THIẾU PHỤ VÀ MÙA THU

Trong bốn mùa có ở quanh năm, thì mùa Hè giống như trai trẻ, mùa Đông
giống như cụ già, mùa Xuân giống như thiếu nữ. Thế còn mùa Thu, cái mùa có
đỏng đảnh điệu đà heo may, có u uẩn vẩn vơ mây xám, có buồn bã lá vàng rơi của
sang trọng suy tàn, sao mà nó giống hệt như một thiếu phụ. Theo từ điển giải thích
thì thiếu phụ là đàn bà đã có chồng, cho dù tuổi đời còn rất trẻ, tiếng Tây kêu là
jeune femme. Tất nhiên thỉnh thoảng cũng có vài thiếu nữ chẳng bao giờ chịu đi
qua hôn nhân nhưng do vẫn phải ăn phải ngủ phải già rồi bị thời gian rêu phong đè
nét nhầu nhĩ vào mặt, trông “mợ” quá, thì cũng vẫn được xã hội kính trọng gọi là
thiếu phụ.
Mùa Xuân đương nhiên khác mùa Thu, thiếu phụ khác thiếu nữ nhiều lắm.
Phong tục của người Thái cho phép thiếu phụ tự phân biệt để khẳng định mình
bằng cách búi tóc cao, gọi là tằng cẩu. Trong tiếng Việt, không cần phải tỉ mỉ đi
sâu vào nội hàm chỉ cần nghe phát âm suông chữ “thiếu phụ” thôi đã thấy tự nhiên
rưng rưng buồn hơn rất nhiều so với chữ “thiếu nữ”. Thiếu nữ do ngây thơ chưa
quen lao động nên được đông đảo người khác yêu mến cho tiền, vì thế thường tung
tăng hồn nhiên, nhí nhảnh đôi khi nông nổi làm bậy khiến cho bố mẹ, ông bà hoặc
người tình nhăn nhó rức đầu. Thiếu phụ thì ngược hẳn lại, họ đã phải chấp chới
loay hoay kiếm kế mưu sinh để nuôi mình, nuôi con, nuôi chồng, thậm chí nếu số
đen, phải nuôi cả người tình nên thường man mác mệt mỏi u sầu. Có lẽ bản chất là
vậy, nên ở những nơi vui chơi vô tư kiểu như vũ trường hay động lắc, khi xẩy ra
chuyện linh tinh tiêu cực, các cơ quan bảo vệ pháp luật rất hiếm khi bắt được
những thiếu phụ.
Mùa Thu với mưa phùn thê lương mịn bay mặt hồ, với thân cây gầy guộc lác
đác chút lá xanh. Lòng đường như sẫm hơn mái phố như nâu hơn, cái cảnh sắc cô
quạnh hiu hắt ấy dễ làm người ta liên tưởng tới một mĩ nhân có lưng lửng tuổi.
Không phải ngẫu nhiên mà thi ca viết về mùa Thu ngập đầy các “khuê trung thiếu
phụ”. Bài thơ theo trường phái lãng mạn “Tiếng Thu” của cố thi sĩ Lưu Trọng Lư
chẳng hạn. “Em không nghe mùa Thu. Dưới trăng mờ thổn thức. Em không nghe
rạo rực. Hình ảnh kẻ chinh phu. Trong lòng người cô phụ”. Hai câu kết âu yếm ví
thiếu phụ thơ ngây giống như con nai. Đám thiếu nữ nhà báo 8x bây giờ hơi hơi
nghi ngờ đố kị có sửa lại thành “Con nai vàng ngơ ngác. Đạp chết bác thợ săn”.
Hỡi ôi, không biết mất bao nhiêu mùa lá rụng thì một thiếu nữ lương thiện mới
hoang mang trở thành một thiếu phụ đạp giỏi như thế.
Nhân đây cũng xin bàn rộng thêm một tí. Vì trót đã có chồng, phần đông các
thiếu phụ đại loại chia thành hai kiểu dạng. Nếu có chồng đi xa, ví như trấn thủ lưu
đồn biên viễn, nhưng vẫn có hi vọng được về và thực tế thỉnh thoảng vẫn về thì
người đàn bà nhấp nhổm ngong ngóng đứng chờ đấy được gọi là chinh phụ. Kiệt
tác văn chương “Chinh phụ ngâm” của ông Đặng Trần Côn (người làng Mọc,
huyện Thanh Trì phía Tây thành Thăng Long) được bà Đoàn Thị Điểm (tuy hiệu là
Hồng Hà nữ sĩ nhưng chịu làm lẽ ông tiến sĩ Nguyễn Kiều) phiên sang quốc âm
xúc động kể về nỗi lòng người vợ chờ chồng đi xa: “Nghĩ mệnh bạc, tiếc niên hoa.
Gái tơ mấy lúc xẩy ra nạ dòng”. Còn nếu cũng có chồng đi xa, nhưng quá xa tới
mức sang thế giới bên kia thì thường gọi là sương phụ, quả phụ hoặc nôm na là
góa phụ. Chinh phụ và sương phụ tuy xa chồng nhưng khi sống nghiêm cẩn giữ
được tiết hạnh thì gọi là tiết phụ. Một vài học giả trẻ lúc bàn về văn hóa ẩm thực có
nhầm đấy là tên một loại thức ăn, kiểu như đậu phụ, thật là lỗi lẫn lộn rất lớn. Thuở
xa xưa phong kiến, tiết phụ thường là những phụ nữ được vua ban sắc “Tiết hạnh
khả phong” cao quý vô chừng. Ở ta thời Nguyễn mạt, tây tàu nhố nhăng, thiếu phụ
me tây Tư Hồng cũng được vua ban sắc phong này. Cụ Nguyễn Khuyến có gửi bài
thơ mừng, câu kết là “Nghìn năm danh giá của bà to”. Giai thoại kể rằng, tiết phụ
Tư Hồng sướng lắm, cứ một dịp Thu về lại đem chữ của cụ Tam Nguyên Yên Đổ
ra khoe. Mãi về sau một kẻ sĩ say rượu thấy buồn cười quá, mới giải thích nghĩa
chữ “của” trong tiếng Việt nó là cái giống gì. Bà này vừa ngượng nhưng vừa ngấm
ngầm tự hào, đơn giản bà có khoảng vài đời chồng và ba vạn chín nghìn nhân tình.
Giống như hồng phấn và giai nhân, kiếm báu và hiệp sĩ, thiếu phụ và mùa
Thu đã đạt tới phẩm cấp đôi lứa tuyệt xứng, trên đời còn gì hợp và lạ lùng quyến rũ
đến thế. Một nhà thơ ham làm thể lục bát đã dựa vào ca dao cảm thán: “Còn trời
còn nước còn non. Cứ còn thiếu phụ là còn mùa Thu”.

Trần Hà Quyên