Atenska agora

Atenska agora nema plansku ideju ve se razvija prema dinamici procesa razvijanja Atene u
veliki grad i najveu silu Grke. Sa sjeverozapada agoru dijagonalno presjeca Panatenejski put
koji vodi na jugoistok prema Akropoli. Najstarija i najvanija skupina javnih zgrada, nastalih jo
za vrijeme tiranina Pizistrata, protee se kroz istonu padinu breuljka na kojemu stoji hram
Hefesteion (Teseion). Agora se okruuje trijemovima tijekom vie stoljea.
Atena, Agora, Hefesteion (Teseion) (449.-440.<) - arhitekti hrama bili
su Koreb i Kalikrat. Tipoloki je dorski heksastilni peripter, 6:13. Ima
pronaos i opistodom, a u celi je postava jonskih stupova u obliku slova
"pi", te se tako oblikuje prostor za zadravanje. U celi su stajali kipovi
Hefesta i Atene, prikazanih na karakteristian nain sa atributima.
Reljefi hrama - peristaza ima dorski friz. Od tog friza sauvan je dio
istonih metopa sa Heraklovim zadacima, te po 4 metope na jugoistoku i
sjeveroistoku sa Tezejevim djelima. Naos ima jonski friz koji je figuralno
ispunjen na istoku i zapadu. Na istoku je reljef sa scenama iz
amazonomahije, dok je na zapadu reljef sa scenama iz kentauromahije.
Atenska akropola
Atenska akropola je bilo mjesto gdje se svake 4 godine slavio roendan Atene u obliku "Velikih
Panateneja". Od kraja bronanog doba postepeno gubi fortifikacijski karakter, te koncem 6.st.<
postaje sredinjim svetitem Atike. Kroz 6.st.< tirani Pizistrati tu grade hram Atene Polias, a
kasnije i hram hekatompedon iz kojega e se u 5.st.< izroditi Partenon. Te arhajske hramove
480.< rue Perzijanci, a od 449.< pod demokratskom vladavinom Perikla dolazi do obnove svih
graevina. Najvanije graevine klasinog doba na Akropoli su: Partenon, Propileji, hram Atene
Nike i Erehteion. Uz njih vane graevine akropole bile su i one u Artemidinom, te Zeusovom
podruje, no one danas nisu sauvane. Na junoj padini akropole 429.< radi velike kugu
utemeljeno je Asklepijevo svetite koje dobiva hram i lijeiline trijemove. Krajem 5.st.< i
poetkom 4.st.< na junoj padini grade se i Dionizijevo kazalite, te Periklov odeon.
Atena, Akropola, Partenon (447.-432.<) - dananjem Partenonu
je prethodio stariji hram boice Atene koji je u razdoblju od 500.<
do 480.< zamjenio jo stariji hekatompedon iz doba Pizistrata. Taj
stariji Partenon bio je arhajski dorski heksastilni peripter, 6:16,
koji je poruen 480.< u ratu s Perzijancima. Novi Partenon gradi
se od 449.< nakon Periklova dolaska na vlast, pod arhitektima
Iktinom i Kalikratom, te nadzornikom Fidijom. U potpunosti je izgraen od pentelikog
mramora, u vrijednosti od 500 talenata. Tipoloki, Partenon je dorski oktastilni peripter, 8:17.
Ima heksastilni pronaos i opistodom, te neuobiajeno iroku celu koja ima postavu stupova u
obliku slova "pi", to postaje atiki standard. Iza cele je zasebna prostorija, aditon Partenos. Ima
uravnoteen sklad, savrene proporcije, te koristi optika zakrivljenja. Jonski element pronalazi
se na frizu naosa, koji je kontinuiran. U unutranjosti je stajao hrizelefantinski kip
Atene Parthenos.
Reljefi hrama (BM, London) - reljefe je izradila Fidijina kola. U 19.st. Lord
Elgin je sakupio dijelove skulpture razruenog Partenona i odnio ih u Britaniju, a
danas se friz, zabati i velik dio metopa nalaze u British Museumu u Londonu. A)
Istoni zabat - prikazuje "Atenino roenje". Sauvane su figure Dioniza, zatim
Demetre Perzefone i Hekate, Dione Afrodite i Hestije, te konjske glave na rubu zabata koje

simboliziraju koiju sunca i koiju mjeseca; Zapadni zabat - prikazuje "Borbu Atene i Posejdona
za grad Atenu". Sauvana je figura kralja Kerkopsa, te fragmenti drugih. Zabatne figure su
izvedene kao puna plastika, te su umetnute u zabatni okvir. Pokazuju odlike visoke klasike:
anatomska preciznost i detaljnost, enske figure u mokroj draperiji, idealizirane i smirene crte
lica. B) Metope: istok- gigantomahija, jug - kentauromahija; zapad amazonomahija; sjever - Trojanski rat. C) Panatenejski friz - neprekinuti friz
dugaak je oko 160m. Prikazuje Panatenejske sveanosti iji je poetak na zapadu
sa pripremom za ophod. Sa sjeverne i june strane tee konjiki ophod sa
povorkom koja nosi zavjetne prinose. Friz zavrava na istoku gdje je prikazano
prinoenje peplosa boici Ateni, te skuptina bogova. Figure metopa i friza
izvedene su u reljefu, te pokazuju jednake karakteristike poput onih na zabatu.
Sve su bojane, ponegdje i sa metalnim dodacima.
Atena, Akropola, Propileji (437.-432.<) - sagradio ih je arhitekt
Mneziklo, odmah nakon izgradnje Partenona. Propileji su sluili kao
monumentalno predvorje akropole. Izgraeni su kao fasada hrama, a
sastoje se od: A) Procesijskog puta prema Akropoli; B) Ulaza sa pet
prolaza i trijemom; C) Bonih krila. Samo jedno od 4 krila je dovreno,
te je sluilo kao pinakoteka za izlaganje slika. U unutranjosti propileja
strop je kasetiran, a tu se upotrebljuje i jonski red.
Atena, Akropola, Nika Apteros (427.-424.<) - izgradio ga je arhitekt
Kalikrat, a kao i kod drugih graevina akropole kao graevni materijal
koristi se mramor. To je jonski hram na bastionu juno od propileja. Po
tipologiji je tetrastilni amfiprostil. Cela nema pronaos, a prema trijemu
se otvara sa neuobiajenim postavom stupaca. Oko 410.< parapet
bastiona hrama dobiva reljefe izvedene u bogatom zrelom stilu.
Reljefi hrama - reljefi su izvedeni na jonskom kontinuiranom frizu. Na
istonom frizu je prikazana "Skuptina bogova", na sjevernom i junom
frizu izraena je kompozicija "Bitka Grka i Perzijanaca kod Plateje", u
ast pobjede Atenjana. Na zapadu je "Borba Atenjana i Beotijanaca".
Niski reljefi parapeta na bastionu prikazuju procesiju boica Nika u
mokroj draperiji koje se spremaju na rtvu boici Ateni.
Atena, Akropola, Erehteion (421.-406.<) - izgradio ga je arhitekt
Filoklet, a skulptorski dekorirao Alkamen. Po tipologiji je jonski hram
neobinih proporcija. Prostorija uz istoni heksastilni trijem posveena
je Ateni, dok je na suprotnoj strani Posejdonov prostor prema zapadu
otvoren polustupovima, a uz njega je i Erehtejevo, te i Kerkopsovo
podruje. Iz Posejdonova prostora izlazi se na sjeverni i juni trijem.
Vei, sjeverni trijem izgraen je na nioj razini od ostatka hrama, dok
manji juni trijem umjesto stupova ima karijatide koje je izradio
Alkamen. Unutar hrama uvali su se: sveti plamen i ksoanon Atene
(drveni kip), te peplosi to su se nosili Panatenejskim sveanostima,
koje su uvale elgastine. U blizini hrama nalaze se i dvorite za kult, maslinovo drvo i Zeusov
oltar.
Reljefi hrama - friz je bio bogato ukraen sa listolikim uzorcima antemija te figuralnim frizom,

dok su zabati ostali prazni. Oteenost friza onemoguuje identifikaciju ikonografije.

Zanimljivost friza je tehniki neobina izvedba, s bijelim mramornim figurama na pojasu
plavkastog vapnenca.