Você está na página 1de 15

LORON DIAK

Pedro de Sousa Xavier

Marconi – Dili, July 6, 2009

psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 1


DIREITUS FUNDAMENTAL KONABA RAI IHA
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA TIMOR-LESTE

 Timor Leste iha nian experiencia ho historia ne’ebe


naruk no hahalok barak ne’ebe mosu.

 Hanesan rezultadu ida husi konflitus ne’ebe naruk, ukun


na’in sira husi regimes Portugal no Indonesia la fo’o
prioridades ba direitos rai iha Timor Leste.

 Conflito rai ne’ebe mosu horas ne’e daudaun hanesan


lia fukun ida ba ema barak nia atensaun.

 Inserteza ne’ebe sira na’in rua haki’ak hela kona ba


dominiu rai iha Timor Leste la ‘os de’it ba loron ohin
maibe ba mos loron ikus.
psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 2
LAND ADMINISTRATION IN TIMOR-LESTE

Tanah dikusai secara adat , Liurai, Penguasaan Tanah Adat : Ema Rai Nain, Ema Rai seluk, Ema Loarai (Uma Lisan 20 de maio 2002 – constituição
Ida, Uma Lisan Seluk) Struktur Adat : Liurai… Dato… Cabo Rai…. Ema. Hukum Tanah Adat tidak tertulis, Batas respeitu direitu kustumáriu(art.2.)
Jelas , Ada Pengakuan, Masih berfungsinya Uma Lulik igualdade sidadaun timorense ba direitu
uma no aksesu ba rai. (art.6, art.16.
Tanah Domein Negara, Carta da Lei 9 Mei 1901 Alvara Indigena (Pribumi), art.17. art 22 . art 58)
DL 718/66 membuka Tanah 15 tahun dapat HM, (Rai Lisan) protesaun ba ambiente no rekursu
DL 865/71: Reg. da Ocupacao e Conceicao de Terrenos nas Provicias Ultramarinas. naturál (art. 6, art 61 , art. 139.)
propriedade privada (art. 54)
funsaun sosiál (art. 54.)
Ps 33(UUD 45), UUPA, PP18/1991, PP34/1992;
rekijisaun no ekspropriasaun ho
KaBPN 4/92. UUPA mengakui Hak Adat dengan syarat.
kompensasaun (art. 54.)
rai ba deit sidadaun nasional (art. 54)
UNSC 1272/1999 (25-10-99) Regulasi No. 1/1999 investimentu (art. 140.)
(TUA’s), Regulasi No 27/00 (Larangan Jual Beli) no okupasaun ilegal (art. 161)
Kabinet 25-10-2000 lei aplika iha TL (art. 165)

Portugis 500th =2.709 Alvara Indonesia 44.091 UNTAET RDTL

1901 1959 1981 1999 20/05/02 2004 – 2005 Crises Dec 2006 AMP
Lei Rai Watolari Agraria LPU MJ/GE ARD – UNTL -DNTP 2006 III – Gov 2007
1976 TimTim
UUPA
1511 1942 DNTP Lei n°. 1/2003 Jan 2007
Portugues -1945 2000 LPU 10/03/03 I Parte –Titularidade dos ARD-DNTP
1983 Bens Imóveis
Jepang 28-11-75 Transmigrasi Justice Land Law
RDTL Ministry 2007-2012
29/12/05 –Lei 12/05
1911 II Parte – Arrendamento
1995 – Igreja
Manufahi 1997 – Otonomi
enttre Particulares 2008/2008
Liquiça –Manatuto
2001 Decreto Lei n°. 19/2004
2009-2010
Arrendamento Estado
LPU Infra 20/05/02 Aileu –Baucau
Structure CG/MAF
Rai Regime Portugues Indonesia UU n.o 5/1960
Reg. 865/1971 Hak Milik III Parte –Restituição de
Lisan Direito de Propriedade Hak Guna Usaha Título e CCAP Estrangeiro
Rai Processo de Draft Jun 2009
Perfeita Hak Guna Bangunan 2000 Mediação Land Law
Komunal
Rai Nain
Direito de Aforamento Hak Pakai LPU Draft Oficial em IV Parte –Tributação Lei Special???
Direito de Ocupação Hak Atas Rumah Susun Reg. Land Conflitos de
(individu) & Expropriação
Direito de Arrendamento Hak Tanggungan Commission Terras
Direito por Venda

psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 3


RAI NO PROPRIEDADE NIAN IHA RURAL

EMA LARAN/ EMA LIUR/


LISAN IDA LISAN SELUK

RAI NAIN TARA TADA RESIDENSIA/ LAOS


LISAN HELA RESIDENSIA
LE RAI
FILA RAI

HALO TO’OS HALO DEIT TO’OS EMA


RAI HALO DEIT
UMA FATIN HALO DEIT UMA NIAN
NINIAN NATAR FATIN HALO DEIT NATAR HAN DEIT
RAI

HELA DEIT GOZA NIAN


DIREITU ULUK DIREITU UZA UZA DEIT RESULTADU

DIREITU – NAIN DIREITU – BAZÍKU


ALVÁRA - REGIME PORTUGUÊS
Direito de Conversão de
Eigendom ~ Hak Milik
Propriedade Perfeita Aforamento

Conceição com Foro Hak Guna Usaha


Direito de
Conceição Gratuita Hak Pakai tak terbatas
Aforamento
Conceição Especial Hak Pakai tak terbatas

Direito de Uzo Pecuária Hak Pakai


Arrendamento
30 anos Uzo Comercial Hak Guna Bangunan

Direito de Uzo Temporário


Hak Pakai
Ocupação 5 anos
Hak Atas
Direito por Venda Construção habitação
Rumah Susun ~ HGB

psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 5


DIREITOS PREEXISTENTES REGIME INDONÉSIO

Hak Milik PP 38/1963, PP 28/1977


(Art. 16 n.o 1, al) a) Bank Mandiri, Igreja, Particulares Nacionais

Hak Guna Usaha (35 + 25) PP 40/1996, UU 16/1985


Hak Guna Bangunan (30+20) Maioria em Dili
Hak Pakai (25 + ~ ) Resolve nos termos da Lei
(Art. 16 n.o 1, al) b, c ,d) RJBI – III Parte

Hak Pengelolaan Permendagri 1/1977 Transmigração ???

Hak Tangungan UU n.o 4/1996 Maioria em Dili

Hak Sewa
Não existe durante Ocupação indonésio ???
Hak Membuka Tanah
(art. 16/1, al) e, f, g)
Hak Memungut Hasil Hutan

Hak-hak atas UU 5/1990, UU 8/1974, UU 24/1992,


Air & Ruang Angkasa (16/2) UU 5/1967, UU 16/1964, UU 11/1974

Hak-hak sementara PP 18/1991 – Lisan Timor Comissão de Rai Lisan


(Art. 16 n.o 1, al) h) PP 5/1999 LKHA - Não realizada
CERTIFICADOS - REGIME INDONÉSIO

Hak Milik Direito de Propriedade

Hak Guna Usaha Uzo Fruto - 35 anos

Hak Atas Tanah Hak Guna Bangunan Habitação - 30 anos

Hak Pakai Uzo – 25 Anos

Hak Pengelolaan Transmigração ???

Hak Tangungan Maioria em Dili Hipoteca

Tanah Wakaf Islam sira deit Masjid ou Musola

Rumah Susun Não Existe em Dili Propriedade Horizontal

psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 7


DIREITOS PREEXISTENTES
Lisan Regime Portugues Regime Indonesia
Perquiza 1997 Reg. 865/1971 UU n.o 5/1960

Rai Nain Direito de Hak Milik (HM)


Propriedade Perfeita
Halo To’os deit Direito de
Halo Natar deit Hak Guna Usaha (HGU)
Aforamento

Halo uma deit Direito de Hak Pakai (HP)


Ocupação
Lisuk
Direito de Hak Guna Bangunan (HGB)
Halo deit Arrendamento
Han deit
Direito por Hak Atas Rumah Susun
Aluga Venda ( Pengelolaan, HGB Induk )
Penor Hipoteca ?? Hak Tangungan
psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 8
Kabinet tanggal 25 Oktober 2000 menyetujui bahwa
Administrasi Transisi menyelenggarakan fungsi mengenai
Tanah dan Benda selama masa transisi sebagai berikut:
a) Memberikan persetujuan penggunaan sementara untuk membuktikan
penggunaan bangunan;
b) Menyelesasikan sengketa yang berhubungan dengan penggunaan
sementara;
c) Mendaftar tuntutan hak atasa tanah, tetapi tidak mendaftar hak;
d) Menetapkan jangka waktu untuk penyerahan tuntutan atas tanah yang
berlangsung sampai dengan masa independen, serta megadakan program
sosialisasi masyarakat;
e) Mengembangkan database nasional tunggal yang memuat tuntutan atas
tanah;
f) Mengembagkan sebuah mekanisme guna memberi jaminan kepada para
penanam modal, misalnyta sebuah regulasi yang memberikan persetujuan
penggunaan sementara untuk jangka waktu yang lebih panjang (misalnya 20
tahun) atas tanah yang tidak adapat disengketakan (misalnya tanah milik
negara);
g) Mengadakan debat nasional tentang masalah tanah dengan menyediakan
contoh dan cara penyelesaian serupa dari luar negeri; dan
h) Memperkuat kemampuan warga Timor Lorosae agar dapat menyelesaikan
sengketa di tingkat masyarakat.

psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 9


PASAL-PASAL DALAM KONSTITUSI RDTL YG BERKAITAN DGN
TANAH & PROPERTI SERTA SUMBER DAYA ALAM

» Artigo 2: Kedaulatan dan » Artigo 2º: Soberania e


Konstitusional constitucionalidade
» Artigo 3: Kewarganegaraan » Artigo 3º: Cidadania
» Artigo 16: Universalitas dan » Artigo 16º: Universalidade e
Kesamaan. Igualdade.
» Artigo 17: Kesamaan antara laki- » Artigo 17º: Igualdade entre
laki dan Perempuan mulheres e os homens
» Artigo 54: Hak Atas Milik Pribadi » Artigo 54º: Direito a propriedade
» Artigo 58: Perumahan privada
» Artigo 61: Lingkungan Hidup » Artigo 58º: Habitacao
» Artigo 139: Sumber Daya Alam » Artigo 61º: Meio Ambiente
» Artigo 140: Investasi » Artigo 139º: Recursos Naturais
» Artigo 141: Tanah » Artigo 140º: Investimentos
» Artigo 161: Penguasaan Ilegal » Artigo 141º: Terras
atas Harta Kekayaan » Artigo 161º: Apropriacao Ilegal de
» Artigo 165: Hukum sebelumnya bens
» Artigo 165º: Direito Anterior

psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 10


DIREITU BA PROPRIEDADE PRIVADU
Art° 54 –Constituição RDTL
PROPRIEDADE PRIVADA
 Numeru 1): Ema hotu-hotu iha direitu ba propriedade privada, no bele fó ba
ema seluk wainhira sei moris no mós wainhira mate, tuir lei nia lalao’k.

FUNSAUN SOSIÁL
 Numeru 2): Labele uza propriedade privada hodi estraga fali nia funsaun
sosiál.

REKIJISAUN NO EKSPROPRIASAUN HO KOMPENSASAUN


 Numeru 3): Atu hetan eh hasai ema ida nia propriedade privada hodi halo
ba uzu públiku, tenke selu indeminizasaun loloos ba sidadaun, tuir lei
haruka.

RAI BA DEIT SIDADAUN NASIONAL


 Numeru 4): Ema sidadaun nasionál de’it maka bele iha direitu ba
propriedade privada sidadaun nia

psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 11


RESPEITU BA DIREITU KUSTUMÁRIU
Art° 2 No° 4 Constituição RDTL

Estadu rekoñese no valoriza norma


no lisan rai-Timór nian ne’ebé la’ós
kontra Lei-Inan no mós lejizlasaun
seluk tan ne’ebé ko’alia kona-ba
direitu ne’ebé mai husi lisan no
toman.

psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 12


CRONOLOGIA LEGISLAÇÃ0
THE JURIDICAL REGIME OF REAL ESTATE
YEAR THE JURIDICAL REGIME OF REAL ESTATE RESPONSIBILITY
Law N.° 1/2003 dated on 10 March »Land Claims Registry
2003 The Juridical Regime of Real Estate Part I: »Abandoned Land
Ownership over Real Estate »Notification & Eviction
Decree Law N.° 19/2004 dated on 29 December »State Land Inventory
The Juridical Regime of Real Estate : Afectação Oficial e »Land Allocation
2004
Arrendamento de Bens Imóveis do Domínio Privado do »Lease State &
Estado Abandoned
»Registry of Private
Lei N.° 12/2005 dated on 2 September
2005 Leases
The Juridical Regime of Real Estate Part II : Particular Lease
»Dispute Mediation
Lei N.° XX. The Juridical Regime of Real Estate Part III: »Adjudication,
2005 Sistema de Propriedade, Transferência, Registo Predial, »Land Right Restitution
Direitos Pré-existentes e Restituição de Titulos (Draft MdJ-
»Land Registration
Feb 2005)
Lei N.° XX. The Juridical Regime of Real Estate Part IV : »Land Valuation
2006 Tributação Predial e Expropriação de Imóveis com Fins de &Taxation
Utilidade Pública (Draft DNTP-Feb 2006) »Compulsory acquisition

psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 13


IMPAKTU BA DEZENVOLVIMENTU
FÍSICU E EKONOMIKU IHA DILI
Aspektu legal
Semak nain ba Rai ?
Okupasaun e opropriasaun ilegal, arrendamentu
propriedade estadu e particular iha tiha
mekanisme. - konstrusaun halo naran deit
Governu halo LEI ESPESIAL ??
Politika uma nian-presija atu defini ?

Aspektu fisíku
Iha foho, tetuk, mota – Ita labele bele muda, bele
halo planu oinsa atu uzu
define planu ordenamnetu ka planu urbanu
psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 14
THANK YOU
Constituição RDTL nian iha artigo 141.º(Terras):
São regulados por lei a propriedade, o uso e a
posse útil das terras, como um dos factores de
produção económica.

psousa63@gmail.com UNVictoria & UNTL - Dili Jul 5, 09 15

Você também pode gostar