MONUMENTA

SREBRENICA
Istraivanja, dokumenti,

svjedoanstva

KNJIGA2.

SREBRENICA KROZ
MINULA
,
STOLJECA

SADRZAJ
Rije

SREBRENICA KROZ MINULA STOLJECA

Recenzenti:
Prof. dr. se. Enver Halilovi
Prof. dr. se. Edin Mutapi
Mr. se. Anita Petrovi
Urednik:
Prof. dr. se. Adib

ozi

Lektor:
Aida Sijamhodi, prof.

Prevod na engleski:
Dr. se. Selma Keetovi, doc.
Izdava:

JU Zavod za zatitu i koritenje kultumo-historijskog i prirodnog naslijea

Tuzlanskog kantona

tampa:
OFF-SET Tuzla

urednika.................................................................................................. 5

dr. se. Alija Sulji, vanr. prof

dr. se. Alma Kadui, docent
dr. se. Sabahudin Smaji, docent
dr. se. Devad Meanovi, docent
Sead Jahi, profesor geografije
STATISTIKO-DEMOGRAFSKA OBILJEJA KOTARA
SREBRENICA U VRIJEME AUSTROUGARSKE OKUPACIJE
BOSNE I HERCEGOVINE ... ...................................... ................. 11

Prof dr. se. Adib ozi

Mr. se. Rusmir Djedovi
MAHALA CRVENA RIJEKA U SREBRENICI
KRAJEM 19. STOLJEA ......................................................... ....... .. ... 39
RefikBULI

PITANJE EKAVSKO-JEKAVSKE ZAMJENE JATA

U GOVORU BONJAKA SREBRENICE ........................................... ..77

PRILOZI
Juraj Kujundi
SREDNJOVJEKOVNE CRKVE U SREBRENICl.. ...........

.......

............ 89

Dr. Bazilije Pandi

Tira:
lOOkom
Tuzla-Srebrenica 2013.
ISSN 2233-162X

IVOT I DJELA filRJA DRAGIIA (o. 1445-1520)............................ 97

DOKUMENTA
Dr.sc. Devad Mahmutovi, docent
Mahir Mahmutovi, dipl. pravnik
PRVA PRESUDA ZA GENOCID U EVROPI POSLIJE
DRUGOG SVJETSKOG RATA .................................................................. 129

Rije

urednika

Uobiajeno je

da, kada se pie jedno nauno djelo, autor za djelo

napie predgovor i uvod. Ovoga puta, kod izdavanja Knjige 2, Srebrenica
kroz minula stoljea, Edicije Monumenta Srebrenica, umjesto predgovora i uvoda, itaocima nudimo krai tekst pod naslovom Rije urednika.
Nekoliko je razloga za takav pristup. Prvi, i prema naem miljenju,
najznaajniji razlogjeste daje Knjiga 2 ustvari, u metodolokom smislu,
nastavak Knjige 1 pomenute edicije. Za Knjigu 1 smo napisali i predgovor i uvod i sve.to smo u tim tekstovima napisali ima istu, nepromijenjenu vanost i znaenje i za ovu knjigu. Drugi razlog je taj to Knjiga
2 u strukturalnom smislu nije doivjela bitne izmjene. U prvom dijelu
knjige nalaze se izvorni autorski tekstovi, u drugom dijelu su Prilozi,
odnosno tekstovi autora koji su ranije objavljeni i u treem dijelu su
dokumenti koji govore o genocidu koji je izvren nad Bonjacima u
Bosni i Hercegovini u toku rata protiv bosanskohercegovakog drutva
i njegove drave u periodu od 1992. do 1995. godine. Trei razlog odnosi se na pristup predmetu istraivanja koji autor primjenjuje. Poto se
ovoga puta radi o pristupu vie autora iz perspektive vie naunih disciplina, metodoloki je primjemije da urednik istakne osnovne napomene
o djelu umjesto da pie predgovor i uvod u djelo. etvrti razlog je taj
to je dolo do jedne izmjene u odnosu na Knjigu 1, a radi se o tome da
tekst knjige nije dvojezian (bosanski i engleski) kao to je bio sluaj sa
knjigom 1. Osnovni razlog je nedostatak sredstava. Ostaje nam nada da
emo svaku narednu, pa i ovu knjigu naknadno, tampati dvojezino na
bosanskom i engleskom jeziku.

Nadam se da emo se sloiti sa stavom da je, naalost, jo uvijek kod Bonjaka nedovoljno institucionalno i vrijednosno razvijen
simboliki iskaz i predstavljanje ukupne drutveno-historijske stvarnosti. U okviru ukupnog simbolikog iskaza Bonjaka, genocid uinjen
nad njima, koji je dokazan nauno i sudski kao, ne samo drutvena, ve
i pravna injenica, predstavlja posebno mjesto. Svjesni ove injenice m
Zavod za zatitu i koritenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijea
Tuzlanskog kantona i grupa istraivaa pokrenuli su 2012. godine ediciju Monumenta Srebrenica" s osnovnim ciljem da se na nauno-struan
nain bave istraivanjem, evidentiranjem, kategorizacijom, zatitom
i prezentacijom istine o Srebrenici, odnosno istine o njezinoj daljoj i
novijoj prolosti. Nekoliko je bitnih razloga zato je ovaj projekat potreban, nuan, drutveno i nauno opravdan. Ovom prilikom, u najkraem,
istai emo po naem miljenu najznaajnije. Prvi, istina o Srebrenici,
ma koliko do sada kazivana, jo uvijek nije potpuno i cjelovito kazana.
Drugi, genocid nad Bonjacima Zatiene zone UN Srebrenica", jula
mjeseca 1995. godine i genocid nad Bonjacima u Doboju 1992. godine i okolini, sudski pravosnano su dokazane injenice. Civilizacijska
je i ljudska vrijednost institucionalno promovirati tu istinu, odnosno
sprijeiti njezino negiranje, ideologizaciju i zloupotrebu. Spreavanje
zaborava i negiranje genocida nad Bonjacima mogue je samo kroz
naunu i strunu odgovornost institucija. Trei razlog zbog kojeg je ovaj
nauni poduhvat m Zavod za zatitu i koritenje kulturno-historijskog
i prirodnog naslijea Tuzlanskog kantona opravdan i potreban jeste
maksimalistiki razvijeno stvarno i simboliko negiranje genocida u
politikim, kulturnim, ideolokim, naunim i umjetnikim institucijama
bosanskih Srba i bosanskih Hrvata. Najupeatljiviji, ne jedini, primjer institucionalnog negiranja genocida nad Bonjacima Zatiene zone UN
Srebrenica", jula mjeseca 1995. godine jeste Fond Istorijski projekat
Srebrenica", Holandija kojeg finansira Vlada bosanskohercegovakog
entiteta Republika Srpska. Fond Istorijski projekat Srebrenica", 2010.
godine izdao je knjigu pod naslovom Srebrenica: Dekonstrukcija jed6

nog virtualnog genocida, u kojoj se neskriveno i krajnje bezobzirno

negira genocid nad Bonjacima Zatiene zone UN Srebrenica, jula
mjeseca 1995. godine". Da bismo bili svjesni do kojih se nivoa bezobzirnosti, drskosti i nenaunosti ide, kada je u pitanju negiranje
genocida nad Bonjacima Srebrenice, navest emo samo jedan stav iz
naprijed navedene knjige. Na stranici 16 dobro plaeni autori Stefan
Karganovi i Ljubia Simi piu: sve to je vezano za Srebrenicu samo
je jedna velika la i da se tamo u julu 1995. godine nije dogodilo nita
znaajno." Da bi se ova bezobzirna i izvanrazumska la obezvrijedila neophodo je suprotstaviti joj se naunom argumentacijom, institucionalno,
izbjegavajui provincijalizam, mitomaniju, iskljuivost, ideologizaciju
i nestrunost kao osnove na kojima je upravo zasnovana knjiga Srebrenica: Dekonstrukcija jednog virtualnog genocida. Srebrenica kroz
minula stoljea, Knjiga 2, edicije Monumenta Srebrenica", sluei se
naunom metodologijom u analizi historijskih injenica pokazuje i dokazuje hiljadugodinju multietniku stvarnost Srebrenice koja je zloinom
genocida nad Bonjacima jula mjeseca 1995. godine bila prekinuta.
Zato je bitno pokazati dugostoljetni multietniki, multikulturni i multireligijski karakter Srebrenice? Upravo zbog najnovijih pokuaja srbiziranja" historije Srebrenice, negiranja genocida, kriptoiziranja historije
Bonjaka i njihove viestoljetne situiranosti u Srebrenici. Iako ih danas
u Srebrenici nema, treba istai injenicu da Srebrenica svojim historijskim biem podjednako, kao i Bonjacima i Srbima, pripada i bosanskim franjevcima. Iz tih razloga u ovoj knjizi donosimo u Prilozima
dva vrlo znaajna nauna rada. To su: Juraj Kujundi, Srednjovjekovne
crkve u Srebrenici, Dobri pastir, god. XVII - XVIII, Sarajevo 1968. i
Dr. Bazilije Pandi, ivot i djela Juraja Dragiia, Dobri pastir, god.
XXVI, svezak 1-11, Sarajevo, 1976. Historijske injenice neumoljivo
svjedoe da u srebrenikom multietnikom mozaiku Bonjaci predstavljaju kvintesencijalnu sadrajnost. Upeatljivo o tome govore historijske injenice interpretirane u radovima: Alija Sulji i drugi, Statisticko
- demografska obiljeja kotara Srebrenica u vrijeme austrougarske
7

okupacije, i Mahala Crvena rijeka na kraju 19.

ozia i Rusmira Djedovia.

stoljea,

autora Adiba

Da je genocid drutvena i pravna injenica bonjake historije nekoliko posljednjih stoljee pokazuje i dokumentarni prilog u treem dijelu knjige. Radi se o radu Devada Mahmutovia i Mahira Mahmutovia
o Nikoli Jorgiu - prvom osueniku za genocid u Evropi nakon Drugog svjetskog rata. Rad predstavlja nauni komentar prevoda Presude
Evropskog suda za ljudska prava iz jula mjeseca 2007. godine kojom
se pravomono potvruje osuivanje Nikole Jorgia, zvanog Jorga, od
strane Dravnog suda njemake pokrajine Sjeverna Rajna - Westfalija
u Dizeldorfu, na etiri doivotne kazne zatvora i osam kazni u trajanju od sedam do devet godina zatvora. Jorgi je osuen za genocid nad
Bonjacima, koji su on i njegova grupa poinili u dobojskoj regiji 1992.
godine. Jorgi je prva osoba u Evropi koja je nakon Drugog svetskog
rata osuena za zloin genocida. Pravomono presueni genocidi nad
Bonjacima u Srebrenici i Doboju i drugi genocidi za koje postoji osnovana sumnja, a jo uvijek se vode pred Meunarodnim sudom pravde u
Hagu i Sudom Bosne i Hercegovine, potvruju injenicu da su Vojska i
policija Republike Srpske inile zloin genocida nad Bonjacima na cijelom prostoru Bosne i Hercegovine, poevi od 1992. do 1995. godine.
Objektivno interpretiranje injenica o drutveno-historijskom biu Srebrenice, prije svega o Bonjacima - njezinoj dugovjekovnoj kvintesencijalnoj sadrajnosti i genocidu koji je nad njima izvren prvorazredni
je, ne samo nauni, ve prije svega opecivilizacijski zadatak, da se ne
bi Bonjacima dogodio zloin memoricida kao preduslov za novi genocid. Opasno bi bilo i nehumana skrivati injenicu, a ona je bjelodana,
na oba oka vidljiva, da jo uvijek nisu otklonjeni ni nacionalno-politiki
(srpski), ni nacionalno-religijski (pravoslavni), ni nacionalno-kulturni
(srpski) uzroci genocida nad Bonjacima. Nadamo se da e i ova knjiga
biti jedan od segmenata/elemenata u openaunoj i opecivilizacijskoj
brani spreavanja novog genocida nad Bonjacima na nain simbolikog
8

uvanja

kolektivnog bonjakog sjeanja na genocid, naalost, kao

dio svoje historije, na prostoru izmeu dva velikodravna aspiranta na
dravu Bosnu i Hercegovinu.
Dr. se. Adib ozi, redovni profesor

dr. se. Alija Sulji, vanr. prof.

dr. se. A/ma Kadui, docent
dr. se. Sabahudin Smaji, docent
dr. se. Devad M eanovi, docent
Sead Jahi, profesor geografije

STATISTICKO-DEMOGRAFSKA OBILJEZJA
KOTARA SREBRENICA U VRIJEME
AUSTROUGARSKE OKUPACIJE BOSNE I
HERCEGOVINE
STATISTICAL-DEMOGRAPHIC
CHARACTERISTICS OF COUNTY SREBRENICA IN
THE PERIOD OF AUSTRO-HUNGARIAN
OCCUPATION OF BOSNIAAND HERZEGOVINA

Apstrakt
U radu su prezentirani vaniji rezultati statistiko-demograf
skih istraivanja podruja kotara Srebrenica za vrijeme austrougarske
okupacije, 1878-1918. godine. Istraivanja su obuhvatila podruja dananjih opina Bratunac i Srebrenica koja su bila jedinstveni teritorij
za vrijeme austrougarske okupacije. Rezultati istraivanja se uglavnom
odnose na statistiko-demografske podatke dobivene slubenim popisi11

ma stanovnitva Bosne i Hercegovine za vrijeme okupacije, i to: 1879,

1885, 1895. i 1910. godine. Znaaj ovih popisa je u tome to su obuhvatili cjelokupno bosanskohercegovaka stanovnitvo prema naseljenim mjestima i prema, za taj period, najvanijim statistikim obiljejima
stanovnitva. Popisima su obuhvaena sljedea demografska obiljeja:
spol, dob, vjerska pripadnost, ekonomska struktura i dr.
Kljune rijei: Kotar Srebrenica, Austro-Ugarska monarhija, demo-

grafija, statistika, popis, naselja, struktura stanovnitva.

Abstract
In this paper significant results of statistical-demographic researches of county Srebrenica in the period of Austro-Hungarian occupation from 1878 to 1918 are presented. Researches included areas
of municipalities Bratunac and Srebrenica which were united territory
in the period of Austro-Hungarian occupation. Results of researches
are mostly referring to statistical-demographic facts which are obtained
from population censuses in Bosnia and Herzegovina from Austro-Hungarian period in 1879, 1885, 1895 and 1910. Significance of these censuses lays in the fact that they included entire Bosnia and Herzegovina's
population in populated settlements and the most important statistical
features in that period. Demographic features included in censuses are
gender, age, religious affiliation, economic structure etc.
Key words: County Srebrenica, Austro-Hungarian Monarchy, demogra-

phy, statistics, census, settlements, population structure.

12

1. Uvod

Ekonomsko i vojno slabljenje Osmanskog carstva, koje je

zapoelo krajem 17. stoljea, a nastavilo se tokom 19. stoljea, te njegov
nestanak s politike i historijske scene poetkom 20. stoljea, ostavit
e velike posljedice na tadanji Bosanski paaluk, ali i kasnije na samu
dravu Basnu i Hercegovinu. Pobunom srpskih kmetova u istonoj Hercegovini i Bosanskoj krajini, u ljeto 1875. godine, uz svesrdnu pomo
pobunjenicima od strane kneevine Srbije i Crne Gore, a kasnije i Rusije,
zapoela je tzv. velika istona kriza" koja je imala za cilj protjerivanje muslimanskog ivlja iz Evrope, odnosno s Balkanskog poluostrva.
Objava rata Osmanskom carstvu od strane Srbije i Crne Gore 1876. godine, a kasnije i Rusije, 1877. godine, imat e za posljedicu Sanstefanski
mirovni ugovor, zakljuen izmeu Rusije i Turske u San-Stefanu (okolina Istambula), 3. marta 1878. godine. lanom 14. Sanstefanskog ugovora, pored nezavisnosti Crne Gore, Srbije, Rumunije i polunezavisne
velike Bugarske, predviena je i autonomija za Bosnu i Hercegovinu.
Neki dijelovi ovog mirovnog ugovora bili su u suprotnosti s ranijim
tajnim dogovorom izmeu Austro-Ugarskog i Ruskog carstva, tako da
su velike sile (Austro-Ugarska, Njemaka i Engleska) zahtijevale reviziju Sanstefanskog mirovnog sporazuma. Ta revizija sprovedena je na
Kongresu velikih sila u Berlinu od 13. juna do 13. jula 1878. godine
(Imamovi, 1998: 347). Kongres velikih sila raspravljao je o lanu 14.
Sanstefanskog mirovnog ugovora na osmoj sjednici dana 28.06.1878.
godine. Taj lan se, izmeu ostalog, odnosio i na status Bosne i Hercegovine u okvirima Osmanskog carstva (Imamovi, 1998: 347). Prijedlog britanskih delegata da se Austro-Ugarskoj povjeri uprava nad
Bosnom i Hercegovinom prihvaen je od strane predstavnika ostalih
sila, ali ne i turskih delegata koji su taj prijedlog naknadno prihvatili 4.
jula 1878. godine uz odreene uslove (Imamovi, 1998: 347). lanom
25. Berlinskog mirovnog ugovora dato je pravo Austro-Ugarskoj da
privremeno okupira i upravlja Bosnom i Hercegovinom, uz potovanje
suverenih prava osmanskog sultana (lmamovi, 1998: 348).
13

Okupacija teritorije Bosne i Hercegovine od strane austrougarskih vojnih snaga zapoela je 29. jula, a zavrena je 20. oktobra 1878.
godine. Otpor okupaciji pruili su samo Bonjaci, a katolici i pravoslavci, kao i mnogo puta u povijesti Bosne, bili su na strani agresora.
Podruje

kadiluka Srebrenica su austrougarske snage okupirale

29. septembra 1878. godine, tj. dva dana nakon okupacije grada Zvomika (Mandi, 1910: 80).

2. Pripreme austrougarske okupacione vlasti za

provoenje popisa stanovnitva Bosne i Hercegovine
1879. godine
Austro-Ugarska monarhija, kao ureena i organizovana drava,
odmah nakon okupacije Bosne i Hercegovine poela je da uvodi sistem
javne uprave slian ostalim dijelovima carstva. Okupaciona vlast nije u
znaajnoj mjeri mijenjala administrativno-teritorijalne jedinice iz vremena Osmanskog carstva, posebno nove administrativno-teritorijalne
jedinice koje je uspostavio Omer-paa Latas 1850-1852. godine. U novoj teritorijalnoj reorganizaciji Bosne i Hercegovine, Latas je ukinuo
sandake i kadiluke, a umjesto njih, uz promjenu i teritorijalnog obuhvata istih, uveo teritorijalne jedinice koje su imale nazive: kajmakamv
luk" (okruje) i mudirluk" (srez), (Sabanovi, 1959: 232-233).
Austrougarska vlast podijelila je podruje Bosne i Hercegovine
na est okruga - najvie administrativno-teritorijalne jedinice koje e
ostati do kraja okupacije, a okruge je dijelila na kotare (srezove). Kotari
su mogli biti podijeljeni na nie teritorijalne jedinice: seoske i gradske
kotare, ekspoziture (ispostave) i dr.
14

Medu prvim aktivnostima koje je poduzela okupaciona vlast bila

je potreba da se utvrdi ukupan broj, kao i odreene strukture, bosanskohercegovakog stanovnitva. Prije samog popisa stanovnitva neophodno je bilo izvriti odgovarajue statistike pripreme kako bi popis
uspjeno bio zavren. Jedna od najvanijih aktivnosti bila je evidencija
naselja (stalno ili privremeno nastanjenih) kao i numeracija stambenih
objekata po naseljenim mjestima. Poetkom aprila 1879. godine Zemaljska vlada je izdala naredbu, broj 454 7/pol., da se evidentiraju sva naselja, bilo da su stalno ili privremeno nastanjena, kao i stambeni objekti u
tim naseljima. Evidencija je obuhvatila i usamljene zgrade, kolibe po
umama (stanove) i kue koje su privremeno bile prazne. Pored toga, na
ulaz u svako naselje bile su postavljene table s nazivom naselja, zatim
kojoj opini pripada i politiki status. 1 Pod naseljem se podrazumijevala
svaka ,,skupina kua koja je pod zasebnim imenom kao mjesto (selo)
odista postojala". 2 Sav navedeni posao, koji se trebao zavriti do 15.
juna 1879. godine, povjerenje kotarskim vlastima i mjesnim vojnim
zborovima uz pomo opinskih naelnika i starjeina.
Glavni cilj popisa stanovnitva Bosne i Hercegovine 1879. godine bio je da se prikupe najvanije injenice o demografskim i ekonomskim, kulturno-historijskim, politikim i drugim obiljejima
bosanskohercegovakog teritorija. Pored stanovnitva popisana je i stoka.
Metodologijom popisa predviena su dva obrasca (formulara);jedan za domae, bosanskohercegovako stanovnitvo, a drugi za strance,
tj. useljenike na podruju BiH. Popisni obrazac za domae, rezidentno,
stanovnitvo zvao se i kuni spisak", a u njegaje upisivana svaka osoba poimenino uz oznaavanje spola, vjeroispovijesti, civilnog statusa i
mjesta prebivalita. Podaci o starosti i zanimanju mukog stanovnitva
upisivani su po veim dobnim grupama za osobe starije od 16 godina.
1
O ovome vidi detaljnije: Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od
22. aprila 1895, Sarajevo, 1896, Uvodni dio: str. III-VI.
2
Ibidem.

15

Popisom nisu obuhvaene sve djelatnosti aktivnog stanovnitva,

ve samo one za koje se smatralo da su najvanije, kao, naprimjer: vjerska, prosvjetna, zdravstvena, poljoprivredna (vlasnik, slobodan seljak i
kmet), trgovci, zanatlije, nadniari, sluinad, tvorniari (radnici~. fabrikama), posjednici kue i rente i dr. Za osobe mukog spola, stanje od
16 godina, kao i za ene i djecu, uvedena je rubrika: ostale muke
osobe preko 16. godine, ene i djeca". 3
Pored obrazaca za rezidencijalno (bosanskohercegovako
stanovnitvo) i nerezidencijalno (doseljeniko) stanovnitvo koje su
inili uglavnom podanici Austro-U garske monarhije i Srbij anci, postoj ali
su i obrasci za popis stoke, opise mjesta i dr. Posebno je zanimljiv
obrazac za opise mjesta" jer sadri pitanja o privrednim, kultumoprosvjetnim, vjerskim, privrednim i prirodnim karakteristikama svakog
naselja. Ovakva metodoloka pitanja nisu sadravali ni popisi Kraljev~~e
Jugoslavije, a dijelom ni prva dva popisa socijalistike Jugoslavije.
Zbog vanosti navedenih pitanja za sticanje opeg uvida u privredne,
kulturne, prirodne i druge osobenosti neke zemlje, ista emo u cijelosti
navesti4 :
a) obrtnih odnoaja (ima li pilana, tvornica, pivara, pecara,

vodenica i kreana);
b) ruda u zemlji (podaci o kamenolomima, kakve se rude nalaze,
naroito rudae,

uglja i soli, o toplim vrelima, o ljekovitim

vrelima i kiseljacima);
c) gospodarstvenih odnoaja (saenje duhana i vinove loze);

d) kolstva;

3
4

16

Ibidem.
Ibidem.

e) zgrada za bogotovne svrhe kao: crkava, samostana (manasti-

ra), damija, sinagoga;

f) drugih zgrada (dravnih i opinskih zgrada, kasama uz do-

datak, koliko su otprilike prostrane, gradina, razvalina

(ruevina) i spomenika); najposlije
g) drugih znamenitosti.

Za provoenje i kontrolu popisa formirana su popisna povjerenstva, najvie po pet u svakom kotaru, koja su sainjavale osobe iz
civilnog, vojnog i vjerskog miljea, kao, npr., kotarski upravitelji, vojni
zapovjednici i njihovi zamjenici (kao predsjednici povjerenstava), zatim
naelnik popisivane opine, jedan pisar i dva predstavnika (pouzdanika)
iz naselja u kojem se obavljao popis. Pored navedenog, prilikom popisa
stanovnitva obavezno su bile prisutne i duhovne voe svih vjera i konfesija, kao i oruniki zbor. Za kritini moment popisa uzet je 15. juni
1879. godine, a popis je trajao 30 dana.
Prilikom popisa stanovnitva bilo je i manjih opstrukcija, posebno kod pravoslavnog i muslimanskog stanovnitva. Kod pravoslavaca
se skrivao broj mlaih mukaraca, a kod muslimana, uglavnom, broj
enskog stanovnitva. Okupacione vlasti su ovo pokuale sprijeiti tako
to su izdavale minimalan broj pasoa i propusnica prilikom naputanja
teritorija Bosne i Hercegovine. Same vlasti su priznale da popisom nisu
obuhvaene sve osobe .
Poslije zavretka operativnog dijela popisa stanovnitva(terenskog rada), u Sarajevu je formiran zasebni popisni ured koji je trebao da
obradi rezultate popisa. Ovaj ured zapoeo je s radom krajem mjeseca
augusta 1879. godine, a na njegovom elu bio je vii inovnik Zemaljske vlade kojem su dodijeljeni pomonici i jedan inovnik raunarske
struke. Rezultati prvog popisa bosanskohercegovakog stanovnitva,
17

koji su metodoloki obuhvatili cjelokupno stanovnitvo, objavljeni su

u knjizi popisa pod naslovom: Statistika mjesta i puanstva Bosne
i Hercegovine, Sarajevo 1880". U ovoj knjizi objavljeni su rezultati o
broju kua, stanova, ukupnog stanovnitva te o spolnoj i vjerskoj strukturi stanovnitva, sve prema naseljenim mjestima i pripadajuim kotarima i okruzima.
Na kraju knjige popisa, pored zbirnih tabela po kotarima i
okrujima, dat je alfabetski popis naselja koja su obuhvaena popisom
kao i njihova teritorijalna pripadnost odreenom kotaru odnosno okrugu.
Pored velikih problema i manjkavosti, to objektivne, to subjektivne prirode, koji su pratili ovaj popis bosanskohercegovakog
stanovnitva, najveu mrlju na ovaj popis ostavlja svjesna i hotimina
manipulacija ukupnim brojem pripadnika glavnih vjerskih skupina u
Bosni i Hercegovini, prije svega po kotarima.

Prema popisu stanovnitva 1879. godine kotar Srebrenica obuhvatao je u potpunosti teritorije dananjih opina Bratunac i Srebrenica,
te dijelove teritorija opina Vlasenica (danas opina Milii) i opine
Zvornik. Naime, kotaru Srebrenica pripadalo je ukupno 150 seoskih i
jedno naselje u statusu trgovita, dananje gradsko naselje Srebrenica,
koja su bila rasporeena u 11 seoskih i jednu trgovinu opinu (tabela
br. 1).

Tabela 1. Spisak naselja kotara Srebrenica prema popisu 1879. godine; prema tipu i pripadnosti opini

Naziv
opine

Red.
broj

Naziv
naselja
Bljeeva

pra-

Tip
naselja

Naziv
opine

Red.
broj

Bljeeva

Beirevi

tur-

1.1. Najvaniji statistiki podaci kotara Srebrenica koji

su obuhvaeni popisom 1879. godine
Iz prethodno izloenog teksta vidjeli smo da je prvi austrougarski
popis stanovnitva statistiki vrlo siromaan i da je njime obuhvaeno
svega nekoliko obiljeja bosanskohercegovakog stanovnitva. On je,
i pored toga, vrlo vaan jer je prvi put popisom obuhvaeno cjelokupno stanovnitvo Bosne i Hercegovine. Za geografe je ovaj popis
stanovnitva vaan jer obuhvata sva stalno ili privremeno naseljena
mjesta,

~i:o

r:n
~
~

to omoguava antropogeografska istraivanja vezana za nastanak, razvoj i nestanak naselja, prije svega seoskih.
18

ubravica

Glogova
Krasanovi
Mihaljevi

Repovac
Slapanica
Suha pravoslavna

10
11

Vitkovi

12

Zagoni

13

Cerska

14
15
16
17

Mae

Suha turska

Pobudje
Raevo
Rovai

78

ska

3
4
5
6
7
8
9

Tip
naselja

77

voslavna

Naziv
naselja

Breani

s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s

<
u

r:n

79
80
81
82
83
84
85

Gladovi
Karai

Karina
Klotjevac
Ljeskovik
Nogaevi

s
s
s
s
s
s
s

O smae

86
87
88
89
90
91
92
93

Osatica
Pei

Prohi
Radjenovi
Radoevi

Sulica
Toplica
Urii

s
s
s
s
s
s
s
s
19

18

Skugri

pra-

s
s

95

Skugri

20
21

~
~
o
o

22
23
24
25
26
27
28

-u
o>
~

29
30
31
32
33
34
35
36
37

turski
Delegota
mala
Delegota velika
Dobrak
Kalimani
Liee

Pribidol pravoslavni

s
s
s
s
s
s

Avduli

s
s
s
s
s
s
s
s
s

Jaketi

Joeva
Mleva
Moevi
Poznanovi

-u
>
~

a::

98 Polom
99 Ruii
100 Sopotnik
101

ievc

-~
<
u
~

ga

105
106
107
108
109
110
111
112
113

20

Glodi

Dimni

Fojhar
Gostilj
Likari
Milaevi

Orahovica
Osredak
Pale
Peita

pra-

s
s
s
s
s
s
s
s
s

49
50

-~

-u

51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65

114

Peita

115

tur-

Potoari

pra-

tur-

117 Pusmuli
118 Srebrenica
119 Skenderovii
120 ubin

116

Novoselo
Blaijevi
Boi

Bujakovi

Crvica
Godjevi
Radoevi

Kostolomci
Krni
Moi
Petria

Postolje
Pribojevi

Tokoljak

Potoari

s
s

-u
o

~
~

66
67
68
69

Bakin
Banjevi

Brana bai

Bostahovine

s
s

Mratinci
Opravdi

125
Buinovi

126
Kruevdo

s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s

00
~

::;
00

127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141

Kute zero
Lipovac
Luka
Opeci
Pale
Podgaj
Podosoje
Podravno
Slatina
Staroglavica
Sueska

edansko
Biljaa

Jelah

s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s

Loznica

s
s
s
s
s

Magai

124
Bue

Lipjenovi

71
72
73

123
Brakovci

Jeestica

70

122

(Veebilje)

ski

s
s
s
s

48

::E

s
s

vosl.

Vraneevi

evanji

ska

s
liebac

s
s
s
s

vosl.

00

Zapolje

104

Tegare

41
42
43
44

Kostierevo
pravosl.
Kostierevo
tursko
Kusonje pravosl.
Kusonje turske
Ljeanj

Paljevi

102 Babuljice
103

40

47

97

Stanatovi

39

<
u

121
Viogor

Kamenica
turska

turski

.......
~

Konjevi

46

Bajramovi

Ratkovi

38

96

Kamenica pravosl.

Zelinje

s
s

Jagodinja

Konjevi

pravosl.

Pribidol turski
abokvica
hri.
abokvica
turska
Boljevi

45

Vuica

vosl.

19

94

<
u

.......
~

142 Obadi
143 Pirii
144 Pobre
145 Podau pra-

s
s
s
s

vosl.

146

Podau

tur-

ski

s
s
s

147 Rakovac
148 Sikiri
149 Sase
~

s
s
s
21

74

Rana

75

iljkovi

76

Urkovi

turska

s
s
s

150 Voljavica
151

Zaluje

s
s

Izvor: tatistika mjesta i puanstva Bosne i Hercegovine. - Glavni pregled

politikog razdielenja Bosne i Hercegovine od 16. juna 1879., Sarajevo, 1880.,
str. 93-96.

Naselja koja pripadaju seoskim opinama Cerska i Kamenica

odvojena su 1880. godine od kotara Srebrenica i pripojena kotarevima
Vlasenica (opina Cerska sa pripadajuim naseljima) i Zvornik (opina
Kamenica sa pripadajuim naseljima). 5
Glavna statistika obiljeja bosanskohercegovakog stanovnitva
koja su obuhvaena popisom 1879. godine prikazana su u tabeli broj 2.
Meutim, zvanino objavljeni sumarni podaci prema kotarima, okruzima i za cijelu Bosnu i Hercegovinu ne slau se sa zbirom pojedinih
statistikih obiljeja prema naseljenim mjestima. Tako, naprimjer, broj
muslimanskog stanovnitva kotara Srebrenica umanjenje za 84 osobe, a
broj pravoslavnog povean je za 82 osobe. Ukupno stanovnitvo kotara
Srebrenica poveano je za 2 osobe, a broj enskog stanovnitva za 3 osobe, dok je broj mukog stanovnitva umanjen za 1 osobu. Iz navedenih
pogreaka moe se uoiti svjesno i zlonamjerno namjetanje rezultata
popisa stanovnitva, koje je posebno uoljivo kod drugih kotara, to e
biti analizirano u nekom posebnom radu.
, Slinu manipulaciju brojnou pripadnika pojedinih vjerskih
grupa na nivou cijele Bosne i Hercegovine moemo vidjeti iz sljedeih
podataka. Naime, broj ukupnog stanovnitva umanjen je za 2.361 osobu, broj enskog za 1.782 osobe, a broj mukog za 537 osoba. Istovremeno je broj muslimana umanjen je za 1.818 osoba, broj rimokatolika
5
Naredbom Zemaljske vlade br. 24833 od 07 .01.1880. dodijeljena kotaru Zvomikom
i Vlasenikom. Preuzeta napomena iz: tatistika mjesta i puanstva Bosne i Hercegovine. Glavni pregled politikog razdielenja Bosne i Hercegovine 1879, Sarajevo, 1880. (16. juni
1879.), str. 93-94.

22

za 3.833 osobe, a broj pravoslavaca povean je za 2.935 osoba. Broj

Izraeliana (Jevreja) umanjen je za 33 osobe, a broj pripadnika ostalih
vjeroispovijesti povean je za 3 osobe. U Tuzlanskom okrugu je broj
muslimana umanjen za 820 osoba, a broj Izraeliana za 13 osoba, dok
je broj pravoslavaca povean za 1.328 osoba, a broj rimokatolika za 170
osoba.

Tabela 2.

Statistiko-demografska

obiljeja bosanskohercegovakog
stanovnitva obuhvaena popisom 1879. godine.
Okrug Zvornik (Dol- Kotar Srenja Tuzla)
brenica

Broj

Bosna i Hercegovina

kua

189662

45706

4000

stanova

200747

48747

4631

mukog

607789

140295

14335

enskog

550651

128098

13810

ukupnog

1158440

268383

28145

muslimana

448613

122490

15036

pravoslavaca

496761

114926

13025

rimokatolika

209391

30427

Jevreja

3426

365

pripadnika ostalih vjeroispovijesti

249

175

84

Izvor: Statistika mjesta i puanstva Bosne i Hercegovine. - Glavni pregled

politikog razdielenja Bosne i Hercegovine 1879, Sarajevo, 1880, str. 4.

23

2. Vaniji statistiko-demografski pokazatelji popisa

stanovnitva kotara Srebrenica 1885. godine
U metodolokom smislu, drugi popis bosanskohercegovakog
stanovnitva, koji je odran od 1. maja do 31. jula 1885. godine, nije
se znaajnije razlikovao od prvog popisa stanovnitva iz 1879. godine.
Vanija statistiko-demografska obiljeja koja su dodatno, u odnosu na
popis 1879. godine, popisana u drugom popisu stanovnitva su: brani
status, starost mukog stanovnitva, pravno-ekonomski status agramog
stanovnitva, status doseljenog stanovnitva (pripadnici austrougarske
krune i ostalih drava) i dr.

Tabela 3. Statistiko-demografska obiljeja bosanskohercegovakog

stanovnitva obuhvaena popisom 1885. godine.

naselja

5261
215429
226699
705025
631066

1018
53629
55264
164551
149195

132
4027
4558
13514
13011

1
313
326
747
708

1336091

313746

26525

1455

492710
571250
265788
5805

141218
132730
38590
1051

13448
12983
84
10

883
532
31
9

538

157

740848
522100
72272
871
2271
1239

172196
124340
16901
309
479
210

14405
10373
1731
16
36
24

797
568
90

347

67

uitelja

498

121

zdravstvenih radnika

88

14

8162
117466
197833

1113
31933
42733

157
2038
4621

23
72

7610

1433

11

kua

stanova
mukih
enskih
ukupnog
stanovnitva
pravoslavaca
rimokatolika
Jevreja
pripadnika ostalih
VJera
neoenjenih
oenjenih
obudovjelih
razvjenanih

sveenika

dravnih inovnika
opinskih

i drugi

inovnika

Prema ovom popisu stanovnitva kotar Srebrenica imao je 133

naseljena mjesta; 132 seoska i jedno naselje u statusu trgovita. Povrina kotara Srebrenica iznosila je 842,88 km2 , a na ovoj povrini bilo je
128 katastarskih opina koje su bile podijeljene na 68.323 katastarske
estice. 7 Najvanija statistiko-demografska obiljeja kotara Srebrenica
prikazana su u tabeli broj 3.
6

24

Ibidem.
Popis 1885, str 365.

Srebrenica,
trgovite

BiH

muslimana

Prikupljanje podataka na terenu, tj. operativni dio posla, preputen

je popisnim organima, prije svega se to odnosi na nain popisivanja,
od kue do kue ili da se cjelokupno stanovnitvo jednog naselja skupi
na jednom mjestu i popie. Obrada popisnih podataka obavljena je u
posebnom popisnom uredu pri Zemaljskoj vladi. Popisnim uredom rukovodio je vii inovnik Zemaljske vlade, a njemu je bilo dodijeljeno 12
revizora i 76 pisara, kao i dodatan broj pomonog osoblja (dnevniara i
podvornika) koje se mijenjalo u sluaju potrebe. Popisni ured zavrio je
obradu podataka za jedanaest (11) nedjelja. 6 Rezultati ovog popisa objavljeni su u knjizi: Statistika mjesta i iteljstva Bosne i Hercegovine po popisu naroda od 1. maja 1885., Slubeno izdanje", Sarajevo
1886.

Okrug Donja Kotar SreTuzla

brenica

Broj

vlastelina
teaka
kmetova
posjednika kua i
rente

8
14

1
25

tvorniara,

trgovca i
obrtnika
pomonih radnika,
nadniara i sluga

ostalih mukarci
kojimje vie od 16
godina
ostalih ena i djece

15454

3293

132

71

34238

7285

429

225

Znaaj ovog popisa za antropogeografska istraivanja je u tome

14172

1839

274

45

936713

223226

18796

993

austrougarskih
dravljana

25273

2610

95

56

pripadnika stranih
drava

2165

507

Izvor: Statistika mjesta i iteljstva Bosne i Hercegovine po popisu naroda

od 1. maja 1885, Slubeno izdanje, Sarajevo 1886.

Pored navedenih podataka, koji su obraeni po naseljenim mjestima u popisu stanovnitva 1885. godine, postoje i drugi podaci koji su
obraeni samo po kotarevima, kao to su: struktura mukog odraslog
stanovnitva prema ekonomsko-pravnom statusu (age, slobodni seljaci,
kmetovi i ostalo odraslo muko stanovnitvo), broj mukog stanovnitva
prema starosti (1-9 godina, 10-20 godina po jedno goditima, 21-31 godina starosti, 32-49 godina starosti, 50-60 godina starosti i preko 60 godina starosti), zatim po migracijskom obiljeju (prisutni i odsutni, strani
dravljani) i dr.
Popisom su evidentirani i objekti od drutvenog, privrednog,
prosvjetnog, vjerskog i drugog znaaja na podruju kotara Srebrenica, a
to su: 9 kasarni, 3 opinske zgrade, 1 tekija, 15 damija, 1Opravoslavnih
crkava, 8 muslimanskih i 2 pravoslavne kole, 1 gradina, 8 ruina (razvalina) i 1 piljana, 189 kazana za rakiju, 274 mlina za ito, 3 kreane, 1
ciglana, 1 kamenolom i 2 rudnika metalne rude. 8

3. Vaniji statistiko-demografski pokazatelji popisa

stanovnitva kotara Srebrenica 1895. godine

to su prvi put popisani i dijelovi naseljenih mjesta, gradskih i seoskih

naselja. Iako nije bilo velike metodoloke razlike u popisu statistiko
demografskih obiljeja bosanskohercegovakog stanovnitva izmeu
popisa 1885. i 1895. godine, znaaj ovog drugog je u tome to se
mogu prouavati naselja kao posebne antropogeografske teritorijalne
jedinice, pri emu se mogu uoiti pojedini dijelovi naselja, a iz njihovih patronimskih naziva, i pojedine familije koje su u njima ivjele.
Pored osnovnih biolokih, vjerskih, ekonomskih i stambenih obiljeja
bosanskohercegovakog stanovnitva, popisane su i neke tjelesne i
duhovne mahane, kao naprimjer: sljepoa, gluhonijemost, umobolnost
ili slaboumnost. Glavni rezultati popisa stanovnitva 1895. godine prikazani su u tabeli broj 4.
Na podruju kotara Srebrenica bilo je ukupno 127 seoskih i 1
naselje gradskog tipa, grad Srebrenica, koja su ukupno imala 576 dijelova naselja (zaseoka).
Tabela 4. Statistiko-demografska obiljeja bosanskohercegovakog
stanovnitva obuhvaena popisom 1895. godine.

BiH

Okrug
Donja Tuzla,

Kotar
Srebrenica

Srebrenica, grad

nastanjenih kua

238059

59331

4213

320

nenastanjenih kua

26231

5853

402

58

Kua

264290

65184

4615

378

Statistika

obiljeja/
broj

Popis 1885. Tabela: zamaljski pregled mjestopisa.

26
27

Stanara

257493

62595

4637

351

broj prisutnog iteljstva

1591036

361394

28010

1824

aktivnog vojnitva

22944

2404

179

128

Mukih

828190

189222

14215

906

enskih

739902

169768

13616

790

ukupnog stanovnitva

1568092

358990

27831

1696

Muslimana

548632

155780

14217

945

istono-pravoslavnih

673246

150814

13418

633

rimo-katolica

334142

49080

180

109

Evangelista

3596

1796

ostalih krana

251

121

Jevreja

8213

1390

Ostalih

12

glavara obitelji zemljoposjednika

5833

781

3
13

1
8

109

17

srodnika zemljoposjednika

27642

4081

608

89

glavara obitelji slobodni

zemljodelaca

86867

24659

1602

122

srodnika slobodnih zemljodelaca

437663

117520

7076

485

glavara obitelji kmetova

88970

20975

1444

srodnici kmetova

510883

110462

8354

28

glavara obitelji slobodnih

zemljodelaca koji su i
kmetovi

22655

3991

898

srodnika obitelji slobodnih zemljodelaca koji su

i kmetovi

153854

24961

5482

glavara obitelji ostalih

osoba koje se bave poljedelstvom

17256

4766

277

srodnika obitelji ostalih

osoba koje se bave poljedelstvom

33668

9906

312

17

ukupan broj osoba koje

se bave poljedelstvom

1385291

322102

26162

747

ostalo civilno iteljstvo

182801

36888

1669

949

pripadnika zemalja
carevinskog vijea

24018

2147

60

43

pripadnika zemlje ugarske krune

42358

7525

157

108

pripadnika stranih drava

4472

437

11

11

Izvor: Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 22. aprila

1895, Sarajevo, 1896;

Znaaj ovog popisa ogleda se i tome to je okupaciona vlast pop-

isala i neke vanije tjelesne i duhovne bolesti bosanskohercegovakog

stanovnitva (vidi tabelu broj 5). Podaci pokazuju znaajno odstupanje
udjela stanovnitva kotara Srebrenica sa tjelesnim/duhovnim bolestima
od odgovarajuih podataka okruga Tuzla i Bosne i Hercegovine. Teko
je rei da li su podaci uistinu vjerodostojni, tj. da li odraavaju stanje
u vrijeme popisa ili su posljedica lanog prikazivanja, prije svega kod
mukog stanovnitva, kako bi se izbjegle vojne i poreske obaveze.
29

Tabela 5. Tjelesne i duhovne mane bosanskohercegovakog

stanovnitva obuhvaena popisom 1895. godine.
Tjelesne/
duhovne mahane

Slijepci

Gluhonijemi

Umobolni ili
slaboumni

Na 10000
prisutnih civilnih osoba dolazi

Bosna i HerSpol/ukupno
cegovma

Okrug
Donja Tuzla

Kotar Srebrenica

svega

1096

212

23

mukih

796

182

23

enskih

300

30

svega

1238

372

101

mukih

909

290

76

enskih

329

82

25

svega

1712

451

117

mukih

1271

336

83

enskih

441

115

34

slijepaca

6,99

5,9

8,26

gluhonijemih

7,90

10,36

36,29

umobolnih
ili slaboumnih

10,92

12,56

42,04

Postoje i drugi statistiko-demografski podaci za kotare i okruge

koji su dobiveni kombinacijom ve prikazanih podataka ili su ciljano prikupljani i obraeni popisom 1895. godine, a koje neemo ovdje
navoditi jer nemaju neki znaaj za antropogeografska istraivanja. Ovi
podaci objavljeni su u 20 tabela u Uvodnom dijelu knjige rezultata popisa stanovnitva 1895. godine. 9
Od privrednih, kulturno-prosvjetnih i upravnih objekata u gradu
Srebrenica bili su: tvornica okra, kotarska bolnica, uprava dravnih vrela, ured za otkup duhana i medresa.

4. Vaniji statistiko..;demografski pokazatelji popisa

stanovnitva kotara Srebrenica 1910. godine
Ovaj popis bosanskohercegovakog stanovnitva odran je
15 godina poslije prethodnog koji je sproveden 1895. godine. Iako je
bilo planirano da se popis stanovnitva sprovede 1905. godine, ipak
je dolo do odgaanja istog kako bi se popis bosanskohercegovakog
stanovnitva obavio istovremeno s popisom stanovnitva cijele AustroUgarske monarhije, 1910. godine. U statistiko-administrativnom pogledu izvrene su neophodne pripreme kojima je rukovodio Statistiki
odsjek Zemaljske vlade u Sarajevu kako bi popis bio obavljen na vrijeme
i po pravilima statistike prakse. Popisom obuhvaena vanija statistika
obiljeja bosanskohercegovakog stanovnitva nisu se znaajnije razlikovala u odnosu na prethodni popis stanovnitva 1895. godine (vidi:
tabele broj 6 i broj 7).

Izvor: kao i kod tabele br. 4. Uvodni dio, str. LXXIII

9
Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 22. aprila 1895, Sarajevo, 1896.

30

31

obiljeja bosanskohercegovakog
stanovnitva obuhvaena popisom 1910. godine.
Kotar SreGrad SreObiljeja
BiH
brenica
brenica
Kue
nastanjene
289690
4881
336
1091
28387
85
nenastanjene
318077
5972
421
ukupno
Stanarske stranke
310339
4943
366
Prisutno iteljstvo sa vojnitvom
31401
1737
1931802
Vojnici
33747
166
125
muko
994852
16055
838
ukupno
ensko
15180
774
903192
stanovnitvo
ukupno
1898044
31235
1612
muko
272
431206
7570
Pravoslavno
ensko
394212
304
7862
ukupno
825418
15432
576
muko
327421
8367
495
Muslimansko
ensko
284716
7229
414
o
.e
ukupno
612137
15596
909
>00
.....
i:=
muko
222350
99
56
o>
rimo-katoliko
ensko
211711
43
76
......
ukupno
434061
175
00
99
o
4725
5
2
..s..... grko-katolici (uni- muko
ensko
1
3411
1
.....o>
jati)
ukupno
8136
6
3
o
muko
4060
9
9
~00
.....
Jevreji (Sefardi) ensko
4159
6
6
"""'
~
ukupno
8219
15
15
muko
1853
3
3
Jevreji, ostali
ensko
1796
3
3
ukupno
3649
6
6
muko
3191
2
1
evanelisti
ensko
3151
3
3
ukupno
6342
5
4
Ostali
82
Tabela 6.

Statistiko-demografska

~::~::ni seljaci
svojad

634789
glavari
obitel i

Kmetovi

32

246
I

2]~

~-

304

79677

----1

r-------~--+--------1---~----r--------i

svojad

444920

7137

r------------.------+-----+--------l-~

Kmetovi ujedno i
slobodni seljaci

preteno
slobodni
seljaci

preteno
kmetovi

Izvor: Rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 1O. oktobra 191 O,

Sarajevo, 1912.

~~;::r

Ino u poljodjelstvu zaposleno

--+-------j

glavari
obiteri
svoad
glavari
obitel. i

14453

431

95296

31

svoad

110448

16963

glavari

:~:j:tv~- -----~o=:=i:=~=~1_1 ---+-_2_~:-:-o-+----_5___

Ukupan broj iteljstva koje se bavi poljorivredom

-+-_

1668587

29791 i

Ostalo itel"stvo
229457
1444
r-S_v--'e""'--a_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _L___:'.1:__:: 8_:'__9._,._,80:':_'.4'_"_4___1_____::.3__::_:1::::__::___5

593

1019

J___ l_6_12_~

Izvor: Rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini

Sarajevo, 1912, str. 451, 452 i 594.

Navedeni podaci u tabelama broj 6 i 7

ma naseljenim mjestima, a ostali podaci prema
U tabeli broj 8 prikazana je jezika struktura
stanovnitva, posebno, okruga Tuzla i kotara

1 O.

O,

Tabela 8. Jezika obiljeja bosanskohercegovakog stanovnitva

obuhvaena popisom 1910. godine.
Dravna (zemaljska) pripadnost
srpsko-hrvatski
panjolski
njemaki
maarski

eki

poljski
rusinski
slovenski
~
.......

slovaki

CI)
.....,

italijanski
rumunski
bugarski
ruski
francuski
engleski
turski
arapski
amautski

.......
~

00

;....,

CI)

1rj

grki

ciganski

..

llll

Svega

Bosna i Hercegovma

1822564
7886
22968
6443
7045
10975
7431
3108
482
2462
608
96
28
35
12
129
10
273
49
5419
21
1898044

Okrug Tuzla

Kotar Srebrenica

Tabela 9. Struktura pismenosti po spolu i vjeri bosanskohercegovakog

stanovnitva obuhvaena popisom 1910. godine.
Zemlja, okrug,
Bosna i HerceKotar SrebrenOkrug Tuzla
kotar
govma
1ca
Spol

M
srpsko-pravo- 13167 50038
3237
15124
162
1013
.......
slavnih
~
00
........
muslimao...
637
24568
104
5166
.......
4
282
na
.......
......
ro
+-'
rimo-ka.......
>U
26375 49468
3249
7484
63
79
tolika
ro
d
inih
N
5619
7296
1276
1498
8
17

414260
801
4556
1752
764
417
570
292
174
294
31
52
12
5

30990
15
37
14
23
16
1
9

50
1
59

.......
......
00

1406
-

425496

svega

1
129
-

31235

Izvor: Rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 1O. oktobra

1910, Sarajevo, 1912, str. 44-53, tabela br. 5.

.......
;....,
CI)

";;'
.......

..zo

"-
+-'
.......

>U

o
o...
00

fj

00
o... ro

o N

d
CI)

800

.......
~

.......
~

00
.......
o...
.......

d
......

+-'
.......

>U

......

posljednjeg popisa bosanskohercegovakog stanovnitva

u vrijeme austrougarske uprave, pored ostalog, ogleda se i tome to je
uvedeno obiljeje pismenosti iz ega se moe vidjeti nivo obrazovnih
prilika u Bosni i Hercegovini. Ovo obiljeje obraeno je i objavljeno na
nivou kotara i okruga, te veih gradskih naselja. U tabeli broj 9 prikazana je struktura pismenosti bosanskohercegovakog stanovnitva prema
vjeri i spolu.

Znaaj

34

45798

131370

ro
d

srpsko-pravo214
1074
slavnih
muslima62
365
na
rimo-ka434
852
tolika
inih
41
40
svega
751
2331
srpsko-pravo- 290549 284603
slavnih
muslima220352 233360
na
rimo-ka139299 125604
tolika
inih
4161
3894

7866

29272

237

1391

60

451

11

106

25

35

4
100

6
598

12

64343

58654

6035

4711

64309

70261

5703

6438

19232

17038

31

11

306

643

CI)

z
-~-

svega

654361 647461

148190

146596

11772

11160

Ukupno

700910 781162

156156

176466

12014

12563

Izvor: Rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 1O. oktobra

1910., Sarajevo, 1912., str. 16-25.

35

6. Literatura
Prezentirani statistiko-demografski podaci bosanskohercegovakog
stanovnitva, a posebno kotara Srebrenica, pokazuju nam nivo drutvenoekonomskog razvoja Bosne i Hercegovine u vrijeme austrougarske okupacije, kao i promjene koje su zahvatile sve pore ivota stanovnitva Bosne
i Hercegovine. Znaaj statistikih podataka o stanovnitvu je neprocjenjiv,
posebno kada se prouavaju najvanija demografska obiljeja. Neki od
statistiko-metodolokih pristupa prilikom popisa bosanskohercegovakog
stanovnitva mogu i danas biti pouni za nove popise, ne samo po broju
obuhvaenih obiljeja, ve i po nainu organizacije i sprovoenja popisa
stanovnitva.

l.

Sulji,

Alija. (2006) Stanovnitvo i naselja

Tuzli, (Doktorska disertacija).

2.

Sulji,

Alija. (2011) Stanovnitvo i nase/ja opine

grqfska monografija. Geografsko drutvo Tuzlanskog "U"'"V'""

i univerzitetska biblioteka Dervi Sui" Tuzla: Tuzla.

3.

Pejanovi, ore.

(1955) Stanovnitvo Bosne i Hercegovine,

na izdanja, knj. CCXXIX, Odjeljenje drutvenih nauka, Nova serija, knj. XII,
Beograd, 1955.

4.

Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od

aprila

Sarajevo, 1896;

Povrina

kotara

Srebrenica
prema
posljednjem
popisu
bosanskohercegovakog stanovnitva 1910. godine iznosila je 843 km2 i
nije se mijenjala do kraja austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine.
Prosjena gustoa naseljenosti Srebrenikog kotara iznosila je 37 stanovnika/k:m2 i bila je na razini bosanskohercegovakog prosjeka. Kotar Srebrenica imao je 127 naselja, ukljuujui gradsko naselje Srebrenica, koja su bila
sastavljena od 681 dijela naselja, odnosno zaseoka. Veina seoskih naselja
pripadala je razbijenom, mahalskom tipu; zaseoke je imalo 115 naselja, a
bez zaseoka bilo je 13 naselja kotara Srebrenica.

5.

Grupa autora (1998) Bosna i Hercegovina od najstarijih vremena do

Drugog svjetskog rata. Bosanski kulturni centar: Sarajevo.

6.

abanovi, Hazim (1959) Bosanski Paaluk. Postanak i upravna pocijela.

Nauno

drutvo NRBiH: Sarajevo.

7. Mandi, Mihovil (1910) Povijest okupacije Bosne i Hercegovine 1878.

danje Matice Hrvatske: Zagreb.
8.

Imamovi, Mustafa (1998) Historija Bonjaka. BZK Preporod": Sarajevo.

9.

Rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 1O. oktobra 191 O. Sarajevo, 1912;

10. tatistika mjesta i puanstva Bosne i Hercegovine. - u Glavni pregled

politikog razdielenja Bosne i Hercegovine od 16. juna 1879." Sarajevo,

1880, str. 93-96.

11. tatistika mjesta i iteljstva Bosne i Hercegovine po popisu naroda
maja 1885, Sarajevo 1886.

36

l.