2) ELK YAPILARDA BRLEMLER

elik yaplarda kullanlan hadde rnleri iin, aadaki sebeplerle birleimler yaplmas
gerekmektedir.

Farkl tayc elemanlarn (kolon-kolon, kolon-kiri, diyagonal-kolon, kiri-kiri, alt

balk-st balk, dikme-alt balk vb.) birbirine balanmas
Eleman boyunun uzatlmas
Eleman en kesitinin arttrlmas

2.1 ) elik Yaplarda Birleim Aralar

elik yaplarda kullanlan birleim aralar unlardr.

Bulon (Civata)
Kaynak
Perin
Bulon
(Civata)

Kaynak

Perin

elik elemanlarn birleiminde zm isteyen problem mevcuttur. Bunlar:

1) Kullanlabilecek birleim aracnn zellikleri (Bulon ap veya kaynak
kalnl)
Birletirilen elemanlarn kalnlna bal olarak belirlenir.
2) Gerekli birleim aracnn miktar (Bulon says veya kaynak alan)
Birletirilen elemanlardaki kuvvete ve birleim aralarndaki gerilme
deerleri esas alnarak belirlenir.
3) Birleim aralarnn birleim yerinde dzenlenmesi ve detay resminin
izilmesi
Ynetmelikte belirtilen konstrktif kurallara gre dzenleme yaplr.
1
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

4.HAFTA (2013)

2.2 Bulonlu (Civatal) birleimler

Bulon, gvde, bulon ba, pul (rondela) ve somun bileenlerinden oluan elik birleim
aracdr. Bulonlar temel olarak ikiye ayrlr.
a) Kaba Bulonlar

(uygun bulon birleimleri)

b) Uygun Bulonlar

(kaba bulon birleimleri)

1) Normal Bulonlar
(4.6 , 5.6 bulonlar)

2) Yksek Mukavemetli Bulonlar

a) SL ve SLP Birleimleri
(8.8, 10.9, 12.9 vb. bulonlar)
b) GV ve GVP Birleimleri
(ngerilmeli Birleimler)

2.2.1 NORMAL BULONLAR

Normal bulonlar iki eittir.
a) Kaba Bulonlar (Kaba bulon birleimleri)
b) Uygun Bulonlar (Uygun bulon birleimleri)

Kaba ve uygun bulon arasndaki farklar:

1)

Kaba bulonlarda bulon gvde ap(d) , delik apndan (D) 1mm kadar azdr
(d=D-1).
Uygun bulonlarda ise bulon gvde ap, delik apna eittir. 20-30 mm apl
bulonlar iin 0.3 mm tolerans kabul edilir (D-d 0.3 mm) . Daha kk aplarda
bu miktar orantl olarak azaltlr.
2) Kaba bulonlarda di alm ksmn dnda kalan gvde ksm ilenmemitir.
Uygun bulonlarda ise bu ksm delie tam uyacak ekilde tornalanmak suretiyle
dzgn olarak ilenmitir.

elik yaplarda kullanlan normal bulonlar iki farkl sistem ile ifade edilmektedir. Bunlar
Metrik sistem ve Withworth (in) sistemleridir. Yaygn olarak kullanlan Metrik
sistemdir.
Metrik sistemde bulonlar M10, M12, M16 eklinde gsterilirler. M harfinin yanndaki
saylar mm cinsinden Kaba bulonlarda, bulon gvde apn (d), ifade etmektedir.
Uygun bulonlarda ise, bulonun gvde ap, sz konusu sayya 1 mm eklenerek elde
edilmektedir. Bulonun dier boyutlar (ap, ba kalnl, somun kalnl, dili gvde
uzunluu, pul zellikleri vb.) TS 79 ve TS 80 de yer almaktadr. Proje izimlerinde her
bulon boyutu farkl bir sembol ile gsterilmektedir.

2
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

4.HAFTA (2013)

Bulon aretleri, aplar ve ekirdek alanlar

ekirdek (didibi) alan:

Bulonlarda dili gvde ksmndaki,
di dipleri esas alnarak belirlenen
enkesit alandr. Ayn isme sahip uygun
ve kaba bulonlarda ekirdek alanlar eittir.

Uygun bulonlar iin karakteristik zellikler

3
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

4.HAFTA (2013)

Uygun bulonlar iin yukardaki tabloda verilen karakteristik zellikler, benzer ekilde
kaba bulonlar iin de mevcuttur (Bkz. H. Deren vd., 2008).
Not: Her bulon ap iin farkl uzunluklarda (l) belirli sayda bulon mevcuttur. Bu boylar
ilgili ynetmeliklere (DIN) gre hazrlanm zel firma katolaglarndan belirlenir.

Normal bulonlarda iki tr elik kullanlmaktadr. Bunlar;

1) 4.6 elii ( Fe 37 elii kullanlan yap ksmlarnda kullanlr)
(4.6 elii : kopma mukavemeti 4x10=40 kg/mm2 ve akma snr 0.6x40=24 kg/mm2 olan elii
ifade etmektedir).

2) 5.6 elii (Fe 52 elii kullanlan yap ksmlarnda kullanlr)

(5.6 elii : kopma mukavemeti 5x10=50 kg/mm2 ve akma snr 0.6x50=30 kg/mm2 olan elii
ifade etmektedir).

Kaba bulon olarak genellikle 4.6 elii, uygun bulon olarak ise 4.6 ve 5.6 elikleri
kullanlmaktadr.

2.2.1.1 Normal Bulonlu Birleimlerde Hesap Esaslar

Bir birleimde kullanlacak bulon ap aadaki bant ile belirlenebilir.
d 5t -0.2 (cm)

(t cm biriminde en ince para kalnldr)

Ancak, eer birletirilen elemanlarn profil olmas durumunda, ilgili profil iin ngrlen
kullanlabilecek maksimum bulon ap deeri esas alnmaldr. Sz konusu maksimum
bulon aplar, ilgili profile ait tablolardan alnr.
Bulonlu birleimler

Delik evresindeki ezilme (basn) gerilmeleri ( l )

Bulon gvdesindeki makaslama (kayma) gerilmeleri ( s )
Bulon gvdesindeki eksenel ekme gerilmeleri ( z )

esas alnarak boyutlandrlmaktadr.

Delik evresinde ezilme

snr durumu

Bulon gvdesinde kesilme

snr durumu

Bulon gvdesinde eksenel

ekme snr durumu

4
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

4.HAFTA (2013)

Tek ve ift etkili bir bulonlu birleimde Ezilme gerilmelerinin dalm aada
gsterilmitir.

st grn

st grn

N/2

Bulon merkezinden alnan kesit

Bulon merkezinden alnan kesit

a

t1
l

N/2
t2

t2

N
N/2

t1
l

t3

d
d
a-a kesiti

a-a kesiti

ift etkili birleim

Tek etkili birleim

ekillerden grlecei gibi, bulon gvdesi ile delik yzeyi arasnda oluacak basn
gerilmelerinin dal niform deildir. Ayrca, bulonlarn gvdelerinde oluacak
makaslama (kayma) gerilmelerinin dal da niform deildir.
Hesaplar
kolaylatrmak amacyla iki kabul yaplmaktadr. Bunlar:

1) Silindirik basn yzeyi yerine (dxt) dzlem ezilme alan esas alnr.
2) niform olmayan basn ve kayma gerilmesi dal yerine ortalama gerilmeler
esas alnr.

Yaplan bu kabuller sonucunda, bulon hesab aadaki ifadeler ile yaplabilir.

Makaslama (Kayma) gerilmesi tahkiki :

Bir bulona etkiyen kuvvet N ise;
a) Tek etkili birleimde:

s =

N
sem
d 2
4

t1
t2

5
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

4.HAFTA (2013)

b) ift etkili birleimde:

s =

N
sem
d 2
2
4

N/2

t2

t1
t3

N/2

Ezilme (basn) gerilmesi tahkiki :

Bir bulona etkiyen kuvvet N ise;
l =

N
lem
d t min

t : minimum eleman kalnl

a) Tek etkili birleimde tmin = min ( t1 , t2 )
b) ift etkili birleimde tmin = min ( t1 , t2 +t3)

Bulon gvdesinde eksenel ekme gerilmesi tahkiki :

Bir bulona etkiyen kuvvet Z ise;

z =

Makaslama ve ezilme ile birlikte

eksenel ekmeye maruz bulonlar

Z
zem
Fek

Fek : Bulon ekirdek (didibi) alan

T
IPE

IPB

Bulonlar iin emniyet gerilmeleri (kg/cm2)

6
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

4.HAFTA (2013)

2.2.1.2 Normal Bulonlu Birleimlerde Konstrktif Esaslar

Kuvvet ne kadar az olursa olsun en az iki bulon kullanmadka birleimin kuvvet

aktard kabul edilmez.

Bulonlu birleimlerdeki yerleimin aadaki koullar salamas gerekmektedir.

3.d e 8.d veya 15 tmin

2.d e1 3.d veya 6.tmin
1,5.d e2 3.d veya 6.tmin
t
tmin : Birleimdeki en ince para kalnldr.

Bulonlu birleimlerde profiller bulunmas durumunda yukarda verilen koullarn yan

sra ilgili profil tablosunda ngrlen yerleim koullarna da uyulmaldr.

2.3 Perinli birleimler

Silindirik gvdeli, makaslamaya ve delik evresindeki ezilmeye gre hesaplanan
parlarda alan deliklere vurulmak suretiyle yerletirilen elik birleim aralarna perin
denir.
Nizam ba
(Yuvarlak bal perin)

Nizam ba
(Gmme bal perin)

Krlma ykne ulam perin grntleri

Ham perin eitleri

7
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

4.HAFTA (2013)

Yerine vurulmam perine ham perin denir. Ham perinin bir tarafnda bulunan baa
nizam ba denir. Ham perinin gvde ap (d1), delik apndan (D) 1 mm daha kk
olur.
Perinler ba ekline gre ikiye ayrlr.
a) Yuvarlak bal perin
b) Gmme bal perin
Perinlerin tm geometrik zellikleri TS 94de tanmlanmaktadr.

Yuvarlak bal perin

ile birleim

Gmme bal perin

ile birleim

Perin gsterim ekilleri

Fe37 (St 37) elii kullanlan yap ksmlarnda perin elii olarak Fe 34,
Fe 52 (St 52) elii kullanlan yap ksmlarnda perin elii olarak Fe 44
elikleri kullanlmaktadr.

Uygulan: Ham perin, perin ocanda kzl dereceye kadar stldktan sonra delie
konur. Nizam ba sabitlendikten sonra, dier ucu basnl eki darbesi ile nizam
bann simetrii olacak ekilde kapatlr. Bu baa kapak ba denir. Perin vurmak iin
genellikle pnmatik (basnl havayla alan) ekiler kullanlr. Perinin vurulmas
srasnda gvdesi ierek (poisson etkisi) gvde ap (d), delik apna (D) eit olur.
Ham perin ap :

d1 = D-1mm

Vurulmu perin ap : d= D

D: delik ap
Hesaplarda vurulmu perin ap kullanlr.

8
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

4.HAFTA (2013)

Perinin ierek delii tam olarak doldurabilmesi iin birletirilen paralarn

toplam kalnl (s) , vurulmu perin apnn (d) 6.5 katna eit veya kk
olmaldr.
s 6.5 d

Ayrca, kapak bann tam olarak oluabilmesi iin yuvarlak bal perinlerde ham
perin boyu (l) aadaki koulu salamaldr.
4
l s + d
3

2.3.1 Perinli Birleimlerde Hesap Esaslar

Perinli birleimlerin hesap esaslar normal bulonlar ile ayndr.
Vurulmu perin ap delik apna eit olduundan, perinlerin ykler altndaki
davran, uygun bulonlara benzerdir. Bu nedenle, perinli birleimlerde, ezilme ve
makaslama emniyet gerilmeleri uygun bulonlara ait emniyet gerilmeleri ile ayndr.
Ancak, perin ve bulonda, eksenel ekme etkisindeki davranlarn farkl olmas
nedeniyle (perinde kapak ba, bulonda somun mevcuttur) bunlara ait eksenel ekme
emniyet gerilmeleri farkldr.
Buna gre rnein, ezilme ve makaslama etkisindeki 17 lik bir perin ile M16 uygun
bulonunun ayn yk tayaca sylenebilir.
17 perin iin
d= 17 mm
M16 uygun bulonu iin d=17 mm

Perin iin emniyet gerilmeleri (kg/cm2)

EY

Fe 37

Fe 52

Fe 34

Fe 44
EY

EY

EY

2.3.2 Perinli Birleimlerde Konstrktif Kurallar

Perinli birleimlerde, normal bulonlar iin verilen konstrktif kurallar aynen kullanlr.
9
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

4.HAFTA (2013)

Kaynaklar

elik Yaplar, H. Deren, E. Uzgider, F. Pirolu, E. alayan, alayan Kitapevi, 3.

bask, (2008).
Ahap ve elik Yap Elemanlar, Y. Odaba, Beta Yaynlar, (1992).
Structural Steel Designer's Handbook, R.L. Brockenbrough, F.S. Merritt, McGraw-Hill1,
(1994).
Design of Steel Structures, E.H. Gaylord, C.N. Gaylord, J.E. Stallmeyer, McGraw-Hill,
(1992).
A Teaching Guide for Structural Steel Connections, P. S. Gren, T. Sputo, P. Veltri
TS 648 , elik Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar.
MO-02.R-01/2008, elik Yaplar - Hesap Kurallar ve Proje Esaslar MO stanbul ubesi,
elik Yaplar Komisyonu, (2008).
Deprem Blgelerinde Yaplacak Yaplar Binalar Hakknda Ynetmelik (2007)

10
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

4.HAFTA (2013)