,migrasyon,
drug at human
trafficking, Sakit at
KalusuganTerorismo
9. Nakakapagbalangkas
ng mga programa na
160
makakatulong sa
paglutas ng mga
suliraning panlipunan
tungo sa
pandaigdigang
pagkakaisa,
kapayapaan at
kaunlaran
ARALING PANLIPUNAN
Pagbuo at Pag-unlad ng Ekonomiya ng Pilipinas
Level
Baitang X
Nilalaman
Pangunahing
Kaisipan ng Unit
Pamantayang
Pangnilalaman
Pamantayan
sa Pagganap
Pagtataya

Heograpiya at
Ekonomiya ng Bansa
A. Ang Ekonomiks bilang

isang agha
B. Ang Ekonomiks at
pangunahing kaalaman at
isyu ukol sa ugnayan ng
matalinong paggamit ng

nakapagsusuri sa mga
pangunahing kaisipan at isyu
tungkol sa ugnayan ng
A. Nasusuri ang mga

pangunahing kaisipan at
isyu tungkol sa ugnayan
ng matalinong paggamit
ng pinagkukunang-yaman
161
Ang Kaunlaran
pinagkukunang yaman ayon

sa patakaran ng
konserbasyon, kapaligiran at
likas-kayang paggamit tungo
sa pagkakamit ng pag-unlad
pinagkukunang-yaman ayon
sa patakaran ng
konserbasyon, kapaligiran, at
likas-kayang paggamit tungo
sa pagkakamit ng pag-unlad.
ayon sa patakaran ng
konserbasyon,
kapaligiran, at likaskayang paggamit tungo
sa pagkakamit ng pagunlad.
1. Nailalapat ang
kahulugan ng
ekonomiks sa pangaraw-araw na
pamumuhay bilang
isang mag-aaral,
kasapi ng pamilya at
lipunan
B. Nasusuri ang ekonomiks
bilang isang agham
panlipunan at ang
kaugnayan nito sa pagunlad ng sarili, pamilya,
lipunan at ng bansa
D.
Nahihinuha ang tatlong

(3) mahahalagang
katanungan sa
Ekonomiks na nauugnay
sa pang araw- araw na
pamumuhay ng bawat
pamilya at ng lipunan.
E.
Nabibigyan ng sariling
kahulugan ang pag-unlad
(development)
162
F.
Nasusuri ang ibat ibang

aspekto (facets),
pamamaraan, hangganan
at limitasyon ng pagunlad
G. Nasusuri ang kaugnayan

ng ekonomiks sa
(pagsulong) pag-unlad ng
isang bansa
C.Pinagkukunang-Yaman
D. Kakapusan
H. Nauuri ang
pinagkukunang-yaman ng
Pilipinas
I.
Nasusuri ang mga datos

tungkol sa mga yamang
likas ng Pilipinas tungo sa
matalinong paggamit nito
J.
Napahahalagahan ang
bumubuo sa yamang-tao
ng Pilipinas
K.
Nakikilala ang mga

palatandaan ng
kakapusan bilang isang
suliraning panlipunan
L.
Nasusuri ang kaibahan

ng kakapusan sa
kakulangan bilang
batayan sa
matalinong
163
pagdedesisyon
M. Naipamamalas ang
responsableng paggamit
ng mga limitadong likas
na yaman at ang
kahalagahan nito sa pagunlad
E. Pangangailangan at
Kagustuhan
F. Pagkonsumo
N.
Nasusuri ang kaibahan

ng kagustuhan (wants) sa
pangangailangan
( needs) bilang batayan
sa pagbuo ng matalinong
desisyon
O.
Nakabubuo ng sariling
pamantayan sa pagpili ng
mga pangangailangan
batay sa mga teorya ng
pangangailangan
P.
Naipaliliwanag ang
konsepto ng pagkonsumo
Q. Nasusuri ang mga epekto

ng pag-aanunsyo sa
pagkonsumo
R. Nasisiyasat nang
mapanuri ang mga
164
anunsyo tungo sa
matalinong pamimili
S.
Naipamamalas ang talino

sa pagkonsumo sa
pamamagitan ng
paggamit ng pamantayan
sa pamimili
T.
Naipagtatanggol ang mga

karapatan at
nagagampanan ang mga
tungkulin bilang isang
mamimili
U. Naipaliliwanag ang
G. Produksyon
V.
kahalagahan ng pagiging
mapagmasid at mapanuri
ng mga mamimili laban
sa mga tiwaling gawain
ng mga nagbibili
Nasusuri ang mga salik
(factors) ng produksyon
bilang batayan sa
mga ito
W. Naipahahayag ang
damdamin ukol sa
mahalagang papel ng
entrepreneurship sa
produksyon, ekonomiya,
at pag-unlad ng bansa
165
X.
Nasusuri ang tungkulin ng

ibat ibang organisasyon
ng negosyo sa
produksyon at ekonomiya
ayon sa pakikisapi at
pananagutan sa
pagkakaroon ng matatag
na ekonomiya at maunlad
na bansa

Pag-usbong ng Ibat
ibang Sistema,
Pamamaraan at
Prinsipyong Pangekonomiya
A. Pagsusuri ng
Ekonomiya
isyu tungkol sa pag-usbong
ng ibat ibang sistema,
pamamaraan at prinsipyong
pang-ekonomiya bilang tugon
sa nagbabagong
pangangailangan at
kagustuhan tungo sa
pagtatamo ng pag-unlad.
Ang mga mag-aaral ay kritikal

isyu tungkol sa pag-usbong
ng ibat ibang sistema,
pamamaraan at prinsipyong
pang-ekonomiya bilang tugon
sa nagbabagong
pangangailangan at
kagustuhan tungo sa
A. Nasusuri ang mga

isyu tungkol sa pagusbong ng ibat ibang
sistema, pamamaraan at
prinsipyong pangekonomiya bilang tugon
sa nagbabagong
pangangailangan at
kagustuhan tungo sa
B. Nasusuri ang konsepto
ng aring intelektuwal
166
(intellectual property),
kopirayt (copyrights) at
iba pang mga karapatan
sa aring intelektuwal
(intellectual property
rights) bilang proteksyon
sa mga katangi-tanging
likha, akda, o imbensyon
ng bawat indibidwal
kaugnay sa pag-unlad ng
mga industriya ng bansa
167
B. Alokasyon
C. Naisasaalang-alang ang
kapakanan ng iba sa
pagbabahagi ng mga
likas na yaman sa
pamilya at lipunan
D. Nasisiyasat nang
mapanuri ang mga
pamamaraan at
mekanismo ng alokasyon
sa ilalim ng ibat ibang
sistemang pangekonomiya at tradisyonal
na prinsipyong pang
ekonomiko sa pagtugon
sa mga pangangailangan
ng mamamayan at
pagkakamit ng kaunlaran
E. Naipahahayag ang
damdamin tungkol sa
mga hakbangin ng
pamahalaan sa pagtugon
sa mga pangangailangan
ng lumalaking bilang ng
mamamayang
C. Maykroekonomiks
1. Demand at
Suplay
F. Nailalapat ang kahulugan

ng demand at suplay sa
pang araw-araw na
pamumuhay ng bawat
pamilya
168
G. Nasusuri ang mga salik

na nakaaapekto sa
demand at suplay
H. Nakapagpapasya nang
matalino sa pagtugon sa
mga pagbabago ng salik
(factors) na nakaaapekto
sa demand at suplay
I.
2. Presyo
Nahihinuha na ang
presyo ng bilihin ay may
epekto sa demand ng
mamimili at suplay ng
nagbibili
J. Nasusuri ang epekto ng

presyo at non-price sa
suplay ng kalakal at
paglilingkod
3. Interaksyon ng
Demand at
Suplay
K. Naipaliliwanag ang
interaksyon ng demand at
suplay sa kalagayan ng
presyo at ng pamilihan
L. Nasusuri ang mga epekto
ng kakulangan at
kalabisan sa presyo at
dami ng kalakal at
paglilingkod sa pamilihan
M. Naimumungkahi ang
paraan ng
pagtugon/kalutasan sa
169
4. Surplus at
Shortage
mga suliraning dulot ng

kakulangan at kalabisan
D. Pamilihan
N. Nasusuri ang ibat ibang
anyo ng pamilihan na
tumutugon sa maraming
pangangailangan ng mga
tao
O. Napangangatwiranan ang
pangangailangang
pakikialam at regulasyon
ng pamahalaan sa mga
gawaing pangkabuhayan
sa ibat ibang anyo ng
pamilihan upang
matugunan ang
pangangailangan ng
mamamayan ng bansa
P. Nasusuri ang kalakasan
at kahinaan ng pamilihan
at mga institusyon ng
bansa
170
Ang Pamamahala at
Ekonomiya
A. Makroekonomiks
B. Paikot na Daloy ng
Ekonomiya
isyu tungkol sa mga pananaw
at mekanismo ng
pamamahala bilang kabahagi
sa pagpapabuti ng
pamumuhay ng mamamayan
at pagpapatatag ng bansa
Ang mag-aaral ay
nakapagpapamalas ng
matalinong pagpapasya
(kritikal na nakapagsusuri)
tungkol sa mga pananaw at
mekanismo ng pamamahala
bilang kabahagi sa
pagpapabuti ng pamumuhay
ng mamamayan at
pagpapatatag ng bansa
A. Naipapahayag ang
saloobin ang matalinong
pagpapasya (kritikal na
nakapagsusuri) tungkol
sa mga pananaw at
mekanismo ng
pamamahala bilang
kabahagi sa pagpapabuti
ng pamumuhay ng
mamamayan at
pagpapatatag ng bansa
1. Nasusuri ang mga
pangunahing kaisipan
sa makroekonomiks
2. Nasusuri ang papel na
ginagampanan at
epekto ng
sambahayan, bahaykalakal, pamahalaan
at panlabas na sektor
sa mga sumusunod:
a. Implasyon
b. Deplasyon
c. Pamumuhunan
- pag-iimpok
171
d. empleyo
(employment,
unemployment,
underemployment
)
C. Gross National
Product (GNP)-Gross
Domestic Product (GDP)
Y.
Nasusuri ang
pambansang produkto
(Gross National ProductGross Domestic Product)
bilang panukat ng
kakayahan ng isang
ekonomiya
Z.
Nakikilala ang mga

pamamaraan sa pagsukat
ng pambansang produkto
AA.
Nasusuri ang
kahalagahan ng pagsukat
ng pambansang kita sa
ekonomiya
BB.
Nailalahad ang mga

salik na nakaaapekto sa
pambansang kita at
pambansang produkto
(GNP)
1. Kalalagayan ng
Ekonomiya ng
CC.
Nasusuri ang naging

kalagayan ng ekonomiya
ng bansa mula sa
172
Pilipinas
pagtatapos ng
ikalawang
digmaang
pandaigdig
hanggang sa
kasalukuyan
pagtatapos ng ikalawang
digmaang pandaigdig
hanggang sa
kasalukuyan gamit ang
mga panukat sa pagunlad kabilang ang
DD.
2. Human
Development
Index (HDI)
Nasusuri ang ugnayan

ng kalagayang pang
ekonomiya ng bansa sa
antas ng pamumuhay ng
mamamayang Pilipino
EE.
Nakabubuo ng sariling
konklusyon sa kalagayan
ng pamumuhay ng
nakararaming Pilipino sa
harap ng pagdaigdigang
pag-unlad.
FF.
3. Implasyon
Nakikilala ang
palatandaan ng
implasyon gamit ang
Consumer Price Index
(CPI)
GG.
Nasusuri ang mga

paraan sa paglutas ng
implasyon
HH.
Nakikilahok nang
aktibo sa paglutas ng
mga suliranin kaugnay ng
implasyon bilang isang
173
mag-aaral
II.
Nakapagpapamalas ng
wastong pagpapasya
bilang isang mamimili at
nagbibili kaugnay ng
suliranin sa implasyon
JJ.Naipaliliwanag ang
layunin ng patakarang
pananalapi
4. Patakarang
Pananalapi
(Monetary Policy)
KK.
Naipahahayag ang
kahalagahan ng pagiimpok at pamumuhunan
bilang sang salik sa
ekonomiya
LL.
Nakikilala ang
bumubuo ng sektor ng
pananalapiNapahahalaga
han ang papel na
ginagampanan ng bawat
sektor sa pananalapi
a. mga bangko
b. kooperatiba
5. Institusyon sa
Pananalapi
c. pawnshop
MM.
Nasusuri ang
ng institusyon ng
174
pananalapi sa ekonomiya
NN.
Naipaliliwanag ang uri

at gamit ng salapi
OO.
Nasusuri ang dahilan

at epekto ng pagbabago
ng halaga ng salapi sa
buhay ng mga
mamamayang Pilipino
PP.
Nakapagsisiyasat
nang mapanuri sa mga
paraan at patakaran ng
Bangko Sentral ng
Pilipinas (BSP) upang
mapatatag ang halaga ng
salapi
QQ.
Naiuugnay ang
pandaigdigang
pananalapi sa
pambansang sistema ng
pananalapi
RR.
Naipahahayag ang
saloobin sa bahaging
ginagampanan ng mga
pandaigdigang institusyon
ng pananalapi tulad ng
International Monetary
Fund at World Bank sa
pananalapi ng bansa
175
SS.
Nasusuri ang
bahaging ginampanan ng
pamahalaan sa
pagpapatatag ng
pananalapi ng bansa
6. Patakarang Piskal
(Fiscal Policy)
1. Naipaliliwanag ang
layunin ng patakarang
piskal
papel na ginagampanan
ng pamahalaan
kaugnay ng mga
patakarang piskal na
ipinatutupad nito
3. Nasusuri ang mga
pinagkukunan ng
pananalapi ng
pamahalaan
4. Nasusuri ang badyet at
ang kalakaran ng
paggasta ng
pamahalaan
5. Nakapaghahayag ng
saloobin sa paraan ng
paggasta ng
pamahalaan
176
6. Nakabubuo ng
konklusyon sa bahaging
ginampanan ng
pamahalaan sa
pagpapatupad ng
patakarang piskal
7. Nakapagsasanay ng
tamang pagkompyut ng
buwis
8. Nakababalikat ng
pananagutan bilang
mamamayan sa
wastong pagbabayad
ng buwis
9. Naiuuugnay ang mga
epekto ng patakarang
piskal sa katatagan ng
pambansang
ekonomiya
Indiwidwal, pangkat at
Institusyon sa harap ng
Hmon ng
Globalisasyon
A. Sektor ng
Agrikultura(Pagtatani
m, Pangingisda, at
Paggugubat)
pangunahing isyu ukol sa
kahandaan at pananagutan
Ang mag-aaral ay
nakapagpapahayag ng
malikhaing panghihikayat na
maging handa at
A. Nabibigyan -puna mga

pangunahing isyu ukol sa
kahandaan at
pananagutan ng mga
177
ng mga indibidwal, pangkat, at

institusyon sa harap ng
hamon at pwersa ng
globalisasyon na salik sa
pandaigdigang pakikipagugnayan tungo sa
pambansang pagsulong at
pag-unlad.
mapanagutan ang bawat

indibidwal, pangkat at
hamon at pwersa ng
pambansang pagsulong at
pag-unlad.
indibidwal, pangkat, at
hamon at pwersa ng
pambansang pagsulong
at pag-unlad.
B. Nasusuri ang bahaging
ginagampanan ng
agrikultura, pangingisda
at paggugubat sa
ekonomiya at sa bansa
C. Nasusuri ang mga
suliranin ng sektor ng
agrikultura, pangingisda,
at paggugubat sa bawat
Pilipino
D. Nabibigyang-halaga ang
mga institusyon at
programa na
nakatutulong sa sektor ng
agrikultura (industriya ng
agrikultura, pangingisda,
at paggugubat)
E. Naitataguyod ang mga
programang may
kaugnayan sa sektor
agrikultura (repormang
pansakahan)
178
F. Natataya ang kahandaan

ng bansa sa paggamit ng
makabagong teknolohiya
sa agrikultura tungo sa
pag-unlad ng ekonomiya
G. Nakabubuo ng sariling
konklusyon sa
kontribusyon ng sektor ng
agrikultura sa pag-unlad
ng bansa
B. Industriya
H. Nasusuri ang bahaging

ginagampanan ng sektor
ng industriya tulad ng
pagmimina, tungo sa
isang masiglang
ekonomiya
I.
Nakapaghahanda sa mga
kasanayang pangindustriya ng Pilipinas
J. Naipahahayag ang
opinyon tungkol sa
nasyonalisasyon ng ilang
korporasyon at
pagsasapribado ng
korporasyong
pamahalaan
K. Napagtitimbang ang
papel na ginagampanan
179
ng mga korporasyong
multi-nasyonal sa
pamumuhay ng mga
Pilipino at sa
pambansang ekonomiya
L. Naimumungkahi ang
mabisang pamamaraan
sa pagmamay-ari at
pamamahala ng mga
korporasyon sa Pilipinas
M. Natataya ang kahandaan
sa produksyon tungo sa
pag-unlad ng ekonomiya
N. Nasusuri ang mga
institusyon at mga
programang nakatutulong
sa sektor ng industriya at
ng pangangalakal
O. Naihahayag ang
damdamin ukol sa
pagpapanatili ng mataas
na pamantayan ng sektor
ng industriya sa mga
manggagawa at mga
kalakal tungo sa matatag
na ekonomiya
P. Nakabubuo ng sariling
konklusyon sa bahaging
180
ginampanan ng sektor ng
industriya sa pag-unlad
ng bansa
C. Paglilingkod
Q. Nasusuri ang bahaging

ginagampanan ng sektor
ng paglilingkod
R. Nasusuri ang kahandaan
at kalidad ng mga
manggagawang Pilipino
sa sektor paglilingkod ng
bansa
S. Natataya ang kahandaan
sa sektor ng paglilingkod
tungo sa pag-unlad ng
ekonomiya
T. Nasusuri ang mga
institusyon at mga
programang nakatutulong
sa sektor ng paglilingkod
U. Nasusuri ang mga
hakbangin ng
pamahalaan bilang
suporta sa sektor ng
produksyon
V. Nakabubuo ng sariling
konklusyon sa kalakasan
181
at kahinaan ng sektor ng
palilingkod sa pag-unlad
ng bansa
D. Impormal na Sektor
ng Ekonomiya
W. Nasusuri ang ibat ibang

anyo ng impormal na
sektor ng ekonomiya
X. Nakapaglalahad ng
saloobin ukol sa
pamumuhay ang mga
Pilipinong kabilang sa
impormal na sektor ng
ekonomiya
Y. Natataya ang ambag o
papel ng impormal na
sektor sa kabuuang
ekonomiya
Z. Nasusuri ang mga batas
ng pamahalaan tungkol
sa impormal na sektor ng
ekonomiya
E. Kalakalang
Pambansa
1. Natataya ang kalakaran

ng kalakalang panlabas
ng bansa
2. Natitimbang ang epekto
ng mga patakaran at
programa sa kalakalang
panlabas ng bansa sa
buhay ng nakararaming
182
Pilipino
3. Nakapaghahayag ng
saloobin ukol sa
kahalagahan ng
kontribusyon sa
ekonomiya ng mga
manggagawang Pilipino
sa ibayong dagat
4. Nasusuri ang kaugnayan
at epekto ng exchange
rate sa kalakalang
panlabas ng bansa
5. Nasusuri ang epekto sa
kalakalang panlabas at sa
ekonomiya ng pagbabago
ng palitan ng piso laban sa
mga dayuhang salapi
6. Nasusuri ang mga
kabutihan at di-kabutihan
ng kalakalang panlabas
tungo sa isang masigla at
maunlad na ekonomiya
7. Nasusuri ang kahalagahan
ng pagtangkilik sa mga
lokal na kalakal at
paglilingkod
8. Natitimbang ang epekto
ng globalisasyon sa antas
ng pamumuhay ng mga
183
Pilipino batay sa mga

patakarang
a. liberalisasyon
b. deregulasyon
c. pagsasapribado ng
mga korporasyong
pag-aari ng
pamahalaan
ugnayan ng mga bansa
tulad ng World Trade
Organization at AsiaPacific Economic
Cooperation tungo sa
patas na kapakinabangan
ng mga mamamayan ng
daigdig.
184

Format Araling Panlipunan k12 - 6 Aug. 27, 2011 Revised RBM

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Format Araling Panlipunan k12 - 6 Aug. 27, 2011 Revised RBM

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

Republic of the Philippines

August 27, 2011

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

BALANGKAS- KONSEPTUWAL NG Araling Panlipunan

Bisyon, Misyon, Mithiin, at Inaasahang Bunga ng AP Kurikulum

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

Grade Level Focus/Sequence of Study

Ako at ang Aking Kapwa (Myself and Others)

Pagkilala ng Batang Pilipino sa Sarili Bilang Bahagi ng Pamilya

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

Pagkilala ng Batang Pilipino sa Sariling Pamayanan

Pagkilala ng Batang Pilipino sa Bansang Pilipinas

Araling Pilipino I (Pag-unawa sa Lipunang Pilipino/Philippine Studies)

Araling Pangkapaligiran (Heograpiya ng Pilipinas)

Araling Pangkasaysayan (Ang Kasaysayang Pampolitika, Pang-ekonomiya, Panlipunan at Kultural ng Bansang

Araling Pilipino II (Kasaysayan at Pamahalaan ng Pilipinas)

Araling Asyano (Asian Studies)

Araling Pandaigdig (Global Studies)

Araling Ekonomiks (Ekonomiks at Pambansang Pag-unlad)

Pananaliksik sa Agham Panlipunan (Research Methods in Social Science) (1 semester)

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

Contemporary Philippine Economic Development)

Nasyonalismo, Identidad at Globalisasyon

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

Ikaapat na Markahan: Karapatan, Pananagutan at Pagkamamamayan

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

Pamantayan sa Programa (Core learning Area Standard):

Pangunahing Pamantayan ng Bawat Yugto (Key Stage Standards):

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

Pamantayan sa Bawat Baitang/ Antas (Grade Level Standards):

Grade Level Standards

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

Grade Level Standards

Content Grid/Focus of Study

Ako at ang Aking Kapwa (Myself and Others)

Pagkilala sa Sarili Bilang Batang Pilipino at Bahagi ng Pamilya

Pagkilala sa Sariling Pamayanan

Pagkilala sa BAnsang Pilipinas

Araling Pilipino I (Pag-unawa sa Lipunang Pilipino/Philippine Studies)

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011

LEARNING AREA ARALING PANLIPUNAN

Araling Pilipino II (Kasaysayan at Pamahalaan ng Pilipinas)

Araling Asyano (Asian Studies)

Araling Pandaigdig (Global Studies)

Araling Ekonomiks (Ekonomiks at Pambansang Pag-unlad)

Pananaliksik sa Agham Panlipunan (Research Methods in Social Science) (1 semester)

Nasyonalismo, Identidad at Globalisasyon

K TO 12 (Araling Panlipunan) August 27, 2011