Abby Mica UIS 1-70

Visoka kola za ekonomiju i informatiku
Prijedor
Dr Lazo Rolji
Dr uro Miki
INFORMACIJE - SISTEMI - UPRAVLJANJE
Prijedor, 2012
Naziv:
INFORMACIJE - SISTEMI - URPRAVLJANJE
Autori: Prof'r Lazo Rolji Prof.dr uro Miki
Recenzenti: Prof.dr Zlatko Bundalo Profdr Ratko Dejanovi
Izdava:
VISOKA KOLA ZA EKONOMIJU I INFORMATIKU
PRIJEDOR
Za izdavaa:
Dr Zoran Novakovi
tampa: MARKOS - Banja Luka
Tira:
100 kom
Pivo izdanje
Prijedor 2012
ISBN 978-99955-615-4-3
SADRAJ
I. PERIODI INFORMATIZACIJE DRUTVA.................................
1
.........
2 RAZVOJNAUNE MISLI - NAUNE PARADIGME............................
............................
3 INFORMATIKA - POJAM, PREDMET I CILJ................................................................

4. INFORMACIJA - PORUKA - ZNAK.......................................................................................
15
5. FENOMENOLOGIJA POJMA INFORMACIJA..........................................................................
6 ENOMENOLOGIJA POJMA ZNANJE.......................................................................................

7 INFORMACIJA I ZNANJE KAO RESURSI....................................... .......................................
8 KOMUNICIRANJE - MODEL I PROCES......................................................................
43
9 ELEMENTI TEORIJE INFORMACIJA .................................................................
............
79
10 ELEMENTI OPTE TEORIJE SISTEMA....................................................................................

II. SISTEMSKA ANALIZA,.,................................................... .....................................................
12 KONCEPT INFORMACIONE TEHNOLOGIJE.......................................................................
13 DIGITALNI RAUNAR- EPOHALNI IZUM...........................................................................
14 LOGIKE OSNOVE RAUNARA.........................................................................................
185
15 ALGEBARSKE OSNOVE RAUNARA........................................................ ........................
16 PREDSTAVLJANJE PODATAKA U RAUNARU.....................
......................................
17 ORGANIZACIJA RAUNARA......................................................................................................
219
18 HARDVER RAUNARA.................................................... ..................................................
223
11. SOF T VER RAUNARA....... ...............................................................................................
275
20 INFORMACIONI SISTEMI.................. ........................................................... .............
291
LITERATURA .......................................................................................... ............ ........................
Sadraj
PREDGOVOR
Cilj i zadatak izuavanja oblasti informacija, sistema i upravljanja, pa tako i sadraja
izloenog u ovoj knjizi, je a itaoca upozna sa osnovnim pojmovima teorije informacija,
teorije sistema, upravljanja i kibemetike, osnovama metoda i tehnika kojima se slue ove
naune discipline, kao i o mogunostima njihove upotrebe za rjeavanje praktinih
problema korienjem informacionih i komunikacionih tehnologija, tj raunara,
raunarskih mrea, baza podataka i Interneta i ostalog hardvera i softvera koji im
pripadaju.
Materija u ovoj knjizi globalno je izloena u dvadeset poglavlja kojima je obuhvaeno
jedanaest tematskih cjelina:
(1) Periodi informatizacije drutva
(2) Razvoj naune misli - naune paradigme analize
(3) Osnovni elementi teorije informacija, teorije sistema,
teorije upravljanja i kibemetike
(4) Metode i sredstva sistemske analize
(5) Koncept informacione tehnologije
(6) Izum raunara - istorijat razvoja, klasifikacija i tipovi
(7) Logike i algebarske osnove digitalnih raunara
(8) Predstavljanje podataka u raunam
(9) Organizacija i princip rada digitalnog raunara
(10) Konstrukcija raunara - hardver i softver
(11) Upravljanje i upravljaki informacioni sistemi.
Prouavajui izloenu materiju itaoci se upoznaju sa osnovnim pojmovima teorije
informacija, opte teorije sistema, teorije upravljanja i kibemetike, metodama i sredstvima
sistemske analize, osnovnom graom, logikim i algebarskim osnovama i principom rada
digitalnog raunara, organizacijom i nainima obrade podataka, vrstama i karakteristikama
postojeeg hardvera i softvera raunarskih sistema, pojmom i tipovima raunarskih mrea i
servisima globalne raunarske mree - Interneta, upravljakim i drugim informacionim
Sadraj
sistema baziranim na informacijama i znanju.

Polazei od svakodnevnih dobro definisanih pojmova, postepeno ih pretvarajui u
egzaktne, u knjizi dolazimo do takvih pojmova kao to su sluajnost, vjerovatnoa,
entropija, informacija, poruka ili saoptenje, znakovi,
ii
Predgovor
kd, kodiranje, dekodiranje, bit, bajt, sistem, sistemsko miljenje, komuniciranje

ovjek-racunar i komuniciranje raunar-raunar, komuniciranje softverom i servisima
Interneta, interfejs, raun iskaza, Bulova algebra, informacione i komunikacione
tehnologije, organizacija i graa digitalnog raun ara, oblici i metode ataka na integritet
podataka u raunani i njihova zatita, informacioni sistemi, web, hipertekst, multimedija i
ostalih pojmova kojima se operie u informatici i raunarstvu, teoriji sistema i kibemetici i
objanjavaju se neke informacione metode i tehnike rjeavanja problema u svakodnevnoj
praksi,
U elji da studentima i olakamo savladavanje nastavne materije iz predmeta kojim se bavi
ova knjiga, gotovo svako njeno poglavlje ilustrovano je praktinim primjerom opisa nekog
problema, njegovim rjeenjem ili opisom naina njegovog rjeavanja. Na kraju svakog
poglavlja naveden je niz pitanja koji imaju za cilj da itaocu omogue provjeru preenog
gradiva a studentima olakaju spremanje polaganja ispitaBiemo veoma zahvalni svima koji ukazu na nedostatke ovog rada, jer e to pomoi da
naredno izdanje bude kvalitetnije.
1.
PERIODI INFORMATIZACIJE DRUTVA
Autori
Mi jo uvijek govorimo da se nalazimo u informatikoj eri, u kojoj napredno

ovjeanstvo prelazi iz industrijskog u postindustrijsko drutvo - tzv informatiko
drutvo. Ovom su, prije svega, doprinjeli raunari - svakako jedan od najsloenijih ureaja
koje je ovjek do sada stvorio, a iji rad je vezan za prijem, uvanje, obradu, manipu li
sanje, zatitu i izdavanje podataka i informacija, a u zadnjih 20 godina i globalna
raunarska mrea, odnosno raunarska mrea raunarskih mrea, nazvana internet, O
prelasku iz industrijskog doba u postindustrijsko, tj informatiko doba, ve se toliko
raspravlja da nismo ni primjetni kako ve prelazimo u postinfbrmatiko doba u doba
znanja. Ali, prvo, da se osvrnemo na to kako smo kao drutvo, proavi kroz mnoge
periode njegove informatizacije, uopte doli do ovog dananjeg doba,.
Periodi informatizacije drutva najue su povezani sa razvojem ljudske vrste i

' "
drutva.
Artikulisani govor predstavlja prvu i najznaajniju informacijsku revoluciju Kada su

nai preci nauili da govore, mogli su da se meusobno sporazumijevaju na jedan suptilniji
i energetski ekonominiji nain, nego pokretima ruku i mimikom lica. Gestikulacija je
vjerovatno prethodila artikulisanom govoru, jer mi se i danas pri razgovoru esto sluimo
njom bilo nesvjesno, bilo kao podrka onome to govorimo
Drugi izvor znanja je pismenost Prva informacija koju je ovjek ostavio potomcima, a
iv
Predgovor
koja se sauvala i do dananjih dana, bio je crte peinskog ovjeka. Starost tih crtea je
oko 200.000 godina. Pismo, kao osnov pismenosti, odnosno sredstvo za biljeenje poruka i
zamisli, javilo se relativno kasno, prije oko 5.000 godina Istoriari po nastanku pisma
periode razvoje ovjeanstva dijele na period prije njegovog nastanka - praistoriju i na
period poslije nastanka pisma - novija istorija Bez pisma moe se govoriti samo o
materijalnoj kulturi naroda. Prvo poznato pismo je Sumeransko slikovno pismo, koje je
nastalo 3 .000 godina prije nove ere1.
1 Pismo Sumerana, Babilonaca, Asiraca i susjednih bliskoistonih naroda je najstarije pismo sve do
pojave, prvo, fenikog, a kasnije grkog pisma. Nazvano je klinastim pismom po tome o su mu
znakovi sainjeni od ravnih crta urezanih u obliku klina Pisalo se (slijeva nadesno) iljkom od trstike
ili metala - stajlusom, na ploicama od gline, koje su se poslije pekle na suncu Ovim pismom pisalo
se 4000 godina, a njime se prestalo pisati 75 godina poslije nove ere
v
Informacije - Sisi em i - Upravljanje
i n <?x
10
IO5
IO1
IO6
IO2
IO5
IO4
w'
rad
{JZ
dt>'
hin
hh
Ejfiptiin eaitlreil ieotu.
m1?
24
142,149
SatTJplf
Slika 1, Klinasto pismo, Mezopotamija,

3000 g, p n e.
num^rt.
Slika 2. Brojevi u egipatskom pismuhijeroglife, 2000 g. p ne
Pismenost je imala najvei znaaj za razvoj informacije i ovjeanstva uopte, Pisani

dokumenti su daleko pouzdaniji i precizniji od ovjekovog pamenja Oni mogu relativno
lako da se kopiraju i umnoe, kao i da se prenesu sa mjesta na mjesto. Pismenost je
omoguila da se informacija sauva pouzdano za vr lo dugi niz godina i da se ostvari
komunikacija meu ljudima koji se nikad nisu ni vidjeli, ni ivjeli u isto vrijeme.
Poetak treeg perioda informatizacije drutva vezanje za njemakog tampara Johanesa
Gutenberga (Johanes Gutenberg: 1400-1468 ), koji je izumio tampariju. Do tog
vremena postojale su knjige i ostali pisani dokumenti, ali je njihovo korienje bilo
privilegija malog broja ljudi. Biblija je bila prva knjiga tampana u Gutenbergovoj
tampariji,. Odtampana je u 200 primjeraka, od kojih je danas sauvano samo 47,
Slika 3 Prva tampana knjiga u Evropi, 1450 godina
Periodi informatizacije drutva
tamparija i pronalazak tehnologije izrade papira om ogujjj _sjjjpelativno jeftinumasovnu knjigu. Ovo je znatno uticalo na irenje pismenosti, pa prema tome i znanja.
Razvoj civilizacije od tada krenuo je ubrzanim tempom.
Konano, etvrta informacijska revolucija, iji smo mi svjedoci, donijela je
ovjeanstvu jo jedno blago - masovno uvoenje i primjena raunam . Raunari su sada
prisutni ne samo u kancelarijama, industrijskim pogonima i istraivakim laboratorijama,
nego su uli i u nae stanove, kole i fakultete.
Privrede SAD, Japana i najrazvijenijih evropskih zemalja danas se temelje na
informacijama. Godine 1967, u proizvodnji, obradi i distribuciji informacionih dobara i
usluga u SAD stvaralo se 25% bruto drutvenog proizvoda. Uz to, vie od 21% bruto
drutvenog proizvoda stvaralo se u proizvodnji informacionih usluga javnog i privatnog
sektora za interne potrebe, Oko 1/2 radne snage u SAD mogla se klasiflkovati u kategoriju
"informacionih radnika", sa zaposlenjem na podruju proizvodnje, obrade i distribucije
informacija. Oni su zajedno zaradili vie od 53% od svih isplaenih nadnica,
Osnovna razlika izmeu poljoprivrednog, industrjskogj informacijskog drutva
iskazuje se u prebacivanju teita ekonomske aktivnosti i tehnolokih promjena sa
~j5rizvdnj'rpredmeta"
informacija. Plug i poljoprivredna znanja bili u
~riosioci poljoprivredne etape nacionalne privrede, parna maina i razvoj proizvodne
tehnologije preobrazili su, prvo Evropu, a zatim SAD i industrijska drutva.
/
Raunari i telekomunikaciona oprema, raunarske mree i Internet glavni su faktor i
transformacije SAD u smjeru informacione ekonomije,
___J
Jedna od najznaajnijih i najinteresantnijih karakteristika budueg ekonomskog razvoja

sastoji se u injenici da informaciona ekonomija nije ograniena prirodnim resursima, kao
to je to sluaj s industrijskonT ekonomijom informacija je potpuno obnovi j i v~resurs proces troenja ne unitava informacin i sadraj i on se moe ponovo upotrebiti, ne samo
pojedinano, nego istovremeno na mnotvo korisnika. Informacijska revolucija razlikuje se
od prethodnih u jo dvije bitne stvari,
r^^^rvoûticaj prethodnih revolucija na napredak svakodnevnog ivota bio je relativno spor
Prolazili su vijekovi, pa i hiljade godina da bf se uoio neki kvrfaHvnliapredak. U ovoj
revoluciji stvari se odvijaju daleko bre. Prije vie od ezdeset godina proizveden je prvi
komercijalni raunar, tj raunar koji je mogao da se kupi, odnosno narui To je bio
UNIVAC 1 (skr, od engl,: Universal Automatic Computer - itaj: Juniveik l2),
p7oiven~1951. godine.
2U naem jeziku ne postoji adekvatna zamjena za mnoge rijei iz engleskog jezika, na primjer za
rije firmware, a ni za niz drugih rijei koje su uvedene u raunarstvu i informatici, kao to su
hardware, software i slino, pa emo ih ubudue originalno pisati
Italic fontom (u ko eno) i najee ih upotrebljavati onako kako se one u engleskom jeziku izgovaraju:
firmver, hardver, softver, a negdje emo u zagradi, prilikom njihovog prvog pominjanja, napisati kako
se one (priblino) izgovaraju na naem jeziku i/ili kako se piu na engleskom jeziku i objasniemo im
znaenje, a ponegdje emo rijei na engleskom samo prevesti na na jezik
Informacije - Sistemi - Upr avljanje
Drugoôstignua prethodnih informacionih revolucija ograniavala su se na razmjenu

informacija meulju dsklmbiima. GôTrpisnTenost, tampari]eknjiga i dokumenata
predstavljaju metode i sredstva za prenoenje informacija meu ljudima - za komuniciranje.
U ovoj revoluciji stvari stoje drugaije. Ako pogledamo spoznaje dvadesetog vijeka
vidjeemo da fizika i hernija suvereno dominiraju tehnolokim promjenama, a u stopu ih prati
biologija. Tehnoloki vrh su informatika tehnologija i biotehnologija, Ostale nauke jo
predstavljaju runo pae iz Andersenove bajke3.
~ Najvei proizvod dvadesetog vijeka je raunar,. Isprva s elektronskim cijevima, kasnije
Traliitbrima, a u najnovije vrijeme s viokointegrianim krugovima. U poetku raunar je
sluio za numeriku obradu podataka, a sada sve vie i za nenumeriku. Uz tekst i sliku
digitalizira se i zvuk pa je multimedijalni pristup / infrastruktura novog nacma multimedijalnog
uenja,.
I PITANJA ZA PROVJERU NAUENOG:

1. Navedite informacijske revolucije koje su se desile tokom razvoja drutva?
2. Sta je sredinom XV vijeka uticalo na namnoavanje informacija i nagli razvoj znanja?
3 Staje glavno obiljeje etvrte informacijske revolucije?
4. Koji je prvi komercijalni proizvod etvrte informacijske revolucije? U P i i ^<
3Lauc, A, Metodologija drutvenih znanosti, Pravni fakultet Sveuilita ,,J. J trosmajer Osijek, 2000
Razvoj naune misli naune paradigme
2.
RAZVOJ NAUNE MISLI - NAUNE PARADIGME
Pojavu informatike kao naune discipline, a potom i pojavu poslovne informatike kao posebne
naune discipline treba posmatrati u sklopu opteg razvoja nauke i naune misli, koji iz dananje
perspektive predstavlja jedan od najznaajnijih aspekata ljudske istorije.
Ako se pod naunom paradigmom4 podrazumijeva najiri okvir naunog miljenja, osnovna misao
koja slui kao uzor za sva ostala promiljanja u objanjavanju svijeta, onda se istorija nauke moe
uslovno podijeliti u tri perioda u kojima su dominirale slijedee naune paradigme:
filozofijska paradigma
mehanicistika paradigma, i
entropijska paradigma.
Filozofijska paradigma vezana je za poetne korake naunog pristupa objanjenju pojedinih
problema i pojava,. Poeci nauke datiraju u doba antikih kultura kada su prvi naunici bili ujedno i
filozofi, U metodolokom smislu nauka je bila vrlo skromna. Koritene su opservaciojske metode
koje su se sastojale u opaanju pojedinih problema i pojava, te zatim u detaljnom opisivanju i
klasifikaciji onoga to je opaeno, bez prave mogunosti da se stvarno objasne razlozi i zakonitosti
koji stoje iza posmatranih pojava.
Mehanicistika paradigma dugo vremena je odreivala savremenu nauku, odnosno tradicionalnu
nauku evroamerikog civilizacionog prostora. Na formiranje naune misli dominantno su uticali
Newton-ovi zakoni mehanike, pa odatle i sam naziv ove naune paradigme. Osnovno obiljeje ovog
naunog uzorka je ideja da se svi procesi u prirodi i drutvu smatraju reverzibilnim, odnosno da je
sve mogue vratiti u prvobitno stanje,. To je posebno vidljivo iz 3. Newton-ovog zakona mehanike:
Akcija i reakcija su jednake i suprotnog su smjera. Smjer toka vremena je irelevantan jer sve
zakonitosti vrijede i ako vri jeme promijeni predznak.
Uz mehanicistiku paradigmu veu se analitike metode u nauke koje se temelje na nekim
osnovnim naelima:
sloeni problem ili pojava koja se izuava, posmatra se kao skup nezavisnih elemenata koji
su dovoljno jednostavni da se mogu relativno jednostavno u potpunosti proanalizirati.
- nakon to je objanjeno ponaanje pojedinih dijelova sloene pojave, ona se u cjelini
objanjava kao mehaniki skup objanjenja pojedinih njenih dijelova,.
odnosi izmeu pojedinih dijelova sloene pojave se posmatraju uzrono posljedino,
zanemarujui pri tome druge uticaje.
nastoje se pronai stroga pravila i definicije koja e striktno opisati i objasniti
posmatranu pojavu .
analitiki pristup posmatra dio po dio sistema ne obazirui se previe na cjelokupnost
sistema niti na interakciju njegovih dijelova, to je ujedno i njegov nedostatak.
4Paradigma je skup saznanja (misli, ideja, informacija, znanja, vjetina, sposobnosti) koja predstavljaju odreeni
naina razmiljanja o neemu (fenomenu, dogaaju ili pojavi).
9
Pojava sve sloenijih problema tokom 20 vijeka ukazala je da mehanicistika paradigma i

analitike metode ne mogu odgovoriti novim izazovima nauke,
Entropijska paradigma nastaje na tekovinama razvoja termodinamike, odnosno njenih zakona.
Prema 1. zakonu termodinamike energija odnosno toplina se pretvara u rad i obrnuto. Prema 2 .
zakonu to je mogue samo ako dio energije pree trajno iz toplijeg u hladniji spremnik topline,
odnosno ako dio energije trajno pree iz iskoristivog u neiskoristivi oblik, to namee stav o
ireverzibilnosti ukupnih procesa u prirodi. To daje poseban znaaj pojmu vremena, jer svijet u
cjelini nikada ne moe biti kao ranije. Uz to se uvodi pojam entropije kao mjere promjene stanja
sistema i njegove sposobnosti da poprimi korisna stanja. Entropija je mjera organizovanosti,
odnosno reda (negentropija) ili nereda u sistemu, transparentnosti sislema, neizvjesnosti
utvrivanja nastupa nekog budueg dogaaja, neizvjesnosti predvianja ponaanja sistema u
budunosti, mjera koliine informacija potrebnih za upravljanje sistemom. Entropija je prirodna
tenja svakog sistema da iz stanja reda ili organizovanosti pree u stanje nereda . Ako je sisterrf
preputen sam sebi, entropijaje mjera neizvjesnosti predvianja ponaanja sistema u
budunosti,, /j^tropija je suprotna informaciji jer informacija smanjuje neizvjesnost, a' time i
entropiju. Entropija je i mjera naeg nepoznavanja ishoda nekog sluajnog dogaaja. Entropijom
se mjeri nedostatak informacija o stanju sistema ili postupcima u sistemu,. Rekli smo daje
entropijaje suprotna informaciji jer informacija smanjuje neizvjesnost, a time i entropiju. To znai,
ako imamo potpunu informaciju o nekom sluajnom dogaaju ili o postupcima u nekom sistemu
ili o ponaanju nekog sistema, entropija je jednaka nuli i obrnuto, ako nemamo informaciju o
ishodu nekog sluajnog dogaaja ili o postupcima u nekom sistemu ili o ponaanju nekog sistema,
onda je entr opija maksimalna .
Ovu veliinu u informatiku, tj. u teoriju informacija, uveo je Kiod enon5.
Fizika pokazuje da ukupna entropija u prirodi raste, iako se ona u odreîrr^ pod si ste
mirna moe drati minimalnom, ali na utrb poveanja entropije u njegovoj okolini Upravo
uvoenje pojma entropije i njegovo poimanje obiljeava novi okvirnaune misli koji je manje
optimistian i stoga tee drutveno prihvatljiv.
/Odnos i zavisnost izmeu entropije i
informacije je slijedei: kao sto je koliina
informacije u sistemu mjera njegovog
stepena organizovanosti Ui reda, tako je i
entropija sistema mjera njegovog stepena neorganizovanosti, odnosno nereda; jedno je
negativ drugoga.
Entropija kao mjera neizvjesnosti
u vezi s ishodom nekog dogaaja: ako
moemo pribaviti dovoljnu koliinu
informacija o nekom dogaaju, onda se
neizvjestan dogaaj pr etvar a u siguran, pa je entropija nula
Sredinom dvadesetog vijeka opta nauka, a ne samo fizika, prihvatila je te zakone i
ponudila je novi oblik naunog promiljanja, nove naune metode, pa ak i nove naune
discipiine/Pojave se poinju posmatrati u njihovoj cjelokupnosti,
kzo sistenii,.pa^se govori o sjstemskoj_eri,________sjstemskom miljenju,......sistemskom..
pristupu, sistemskoj analizi, sistemskom inenjerstvu itd.......................Sistemski pristup
5Claude E Shannon (1916 -2001).
10
/
\
Raz\oj naune misli - naune paradigme
posmatra sistem kroz sveukupnost njegovih elemenata i dinamiku njjhovih odnosa.

Sistemski pristup integrie: optu teoriju sistema, kibernetikiu________________teoriju
informacjja, sejniotiku6, informatiku i matematiku teoriju sistema.
II PITANJA ZA PROVJERU NAUENOG:

l Koja su tri karakteristina perioda u istoriji nauke i naune misli?
2, Koje naune metode su koritene u okviru filozofijske paradigme?
3 . Staje entropijska paradigma i koje su karakteristike ovog okvira naune misli?
4. Staje entropija?
5. Objasnite odnos i zavisnost izmeu entropije i informacije,
6,. Po emu je karakteristina tzv. sistemska era?
3. INFORMATIKA - POJAM, PREDMET I
CILJ
Informatika je jedna od najmlaih ali i najsloenijih naunih disciplina. Razvila se kao

samostalna disciplina ezdesetih godina dvadesetog vijeka u SAD i Velikoj Britaniji.
Nastala je kao objedinjenje dostignua iz veeg broja naunih oblasti kao: formalna logika,
matematika, teorija informacija, elektronika i drugih, to je ini kompleksnom. Poto je
informatika relativno mlada nauka, sve prisutnija u djelatnosti ovjeka u vrlo raznolikim
sistemima, nuno je spoznati njenu definiciju i podruje djelovanja. Pokuaj definisanja
informatike ilustrovaemo nekim od mnogih definicija, kao na primjer slijedee:
a
Informatika je nauka o informacijama ili obavjetenjima.
Informatika prouava informacione tehnologije,
Informatika je nauna disciplina koja istrauje dizajniranje informacionih

sistema s raunarskom podrkom,
Informatika je nauna disciplina koja prouava zakonitosti i djelovanja

mjeovitog sistema i to prvenstveno ovjek-raunar. Bavi se prouavanjem,
razvojem i upotrebom postupaka i ureaja za obradu podataka,.
Navedene definicije informatike su samo neke od postojeih, ali vie ilustruju problem
definisanja sloenih pojava analitikim pristupom, nego to odreuju pojam. Informatika je
vr lo sloen, slojevit i interdisciplinaran fenomen, te ga treba sagledavati u njegovoj
cjelokupnosti. Danas se moe rei da informatika kao interdisciplinarna nauna disciplina
ima temelje u tri nauna polja:
raunarska nauka (Computer Science),
6Semiotika (engl. semiotics, semiology) - Izuava znakove i simbole, posebno kao sredstvo u jeziku ili
komunikaciji, kao i procese oznaavanja Ona obuhvata i to kako se konstruie znaenje znakova i
simbola i kako se oni razumijevaju .
11
informacione nauka (Information Science),

telekomunikaciona nauka (Telecomunication Science).
Poeci razvoja informatike vezani su za prva dva nauna polja jer je vrlo teko povui
jasnu crtu razgranienja meu njima zbog vrlo esto zajednikog predmeta istraivanja. S
vremenom im se nerazdvojno pridruuje i telekomunikaciona nauka. Posebne potekoe su
u razgranienju na nivou tehnologija i njihove primjene, Zbog navedenog, te iz
pragmatinih razloga, ustanovljena je informatika kao posebna nauna disciplina .
Informatika doivljava uspon ezdesetih godina 20. vijeka. U periodu izmeu
ezdesetih i sedamdesetih godina informatika nalazi primjenu u mnogim privrednim i
drutvenim djelatnostima Poseban rast primjene informatike ogleda
se u
poslovnim sistemima, te se zbog toga razloga i potrebe iznalaenja novih specifinih
rjeenja za potrebe poslovnih sistema, sedamdesetih godina informatika poinje dijeliti
prema podrujima primjene, te tako nastaje poslovna informatika.
/Osnovni cilj/primjene informatike je da se na vii nivo podigne individualna i
kolektivna efikasnost i to putem efikasnijeg upravljanja. Dobro upravljanje poslovnim
sistemom je osnova njegovog opstanka i razvoja.
Izraz informatika koristi se u razliitim zemljama s razliitim tumaenjem te otuda i
arolike definicije. Pojam informatika" kako ga i danas upotrebljavamo, stvorio je 1962, godine
francuski inenjer Filip Drejfls {Philippe Dreyfus) tako to ^ je sastavio prva dva sloga
francuske rije i Information (it, enformasijon) i
posljednja dva sloga rijei automatique (it. otomatik) Njegova ideja bila je da se A
ovim pojmom dopuni pojam automatske obrade podataka (AOP), tj da bude njen
I
sinonim, ime su povezana dva pojma: informacija i automatski ureaji (raunan).
^ Isti pojam, samo u ruskoj irilici i s ruskim izgovorom, pojavio se godinu dana kasnije u Rusiji.
Prof, Fjodor E. Temnikov predloio je 1963. godine termin
"informatika" za oznaavanje integralne nauke o informacijama "...............koja se sastoji
iz tri glavna dijela: teorije informacionih elemenata, teorije informacionih procesa i teorije
informacionih sistema....".
Prije toga, 1961. godine, na "Konferenciji o obrazovanju kadrova za
i n form ac i on u nauku" u At lan ti (SAD), na univerzitetu Georgia Institut of
Technology, definitivno je odbaen raniji termin "dokumentaristika", koji je jo dugo
koriten u Evropi, a usvojen je termin "informaciona nauka" {Information Science) U
Njemakoj, informatika {die Informatik) oznaava raunarstvo, ono to se danas u SAD
naziva nauka o raunarima {Computer Science, it, kompjuter saijans).
Prva definicija oblasti informatike, koju je 1966, godine dala Francuska akademija
nauka, glasi: 'Tnformatika je nauka sistematskog i efikasnog (dakle, racionalnog; prim L
R.) obraivanja Informacija kao medija ljudskogznanja i medija za komuniciranje u
podruju tehnike, ekonomije, drutvenih i drugih nauka (dakle u svim oblastima ljudskog
ivota i rada; prim. L R,), a sve to uz pomo . sav remen ih tehnikih sredstava11. Ovaj
12
termin se uglavnom udomaio u Evropi,.,,

Opta enciklopedija (1966) defmisala je informatiku kao naunu disciplinu koja
prouava strukturu i svojstva (ali ne i sadraj) informacija, te zakonitosti infoimatike
djelatnosti, njenu teoriju, i storiju, metodologiju, organizaciju i efiksanost.
U SAD i Velikoj Britaniji su deflnisana dva osnovna pravca informatike i to:
raunarske nauke {Computer Sciences) i
13
Informatika - pojam, predmet i cilj
info rmac ione nauke (.Information Sciences) .
^ Prva oblast bavi se prouavanjem raunara kao sloenog tehnikog ureaja i razmatra nain
njegove konstrukcije, osnovnu grau i principe njegovog rada, postupke koji se primjenjuju na
raunarima, te njegovu primjenu; matematika logika, teorija raunanja, algoritmi, strukture
podataka, programski jezici, programsko inenjerstvo, arhitektura raunara, komunikacija i drugo.
Raunarstvo obuhvata teoriju, metode, analizu, projektovanje i konstrukciju, primjenu i
djelovanje raunarskih sistema Centralni objekat prouavanja u raunarstvu je cjelokupnost
raunarskog sistema, koji se sastoji od hardvera i softvera, te postupaka i naina primjene raunara
Teoretski aspekti raunarstva obrauju se u naunom podruju raunarskih nauka (engl, computer
science, njem. Theoretische Informatik), a implementacijski na hardverskom nivou, temeljeno na
metodama raunarske nauke i projektantsko-inenjerskom pristupu, u podruju raunarske tehnike
(engL computer engineering, njem. Technische Informatik),
\ U drugoj oblasti - informacionih nauka, racu nar se posmatra samo kao sredstvo za obradu
informacija i' pri tome se vrr razrada optimalnih metoda i sredstava primanja, uvanja, prenosa,
obrade, pronalaenja i upotrebe informacija
Nae, a i evropsko poimanje (izuzev Vel,. Britanije), pod informatikom p^Hiîunijevarno
ravnopravno objedinjenuTjednu i drugu oblast
Norbert Viner (Norbert Wiener), tvorac kibemetikel. zajedno sa Klod enonom (Claude E
Shannon), Riardom Hartjem (Richard V Hartley) i Andrejem N. Kolmogorovom7, tvorac teorije
informacija, tumaei "povratnu spregu" kao princip veza i regulacije koji je zajedniki za maine,
ivotinje i ljude, tj. za
7Andrej N Kolmogorov - jedan je od najveih matematiara dvadesetog vijeka. Bavei se 13-tim Hilbertovim
problemom, 1957 godine publikovao je fascinantnu teoremu, koja tvrdi daje svaku neprekidnu funkciju/od n
varijabli iz intervala [0,1] mogue predstaviti uz pomo funkcije samo jedne varijable Kasnije e se pokazati da
je ovo moda najznaajnija teorema vezana za neuronske mree - jedan ogranak primjene vjetake inteligencije
Informacije - Sistemi - Upravljanje
tehnike, bioloke i drutvene sisteme, naglaavao je znaaj "interdisciplinarnog pristupa"

kao najekonominijeg i najproduktivnijeg sredstva za bre proirivanje granica ljudskog
saznanja.
( Informatika ili informatika nauka je nauka koja istrauje svojstva i ponaanje )
informacije, te metoda i tehnika pomou kojih se upravlja protokom informacija i I sredstvima za
obradu informacija radi njihove optimalne dostupnosti i /
/
upotrebljivosti,. Ti procesi
ukljuuju nastajanje, diseminaciju, prikupljanje,
organizaciju, uvanje, pretraivanje, interpretaciju i upotrebu informacija i njihovu
5
zatitu od destrukcije i unitenja.
U
Preovladava miljenje da se informatike treba baviti prouavanjem optih zakona svih
komunikacionih procesa, od neformalnih (usmenih i pismenih) do formalnih (razmjena
naune literature izmeu naunika tj. naunih zajednica). Prema jednoj definiciji
informacione nauke obuhvataju sve one nauke koje se bave prouavanjem postupaka
prikupljanja, selekcije, obrade, strukturisanja, memorisanja, pretraivanja, odailjanja,
prenoenja, diseminacije, interpretacije, upotrebe i zatite informacija kao i postupcima
drutvenog komuniciranja u svim njegovim oblicima8.
Polazei od toga moemo dati slijedeu definiciju informatike: Informatika je
interdisciplinarna nauka koja se bavi savremenim nainima i metodama
^TOfiStaSerfjHr^HrTIcuplJaniarTnemoHsahja, obrade i upotrebe informacija. Nastala je
postepen i ni spajanjem clost i gn ua veeg broja autonomnih i priznatih nauka, kao to su:
formalna logika, neka poglavlja matematike, teorija informacija, elektronika i neke druge
naune discipline. Pri tomejinterdisciplinamost/e ne ostvaruje na nivou znanja, nego na
nivou koncepta i metoda, principa i aksioma /interdisciplinarni karakter informatike kao
nauke podrazumijeva korienje nekih optih naunih metoda (analiza, sinteza, indukcija,
dedukcija, statistike metode itd.) i u n iverza In ih naunih metoda, meu koj ima su
dominantne:
a) metoda dijalektikog materijalizma9,
b) metoda sistemskog pristupa - polazi od toga_dar:ezultat_ fiinkcionisania sistema je
sinergetski efekat djelovanja svih elemenata sistema. To znai da je
8Definiciji Sveuilita u Zagrebu (1985).

9Dijalektika (gr,, dialektike techne) je vjetina ispitivanja ili raspravljanja i metoda miljenja kojom
(po Platonu) spoznajemo svijet ideja i odreujemo veze i odnose tog svijeta sa svijetom pojavnih
predmeta i nae svijesti Po Kantu, dijalektika je "logika privida", umovanje koje se, prelazei granice
mogueg (iskustvenog) saznanja, bavi onim to se ni na koji nain ne moe empirijski utvrditi kao
neto to po sebi jeste. Dijalektiki materijalizam je filozofski sistem nastao u Rusiji krajem XIX
vijeka (zaslugom Plehanova) kao posebna interpretacija stvarnosti Prema njemu, sve manifestacije
realnosti svode se na jedinstvenu osnovu u materiji, koja se kree po imanentnim dijalektikim
zakonima.
12
Informatika - pojam, predmet i cilj
efekat sistema vei od efekata svakog pojedinanog elementa, to se moe iskazati na slijedee
naine:
sinergetski efekat postoji samo ako postoji harmonija imeu elemenata sistema.
sinergetski efekat je donoenje zakljuaka dedukcijom (od opteg ka pojedinanom)
cjelina se ne moe rastaviti na sastavne dijelove, a da pri tome ne izgubi svoje osobine.
optimum cjeline = zbir suboptimuma, i
matematiki: f(a,b,c) > f(a) + f(b) + f(c).
/e)T)rnetode kibernetskog pristupa (metoda povratne sprege i metoda "crne kutije').
Dakle, informatika je nauna disciplina koja prouava strukturu i
svojstvo
informacije, njeno kreiranje, prenoenje, registrovanje, obraivanje i korienje. Kako je nastanak i
razvoj informatike tijesno vezan uz primjenu raunara, informatiku i njen predmet moemo
defmisati kao naunu disciplinu koja istrauje sastav, funkcije, kreiranje, piojektovanje, izgradnju i
funkcionisanje informacionih sistema sa raunarskom podrkom,
Cilj informatike je razvoj optimalnih metoda i sredstava pronalaenja, prenosa, prijema,
memorisanja, obrade i korienja informacija.
Informacija - Por uka - Znak
4.
INFORMACIJA - PORUKA - ZNAK
Reklo bi se a je metodoloki najjednostavnije poeti od pitanja: ta je informacija. Ali,

tekoa je u tome da u literaturi na to pitanje jo uvijek nema jedinstvenog odgovora, kao ni
na to staje informatika ili kibernetika.
Postoji u literaturi mnogo razliitih definicija ta je to informacija, od kojih strogo
uzevi nijedna nije pogrena, ali ni jedna nije prihvaena od strane svih; svaka je iz svog
ugla, iz ugla odreene nauke i prakse, tana, ali ne zadovoljava i sve ostale "uglove",
Ako se poe od etimolokog znaenja rijei informacija dolazijgjlo latinskog
Informatjo", ije je~aiaenje formiranje neeg, uobliavanie ili poduavanje. To znai da
moraju a postoje u krajnjoj liniji dva sistema koji meusobno djeluju jedan na drugi. Tim
dejstvima - uticajima m~dzemo~crdijHiti Tfdfeen i iri iao' koji zovemo informacija,.
Ovo se slae i sa formalnom definicijom informacije o kojoj e biti rijei kasnije.
11
Intuitivni odgovor na pitanje ta je informacija, glasi: saoptenje. U svakodnevnom

ivotu pojam informacija poistovjeuje se sa pojmom saoptenje. Neko nekome, neto
neemu ili neto nekome - neto saoptava, pri emu nije vaan fiziki oblik, ni tehnika tog
saoptavanja. Recimo, ljudi meusobno prenose uzajamna saoptenja na ogroman broj
naina. itava priroda prosto kipti od mnogobrojnosti veza i najrazliitijih prenosa
informacija, odnosno saoptenja. Ali, ne samo iva, nego i neiva priroda (primjer fizike,
hernije, termodinamike), tj itav materijalni svijet proet je bezbrojnim informacijama,
neto slino kao to je proet neprekidnim kretanjem materije i energije.
Meutim, bilo bi pogreno samo na osnovu intuitivnog odgovora izvesti zakljuak da je
informacija sinonim saoptenja jer, kao to emo vidjeti, svako saoptenje ni priblino nije
informacija, ali svaka informacija je ujedno i , saoptenje.
Iz definicije informatike koju je dala Francuska akademija nauka, informacija se
deflnie kao medij ljudskog znanja i komuniciranja, to je dosta dobro filozofski reeno,
meutim nas interesuje malo pragmatinija definicija tog pojma, pa emo to malo detaljnije
objasniti.
Sami znakovi ili signali (od latinske rijei "signum" - znak) nemaju neko odreeno
znaenje nego se p"omou njih konkretizuju (prenose) pojmovi, poruke,
podaci,"^vijesfrnnForinria^^ i su osnovni nosioci informacije i materijalne su ili
15
v>
energetske prirode. Stoga kaemo da je znak ili signal materijalni nosilac informacije. ~
U drutvenim sistemima signali mogu ii u obliku napisanih ili izgovorenih rijei, slika,
muzike, formula itd,, u biolokim sistemima - u obliku gena i kiselina, raznih biotokova itd,.; u
tehnici - u obliku raznih fizikih pojava, kao to je pr itisak, temperatura, tok struje i si.
Meutim, nisu svi znakovi nosioci informacije, nego samo oni ija se slika nalazi u memoriji
korisnika (na primjer: dogovoreni ili propisani znaci). Prema tome, znak je nosilac informacije
samo za onog primaoca koji taj znak (signal) ima na popisu u svojoj memoriji. Znakove koji nisu
na popisu nae memorije ne Tazumijemo i oni stoga ne mogu biti nosioci informacije.
Komunikacija meu pojedinim jedinicama u raunaru odvija se pomou signala. To su
elektrine veliine., najee napon. koie se prenose preko spojnih linija.
Znakovi u informatici su standardizovani i sistematizovani, a to su: mala i velika slova azbuke

ili abecede, cifre od nula do devet (0-9), znakovi matematikih operacija (+ - * /), znakovi
razdvajanja ( : ; . , ) ( ] [ \ } { itd..), zatim znakovi interpunkcije (! " ? ' itd,) i razni specijalni
znakovi i simboli koji slue kao aritmetiki i logiki operatori ( v < S ^ ^ s = x A | itd) i neki
posebni znakovi za oznaavanje dimenzije i tipa podataka ( oo @ itd ). Opteprihvaeni
standard za razmjenu digitalno kodiranih znakova je ASCII (skr. od American Standardfor Coded
Information Interchange, it, aski).
Kod po ovom standard je 7-bitni (slova su duine 7 binarnih cifara) , ASCII kod ima 256
znakova od kojih je svaki predstavljen binarnim brojem od 0 do 255, ASCII skup sadri sva slova,
brojeve, veinu znakova interpunkcije, neke matematike simbole i druge cifre. Puno ASCII
znakova ima upravljako znaenje, pa ovi kodovi slue i kao jezik za komunikaciju izmeu
razliitih dijelova raunarskog sistema (na primjer, za komunikaciju sa tampaem), na primjer
znak LF - Line Feed, je znak tampau da preskoi jednu liniju .
Poruka ili saoptenje (obavjest) jejsjkup znakova sastavljenih prema odreenim

(dogovorenim)
pravilima
izmeu
komiinikatora
(onih"
koji
meusobno komu
nicirajtf)Ka^f^nd<wrTporuke, da bi bile razumljive primaocu, moraju se nalaziti na popisu u
memoriji primaoca, a pored toga one moraju biti vezane uz odreene konkretne ili apstraktne
pojmove. Moemo kazati da su poruke ili saoptenja skup znakova koje srno mi spoznali
roenjem, uenjem ili uvenjem (uli smo to nekada, negdje i od nekoga, pa nam je stoga postalo
poznato),
Poruka uvijek ima neko znaenje, ali sama za sebe ne govori nam mnogo. Na primjer,
poruka "87" ne govori nam neto posebno, ali ako taj broj po veemo s nekim predmetom, onda
ima odreeno znaenje i ispunjava odreenu svrhu, na primjer: "87 komada proizvoda A",
Skup poruka koje imaju odreenu svrhu predstavlja podatke odnosno vijesti. Prema tome,
podaci su skup poruka koje za primaoca imaju odreeno znaenje.
Rije "informacija" je izraz koji potie od latinske rijei informcttio, to bukvalno znai
razjanjenje, izlaganje, osvjedoenje. Iz razloga interdisciplinarnosti informatike, do sada je
otkriveno mnogo komponenata pojma informacije, pa postoje tekoe u formiranju dovoljno
opte definicije ovog filozofskog, dakle apstraktnog, pojma, Otuda danas postoje brojne
definicije informacije od kojih se nijedna ne moe uzeti kao opta.
Svjesni te injenice mi emo se, za sada, koristiti slijedeom definicijom: informacija je
skup poruka i podataka (jednim imenom - sadraj poruka) kojj_ prijemniku u procesu
komuniciranja slue za otklanjanje nedoumice ili smanjenje neizvjesnosti ili za preduzimanje
odreenih akcija.__________________________________
Ovo bi bila definicija informacije s obzirom na njene osobine Dakle, informacija za
prijemnika ima karakter novosti, otklanja mu neizvjesnost ili nedoumicu u pogledu ishoda neke
aktivnosti ili dogaaja i slui mu kao podloga za donoenje odluka
.........................................................................
U navedenom primjeru, "87 komada proizvoda A", moemo zakljuiti da je to poruka ili
saoptenje, jer ne otklanja nikakvu neizvjesnost, koju moemo otkloniti jedino primitkom
informacije. Dakle, informaciju moemo stvoriti ako uz navedenu poruku dodamo jo i kontekst
poruke, tj. podatak o tome gdje se nalaze tih 87 proizvoda A i emu ili kome su namijenjeni - na
primjer: "87 komada proizvoda A su na skladitu, a 54 komada su rezervisana za kupca K".
Primjer 4.1. Informacija nastaje u glavi ovjeka, to je znaenje i vrednovanje
podataka./Informacija je protumaeni- i vrednovani podatak sa ciljem da se preduzmu
upravljake akcije u sistemu/Na primjer, 39,2 C je vrijednost obiljeja temperatura Bolesnika i
preduima se akcija - terapija u ambulanti, bolnici za izlijeenje pacijenta .
Uglavnom, moemo rei da je informacija apstraktan pojam, a njena fizika predstava
obino se naziva podatak. Da bi informacija mogla da se upotrebi ona mora da bude prikazana
preko realnih elemenata, kao to su: slova, brojevi, vrijednosti nekih fizikih veliina i slino.
Informacije predstavljaju injenice o pojmovima kao to su ljudi, biljke, ivotinje, predmeti i
pojave, Da bismo bolje
objasnili razliku izmeu pojma podatak i pojam informacija i definisali njihovo znaenje, poslui
emo se slijedeim primjerom.
Primjer 4.2: Podatke o komponentama stanja sistema fakultet, kao realnog sistema,
predstavljaju:
podaci o svakom studentu,
broj upisanih studenata,
podaci o nastavnicima,
podaci o godinama studija,
17
podaci o predmetima,
ocjene studenata iz predmeta, i slino.
Na primjer, neki student moe biti opisan na slijedei nain:
Indira Markovi je student tree godine Fakulteta poslovne informatike u Travniku. Ona
stanuje u Vlaikoj ulici broj 17 u Vitezu
Ovakav opis sadri posredno informaciju koju mi razumijemo na osnovu iskustva, ali ona je
informacija u kontekstu u kojem podaci figuriu. Dakle, nismo rekli ni da je to Petar Petri, niti
Ana Lovrenovi, nego Indira Markovi. Nismo rekli ni da je student IV, II ili I godine, nego III
godine Nismo rekli ni da studira na Fakultetu kozmetologije i zdravstvene njege, niti na
Filozofskom fakultetu, ve srno rekli daje to Fakultet poslovne informatike, i on se nalazi u
Travniku, a nije ni u Bihau, ni u Livnu, ni u Sarajevu., Takoe nismo rekli da joj je ulica
stanovanja Baarijska, niti Kralja Alfonsa XIII, ve smo rekli da je ulica u kojoj student stanuje
Vlaika ulica, Takoe, broj kue je 17, a nije ni bb, ni 23, ni 116, Rekli smo daje Vitez grad u
kojem student stanuje, a nismo rekli ni daje to Kiseljak, Tuzla ili Bugojno. Pa ta to onda,
eventualno, u prethodnoj reenici, za koju smo rekli da je informacija, moe nekome da bude
nejasno ili da bude nepoznato nakon to mu ista bude saoptena. Naravno, nita s obzirom na
kontekst saoptenja i podataka u toj reenici.
Ali, hajde sada da tu informaciju (reenicu) kaemo na malo drugaiji nain, ali da pazimo da
ne promijenimo ni sadraj (podatke) niti znaenje ^(kontekst) informacije koju ta reenica nosi:
Indira Markovi je ime i prezime studenta, trea je godina studija. Fakultet poslovne
informatike, je naziv fakulteta koji student pohaa, Travnik je grad u kojem se fakultet nalazi,
Vlaika je naziv ulice u kojoj student stanuje, broj 17 je broj kue stanovanja studenta, a Vitez je
grad u kojem student stanuje.
Iz prednjeg primjera moe se uoiti da je informacija o studentu, obiljeju njegovog
studija i adresi stanovanja sastavljena iz najmanje dva dijela: podataka i konteksta. Da
bismo bolje uoili razliku izmeu podataka i konteksta, u gornjoj recenici podatke smo
ispisali kosim slovima, a kontekst je ostao u nizmjenjenom obliku slova,
U informatici i raunarstvu je, pored toga, vano da znamo i u kakvom fizikom obliku
su podaci predstavljeni. Prema tome, informaciju o nekom biu, predmetu, stvari ili pojmu u
informatici ine:
kontekst,
podaci i
nain ili medij fizikog predstavljanja podataka, J
/
i
Kao to iz naeg primjera vidimo, kontekst je defmisan pomou niza veliina i isti je za
sve sline pojave,. Kontekst informacije odreuje se tako to se napravi lista veliina koje ga
definiuTcije
e
vrijednostrBTffzapisane
poclacimaTJXnaem
primjeru,
toTuTprezime"i7me7go3mOiE3ya^nîv^ fakulteta7sjeifefakiiIteta, i adresa stanovanja
(ulica, broj, mjesto-grad) Takva lista veliina u konceptu baza podataka naziva se opis
lpjdkoziammMJmi^QSLskiS&^.
Informacija mora tano odgovarati injeninom stanjuj njen sadraj je relevantan za donose
18
odluka^
Koliinu informacije kao apstraktnog pojma nije tako jednostavno izmjeriti, jer ne postoji
ni duinski metar, niti decimalna vaga, ni zapreminski litar, ni termometar, ampermetar i
slino mjerilo kojim bi se njena koliina izmjerila. Koliina informacije, kao to emo
kasnije vidjeti, utvruje se prema stepenu u kojenTona (njen pnjemj otklanja neizvjesnosFTri
7)e61jrnicO'TIi"nFs''rfagoni 'na^' preduzimanje neke akcije, Tako je izmisljen bit kao
osn6vria jeinTa a mjerenje koliine informacije. Jedan bit je ona koliina informacije
koja se dobije saznanjem da se od dva podjednako vjerovatr^Xsruajni7~3oga3aja desio
jeciari. Tfif na d nj g i nain reeno: mjera za koliinu informacije, koja" se naziva BIT
(Binary digiT = binarni broj), je koliina informacije 50% sluajnog dogaaja.
Ukoliko je neka poruka vjerovatnija utoliko ona sadri
manje informacija,A.
Tako, na primjer, neko izlaganje je vie nauno (prua vie
informacija) ako je ^
manje izriito. Veu koliinu informacija nosi, odnosno vie je nauno, miljenje da je
vjerovatno da e svemir doivjeti svoju toplotnu smrt
nego ako se izriito
tvri da e to sigurno tako biti,.
Primjer 4.3: Poruka moe i ne mora da sadri informaciju. Na primjer, osoba A
posmatra kako osoba 'B* baca kamen u dalj Zatim, osoba 'B' poruuje osobi 'A' da
je kamen pao na zemlju. Osobi 'A' ova poruka ne donosi nova saznanja o dogaaju, jer oko pada
kamena na zemlju nema dvojbe, nema neizvjesnosti ni nedoumice. Rezultat dogaaja je osobi 'A'
100% poznat i vjerovatan (siguran je), jer drugaije ne moe biti. Takva poruka u sebi ne sadri
informaciju. Koliina informacije u njoj jednaka je nuli.
Ako takoe osoba 'A* u vazduh baci novi i zatim porui osobi 'B' da je novi pao na zemlju
na jednu od strana, tada ta poruka takoe ne sadri informaciju jer osobi 'B' ne otklanja
neizvjesnost i nedoumicu oko rezultata. 50% je mogue da novi padne na jednu stranu, odnosno
50% je mogue da novi padne na drugu stranu. Ali poruka da je novi po padu pokazao pismo
sadri novo saznanje o dogaaju i u sebi sadri informaciju, jer je poruka otklonila svaku
neizvjesnost oko toga na koju stranu je pao (pokazao) novi. Koliina informacije u poruci sada je
vea od nule.
Poruka ili saoptenje koja egzaktno opisuje rezultat neizvjesnog dogaaja, sadri u sebi
odreenu koliinu informacije.
Primjer 4.4: Ovaj primjer uzet je iz prakse onako kako je autor (R L.) studentima na asu
demonstrirao staje to I bit informacije, odnosno staje i kolika je koliina informacije od jednog bita.
U sali u kojoj se nalazi grupa studenata pronaimo tano odreenu osobu po imenu i prezimenu
i mjerimo koliko bit-ova informacije nam je potrebno da tu osobu naemo. Zamolimo nekoga od
prisutnih da nam kae (ali ne da pokae), imenom i prezimenom, neku osobu koja je tu, meu
nama. Zatim, studenta/studenticu zamolimo da nam samo sa da ili sa ne odgovara na naa
pitanja koja e se odnositi na to da li se traena osoba nalazi sa lijeve ili desne strane rukom
pokazane, ravnomjerno (po sredini) podijeljene grupe studenata. Logino, traena osoba moe biti
samo sa jedne strane strane ravnomjerno podijeljene (pokazano rukom) grupe, Odgovor na prvo
pitanje daje nam 1 bit informacije, jer smo saznali da se od podjednake mogunosti da se traena
osoba nalazi sa jedne od dviju strana, saznali jednu stranu na kojoj se traena osoba nalazi, Traenje
nastavljamo sa istim pitanjem, ali tako to sada preostalu polovinu grupe studenata, za koju je
19
odgovor bio da se traena osoba nalazi na toj strani, opet (od oka) podijelimo na dvije, otprilike,
ravnomjerne grupe - lijevo od nae ruke i desno. Opet studenta/studenticu zamolimo da nam samo
sa da ili sa ne odgovori na nae pitanje koje se odnosi na to da ii se traena osoba nalazi sa nae
lijeve ili sa desne strane rukom pokazane, ravnomjerno (po pola) podijeljene preostale grupe.
Nakon odgovora, bilo da ili ne, dobiemo jo 1 bit informacije. Do sada smo dobili 2 bita
informacije, ali mi jo ne znamo ko je traena osoba,. Oigledno je da nam nedostaje jo bita
informacije. Zato, ovaj postupak nastavljamo sve dok ne preostane poslednja mogua podjela na
pola
preostale grupe. Kada od studenta/studentice dobijemo odgovor na osnovu kojeg saznamo na kojoj
strani se nalazi traena osoba, tada je on/ona ta traena osoba* Taj
1
bit dobivene
informacije
pribrojimo prethodnom
zbirubitova
i dobijemo
izmjerenu koliinu informacije
koju smo dobili da bi
doli do tano odreene
osobe, odnosno koja nam je bila potrebna da bi entropiju problema traenja tano odreene osobe
u grupi osoba sveli na nulu
Ova koliina informacije se moe tano izraunati i to po formuli za entropiju, ali o tome e vie
r ijei biti u jednom od narednih poglavlja.
Primjer 4.5: Prilikom bacanja kocke i kuglice ruleta, bacai su gledaocima saoptili slijedee
poruke:
a) kocka je pokazala jedan od est brojeva,
b) kocka je pokazala broj tri,
c) kocka je pokazala broj sedam,
d) kuglica je stala na jedan od brojeva,
e) kuglica je stala na broj sedam.
Pojedinim porukama emo pridruiti slijedee opise sadraja informacije:
a) Poruka ne sadr i informaciju jer e baena kocka sigurno pokazati jedan broj ,. Dogaaj
opisan na navedeni nain 100% je siguran i nije neizvjestan. Vjerovatnoa pokazivanja bilo kojeg
broja je:
p=t (100%)
b) Poruka sadri informaciju jer otklanja dvojbu oko rezultata bacanja kocke. Kako kocka ima
est jednakih strana, vjerovatnoa pokazivanja navedenog broja
je:
p= 1/6 (16.66%)
c) Poruka sadri potpuno nemogu opis, U ovom sluaju radi se o degradaciji informacije, tj.
dogaaj je nemogu i vjerovatnoa njegovog nastanka jednaka je nuli,
p=0 (0%)
d) Poruka ne sadri informaciju jer je sigurno da e kuglica stati na polje s jednim od brojeva,.
Dogaaj je po opisu identian dogaaju a).
p=l (100%)
e)
Kako
rulet ima ukupno 37 polja, znai da je zaustavljanje kuglice na
navedenom broju jedan od 37 moguih rezultata dogaaja Vjerovatnoa pokazivanja za jedan broj
je:
20
Fenomenologija pojma informacija
p= 1/37 (2.70%)
Primjer pokazuje da neizvjesnost dogaaja utie na koliinu informacije sadrane u poruci.
Koliina informacije je vea to je dogaaj neizvjesniji. Saznanje o rezultatu sluajnog dogaaja
otklanja neizvjesnost ili nedoumicu, odnosno odstranjuje dvojbu, odnosno neodreenost dogaaja
Poveanjem koliine informacije smanjuje se entropija.
IV PITANJA ZA PROVJERU NAUENOG:
1.
2.
3.
4.
ta su znakovi u informatici?
ta je poruka ili saoptenje?
Sta je informacija?
Da lije svaka poruka ili saoptenje ujedno i informacija?
5 Koji dijelovi (obavezno) ine informaciju o nekom biu,
predmetu,stvari
ili pojmu?
6.
7.
Od slijedeih pojedinanih saoptenja (davanjem konteksta podacima)

napravite neko saoptenje koje e biti informacija: 127,
cm, drvene,
Gradnja, Mrkonji Grad, letve, Jajaka, 14, komada, 22,
duine.
GP
ta u vaem primjeru informacije, onako kako ste je vi sainili na osnovu pojedinanih

saoptenja iz prethodnog pitanja (6), pripada kontekstu, a ta su podaci?
8.
Navedite neki skup znakova koji nije saoptenje, onako kako smo ga mi definisali,.
9.
ime se mjeri koliina informacija?
10. ta je ASCII?
11. emu slue informacije?
5. FENOMENOLOGIJA POJMA INFORMACIJA

Informacija je postala interdisciplinarni fenomen, a svaka je nauna oblast pokuala, i jo
pokuava, protumaiti samo jedan dio ili oblik te sloene pojave. Nikada nije bilo sporno da
je informacija (saoptenje, obavijest, poruka) kompleksan fenomen, s mnotvom razliitih
fizikih, biolokih i drutvenih svojstava. Jo su Senon i Viver ( Weaver) upozoravali da se
saznanje (saoptenjp^ obavijest ili poruka) moe tumaiti na {(a^) tehnikoj, {^êmantikoj
i(c\) bihevioristikoj osnovi.
Pojam egzistencije informacija, oko koje se, za koju se i sa kojom se, cijelim svojim
biem, bavi informatika i kao fenomenom i kao resursom informatikog drutva, tj njenu
fenomenalnost10 objasniemo na dva naina: egzistencija informacije kao fenomen odraza i
kao fenomen raznovrsnosti.
Informacija kao fenomen odraza. Ako bismo htjeli da damo definiciju pojma informacije
10Fenomenologija (engl Phenomenolog}>) je metoda filozofskog istraivanja koji je razvio Edmund
Huserl (Husserl) Sama rije doslovno znai prouavanje ili opisivanje pojava Cilj fenomenologije je
da obuhvati totalitet ili sutinu opaanog objekta.
21
na dijalektiki nain, onako kako ona sutinski egzistira, onda to moemo uiniti na slijedei
nain Neka je A bilo koji realni sistem (predmet, stvar, koncept, problem, itd.), Tada sistem
B koji obezbjeuje informaciju J o A zovemo informacioni sistem (slika 1).
Y
3
Y
5
Slika 4. Objanjenje pojma informacije pomou odraza
U sluaju sprege dva proizvoljna objekta A i B (ma kakvi oni bili) jedan od njih uvijek
odraava (oslikava, reflektuje, modelira) onaj drugi Pri tome, odraz je (po rijeima ruskog
filozofa A,. D Ursul-a) reprodukovanje sadrine jednogôbjekta u drugoj formi - u drugom
objektu i to u procesu njihovog uzajamnog djelovanja,. Dakle, za pojavu odraza nuno mora
da egzistira sprega (p - ro) dva objekta - objekta A koji se odraava i objekta B koji ga
odraava. To se moe objasniti i time da ne moe realni sistem da bude, na primjer, kolska
table, a odraavajui sistem, na primjer, neka biljka ili ivotinja. Pored toga, odraz posjeduje
semantiku (smisao) i intenzitet (jasnost). To znai da se u fenomenu odraza krije jedna
logika veliina J, koja se moe definisati ureenom etvorkom:
11
= (A, B, S, I ) Y "
Ovu veliinu zovemo informacija Pri tome, komponente informacije su:

A - objekat odraavanja (realni sistem, npr. preduzee,
ovjek, biljka, ivotinja, organizacioni problem itd,.),
B - objekat koji saoptava odraz (model sistema A),
S - skup znakova ije znaenje definie smisao odraavanja, a
I - intenzitet odraavanja.
Ako nedostaje bar jedna od navedenih komponenata, tada ne moe biti rijei o
informaciji,, iz ovakve definicije informacije moe se zakljuiti, da je ona objektivna veliina
kao sadraj odraavanja, da se uvijek odnosi na prvi objekat, a saoptava je drugi, da ima
svoj smisao (znaenje, semantiku) i da ima svoj intenzitet (koliinu),"
Ovdje smo nabrojali samo dvije komponente informacije: semantiku (kao relaciju
znakova prema oznaenom objektu) i kvalitativnu. Pod semantikim jedinicama podataka
podrazumijevamo jedinice podataka koje se prenose u razmjeni informacija izmeu ljudi, na
ovjeku prihvatljivim nosiocima podataka. Najmanja semantika jedinica podataka je znak, a
zatim pojam, segment, sjogj datoteka.
U literaturi se esto uz pojam informacija koriste prilozi, kao na primjer: logika, nauna,
22
upravljaka, ekonomska, medicinska, socijalna, itd. Definicija pojma informacije koju smo
naprijed naveli dovoljno je opta da su sve nabrojane karakteristike obuhvaene gornjim
izrazom, zavisno o toga kakve je prirode objekat A Nauna istraivanja pokazuju daje
informacija neodvojivo povezana sa odrazom. Ali, informacija je samo jedan aspekt - jedna
strana odraza, ona je odraz raznovrsnosti, To znai da je pojam odraza iri pojam od pojma
informacije
Koristei sliku 1. za objanjenje pojma informacije pomou odraza, moemo dati
slijedeu definiciju pojma informacionog sistema
Interesantno je da u engleskom jeziku ne postoji mnoina od rijei "informacija" i "podatak", dakle

ne postoje izrazi " In format ion s" i "datas", nego uvijek i samo izrazi "Information" (informacija/e) i
"data (podatak/ci)
Neka je A Bilo koji realni sistem, sistem koji obezbjeuje informaciju J o A zvae se
informaciom sistem, ili krae IS sistema A Iz ovakvog opisa IS-a slijede veoma vani zakljuci:
na osnovu dijalektiog principa sveopte povezanosti i djelovanja slijedi, da za jedan isti
realni sistem A moe se nai, ili konstniisati, vie (teoretski bezbroj) informacionih sistema
Zaista, svaki sistem koji je u stanju da obezbijedi informaciju o B, koji je u nekakvoj vezi
sa A, predstavlja IS sistema (ili objekta) A.
infonnacioni sistem objekta A (sistema A), koji obezbjeuje informaciju J (sistem B),
meutim, nije jednoznano odreen. Postoji vie informacionih sistema koji obezbjeuju
istu informaciju J u odnosu na isti sistem A.
Ovako kompleksna definicija informacionog sistema zahtjeva i svoju konkretizaciju. Stoga, u
svim naim daljim izlaganjima realni sistem (sistem A) bie neki organizacioni sistem - preduzee,
neki bioloki (ivi) sistem (ovjek, biljka, ivotinja), neki problem iii neki model (ekonomski,
organizacioni, matematiki, itd ), a sistem B njihov informaciom sistem.
Informacija kao fenomen raznovrsnosti. Wiljem Ros Ebi (William Ross Ashby, 1956 ) dao je
neto iri pristup objanjenju pojma informacije. On je dokazao da je pojam informacije neodvojiv
od pojma raznovrsnosti, to se samo po sebi nadovezuje na odraz. Dakle, informacija postoji samo
ako postoji i raznovrsnost (elemenata, mogunosti, varijanti, izbora, poteza, aktivnosti itd.). To se
tumai na ovaj nain: zamislimo skup sastavljen od slijedeih elemenata:
a, b, c, a, c, c, a, b, c, b, b, a.
Kao to se vidi, gornji skup ima dvanaest elemenata. Izostavljajui redoslijed rasporeda tih
elemenata, kao i njihove mogue kombinacije, vidimo da taj skup sadri svega tri razliita
elementa: a, b, c Po R Ebi-ju taj skup ima "razliku od tri elementa", a koliina informacija
izraava koliinu (broj) raznovrsnosti. Prema tome, skup u kome su svi elementi razliiti ima
maksimalan broj raznovrsnosti i u tom sluaju koliina primljenih informacija ima maksimalnu
vrijednost. Nasuprot tome, skup u kome su svi elementi jednaki sadri minimalan broj raznovrsnih
elemenata, to jest svega 1, pa je koliina informacije u takvom skupu jednaka nuli. Iz ovoga se
izvlai zakljuak o tome da se informacija u skupu pojavljuje onda kada se elementi razlikuju jedan
od drugog - kada ima vie_aiternativa, vie mogunosti.
23
Podatak Informacija znanje. Pojmovi kao to su podatak, informacija i znanje su

objanjeni na vie mjesta u strunoj literaturi. Svugdje u objanjenjima postoji semantika razlika
izmeu podatka, informacije i znanja.
Moemo rei da je podatak: broj, pojedinost, nevrednovana injenica, koncept, opis,
pojava. Najprostiji prilaz u objanjenju pojm^potfflfaVnaglaava da je on zapis neke
konkretne injenice na proizvoljnom meHljumu (papiru, magnetskom medijumu, CD-u,
itd .) nezavisno odi njegove dalje sudbine,' tjTTieavisno od toga da
li e biti upotrebljen a donoenje poslovnih odluka i/ili upravljanje ili ne. A mi jo
dodajemo: podatak je neobr aena ili neobjanjena injenica, ili injenica koja nema
konteksta
Moemo rei daje informacija: obraeni podatak;podatak u kontekstu; ima
znaenje novosti za korisnika Tafcoe, ako se podatak upotrebi za upravljanje, tj . u (t
procesu odluivanja, on se transformie u informaciju. Zapis zadrava svojstvo podatka sve dok
postoji vjerovatnoa da e se na neki nain transformisati u informaciju, a poslije gubi to svoje
svojstvo,
7
Takvo shvatanje pojma podatka i informacije u dananje vrijeme vie ne moe da

opstane Opte prihvaenje danas stav, daje podatak konkretizacija pojave (ili ^pojavnog
oblika) informacije, grupa smbol^ga^
uItffanSSery"f manjini znaajem od informacije, informacija je bogatija u
semantikom smislu od podatka Podatak je neprotumaeno saznanje koje se moe
protumaiti/Poclatafaje, znai, takav neprotumaeni niz simbola ili znakova koji opisuje
karalctenstiRe (obiljeja) stanja objekata ili uopte promjena u realnom slsternuTsaîljem
kasnijeg korienja i/ili obrade, a obuhvata se u formi pogodnoj za^ToTisanje i prenos.
......................................................................................
........................ ................
jInfomiacjjj$]Q protumaeni podatak. Podaci nose u sebi informaciju, ali koliina

informacionogladrajapod^^T^koe relativan pojam, jer u velikoj mjeri zavisi od primaoca
saoptenja. Isti podatak, naime, za jednog primaoca ostaje samo podatak (znai on ga nije
mogao protumaiti), a za drugog primaoca postaje informacija (ako za njega predstavlja
novo saznanje)
Informacija kao skup podataka sa znaenjem, postaj e/znanjem/tek kada je
primijenjena"- kada njena upotreba dodaje vrijednost Moemo jo rei: znanje su
informacije i podaci vezani uz spoznajni proces i iskustvo; to jelposobnost za iskoritenje
informacije,
j/Protumaefije/saznmja. je u stvari povezivanje novodobijenog podatka ili iskaza sa

ranijim saznanjima. Ako ne postoje ranija saznanja sa kojima bi se mogao "povezati
podatak, informacija naravno nee nastati. Informacija se nee roditi ni tada, ako se
povezivanje ve jednom dogodilo. Informacija nastaje u trenucima kada razmiljamo o
24
samom sadraju podatka, kad donosimo neki sud u vezi tog

iskaza, kada pronaemo mjesto tog podatka u nekoj iii nekim klasifikacijama, kada formiramo
neku misao, kada formuliemo neki zakljuak11.
Upravo iz prethodnih razloga na raunam uvijek smjetamo samo podatke, koje poslije
po potrebi i obradimo. Informacija, onako kako smo Tein i defin iali, raa se samo u glavama
ljudi, a obrada podataka na raunam je samo onda odgovarajua ako obezbjeuje takve nizove
podataka a ljudima olakava i ubrzava proces njihovog protumaenja.
I da zakljuimo oko toga ta se moe smatrati informacijom s obzirom da postoje brojne
definicije pojma informacije Da bi se neto smatralo informacijom, neophodno je daâ)J<azuje
neto sto je prethodno nepoznato primaocu(b))govori o neemu to je prethodno manje
nesumnjivo za primaoc^cj)utie na koliinu ili strukturu znanja primaoca(^pbude
upotrijebljeno u primaoevom odluivanju/^) proizvodi zamiljene, razmatrane ili stvarno
preduzete akcije primaoca,H) primaocu redukuje neizvjesnost, g) primaocu pomae da
identifikuje kontekstualna znaenja rijei u reenici(^) iskljuuje neka o alternativnih stanja
stvari ii) mijenja vjerovanja primaoca, posebno s obzirom na distribucije vjerovatnoa s
primaoeve take gledita.
V PITANJA ZA PROVJERU NAUENOG:

1, Kako se pomou fenomena odraza na dijalektiki nain objanjava pojam informacije?
2
Kako se na dijalektiki nain objanjava egzistencija informacionog sistema?
3.
Kako se po Ros Ebiju objanjava egzistencija pojma informacije?
4 . Da li su podatak i informacija sinonimi, odnosno da li je to jedno te isto?

5.
Kada informacija kao skup podataka sa znaenjem, postaje znanje?
6.
Sta je neophodno da bi se neto smatralo informacijom?
7.
ta se obrauje u raunam - podaci ili informacije ili bitovi ili ta jo..?
6. ENOMENOLOGIJA POJMA ZNANJE

O znanju ima nekoliko razliitih teorija, pa je i izraz znanje, ba kao i izraz
informacija, vieznaan. Naveemo niz definicija znanja nanizanih po vremenu kada su
nastale:
"Znanje je informacija u kontekstu". Ova definicija ima korijene u racionalistikom
shvatanju prema kojem se neko tvrenje smatra valjanim znanjem ako ne sadri
kontradikciju i ako se koherentno uklapa u iri okvir znanja, (1970)
"Znanje obuhvata implicitna i eksplicitna ogranienja postavljena nad objektima
11Ekonomiste osuuju da nisu u stanju da se odlue Naroito su osuivali sjajnog lohna Maynarda
Keynesa za prevrtljive stavove. Kada je kraljevska komisija zamolila petoro ekonomista za miljenje,
reeno joj je a e dobiti est odgovora - dva od gospodina Keynesa. Sam gospodin Keynes se nije
nimalo kajao zbog toga. Obino bi kazao: Kad se moje informacije promijene, ja promijenim svoje
miljenje A ta Vi u tom sluaju radite, gospodine? On nije elio da bude poput zaustavljenog sata koji
pokazuje tano vrijeme samo dva puta u danu (P A Samuelson)
25
(entitetima), operacijama i odnosima zajedno s optim i specifinim heuristicima i

procedurama zakljuivanja ukljuenim u situaciju koja se modeliraju." (1984)
"Znanje je informacija koja je organizovana i analizirana da bi bila razumljiva i
primjenljiva u rjeavanju problema ili u odluivanju." (1992)
"Znanje se sastoji od istina i vjerovanja, perspektiva i pojmova, rasuivanja i
oekivanja, metodologija i know-how, " (1993)
"Znanje je rezonovanje o informacijama i podacima radi aktivnog omoguavanja
performanse, rjeavanja problema, donoenja odluka, uenja i uenja drugih ." (1997)
"O znanju sastavljenom od podataka i informacija moe se misliti kao o znatno veem
razumijevanju situacije, odnosa, uzronih fenomena, i kao o teorijama i pravilima
(eksplicitnim i implicitnim) koje lee u osnovi datog domena ili problema " (2000)
"Znanjeje informacija koja je kontekstualna, relevantna i djelotvorna." (2005)
Znanje je aktivnost koja manipulie, transform ie ili stvara rezultat iz neega. ak ta
vie, znanje djeluje kao mehanizam koji iz podataka i informacija kreira odluke i definisane
postupke. (2011)
Znanje je ukupnost svega to je bilo spoznato, otkriveno ili izvedeno zakljuivanjem
ZnanjFjelieophodno za Uobro~oj luivaTnja^ tj za prepoznavanje i razumijevanje
urbno/posljedinih odnosa koji utiu na poslovanje organizacije, a time i na sposobnost
predvianja njene budunosti.
Saznanja o realnom svijetu vezana za njegove pojave i procese kroz iskustva i uenje
omoguuju formulisanje zakljuaka, analizu uzrono-posljedinih veza, apstrahovanje izvlaenje bitnih crta - atributa, kao i sposobnost sticanja novih saznanja i oznaavaju
sistem na viem nivou apstarkcije koji se naziva znanjem.
26
Slika 5. Slijed pretvorbe podatka u znanje
Znanje je, prema tome, pojmovna slika realnosti u svijesti ljudi o stvarima, objektima,
injenicama, pojavama i procesima zajedno sa svim njihovim meusobnim i uzronoposljedinim vezama,.
Jedna druga definicija glasi: znanje predstavlja razumijevanje odreene oblasti, koja u sebi
sadri potencijal za praktinu primjenu informacije,.
Neosporno je stanovite da je znanje nematerijalni resurs. Ali, iako nematerijalno, ono
moe se skupljati, skladititi i prenositi kroz razliite medije (govorom, vizualno- tekstom,
slikom) te prikazivati na razliite naine uz razliite tehnike i sredstva,
Neki autori pojam znanja prvenstveno, a neki iskljuivo, veu uz ovjeka i organizaciju,
meutim autori koji su blii tehnologiji, posebno iz podruja vjetake inteligencije, govore
o bazama znanja, Na primjeruekspertnih sistema, u kojima se znanje prvo prikuplja od
strunjaka, moe se uoiti da se znanje moe uskladititi, a potom koristiti iz tehnolokih
sredstava.
U novije vrijeme u propulziji je ekonomija zasnovana na znanjima kao efikasnom
faktoru proizvodnje i upravljanja znanjima {managing knowledge) do sredine 80-ih
godina, a kasnije knowledge management12) na svim nivoima. Podruje interesovanja
naunika iz menadmenta znanja, sada, ili upravljanja znanjem, ranije, razmatra se kao
proces u kojem se znanje kreira, osvaja, uva, dijeli i primjenjuje, i s tog aspekta
predstavlja oblast u kojoj se znanje primjenjuje efikasno u svim situacijama odluivanja
Odnos podatka, informacije i znanja. Mnogi shvataju razlike izmeu podataka,
informacije i znanja, kao postepene, razliite nivoe istog objekta, pri emu samo ovjekova
interpretacija stvara razliku. Na narednoj slici simboliki je prikazan put i okolina
(dakle infrastruktura) kojim se od podataka dolazi do znanja, inteligencije i mudrosti
12Upravljanje znanjem {knowledge management) je nastojanje da pravo znanje dospije do pravih

procesora (obraivaa), u pravo vrijeme, u pravim prezentacijama, uz prave trokove, sve s ciljem da
se uspostave (potspjee) pravi odnosi, odluke i aktivnosti uz uvaavanje uloge entiteta. Ta nastojanja
iskazuju se u razliitim kontekstima, kao to su kreiranje, komuniciranje, istraivanje i odluivanje.
Enomenologija pojma znanje
Podaci predstavljaju opaanja ili injenice izvan konteksta, te stoga sami po sebi ne
prenose znaenje. Podatak postaje informacija kada mu se doda odgovarajui kontekst.
Informacija se preobraava u znanje ako joj ljudi dodaju svoje iskustvo, rasuivanje,
vrijednosti i uvjerenja.
FPO
Zriiin^g--------------! Mudrost
Podaci
Kontekst
Potencijal
I inteligencija i. / upotrebe V
sklJs
tvo
Slika 6 Odnos podad-informacija-znanje-mudrost
Znanje predstavljaju naa vjerovanja i vrednovanja koja se zasnivaju na smisleno

organizovanom skupu informacija (poruka) do kojih dolazimo iskustvom, komunikacijom ili
zakljuivanjem.
Inteligencija13 se obino definie kao sposobnost snalaenja u novim situacijama 0 stvarnosti

inteligencija ne postoji odvojeno od znanja i svih ostalih karakteristika koje ine jednu osobu.
Inteligencija je esto neophodna, ali ne i dovoljna za uspjeh, Osim sposobnosti vane su
okolnosti, osobine linosti i motivacija
Postoji nekoliko grupa definicija inteligencije, a obino se navode slijedee sposobnosti kao
osnova inteligencije:
brzina adaptacije na postojee i novonastale uslove
brzina i lakoa uenja
apstraktno miljenje
brzina osjetljivosti za zadati problem
shvatanje matematikih problema

* sposobnost koritenja rijei prilikom govora i pisanja, razumijevanje ideja
opta sposobnost osobe ukljuujui svrsishodnu primjenu svih iznad navedenih

sposobnosti, i
znanje u kontekstu; sposobnost iskoritenja znanja u datom kontekstu.
13Rije inteligencija potie od latinske rijei inteligere i znai razumijeti, shvatiti

31
Teorija viestruke inteligencije H Garnera 14 pretpostavlja da postoje vie razliitih

inteligencija" koje svaka osoba ima vie ili manje razvijene ./Sedam vrstai- inteligencije
koje je Gardner inicijalno predstavio su: jezika, logiko- matematika, tjelesnokinestetika, prostorna, muzika, interpersonalna i intrapersonalna. Naknadno je dodata i
osma vrsta i nte I igen c i je - pri rod rij ack'a.
Jezika inteligencija omoguava ovjeku da dobro verbalno forumu lie svoje misli i
komunicira - da govori, ita, pie.
Logiko-matematika inteligencija odgovorna je za logiko razmiljanje, usvajanje
pojmova, analizu procesa i graenje naunih teorija (rjeavanje matematikih problema i
naunih zakonitosti, klasifikaciju injenica, uziono- posljedinu analizu procesa
)
Vizuelno-pr ost orna inteligencija odgovorna je za shvatanje prostora i vizuelno
izraavanje, manipulaciju i komunikaciju (slikanje i crtanje, organizaciju informacija kroz
planove, eme, mape, za orijentaciju u prostoru.,),
Medij um komunikacije informacija kojim se izraava muzika inteligencija su upravo
melodija i ritam (reprodukcija melodije i ritma i razumijevanje odsluanog),
Tjelesno-kinestetika inteligencija omoguava precizno i koordinisano pokretanje svih

dijelova tijela u cilju rjeavanje problema ili manipulaciju predmetom (sport, ples,
manuelno pravljenje ili popravljanje razliitih predmeta - )
Interpersonalna inteligencija omoguava razumijevanje osjeaja i poriva drugih ljudi,
te ponaanja pojedinaca i grupa ljudi (sklapanje prijateljstava i saradnja sa drugima, uticaj
na miljenje drugih ljudi, saosjeanje,,.),.
Intrapersonalna inteligencija (emocionalna) je odgovorna za razumijevanje sopstvenih
potreba i formiranje realne slike o sebi samom i svojim tenjama (introspekcija 15,
realistina samoprocjena, kontrola emocija i navika . ) Naknadno
je dodata i osma vrsta inteligencije prirodnjaka, koja omoguava raspoznavanje,
14 Hauard Gardner, ameriki psiholog, dugogodinji profesor i direktor Harvarskog Pedagokog
Fakulteta, zastupa (pedagoku) teoriju da nastava i uenje treba da budu tako osmiljeni da kod
uenika podravaju razvoj vie razliitih naina recepcije i razmiljanja, tj da podravaju razvoj
vie inteligencija. Uenik treba da bude u poziciji da moe da razvija dominantnu vrstu
inteligencije (svoje talente) to mu se omoguava ukljuivanjem u nastavne aktivnosti koje
podravaju razliite inteligencije (i pravom da bira pristup) i tako to se ocjenjivanje rezultata
uenja sprovodi tako da se mjeri napredak u razvoju vie inteligencija (a ne samo verbalne i
matematiko-logike).
15A Introspekcija je promatranje vlastitih misli i osjeaja; tehnika samopromatranja
Samoopaanje ili introspekcija je sistematsko opaanje vlastitih psihikih procesa. Ta psiholoka
metoda primjerena je samo psihologiji. ovjek je svjestan svojih doivljaja i u stanju je da opaa i
opisuje, bilo u trenutku samog doivljavanja ili naknadno u sjeanju.
Pred kraj XX vijeka, kada se poela razvijati modema psihologija, introspekcija je bila njena glavna
metoda
5
Internalizacija je pojam koji oznaava prenoenje izvjesnih spoljanjih normi, standarda, odnosa i
akcija na unutranji, mentalni plan, koji se tako doivljavaju kao vlastiti
32
klasifikovanje i razumijevanje prirode, ekosistema, ivotinje i biljaka (gajenje i prouavanje

biljaka i ivotinja, poimanje strukture ekosistema, interesovanje za ekologiju...).
Mudrost pametna upotreba znanja i odluivanje na osnovu sinteze znanja i iskustva,

baziranih na moralnim normama.
Vrste znanja. Znanje prema formalnosti moemo klasifIkovati na:
\y/- Eksplicitno znanje, Ono je po svojoj prirodi jasno, formalno, sistematsko, lako za
komunikaciju i prenoenje.
[/ - Implicitno (tacitno) znanje. To je lino, neformalno, nedokumentovano znanje i ine ga

vjetine, prosuivanje i intuicija koju ljudi posjeduju i koju ne mogu jednostavno
objasniti i predstaviti, a zasnovano je na linom obrazovanju i steenom iskustvu.
Jedan od naina transformacije znanja (pretvaranja jedne vrste znanja u drugo) je
eksternalizacija, kojom se ono iz nefbrmalizovanog oblika prevodi u formalizovani.
Eksternalizacijom implicitno znanje transforniiemo u eksplicitne forme (rijei, koncepte,
slike, grafove, tabele). Ovim nainom transformacije znanja nastaj ^konceptualno znanje/T
d] proces zovemo jo i formulizacija Suprotno od ekstemalizacije je fnfenializacijas, nain
kojim se eksplicitno znanje transformie u implicitno znanje Ovim nainom transformacije
znanja nastaje /operacionalizovcmo znanje, /
Znanje moe biti posmatrano kao subjektivno ili objektivno,
Subjektivno zn a nj e d ij e 1 im o n a: individualno, kada se posmatra

kao stanje uma distribuisano po lanovima grupe kroz praksu.
Objektivno znanje se posmatra: kao objekat (istinsko vjerovanje)

kao pristup informacijama (kako pristupiti i koristiti informacije)
kao sposobnost (strateka sposobnost koja moe biti primjenjena za dobijanje
kompetitivne prednosti),.
33
Informacije-Sistemi - Upravljcrnje
Znanje se moe podijeliti jo i na:
Procechtralno (izraeno kao niz koraka ili akcija za dobijanje rezultata) - odgovori
na pitanja kako.
Deklarativno (vezano izmeu varijabli) - odgovori na pitanja zato
Imamo i narednu podjelu znanja, na:
Opte (generalno) koje ima veliki broj individua i lako se prenosi izmeu njih,
Specifino koje posjeduje vrlo ogranien broj individua i njegovo prenoenje je
skupo. Ovo znanje moemo podijeliti na:
tehniko, koje predstavlja veliko znanje o specifinom podruju

kontekstualno znanje, koje se odnosi na specifian kontekst (vrijeme,
prostor u kome se vri neki rad),,
Jedna druga podjela znanja je na:
Mah-oskopsko - nejasno, neodreeno, bez detalja, neizraenih ciljeva i ogranienja,

sutinski interdisciplinarno, kvalitativno i sugestivno, doputa se kontradiktornost u
konceptima i referencama, fleksibilno i adaptibilno na promjene okoline i njena
evoluciona pravila.
Mihoskopsko znanje - solidno, vrsto, precizno i tano, fokusirano na jednu oblast u
kojoj gotovo nema kontraindikacija, esto za osobe sa iskustvom oigledno.
Prema strukturi prikupljanja, uvanja i predstavljanja, znanje moemo da razvrstamo i na:
deklarativno (deskriptivno, deklaraciono),
proceduralno (imperativno),
konceptualno,
semantiko,
strateko, i
epizodno.
Deklarativno znanje, je znati TA. To znanje je sastavljeno od memorijskih ema koje su

meusobno povezane pojmovima i mislima. Deklarativno i/ili konceptualno znanje odnosi se
na injenino i pojmovno znanje, u koje se ubrajaju osnovni elementi koji se moraju znati da
bi bili upoznati sa disciplinom, kao i organ izovanje cjeline znanja, pojmova, principa it. Ovo
znanje poznato je jo i kao desh'iptivno znanje, ali i kao propoziciono znanje. To je vr sta
znanja koje je po samoj svojoj prirodi, iskazano u deklarativnim reenicama ili indikativnim
tvrdnjama.
Primjer 6.1:
Raunarski programi sadre deklarativno i proceduralno znanje. Primjer deklarativnog
znanja koci progiîranja^^^fTnicije relacija, dok je proceduralno znanje sadrano u
34
algoritmima pretraivanja struktura podataka kojima se relacije interno predstavljaju.

Primjer 6.2:
Navodimo primjere nekih pitanja u testovima znanja, kojima se provjerava deklarativno
znanje.
Pitanja u kojima se trai izdvajanje, ili grupi sanje podreenih u okviru nadreenog
pojma
Da se poveu na odgovarajui nain rijei koje se nalaze na lijevoj strani sa rijeima
koje se nalaze na desnoj strani
Pitanja u kojima se trai obiljeavanje pravilnog redoslijeda kojim se odvija neki
process,.
Proceduralno znanje, znati KAKO neto napraviti ili uraditi, odnosno znanje koje u sebi
ukljuuju znanja kriterij uma koji su potrebni da bi se razliite procedure zavrile o kraja.
Sastavljeno je iz jednostavnih i sloenih misaonih procesa i u mislima su sainjeni u obliku
sistema sastavljenih od niza koraka u kojima uslovu slijedi aktivnost, na primjer ako jetada. Ponekad je to fiksiran redoslijed koraka, a ponekad treba donijeti odluku koji korak
treba slijedei nainiti. Ti produkcioni sistemi zasnivaju se na nizanju misaonih koraka.
Proceduralno znanje poznato je jo i kao imperativno znanje, to je znanje steeno iskustvom
u izvoenju nekog zadatka.
Primjer 6.3:
Prema C, Borgman (1996; 2000), za pretraivanje online kataloga postoje tri nivoa
potrebnih znanja: konceptualno, semantiko i strateko.
Konceptualno znanje odnosi se na prevoenje infonnacione potrebe na upit za

pretraivanje, npr Koje pojmove upotrijebiti ako traim grau o osobama s posebnim
potrebama.
Semantiko znanje je ono koje se primjenjuje pri odabiru mogunosti sistema za traenje,
npr. Trebam li koristiti naredbu Find ili BrowseT\.
35
Infor macije - Sistemi - Upravljanje
Strateko znanje, znati KADA, GDJE i KAKO NE'T'O upotrebiti. O stratekom

znanju moemo da govorimo onda kada, na primjer, uenici savladaju misaone operacije i
edukativne strategije, koje mogu prenositi na nove situacije i znaju kada, gdje i kako da
upotrebe to znanje.
Jo jedna klasifikacija znanja je na tri osnovne vrste:
1.. injenino znanje (npr baze podataka)
2.. Metodoloko znanje (npr raunarski program)
3 . Konceptualno znanje (npr. baza znanja, ekspeitski sistemi),
DESKRIPTIVNO
SEMANTIKO
PROCEDURAUJO
* n i i i
S;
i.
l'rcOfcm
I.
l'rtfciitti
Siilmtuft
Slltlllil!
7-
t'nitrlcm
l.
Si'iutkin
1. treihbii
2. Setuikia.
t.
j'ru&m
Z.
Siiluiimi
EPIZODNO
Slika 1. Vrste znanja

prema jednoj klasifikaciji
Primjer 6.4:
Slikoviti prikaz raznih vrsta znanja dat na slici 4, demonstriraemo na jednom
praktinom primjeru, na primjeru recepta za puding, koji je, ini nam se, veini, manje ili
vie, veoma blizak.
Recept za puding (Procechtralno znanje)
Pripremite 0,5 1 mlijeka. Odmjerite ldl hladnog mlijeka, dodajte sadraj kesice i
mijeajte dok masa ne postane glatka. Preostalu koliinu mlijeka zasladite sa tri kaike
eera i zagrijte do kljuanja. Sklonite sa vatre, umijeajte pripremljenu masu i kuvajte dva
minuta uz neprestano mijeanje. Vrelu masu sipajte u vlane posude i ostavite da se puding
stegne i ohladi.
Recept za puding {Deskriptivno znanje)
Masa je glatka kada je smjesa za puding razloena u masi mlijeka, tj kada je rastopljena
i ne postoje granule. Mijeanje pripremljene mase sa mlijekom znai da
36
rastvorenu masu pudinga u hladnom mlijeku treba mijeati

u toplom mlijeku, dok
smjesa ne postane jedinstvena Vrela masa se sipa u vlane posude da
sepuding ne
bi zalijepio za ivice posude u koju se sipa.
Recept za puding {Semantiko znanje)
Postoji veza izmeu efikasnosti mijeanja mlijeka i temperature mlijeka. Prah se bolje
rastvara u hladnom mlijeku.
Postoji veza izmeu efikasnosti kuhanja mase pudinga i temperature mlijeka. Masa za puding
se bolje kuva u ve toplom mlijeku.
Postoji veza izmeu vlanosti posuda i ljepljenja pudinga za zid.
Recept za puding {Epizodno znanje)
1. Razdijeli u dijelove
Problem: Prah za puding ne moe se rastvarati u toplom mlijeku Puding masa ne moe se
kuvati u hladnom mlijeku.
Rjeenje : Podijeli mlijeko na dva dijela, topli i hladni,.
2 , Korak po korak
Problem : Ako se itav prah stavi odjednom u mlijeko ne moe se dobro promijeati.
Dosadno je stavljati male koliine u mlijeko.
Rjeenje : Odrediti koliine koje mogu jednostavno da se pomijeaju sa pudingom.
3. Napravi prelaz
Problem : Puding ne moe da se kuva u hladnom mlijeku. Ako se topla i hladna masa
spoje odjednom, mogue je da e nastati problemi,
Rjeenje : Dodati malo toplog mlijeka u hladno mlijeko da bi nastalo prilagoavanje. Poslije
staviti cijelu masu za puding u toplo mlijeko,
4, Podijeli u porcije
Problem : Puding e se stegnuti ako se ostavi da se hladi u erpi.

Rjeenje: Podijeliti puding na jednake porcije.
Recept za puding - kompletan {Proceduralno znanje)
Odmjeriti 0,5 1 mlijeka. Podijeliti mlijeko na dva dijela. Jedan dio zagrijati
Dodavati prah postepeno u hladno mlijeko Prije nego to se doda naredna kaika, provjerite
da li se prah sjedinio sa mlijekom.
Dodati 3 male kaike eera u toplo mlijeko i zagrijati do kljuanja. Dodati malu koliinu
toplog mlijeka u hladnu masu da bi se napravio prelaz, Nakon toga cijelu hladnu masu dodati
u toplo mlijeko i kuvati 2 minuta uz konstantno mijeanje,, Vrelu masu raspodjeliti u vlane
sudove i ostaviti puding da se ohladi .
37
Proizvodnja Informacija kao generator razvoja. Poznata je injenica da se ljudsko znanje

razvija vrlo velikom brzinom. Prije 20-tak godina I, Auerbach u svom poznatom izvjetaju
naveo je slijedee odnose: ako se cjelokupno jjudsko znanje na prelazu iz Starog u Novi vijek
oznai sa 1, udvostruenje te koliine znanja desilo se oko 1750. godine, a na slijedee
udvostruenje znanja trebalo je ekati samo 150 godina, dakle, ono se desilo oko 1900.
godine, a slijedee oko 1950 godine. Meutim, tek tada dolazi do prave eksplozije razvoja i
primjene novog znanja, tako da se danas ono udvostruuje svakih 5-7 godina, Tako, danas
ivimo u svijetu u kojem je oko 90% svih dosadanjih dostignua ovjeanstva nastalo u
zadnjih 30 godina. U ovim odnosima sadrane su 3 krupne poruke: razvoj ljudskog znanja je
eksponencijalnog karaktera, i(2)) akceleracija razvoja znanja je sve vea \ 0J)sve je vei krug
znanja i neznanja, ukoliko nismo u stanju da savladamo emisiju novih informacija,
/Natikae proces proizvodnje novog znanja, a/tehnologijVproces pretvaranja znanja u
inovacije - nove proizvode i usluge. Kao posljedica razvoja nauke je pojava sve vee koliine
informacija, Brzina razvoja neke zemlje jako zavisi od njene sposobnosti da proizvodi nove
informacije, pretvara ih u nove ideje i realizuje u vidu novih proizvoda i usluga,
7. INFORMACIJA I ZNANJE KAO RESURSI
Informacija je resurs, u osnovi razliit od bilo koje materijalne supstance, Ona je u sutini
apstraktna, nema ni teinu, ni veliinu ni obim. Ali, ne moe sama da postoji. Potreban joj je
fiziki "nosa" - medijum u koji je ona utisnuta. U principu bilo koja materijalna struktura ili
energija moe da bude nosilac informacije: svjetlost, zvuk ili radio talasi, elektr ina struja ili
napon, magnetna polja, trag tinte ili olovke na papiru, pa i mrea neurona 16 u naem mozgu ili
razni biotokovi ili kiseline u stablima biljaka i u drveu.
Specifina karakteristika informacije kao resursa, za razliku od materije i energije, je u
slijedeem:
informacija se upotrebom ne troi, a raspodjelom ne smanjuje. Ako neto znamo,
moemo to nauiti i druge, a da pritom ne gubimo nae znanje Primjenjujui znanje,
ne samo da ga ne troimo, nego ga kroz praksu jo i oplemenjujemo,
nadopunjavamo i produbljujemo,
informacija moe biti upotrebljavana vie puta i od razliitih korisnika. Proces
troenja ne unitava informacioni sadraj i ona se moe upotrebiti ne samo
pojedinano nego istovremeno od mnotva korisnika,
ne zahtijeva mnogo materije i energije za pruanje informacionih usluga,
16Neuron (rije grkog porijekla) je osnovna strukturna i funkcionalna jedinica nervnog sistema nervna elija Sastoji se od tijela elije i nastavaka: aksona i dendrita. Nervne elije se meusobno
razlikuju po veliini, obliku i grai, to je povezano sa razlikama u funkcijama pojedinih tipova neurona.
Nervne elije imaju ulogu provodnika (konduktora) nadraaja od receptora (ulnih elija-elija koje
primaju nadraaje iz spoljne ili unutranje sredine) i zatim ih senzitivnim neuronima prenose do
odgovarajuih centara centralnog nervnog sistema, od centralnog nervnog sistema do odgovarajuih
elija i organa (efektori) koji e odreagovati na nadraaj i ulogu prenosa i skladitenja informacija u
nervnom sistemu,
38
Informacija i znanje kao resursi
informacija posjeduje fundamentalnu vrijednost, kao novac, roba, rad ili sirovine,
ima karakteristike koje se mogu identifikovati i mjeriti, kao to su: metoda
i cijena dobijanja, svrha u kojoj se koristi (korisnost), razliite oblike i sredstva
kojima se stvara i principe kojima se ona obraduje, informacija postoji u razliitim
stepenima istoe i korisnosti. Ona se moe preistiti i obraditi da bi joj se
poveala vrijednost,
ulaganje za pribavljanje informacije kao resursa moe se uobiajeno teretiti kao
troak, a ponekada - u zavisnosti od ciljeva kompanije, i kao kapitalna investicija.
Poreenje trokova i kor isti je mogue i poeljno (Cost-Beneft analiza),
njena proizvodnja ne zagauje ovjekovu okolinu, a zadovoljava one ovjekove
potrebe koje nije mogue zadovoljiti alternativno materijom ili energijom.
Pored toga:
informacija kao resurs je: (1) osnova za odluivanje i (2) za stvaranje dodate
vrijednosti,
informacija kao imovina ima pojavni oblik kao: (1) zapisi o proizvodnim
procedurama (patenti, licence i druga intelektualna imovina) i (2) softverska rjeenja,
informacija kao potrona roba ima pojavni oblik kao: komercijalni informacijski
servisi,
Osnovne razlike izmeu informacije i znanja kao resursa su17:
kad se informacija jednom proizvede, moe postati dostupna irokom krugu
korisnika, koji je usvajanjem (prijemom i predajom) ne otuuju od ostalih korisnika;
drugaije je sa znanjem, koje ne postoji u objektiviziranom obliku, tako da je u
autentinom obliku dostupno iskljuivo svom kreatoru i nije otuivo, a kada se
predaje, mijenjaju se njegova prvobitna svojstva,
informacija je tirana, moe se umnoavati, a trokovi proizvodnje svake slijedee
kopije opadaju i tee nuli u pored o s tehnikim progresom; stvaranje novih znanja
zahtijeva sve vie informacija, vee napore i vee trokove,
dobivene informacije su dostupne i demokratine; znanja su rijetka, a rezultat su
stvaralatva ingenioznih pojedinaca visokog intelektualnog nivoa,
informacije mogu biti objekt svojine (engl property), dok se znanja pojavljuju kao
objekt vladanja (engl possession) i
informacija ima karakteristike javnog dobra, dok se znanje tretira kao lino dobro.
17Prema: Inozemcev, Vladislav (2000), Paradoksi postindustrialnoj ekonomiki, Mirovaja ekonomika

medunarodnije otnoenija, No 3, s. 4.
39
VII PITANJA ZA PROVJERU NAUENOG:

1,
Koje su opte karakter istike informacije kao resur sa?
2,
Koje su specifine karakteristike informacije kao resursa?
3.
Koje su osnovne razlike izmeu informacije i znanja kao resursa?
4.
Da li se upotrebom znanje moe potroiti?
5 Da li se informacija upotrebom moe potroiti i raspodjelom smanjiti?

6.
Da li se ulaganje u pribavljanje informacije moe tretirati kao investicija?
7.
Koji je odnos trokova proizvodnje informacije u odnosu na trokove

proizvodnje znanja?
8. KOMUNICIRANJE - MODEL I PROCES
Komunikaciju ine procesi slanja i primanja poruka/informacija u cilju izazivanja nekog

ponaanja. Kaemo da je za egzistenciju informacije potrebno uvijek dvoje, tj onaj/ono koji
informaciju saoptava i onaj/ono koji je percipira Dakle, svaka informacija ima svoj izvor odakle
potie, kao to ima i svoje odredite - kome je namijenjena,. Proces prenoenja informacije od
jednog subjekta koji alje informaciju do subjekta koji je prima nazivamo komuniciranje, Pri
tome, subjekt u procesu komuniciranja moe da bude ovjek, ivotinja, biljka, raunar, knjiga,
pismo itd..
Organizacije (preduzea, ustanove, udruenja itd.) ne postoje bez ljudi, a odnosi meu
ljudima ne postoje bez komunikacije. Sve organizacije su stvorene i organizovane putem
komunikacionog procesa i odravaju ih ljudi koji meusobno komuniciraju Ljudi moraju da
komuniciraju da bi uopte mogli da se organizuju, a zatim moraju da komuniciraju kako bi
sprovodili koordinaciju i kontrolu svojih aktivnosti. Za uspostavljanje informacione veze slue
razliiti mediji i sredstva, koji omoguuju rezliite oblike prenosa informacija, U medije za
prenos informacija moemo svrstati npr. elektrinu struju - ijim impulsima se informacije
prenose po odreenom kodu, vazduh - vibracijom prenosi akustine signale, tinta - kojom se
ispisuju znakovi na papiru, nervni impulsi - koji cirkuliu u nervnim sistemima ivih bia, a po
svom materijalnom sastavu predstavljaju elektrino odailjanje strujnih impulsa u kombinaciji sa
fiziko-hemijskim izmjenama i mehanikim kretanjem molekula unutar' nervnih struktura,
skupovi odgovarajuih gena - u sistemima nasljeivanja fiziki nosioci informacije su skupovi
odgovarajuih gena - skupovi molekula odreenih kiselina), itd 18 .
18skupu cjevica i slavina na zadnjem dijelu njihovog tijela. Zahvaljujui tom malom organu
oni svoje rtve hvataju u mreu od svilenih niti, svoja jajaca tite u svilenim vreicama,
putuju na svilenim nitima i do visina od blizu hiljadu metara, i to je najzanimljivije oni
meusobno komuniciraju preko svilenih niti, a mujaci - udvarai ritmino udaraju u niti
enkinih svilenih mrea, pozivajui ih na ljubavnu igru. Pojavu paukova naunici smjetaju u
period od prije najmanje 600 miliona godina.
Smetnje i otpori (umovi) su izvor smetnji prenosa informacija, koji se takoe prenose
kanalom za prenos informacija i negativno utiu na sadrinu signala i dovode do
Sve dok se ne pojavi signal (napisana ili izgovorena rije, slika, muzika, formula, gen,
temperatura, pritisak, el. signal itd,) koji je materijalni nosilac informacije, informacija postoji
samo potencijalno. Na primjer, u cvijetu jabuke sadrana je informacija oploavanja, koja e se
ispoljiti tek poto se cvijet razvije u plod sa sjemenkama. I tek sjemenka je aktivni nosilac
informacije o tome da e iz nje zaista izrasti stablo jabuke, a ne, recimo, stablo bora, i da e
davati iste onakve plodove kakav je bio i onaj plod iz koga je ispao nosilac informacije - dotina
sjemenka, a ne iarke bora.
Komunikacija ima svoj medij/kanal i, na alost, umove i prepreke koji je ometaju. Stanje
odreenog medija, tj. medij i signal ine informaciom kanal, tj. kanal prenosa signala. Kao i
signali, kanali su razliite prirode. Najjednostavnije ih moemo podijeliti na dvije grupe: kanale
veze koje izrauje ovjek i kanale veze koje je izgradila priroda (bilo da su nastali kroz
dugotrajnu evoluciju biolokih
Komuniciranje - Model i pr oces
enon, koji je 1946, godine postavio prvu razraenu teoriju procesa komuniciranja. Njegov model
tog procesa prikazanje na slici 8.
Srhetnje i otpori Smetnje i otpori
Saopenje Signal Prijemni Saoptenje Signal
Slika 8. enonov model komuniciranja
Navedena ema ukazuje, prvo, na izvor informacije - svaka informacija ima svoj izvor odakle
potie, kao to ima i svoje odredite - primaoca. Izmeu toga informacija prolazi kroz itav splet,
itavu hijerarhiju izvora i odredita, tako da i sama odredita postaju njezin izvor.
Kod (engl, Code) je pravilo za transformisanje poruke .ili saoptenja iz jednog simbolikog
oblika u drugi bez gubitka informacije,.
Kodiranje (engl Encoding) je proces transformisanja poruke iz jednog simbolikog oblika u
drugi, a obrnuti postupak je dekodiranje. Ovaj proces podrazumijeva odreenu operaciju
ifriranja saoptenja, koja saoptenje pretvara u signal. Kodiranjem se openito naziva
prevoenje jednog sistema znakova ili signala u drugi sistem znakova ili signala.
U prenosu informacija izmeu komunikacionih partnera (ovjek - ovjek, ovjek - raunar, ili
raunar - raunar, itd.) nastaju raznovrsne smetnje (tehnike, semantike i pragmatike) koje
mogu ugroziti ispravan prijem"poslatih signala ili mogiTprijeiti da neki signali budu primljeni
na pravom mjestu.
U komunikacionim tehnikim sistemima uvijek se radi o prenosu fizikih signala (akustikih,
optikih ili elektrinih) koje formira poiljalac, a na osnovu njih primalac rekonstruie fiziki
sadraj poruka poiljaoca - ovjek rekonstruie misaoni sadraj. U drutvenim sistemima to moe
biti u obliku napisanih ili
iskrivljavanja sadraja saoptenja.

Jedan od prvih naunika koji se detaljnije bavio procesom komuniciranja i koji je pokuao da
definie neke njegove osnovne matematske koncepte bio je Klod
izgovorenih rijei, slika, muzike, formula, a u biolokim sistemima - u obliku gena, kiselina,
raznih biotokova itd.
U dananje vrijeme komunikacionim procesom bave se strunjaci iz mnogih oblasti,.
Jedan novinar ili jedan inenjer telekomunikacija zainteresovani su za razliite aspekte
komunikacionog procesa, pa ljudima esto izgleda da su informacije kojima se bavi novinar i
inenjer' sasvim razliite. U stvari, za njih vai isti koncept procesa komuniciranja, pa i
pojma informacije, samo su razliiti aspekti sa kojih se ovaj proces posmatra. U teoriji
informacija definisana su tri, aspekta posmatranja komunikacionog procesa, mada ni meu
njima nema otre granice. To su:
a) tehniki aspekt,
b) semantiki aspekt, i
c) aspekt efektivnosti,.
t/
Senonov koncept procesa komuniciranja prikazan na slici 5. pogodan je kod analize

tehnikog aspekta posmatranja, koji se bavi problemom koliine i tanosti prenosa poruke
komunikacionim kanalom od informacionog izvora do prijemnika. Ovaj nivo najvie je
razraen u teorijflnforrnauja i to zaslugom enona, koji je dao jednu zaokruenu matematsku
interpretaciju ovog aspekta posmatranja,.
Semantiki aspekt posmatranja procesa komuniciranja bavi se problemom da li

prenesena poruka ima ili nema odreeno znaenje za subjekta koji je primio poruku
- za primaoca.
Na primjer, na tehnikom nivou posmatranja, poruke "AAB1VG2GD" i "OVJEK JE
IVO BIE se jednako tretiraju, odnosno najhitnije je da se one pravilno prenesu do
prijemnika,. Semantiki nivo posmatranja procesa komuniciranja, meutim, razlikuje
karakter ovih poruka. Poruka "AABl VG2GD" nema nikakvo znaenje, bar sa stanovita
subjekta koji oekuje poruku na naem jeziku, dok poruka "OVJEK JE IVO BIE" ima
odreeno (smisleno) znaenje za subjekta koji prima poruku.
U principu, sadraj informacije (u nekoj poruci) moe se utvrditi ukoliko se informacija
shvati kao mjera ukidanja neizvjesnosti, s obzirom da djelovanje primaoca informacije nije
samo posljedica koliine informacije koju primi, ve, prije svega, njenog sadraja
Riard Hartli {Richard Hartley) je jo 1928. godine, u svom radu pod naslovom "Prenos
informacije", postavio osnov za formu i sanje mjere informacije. Nakon toga, za oznaku i
obiljeje koliine informacija uveden je poseban termin "bit" kao skraenica od engleskog
izraza "binary digit" (it, "bajneri didit"), to znai
binarni kod ili binarni znak. Hartii ilustruje (semantiku) mjeru informacije reenicom "jabuke
su crvene" . Rije "jabuke" iskljuuje sve ostale predmete osim jabuke. Rije "crvene" iskljuuje
sve ostale boje osim crvene. Na ovaj nain reenica "jabuke su crvene" u svojstvu informacije,
iskljuuje sve mogunosti osim jedne, tj. sadri najveu mjeru informacije. S druge strane,
reenica "jabuke imaju svoju boju" sadri neuporedivo manje informacije Na osnovu toga Hartii
46
Komunicir anje - Model i pr oces
zakljuuje da je koliina informacije proporcionalna^pjiutiogudih Jzbora.. O tome smcTve

iskutovali u poglavlju Informacija kao fenomen raznovrsnosti po Ros Ebiju
U slijedeim primjerima poruke: "OVJEK JE IVO BIE" i "AS JE ZAVREN", na
tehnikom i semantikom nivou imaju isti efekat, dok po efektivnom aspektu imaju razliitu
interpretaciju: Poruka "OVJEK JE IVO BIE" - sa stanovita efektivnog nivoa nema svoju
vrijednost, jer ne doprinosi donoenju nikakve odluke, niti preduzimanju neke aktivnosti nakon
njenog prijema. "AS JE ZAVREN" - ovo je poruka koja ueniku ili studentu, koji je prijemnik
u procesu komuniciranja, govori mnogo vie. Na osnovu ove poruke on donosi odluku da spremi
svoje stvari, izae iz predavaonice, poe kui,......................................................, itd.
Komuniciranje korisnika sa raunaronv Komuniciranje je osnovna ljudska potreba i
aktivnost, kontinualna u prostoru i permanentna u vremenu, usmjerena prema spoljnjem svijetu i
prema njegovom unutranjem biu. Ona je jedan od najvanijih teorijskih i empirijskih
konstrukata u razuenom polju naunih disciplina koje ovjeka analiziraju kao bie koje govori
(lingvistika), eli i osjea (psihoanaliza), proizvodi i troi (ekonomija i tehnologija), ivi u
grupi (sociologija), upravlja ili je u fokusu upravljanja (menadment, organizacija, politike
nauke), ui ili poduava (psihologija, pedagogija, tehnologija obrazovanja), istrauje i
eksperimentie (statistika, metodologija, biohemija, biofizika), kreira, dizajnira (arhitektura,
urbanizam, marketing) i razvija materijalnu i nematerijalnu imovinu (inenjering i
primijenjene nauke) izvodei manje ili vie kompleksne socijalne, ekonomske, tehnoloke i
interpersonalne ili komun ikacione interakc ije .
Korisnik, Pod ovim pojmom podrazumijevamo individualnog korisnika, grupu korisnika

koja zajedno radi ili ak niz kor isnika u organizaciji. Korisnik je bilo koja osoba koja pokuava
da zavri neki posao ili postigne cilj koristei tehnologiju Korisnici inogu komunicirati i
komandovati raunani koritenjem nekog ulaznog ureaja a za prikazivanje rezultata obrade
koriste izlazne ureaje.
Ulazni ureaji pri hvataj u podatke i instrukcije od korisnika i konvertuju ih u formu koju
raunar moe razumjeti Svaki ulazni ureaj prihvata specifian oblik podataka. Na primjer
tastatura prenosi kucane karaktere (slova, brojeve, simbole), a table za prepoznavanje pisanja
rukom "itaju" napisani tekst. Korisnici zahtijevaju
da komunikacija sa raunarom bude jednostavna, brza i bez greki. Sve to je uticalo na
postojanje razliitih ulaznih ureaja koji izlaze u susret potrebama korisnika i aplikacija.
Izlazni ureaji podatke predstavljaju u fbtmi razumljivoj za korisnika,
Korisniki interfejs. U ovom dijelu razmatraju se problemi komuniciranja ovjeka sa
raunarom, koje se odvija putem korisnikog intefejsa 19, kako se naziva posrednik izmeu
19Interfejs (engl. Interface), misli se na korisniki interfejs, za razliku od fizikog i softverskog
interfejsa, je pojam koji opisuje postupjî~lrietoe pomou kojih korisnik izvrava raunarski
progra^r^TTmogu^biti mehiji, obrasci za unos podataka, poruka o grekamai postupfpuf<^
korisniki
interfejs
jeinterfejskoji koristi
ikone(ma]eTsii^
da opcije menija izabere miem Za grafiki
korisniki interfejs upotrebljavaju se dvije kratice: GUI ( Graphical User Interface ) ili WIMP (koji
47
ovjeka i raunam. U raunarskoj nauci i interakciji ovjek- raunar, korisniki interfejs

upuuje na grafike, tekstualne i auditome informacije koje program prezentira korisniku,
rkoW6rrie sekvene (kao to je kucanje na raunarskoj tastaturi ili pokretanje mia) koje
korisnik upotrebljava prTTcontroli programa. Pored korisni nterfejsi, kao to su fiziki
interFejsi i
softverski interfejsi Posrednici u komunikaciji izmeu hardverskih komponenti nazivaju
sv/fiziki interfejsi. 'Softverski interfejsi postoje izmeu odvojenih softverskih komponenti i
obezbieuju programski m ehan izam pomou kojeg ove komponente mogu komunicirati.
Pod korisnikim interfejsom u uem smislu , podrazumijeva se izgled ekrana koji
korisnik nekog programa vidi na~ svom monitoru. Meutim," u ireni smislu^, korisniki
interfejs predstavlja bilo koji nain na koji ovek interaguje sa raunarom Korisnikim
interfejsima se poklanja velika panja, jer od toga kakav je korisniki interfejs zavisi
upotrebljivost programa ili lakoa sa kojom ovjek- korisnik moe da koristi neki softver,
Dobar korisniki interfejs olakava korisniku da obavi posao koji mu je potreban. esto se
ispred rijei korisniki interfejs stavlja i rije grafiki kojom se oznaava da softver sadri
grafike prikaze (forme, slike, ikone, itd.) pomou kojih se olakava korienje programa.
Grafiki interfejsi se oznaavaju sa GUI" 1, Naa definicija GUI-a, grafikog korisnikog
interfejsa je da je to metoda interkacije korisnika sa raunarom kroz manipulaciju
uzjDOmo hardvera (mi, tastatura, ekran, e krarTosj etlji v na dodir-touch sensibile screen,
itd.) i softvera u obliku ^grafikihelemenata i dodacima uz pomo tekstualnih poruka i
obavjetenja, l^renn^Tom^^
softver i hardver.
SoftveFGlil-a ine viuelni'elHnenti7kao to su:
- pointer simbol koji se pojavljuje na ekranu i koji se pomjera da bi se selektovali
objekti i komande,
desktop - podruje na ekranu gdje su ikone grapisane,

ikone - u obliku sliica na desk topu, tj pozadini koja prikazuje komande, fajlove
ili prozore. U Windows OS-u imamo etiri vrste ikona: ikone fajlova, ikone fold
era, ikone hardverskih komponenti i ikone preica (engl shortcuts),
-
prozori (u Windows OS) - podjela ekrana u razliita podruja. U svakom prozoru

moe se prikazivati ili pokretati (engf ruti) razliiti program,
meniji - dozvoljavaju korisniku izvravanje komandi izborom opcije iz menija,
dugmadi sa. tekstom i/ili slikama ("engl buttons),
okviri za unos i/ili komunikaciju (engl,. communication boxes),
kvadratii, kruii za izbor tipa (engl, check boxes, radio buttons, combo boxes,
itd ), i drugi
moe biti skraenica za Windows, ikone (Icons), meniji (Menus), pokazivai (Pointers), ili za
Windows, ikone (Icons), mi (Mouse), padajui meni (Pull-down menu)
1
GUI-Izgovara se priblino kao gooey na engleskom jeziku, tj. gui, na naim jezicima (S/B/H).
48
Prvi put GUI je iskoristila firma Apple na svojim Macintosh raunarima i operativnim
sistemima, dok je~kasnije Microsoft iskoristio Apple-ove ideje u njihovim prvim
verzijama Windows operativnog sistema, Primjeri nekih grafikih interfejsa su: Mac OS,
Microsoft Windows, NEXTSTEP i X Window System, od kojeg su kasnije nastali KDE,
GNOME i CDE.
Prije pojave GUI-a kor iteni su interfejsi na bazi komandne linije, tzv. iCLUIj interfejsi
(engl Command Line User interfaces), kod kojih je korisnik zadavacT komande
kucanjemlTalastatmii^kT^ iza ha komandnoj liniji i funkcionisali su u DOS, Unix, Linux,
VAX/VMS, Xenix i drugim DOS-abilnim operativnim sistemima.
Pomou grafikog interfejsa koritenje dananjih raunara postalo je mnogo
jednostavnije nego u doba DOS operativnog sistema, koji je bio prilino negostoljubljiv
prema nov im korisnicima raunara. Veina dananjih operativnih sistema se upravlja
preko grafikog interfejsa, dakle pomou kursora, ikona, prozora i drugih elemenata.
Danas se grafiki interfejs ne koristi samo u raunarima, ve ga iskoritavaju i razne
govorne maine, informacioni kiosci kao i monitori u industrijskim postrojenjima koje
pokreu operativni sistemi u realnom vremenu (KTOS-Real Time Operating Systems)
Najnoviji mobilni telefoni takoe imaju grafike interfejse sa ekranima osjetljivim na dodir
Jedna druga vrsta korisnikog interfejsa su web-bazirani korisniki interfejsi koji primaju
input i obezbjeuju output pomou generisanih web stranica koje se prenose preko Interneta i
vidljive su korisniku koji koristi pregleda web-a
Pored prethodne tri vrste korisnikog interfejsa postoje jo i tzv, Ueptiki interfejsi (engl.
haptic interfaces). Oni dopunjuju ili zamjenjuju ostale oblike outputa sa heptikim (engl haptic)
metodama feedback-a20. Heptika se bavi prouavanjem kako da se spoji ljudski osjeaj dodira
sa raunarski generis an im svijetom.
Peta vrsta korisnikog interfejsa su interfejsi dodira (touch screen sensibile) su grafiki
korisniki interfejsi koji koriste displeje dodirnog ekrana (ekrana osjetljivog na dodirni kontakt)
kao kombinaciju ulaznog i izlaznog ureaja, Koristi se u mnogim industrijskim procesima i
mainama, samousiunim mainama i si.
Komuniciranje raunara sa raunarom. Preduzee kao sloen, dinamian organizacioni
sistem, da bi moglo a opstane, mora neprestano da razmjenjuje podatke sa okolinom.
Informacije o tritu, konkurenciji, novim proizvodima, ostalim granskim organizacijama i
organizacionim jedinicama stiu u preduzee preko razliitih komunikacionih kanala. Obrada tih
podataka i priprema esencijalnih, obraenih podataka u to kraem vremenskom intervalu za
potrebe upravljaa je zadatak informacionog sistema,. Oblik generisanog izvjetaja od strane
informacionog sistema mora biti prilagoen grupi korisnika kojoj je on namijenjen.
Rad komunikacionog sistema u cjelini danas ne moe da se zamisli bez raunara, odnosno
raunarske tehnike,. Osnovne funkcije u klasinoj i beinoj telefoniji realizuji raunan:
20Pojam Feedback (odziv) opisuje situaciju kada output od nekog dogaaja ili fenomena (ili informacija o
njegovom rezultatu) koji se desio utie na neku pojavu ili sam dogaaj u sadanjem ili u buduem vremenu.
49
uspostavljanje veze, evidencije poziva, obraun telefonskih i raznih ostalih usluga, it.
Funkcionisanjem manjih mrea raunara na istoj geografskoj lokaciji (LAN, od engl. Local
Area Network ~~ mrea lokalne oblasti), srednjih mrea raunara postavljenih na bliskim
geografskim lokacijama (Intranet), kao i rairenih mrea raunara (WAN) upravljaju takoe
raunan.
Korisnicima se danas nudi jedan od pet stepenapovezanosti raunara
Prvi stepen povezanosti: Sluaj kada je vie raunara direkfiio povezano sa centralnim
raunarom. Povezani raunari se ponaaju u mrei kao terminali koji se sastoje
samo od monitora i tastature i neophodnih prikljunih ureaja.
Drugi stepen povezanosti: Sluaj kada je vie autonomnih raun ara
meusobno povezano sa jednim ili vie centralnih raunanu To je lokalna
mrea - LAN. Ovo je jedan od najeih oblika povezivanja raunara u
organizacijama (preduzeima, ustanovama, zajednicama, drutvima i dr.).
" Trei stepen povezanosti: Gradska raunarska mrea, skraeno MAN (od engl.
Metropolitan Area Network - gradska raunarska mrea), Obuhvata jednu
raunarsku mreu ili vie lokalnih raunarskih mrea,. Cesto ima dodatu
specijalnu telekomunikacionu opremu, kao to su mikrotalasne i satelitske
relejne stanice, koje slue i za prenos govornih i TV signala.
etvrti stepen povezanosti: Vie gradskih i lokalnih mrea meusobno

povezanih u mreu na irem podruju, tzv, WAN mreu (od engl. Wide Area
Network - mrea ire oblasti). Velike kompanije i poslovni sistemi koriste
WAN mree za povezivanje svojih udaljenih fabrika i poslovnih jedinica,
Peti stepen povezanosti: Ovo je najvii stepen povezivanja koji omoguava

uspostavljanje veza velikog (neogranienog) broja mrea i udaljenih raunara
svih tipova i snage (veliine). Internet je taj peti stepen povezanosti - mrea
petog stepena i danas najei oblik povezivanja raunara i raunarskih mrea
u svijetu, Internet nije mrea raunara, on je mrea raunarskih mrea, on je
globalna raunarska mree.
Slika 9 Lokalna raunarska mrea Slika 10 Regionalna raunarska mrea (WAN)

(LAN)
50
Razvoj komunikacija, znai, zavisi i od razvojnog nivoa raunarske tehnike.

Kao konkretni rezultati isto komunikacionog razvoja mogu se naznaiti samo y slijedea tri:
digitalizacija mrea, beini prenos podatika~i prenos podataka pomou irokog pektraTpS'Lj.
Prve dvije sfere su poznate, a za trecil treba VnaTo
objanjenja: pomou irokog spektra se realizuje brzi prenos velike koliine podataka. Prenos zvuka,
slike, animacije i filmova vri se na ovaj nain, DSL (Digital Subscriber Line - digitalna
pretplatnika linija) je jedna od savremenijih tehnologija prenosa podataka. To je modemska
tehnologija koja koristi postojeu telefonsku bakrenu paricu za irokopojasni prenos podataka velikom
brzinom koristei neiskoriteni dio frekventnog pojasa,. xDSL je akronim za razliite izvedbe DSL-a,
meu kojima je najea i najpopularnija ADSL (.Asymmetric Digital Subscriber Line) - asimetrina
digitalna pretplatnika linija. Upravo ova karakteristika (asimetrinost) je ini najzanimljivijom DSL
izvedbom za kune i male poslovne korisnike. Asimetrinost, zapravo, znai mogunost mnogo breg
protoka podataka u "downstreamu" odnosno protoku podataka od mree ka korisniku, nego to je to u
"upstreamu" odnosnu u odailjanju podataka od korisnika ka mrei. Veina najzanimljivijih aplikacija
za korisnike na mrei su asimetine (video on demand-vidzo na zahtjev, pristup uda|jenim lokalnim
mreama LAN, pristup Internetu, multimedijalni pristup, home shopping-kupovina
iz kue....), gdje puno vie informacija korisnik "skida" s mree nego to ih u nju
"alje". Ta asimetrinost ini ADSL idealnim za ove aplikacije.
Sve ostalo je zajedniki razvoj komunikacije i raunarske tehnike: primanje i slanje poruka sa
raunara, mobilnog raunara ili mobilnog telefona (E-mail), EDI - (Electronic Data Interchange) razmjena poslovnih informacija direktno izmeu raunarskih sistema bez tvrde kopije tj. papira,
WWW, Gopher ili WAP aplikacija na mobilnim telefonima, interaktivna razmjena podataka: IRC,
prenos glasa i slike preko Interneta u okviru telekonferencije, kao i druge mogunosti: servisi ili
usluge Telnet, Finger, Ping it .
Za zadovoljavanje pojedinanih zahtjeva korisnika razvijeno je vie razliitih tipova usluga kao to
su teleshopping (trgovina na daljinu), teleteaching (nastava na daljinu), teleworking (rad na daljinu),
telecooperation (saradnja na daljinu), e- Learning (elektronsko uenje), e-Bnsiness (elektronsko
poslovanje), e-Banking (elektronsko bankarstvo), e-Health (elektronsko zdravstvo),e-Medicine
(elektronska medicina), e-Hospital (elektronska bolnica) itd. Broj razvijenih mrenih i Internet
aplikacija je iz dana u dan sve vei Bez ovih vidova prenosa podataka poslovanje danas postaje
nezamislivo.
Tehnologije za mrene komunikacije. Tu spadaju: komunikacioni kanali, mreni hardver i mreni
softver.
Komunikacioni kanali. Tri glavne vrste komunikacionih kanala su: a iznajmljeni

komunikacioni kanal (zakupljeni vod),
javna telefonska mrea, i
51
prostor (ostvarenje veze vri se pomou beinih tehnologija a podaci se prenose rad i ota
lasima).
Komunikacija u mrei raunara (meusobno povezivanje ureaja unutar mree) fiziki se odvija
putem medija kao to su kablovi ili beini prenosni sistemi. Osnovna mjera kvaliteta
komunikacionog kanala je brzina prenosa. To je fizika karakteristika komunikacionog kanala koja se
mjeri brojem bita koji se mogu prenijeti u jednoj sekundi (bit/s) Brzina prenosa se dakle mjeri brojem
elementarnih informacija koje mogu da proteknu u jednoj sekundi,. Uzimajui u obzir aktuelne
tehnologije prenosa u raunarskim mreama, ee se koristi jedinica Megabit (milion bita) u sekundi
(Mbps), ili Gigabit (milijarda bita) u sekundi (Gbps), Komunikacioni kanali se mogu podijeliti na
ine i beine medije,.
/iani medij su: upredena parica, koaksijalni kabl i fiber-optiki kabl. Najvie koriten
nacmTicane komunikacije je u preden im paricama,
Upredena parica (engl. twisted-pair wire) - predstavlja par bakarnih ica i najrasprostranjeniji je
oblik povezivanja jer se koristi za sve telefonske instalacije ice se uparuju i uvijaju kako bi se
smanjile smetnje u komunikaciji. Razlikuju se obino kablovi kategorije 3 koji se koriste u telefoniji i
kablovi kategorije 5 koji se koriste u povezivanje raunara
(i
brzine 100 Mbps
Slika 11 Medijum za brzine 2 Mbps Slika 12. Medijum za
Ovaj medij je jeftin i lak za poslovanje.
Koaksijalni kablovi se obino koriste za televizijske kablovske sisteme, a koriste se i u LAN

mreama. Kablovi se sastoje od centralne jezgre od bakarne ili aluminijumske ice obmotane
savitljivim izolatorskim slojem, oko kojega je opet obmotan provodni sloj tankih ica, sve obmotano
spoljanjom izolacijom. Ovakav medij je skuplji i tei za rad.
52
Slika 13 Koaksijalni kablovi omoguuju brzine do 200 Mbps
Optiki kablovi - su komunikacioni medij veiikog kapaciteta, sastavljen od mnogobrojnih

tankih staklenih nit koji umjesto elektrinog nosi svjetlosni signal koji putuje kroz unutranjost
fiber-optikog kabla. Optiki kablovi se prave od velikog broja (stotina, hiljada) veoma tankih
staklenih vlakana umotanih u zatitni sloj. Podaci se prenose svjetlosnim talasima koje emituje
mali laserski ureaj Na ovakve kablove ne utiu smetnje prouzrokovane elektromagnetnim
zraenjima. Nedostatak je to su skupi i komplikovani za instalaciju, pa se uglavnom kor iste za
osovinski (kimeni) dio mree ( backbone), na koji se onda koaksijalnim kablovima ili upredenim
icama povezuju pojedinani ureaji
Slika 14 Optiki kablovi se najee kor iste za brzine od 10 Gbps
Prednosti: veliki kapacitet, brzina, bezbijednost, a mane: visoka cijena i teko se postavlja.
/Beine tehnologije. Beini prenosni sistemi ne koriste kablove za prenos podataka. To je

posebno praktino u sluaju prenosivih raunara, mobilnih ureaja ili relativno udaljenih lokacija
za koje bi uspostavljanje kablovske mree bilo nedopustivo skupo. Umjesto kablova koriste se
radio ta 1 as i, mikro talasi^. infracrveni zraci. Podaci se prenose moduliranjem amplitude,
frekvencije ili faze
talasa. Tehnologije beinog prenosa koje se danas najee koriste su mikrotalasni sistemi, satelitski
prenos i radio prenos.
53
Mikrotalasni sistemi - koriste mikrotalase koji putuju povrinom zemlje i obezbjeduju prenos
izmeu razliitih lokacija. Nedostatak ovih sistema je to zahtijevaju da izmeu predajne i prijemne
strane postoji optika vidljivost, zatim smetnje (snjena oluja i jaka kia).
Bluetooth - Beina tehnologija koja se koristi za komunikaciju na veoma malim razdaljinama (do
deset ili do sto metara u zavisnosti od klase ureaja). Brzine prenosa idu do 3Mbps Koristi radio
talase i moe da proe i kroz vrste prepreke. Koristi se uglavnom za komunikaciju raunara sa
periferijskim ureajima kao i u mobilnoj telefoniji.
Beini LAN - Wireless LAN (WLAN, WiF) je tehnologija koja koristi radio talase za beinu
komunikaciju vie ureaja na ogranienom rastojanju (nekoliko desetina ili stotina metara), U
zavisnosti od standarda, brzina prenosa ide od lOMbps do 50Mbps (u najnovije vrijeme i do
600Mbps),
Celijski sistemi - Nain prenosa podataka veoma slian onom koji se koristi u mobilnoj telefoniji
Za komunikaciju se koriste radio talasi i sistemi antena koje pokrivaju odreenu geografsku oblast, pri
emu se signal od odredita do cilja prenosi preko niza antena.
Zemaljski mikrotalasi - Koriste antensku mreu na Zemlji, pri emu se za komunikaciju koriste
mikrotalasi niske frekvencije koji putuju povrinom zemlje. Nedostatak ovih sistema je to zahtijevaju
a izmeu predajne i prijemne strane postoji optika vidljivost tako da se one obino smjetaju na
visoke take (vrhove brda, tornjeve, nebodere), Antene mogu da budu udaljene i do pedesetak
kilmetara.
Radio prenos - prenosi informacije beino, koristei radio-talase koji su niih frekvencija od
mikrotalasa. Prednosti: laka instalacija i niska cijena ureaja, a nedostaci su: mogunost prislukivanja
(zbog eventualno iste frekvencije)
Komunikacioni sateliti - Koriste mikrotalase za komunikaciju tako to se prenos izmeu dvije
take koje nemaju optiku vidljivost ostvaruje poprijenom komunikacijom preko komunikacionih
satelita. Kod njih se signal koji emituje zemaljska stanica prenosi ka satelitu, koji ga ponovo emituje
ka drugoj zemaljskoj stanici, Danas se sateliti postavljaju na tri vrste orbita:
*
54
Sateliti u geostacinarnoj zemaljskog orbiti - nalaze se na orbiti udaljenoj od ekvatora

35,800 km, i imaju nepromjenljiv poloaj u odnosu na povrinu Zemlje. Na ovaj nain se
pored raunarske komunikacije obino prenose televizijski i telefonski signal Brzina
komunikacije je relativno mala (reda lOOMps) u poreenju sa optikim kablovima, ali
ipak ima nekoliko scenarija u kojima je korienje satelitske komunikacije pogodnije
Ovakvi sateliti su skupi i veliki i u ovu orbitu ne moe da se postavi vie od 150 ovakvih
satelita.,
Sateliti u srednoj
povrine Zemlje
Sateliti u niskoj
zemaljskoj orbiti - nalaze se mnogo blie Zemlji,
smanjuju ili eliminiu kanjenje signala. Oni koriste manje energije i njihovo lansiranje
je jeftinije, nego drugih satelita.
zemaljskoj orbiti - nalaze se na oko 10.000 km iznad

u orbitama koje su nagnute prema ekvatoru,
Ostali mreni hardver. U hardver koji je instalisan u veini mrea, spadaju: mrene kartice
(Network Interface Card - NIC), sklopovi za oienje koncentrator oienja (wiring hubs),
mostovi * premosnici (bridges), habovi (hubs), ruteri (routers) i preklopnici (switch-evi),
Most (bridge) je ureaj ija je glavna funkcija proslijeivanje i izdvajanje skupova podataka,
zavisno od njihove odredine adrese Most sadri tabelu s popisom adresa radnih stanica u LAN~u,.
On provjerava svaki skup podataka. Ako se odredina adresa nekog skupa podataka podudara sa
adresom neke od rad ih stanica u lokalnoj mrei, onda most ovaj skup izdvaja i prosiijeuje ga do tog
lokalnog odredita, U suprotnom, skup podataka biva usmjeren ka mostu na drugoj, vanjskoj mrei.
Mostovi veoma brzo rade jer ne vre nikakvu funkciju izmjene formata podataka. Samo provjeravaju
odredine adrese i vre izdvajanje ili usmjeravanje skupova podataka.
Ruteri (engl. routers) obavljaju funkcije mrenog sloja OSI modela21. Njihova glavna prednost je
ta to mogu formirati odbrambeni zid (firewall), koji mreu titi od podataka nastalih u drugoj
mrei, Da ne bi dolo do zaguenja mree (to je i osnovna namjena rutera), oni mogu biti
programirani da proslijeuju samo one skupove podataka koji zadovoljavaju odreene uslove, Ruteri,
za razliku od mostova, mogu prije slanja skupa podataka provjeriti trenutno stanje na mrei i, prema
odredinoj adresi skupa podataka, odrediti najbolji put kojim bi se podataka trebao kretati, Ruteri,
takoe, vrlo lako mogu preusmjeriti skup podataka ako doe do kvara nekog drugog rutera na mrei.
21OSI referentni model - Sve mree koje su danas u upotrebi baziraju na neki nain svoj izgled prema
standardu OSI (Open Systems Interconnection). OSI je 1984, godine razvila ISO organizacija (International
Organization for Standardization), koja je krovna federacija nacionalnih organizacija za standarde, u koju je
ulanjeno oko 130 zemalja Sr ovog standarda je OSI referentni model, koji ini skup od sedam lejera
(slojeva) od kojih svaki definie razliite stepene (nivoe) preko kojih moraju proi podaci na putu od jedne
do druge jedinice u mrei Jedan od sedam slojeva je tzv. mreni sloj
55
Rutere je neophodno koristiti kada je potrebno povezati mree (LAN-ove) koji koriste razliite
protokole i razliite operativne sisteme. Ruteri imaju mogunost prepoznavanja razliitih protokola i
formata podataka te mogu vriti i pretvaranje formata skupova podataka prije njihovog slanja u
odredinu mreu, da bi ta odredina mrea mogla proitati podatke koje joj ruter alje .
Habovi (engL Hubs) su jednostavni ureaji koji povezuju grupu korisnika. Habovi proslijeuju
sve pakete (ukljuujui e-mail, tekstualne dokumente, grafike, zahtjeve za tampanje i slino) koji
dou do njih. Najee se koriste u topologiji zvijezde i njena su glavna odlika.
Preklopnici (switches) Svievi su "pametniji*' od habova i nude vie mogunosti korisnicima i
grupama korisnika. Kada jedan korisnik poalje podatak drugom korisniku, podatak koji doe do
svia direktno se prostijeuje upuenom raunaru i to na odgovarajui port za odreenog primaoca,
to je ugraeno u informaciji koja se nalazi u zaglavlju (header) paketa podataka. Da bi sprijeio
prenos sa drugih portova, svi ustanovljava privremenu konekciju izmeu izvora i odredita pa
konekciju zavrava kada je prenos izvren. Glavna prednost svieva nad habovima je to to
omoguavaju da vie korisnika komunicira istovremeno
Svievi mogu da se koriste u mrei raunara topologiji zvijezde, ali to je rijetkost jer su dosta skuplji
od haba koji je dovoljno dobar za tu topologiju.
Slika 15 Izgled 16-portnog Slika 16 Mjesto svia u mrei raunara topologije svia zvjezde
Mreni soft\>er. Sve navedene hardverske komponente i proizvodi vezani za mree raunara
predstavljaju podlogu ili kostur na koji dolaze mreni operativni sistemi (OS) i mreni softver, kako
onaj isto aplikativni, tako i komunikacioni softver, polazei od tablinih kalkulatora, tekst-procesora,
preko programa za
56
upravljanje bazama podataka (DBMS) i knjigovodstvenih programa, do klijenata elektronske pote

ili programa za direktnu razmjenu poruka (chat)
Mreni softver je softver koji omoguava povezivanje vie raunara i komunikaciju izmeu njih.
Kako bi se savladala kompleksnost raunarskih mrea, mreni softver se organizuje hijerarhijski. Na
primjer programer pregledaa web-a ne treba da misli o tome da li e web stranice primati preko
beine mree ili preko iane mree (Ethernet), On treba da se koncentrie samo na aspekte znaajne
za njegovu konkretnu aplikaciju, a da sve nie detalje mrene komunikacije prepusti niem sloju
mrenog softvera (prisutnom u okviru operativnog sistema, ili ak samog mrenog hardvera).
Najgrublje posmatrano, mreni softver moe da se podijeli na dva nivoa: softver niskog nivoa i
softver visokog nivoa. Mreni softver koji omoguuje korienje razliitih mrenih ureaja, npr.
mrenih kartica ili modema, je mreni softver niskog nivoa. Ova vrsta softvera nalazi se obino u
jezgru operativnog sistema raunara, uglavnom u obliku upravljaa perifernim ureajima, tzv, drajvera
(eng. driver)JDraiveri su programi koji omoguavaju odnosno olakavaju komunikaciju izmeu
hardvera (periferijskog ureaja) i korisnikih programa, tj. korisnika. On upravlja raunarskim
hardverom i komunikacionom opremom, Korisnik raunara nikada ne koristi ovaj softver direktno, u
optem sluaju on nije ni svjestan da taj softver postoji. Osnovni zadatak ovog softvera je a prui
usluge mrenim aplikacijama (tj njihovim programerima) koje korisnici koriste. Ove aplikacije ine
mrent/softver visokog nivoa i pruaju razliite usluge i servise kor isnicima na mrei, kao stoje
slanje i prijem elektronske poste, pregledanje web.-a i si______________________
/ Raspon mree. Jedan od kriterijuma za klasifikovanje mrea, pa tako i mrenih komunikacija, je i
njihova fizika veliina, tj geografski raspon koji mrea pokriva. Ova klasifikacija je izrazito bitna
zbog injenice da raspon mree direktno odreuje tehnologije komunikacije pogodne za korienje u
okviru te mree (npr. beina Bluetooth komunikacija je pogodna za male line mree, dok je kod
velikih mrea koje povezuju cijele drave pogodno koristiti satelitsku komunikaciju ili optike veze),.
PAN - Personal area network - mree koje su namijenjene za jednog ovjeka, Na primjer, beina
mrea kojom su spojeni raunar, mi i tampa je PAN. Ovakve mree obino pokrivaju raspon od
nekoliko metara i koristi bilo ianu bilo beinu komunikaciju
HAN - Home area network - kuna mrea,
LAN - Local area network - mrea koja povezuje ureaje na relativno malim udaljenostima,
najee nekoliko kancelarija u okviru jedne poslovne zgrade,
odnosno mrea kojom su povezani raunari koji su fiziki blizu, unutar neke firme, organizacije ili
domainstva.
Ovakve mree se tradicionalno vezuju na ianu komunikaciju kroz mrene kablove, iako nove
tehnologije daju mogunost korienja postojeih kunih instalacija (koaksijalnih kablova,
telefonskih linija i elektrinih linija) za komunikaciju kao i korienja beine komunikacije.
CAN - Campus area network - Ove mree povezuju vise lokalnih mrea u okviru ogranienog
geografskog prostora (npr,. u okviru jednog univerziteta, kompanije, vojne baze, itd). Na primjer,
vie mrea zasebnih fakulteta (departmana) u okviru jedne lokacije univerziteta (kampusa) se
povezuje u jedinstvenu cjelinu. Tehnologija koja se koristi za povezivanje je obino ista kao i u
57
sluaju LAN,, U novije vrijeme, izmeu odvojenih zgrada se obino uspostavlja beina
komunikacija,
MAN - Metropolitan area network - Ove mree povezuju vee geografske prostore (najee
nivoa grada ili jako velikog kampusa) MAN obino povezuje vie lokalnih mrea (LAN)
korienjem veoma brze kime komunikacije (eng, backbone), najee izgraene o optikih veza,.
WAN - Wide area network - ove mree povezuju izrazito velike geografske prostore, esto ire
od granica jednog graa, oblasti i esto i drave. U dananje vrijeme, WAN mree su obino u
sastavu Interneta. WAN infrastrukturu obino odravaju komercijalne kompanije (obino telefonske
i telekomunikacione) i iznajmljuju usluge korienja. Za povezivanje u okviru kime koriste se brze
veze, najee optike i satelitske.
jl Internet - svjetska mrea umreenih raunara; tj, povezanih WAN i LAN mrea
Svim mreama koje ine Internet zajedniko je to to koriste isti skup protokola
- TCP/IP (Transmission Conh ol Protocol/Internet Protocol). Raunar je povezan na Internet ako
izvodi TCP/IP protokole, ima IP adresu i moe slati IP pakete svim ostalim raunarima na Internetu,,
internet nije u vlasnitvu nijedne osobe, organizacije ili vlade i nije geografski smjeten na jednom
mjestu, Cjelokupni internetski prostor u fizikom i informacijskom smislu se popularno zove
sajberspejs (engl Cyberspace). Organizacije koje omoguavaju prikljuak korisnika na Internet
zovu se davaoci internetske usluge (engl ISP - internet service provider) ili Internet provajderi .
TCP/IP je protokol koji je u osnovi Interneta i modernih komunikacija, a bazira se na sjeckanju

informacije na segmente i pakovanju segmenata u neku vrstu digitalnih koverata - paketa sa
naznaenim poiljaocem i zaglavljem, kao i numeracijom segmenta. Na taj nain postaje nebitno
kojim e putem paket stii kroz mreu na odredite - odredini raunat e sam sklopiti poetnu
informaciju iz sakupljenih paketa. TCP/IP komunikacioni protokol je zasluan za potpunu
/decentralizovanost mree,/zbog ega je mogue mreu unapreivati razvojem i izmjenom krajnjih
taaka - korisnikih tehnologija - a ne cjelokupne ve postojee mree^
Bitan segment TCP/IP protokola su IP adrese, odnosno jednoznani brojevi dodijeljeni svakom
javnom korisniku . Dodjela IP adresa je zapravo jedan od izvora prihoda na Internetu, jer se
posjedovanje IP adrese plaa provajderima, koji segmente adresa otkupljuju od Regionalnih Internet
Registara (RIR).
Plasiranja informacija na Internetu ja nametnuto od strane razvijenih zemalja koje su prihvatile
ovaj nain komuniciranja kao najprihvatljiviji u ovom momentu razvoja komunikacija. Prednosti koje
nudi ovaj nain poslovnog komuniciranja su: kvalitetna komunikaciju^ jeftin nain komuniciranja^
jednostavan pristup, multimedijalna prezentacija^ Bra komu n ikacija7 mogunost "mjerenja"
interesantnosti plasirane informacije itd.
Uzimajui u vidu sve vei zamah poslovnog komuniciranja na Internetu, on je sve vie prisutan,.
Jednostavno, svaka ideja koja se moe realizovati ne elektronskim medijumima moe se vrlo
uspjeno prezentirati na Internetu. Ovu vrstu komunikacije (spajanja ljudi i informacija), koja
predstavlja zaokret u svijetu komunikacija, moemo nazvati ^komuniciranje softverom/ U nju
ubrajamo
58
1 111
brojne servise (usluge) koje se nude.

Komuniciranje servisima Interneta. Kao dio svakodnevnice i uticajem na istu, Internet je od
tehnike inovacije postao civilizacijska inovacija. Iako je u prvim fazama svog razvoja sluio nauci,
vladama i vojnoj industriji, danas je njegova glavna karakteristika sveprisutnost informacija i
komunikacije. Po svojoj definicijTon jeste globalnTraunarska mrea, ali ako govorimo o Internetu
kao novom mediju i njegovoj specifinosti u odnosu na tradicionalne medije, ono to ga ini
razliitim u odnosu na televiziju, radio i tampu (elektronske i pisane medije), je
njegova/decentraiizovana22 struktura i interaktivnostjf internet koji je dizajniran kao tehnologija
slobodne komunikacije, omoguava i tzv, virtuelno komuniciranje kao splet tokova izmeu
razliitih publika. Komuniciranje putem Interneta (putem bloga, ehat-a, drutvenih zajednica i sL),
moe se okarakterisati kao globalno novomedijsko komuniciranje, a ono podrazumijeva prenos
informacija i vrijednosti preko dravnih ili regionalnih granica u jednu novu stvarnost, tj virtue Inu
stvarnost (engl virtual reality)23. Virtue Ine zajednice HL Rejngold24 definie kao kulturne skupine
koje nastaju onda kada se dovoljno ljudi dovoljno esto susree u sajber prostoru 25, dok Liklajder i
Tejlor smatraju da je virtuelna zajednica, zajednica onih koji dijele zajednike interese, a ne
zajedniki prostor, a osnovna karakteristika ovakvih zajednica je mogunost imaginarnog i
ostvarivanje svih potreba za druenjem, uz pomo raunara. Osnovna svrha jeste meusobno
komuniciranje stanovnika virtuelnog prostora. One nemaju geografske granice i u njima mogu
uestvovati ljudi iz svih dijelova svijeta.
Kao tehniko sredstvo ostvarivanja komunikacije i razmjene podataka, Internet je
najdemokratiniji i istovremeno najanarhiniji medij. Uz pomo raunara i telefonske linije moemo
stupiti u kontakt sa bilo kojom osobom u bilo kojem dijelu svijeta. Preko tako stvorene veze prenose
se podaci, razmjenjuju se stavovi, dskutuje se. Pravo uestvovanja, ili bolje reeno ukljuivanja na
Internet, imaju svi.
Broj razliitih servisa koje nudi Internet vremenom raste,. Osnovni servisi prisutni jo iz doba
ARPANET-a*2 su elektronska pota, diskusione grupe, upravljanje raunarima na daljinu i prenos
datoteka.
Naveemo najvanije servise na Internetu i opisaemo vrstu usluge koju oni omoguuju,
22Decentralizovanost - pod tim se podrazumijeva da ne postoji nikakva Internet korporacija koja bi stajala
iza mree medija. Nijedna centralna organizacija ne kontrolie dogaaje na Internetu.
23Termin virtuelan nastao je od latinske rijei virtus (snaga, hrabrost, vrlina, kao i skriven, zamiljen, a i
mogu u budunosti), a kovanica je Vilijam Gibson-a 1984 godine, i ukazuje na to da se ovjek emotivno i
kognitivno preseljava u neku drugu stvarnost, tzv. prividnu stvarnost.
24Rheingold, H. Virtual Community: Homesteading on the Electronic Frontier, Addison- Wesley, New
York, 1993.
25Pojam cyber (it sajber) potie iz rijei kibemetika (cybernetics) i starogrkog kybernao (upravljam,
vladam),. Kada se ne koristi u izvornom obliku, termin cyberspace se u naem jeziku rjee zamjenjuje sa
rjeju kiber-prostor ili ee sa kovanicom sajber-prostor, Prostor on-line sfere u kojem se deava
komunikacija (putem Interneta) naziva se sajberspejs (cyberspace), a vrijeme u kome se ona odigrava je
realno.
59
Elektronska pota (engl. e-mail). Elektronska pota predstavlja jedan od najstarijih servisa
Interneta, U dananje vrijeme, elektronska pota ima tendenciju da skoro u potpunosti zamijeni
klasinu potu,. Elektronska pota funkcionie tako to svaki korisnik posjeduje svoje potansko
sanue (eng. mailbox) na nekom serveru. Sanue jedinstveno identifikuje elektronska adresa koja
obavezno sadri znak @ (izgovara se kao ,,et ili majmune, ili manki - monkay) koji razdvaja
ime korisnika, od domena servera elektronske pote. Na primjer, iazor@blic.net je elektronska adresa
jednog autora ove knjige. Sanduii se nalaze na serverima na Internetu i obino ih obezbjeuju
kompanije, univerziteti i dobavljai (provajderi) Interneta, ali takoe postoje i javni, besplatni serveri
elektronske pote.
Poruke koje se alju su u tekstualnom formatu (bilo u obliku istog teksta, bilo u obliku hiperteksta
oznaenog jezikom HTML), ali mogu da obuhvate i priloge u proizvoljnom formatu (koji se iz
istorijskih razloga takoe kodira i alje u obliku teksta). Uz svaku poruku, poeljno je navoenje teme
poruke (engl subject) i, naravno, obavezno, jer u suprotnom pismo nee nikuda otii, navoenje
elektronske adrese pr imaoca.
Slanje i primanje pote korisnik obino obavlja preko klijenta - programa za slanje i primanje
elektronske pote, instalisanog na svom raunaru. Najpoznatiji klijenti za elektronsku potu danas su
Microsoft Office Outlook, Microsoft Outlook Express, Apple Mail, Mozilla Thunderbir, Lotus
Notes, Eudora. Sve vie na znaaju dobijaju i klijenti za mobilne ureaje u kojima prednjai
iPhone/iPod Touch Znaajan obim elektronske pote se odvija preko javnih servisa elektronske pote
vezanih za web koji ne zahtijevaju korienje posebnog klijenta elektronske pote, ve se rad sa
elektronskom potom obavlja korienjem web aplikacija (webmai). Korienje ovih servisa
obezbjeuju velike kompanije, obino besplatno Najznaajniji servisi ovog tipa su Yahoo! Mail,
Microsoft Hotmail, Google Gmail, itd,
Diskusioite grupe (eng,. usenet), Diskusione grupe predstavljaju distribuisani internet sistem za
diskusije koji datira jo od 1980. godine. Korisnici mogu da itaju i alju javne poruke,. Poruke se
smjetaju na specijalizovane servere (engl. news server). Diskusije su podijeljene u grupe (eng.
newsgroups) po odreenim temama, i grupe se imenuju hijerarhijski, Tako, na primjer, sci.math
oznaava grupu za diskusije na temu matematike nauke, dok je alt binaries,boneless grupa
Giganews26 servisa usenet sa najveim saobraajem koja se prvenstveno koristi za razmjenu sadraja
podataka u binarnom obliku, a ne u obliku formatiranog teksta. Pristup diskusionim grupama se vri
korienjem specijalizovanog softvera (engl newsreader), Obino su klijenti elektronske pote
istovremeno i klijenti za korienje diskusionih grupa,. Iako u dananje vrijeme web forumi
predstavljaju alternativni nain diskusija, diskusione grupe se i dalje koriste u znaajnoj mjeri,.
Prijavljivanje na udaljene raunare (eng. remote login) - servis telnet. Prijavljivanje i
korienje udaljenih raunara je jedan od najstarijih servisa Interneta, Ovaj servis omoguuje
korisnicima (tj. klijentima) da se korienjem Interneta prijave na udaljeni raunar (server) i da nakon
uspjenog prijavljivanja rade na raunam kao da je u pitanju lokalni raunar . Korisnik na ovaj nain
26Giganews, Inc je provajder servisa Usenet/newsgroup. Korporacija je osnovana 1994 godine i na bazi
outsourceing-a prema provajderu, po modelu pretplate na web sadraje i dokumente, prua usluge
individualnim korisnicima na 10 svjetskih jezika, za preko 10 miliona korisnika u 180 zemalja svijeta
60
dobija (postaje) terminal kojim upravlja udaljenim raunarom zadavajui komande najee putem
nekog komandnog interfejsa27. Udaljeni raunar prima komande i izvrava ih korienjem svojih
resursa, a rezultate alje nazad klijentu koji ih korisniku prikazuje u okviru terminala. Predaja poruke
digitalnog raunara korisniku najee je u vidu grafikog prikaza nama ve poznatih znakova (slova,
brojevi, taka itd ) na ekranu monitora, Tastatura i monitor, dva osnovna ureaja za komunikaciju s
raunarom, nazivaju se konzola ili terminal, zavisno od naina na koji komuniciraju s raunarom.
Pod konzolom se podrazumijeva monitor i tastatura prikljueni direktno na raunar i pod tim
pojmom se danas smatra da se radi o neposrednom pristupu i radu na nekom centralnom ili
zajednikome raunaru (serveru) preko njegovog vlastitog monitora i tastature. Pod terminalom se
podrazumijeva pristup udaljenom raunam preko raunarske mree, gdje su tastatura i monitor vezani
za dmgi raunar (klijent) s kojim se preko komunikacionog kanala pristupa udaljenom raunaru
(serveru) na nain da je na monitoru klijenta slika koju alje server. Nekada su terminali bili fiziki
elektronski ureaji bez samostalne programske podrke (softvera); imali su samo dio za uspostavljanje
komunikacije i prikaz slike na ekranu koju mu je slao udaljeni raunar. Danas se pojam terminal
koristi kada se s udaljenog personalnog raunara emulira - glumi' rad nekadanjeg fizikog terminala
adekvatnim softverom,.
Telnet je program koji omoguuje povezivanje sa raunar ima na Internetu i upotrebu mrenih
baza podataka, kataloga, servisa za askanje itd. Da biste to uradili morate znati adresu. Ona moe da
sadri rijei (npr apeiron-uni.eu) ili brojeve (npr 140.147,254,3). Neki servisi zahtijevaju da se
korisnik povee sa odreenim portom na udaljenom raunaru. U tom sluaju treba da se upie broj
porta nakon internet adrese Na primjer: telnet nrireston.va.us 185, Telnet je dostupan na World Wide
Webu Najpoznatiji izvori bazirani na Webu su katalozi dostupni preko Telneta. Veza sa Telnet izvorom
moe da izgleda kao bilo koja druga veza, ali e ona, da bi ostvarila vezu, pokrenuti Telnet sesiju. Da
bi Telnet program radio morate ga instalisati i konflgurisati sa Web pregledaem.
Frenos datoteka (engl. file transfer) - servis ftp. Prenos datoteka predstavlja jedan od klasinih
servisa Interneta i datira jo od ranih 1970-tih. Prenos datoteka se vri izmeu klijentskog raunara i
serverskog racimara u oba smjera (mogu se preuzimati i postavljati datoteke na server). Ovaj servis
danas se obino koristi za postavljanje datoteka na web servere kao i za preuzimanje velikih binarnih
datoteka (za manje datoteke, obino se koristi HTTP protokol 28). Serveri koji uvaju kolekcije
datoteka obino se identifikuju adresom koja poinje sa ftp (slino kao to se web serveri identifikuju
adresom koja poinje sa www). Za prenos datoteka koristi se FTP protokol. Na klijentskim raunarima
za prenos datoteka obino se koriste programi poput ftp (komandni program koji direktno
implementira FTP protokol), komanda scp (program - komanda Unix-a koja kopira datoteke i
direktorije izmeu udaljenih host raunara bez startovanja ftp sesije i koja koristi SSFI29 za transfer
27u Prema nainu zadavanja komandi interfejsi se dijele na komandne (CLUI) i grafike (GUI), taktilne i
kontaktne
28HT TP (Hyper Text Transfer Protocol) - protokol za razmjenu dokumenata pisanih HTML'Om HT ML
(HyperText Markup Language) je veoma jednostavan jezik koji slui za izvravanje programa na daljinu
Ovaj jezik predstavlja standard za Internet dokumente.
29SSH ~ (Secure Shell-sigumosna ljuska) je mreni protokol koji omoguuje bezbijednu komunikaciju
izmeu dva umreena raunara: servera (koji pokree program SSH seiver- program koji koristi SSH
61
podataka, te stoga zahtijeva password za autentifikaciju - provjeru autentinosti-valjanosti), zatim

web pregledai koji omoguavaju preuzimanje datoteka sa FTP servera, klijenti poput GnuFTP,
Windows Commander i slino.
askanje (engl. citat, it et) et je jedan od najpopularnijih servisa na Internetu. Sama rije
chat, moe se prevesti kao askanje, neformalna komunikacija i si Omoguava on-line
komunikaciju izmeu korisnika najee tekstualnim putem, preko kucanja poruka na tastaturi koje se
vide trenutno, odnosno komunikacija se odvija u realnom vremenu izmeu dva ili vie
korisnika.askanje korisnicima Interneta omoguava uspostavljanje kontakata i priu na razne teme
kucanjem uivo (eng, on-line). Korisnici pristupaju sobama za askanje (eng chat room) i time mogu
da se ukljue u grupnu ili privatnu komunikaciju. U pojedinim at-sobama, definiu se posebne teme o
kojima se razgovara. Mogue je takoe voditi i privatne razgovore sa nekom osobom. Mana eta je to
se veliki broj korisnika skriva iza pseudonima i ne otkriva svoj pravi identitet i namjere, askanje je u
dananje vrijeme zasnovano ili na specifinim protokolima (npr, IRC) i aplikacijama (npr, Xchat
mIRC) ili se koriste web zasnovane sobe za askanje.
Instant poruke (engl. instant messaging) Instant poruke takoe mogu da se podvedu pod
askanje. Osnovna razlika je da se instant poruke uglavnom razmjenjuju ,,oi-u-oi izmeu
poznanika, tj. daju direktnu privatnu komunikaciju izmeu dva uesnika, dok askanje u uem smislu
obino podrazumijeva grupnu komunkaciju u sobi za askanje
Pretea instant poruka je UNIX komanda (program) talk koja je omoguavala komunikaciju
korisnika ulogovanih na isti server Najpoznatiji servisi koji nude razmjenu instant poruka danas su
Windows Live Messenger, Yahoo! Messenger, AOL Instant Messenger (AIM), Google Talk, Skype,
ICQ,.....................................................................................................
Klijentske aplikacije neophodne za slanje instant poruka su specijalizovane aplikacije koje
odgovaraju navedenim servisima (npr. Microsoft MSN Messenger). Postoje i aplikacije koje daju
mogunost korienja razliitih sistema instant poruka (npr. Pidgin) a one se danas mogu
razmjenjivati i preko weba (npr. GMail Chat, Facebook chat),
Web servis (eng. World Wide Web), nastao je ranih 1990-tih godina, meutim veoma brzo je
stekao ogromnu popularnost i postao je najznaajniji internet servis dananjice. World Wide Web
(WWW) - odnosi se na pregledavanje i pretraivanje sadraja u obliku Internet stranica. WWW nije
tehnologija, ve koncept, to je pogled na podatke, a ne organizacija podataka. WWW je
infonnaticla~svi]et koji T<BiicmFm0^
podacima, kao i objavljivanje vlastitih
podataka. Dva osnovna naina koritenja WWW-a su za: prikupljanje informacija i nuenje
informacija.
To je sistem meusobno povezanih dokumenata poznatih kao web stranice koje mogu da sadre
tekst, slike, video snimke i druge multimedijalne materijale. Web stranice su dokumenti pisani HTML
jezikom,. HTML jezik su komande u obliku tag-ova (engl. tags), Tagovi su tekst pisan u
protokol da bi prihvatio konekciju od udaljenih raunara) i klijenta (koji pokree program SSH clientprogram koji koristi SSH protokol da bi prihvatio konekciju na udaljeni raunar), koji se povezuju preko
sigurnog kanala u nesigurnoj mrei
62
picastim zagradama (npr. <b> .</b> je tag za ispis boldovano teksta unutar taga- za boldovanje
teksta). Web stranice su povezane korienjem veza (linkova), tj . predstavljaju hipertekst, novu vrste
doFumenataâstaTuTa^ênTlHemefa^ToleTeksnoj sari~veze i 1 i Tkove kaTdniginTdo^ a ili
na samog sebe. Preciznije, hipertekst je skup stranica u obliku datoteka, meusobno povezanih
linkovima koje su umetnute u stranice,. Na ove linkove se moe kliknutf ZaTazliku od obinog teksta,
koji se ita linearno (slijeva na desno, odozgo nanie), hipertekst se ita pratei hi per-veze u tekstu,
dakle, ne nuno na linearan nain. Korisnici aktivirajui veze (obino jednostavnim klikom miem)
prelaze sa jedne stranice na drugu. Stranice se uvaju na specijalizovanim web server ima i na zahtjev
klijenata se prenose na klijentske raunare gdje ih specijalizovani programi prikazuju. Ovi programi
nazivaju se pregledai weba (engl Web browsers). Najpoznatiji pregledai danas su Microsoft
internet Explorer, Mozilla Fi re fox, Google Chrome, Safari, Opera, itd.
1
Biografija prof Norberta Vinera veoma je zanimljiva Roen je 1894 godine. U 19 godini ivota zavrio je
doktorsku tezu na Harvardskom univerzitetu Ve u najranijem dobu ispoljioje izvanrednu inteligenciju, tako daje
postao poznat kao "vunerkind" Pred kraj ivota, 1963. godine, objavio je autobiografski spis "Bive udo od
djeteta - Moje djetinjstvo i mladost" Otac mu je bio profesor slavistike tako da se i sam dosta interesovao za
probleme jezika Poznat je kao poliglota Govorio je 10 jezika. Sa 25 godina poeo je da predaje matematiku na
MIT-u u Bostonu 1958 godine objavio je uveno svoje djelo "Kibemetika - ljudska upotreba ljudskih bia" Umro
je u Amsterdamu 1964. godine. Bavio se uglavnom izuavanjem biolokih sistema sa aspekta matematike i teorije
automatskog upravljanja,. Prvi je sagledao potrebu zaokreta tehnike (teorije automatskog upravljanja i teorije
informacija) od neivih stvari ka izuavanju biolokih sistema.
III PITANJA ZA PROVJERU NAUENOG:
1. taje to informatika i kako je taj pojam nastao?

2.
Kako je pojam informatika 1966. godine de fin i sala Francuska akademija nauka?
3. taje predmet i cilj informatike?

4. taje predmet prouavanja informatike?
5. Da li oblast informatike obuhvata samo prouavanje raunara?
6 . ta se podrazumijeva pod raunarstvom?
7. Za ta je zasluan Norbert Viner sam, a zato on zajedno
sa Klod
enonom, Riardom Hartlijem i Andrejem Kolmogorovom?

8
ta je to sinergetski efekat kod sistema i kako se on
iskazuje
matematiki?
VI PITANJA ZA PROVJERU NAUENOG:
l Staje znanje?
2. Navedite jednu od mnogobrojnih definicija znanja,
3
Kakav je odnos u semantinosti (znaenju) izmeu podatka, informacije i znanja.
4. Da li se znanje, iako je nematerijalni resurs, moe kreirati, prikupljati, skladititi (uvati),

prenositi, prikazivati i koristiti?
5, Cime se znanje moe kreirati i prenositi?
63
6., Kako se znanje moe klasifikovati prema njegovoj formalnosti?

7. Navedite neke vrste znanja kako se ono klasifrkuje prema strukturi njegovog prikupljanja,
uvanja i predstavljanja,
8. Koje vrste znanja su iskoritene (prikazane) u raunarskim programima?
1
Peter F, Drucker (1909-2005) poznat je kao tvorac modernog menamenta Bio je uticajni pisac, predava i
konsultant iz oblasti menamenta i, kako je sam sebe volio opisivati, socijalni ekolog.
1
Nauka je utvrdila da novi organizam dobija od predaka naslijedne informacije, koje su kodirane u hemijskoj
strukturi molekula DNK (deziribonukleinske kiseline) Pokazalo se da u procesu individualnog razvoja organizma
geni uslovljavaju makroskopske crte organizma u cjelini Pomou kibemetskih metoda, zasnovanih na teoriji
informacija i kodiranja, genetika je danas u stanju da uspjeno prouava procese nasljednosti i evolucije raznih
oblika ivih bia
sistema, ili je to prostor, vazduh, materija i njena kretanja. Kanal je elemenat za uspostavljanje veze
izmeu komunikatora, tj izmeu poiljaoca i primaoca..
Primjer 8.1: I biljke komuniciraju. Dek ulc i Jan Boldvin, sa dravnog univerziteta u Pensilvaniji
(SAD), otkrili su u svojim eksperimentima (1994 godine) da je drvee u stanju meusobno da
komunicira i to u cilju da jedno drugo upozori o pojavi napasnika. Kada su primjetili da su jednu
grupu mladog drvea napali insekti ili glodan, zapazili su daje to drvee poelo da isputa jednu vrstu
hemijske materije, iji hemijski sastav nisu uspjeli da utvrde, na ta je drugo drvee u njihovoj blizini
poelo da ubrzava proizvodnju vee koliine tanina, otrova u liu koji kod insekata izaziva loe
varenje. Ova dvojica naunika su jo zapazili da je proizvodnja tog otrova bila u srazmjeri sa
trajanjem i intenzivnou napada insekata, vaiju ili gloara, Dvojica istraivaa su svoja istraivanja
prvo izvodila u proljee, kada drvee poinje da buja i dobija mlado lie, a zatim i u kasnu jesen kada
se sprema za zimski san. Zanimljivo je bilo da se pomenuto komuniciranje izmeu drvea u kasnu
jesen nije uopte deavalo, pa u vezi s tim ni poveana proizvodnja tanina.
Primjer 8.2: I ivotinje komuniciraju. Smatra se da pauci spadaju u najranije grabljivice u svijetu i
da za svoje preivljavanje treba da zahvale svojim svilenim nitima Tajna njihovog ispredanja svilenih
niti lei u jednom privjesku od lijezda i
8
Interaktivnost podrazumijeva da korisnici informacija nisu samo njeni primaoci ve i njeni kreatori Stvara se
digitalni most, povezivanjem dva raunara i svi tu imaju jednake mogunosti
12
ARPANET je pretea Interneta - To je bila velika WAN mrea koju je napravila United States Defense
Advanced Research Project Agency (ARPA). Izgraena 1969. godine, ARPANET mrea je sluila za testiranje
novih mrenih tehnologija, povezujui mnoge univerzitete i istraivake centre Prva dva vora koji su formirali
ARPANET bili su UCLA i Stanford Research Institute, nakon ega je vrlo brzo uslijedilo prikljuenje i
University of Utah.
64

Abby Mica UIS 1-70

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Abby Mica UIS 1-70

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Visoka kola za ekonomiju i informatiku

INFORMACIJE - SISTEMI - UPRAVLJANJE

Autori: Prof'r Lazo Rolji Prof.dr uro Miki

Recenzenti: Prof.dr Zlatko Bundalo Profdr Ratko Dejanovi

tampa: MARKOS - Banja Luka

2 RAZVOJNAUNE MISLI - NAUNE PARADIGME............................

3 INFORMATIKA - POJAM, PREDMET I CILJ................................................................

6 ENOMENOLOGIJA POJMA ZNANJE.......................................................................................

9 ELEMENTI TEORIJE INFORMACIJA .................................................................

10 ELEMENTI OPTE TEORIJE SISTEMA....................................................................................

sistema baziranim na informacijama i znanju.

kd, kodiranje, dekodiranje, bit, bajt, sistem, sistemsko miljenje, komuniciranje

PERIODI INFORMATIZACIJE DRUTVA

Mi jo uvijek govorimo da se nalazimo u informatikoj eri, u kojoj napredno

Periodi informatizacije drutva najue su povezani sa razvojem ljudske vrste i

Artikulisani govor predstavlja prvu i najznaajniju informacijsku revoluciju Kada su

Informacije - Sisi em i - Upravljanje

Slika 1, Klinasto pismo, Mezopotamija,

Slika 2. Brojevi u egipatskom pismuhijeroglife, 2000 g. p ne

Pismenost je imala najvei znaaj za razvoj informacije i ovjeanstva uopte, Pisani

Slika 3 Prva tampana knjiga u Evropi, 1450 godina

Periodi informatizacije drutva

Jedna od najznaajnijih i najinteresantnijih karakteristika budueg ekonomskog razvoja

Informacije - Sistemi - Upr avljanje

Drugo^ostignua prethodnih informacionih revolucija ograniavala su se na razmjenu

I PITANJA ZA PROVJERU NAUENOG:

Razvoj naune misli naune paradigme

RAZVOJ NAUNE MISLI - NAUNE PARADIGME

Informacije - Sistemi - Upr avljanje

Pojava sve sloenijih problema tokom 20 vijeka ukazala je da mehanicistika paradigma i

Raz\oj naune misli - naune paradigme

posmatra sistem kroz sveukupnost njegovih elemenata i dinamiku njjhovih odnosa.

II PITANJA ZA PROVJERU NAUENOG:

Informatika je jedna od najmlaih ali i najsloenijih naunih disciplina. Razvila se kao

Informatika je nauka o informacijama ili obavjetenjima.

Informatika prouava informacione tehnologije,

Informatika je nauna disciplina koja istrauje dizajniranje informacionih

Informatika je nauna disciplina koja prouava zakonitosti i djelovanja

Razvoj naune misli naune paradigme

informacione nauka (Information Science),

Razvoj naune misli naune paradigme

termin se uglavnom udomaio u Evropi,.,,

Informatika - pojam, predmet i cilj

info rmac ione nauke (.Information Sciences) .

Informacije - Sistemi - Upravljanje

tehnike, bioloke i drutvene sisteme, naglaavao je znaaj "interdisciplinarnog pristupa"

8Definiciji Sveuilita u Zagrebu (1985).

Informatika - pojam, predmet i cilj

Informacija - Por uka - Znak

INFORMACIJA - PORUKA - ZNAK

Reklo bi se a je metodoloki najjednostavnije poeti od pitanja: ta je informacija. Ali,

Intuitivni odgovor na pitanje ta je informacija, glasi: saoptenje. U svakodnevnom

Informacije - Sistemi - Upravljanje

Znakovi u informatici su standardizovani i sistematizovani, a to su: mala i velika slova azbuke

Poruka ili saoptenje (obavjest) jejsjkup znakova sastavljenih prema odreenim

Informacija - Por uka - Znak

Informacije - Sistemi - Upr avljanje

Informacija - Por uka - Znak

Informacije - Sistemi - Upr avljanje

Fenomenologija pojma informacija

IV PITANJA ZA PROVJERU NAUENOG:

5 Koji dijelovi (obavezno) ine informaciju o nekom biu,

Od slijedeih pojedinanih saoptenja (davanjem konteksta podacima)