UNIDADE 6: Franquismo

UNIDADE 6: O FRANQUISMO
1. O PRIMEIRO FRANQUISMO (1939-1959)

O xeneral Franco, vencedor na Guerra Civil, gobernou
Espaa como Caudillo por la gracia de Dios ata a
sa morte, o 20 de novembro de 1975. A Guerra deixou
unha Espaa esnaquizada material e espiritualmente,
con 270.000 detidos e mis de 300.000 exiliados. A
vitoria de abril de 1939 permitiulle ao bloque
tradicionalmente dominante a total reconquista dos
centros de poder.
O franquismo foi algo mis que o goberno dun home
s, na prctica constituu un sistema poltico
extraordinariamente duradeiro cerca de 40 anos
dentro do cal produciuse unha indubidable evolucin,
froito mis que dos desexos do rxime, das presins do
contexto europeo e das transformacins sufridas pola
sociedade espaola.
A Espaa nacional celebra a vitoria con grandes mostras de
entusiasmo e xbilo. Unha gran parte da clase media, que
creu estar en perigo real de extincin, recibe alborozada a
nova organizacin social e poltica dun rxime fabricado a
sa medida. As ras aparecen tomadas por mozos
uniformados: soldados, requets, falanxistas, e por aquelas
que foron madrias de guerra e que desde a retagarda
mandaban fronte cartas, calcetns e bufandas de
punto tecidas a man. Abundan as boinas vermellas, os
tricornes e as camisas azuis, nos balcns bandeiras
bicolores e nas paredes retratos do Caudillo coa lenda
Franco, Franco, Franco!. (...)
Despois de anos de persecucin, industriais, patrns,
grandes e pequenos comerciantes recuperan os bens
incautados e o control das empresas. Si algo tenemos
lese no texto dun anuncio da Sastrera Vaquero publicado
Moeda franquista, 1953: Franco, caudillo de Espaa
o 19 de abril a quien se lo debemos?, a Franco,
por la Gracia de Dios
Franco, Franco!, nuestro glorioso Caudillo.
Jess Marchamalo, Bocadillos de delfn. Anuncios e vida coti
na Espaa da postguerra. Grijalbo, 1996
1.1. As bases ideolxicas e sociais do franquismo

Baseado no poder omnmodo co que xurdiu da Guerra Civil, o Xeneral Franco soubo ir configurando o
Rxime, sempre dentro das coordenadas que na tradicin autoritaria espaola serviron para fixar os lmites
do podero do Xefe do Estado: Exrcito, Igrexa e crculos econmicos. construcin econmico-social
as levantada houbo de drselle en moitos aspectos un carcter social, para o que serviu a Falange,
paulatinamente transformada en Movimiento Nacional, con dispositivos concretos: satisfaccin dunhas
necesidades mnimas a travs da seguridade social, control da clase obreira mediante os sindicatos
verticais e unha certa difusin da ensinanza. O ltimo complemento do sistema, para tratar de facelo
permanente, non foi outro que a supresin do dereito ao sufraxio universal e as liberdades, e o recurso s
forzas de seguridade en permanente disposicin fronte a calquera subversin da orde establecida. (...)
Tamames, La era de Franco
A ditadura franquista foi unha ditadura militar que tivo a sa fundamentacin ideolxica no
pernsamento conservador e catlico espaol, incorporando elementos procedentes do fascismo
italiano. Entre os seus trazos podemos sinalar: orde e obediencia autoridade, imposicin dos
valores catlicos e castrenses, unidade da patria, nacionalismo centralista espaol, represin da
oposicin, tradicionalismo nos costumes e smbolos. As, recuperou a bandeira monrquica, e o
escudo incorporou elementos da poca dos Reis Catlicos: a aguia, o xugo e e as frechas; o
himno volveu ser a Marcha Real de Granaderos.
Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada
Mentres que o fascismo italiano e o nazismo alemn tiveron un concepto preconcibido do Estado
baseado nunha ideoloxa, o franquismo aglutinou nas sas orixes a un conglomerado arredor da
oposicin ao reformismo republicano. Apoiouse nun corpo doutrinal mnimo, o imprescindible
para xustificar o poder unipersoal de Franco, a partir de presupostos falanxistas, de
conservadorismo antiparlamentarismo e de catolicismo tradicional. Franco rodeouse dunha
propaganda que o presentaba como un home providencial, investido dunha misin divina, que
encarnaba a unidade nacional. Como di o art. 47 dos estatutos da Falange: el jefe responde ante
Dios y ante la Historia. Franco manobrou habilmente para que ningunha das faccins do campo
nacional (falanxistas, monrquicos, exrcito, Igrexa), e ningn dos homes que o rodearon,
puidesen exercer un poder determinante e competir co seu. O Decreto-lei do 8 de agosto de 1939
dica: Correspondendo ao Xefe do Estado a suprema potestade de ditar normas xurdicas () e
radicando nel de modo permanente as funcins do goberno, as sas disposicins e resolucins,
adopten a forma de leis ou decretos, podern ditarse anda que non vaian precedidos da
deliberacin do Consello de Ministros, cando razns de urxencia as o aconsellen.
Esta unidade de poderes permitiulle aglutinar a un amplo bloque de forzas polticas da dereita
tradicional espaola (carlistas, monrquicos, sectores conservadores catlicos representados pola
CEDA durante a Repblica), xunto con grupos de fascistas como Falange y Jons unificados o
19 de abril de 1937, que se converteron no partido nico, ou Movimiento Nacional. Pero a
guerra trasladou o protagonismo ao exrcito, quedando FE reducida ao papel de subministradora
de simboloxa poltica aos sublevados camisa azul, himnos, sado fascista. Isto xerou certa
frustracin entre os falanxistas que se plasmou na creacin de xuntas clandestinas que
promoveron complots, todos eles abocados ao fracaso. A partir de 1942-45 os elementos mis
rebeldes foron apartados e FE quedou configurada como unha estrutura burocrtica dedicada ao
adoutrinamento e propaganda: Frente de Juventudes, Seccin Femenina, Oficina de Prensa y
Propaganda, etc.
Os sindicatos de clase foron suprimidos, crendose unha organizacin nica para obreiros e
patrns: o Sindicato Vertical. A poboacin feminina e xuvenil foi encadrada en organizacins
diversas co fin de adoutrinala nos valores do rxime: Seccin Femenina e Organizacin Juvenil
Espaola (OJE).
A Igrexa catlica xogou un importante papel na lexitimacin
do rxime franquista. A cambio do apoio prestado, recibiu
considerables prerrogativas. O catolicismo pasou a ser de
novo a relixin oficial do Estado (nacionalcatolicismo). O
goberno franquista devolveulle todos os privilexios que
suprimira o goberno republicano. Participou nos principais
rganos estatais: Cortes, Consello do Estado, etc. No campo
escolar o cambio foi considerable. Toda a instrucin primaria
deba impartirse conforme doutrina catlica. A ensinanza da
relixin fxose obrigatoria en todas as escolas pblicas. As
mesmo, participaba en todo o referente a censura e represin
moral. A Igrexa aportoulle ao franquismo, a cambio, a
consagracin da Guerra Civil como cruzada e apoiou todas as
iniciativas do novo Estado. Espaa, outra vez, volva a ser a
reserva espiritual de Occidente, como dixera anos antes
Menndez Pelayo.
Os bispos, autnticos soberanos nas sas dioceses, aproveitaron todo tipo de tribunas para impor as sas
cartas pastorais que, mentres amosaban unha obsesiva preocupacin pola moral da perna, esquecan, en
cambio, a dramtica realidade do momento: a fame, o estraperlo, o paro, a falta de vivendas e de escolas,
os abusos de poder, as represins, os crceres cheos
ngel Bahamonde, Cuadernos del Mundo Actual, n 3. Historia 16, 1993
O 26 de agosto de 1953, firmouse o Concordato coa Igrexa; foi o primeiro tratado internacional
que conseguiu firmar o franquismo despois da Segunda Guerra Mundial. O texto outorgaba moitas
vantaxes Igrexa catlica: un estatuto privilexiado para os membros do clero, axuda financeira s
institucins eclesisticas, obrigatoriedade do ensino da relixin catlica, matrimonio s
eclesistico e leis que tian que estar de acordo coa doutrina da Igrexa.
No nome da Santsima Trindade.

A Santa S Apostlica e o Estado Espaol, animados polo desexo de asegurar unha fecunda colaboracin,
determinou estipular un concordato que []
Artigo primeiro.- A relixin catlica, apostlica e romana segue sendo a nica da nacin espaola [].
Artigo segundo.- Un. O Estado Espaol recoece Igrexa catlica o carcter de sociedade perfecta, e
garntelle o libre e pleno exercicio do seu poder espiritual e da sa xurisdicin, as como o libre e pblico
exercicio do culto.
Artigo sexto.- [] Os sacerdotes espaois diariamente elevarn preces por Espaa e polo Xefe do estado...
Artigo dcimo noveno.- Un. A Igrexa e o Estado estudarn, de comn acordo, a creacin dun adecuado
patrimonio eclesistico que asegure a dotacin do culto e do clero.
Artigo vixsimo noveno.- O Estado coidar de que nas institucins e servizos de formacin da opinin
pblica [], se dea o conveniente posto exposicin e defensa da verdade relixiosa [].
Cidade do Vaticano, 17 de agosto de 1953. Concordato entre Espaa e a Santa Sede
O Exrcito que triunfou na Guerra Civil,

converteuse tamn nun dos piares bsicos do
franquismo. A sa influencia manifestouse na
poltica, non s porque o xefe do Estado dependa
del e era o seu xefe supremo dende 1936, senn
tamn pola masiva participacin do Exrcito nos
gobernos formados dende 1938. Por outro lado,
controlaba por completo as forzas de seguridade
(Polica Armada e Guardia Civil) e proporcionou
unha parte dos cadros da Administracin Pblica
(gobernadores civs, directores xerais, etc.).
O bispo de Santiago condecora ao xeneral Aranda
O rxime non se sustentou exclusivamente na
Falange, a Igrexa e o Exrcito. Tamn se viu
apoiado por grupos sociais que apoiaran a
sublevacin militar: grandes propietarios rurais, empresarios, alta burguesa, etc. Os apoios
sociais ao franquismo incrementronse notablemente debido a das circunstancias: os numerosos
oportunistas que trataron de beneficiarse do poder poltico (como acontece habitualmente en
rximes que se perpetan durante bastante tempo), e os esforzos do poder franquista por
aumentar a sa clientela. As tcticas despregadas ao respecto an dirixidas a conseguir o apoio
das clases medias, obxecto dun intenso adoutrinamento confiado Falange e Igrexa, vez que
intentou satisfacer os desexos de seguridade e promocin deste colectivo mediante unha rigorosa
vixilancia da orde pblica e a posibilidade ofrecida aos seus membros de facer carreira na
administracin.
1.2. Evolucin ideolxica e poltica do Novo Estado

Na evolucin poltica do primeiro franquismo poden diferenciarse das etapas:
1 etapa: ata 1945 (co fascismo italiano como modelo).
Etapa caracterizada pola dureza da represin, con
medidas como: a Lei de Responsabilidades
Polticas (1939), a Lei de represin contra a
masonera e o comunismo (1941), ou a Lei de
Seguridade do Estado (1941) que castigaba coa
pena de morte os imprecisos delitos de traizn.
Realizouse unha depuracin sistemtica dos corpos
de funcionarios por medio de tribunais especiais. As
cotas mis elevadas de represin alcanzronse nas
Mulleres presas e rapadas
grandes cidades e nas reas latifundistas contra
dirixentes
obreiros.
Nunca
se
buscou
a
reconciliacin nacional. O Novo Estado edificouse polos vencedores,
e para eles, tratando de aniquilar aos vencidos.
Outro sector especialmente castigado foi o do ensino pblico,
especialmente impulsado pola Repblica, e polo tanto, sospeitoso
aos ollos do novo poder:
A atencin que merecen os problemas do ensino, tan vitais para o
progreso dos pobos, quedara esterilizada se previamente non se efectuase
un labor depurador no persoal que ten ao seu cargo unha misin tan
importante como a pedagxica.
O feito que durante varias dcadas o maxisterio en todos os seus graos e
cada cada vez con con mis raras excepcins estivese infludo e case
monopolizado por ideoloxas e institucins disolventes, en aberta oposicin co
xenio e tradicin nacional, fai preciso que nos solemnes momentos que
atravesamos se realice unha revisin total e profunda no persoal de Instrucin
Pblica, trmite previo a unha reorganizacin radical e definitiva do ensino,
extirpando as de raz esas falsas doutrinas que cos seus apstolos foron os
principais factores da trxica situacin que foi conducida a nosa patria.
A derradeira leccin do mestre,

Castelao
BOE 11 de Novembro de 1936
Miles de profesores foron expulsados da docencia, cando non encarcerados ou fusilados: os

individuos que integran esas hordas revolucionarias, que causan tanto espanto cos seus
desmandos, son sinxelamente os fillos espirituais de catedrticos e profesores que, a travs de
institucins como a chamada Libre de Ensinanza, forxaron xeracins incrdulas e anrquicas
(Da Orde pola que se organizaban as depuracins).
O ensino pblico sufriu un brutal retroceso: foron suprimidos 38 institutos de ensinanza media,
quedando reducido o seu nmero a 113 para toda Espaa en 1939, nmero que permaneceu
case invariable ata os anos sesenta (119 Institutos en 1959), mentres que se favoreceu
descaradamente ao ensino privado (pasaron de atender ao 28'9% do alumnado en 1931 ao 70'7%
en 1943) multiplicando por 6 o nmero de centros, en 10 anos.
Elaborouse tamn unha lexislacin sobre aspectos sociais: El Fuero del Trabajo (9 de marzo
de 1938) inspirado na lexislacin fascista italiana que subordinaba a economa poltica e sentou
as bases do intervencionismo do Estado na economa. Estableca unha estrutura de relacins
laborais que podera sintetizarse no mantemento da propiedade privada das empresas e o
fomento da iniciativa privada; a intervencin do Estado nas normas de traballo e nos salarios;
ordenacin da empresa como unidade xerrquica de producin baixo a xefatura do patrn;
prohibicin dos sindicatos obreiros de clase; prohibicin das folgas obreiras.
Esta declaracin completouse coa lei do 26 de xaneiro de 1940 de Unidade Sindical, inspirada
tamn no fascismo italiano, pola que se prohiba todo sindicato que non dependese da FE y de las
JONS. Creronse os sindicatos verticais, de contido profesional non clasista e de afiliacin
obrigatoria.
Renovando a tradicin catlica de xustiza social e alto sentido humano que informou a nosa lexislacin de
Imperio, o Estado Nacional, en canto instrumento totalitario ao servizo da integridade patria e sindicalista,
en canto representa unha reaccin contra o capitalismo liberal e o materialismo marxista, emprende a tarefa
de realizar con aire militar, construtivo e gravemente relixioso a Revolucin que Espaa ten pendente e
que ha de devolver aos espaois, dunha vez para sempre, a Patria, o Pan e a Xustiza.
A empresa, como unidade produtora, ordenar os elementos que a integran nunha xerarqua
A producin nacional constite unha unidade econmica ao servizo da patria. Todos os factores que na
producin interveen quedan subordinados ao supremo interese da Nacin.
Os actos ilegais, individuais ou colectivos, que perturben de maneira grave a producin ou atenten contra
ela, sern sancionados con amao s leis.
A diminucin dolosa do rendemento no traballo haber de ser obxecto de sancin adecuada.
O Estado recoece e ampara a propiedade privada como medio natural para o cumprimento das funcins
individuais, familiares e sociais. Todas as formas de propiedade quedan subordinadas ao interese supremo
da Nacin, que como intrprete ten ao Estado.
A organizacin sindical constitese nunha orde de Sindicatos industriais, agrarios e de servizos, por ramas
de actividades a escala territorial e nacional que comprenda a todos os factores da producin.
Fuero del Trabajo (9 de marzo de 1938)
En xullo de 1942 creronse por lei as Cortes Orgnicas que non contemplaban a divisin de
poderes. A capacidade lexislativa seguiu en mans de Franco. Deste modo, as Cortes
convertronse nun rgano s deliberante e as continuaron ao longo de toda a etapa franquista.
Os seus membros recibiron no nome de procuradores, elixidos por Franco ou representantes de
organismos do rxime.
Franco, que recibira o apoio decisivo dos rximes fascistas de Italia e Alemaa para gaar a
Guerra Civil, firmou en 1939 con eles o chamado Pacto Antikomitern (contra o comunismo e a
URSS). Cando Hitler e Mussolini desencadearon a Segunda Guerra Mundial, o rxime de Franco
declarouse non belixerante (1940), o que non
o mesmo que neutral, e non participou na
guerra debido, en gran medida miseria na que
se atopaba Espaa. O 20 de outubro de 1940
celebrouse a mitificada entrevista de Franco con
Hitler en Hendaia.
3. Co presente Protocolo declara Espaa o seu ingreso
ao Pacto de Alianza e Amizade firmado por Italia e
Alemaa.
4. No cumprimento das sas obrigas como aliado,
Espaa intervir na actual guerra das potencias do
Eixe contra Inglaterra, despois de que estas outorguen
Hitler e Franco en Hendaia
as axudas militares necesarias para a sa preparacin
ata un punto no cal, en apreciacin conxunta entre as
tres potencias, se estableza que se acadou un punto
decisivo nos preparativos. Alemaa conceder axuda econmica a Espaa.
5. Ademais da incorporacin de Xibraltar a Espaa, as potencias do Eixe declranse basicamente dispostas
a conceder a Espaa territorios en frica.
O presente Protocolo ter un carcter estritamente secreto.
Protocolo secreto de Hendaia
A entrevista foi interpretada despois da guerra polo franquismo como unha proba da habilidade de
Franco, que resistira a presin de Hitler para entrar na guerra. En realidade, Hitler coeca a
psima situacin espaola e as peticins de Franco eran esaxeradas para o que poda aportar. O
rxime franquista mantvose fra da guerra por incapacidade, anda que apoiou aos espas
alemns e italianos, concedronselle facilidades nos portos e aeroportos aos barcos e avins do
Eixe, e promoveuse a exportacin de produtos espaois tiles para a guerra (wolfram, ferro) en
pago pola axuda recibida na Guerra Civil.
Cando en 1941 Hitler decidiu invadir por sorpresa a URSS, o

rxime franquista organizou a Divisin Azul para combater o
comunismo en Rusia. Estivo formada por un total de 47.000
voluntarios que, en palabras do ministro de Exteriores, Serrano
Suer o seu sacrificio dbanos lexitimidade para participar na
soada vitoria e escusbanos dos xerais e terribles sacrificios da
guerra.
Cando a Segunda Guerra Mundial comezou a ser favorable aos
aliados desde 1943, Franco decidiu cambiar de poltica e
volveuse declaracin de neutralidade, retirouse a Divisin Azul
(quedou s un pequeno destacamento de voluntarios encadrados
no exrcito alemn), abandonouse o sado fascista e fixronse
progresivos chamamentos paz, sinalando ao comunismo como o
autntico inimigo. Anda as, mantivo ata o final a cooperacin
econmica e estratxica co rxime nazi.
2 etapa: a partir de 1945.
Caracterizouse pola perda de influencia dos sectores mis prximos doutrina fascista. Despois
da derrota dos pases do Eixe, o franquismo buscou achegarse aos vencedores da Segunda
Guerra Mundial. En principio houbo unha forte oposicin internacional contra os pases que
apoiaran s potencias fascistas, e mesmo as potencias vencedoras rexeitaron a lexitimidade do
rxime franquista, o que fixo pensar oposicin democrtica espaola na probabilidade dunha
intervencin internacional que acabase coa Ditadura. Porn, os aliados limitronse a retirar os
embaixadores e a negarlle a entrada a Espaa nos organismos internacionais, como a ONU.
No lugar da ruptura de relacins diplomticas, a resolucin 39 recomendaba s os membros da ONU a
retirada dos embaixadores. A maior parte dos membros da ONU retiraron os seus embaixadores, pero
mantiveron as relacins diplomticas, encabezadas por un simple encargado de negocios. En Madrid s
quedaron os embaixadores de Portugal, Arxentina e a Repblica Dominicana, ademais da Nunciatura
apostlica. A retirada de embaixadores non tivo consecuencias no plano comercial, anda que se produciu
un certo impacto moral, que Franco tratou de capitalizar a seu favor. Fronte s condenas da ONU, o
Goberno organizou unha gran manifestacin popular na Praza de Oriente, na que se aclamou a Franco e se
verteron toda clase de insultos contra os exiliados e os seus supostos amigos de Occidente.
Jos Mara Arnero, La poltica exterior de Franco
Ante a presin exterior Franco introduciu algns cambios no rxime sen perder nada do seu
poder. O ditador e os seus colaboradores iniciaron unha operacin de enmascaramento poltico
dirixido a disfrazar as institucins de maneira que resultasen presentables no concerto das
potencias occidentais. Foi unha poltica de espera, agardando que pronto se desencadeara en
Europa a confrontacin entre a URSS e EE UU (Guerra Fra), e que o bloque capitalista habera
de recorrer a Espaa polo seu anticomunismo e o seu valor estratxico.
... ao dispararse o derradeiro tiro no Pacfico, comezou a guerra diplomtica entre os anglosaxns e Rusia
(...). Por esta fundamental causa de fro interese, os anglosaxns non soamente non apoiarn, senn que
se oporn a todo o que puidese determinar unha situacin de hexemona sovitica na Pennsula Ibrica.
Intersalles nesta orde o anticomunismo, pero preferiran lograr isto cun rxime distinto do actual. (...)
As presins dos anglosaxns por un cambio na poltica espaola que rompa o normal desenvolvemento do
rxime actual, sern tanto menores canto mis palpable sexa nosa orde, nosa unidade e nosa
impasibilidade ante indicacins, ameazas... A nica frmula para nosoutros non pode ser outra que: orde,
unidade, aguantar.
Nota de informacin interior, elaborada por Carrero Blanco, 29-8-1945
O primeiro paso foi a promulgacin de El Fuero de los Espaoles (16 de xullo de 1945). Era
unha especie de Declaracin de dereitos fundamentais. Entre as caractersticas que o diferencian
das constitucins dos pases democrticos pdense sinalar: a afirmacin explcita da
confesionalidade do Estado e recoecemento dos dereitos condicionado proteccin dos
principios fundamentais do Estado e da unidade espiritual, nacional e social de Espaa.
Ademais non eran esixibles ante ningn tribunal, deixndose para o futuro a regulacin dos
mesmos, e a vixencia dos artigos fundamentais liberdade de expresin, liberdade de asociacin
e habeas corpus poda ser suspendida temporalmente polo goberno mediante decreto-lei.
A profesin e prctica da Relixin Catlica, que a do Estado espaol, gozar da proteccin oficial. O
Estado asumir a proteccin da liberdade relixiosa, que ser garantida por unha eficaz tutela xurdica que,
vez, salvagarde a moral e a orde pblica (Art. 6).
Todo espaol poder expresar libremente as sas ideas mentres non atenten aos principios fundamentais
do Estado (Art. 12).
Dentro do territorio nacional, o Estado garante a liberdade e o segredo da correspondencia (Art. 13).
Os espaois teen dereito a fixar libremente a sa residencia dentro do territorio nacional (Art. 14).
Ningun poder entrar no domicilio dun espaol nin efectuar rexistros nel sen o seu consentimento, a non
ser con mandato da Autoridade competente e nos casos e na forma que establezan as leis (Art. 15).
Os espaois podern reunirse e asociarse libremente para fins lcitos e de acordo co establecido polas leis
(Art. 16).
Ningn espaol poder ser detido senn nos casos e na forma que prescriben as leis. No prazo de 72
horas, todo detido ser posto en liberdade ou entregado Autoridade xudicial (Art. 18).
O matrimonio ser un e indisoluble (Art. 22).
A vixencia dos artigos 12, 13, 14, 15, 16 e 18, poder ser temporalmente suspendida polo Goberno ou
parcialmente mediante Decreto-Lei, que taxativamente determine o alcance e duracin da medida (Art. 35).
Fuero de los espaoles (17 de xullo de 1945)
O franquismo impuxo unha dura censura, limitando tanto a liberdade de opinin e prensa como a
liberdade artstica e cultural. E tentouse adoutrinar xente nas escolas no chamado Esprito
Nacional, conxunto de valores polticos e sociais defendidos polo rxime.
O 22 de outubro do mesmo ano aprobouse a Lei de
Referendo, que deixaba en mans do Estado a
capacidade de someter a referendo os proxectos de lei
elaborados polas Cortes. Podan participar homes e
mulleres maiores de 21 anos. Franco s convocou dous
referendos: para a aprobacin da Lei de Sucesin en
1947 e da Lei Orgnica do Estado en 1967.
En 1947 aprobouse nun referendo a Lei de Sucesin,
cun 93% dos votos, en medio dun clima de coaccin e
terror policial. Afirmaba a natureza monrquica do rxime,
do que Franco continuaba sendo o xefe, pero debendo
nomear un sucesor. En agosto de 1948 don Juan
entrevistouse con Franco, e permitiu que o seu fillo Juan
Carlos se educase en Espaa, aceptando a posibilidade
de que fose elixido herdeiro na Xefatura do Estado.
Artigo primeiro. Espaa, como unidade poltica, un Estado catlico, social e representativo, que, de
acordo coa sa tradicin, declrase constitudo en Reino.
Artigo segundo.- A Xefatura do Estado corresponde ao Caudillo de Espaa e da Cruzada, Xeneralsimo dos
Exrcitos, don Francisco Franco Bahamonde.
Artigo sexto. En calquera momento o Xefe do Estado poder propoer s Cortes a persoa que estima ser
chamada no seu da a sucederlle, a ttulo de Rei ou de Rexente ().
Artigo noveno. Para exercer a Xefatura do Estado como Rei ou Rexente requirirase ser varn e espaol,
ter cumprido a idade de trinta anos, profesar a relixin catlica, posur as calidades necesarias para o
desempeo da sa alta misin e xurar as Leis fundamentais, as como lealdade aos Principios que informan
o Movemento Nacional ().
Lei de Sucesin na Xefatura do Estado de 26 de xullo de 1947, modificada pola Lei Orgnica do Estado de 10 de
xaneiro de 1967. (Cit. en Leyes Fundamentales del Reino, pp. 61 e ss.).
- Fin do illamento internacional

Foron os acontecementos mundiais, e non a lexislacin de Franco, os que provocaron finalmente
a entrada de Espaa nos organismos internacionais. O restablecemento das relacins
diplomticas iniciouse a partir de 1950 cando comezou a producirse a entrada de Espaa na
ONU, FAO, UNESCO, etc. En 1950 a Asemblea Xeral da ONU decidiu revocar por ampla maiora
a resolucin condenatoria cara Espaa e regresaron os embaixadores occidentais. O ingreso
definitivo de Espaa na ONU produciuse en 1955.
Porn, os dous fitos fundamentais no recoecemento da Espaa de Franco foron anteriores

entrada na ONU: o Concordato coa Santa Sede, e o Tratado de amizade e cooperacin con
Estados Unidos, ambos asinados en 1953.
O acordo hispano-norteamericano consta de tres acordos: o convenio defensivo, o convenio de
axuda para a mutua defensa e o convenio sobre axuda econmica. A cambio dunha limitada
axuda econmica e material blico para modernizar o seu Exrcito, Espaa conceda aos Estados
Unidos o dereito a establecer e utilizar instalacins e facilidades militares no seu territorio: as base
areas de Rota, Torrejn, Morn e Zaragoza.
Fronte ao perigo que ameaza ao mundo Occidental, os Gobernos dos Estados Unidos e de Espaa,
desexosos de contribur ao mantemento da Paz e a Seguridade internacional (), acordaron o seguinte:
Artigo primeiro.- () Estiman os Gobernos dos Estados Unidos e de Espaa () que as sas relacins se
desenvolvan sobre a base dunha amizade estable, en apoio da poltica que reforza a defensa de Occidente.
Esta poltica comprender o seguinte:
1. Por parte dos Estados Unidos, o apoio do esforzo defensivo espaol, para os fins convidos, mediante a
concesin de asistencia a Espaa en forma de subministro de material de guerra ().
2. () O Goberno de Espaa autoriza ao Goberno dos Estados Unidos () manter e utilizar para fins
militares, xuntamente co goberno de Espaa, aquelas zonas e instalacins en territorio baixo xurisdicin
espaola que se convea polas Autoridades competentes de ambos Gobernos ().
Artigo terceiro.- As zonas que en virtude de este Convenio se preparen para a sa utilizacin conxunta,
quedarn sempre baixo pavilln e mando espaol ().
Convenio defensivo de mutua defensa e axuda econmica, entre Estados Unidos y Espaa. Feito en Madrid o da 26 de
setembro de 1953.
En termos polticos e diplomticos, os acordos cos norteamericanos

representaron un gran trunfo para o franquismo. Na realidade,
supuxeron a confirmacin da dependencia espaola respecto dos
Estados Unidos. Na axuda econmica, a diferenza de trato foi
perceptible debido conta da asignacin concedida, moi inferior
conseguida polos pases de Europa Occidental co Plan Marshall,
para o que a Espaa de Franco non reuniu as condicins polticas
necesarias. Entre 1946 e 1960, Espaa recibiu 456 millns de
dlares en axuda militar, mentres que a econmica ascendeu a
1.013, moi por debaixo doutros pases, como Turqua, Grecia ou
Brasil.
O material blico foi cualificado polo propio Carrero como material de
O presidente de EE UU,
Eisenhower, visita Espaa en
refugallo. E anda que nominalmente o uso das bases sera
1959
determinado de mutuo acordo, unha clusula secreta autorizaba ao
goberno de EEUU a dispoer delas en caso de evidente agresin
comunista, sen necesidade de consulta previa coas autoridades
espaolas. Os acordos ratificaron a aceptacin da Espaa franquista no mbito occidental, se ben
como un socio menor, e desprezado pola sa estrutura poltica e pasado fascista. As, o rxime
rompeu o illamento, anda que seguiu excludo do Consello de Europa, da OTAN e do nacente
Mercado Comn.
1.3. A poltica econmica autrquica
Ao rematar a Guerra Civil estableceuse unha poltica econmica autrquica, buscando a
autosuficiente respecto do exterior, orientando toda a producin interior ao aproveitamento dos
recursos propios, substitundose, na medida do posible, a utilizacin de produtos forneos por
outros do pas, co obxecto de reducir ao mximo as importacins. Polo menos ata 1951 o novo
estado totalitario perseguiu unha poltica de auto abastecemento, fortemente dirixida polo poder
poltico. O desenvolvemento desta poltica non se debeu s a razns ideolxicas e a un intento de
desenvolvemento autnomo, senn tamn imposicin das circunstancias polticas. Primeiro pola
guerra mundial e despois polo illamento internacional.
Para que Espaa recobre o seu posto no mundo precsase capacitala en todos os sentidos. Para que a
independencia nacional non sexa unha palabra van, necesario subliala cunha efectiva potencia militar.
Non hai liberdade exterior, non hai Espaa libre, sen autosuficiencia econmica. Non hai tampouco
verdadeira liberdade sen emancipar a nosa moeda e a nosa balanza de pagamentos do dficit crnico e
crecente que presenta dende o advento da Repblica, agravado hoxe polo saqueo e despoxo da nosa
reserva de ouro. Unha e outra razn motivaron a primeira directriz que ha de impregnar irrevogablemente a
nosa futura poltica econmica. A autosuficiencia vense denominando pola aclimatacin italiana do vocbulo
xenrico autarqua, e a poltica autrquica ha de ser, en efecto, a nosa nos anos prximos..
Discurso do Director Xeral de Industria en 1940, Triunfo, n 580.
O INI. En setembro de 1941 constituuse o Instituto Nacional de Industria (INI), pedra angular
do intervencionismo econmico. O seu obxectivo era a substitucin de importacins, sobre todo
nos aspectos vinculados defensa nacional. Tamn interveu nos sectores que esixan grandes
investimentos e encargbase de salvar empresas privadas en crise. O INI estivo integrado por
unha serie de empresas nas que o Estado aportou grandes cantidades de capital e na sa xestin
e direccin interveu directamente o Goberno.
Contou dende o primeiro momento co problema da ausencia dunha tecnoloxa nacional e a
escaseza de recursos. O INI implantou unha poltica industrial que por un lado aproveitaba as
rexins industriais tradicionais, por outro sentaba
as bases para a consolidacin de novas zonas
industriais. Sera o caso de Madrid, como centro
da rede de comunicacins pero, tamn, pola sa
condicin de capital que se desexaba converter
en smbolo do rxime centralista. As, o INI
efectuou grandes investimentos en empresas
industriais e de servizos da capital e do seu
contorno.
Racionamento e mercado negro. A
autarqua era inviable nun pas como Espaa,
que careca de produtos tan importantes como
petrleo, algodn, pasta de papel, fertilizantes,
Coleccin de cupns de racionamento e cupns de pan
etc. A poltica econmica levou a unha carencia
alarmante de produtos bsicos para o
funcionamento da economa. Gran parte das existencias foron
controladas polo Estado mediante a poltica de intervencin
directa. O Goberno fixaba quen, que e canto se poda
consumir, racionando os produtos que consideraba escasos.
Isto ocorreu tanto para produtos de uso coti (pan, aceite,
xabrn, tabaco, etc.) mediante a cartilla de racionamento,
como para moitos produtos industriais (siderrxicos, algodn,
etc.).
A consecuencia inmediata foi a xeneralizacin da corrupcin,
que levou a prcticas estraperlistas ou de mercado negro.
dicir, a compra e venda de forma fraudulenta, fra das canles
oficiais, dos produtos intervidos pola administracin. Un
reducido nmero de personaxes atopou o camio libre para a Estraperlo na Gran Va de Madrid, 1952
Catal Roca
realizacin de grandes fortunas. O intervencionismo non
favoreceu aos mis dbiles como intentaba xustificar o rxime,
senn que deu orixe a numerosos negocios baseados na especulacin e na influencia nos
rganos da administracin. En 1943, segundo datos oficiais, un 30 por 100 da colleita era
desviada ao mercado negro.
Das palabras caracterizan a situacin: o estraperlo, e o enchufe. Haba escaseza en calquera tipo de
mercadoras. O racionamento dos alimentos, a gasolina e doutros produtos, que fora establecido durante a
guerra, anda segua en vigor. Os sindicatos e as asociacins profesionais controlaban a distribucin. Eran
eles quen determinaban as cantidades dos produtos, repartidas en cada almacn, os mdicos que recibiran
os fornecementos e os autombiles que tan desesperadamente se pedan, e tomaban outras decisins, de
forma que eran eles os responsables da mellora ou da runa dos individuos. Un sistema de escaseza
controlados como este, contribua ao favoritismo e a corrupcin, e ambos eran inmensos. Os fornecementos
concedidos polo Goberno para a construcin de vivendas eran vendidos baixo corda polos contratistas aos
construtores privados a prezos altsimos; o trigo comprado en Arxentina para aliviar a escaseza de
alimentos apareceu en Italia. Os labregos agachaban a sa colleita da mirada do Sevicio do Trigo, para
vendela no mercado negro e as mulleres ofrecan pan nas esquinas aos prezos do mercado negro mentres
que os panadeiros non podan subministrar as racins dos traballadores. A pobreza, a desnutricin e a
tuberculose apoderronse das cidades, pero a pesar diso un gran nmero de persoas emigraba a elas
desde o campo en busca de traballo, Debido falta de vivendas, as clases mis pobres vivan en chabolas,
que construan nas aforas das cidades con paus de madeira ou ladrillos roubados. Por riba deles, o
mercado negro, o suborno e o favoritismo estaban producindo unha clase de ostentosos novos ricos, que
conseguan os seus ingresos por medios ilegais e inmorais.
Herr, R.: Ensayo histrico de la Espaa contempornea
A expansin do mercado negro afectaba s economas familiares, pero tamn s pequenas e

medianas empresas que non estaban ben relacionadas co poder. As interrupcins no subministro
de materias primas e de enerxa estaban orde do da. A imposibilidade de obter licenzas de
importacin obrigaba ao contrabando para lograr os recursos necesarios.
A maiora das industrias privadas atoparon grandes dificultades para desenvolver as sas
actividades porque o desexo do Estado de controlar directamente a economa fixo que se
establecesen unha serie de normas, como o permiso previo para a instalacin ou ampliacin de
industrias, que tivo como consecuencia dirixir todo o esforzo investidor cara as industrias
consideradas de interese nacional polo Goberno.
A pesar de que os salarios se mantiveron moi baixos, isto
non foi suficiente para aumentar a producin, tanto industrial
como agrcola. Os niveis de producin de 1936 non se
acadaron ata a dcada dos cincuenta. As cartillas de
racionamento non se suprimiron ata 1953 (exemplo do
fracaso dun dos lemas mis repetidos pola propaganda:
ningn hogar sin lumbre y sin pan) e tamn continuaron as
importacins de trigo arxentino e as restricins de
electricidade.
Os anos corenta estiveron marcados por moitas dificultades
que limitaron o crecemento econmico. As a reconstrucin
posblica atrasouse considerablemente. Na agricultura (a
pesar de que aumentou a sa importancia relativa fronte
industria e os servizos) o descenso da producin foi causado
pola baixada dos rendementos pola falta de fertilizantes e
maquinaria e pola reducin da superficie cultivada. Isto tivo
unha repercusin moi grave nos alimentos de primeira
necesidade, que estiveron racionados.
Haber que esperar a 1952 para acadar a renda per cpita de
1935. Foron os grupos sociais menos podentes os que soportaron
o deterioro da evolucin econmica. Hai un contraste entre as
figuras dos novos ricos ben situados politicamente, e as situacins
de extrema pobreza. En 1947 a subsistencia bsica diaria dunha
familia traballadora con dous fillos era de 12,5 pesetas
aproximadamente, mentres que en 1951 o seu custo
incrementouse nun 100%, porn os salarios non seguiron o mesmo
ritmo.
Os anos corenta foron, para a base ampla e somerxida da poboacin,
anos de dor, fame, vexacin e medo nun rxime de salvoconduto para
viaxar e de cartillas para adquirir miserables racins alimentarias. Foron
tamn anos de euforia frvola, ofensiva, na reducida clase, profundamente
vulgarizada, dos mandarns sen respecto e os ricos especuladores.
D. Ridruejo, citado en Historia de Espaa, dirixida por Tun de Lara, Ed. Labor
Feble crecemento nos cincuenta. A partir de 1950 modificouse

a poltica econmica, ante o evidente fracaso da autarqua e
produciuse un aumento das relacins econmicas co exterior
10
paralelo s relacins polticas imprescindibles para o desenvolvemento industrial debido a

carencia de maquinaria. Decretouse a liberdade de prezos e de circulacin para toda clase de
produtos agrarios e suprimronse as cartillas de racionamento. A industrializacin creceu, as
cidades aumentaron a sa oferta de postos de traballo e al foron instalndos os emigrantes
procedentes do campo en barrios de chabolas. O mundo urbano comezou a desenvolverse por
riba das reas rurais.
Porn, este primeiro crecemento econmico (o PIB pasou de crecer nos corenta a un ritmo dun do
1,2% anual a un 5% nos cincuenta) foi acompaado dunha forte dependencia das importacins e
dunha altsima inflacin. Os salarios controlados polos Ministerio de Traballo subiron sempre
por debaixo dos prezos. En 1951 producronse as primeiras protestas obreiras de importancia
pola situacin econmica, pero tamn contra o propio Rxime.
1.4. A oposicin no primeiro franquismo
Ao finalizar a guerra a represin continuou.
En 1940 permanecan nas cadeas e campos
de concentracin uns 300.000 espaois, dos
que 22.000 foron fusilados coa acusacin de
ser desafectos ao rxime. A oposicin tivo
dous mbitos: os exiliados e a resistencia
guerrilleira no interior.
- O exilio
Ao rematar a Guerra Civil arredor de medio
milln de persoas marcharon de Espaa,
dos que a metade regresou nos anos
seguintes. A maiora pasou a Francia polos
Pireneos, sendo internados en campos de
refuxiados polo goberno francs. Cando os
alemns ocuparon Francia (xuo de 1940)
moitos foron detidos e enviados aos campos Joaqun Balboa, de Estevesios (Monterrei), sobreviviente do
campo de concentracin de Mauthausen
de concentracin alemns, a maiora a
Mauthausen, dos que sobreviviron s unha
sexta parte. Entre eles tamn estaban os que conseguiran
unirse Resistencia francesa contra os nazis. Moitos
republicanos espaois loitaron ata o final da II Guerra
Mundial, como os de 'la nueve' que foron dos primeiros en
entrar no Pars liberado. As sas esperanzas na derrota do
Eixe na II Guerra Mundial, e o derrocamento de Franco,
vronse frustradas cando o rxime foi recoecido polas
potencias occidentais.
Mxico e a URSS foron outros pases onde tiveron que
exiliarse os republicanos espaois, que mantiveron as
institucins republicanas, mesmo os gobernos de Catalua
e Euskadi, ata o final do franquismo, anda que a sa
capacidade e actividade foron moi limitadas segundo o
rxime franquista se consolidou.
Os grupos polticos reaccionaron de distintas maneiras
represin exercida pola Ditadura, carecendo de unidade de
accin. O PSOE converteuse nun partido dbil e dividido
entre os seus dirixentes do exilio e do interior, o PCE
converteuse no principal partido da oposicin cunha
disciplinada estrutura clandestina. Os republicanos e os
anarquistas a penas tiveron relevancia.
Panfleto do PSOE pedindo que os franceses

non esquezan a axuda de Franco a Hitler
11
- A guerrilla
A formacin dunha guerrilla antifranquista debeuse a tres factores:
1. A existencia, ao rematar a guerra, de numerosos grupos de fuxidos, dicir, combatentes e
partidarios da II Repblica que ante a imposibilidade de abandonar o pas decidiron non
entregarse ata que non amainase a dursima represin e botronse ao monte.
2. O franquismo nunca pretendeu realizar un proceso de reconciliacin nacional, senn que
optou por unha solucin violenta do problema dos fuxidos.
3. O desenvolvemento da II Guerra Mundial, e a derrota dos rximes fascistas aliados de Franco,
espertou na oposicin antifranquista de dentro e fra de Espaa a esperanza de liquidacin ou
debilitamento do rxime.
En Galicia organizouse en 1942 a Federacin de Guerrillas.
Cuerpo Len-Galicia. Tivo unha importante presenza nas
montaas de Ourense e Lugo e no Bierzo. Estaba formada por
fuxidos e mis tarde sera tomada como exemplo polos
comunistas para constitur outras agrupacins guerrilleiras. Os
seus membros pertencan a distintos grupos da esquerda:
socialistas, comunistas, anarquistas ou sen militancia definida.
Editaron un peridico clandestino, El Guerrillero, que chegou a
ter unha tirada de 300 exemplares. En 1945 transformouse na
IV Agrupacin Guerrillera, controlada polos comunistas.
Guerrilleiros en Ferradillo, Len, 1942
Tras unha segunda e prolongada

suspensin derivada do rxime de
terror que ensanguenta a Espaa,
volve palestra o noso rgano O
Guerrilleiro.
Volve para reafirmar o esprito de
loita implacable que animou sempre
a invicta Federacin de Guerrillas
de Len-Galicia, a cal, pese aos
renovados intentos do inimigo para
impedilo, camia con paso firme
cara a meta dos seus fins polticomilitares.
Renova O Guerrilleiro o seu contacto coa opinin antifascista, para ser o expoente fiel da indmita vontade
dos homes das guerrillas federados e demostrar aos chacais da Comandancia Especial para a persecucin
de fuxidos, que nada nos arreda, que nada nin ningun torcer a nosa marcha ascensional e recta cara a
reconquista dos dereitos que o inimigo usurpou ao noso pobo. Nin a tortura dos nosos colaboradores e
amigos e o seu asasinato vil; nin a espectacular persecucin que nos dispensan os inexpertos cans con
gorro de charn e a mesnada africana [...]. Pese a todos e a todo, levouse a cabo con resoantes xitos a
ofensiva propia comezada en marzo do ano pasado, que tia por obxectivo gardas franquistas, falanxistas
recalcitrantes, axentes do Servizo Segredo da Guardia Civil, descarrilamento de trens, voadura de vas
frreas, tendido elctrico e telefnico e centrais elctricas.
[...] O Goberno que preside o seor Giral, apoiado por tdalas forzas que compoen a Alianza Nacional
Democrtica, a nica solucin ao caos poltico e runa econmica que o rxime franquista nos deixar
por herdanza [...].
O Guerrilleiro, 1 de abril de 1946 (Cit. en Francisco Aguado Snchez, El maquis en sus documentos, pp. 398-399)
As accins da guerrilla intensificronse en 1944-1945, cando se anunciaba a derrota nazi. Os

maquis trataban de colaborar na cada do rxime agardando unha intervencin dos Aliados en
Espaa, que non se produciu. A operacin mis espectacular foi a entrada en Espaa de miles de
guerrilleiros en outubro de 1944, polo val de Arn. Lograron conquistar varias localidades, pero
fracasaron na toma de Viella e foron derrotados. No ano 1944 aumentou a actividade do maquis
por toda Espaa, crendose Agrupacins Guerrilleiras por toda a xeografa.
En 1948, o PCE, o partido que controlaba as organizacins guerrilleiras, renunciou a loita armada
e fixo un chamamento aos maquis para que abandonaran o pas. A evacuacin xeral foi decretada
en 1952.
12
A imposibilidade dunha intervencin internacional e o desgaste sufrido polos guerrilleiros e as

poboacins que os apoiaban explican o final da Guerrilla. O uso da tortura foi habitual por parte
das forzas da Ditadura. O bloqueo informativo impeda que se coeceran as actividades do
maquis e cando as noticias transcendan poboacin eran difundidas actuacins de bandidos, de
delincuentes comns sen significado poltico.
Moitos guerrilleiros foron detidos, torturados e
fusilados. Outros morreron en combates coa
guardia civil. En Galicia Jos Castro Veiga,
Piloto, non caeu ata 1965.
Os maquis movronse principalmente nas zonas
montaosas, onde se agochaban. Nestas reas
contaban co apoio de parte da poboacin das
aldeas, xogando un papel importante as
mulleres. Tamn houbo guerrilla urbana, pero
de menor entidade. Para soster a accin
guerrilleira foron fundamentais os enlaces, a
poboacin civil que os apoiou ofrecndolles
comida, aloxamento e, tamn, informacin.
Foron mis os enlaces que os combatentes,
calculndose en 20.000 as persoas detidas por
colaborar co maquis.
Zonas de actuacin da guerrilla
Francisco Rey, coecido polo alcume de Moncho e xefe da guerrilla que operou pola zona da Corua,
lembra os apoios e accins dos escapados e guerrileiros
O movemento guerrilleiro non xurdiu no monte, sau da chaira ao monte. Al onde haba homes perseguidos
que se viron na necesidade de fuxir, fixrono antes de caer de novo no crcere ou ante un pelotn de
execucin. Marcharon as ao monte homes de tdalas tendencias, socialistas, anarquistas, algns catlicos
e, sobre todo, numerosos militantes comunistas [...].
Ao principio as nosas accins tian un carcter case exclusivamente de fuxidos que se moven
organizadamente buscando puntos de apoio, falando coas xentes da necesidade de crear o movemento
guerrilleiro. Eramos os fuxidos, os escapados, como nos chamaba o pobo. E nesa poca, no momento mis
agudo da represin franquista, tivemos sempre o apoio abnegado, silencioso e incondicional do pobo.
Aqueles homes que nas aldeas nos axudaban saban perfectamente ao que se expoan e, porn, non
vacilaban en acollernos.
Coa chegada a Galicia do inesquicible Gmez Gayoso a loita guerrilleira, poderosamente apoiada polo
Partido Comunista, cobrou de novo impulso. A partir deste momento comezamos a pasar de escapados a
guerrilleiros realmente organizados [...].
Un problema espioso era o econmico. Facan falta cartos porque eramos moi pobres. Era difcil botar a
andar aquela mquina complicada nas condicins de vixilancia existentes. Haba que comprar dinamita e
plvora.
Foi o destacamento Lster o que proporcionou unha parte considerable de cartos. Os fascistas pagaban.
Aos asasinos os axustizabamos, cumprindo a vontade expresa do pobo. Aos fascistas que obraban mal,
pero non se mancharan as mans de sangue, impoimoslles sancins econmicas e contribuan desta
maneira, moi ao seu pesar, loita contra o rxime: dez mil, cincuenta mil pesetas, de acordo cos seus
medios de fortuna [...]. Faciamos saltar as vas frreas, postes de alta tensin; puxemos unha bomba na
emisora de Radio Corua [...].
Nova Galicia, Pars (cuarto trimestre 1969 e primeiro trimestre 1970), pp. 36 e ss.
A represin da guerra e da posguerra desmantelou os cadros polticos e sindicais da esquerda no

interior. As primeiras folgas en 1946-1947 foron duramente reprimidas e a oposicin a penas tivo
actividade ata 1951, cando o boicot aos tranvas de Barcelona pola suba dos billetes, constituu
a primeira protesta de masas na historia do franquismo.
En 1956, o enfrontamento na Universidade Complutense de Madrid entre estudantes falanxistas
do SEU (Sindicato de Estudiantes Universitarios) e unha nova xeracin de estudantes, provocou a
dimisin do ministro de Educacin, Ruz Gimnez. Foi a primeira manifestacin de oposicin ao
rxime na Universidade
13
1.5. Vida coti no primeiro franquismo

Sobrevivindo. Para a maiora dos espaois
os anos da posguerra foron anos de represin e
pobreza. O racionamento afectou a produtos tan
bsicos como a carne, ovos, queixo, pan, etc. A
dieta alimentaria empeorou considerablemente
e as familias tian moitas dificultades para
alimentar aos seus membros. Foron moitos os
que tiveron que recorrer Beneficencia,
mendicidade e, mesmo, prostitucin.
O esencial de esta nova clase de cocia o saberse
preparar se preciso unhas chuletas sen carne nin
sos, unha tortilla sen a menor cantidade de ovos,
unhas luras fritidas sen luras ou unha sopa de peixe Familia na porta e neno con muletas, en Cadalso (Madrid)
1955, Inge Morath
sen peixe, unhas croquetas sen leite, faria nin
manteiga, ou un caf bo porque si, a base de
ervellacas e casca de cacahuetes, adozado con mel,
azucre ou con xarope, sacarina, en fin, o que se tea. En tales necesidades, a xente coma ata ervellacas
sen esconderse ().
Luras fritidas sen luras.
A base de toradas de cebolas grandes preprase este substancioso prato na forma seguinte: Mondadas as
cebolas grandes, crtanse en toradas dun centmetro de espesura, sltanse os aneis que forman as cebolas
(formato igual s luras fritidas), saznanse de sal, seguidamente psase anel por anel nunha pasta de faria
semilquida, que fai vez de ovo e btanse a fritir pouco a pouco nunha tixola con aceite ().
Ignacio Domenech, Cocina de recursos (Deseo mi comida), pp. 142-143.
Non haba para comer nin tampouco para vestir. As clases baixas sufriron escaseza de calzado,
polo que foi frecuente ver xente descalza polas ras. As clases medias tiveron que recorrer a
darlle a volta aos traxes para manter as aparencias.
Nesta poboacin mal alimentada, mal vestida e que viva en moi malas condicins, as epidemias
expandronse con facilidade. A mis famosa foi a de tifo, pero tamn houbo sarna, tia e, sobre
todo, tuberculose. Ao non existir un sistema pblico de sanidade s se podan tratar con
ineficaces remedios caseiros.
Costumes e ocio. A vida dos espaois estaba absolutamente fiscalizada polo Estado e a
Igrexa, desde a prohibicin de celebrar as festas de entroido ata os modelos de traxe de bao;
desde os libros que estaban autorizados a ler, ata as pelculas que podan ver.
Os momentos mis significativos da vida: o nacemento (bautismo), o paso a adolescencia
(primeira comun), o casamento ou a morte foron asimilados aos ritos catlicos.
As mulleres viron totalmente limitado o seu papel social,
quedando confinadas no fogar. Nos centros educativos as
mulleres tiveron que estudar obrigatoriamente Fogar e
Ximnasia, con pololos, impartidas por instrutoras da Seccin
Femenina (creada en 1934 e presididada ata a sa disolucin
en 1977 por Pilar Primo de Rivera), e tian que realizar o
Servicio Social onde lles ensinaban a coidar nenos e ancins,
e a coser, entre outras tarefas propias das mulleres segundo
a nova orde: Cando Deus quixo sancionar o pecado orixinal,
impuxo muller un dobre castigo: o dolor na sa maternidade
e a suxeicin ao varn, que a dominara (J. Mara Pemn,
De doce cualidades de la mujer, 1947).
Seccin Femenina
Xa o sabes: cando esteas casada, xamais te enfrontars con el, nin opoers ao seu xenio o teu xenio, e a
ta intransixencia a ta. Cando se enfade calars; cando berre, baixars a cabeza sen replicar; cando esixa,
ceders, a non ser que a ta conciencia cristi cho impida. Neste caso non ceders, pero tampouco te
opoers directamente. Esquivars o golpe, faraste a un lado e deixars que pase o tempo
Cannigo E. Enciso Viana, Muchacha!, 1944 (editado ata 1968)
14
A familia era un piar fundamental da sociedade para os franquistas. Basebase no matrimonio

catlico indisoluble e na procreacin. Cada un dos membros da familiar tia unha funcin: o home,
traer recursos casa; a muller, os labores da casa, e atender aos fixos educndoos nos valores
tradicionais. Legalmente, as mulleres estiveron sometidas aos seus pais e maridos ata o final da
Ditadura.
A moralidade nos costumes foi teimosamente vixiada polos fundamentalistas franquistas. No
ensino prohibiuse a coeducacin, controlronse os bailes ata o absurdo: os bailes son feixe de
demos, estrago da inocencia, solemnidade do inferno, tebra de valores, infamia de doncelas,
alegra do demo e tristeza dos anxos (cardenal Segura, 1946). Tamn se ditaron normas sobre
os traxes de bao:
Coa fin de evitar os espectculos desagradables que adoitan darse nesta poca nas praias e piscinas
vulnerando as normas de moralidade cristi que deben ser a base para a conduta pblica e privada da nova
Espaa (...) para evitar abusos ou faltas de decoro cidadn (...) disponse observen as seguinte regras: 1
Queda prohibido baarse sen vestir a prenda axeitada, cabaleiros pantaln de deporte e damas traxe
completo con saia; 2 Queda prohibida a presenza de baistas fra da auga sen vestir albornoz; 3
Prohbese que nas praias e piscinas se organicen bailes en traxe de bao.
Direccin General de Seguridad, 1943
Porn, permitiuse a prostitucin legal en bordeis, a onde acudan os

respectables cargos do rxime e os especuladores. Iso si, despois de
asistir misa coa sa familia.
A sexualidade converteuse nun tema tab. Prohibase toda
experiencia sexual fra do matrimonio (ags a prostitucin para os
homes) ou con outra finalidade que non fose a reprodutiva. Os
anticonceptivos eran ilegais. A homosexualidade era vista como unha
tara a medio camio entre o delito e a enfermidade.
Para os mozos, a mili obrigatoria, de mis dun ano de duracin, era
case que a nica ocasin en que saan da sa localidade. As sas
familias vanse privadas dos ingresos aportados polo quinto e
ademais tia que soster os seus gastos. Nos cuarteis a disciplina era
arbitraria e as condicins de vida dependan dos enchufes.
Cultura e censura. A prohibicin das linguas territoriais na
escola e nos medios pblicos foi total, tratndose con desprezo aos
que a usaban coloquialmente.
Prostitucin no Raval,
Barcelona, 1958, Joam Colom
Non se poda ler maiora dos autores de prestixio, xa que eran republicanos. Nin tampouco
moitas obras estranxeiras. Lanse folletns amorosos tipo Corn Tellado, ou seriais radiofnicos en
papel. Tamn gozaron de popularidade as bandas deseadas de Capitn Trueno ou El Coyote.
O cine foi obxecto de especial atencin por parte da censura. O Departamento Nacional de
Cinematografa fixou o modelo sobre o que deba basearse o cine espaol: Queremos un cine
que exalte os feitos e fazaas dos que combateron e deron a sa vida
pola misin e a grandeza da sa patria cun esprito e unha actitude
vital soamente hispana (...) Queremos un cine que exalte o
cumprimento e o acatamento disciplina e ao quefacer comn na
marcha militar do Estado.
Todas as pelculas, espaolas e estranxeiras, eran sometidas a unha
censura que poda prohibilas, ou obrigalas a cortar escenas ou
cambiar dilogos na dobraxe obrigatoria ao espaol. As chegaron a
converter o tringulo amoroso do filme Mogambo, nun incesto ao
cambiar os dilogos na dobraxe.
O cine mis visto era de corte militarista, folclrico, relixioso ou
historicista. Anda as, directores como Garca Berlanga, Bardem ou
Fernn Gmez crearon obras mestras. Antes da pelcula haba que
ver obrigatoriamente o NODO, noticiario oficial creado en 1942. Un
formidable instrumento de propaganda do rxime.
Sansn y Dalila, cartel

censurado arriba e abaixo Dalila
mis vestida
15
Por suposto o teatro, a prensa e os libros tamn estaban sometidos censura. Non haba
liberdade de expresin, sendo os periodistas apstolos do pensamento e da fe da nacin. Os
nus desapareceron dos libros de historia da arte e mesmo
se chegou a suprimir a palabra braga dos textos.
A radio foi o medio de comunicacin mis importante ata a
chegada da televisin nos sesenta. Os vecios compartan
o Diario hablado de Radio Nacional de Espaa, co que
estaban obrigados a conectar todas as emisoras. Os
programas mis populares eran os seriais amorosos.
O ftbol xa xogaba un papel principal no ocio e gustos dos
espaois, sendo aproveitado polo rxime para distraer
poboacin dos problemas cotis e usado politicamente:
pan, ftbol y toros.
Educacin. Impxose un novo modelo educativo
baseado na tradicin e na relixin. As disciplinas de relixin
e historia sagrada volveron ser obrigatorias. As aulas
estaban presididas polo crucifixo e as imaxes de Franco e
Jos Antonio.
Muller con radio, Soutelo de Montes, anos

cincuenta, Virxilio Vitez
Os plans de estudo eran enciclopdicos, unha acumulacin

de contidos memorizados, nos que se exaltaba a relixin e os valores militares. Os mestres, de
escasa preparacin e captados pola sa vinculacin ao rxime, usaban a violencia acoto. Non
haba escolas de abondo e as taxas de absentismo e analfabetismo, sobre todo entre as mulleres,
eran moi altas.
Das fotos da reportaxe Spanish Village, 1950, Eugene Smith
16
2. O SEGUNDO FRANQUISMO (1959-1975)

Na dcada dos sesenta Espaa viviu un crecemento econmico sen precedentes. A base foi o
Decreto de Estabilizacin Econmica de 1959. O crecemento baseouse na favorable conxuntura
internacional e nos recursos aportados pola emigracin e o turismo, e truncouse en 1973, coa
crise do petrleo.
O crecemento econmico foi acompaado do cambio social. Espaa deixou de ser un pas rural
e as cidades medraron de xeito espectacular debido reducin da mortalidade e ao xodo rural.
Tamn cambiaron os hbitos e costumes dos espaois, sobre todo nas zonas urbanas.
No eido poltico, porn, os cambios foron insignificantes. O desarrollismo presentouse coma un
xito dunha Ditadura que seguiu sendo brutal ata o final.
2.1. O crecemento econmico: o desarrollismo (1959-1973)
O milagre econmico espaol incorporou ao pas ao grupo dos pases desenvolvidos. Porn, foi
dez anos mis serodio que o europeo occidental, e menos consolidado, como se demostrara
despois da crise de 1973.
a. O plan de estabilizacin
A pesar das melloras econmicas producidas na dcada dos cincuenta, estas foron insuficientes
para garantir un crecemento econmico que permitise a mellora do nivel de vida da poboacin
espaola. Espaa era en 1960, xunto a Portugal, o pas mis pobre de Europa. Ademais existan
outros problemas: a inflacin era altsima, o dficit comercial aumentaba e o Estado estivo ao
bordo da bancarrota.
A autarqua sumira ao pas na pobreza. Era necesario un cambio de poltica econmica para
que o rxime sobrevivise. Os encargados deste cambio foron os ministros tecncratas
pertencentes ao Opus Dei que entraron, por vez primeira, no Goberno en 1957, e que continuaron
desempeando altos cargos polticos ata a morte do Ditador (Ullastres, Navarro Rubio, Lpez
Rod, Lpez Bravo, etc.). Desde 1957 puxeron en vigor unha serie de medidas que culminaran
co Plano de Estabilizacin, nas que contaron co apoio de organismos econmicos internacionais,
como o FMI (Fondo Monetario Internacional) e a OCDE (Organizacin Europea para a
Cooperacin e o Desenvolvemento), nos que entrou Espaa en 1959, que concederon
importantes crditos.
Os obxectivos do Plano de Estabilizacin foron encamiados a establecer en Espaa unhas
estruturas econmicas liberal-capitalistas, semellantes s do mundo occidental. Entre as
medidas recollidas no Plano destacan a desvalorizacin da peseta para favorecer as
exportacins, a elevacin dos tipos de xuro e a conxelacin do gasto pblico e dos salarios para
conter a inflacin; a reducin da intervencin do Estado na economa e a entrada de capital
estranxeiro nas empresas espaolas cunhas condicins moi vantaxosas.
b. O crecemento econmico
Anda que o a Estabilizacin provocou nos
primeiro anos dificultades para as empresas
espaolas e para os traballadores, que tian
conxelados os seus salarios, a partir de 1962
permitiu un crecemento moi elevado, que se
manifestou sobre todo no sector industrial.
Espaa deixou de ser un pas agrario, para
transformarse nun pas industrial e urbano.
En 1960 a agricultura representaba o 24% do PIB
e empregaba ao 41,7% da poboacin activa (uns
4,9 millns de persoas). En 1970, estas
porcentaxes diminuron ata o 13 e 29,2%,
respectivamente; o nmero de campesios era
xa s de 3,7 millns. En 1970, por vez primeira,
as exportacins industriais superaron s
agrcolas.
EVOLUCIN DA POBOACIN ACTIVA POR

SECTORES ECONMICOS (%)
Sector
Primario
Sector
Secundario
Sector
terciario
60
50
40
30
20
10
0
1940
1950
1960
1970
1981
1994
17
Entre 1965 e 1974, o sector industrial creceu a unha taxa do 9% anual; a agricultura, ao 2,6%.
Porn, a agricultura tamn se transformou: houbo unha continuacin das obras de regado das
etapas anteriores, aumentou de maneira importante a mecanizacin e o uso de fertilizantes;
avanzou a concentracin parcelaria iniciada nos 50 e mellorou a comercializacin e a
industrializacin dos produtos agrarios. Seguiu habendo problemas grandes latifundios, falta de
capital e de servizos, e baixa produtividade pero as melloras e o xodo rural permitiron que o
problema da reforma agraria deixase de ter o carcter poltico de etapas anteriores para ser un
problema fundamentalmente tcnico.
O Estado pretendeu impulsar o crecemento mediante os Planos de Desenvolvemento
Econmico, iniciados en 1963. Consistan en que o Estado indicaba unha lias a seguir e
favoreca s iniciativas particulares que as seguisen (supresin de impostos para os
investimentos, crditos a baixo interese, etc.). Tamn se crearon Polos de Desarrollo para
intentar potenciar a industrializacin en determinadas zonas, crendose enclaves industriais en
cidades como Vigo, Valladolid, Huelva ou Zaragoza. Porn, os planos non impediron que amplas
zonas seguiran inmersas na pobreza e, ademais, a sa influencia no crecemento econmico foi
mnima.
O sector industrial experimentou un crecemento espectacular, permitindo que Espaa se
convertese na dcima potencia mundial. As industrias mis beneficiadas foron a siderurxia, o
autombil (SEAT, RENAULT, CITRON), o carbn, a hidroelectricidade (en Galicia construronse
12 grandes encoros entre 1949 e
1975) e a construcin (sen respectar
criterios ambientais, estragou amplos
espazos costeiros). A renda per
capita, que en 1964 era de 660
dlares, en 1972 subiu a 1.239
dlares, anda que segua sendo
inferior da CEE.
c. As causas do crecemento
Entre as causas que permitiron o desarrollismo hai unha previa que influu de xeito decisivo: a
continuacin da expansin econmica nos pases europeos. Sen ese contexto internacional
favorable non seran posibles as causas que imos sinalar a continuacin:
- Ingresos procedentes do turismo. Espaa
situouse como segundo pas de Europa (despois
de Italia) no nmero de turistas. Subliouse
sempre a importancia dos ingresos do turismo
para a balanza de pagamentos, as como a sa
incidencia sobre o emprego e sobre o
desenvolvemento rexional. Mis preciso
subliar tamn: a influencia sobre os hbitos de
comportamento, a concentracin nunhas zonas
(Costa Brava, Costa do Sol, Baleares,
Canarias), a dependencia (papel xogado polos
tours operadores estranxeiros), as como a
especulacin e o deterioro ambiental nalgunhas
zonas costeiras. O turismo proceda na sa
maiora de Francia, Alemaa e Gran Bretaa.
INGRESOS POR TURISMO (MILLNS DE

DLARES) E N DE TURISTAS (MILLNS)
- Recursos dos emigrantes. Fomentouse a sada de emigrantes, procedentes sobre todo das
zonas mis deprimidas (Galicia, Andaluca, Estremadura), con destino preferente a pases de
Europa occidental que experimentaban un forte crecemento e necesitaban man de obra barata.
Os envos de cartos desde a emigracin contriburon a financiar o dficit da balanza comercial.
A emigracin dos anos sesenta estivo protagonizada por persoas novas, moi activas, que
contriburon co seu esforzo ao crecemento econmico de outros pases; soportaron duras
condicins de vida e de traballo, debendo adaptarse a un medio alleo (e moitas veces hostil) do
que ignoraban todo: lingua, costumes, etc. A emigracin contribuu a enmascarar o paro real que
18
exista en Espaa (exportouse a Europa). Ao producirse a crise econmica de 1973 comezou o

retorno de emigrantes e a economa espaola foi incapaz de absorber estes excedentes de man
de obra.
As divisas aportadas pola emigracin non contriburon a crear riqueza nas zonas deprimidas das
que procedan os emigrantes (Galicia, Andaluca, Extremadura, Castela), xa que a Banca e as
Caixas de Aforros canalizaron estes aforros cara as rexins mis desenvolvidas onde os
investimentos ofrecan mis rendibilidade (Catalua, Madrid, Pas Vasco, Levante), co que se
agudizaron as desigualdades interterritoriais.
- Entrada de capital estranxeiro. Procedente de EE UU e dos pases de Europa occidental
sobre todo, coa conseguinte dependencia econmica nos sectores mis importantes. Segundo a
OCDE Espaa era nos anos sesenta o pas con maior importacin de capital privado entre os
pases cunha economa semellante. Predominaron os investimentos de capital estranxeiro de tipo
indirecto, a travs de crditos ou prstamos a distintos prazos (teen que ser devoltos), e non dos
directos, en empresas ou inmobles que son mis difciles de repatriar.
- Aumento das exportacins. Durante todos eses anos as exportacins medraron,
triplicndose entre 1961 e 1973. Foron cada vez menos as procedentes do sector agrcola.
Produciuse un importante cambio cualitativo: das exportacins de froita (sobre todo ctricos), vios
e aceite, o aperitivo e a sobremesa, pasouse a dos produtos industriais, bens de equipo,
calzado e buques (2/3 das exportacins en 1973). Os motivos hai que buscalos nos baixos custos
salariais e nas axudas fiscais e crediticias exportacin, e non na utilizacin de tecnoloxas de
vangarda.
d. Os lmites do desarrollismo
A balanza comercial mantvose negativa, polo aumento das importacins para industria e a
dependencia tecnolxica e financeira do exterior.
O crecemento econmico foi real, pero as
grandes cifras agachan situacins nas que se
manifestan os desequilibrios na distribucin
dos beneficios, tanto entre a poboacin, como
entre zonas ou sectores (a emigracin
masiva unha das realidades que nega o
triunfalismo do rxime). Produciuse un
deterioro progresivo da renda da poboacin
agraria e acenturonse as desigualdades: en
1964 o 80% da poboacin espaola estaba por
debaixo da renda media; en 1970 o 1,22% das
familias tian o 22,3 % da Renda Nacional. O
apoio s clases altas mantvose.
Os impostos recaan maioritariamente nas
clases traballadoras. O nivel impositivo era moi
baixo, o menor entre os pases da OCDE en 1970, e agravou as desigualdades na renda ao non
permitir unha redistribucin mis equitativa a travs do gasto pblico. A isto sumbase o elevado
fraude fiscal, que non estaba considerado como delito penal, e do que s se beneficiaban os que
non dependan das rendas do traballo.
Os grandes desequilibrios rexionais agudizronse. A emigracin enmascarou algo as diferenzas
que se reflicten na renda per capita, ao diminur a poboacin das zonas mis deprimidas e
dirixirse s mis ricas, pero o contraste evidente ao analizar o grao de concentracin da
producin ou da renda en determinadas rexins, sobre todo en Catalua, Pas Vasco e Madrid. O
desarrollismo non tivo en conta as repercusins ambientais: industrias contaminantes, urbanismo
salvaxe, chabolismo, especulacin, construcin de mala calidade...
O crecemento econmico non estivo libre de escndalos, destacando o de MATESA, unha
empresa catal de maquinaria txtil na que se descubriu un fraude en agosto de 1969 no que
estaban involucrados membros do Goberno.
19
2.2. Cambios sociais

A sociedade espaola converteuse nunha sociedade de clases
medias na que as mulleres foron asumindo timidamente
responsabilidades profesionais: as asalariadas eran 2,3 millns en
1960, e 3,1 en 1970. Ocupaban maioritariamente sectores como o
da industria txtil, confeccin, funcin pblica ou comercio, pero
sempre con remuneracins menores aos homes. Foi a partir dos
sesenta cando empezaron a ser revisadas as prohibicins referidas
ao acceso das mulleres ao mundo laboral, xa que se necesitaba
man de obra. Porn, a incorporacin da muller educacin e ao
mundo laboral foi moi lenta (en 1979 as mulleres representaban o
58% do ensino primario e s o 17,5% do secundario). Ata a Ley de
Relaciones Laborales de 1976 as mulleres tian que contar coa
autorizacin do marido para traballar e para calquera acto xurdico
ou econmico.
En 1961 presentouse s Cortes pola Delegada Nacional da Seccin Femenina (Pilar Primo de
Rivera) a lei sobre Dereitos polticos, profesionais e de traballo da muller.
Non nin por asomo unha Lei feminista (seramos infieis a Jos Antonio se tal fixeramos); s unha lei de
xustiza para as mulleres que traballan, nacida da experiencia dunha asidua relacin humana e cordial con
todos os problemas que muller corresponden. De ningn xeito queremos facer do home e da muller dous
seres iguais; nin por natureza nin por fins a cumprir na vida poderan xamais igualarse; pero si pedimos que
en igualdade de funcins tean igualdade de dereitos. O traballo da muller un feito real e universal que
non podemos descoecer e, precisamente baseadas neste feito, o que pedimos con esta lei que a muller
empurrada ao traballo por necesidade o faga nas mellores condicins posibles; de a que a lei en vez de ser
feminista sexa, pola contra, o apoio que os varns outorgan muller como vaso mis fraco para facilitar a
vida.
(Discurso de Pilar Primo de Rivera nas Cortes. 27-7-61)
Existiu tamn unha evolucin nas relacins laborais gracias Ley de Convenios Colectivos de
1958 e legalizacin das folgas econmicas. Ambas medidas abriron o camio para as
negociacins entre os empregados e a patronal fra do sindicato vertical (aproveitado polo PCE
para fundar as Comisins Obreiras). Os salarios reais creceron pero por debaixo dos beneficios
dos empresarios, e as prestacins sociais eran claramente insuficientes.
Houbo conflitos laborais e polticos pero a emerxente clase
media estaba mis preocupada por asegurar e mellorar o
seu nivel de vida que por reclamar un cambio poltico. O
consumo foi unha aspiracin prioritaria para un pobo
sometido durante longo tempo s peores dificultades de
subsistencia. Diminuu a porcentaxe de ingresos adicados
alimentacin e medrou adicada ao ocio e ao entretemento:
ftbol, touros, etc. A mellora nas condicins de vida pdese
observar en diferentes indicadores: mis calidade na
alimentacin, descenso deste captulo nos gastos do
orzamento familiar, aumento da estatura media dos mozos,
maior equipamento dos fogares (electrodomsticos,
mobiliario), etc.
Indicadores de nivel de vida dos

espaois
1960
1970
(1$ = 60
pta)
(1$ = 70
pta)
niveis de renda ($ p/c)

290
818
analfabetismo (%)
11,2%
5,7%
ttulos publicados
12.038
19.900
bens de consumo (por mil)
telfono
59
135
autombiles
9
70
televisores
5
70
frigorgicos
1
25
lavadoras
3
15
vivendas
257
270
Consumo de prod. industriais (persoa/ano)
aceiro (kg)
65
260
cemento (kg)
173
493
electricidade (kw hora,)
612
5.150
gasolina (litros)
32
102
Estes cambios foron debidos, ademais da industrializacin e

da elevacin do nivel de vida, extensin e ampliacin da
escolarizacin (hai mis cidadns escolarizados e o tempo
(En Tamames, La Espaa de 1968)
na escola aumentou), liberalizacin do mercado cultural
que permitiu a entrada de libros, cine, msica, etc., e a aparicin de industrias culturais propias.
Tamn hai que ter en conta as influencias estranxeiras a travs do turismo e dos medios de
comunicacin, especialmente da televisin.
Resulta demasiado claro que , co turismo, coecemos un choque de mentalidades e unha conmocin xeral
20
das nosas estruturas. Parece necesario atender inmediatamente xuventude: pidose comprobar que
existe un ambiente de excesiva ou mal entendida liberdade entre os mozos. Afecta iso en especial s
familias de clases menos acomodadas e un feito o acusado absentismo escolar de menores cando se
acerca o vern. Non existen na zona asociacins aceptadas pola xuventude e, por outra banda, notable o
efecto imitador de costumes estraos, particularmente en canto os traxes de bao. Xa dixen algunha vez
que se chegou a facer unha curiosa verificacin: son case mis as baistas nacionais que as estranxeiras
que usan bikini mas costas xerundenses.
Unha necesidade sinalada con insistencia por quen tratan da a da co turismo a de facer cumprir as
normas impostas pola autoridade. queixa comn no noso litoral a do incumprimento das ordes oficiais
sobre a moralidade, ben sexa sexual ou profesional.
(MEDIN GARCIA, F.: O turismo na Costa Brava. Tpicos e feitos, en Cuadernos para el Dilogo, xaneiro de 1965)
O sistema educativo ampliouse. O acceso s aulas xeneralizouse. Aumentou o nmero de

bachareis, que pasou de 500.000 (a comezos dos sesenta) a mis de 900.000 por ano en 196667. En 1970 aprobouse a Ley General de Educacin co ministro Villar Palas, que estendeu a
escolarizacin obrigatoria ata os 14 anos. Malia a todo, o control da Igrexa sobre a educacin
segua sendo importante; en 1967 s o 22,9% do alumnado de bacharelato estudaba en Institutos
do Estado. A Universidade tendeu a masificarse por efecto do desarrollismo. En 1966 superouse o
nmero de 100.000 estudantes universitarios (en 1960 s eran 62.000).
Tamn houbo unha pequena liberalizacin nas publicacins escritas debido aprobacin, cando
Fraga Iribarne era Ministro de Informacin y Turismo, da Ley de Prensa (1966). Suprimiuse a
censura previa pero o publicado deba adaptarse lexislacin franquista. Responsabilizaba aos
directores dos xornais e revistas do contido dos
seus contidos, obrigndoos a autocensurarse
para evitar o peche ou a imposicin de fortes
multas por atentar contra a Ley de Principios
Fundamentales del Movimiento ou a orde
pblica. Entre abril de 1968 e abril de 1969
puxronse 118 multas e 'secuestrronse' 7
publicacins. O peche de peridicos e
secuestro de publicacins foi constante e
mesmo se chegou a dinamitar en 1973 o
edificio do diario Madrid por ter sido crtico
coa Ditadura.
Os cambios tamn afectaron a importantes
sectores do clero, no que cada vez foron mis os grupos comprometidos coa clase obreira ou
coas reivindicacins nacionalistas no Pais Vasco e Catalua. Xurdiron as Comunidades de Base
(onde se intentaba vivir a relixin de forma mis autntica) e os curas obreiros, en contacto cos
problemas e reivindicacins das clases populares. No cambio de actitude do clero tivo unha
importancia decisiva o Concilio Vaticano II, que impulsou unha Igrexa mis comprometida coas
liberdades. As, os bispos partidarios de reformas democrticas foron ocupando as sedes mis
importantes. Encabezados polo cardeal Tarancn, comezaron a criticar ao rxime e este perdeu o
apoio unnime dun dos seus mis firmes e poderosos aliados desde a Guerra Civil.
2.3. A conxuntura poltica: o crecemento da oposicin Ditadura
a. A perpetuacin do franquismo
- A Ley de Principios Fundamentales del Movimiento, aprobada en 1958 era formalmente unha
Constitucin 'hecha para ser consciente de mi responsabilidad ante Dios y ante la Historia' que
mantia a ideoloxa tradicional franquista. Espaa entendida como 'unidad de destino en lo
universal', sumisin lei de Deus, familia, municipio e sindicato, etc. Era unha lei claramente
antidemocrtica que rexeitaba o plurarismo poltico, negaba a identidade dos pobos de Espaa e
defendeu unha monarqua tradicional. Estes principios deban ser xurados por todos os que
desempeasen cargos pblicos.
Eu, Francisco Franco Bahamonde diante de Deus e diante da Historia, en presenza das Cortes do Reino,
promulgo como Principios del Movimiento Nacional, entendido como comun dos espaois nos ideais que
deron vida Cruzada, os seguintes:
21
I. Espaa unha unidade de destino no universal. O servizo unidade, grandeza e liberdade da Patria
deber sagrado e tarefa colectiva de todos os espaois (...).
IV. A unidade entre os homes e as terras de Espaa intanxible. A integridade da Patria e a sa
independencia son esixencias supremas da comunidade nacional. Os Exrcitos de Espaa, garanta da
seguridade e expresin das virtudes heroicas de noso pobo, debern posur a fortaleza necesaria para o
mellor servizo da patria.
VI. As entidades naturais da vida social: familia, municipio e sindicato, son estruturas bsicas da
comunidade nacional.
VII. O pobo espaol, unido nunha orde de Dereito, informado polos postulados de autoridade, liberdade e
servizo, constite o Estado Nacional. A sa forma poltica , dentro dos principios inmutables do Movemento
Nacional e de canto determinan a Lei de Sucesin e demais leis Fundamentais, a Monarqua tradicional,
catlica, social e representativa.
VIII. O carcter representativo da orde poltica principio bsico das nosas institucins pblicas. A
participacin do pobo nas tarefas lexislativas e nas demais funcins de interese xeral levarase a cabo a
travs da familia, o municipio, o sindicato e demais entidades con representacin orgnica que a este fin
recoezan as leis. Toda organizacin poltica de calquera ndole, marxe deste sistema representativo ser
considerada ilegal.
Ley de Principios del Movimiento Nacional, 17-V-58
- A Ley Orgnica del Estado, aprobada en 1966, estableca que unha parte dos procuradores en
Cortes fosen elixidos directamente por votacin dos cabezas de familia e mulleres casadas. Era o
chamado 'tercio familiar'. Esta medida fixo que o rxime falase de 'democracia orgnica'. A lei foi
aprobada en referendo, o segundo e ltimo do franquismo.
- A Ley de Sucesin publicada en 1969 preva a continuidade do rxime despois da morte de
Franco, na figura do prncipe Juan Carlos.
(...) Estimo chegado o momento de propoer s Cortes Espaolas como persoa chamada no seu da a
sucederme, a ttulo de Rey, ao Prncipe Don Juan Carlos de Borbn y Borbn, quen, tras ter recibido a
adecuada formacin para a sa alta misin e formar parte dos tres Exrcitos, deu probas claras do seu
entusiasta patriotismo e da sa total identificacin cos Principios do Movemento e Leis Fundamentais do
Reino (...).
Artig. 3.- A frmula do xuramento ser a seguinte: no nome de Deus e sobre os Santos Evanxeos, xurades
lealdade a Sa Excelencia o Xefe do Estado e fidelidade s Principios do Movimiento Nacional e demais
Leis Fundamentais do Reino ()?
Dada no Palacio do Pardo a 22 de xullo de 1969. Francisco Franco. BOE, 23 de xullo de 1969
b. As relacins exteriores
Espaa pediu en 1962 a entrada na Comunidade
Econmica Europea, pero foi rexeitada por non ser un
rxime democrtico.
En 1956 tase independizado Marrocos pero os problemas
continuaron polos territorios de Sidi Ifni e Cabo Xubi, que
finalmente foron cedidos por Espaa a Marrocos en 1969. A
colonia de Guinea Ecuatorial independizouse en 1968.
Gibraltar tivo unha presenza constante na vida poltica
espaola do franquismo, reclamando a sa cesin a Espaa. Gran Bretaa negouse, e os
habitantes de Gibraltar manifestaron en referendo en 1967 o seu desexo de continuar
pertencendo ao Reino Unido. O Goberno espaol pechou a fronteira en 1968, e o problema segue
sen solucionarse.
Os acordos con EE UU renovronse en 1963. En 1966
produciuse o accidente dun avin de EE UU que deixou
caer en Palomares (Almera) varias bombas atmicas. Este
incidente probou a violacin dos acordos que prohiban a
presenza e o transporte destas armas en Espaa. A
situacin tapouse, e o ministro Fraga e o embaixador de EE
UU baronse nas augas de Palomares para amosar que
non estaban contaminadas.
22
c. Represin e oposicin antifranquista

A desaparicin da guerrilla non acabou co terrorismo de estado.
Calquera reivindicacin era reprimida con extrema violencia. Pero non
s eran represaliados e torturados os disidentes polticos. Xitanos e
homosexuais foron tamn vtimas habituais da violencia policial. Os
grises (polica uniformada) e a Guardia Civil eran sinnimo de
brutalidade e malos tratos, e o exrcito era o ltimo bastin da
Ditadura. O medo faca que case ningun se atrevese a falar de
poltica. Un mes antes da morte de Franco foron fusilados os
derradeiros presos polticos condenados a morte polo rxime.
En 1963 creouse o Tribunal de Orden Pblico (TOP), que tia como
misin a represin dos delitos polticos: aqueles delitos cometidos en
todo o territorio nacional, cuxa singularidade era subverter, en maior
ou menor gravidade, os principios bsicos do Estado ou sementar o
desacougo na conciencia nacional. Asumiu as funcins do Tribunal
Especial de Represin de la Masonera y el
Comunismo. Existiu ata 1977, condenando a miles
de persoas, desde ao crcere ata penas de morte.
No ano 1968 restableceuse a Ley de represin del
bandidaje y el terrorismo, pola que pasaban
xurisdicin militar todos os delitos de carcter
sociopoltico, e estableca de forma habitual o
estado de excepcin.
- Partidos e sindicatos. A sa oposicin nas
primeiras dcadas foi minoritaria no interior, xa que
a maiora tiveron que exiliarse. En 1962 celebrouse
en Mnich unha reunin do Movemento Europeo
que asistiron delegados da oposicin no exilio (PSOE, PNV, democratacristins excludos os
comunistas) e algns do interior. Esta reunin foi considerada polas autoridades franquistas
como unha conspiracin cualificada como contubernio de Mnich e os delegados que
regresaron a Espaa foron desterrados ou encarcerados.
Resolucin aprobada por unanimidade no Congreso do Movemento Europeo celebrado en Mnic, os
das 7 e 8 de xuo de 1962, a proposta dos 118 delegados espaois.
O Congreso do Movemento Europeo reunido en Mnic os das 7 e 8 de xuo de 1962 estima que a
integracin, xa en forma de adhesin, xa de asociacin de todo pas a Europa, esixe de cada un deles
institucins democrticas, o que significa no caso de Espaa, de acordo coa Convencin Europea de
Dereitos do Home e a Carta Social europea o seguinte:
1. A instauracin de institucins autenticamente representativas e democrticas que garantan que o
goberno se basea no consentimento dos gobernados.
2. A efectiva garanta de tdolos dereitos da persoa humana, en especial os de liberdade persoal e de
expresin, con supresin da censura gobernativa.
3. O recoecemento da personalidade das distintas comunidades naturais.
4. O exercicio das liberdades sindicais sobre bases democrticas e da defensa polos traballadores dos
seus dereitos fundamentais, entre outros medios polo da folga.
5. A posibilidade de organizacin de correntes de opinin e de partidos polticos co recoecemento dos
dereitos da oposicin.
O Congreso ten fundada esperanza de que a evolucin con acordo s anteriores bases permitir a
incorporacin de Espaa a Europa, da que un elemento esencial (...).
O PCE foi a forza mellor organizada e con maior presenza no interior, tanto no movemento
obreiro, coas CC OO, como na actividade poltica lanzando a proposta da reconciliacin nacional
nos anos sesenta, coa que pretenda crear unha alianza de forzas de todo tipo, mesmo os
franquistas partidarios de cambios democrticos, para derrubar Ditadura.
- O Movemento Obreiro. As reivindicacins obreiras foron a principal forma de oposicin desde
comezos dos 50. Os principais focos de conflitos, relacionados cos baixos salarios, foron Pas
23
Vasco, Catalua e Asturias. Durante os 60 aumentou a oposicin sindical: en 1961 houbo unha
serie de folgas en distintos sectores que tiveron continuacin Cuantificacin de folgas, 1963-1972
nos anos seguintes. A reaccin do goberno foi a represin.
n
xornadas
Os actores principais destas folgas foron as Comisins
Obreiras, CC OO, creadas nos anos 60 para combater ao
rxime desde dentro dos sindicatos verticais. A UGT e a CNT
perderan a influencia que tiveran durante a II Repblica. Nas CC
OO participaron militantes comunistas, socialistas e cristins. s
reivindicacins laborais (salarios, horarios, etc.) engadanselle
as polticas de reformas democrticas.
Salario mnimo de 250 pts. Xornada de 44 horas. Suspensin de
contratos eventuais. Salario igual para xoves e mulleres. Seguridade
no traballo. Reivindicacins de carcter social sobre a seguridade
social, mutualismo, vivenda e dereitos sindicais e polticos, dereito de
folga, liberdades e amnista.
Anos
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
folgas
folguistas
241
126
150
147
513
309
439
1.542
549
713
38.572
119.290
58.591
36.977
198.740
130.742
205.325
440.114
196.665
277.806
de
traballo
perdidas
124.598
141.153
189.548
184.760
235.962
240.659
559.551
1.092.364
859.693
586.616
(Reivindicacins da Comisin de Obreiros e enlaces de Bazn, 17 de setembro de 1966)
Nos anos 70 os conflitos foron en aumento. En Galicia, os focos mis

importantes eran Vigo e Ferrol. O 10 de marzo de 1972, unha folga e
manifestacin de traballadores do estaleiro de Bazn en Ferrol,
acabou cos disparos da polica, que ocasionaron dous mortos e trinta
feridos. En Vigo, nese mesmo ano houbo protestas obreiras
importantes na empresa Citron, que se estenderon por toda a
comarca. Ademais de CC OO, apareceron os primeiros sindicatos
nacionalistas que co tempo daran lugar a actual CIG (Confederacin
Intersindical Galega).
Informacin sobre os acontecementos laborais no Ferrol os das 9 e 10 de
marzo de 1972.
ACONTECEMENTOS DO DA 10
s 7,45 horas presentronse todos os traballadores para entrar fbrica,
atopando as portas pechadas. Diante das portas acordouse distriburse en
grupos pola cidade. Un destes grupos foi atacado sobre as oito da ma
sada da cidade. Os traballadores responderon agresin con pedras. Neste
momento apareceron mis forzas da polica e da Garda Civil que abriron
fogo contra os traballadores con pistolas e metralletas. Varios obreiros
caeron derrubados e outros foron feridos (...).
Cando tiveron noticia do ocorrido na cidade a impresin foi enorme, os
comercios, bares, mercados, etc., pecharon na sa totalidade. Pecharon
tamn os pequenos obradoiros e cesaron no seu traballo as empresas (...).
Os servizos de autobuses deixaron de funcionar; desapareceron tamn
os taxis das paradas, quedando a cidade totalmente paralizada.
A polica en autobuses e jeeps recorreu todo o da as ras dando cargas
sen previo aviso. Nos edificios como a Telefnica, Capitana,
dependencias militares, etc., reforzaron as gardas. Acuartelronse as
tropas e situronse fronte a Astano catro dragaminas coas
ametralladoras apuntando ao estaleiro.
(Fonte: Cuadernos de Ruedo Ibrico, 36, abril-maio de 1972. Pars)
- A oposicin universitaria. A Universidade foi, desde os anos

50, un centro de oposicin ao rxime. A primeira protesta
universitaria tivo lugar en Madrid, en 1956, con enfrontamentos
entre os membros do SEU (Sindicato Universitario da Falange, o
nico permitido) e os estudantes demcratas. Os disturbios
trasladronse ra, rematando con varios feridos e moitos
detidos. Na dcada dos 60 a axitacin universitaria foi constante,
sobre todo en Madrid e Barcelona, pechndose moitas facultades.
E tamn na Universidade de Santiago houbo mobilizacins:
24
O mrcores, da 6, desde as dez da ma, un cartel duns tres metros de lonxitude, anunciaba na fachada
de Ciencias a celebracin da III Asemblea Xeral [...].
Chegouse a aprobar por absoluta maiora a celebracin dunha folga e [...] presentouse o Decano, quen,
dirixndose Mesa e tomando polo brazo bruscamente o delegado da Facultade, dixo SALGA VOSTEDE
DA FACULTADE E NON VOLVA A ENTRAR NUNCA MIS. ACOMPEME COMISARA.
Comezaron os asubos e apupos mentres o chamado decano, tomando a tres dos delegados de entre os
que compoan a Mesa, os conduciu exterior da Facultade [...].
introducirse de novo o chamado decano na Facultade, os estudantes volveron a ela, inicindose unha
sentada nos corredores da planta nobre. Decidiuse FOLGA INDEFINIDA a partir dese momento,
acompandose agora os gritos con palmas e co novo de AUTONOMA DA UNIVERSIDADE [...].
Sause da Facultade sobre as das da tarde, quedando sementado o corredor de papeis que poan
ESIXIMOS A DIMISIN, ESIXIMOS LIBERDADE. A sada efectuouse ante a presenza da Polica Armada
[...].
Entre as moitas frases absurdas ditas polo chamado decano destacamos a seguinte: ESTA FACULTADE
MIA. Temos que aclarar que se se refera edificio como tal, tan sa coma de calquera outro cidadn,
pois pobo espaol a quen pertence. E se no sentido de institucin que ns saibamos, o estamento
docente, se non ten a quen ensinar, non forma Universidade...
Boletn Informativo dos Estudantes da Universidade Galega, n 4 (8 de marzo de 1968)
- Os nacionalismos. En Catalua as reivindicacins centrronse no apoio e difusin da lingua e

na esixencia de autonoma, por parte de grupos de distinta ideoloxa que contaban cun amplo
apoio popular.
No Pas Vasco a oposicin nacionalista estivo monopolizada polo PNV, sobre todo desde o exilio.
O descontento dun grupo de mozos nacionalistas, pola ausencia de accins no interior e pola
moderacin dos dirixentes, levou fundacin en 1959 de ETA (Euskadi ta Askatasuna), defensora
da loita armada como medio de conseguir a independencia. ETA contou con apoios nalgns
sectores do clero vasco. En 1961 pasou loita armada, pero non se radicalizou ata 1966 (en 1968
mataron nun control ao Guardia Civil Jos Pardines), provocando unha espiral de accinrepresin-accin...
En 1970 tivo lugar o proceso de Burgos contra 16
membros de ETA polo asasinato do polica Melitn
Manzanas (coecido torturador), que provocou a
solidariedade cos presos condenados morte,
dentro e fra de Espaa. A presin obrigou a Franco
a conmutar as penas de morte por cadea perpetua.
En 1973, ETA cometeu o atentado mis
espectacular e decisivo, o asasinato de Carrero
Blanco, man dereita do Caudillo. Mis tarde o
terrorismo etarra foi indiscriminado e adquiriu un
carcter fascista.
En Galicia, entre 1963 e 1975, reconstruuse o nacionalismo poltico. En
1963 creouse o Consello da Mocidade, que foi evolucionando cara
diferentes opcin ideolxicas. Nese mesmo ano fundouse o Partido
Socialista Galego e, o ano seguinte, a Unin do Pobo Galego (UPG), que
conciba a Galicia como unha colonia do Estado espaol. En 1975, por
iniciativa da UPG, fundouse a ANPG, precedente do actual Bloque
Nacionalista Galego.
2.4. O final do rxime franquista (1973-1975)
Entre os anos 1969 e 1975 o rxime entrou nun proceso de
descomposicin. Houbo unha tensin crecente entre os aperturistas e os
inmobilistas. Estes, agrupados arredor do Ditador e de Carrero Blanco,
eran chamados o bnker e contaban co apoio de gran parte dos altos
mandos do Exrcito. Pretendan continuar co franquismo sen Franco. O
asasinato de Carrero, mis que posible sucesor do Ditador, rachou os plans dos inmobilistas.
Franco nomeou xefe de Goberno a Arias Navarro, un poltico da lia dura, que continuou coa
25
poltica anterior. As reformas aperturistas anunciadas nas Cortes en 1974 (o esprito do 12 de

febreiro) quedaron en papel mollado.
A crise enerxtica de 1973, provocada pola subida do prezo do petrleo, puxo de manifesto os
defectos estruturais da economa espaola: a dependencia tecnolxica do estranxeiro, o elevado
endebedamento da empresa pblica, a necesidade de reconverter a industria adaptndoa s
novas tecnoloxas O desemprego aumentou, rematando o milagre espaol iniciado nos sesenta.
Os problemas para a Ditadura eran cada vez maiores. En abril de
1974, a revolucin dos caraveis derrubou Ditadura portuguesa; os
conflitos coa Igrexa, baixo o mando do cardeal demcrata Tarancn,
eran constantes; a crise de 1973 aumentou o descontento e a
participacin obreira nas protestas; medrou tamn a accin
terrorista, non limitada a ETA, xa que xurdiu o FRAP (Frente
Revolucionario Antifascista y Patritico) de extrema esquerda e
creronse grupos terroristas de extrema dereita, opostos a calquera
cambio (Cristo Rey, Triple A, Batalln Vasco-Espaol...). Mesmo
dentro do Exrcito se creou a Unin Militar Democrtica (UMD). A
nica resposta do Goberno foi a represin, fusilando ao militante
anarquista Salvador Puig Antich en marzo de 1974 e a cinco
membros de ETA e o FRAP en agosto de 1975.
As forzas antifranquistas no exterior unronse en Coordinacin
Democrtica (a Platajunta) na que se incluan todos os partidos polticos partidarios dunha
ruptura democrtica. Eran moitos partidos, pero poucos militantes, o que lles obrigou a aceptar
unha transicin democrtica pilotada por polticos que colaboraran coa Ditadura. Nos derradeiros
meses de 1975, Juan Carlos asumiu a Xefatura do Estado.
O 30 de outubro de 1975 produciuse a Marcha verde de
Marrocos sobre a colonia espaola do Sahara. O rei Hassan II
de Marrocos, aproveitando a debilidade de Espaa, organizou
unha manifestacin de 200.000 marroques, coa que pretenda
invadir o territorio saharau e anexionalo. A colonia foi
abandonada vergonzosamente polas autoridades espaolas en
mans de Marrocos e Mauritania (acordo de Madrid, en
novembro), sen escoitar a opinin dos saharauis representados
pola Fronte Polisaria. Hoxe segue sendo un conflito sen
solucionar.
O 20 de novembro, Franco morreu.
Espaoles: Al llegar para m la hora de rendir la vida ante el Altsimo y comparecer ante su inapelable juicio
pido a Dios que me acoja benigno a su presencia, pues quise vivir y morir como catlico. En el nombre de
Cristo me honro, y ha sido mi voluntad constante ser hijo fiel de la Iglesia, en cuyo seno voy a morir. Pido
perdn a todos, como de todo corazn perdono a cuantos se declararon mis enemigos, sin que yo los
tuviera como tales. Creo y deseo no haber tenido otros que aquellos que lo fueron de Espaa, a la que amo
hasta el ltimo momento y a la que promet servir hasta el ltimo aliento de mi vida, que ya s prximo.
Quiero agradecer a cuantos han colaborado con entusiasmo, entrega y abnegacin, en la gran empresa de
hacer una Espaa unida, grande y libre. Por el amor que siento por nuestra patria os pido que perseveris
en la unidad y en la paz y que rodeis al futuro Rey de Espaa, don Juan Carlos de Borbn, del mismo
afecto y lealtad que a m me habis brindado y le prestis, en todo momento, el mismo apoyo de
colaboracin que de vosotros he tenido. No olvidis que los enemigos de Espaa y de la civilizacin
cristiana estn alerta. Velad tambin vosotros y para ello deponed frente a los supremos intereses de la
patria y del pueblo espaol toda mira personal. No cejis en alcanzar la justicia social y la cultura para todos
los hombres de Espaa y haced de ello vuestro primordial objetivo. Mantened la unidad de las tierras de
Espaa, exaltando la rica multiplicidad de sus regiones como fuente de la fortaleza de la unidad de la patria.
Quisiera, en mi ltimo momento, unir los nombres de Dios y de Espaa y abrazaros a todos para gritar
juntos, por ltima vez, en los umbrales de mi muerte,
"Arriba Espaa! Viva Espaa!".
Francisco Franco. Testamento poltico. 20-11-1975
26
UNIDADE 6: O FRANQUISMO
1. O PRIMEIRO FRANQUISMO (1939-1959)
1.1. As bases ideolxicas e sociais do franquismo
1.2. Evolucin poltica e ideolxica
- 1 etapa: ata 1945
- 2 etapa: desde 1945
1.3. A poltica econmica autrquica
1.4. A oposicin: a guerrilla antifranquista
1.5. Vida coti no primeiro franquismo
PAX.
1
1
4
4
6
8
11
14
2. O SEGUNDO FRANQUISMO (1959-1973)

2.1. O crecemento econmico: o desarrollismo (1959-1973)
a. O plan de estabilizacin
b. O crecemento econmico
c. As causas do crecemento
d. Os lmites do desarrollismo
2.2. Os cambios sociais
2.3. A coxuntura poltica: crecemento da oposicin
a. A perpetuacin do franquismo
b. As relacins exteriores
c. Represin e oposicin antifranquista
2.4. O final do rxime franquista
17
17
17
17
18
19
20
21
21
22
23
25
27

UNIDADE 6: Franquismo

Enviado por

Dados do documento

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

UNIDADE 6: Franquismo

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

UNIDADE 6: O FRANQUISMO

1. O PRIMEIRO FRANQUISMO (1939-1959)

1.1. As bases ideolxicas e sociais do franquismo

No nome da Santsima Trindade.

O Exrcito que triunfou na Guerra Civil,

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

1.2. Evolucin ideolxica e poltica do Novo Estado

A derradeira leccin do mestre,

BOE 11 de Novembro de 1936

Miles de profesores foron expulsados da docencia, cando non encarcerados ou fusilados: os

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

Cando en 1941 Hitler decidiu invadir por sorpresa a URSS, o

- Fin do illamento internacional

Porn, os dous fitos fundamentais no recoecemento da Espaa de Franco foron anteriores

En termos polticos e diplomticos, os acordos cos norteamericanos

A expansin do mercado negro afectaba s economas familiares, pero tamn s pequenas e

Feble crecemento nos cincuenta. A partir de 1950 modificouse

paralelo s relacins polticas imprescindibles para o desenvolvemento industrial debido a

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

Panfleto do PSOE pedindo que os franceses

Guerrilleiros en Ferradillo, Len, 1942

Tras unha segunda e prolongada

As accins da guerrilla intensificronse en 1944-1945, cando se anunciaba a derrota nazi. Os

A imposibilidade dunha intervencin internacional e o desgaste sufrido polos guerrilleiros e as

Zonas de actuacin da guerrilla

A represin da guerra e da posguerra desmantelou os cadros polticos e sindicais da esquerda no

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

1.5. Vida coti no primeiro franquismo

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

A familia era un piar fundamental da sociedade para os franquistas. Basebase no matrimonio

Porn, permitiuse a prostitucin legal en bordeis, a onde acudan os

Sansn y Dalila, cartel

Muller con radio, Soutelo de Montes, anos

Os plans de estudo eran enciclopdicos, unha acumulacin

Das fotos da reportaxe Spanish Village, 1950, Eugene Smith

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

2. O SEGUNDO FRANQUISMO (1959-1975)

EVOLUCIN DA POBOACIN ACTIVA POR

INGRESOS POR TURISMO (MILLNS DE

exista en Espaa (exportouse a Europa). Ao producirse a crise econmica de 1973 comezou o

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

2.2. Cambios sociais

Indicadores de nivel de vida dos

niveis de renda ($ p/c)

Estes cambios foron debidos, ademais da industrializacin e

O sistema educativo ampliouse. O acceso s aulas xeneralizouse. Aumentou o nmero de

c. Represin e oposicin antifranquista

(Reivindicacins da Comisin de Obreiros e enlaces de Bazn, 17 de setembro de 1966)

Nos anos 70 os conflitos foron en aumento. En Galicia, os focos mis

- A oposicin universitaria. A Universidade foi, desde os anos

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

- Os nacionalismos. En Catalua as reivindicacins centrronse no apoio e difusin da lingua e

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

poltica anterior. As reformas aperturistas anunciadas nas Cortes en 1974 (o esprito do 12 de

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

2. O SEGUNDO FRANQUISMO (1959-1973)

Unidade 6: O franquismo. H de Espaa. IES Antn Losada

Você também pode gostar