PROXECTO 2 CICLO DE PRIMARIA

A PATACA
ALUMNOS DE 3 e 4 DE PRIMARIA. Curso 2014-15

NDICE
A pataca.
Orixe da pataca.
Variedades autctonas de Galicia.
Cultivo tradicional e mecanizado.
Que problemas pode presentar o cultivo da pataca?
Que coidados precisan?
Cal o proceso de recollida e conservacin?
Receitas.
Refrns.
Valor nutricional da pataca.
Plantacin de patacas no horto do colexio.

Que cousa cousia

que ten ollos e non ve,
Qququdef

que ten ps e non anda e

por dentro toda
branca

PATACA

A pataca, coecida tamn como castaa da terra, unha planta da

familia das solanceas, cultivada en case todo o mundo polo seu
tubrculo comestible. unha planta herbcea , provista dun sistema
areo (talos) e outro subterrneo ( tubrculos).
Os talos son grosos e fortes, dunha altura variable entre medio
metro e un metro. Os tubrculos son os rganos comestibles da
pataca, onde se acumulan as reservas de almidn.

ORIXE DA PATACA
A pataca procede de Amrica ; parece ser que o seu berce estivo
na fronteira entre Per e Bolivia. Foi o alimento principal dos incas que
as botaban nas montaas dos Andes e tiveron moito que ver na
multiplicacin das sas variedades. A pataca foi introducida en Europa
en 1573. Hai constancia de que ese ano se cultivou no hospital de
Sevilla para alimentar s enfermos. A finais do sculo XVI xa era un
alimento comn en algns pases europeos.

VARIEDADES AUTCTONAS DE GALICIA

A primeira referencia do cultivo da pataca en Galicia remntase a
1607 no mosteiro de Herbn (Padrn) pero o seu cultivo non se
xeneralizou ata a segunda metade do sculo XVIII.
A pataca comezou a substitur paulatinamente castaa como
alimento bsico dos galegos.
Debido s condicins climatolxicas e s caractersticas do solo, a
producin de pataca en Galicia ten unha calidade excepcional. Esto fai
que a producin de pataca galega de calidade sexa moi valorada.

As variedades propias de Galicia teen como referencia o tubrculo

kennebec, que unha variedade selecta de orixe norteamericano, pero
tamn se sementa, en menor cantidade, a variedade Baraca.
En Galicia existen catro variedades autctonas, cada unha delas
oriunda dalgunha comarca galega :
Fina- na zona de Carballo.
Cazona- de Vilalba.
Ganade- de Xinzo de Limia.
Habanera- na zona de Valadouro, que unha variedade de cedo.

Desde 1996 existe en Galicia a Denominacin Especfica Pataca

de Galicia que se define como tubrculos da variedade kennebec,
destinados consumo humano. Esta Indicacin Xeogrfica Protexida
(IXP) abarca catro subzonas:

- Subzona de Bergantios ( A Corua )

- Subzona de Terra Cha- A Maria ( Lugo)
- Subzona de Lemos en Lugo
- Subzona de A Limia en Ourense

10

CULTIVO TRADICIONAL E MECANIZADO

En Galicia cultvase a pataca de forma tradicional e tamn de
forma mecanizada.
O cultivo tradicional da pataca caracterzase polo minifundio. Son
produtos de alta calidade, vinculados a pequenas hortas familiares
orientadas autoconsumo pero cunha clara tendencia a adaptarse aos
mercados e a conseguir unha maior profesionalizacin.

11

A sementeira faise de forma manual con axuda dunha sacha ou

dun arado, dependendo da superficie do terreo.

12

Para o cultivo mecanizado emprgase maquinaria sofisticada que

se encarga de sementar, abonar, apaar, limpar e ata cargar as
patacas nun remolque.

Coseitadora moderna de patacas

13

Arrincadora de patacas

14

PROBLEMAS DO CULTIVO DA PATACA

Temperatura
Tratse dunha planta de clima morno-fro.

As temperaturas

mis favorables para o seu cultivo son as que estn en torno a 13

e 18C. Ao efectuar a plantacin a temperatura do solo debe ser
superior aos 7C, cunhas temperaturas nocturnas relativamente
frescas .
O fro excesivo prexudica especialmente a pataca, xa que os
tubrculos quedan pequenos e sen desenvolver. Se a temperatura
demasiado elevada afecta fomacin dos tubrculos e favorece
o desenvolvemento das plagas e enfermidades.

15

Xeadas
un cultivo bastante sensible s xeadas

tardas, xa que

produce un retraso e diminucin da producin . Se a temperatura

de 0C a planta conxlase e acaba morrendo anda que pode
chegar a brotar. Os tubrculos sofren o risco de conxelarse no
momento en que as temperaturas sexan inferiores a -2C.

Humidade
A humidade relativa moderada un factor moi importante para

o xito da plantacin. A humidade excesiva no momento da

xerminacin do tubrculo (no periodo desde a aparicin das flores
ata a maduracin do tubrculo) resulta nociva. Unha humidade
ambiental excesivamente alta favorece o ataque do mildiu.
16

Mildiu
(Phytophthora infestans): unha enfermidade moi comn dos

cultivos e tamn unha das enfermidades da pataca. Nesta planta

afecta parte area da pataca. Os sntomas iniciais na planta son a
aparicin de manchas de cor verde claro ou verde escuro,
transformndose en necrticas cando a enfermidade se presenta
mis avanzada. En condicins de humidade e temperatura
elevadas a planta pode morrer.
Os sntomas no tubrculo comezan cunha podredumbre seca
de cor marrn que vai avanzando ata o interior da pataca,
tornndose o interior de cor mis escuro e textura granular.

17

As infeccins aparecen nas zonas do campo nas que se producen

encharcamientos.

Folla con Mildiu

18

Solo
Os

terreos

compactados

pedregosos

obstaculizan

desenvolvemento dos rganos subterrneos. A humidade do solo

debe ser

suficiente. Nun terreo seco o nmero de tubrculos

aumenta pero o seu tamao redcese considerablemente. Nos

terreos con excesiva humidade

os tubrculos fanse demasiado

acuosos, pouco ricos en fcula e pouco saborosos e conservables .

Prefieren os solos lixeiros ou semilixeiros (silceo-arcillosos),
ricus en humus e cun subsolo profundo.

19

Luz
A intensidade luminosa infle sobre a actividade fotosinttica,

favorece a floracin e a frutificacin.

Couza da pataca (Photorimea operculella)

un Lepidoptero de 7-9 mm de lonxitude que inicia o seu ciclo

realizando a oviposicin sobre os montns de patacas recin

recolectadas. As larvas realizan galeras no interior dos tubrculos,
afectando de forma negativa calidade dos mesmos. Nas galeras
abertas polas larvas prodcense infeccins por fungos e bacterias
do solo, que ocasionan a podrecin da pataca.

20

Pataca afectada pola couza

21

Escaravello da pataca
Trtase dun coleptero crisomlido procedente de Estados Unidos.

O insecto adulto ten forma oval, sendo de cor amarelo nunhas partes e
avermellado noutras con manchas e raias negras.
Os machos distnguense das femias por unha depresin triangular
no ltimo segmento abdominal.
Os ovos son de cor amarelo e dun tamao maior dun milmetro.
Ten seis patas e das pequenas ventosas anais que facilitan a sa
marcha e a adherencia s follas e talos das plantas.
Os danos son feitos polos escaravellos e polas sas longas larvas,
chegando a destruir as follas, brotes e talos tenros, dando lugar a
paralizacin do desenvolvemento dos tubrculos.
22

Os ataques producidos non inflen na calidade da pataca, que

segue sendo apta para o consumo, pero si na cuanta da colleita.

23

 Verme de arame: (Agriotes lineatus): esta plaga tamn se

coece como alfilerillo, son uns vermes que escavan galeras
sobre os tubrculos ou as races da pataca. Unha cantidade
alta destes vermes consegue baixar o rendemento da
producin notablemente.Para combater a plaga realzase un
tratamento con insecticidas.

24

 Caracois (Helix spp.): teen hbitos nocturnos, polo que

poucas veces os atoparemos en accin. Podemos rastrealos
seguindo a baba relucente que deixan no seu movemento. Os
caracois que afectan ao cultivo da pataca son de cor marrn e
actvanse coa humidade alta ou a chuvia.

25

 Eiruga da pataca (Laphygma exigua): a eiruga da pataca

de cor verde, con lias brancas transversaiss que forman
aneis. Alimntanse das follas da pataca provocando buratos
e mordeduras nelas. Tamn poden atacar a raz polo que
pode destruir a planta por completo.

26

 Pulgn verde (Myzus persicae): este pulgn enruga a

folla quedando deformada, sobre todo as follas xvenes. A
melaza que segregan atrae s formigas e enfermidades como
a negrilla. Todo o xnero de pulgn verde (que atacan frutais
como melocotoeiro, cerdeira, etc.) susceptible de atacar o
cultivo da pataca.

27

COIDADOS QUE PRECISA O CULTIVO

Rego
A pataca un cultivo moi esixente en auga, anda que un

exceso reduce a porcentaxe en fcula e favorece o desenvolvemento

de enfermidades.
As alternancias de periodos secos e hmidos dan lugar
modificacins na velocidade de engrosamento dos tubrculos, xa que
son a orixe de certos defectos como: as fendas, surcos,
estreitamentos, etc

28

Malas herbas
Os herbicidas actan na capa superficial do terreo onde son

absorbidos polas races adventicias das malas herbas, sen afectar

pataca, posto que ao ser plantada mis profunda o seu sistema
radicular est exento de herbicida.

Sistema mecnico para a eliminacin das malas herbas

29

Abono orgnico
A pataca

estercolado, xa

unha

planta que agradece os beneficios do

que mellora as condicins fsicas do solo, e polo

tanto, o desenvolvemento dos tubrculos.

Se a sembra se realiza en marzo dbese aportar esterco en
decembro, pero se a sembra se realiza en vern non debe
empregarse esterco, polo perigo de podrecer os tubrculos da
sembra.
As variedades tardas aproveitan mellor o esterco que as
tempers.
O esterco das aves do curral deben ser empregados con
precaucin pola sa riqueza en nitrxeno, fsforo e potasio, pois
existe o risco da excesiva fertilizacin.
30

31

CAL O PROCESO DE RECOLLIDA E CONSERVACIN?

Recollida mecanizada

Recollida manual

32

LAVADO E CEPILLADO
O mercado cada vez mais esixente en canto presentacin

das patacas,por iso aconsellable o lavado e cepillado .

A finalidade de ambas operacins a eliminacin da terra que se
acumula sobre os tubrculos.
Os tubrculos non deben presentar danos, xa que o lavado
pode contribuir aparicin de podredumbres bacterianas, sobre todo
se presentan feridas.

33

CONSERVACIN
A conservacin das patacas unha etapa moi importante en

todo o proceso, xa que mantn a calidade dos tubrculos. Para unha

boa conservacin das patacas dbense colocar en locais isotrmicos
provistos de ventilacin para controlar a temperatura, a humidade e o
contido en dixido de carbono.

34

35

PATACAS AO POBRE

INGREDIENTES:
4 patacas medianas
2 pementos (verde e vermello)
3 allos
3 culleradas sopeiras de vinagre
Aceite de oliva e sal

36

PREPARACIN:

Primeiro pelamos as patacas e a cebola. Nunha cacerola con aceite douramos a

cebola, cando estea transparente incorporamos as patacas e remexemos durante 15
minutos. Ao rematar este tempo engadimos os pementos cortados en tiras e unha
pizca de sal. Pelamos os allos e troceados botmolos na cacerola co vinagre.
Seguimos remexendo e deixamos 10 minutos mis.
Cando vexamos todo dourado probamos e correximos se precisa un pouco mis
de sal.

Adn.

37

PATACAS CON QUEIXO

INGREDIENTES:

1 Kg de patacas
200g de queixo galego100g de pan raiado
1 cullerada de perexil picado
50g de faria
2 ovos
sal e aceite de oliva

38

PREPARACIN:

Cocer as patacas coa monda en auga con sal. Cando estean cocidas pelalas
e, a continuacin ,cortar un anaco por un lado da pataca e facer un oco. Encher a
pataca con queixo, pan raiado e perexil. Rebozar as patacas en ovo batido e faria e
fritilas. Servir moi quentes.
Pablo.

39

PATACAS RECHEAS CON PEMENTOS DE PADRN

INGREDIENTES:
Patacas
Pementos
Queixo de fundir
Aceite de oliva e sal
PREPARACIN:
Poer unha pota con auga ao lume e cando comece a ferver botar as patacas enteiras e sen
pelar. Deixar que se cozan uns 20 ou 25 minutos. Cun palillo pinchala e comprobar que estean
ben cocidas. Unha vez cocida retirar e deixar enfriar.
Nunha tixola con aceite fritimos os pementos, reservmolos e botmoslle unha pizca de sal.
Facmoslle un burato pataca e colocamos os pementos dentro dela. Enriba das patacas
botmoslle queixo de fundir e pomolas no microondas dous minutos e listo.
Rubn

40

PATACAS AO FORNO CON PEL

PREPARACIN DAS PATACAS:

Primeiro untamos a placa do forno con aceite de oliva. Lavamos as patacas e, sen
pelar, cortmolas ao largo e botmoslle sal, pimenta negra e pimentn.
Precalentamos o forno e a continuacin colocamos as patacas na placa do mesmo
coa pel cara arriba. Deixmolas no forno a 180 durante 25 ou 30 minutos dependendo
do tamao das patacas. Pasado ese tempo, comprobaremos se estn listas
pinchndoas cun palillo.
Finalmente, servmolas acompaadas da salsa que mis nos guste como a salsa
alioli, maionesa...

Maria.

41

PASTEL DE PATACAS

INGREDIENTES:
1kg de patacas

Aceite de oliva

500 g de carne picada de tenreira

50g de mantequilla

2 cebolas

Leite

3 ovos

Sal, noz moscada

Pimentn doce

8 lonchas de queixo

42

PREPARACIN:

Cocer as patacas e os ovos con sal. Cando xa estean cocidas as patacas facer un
pur e botarlle sal, noz moscada, 50g de mantequilla e leite quente. Remexer e deixar
enfriar.
Picar a cebola e sofrixir con aceite, agregar a carne picada, sal e pimentn doce
ao gusto. Cando estea cocida retirar e deixar enfriar.
Nunha fonte de forno estender unha capa fina de pur, a continuacin unha capa
con carne: Picar os ovos, poer as lonchas de queixo e tapar con outra capa de pur.
Batir un ovo e botar sobre a preparacin. Meter no forno e gratinar.

Mateo.

43

REFRNS
Se na la nova todo rama, se na vella mis engrana
Canta a bubela, pataca terra, canta o cuco, pataca ao suco
Quen queira comer patacas no maio, que as semente encetado o ano
Mis vale tres bocados de vaca que oito de pataca
Onde non hai mata non hai pataca
Con todo vai ben a pataca, pois comida que non mata
Anda que me cubras en abril, ata maio non hei de sar
O arroz con tomate e pataca cocida, alargan a vida
As patacas cocidas alargan a vida
Chuvia en agosto, patacas, mel e mosto
Nin que me sementes en marzo, nin que me sementes en abril, ata o mes de maio non hei de
sar
Prefiro xamn cru, que patacas ben cocidas
Pola ma, patacas; pola tarde patacas e patatolas e pola noite, patacas soas!

44

VALOR NUTRICIONAL DA PATACA

A pataca contn unha elevada porcentaxe de auga (77%).

Vitamina B6 esencial para un sistema nervioso san.
Unha fonte de cido flico necesaria para facer novas clulas e as protenas e sangue san.
Fibra que axuda a previr o estrinximento.
Potasio que axuda a controlar a tensin sangunea.
Ferro para o sangue san.
Carbohidratos que proporcionan o combustible para o cerebro.
Vitamina B1 necesaria para soltar a enerxa dos carbohidratos.
Magnesio, Zinc e cobre que axudan a construir sos e dentes fortes grazas ao calcio.
Vitamina C necesaria para un pelo san, a pel, os sos e as enxivas.
Para que conserven as sas propiedades nutritivas mellor tomalas
fervidas, cociadas ao vapor ou asadas ao forno coa sa pel.

45

PLANTACIN DE PATACAS NO HORTO DO COLEXIO

Preparacin da terra

46

Abrir os regos

47

Sementamos as patacas

48

49

50

Xa naceron as nosas patacas...Canto medraron!!!

51

BIBLIOGRAFA CONSULTADA

Leiro Lois, Adela e Daporta Padn, Mon. Enciclopedia Temtica

ilustrada. O agro

Ed. A Nosa Terra. Vigo, 2004.

Carreiro, Pepe. Os Bolechas queren saber...como a pataca de Galicia.

Ed. A Nosa Terra. Galiza.

www.infoagro.com/hortalizas/patata.htm

www.wikiquote.org

www.agromatica.es

www.agroterra.com

52