T.C.

MLL ETM BAKANLII

BLM TEKNOLOJLER

AIK KAYNAK LETM SSTEM

KULLANIMI

Ankara, 2013

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. TEMEL KULLLANICI VE GRUP LEMLER ................................................................ 3
1.1. Kullanc ve Grup Kavramlar....................................................................................... 3
1.1.1. Kullanc Hesab .................................................................................................... 3
1.1.2. Grup Hesab ........................................................................................................... 5
1.2. Temel Kullanc ve Grup lemleri (Oluturmak, Silmek, Deitirmek) ...................... 6
1.2.1. Kullanc Oluturma............................................................................................... 6
1.2.2. Kullanc Silme ...................................................................................................... 9
1.2.3. Kullanc Seeneklerini Gncelleme ................................................................... 10
1.2.4. Kullanc Oturumu ............................................................................................... 11
1.2.5. Grup Oluturma ................................................................................................... 12
1.2.6. Grup Silme ........................................................................................................... 13
1.2.7. Grup Yaplandrma .............................................................................................. 13
1.3. Kullanc ve Grup Haklar ........................................................................................... 13
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 19
2. AIK KAYNAK LETM SSTEM EDTRLER ...................................................... 19
2.1. Ak Kaynak letim Sistemi Editrleri ve Kullanm ................................................ 19
2.1.1. VIM ..................................................................................................................... 19
2.2. Nano ............................................................................................................................ 21
2.3. KWrite......................................................................................................................... 23
2.4. Kate ............................................................................................................................. 31
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 36
3. PROGRAM KURMA VE GNCELLEME ...................................................................... 36
3.1. Program Kurma ........................................................................................................... 36
3.1.1. Paket Yneticisi ................................................................................................... 36
3.1.2. Kaynak Paket ve kili Paket ................................................................................. 37
3.1.3. Paket Depolar ..................................................................................................... 37
3.1.4. Program Kurulumu .............................................................................................. 37
3.1.5. Depo Ekleme ve Kaldrma lemleri ................................................................... 41
3.2. Program Kaldrma ....................................................................................................... 43
3.2.1. Grafik Ortamda Paket Yneticisi ile Program Kaldrma ..................................... 43
3.2.2. pisi Komutu ile Program Kaldrma...................................................................... 44
3.3. Program Gncelleme................................................................................................... 45
3.3.1. Grafik Ortamda Program Gncelleme ................................................................. 45
3.3.2. pisi Komutu ile Program Gncelleme ................................................................. 46
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 47
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 51
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 53
KAYNAKA ......................................................................................................................... 54

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Biliim Teknolojileri
Dal Ortak
Ak Kaynak letim Sistemi Kullanm
Bu modl, ak kaynak kodlu iletim sistemi aralarna
ait bilgilerin kazandrld bir retim materyalidir.
40/24
Ak Kaynak letim Sistemi Kurulumu modln
tamamlam olmak
Ak kaynak kodlu iletim sisteminin aralarn
kullanmak
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda; ak kaynak
kodlu iletim sistemi aralarn kullanabileceksiniz.
Amalar
1. Kullanc ve grup ilemlerini yapabileceksiniz.
2. Editrleri kullanabileceksiniz.
3. Program kurulumu, gncelleme, kaldrma ilemlerini
gerekletirebileceksiniz.
Ortam: A ile birbirine ve nternete bal, ak kaynak
kodlu iletim sistemini altrabilecek yeterlikte
bilgisayar laboratuar
Donanm: Ak kaynak kodlu iletim sistemi kurulum
diski
Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen
lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi
kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen, modln sonunda, size lme arac (test,
oktan semeli, doru-yanl, vb.) kullanarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Gnmzde iletiimin yaygnlamasyla birlikte veri gvenlii kavram, bilgisayar
dnyasnda olduka nemli hale gelmitir. Kiisel verilerimize, istenmeyen kiilerce
eriilmemesi iin eitli nlemler alyoruz. Veri gvenliinin ilk admlarndan birisi de
bilgisayarmzda oturumumuzun gvenliidir. Ayn bilgisayar birden fazla kiinin
kullanmas durumunda, her kullancnn kendi haklar dorultusunda kullanc hesab olmas,
verilerimizin dier kullanclardan korunmas iin basit ve etkili bir aratr. Bu modln ilk
konusu da budur. Bilgisayarmzda Kullanc ve gruplar tanmlayarak nasl gvenli hle
getirebiliriz? sorusuna cevap aryoruz.
Modlmzn devamnda, bilgisayarmzda kullanc olmann bir adm ilerisine
geerek, programlama iin gereken editr ortamn ve bu ortam nasl kullanlacan
reneceksiniz.
Modlnzn son ksmnda, ulusal iletim sistemimiz Pardus'ta ihtiyacmz olan
programlar nasl bulacanz ve bu programlar bilgisayarnza nasl kuracanz
reneceksiniz. Biliim teknolojileri rencisi olarak bir sonraki admda sizler de Pardus'a
katk salayacak, paket hazrlamada ve hatta Pardus'un geliim srecinde etkin rol
alabileceksiniz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Kullanc ve grup ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Ayn bilgisayar zerinde birden ok kiinin belgelerini ayr ayr tutmak ve

gvenliini salamak iin neler yaplabilir? Aratrnz.

Sistem yneticisi (root), iletim sisteminde hangi yetkilere ve ileve sahiptir?

Aratrnz.

letim sistemi gvenliinde, ok kullanc ve gruplu almann avantaj,

dezavantajlarn aratrnz ve snfta tartnz.

1. TEMEL KULLLANICI VE GRUP

LEMLER
1.1. Kullanc ve Grup Kavramlar
Pardus iletim sistemi, ok kullancl bir iletim sistemi olarak kullanclara hak ve
yetkilerin verilmesi iin kullanclar (users) ve gruplar (groups) anahtarlarn kullanr. Linux
sistemlerde hak ve yetkiler, dosyalar zerinden kullanc ve gruplar iin belirlenir.

1.1.1. Kullanc Hesab

Bir bilgisayar, farkl kiiler tarafndan ortak kullanld durumlarda her kullanc,
iletim sisteminde kendisine zel dosyalar ve programlar ile bilgisayar kendi ihtiyalar
dorultusunda kiisel hle getirebilir. Bunun iin kullanc adna iletim sisteminde hesap
alr. Bu hesap; kullancnn ismini, dosyalarn, kaynaklarn, haklarn ve ona ait her eyi
temsil eder.

Linux sistemlerde dosya ve dizinlere eriim salayarak bunlar zerinde ilem

yapmak iin kullanc haklarna gereksinim vardr. Ak kaynak iletim
sisteminin en nemli zelliklerinden birisi de her dosya iin dosya sahibine,
dier kullanclara ve gruplara gre okuma, yazma ve altrma haklarnn
belirlenebilir olmasdr.

1.1.1.1. Sistem Yneticisi

ok kullancl iletim sistemlerinde, iletim sistemi zerinde tm yetki ve haklara
sahip bir ynetici kullancs vardr. Linux iletim sistemlerinde, sistem yneticisi "root"
olarak isimlendirilmitir. Linux iletim sisteminde bir kullanc dahi olsa root kullancs
kurulum esnasnda varsaylan olarak belirlenir.
Root hesab, sistem zerindeki tm dosyalar, dizinler ve kullanclar zerinde her trl
deiiklii yapmaya yetkili olduundan hesabn gvenlii sistem gvenlii asndan ok
nemlidir.

Bilgisayarnz tek kullanc olarak kullanacak olsanz da sistem gvenliiniz

iin root kullancsyla deil, normal bir kullanc ile oturum amanz nerilir.

1.1.1.2. Kullanc Hesaplarnn Tutulmas

Linux sistemlerde kullanc hesap bilgileri, /etc/passwd dosyasnda tutulur. Eer
ifreleme olarak glge parola (shadowing) seilmise ifreler ayr olarak /etc/shadow
dosyasnda tutulur. Glge parola, sonradan Linux sistemlere eklenmi bir zelliktir. Sistem
giriinde, kullanc hesap bilgilerinin okunmas gerektiinden, passwd dosyas herkes
tarafndan okunabilir (chmod 644) olmaldr.
Pardus komut satrna gemek iin Alt+F2 ksa yolunu kullanarak gelen Komut
altr. penceresinde konsole yazmak yeterlidir. rnek 1.1de, kullanc hesap bilgilerinin
tutulduu passwd dosyas ve zellikleri listelenmektedir.
rnek 1.1:

Passwd dosyas zerinde, root kullancs okuma ve yazma haklarna sahipken,

grup kullanclar ve dier kullanclar sadece okuma hakkna sahiptir.

Glge parola kullanlmad durumlarda, ifreler de bu dosyada tutulaca iin

kodlanm da olsa ifreler herkes tarafndan grlecek, bu da gvenlik asndan sorun
yaratacaktr. Glge parola kullanld durumlarda shadow dosyas, girilen ifrelerin
kontrol iin sadece root kullancs tarafndan eriilebilir (chmod 600) durumda olur. rnek
1.2de, glgelenmi parolalarn tutulduu shadow dosyas ve zellikleri listelenmektedir.

rnek 1.2:

Shadow dosyasnn zelliklerine bakldnda yalnzca sistem yneticisinin

okuma ve yazma hakknn olduunu gryoruz.

Linux sistemlerde iki tip kullanc hesabndan sz edebiliriz. Birincisi, bilgisayar

kullanan kiiler tarafndan alan kiisel kullanc hesaplar; ikincisi ise zel grevler iin
uygulamalar tarafndan alan, mantksal kullanc hesaplardr.
Bir Linux iletim sistemindeki en basit veri taban; rnek 1.3te verilen geerli
kullanclarn ve onlarn birletirilmi bilgilerinin listelendii /etc/passwd adl metin
dosyasdr. Bu dosya, parola dosyas olarak anlr. Bu dosyada her kullanc iin bir satr ve
her satrda iki nokta st ste (:) iaretleri ile ayrlm 7 stun bulunur. Bu stunlarn
anlamlar yledir:

Kullanc ismi
ifrelenmi olarak parola
Kullanc kimlii (bir numara)
Grup kimlii (bir numara)
Kullancnn gerek ismi ve hesapla ilgili dier aklamalar
Kullancnn ev dizini
Balant kabuu (balangta alacak kabuk)

rnek 1.3:

Shadow dosyas ieriini root olarak oturum aarak grntleyebilirsiniz.

1.1.2. Grup Hesab

Linux sistemlerde kullanc hesaplarn belli kategorilere gre gruplayarak izin ve
haklar tek tek yapmak yerine, grup hesab yaparak bu grup zerinde deiikliklerle gruba
ye kullanclar iin toptan yaplabilir.
Grup bilgileri /etc/group dosyasnda saklanr. Bu dosya zerinde yer alan bilgiler;

Grup ad,
Grup ifresi (nadiren kullanlr),
Grup tanm / ID,

Kullanclardr.

Bir kullanc birden fazla gruba ye olabilir, bylece farkl gruplarn haklarndan
yararlanabilir. groups komutu etkin kullancnn hangi gruplara ye olduunu grntler.
rnek 1.4:

rnek 1.3te egitim kullancsnn hangi gruplara ye olduu grntlenmitir.

1.2. Temel Kullanc ve Grup lemleri (Oluturmak, Silmek,

Deitirmek)
Bu ksmda, kullanc ve gruplarn oluturulmas, silinmesi ve deitirilmesiyle ilgili
yntemlerden bahsedilecektir. Pardus'ta kullanc ilemleri, komut satrndan veya grafik
kullanc ara yz (GUI) yardmyla yaplabilmektedir.

1.2.1. Kullanc Oluturma

Linux sistemlerde eriim yetkileri ve haklar ynnden farkl kullanclar
oluturulabilir. Kullanc ilemleri yalnzca sistem yneticisi haklaryla yaplabilir. Bunun
iin komut satrnda root parolasyla oturum almaldr.
Pardus'ta kullanc ekleme, useradd komutu ile konsoldan ya da grafik ortamdan
gerekleebilir.

Sistem yneticisi haklarna erimek iin su komutu ile etkin kullancya root
haklar verilebilir.

rnek 1.5: Root haklarna kavuma

su komutu sonras root parolas sorulur ve root haklar ile konsolda oturum alm
olur.

Bu esnada parola giriinde ekranda karakter grlmez.

Etkin kullancnn dnda farkl bir kullancyla oturum amak iin ise
su ogrenci
komutu kullanlr. Kullancnn parolas girilir. Root kullancsyla ileriniz
bittikten sonra, kendi kullancnza dnmek iin exit komutu kullanlr.

1.2.1.1. Komut Satr ile Kullanc Ekleme

Useradd komutu ile kullanc ekleme, root yetkileriyle oturum aldktan sonra
kullanc hesab oluturulabilir. Parametresiz olarak kullanldnda varsaylan deerler ile
kullanc oluturulur.
rnek 1.6:

rnek 1.7:

rnek 1.5 ile labmisafir kullancs oluturuldu ve rnek 1.6'da passwd komutu ile de
parola belirlendi.
rnek 1.8: Useradd komutu ve parametreleri

Bu komut satryla users grubuna ye 1100 numaral /home/ogretmen ev dizini ve

/bin/bash kabuk programn kullanan ogretmen kullancs oluturulmutur.
Useradd komutu parametreleri:

-c : Hesap aklamas

-d : Ev dizini

-e : Biti tarihi

-f : Ask sresi

-g : Birincil grup

-G : Kullancnn dhil olaca gruplar

-m : [-k iskelet dizin] veya -M

-p : parola

-s : Kabuk

-u : Kullanc kimlii numaras

Kullanc kimlii numaras, sistemde kullanc iin oluturulan saysal deerdir. 0-999
aras sistem hesaplar iin kullanlr.
1.2.1.2. Grafik Ortamda Kullanc Oluturma
Pardusta kullanc oluturmak iin kullanlabilecek bir dier yntem de "Sistem
Ayarlar" altnda "Sistem Ynetimi" alt seenei "Kullanc Yneticisi"dir. Srasyla

kullanc oluturmak iin u admlar izlenebilir: Grafik ortamda kullanc eklemek iin de
sistem yneticisi haklarna sahip olarak oturum amanz gerekmektedir.

Pardus ana menden sistem ayarlar program altrlr.

Listeden "Kullanc Yneticisi" seilir.

Resim 1.1: Sistem ayarlar mens

Resim 1.2: Kullanc yneticisi

"Yeni Ekle" dmesi altnda Kullanc seeneine tklayn ve alan yeni

pencerede bilgileri giriniz.

Resim 1.3: Kullanc ekleme

Kullancnn tam ismini, parolas, kullanc adn, ev dizinini, kabuk dosyasn

belirleyebilirsiniz.
Sa taraftaki panelden yetki ve kullancnn ye olaca gruplar
belirleyebilirsiniz.

1.2.2. Kullanc Silme

Kullanc silme ilemi de ekleme gibi konsol ve grafik ortamdan yaplabilir.
1.2.2.1. Komut Satr ile Kullanc Silme
Userdel komutu ile kullanc hesab ve onunla ilgili tm dosyalar silebilirsiniz. -r
parametresi ile kullancnn ev dizinindeki dosyalar, ev dizini ve kullanc posta havuzu da
silinebilir.
rnek 1.9: userdel ile grenci kullancsnn silinmesi

1.2.2.2. Grafik Ortamda Kullanc Silme

Pardus' da grafik ortamda kullanc silme ilemi iin yine kullanc oluturmadaki gibi
"Sistem Ayarlar"ndan "Kullanc Yneticisi" altrlr.

 Kullanc yneticisi penceresinden sistemdeki kullanclar listelenir, silmek

istediiniz kullancnn sandaki arp simgesine tklayarak silme yapabilirsiniz.

Kullanc dosyalarn da silmek isterseniz, kacak onay mesajnda ilgili

kutucuu seerek ilemi gerekletirebilirsiniz.

Resim 1.4: Silme ilemi onay penceresi

Silme ilemi iin sistem yneticisi haklarna sahip olmak gerekir.

Resim 1.5: Silme ilemi iin root haklar

1.2.3. Kullanc Seeneklerini Gncelleme

Kullanc gncelleme ilemi konsol ve grafik ortamdan yaplabilir.
1.2.3.1. Komut Satr ile Kullanc Seeneklerini Gncelleme
usermod komutu ile kullanc hesab dzenlenir. Komuta ait parametreler useradd
komutundaki gibidir.

10

rnek 1.10:

Burada -s parametresi ile kabuk , -G parametresi ile dhil olduu gruplarda

gncelleme yaplmtr.
1.2.3.2. Grafik Ortamda Kullanc Seeneklerini Gncelleme
Pardus'ta grafik ortamda kullanc seeneklerini gncellemek iin u admlar
izleyebiliriz:

Ana menden sistem ayarlar altnda kullanc yneticisini altrnz.

Gncelleme yaplacak kullancnn sanda bulunan dzenle anahtarn
tklaynz.
Alan pencerede kullanc ad, parola, kabuk, ye olunan gruplar iin
gncelleme yaparak deiiklikleri etkinletirmek iin uygula ve tamam denir.

1.2.4. Kullanc Oturumu

Sistemde ilem yapmak iin tanml olan kullancnn kullanc ad ve parolas ile
sistemde oturum am olmas gerekir. Kullanc oturum atnda hesabna tanml olan
yetki ve haklar dhilinde ilemler yapabilir.

Pardus'ta root hesab ile grafik ortamda oturum alamaz, sistem yneticisi
haklarna ihtiya olduunda parola istenir. Bu sistem gvenlii iin alnm bir
nlemdir.
Sistemde allrken sadece bir kullanc etkin olabilirken bir den ok kullanc
bilgisayarda oturum am olabilir. Bu ilem iin Pardus ana menden kullanc
deitir seenei altndan yapabilirsiniz.

11

Resim 1.6: Kullanc deitir

Bilgisayar bandan geici olarak ayrlacaksanz oturum gvenlii iin "Kilitle"

seeneini kullanabilirsiniz.
Sistemdeki oturumunuzu tamamen sonlandrmak iin "k" seeneini
kullanabilirsiniz.

1.2.5. Grup Oluturma

Sistem zerinde her kullancya ayr ayr hak verilebilecei gibi grup oluturularak
gruba hak verilerek kullanc yetkileri kolaylkla belirlenebilir.

Konsolda grup oluturabilmek iin groupadd komutu kullanlabilir.

rnek 1.11:

-g parametresi ile grup numarasna 1100 verilmitir, parametre kullanlmaz ise

otomatik olara sradaki numara verilir. 1-499 aras numaralar sistem hesaplar iin kullanlr.

Grafik ortamda grup oluturmak iin sistem ayarlar altnda kullanc yneticisi
alr. Yeni gelen pencerede yeni ekle altnda Grup ekle seenei ile bilgiler
girilerek grup oluturulur.

12

Resim 1.7: Grup oluturma seenekleri

1.2.6. Grup Silme

Sistem zerinde oluturulan gruplar iin silme ilemi konsol ya da grafik ortamdan
yaplabilir.

Konsoldan groupdel komutu ile sistem zerindeki gruba ait tm girdileri siler.

rnek 1.12:

Grafik ortamdan grup silme ilemi iin sistem ayarlar altnda, kullanc
yneticisi alr. Gruplar sekmesi altnda sistemdeki gruplar listelidir. Silmek
istediiniz grubun sanda bulunan arp simgesine tklayarak silebilirsiniz.

1.2.7. Grup Yaplandrma

Sistem zerindeki gruplar zerinde deiiklik yapmak iin konsolda groupmod

komutu kullanlabilir.

1.3. Kullanc ve Grup Haklar

Linux'ta dosyalar iin sahiplik belirlenir ve okuma, yazma, altrma izinleri; dosya
sahibi, grup ve tm kullanclar iin ayarlanabilir. Pardus zerinde varsaylan gruplarn
kullancya salad eitli haklar vardr. Kullanc tanm yaplrken aada sralanm grup
haklarna dikkat edilerek kullancnn ye olaca gruplar belirlenebilir.

13

Grup
Audio
Dialout
Disk
Pnp
Pnpadmin
Power
Removable
Users
Video
Wheel

Haklar
Ses ve mzik dosyas alabilir.
Modem ve faks aygtlar altrabilir.
Sabir depolama birimlerini kullanabilir.
evre birimlerini kullanabilir.
evre birimlerini ynetebilir.
G ynetimi gerekletirebilir.
karlabilir depolama birimlerini kullanabilir.
Normal kullanc haklarna sahiptir.
Grnt aygtna eriebilir.
Sistem yneticisi yetkilerine sahiptir.
Tablo 1.1: Grup Haklar

rnek 1.13: Clementine mzik alma arac zelliklerinden programn yrtme

izinleri zerinde deiiklikler yapalm.
Bir dosya zerinde izin ve haklarda deiiklik yapmak iin root olarak yetkilenmi
olunmas gerekir.

Resim 1.8: Program zellikleri

14

Resim 1.9: Program eriim izinleri

15

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Pardus iletim sisteminde kullanc ve grup ilemlerini yapnz.

lem Basamaklar

neriler

Komut satr ekran konsolu anz.

Ana menden komut altr ya da

ksayol
olarak
ALT
+
F2
kullanabilirsiniz.
Komut satrnda sistem yneticisi (root) su komutunu kullanabilirsiniz.
olarak oturum anz.
Komut satrnda kendi adanzla yeni bir useradd komutunu kullanabilirsiniz.
kullanc hesab oluturunuz. Parametreler
u ekilde olabilir:
Kullanc Kimlik Numaras: 1200
Grubu : users
Ev dizini: /home/ kullanc ad
Kabuk: /bin/bash
Kullanc Bilgisi : Adnz ve soyadnz
Oluturduunuz kullanc hesabna parola passwd komutunu kullanabilirsiniz.
belirleyiniz.
Komut Satrndan 1100 grup numaral groupadd komutunu kullanabilirsiniz.
snfnz adna grup oluturunuz.
Adnza oluturduunuz kullancy yeni usermod komutu -G parametresini
oluturduunuz gruba ekleyiniz.
kullanabilirsiniz.
Oluturduunuz kullancnn kaydn userdel komutunu kullanabilirsiniz
siliniz.
Oluturduunuz grubu siliniz.
groupdel komutunu kullanabilirsiniz.
Sistem yneticisi hesabndan k exit komutunu kullanabilirsiniz.
yapnz.
Grafik
ortamda;
kullanc
hesab Ana men altndan Sistem Ayarlar ->
oluturma, grup oluturma, kullancy
Kullanc
Yneticisi
seeneini
gruba ekleme, kullanc ve grup
kullanabilirsiniz.
niteliklerinde deiiklik ilemi, kullanc
hesab ve grup silme ilemlerini
gerekletiriniz.
Kelime ilemci program LibreOffice
Program zelliklerini kullanabilirsiniz.
iin programn izinlerini deitiriniz.

16

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Linuxta sistem yneticisinin kullanc ad aadakilerden hangisidir?

A) admin
B) su
C) root
D) konsole

2.

Linux sistemlerde kullanc hesap bilgileri nerede saklanr?

A) /bin/shadow
B) /etc/passwd
C) /usr/passwd
D) /home/shadow

3.

Glge parola ne amala kullanlr?

A) ifre gvenlii amacyla
B) Yeni kullanc tanmlama amacyla
C) Komut satrnda oturum ama amacyla
D) Ynetici hesabndan ilem yapabilmek amacyla

4.

Kullancnn hangi gruplara ye olduunu grebilmek iin hangi komut kullanlr?

A) user
B) cat
C) ls l
D) groups

5.

Grup hesab ile ilgili aada verilenlerden hangisi yanltr?

A) Belirli kullanclarn yetkilerinin topluca belirlenmesi gerektiinde grup hesaplar
kullanlr.
B) Gruplar, kendisine dhil olan kullanclarn gruba verilen haklardan yararlanmasn
salar.
C) Komut satrnda grup oluturmak iin, sistem yneticisi olarak oturum amak
gerekli deildir.
D) 0 ile 499 arasndaki grup kimlik numaralar sistem gruplarna aittir.

6.

Sistem yneticisi olarak oturum amak iin aadaki komutlardan hangisi

kullanlabilir?
A) man
B) su
C) useradd

D) usermod

17

7.

passwd komutunun ilevi nedir?

A) Kullanc hesab aar.
B) Kullanclar grntler.
C) Kullanc ifresini gnceller.
D) Ynetici parolas ile oturum aar.

8.

Kullanc ev dizinleri genellikle hangi dizin altnda bulunur?

A) etc
B) bin
C) usr
D) home

9.

Aadaki gruplardan hangisi kullancya sistem yneticisi yetkileri salar?

A) wheel
B) power
C) users
D) audio

10.

Sistem yneticisi (root) hesab ile aada verilenlerden hangisi gerekletirilemez?

A) Kullanc ekleme
B) Kullanc haklar deitirme
C) Konsolda oturum ama
D) Grafik ortamda oturum ama
DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

18

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Ak kaynak iletim sistemi editrlerini kullanabileceksiniz.

ARATIRMA

"Editr" teriminin bilgisayar bilimindeki anlamn aratrnz.

Linux sistemlerde bulunan editr programlar hakknda aratrma yapnz.
Windows sistemlerde kullanlan editr programlarn Linux sistemlerdeki
karlklarn aratrnz.

2. AIK KAYNAK LETM SSTEM

EDTRLER
2.1. Ak Kaynak letim Sistemi Editrleri ve Kullanm
Editr, metin dzenleyici demektir. Linux iletim sistemlerinde metin oluturma ya
da dzenleme ilemleri iin farkl metin dzenleyici (editr) programlar vardr. Bunlarn bir
ksm komut sisteminde alan "vi" ve "ed" gibi programlar olup grafik ortamda alan
Kate ve Kwrite gibi editrler de bulunmaktadr.
Editrler genellikle, basit metin ilemlerinin yan sra program veya komut dosyas
oluturulaca zamanlarda, ayrca log (gnlk) izleme ilemlerinde de kullanlmaktadr.

2.1.1. VIM
Unix'te yllardr kullanlan Vi metin editrnn, Bram Moolenaar adl yazlmc
tarafndan gelitirilerek (Vim = Vi Improved) Linux ve Windows dhil pek ok platforma
uyarlanmas ile oluturulmu bir metin editrdr. Bilgisayar programlarnn kod
yazlmnda yaygn olarak kullanlsa da konsolda genel amal metin editr olarak da
kullanlabilir.
VIM editrn altrmak iin Alt+F2 ksa yol tularn kullanarak Komut altr...
penceresini anz. Burada konsole yazarak komut satrna geiniz. Komut satrnda vim
komutunu altrnz.

19

rnek 2.1:
egitim@pardus2011 ~ $ vi ilkyazi.txt

rnekte vim editrnde ilkyazi.txt dosyas var ise alabilir ya da bo bir dosya
oluturulabilir. Burada dosya etkin dizin ierisinde aranr ya da oluturulur. Farkl bir dizinde
allmak istendiinde dizin belirtilmelidir.

Resim 2.1: Vim editr

VIM programnn, iki modunu sklkla kullanacaz. Bunlar yazm ve komut modudur.
Program ilk aldnda otomatik olarak komut modunda alr. Komut modundan yazma
moduna gemek iin birok komuttan ounlukla 'i' insert (araya yaz) ya da 'a' - append
(ekle) komutlar kullanlr.
VIM komutlar harflerden oluur. Komutlarn verilebilmesi iin yazma modundan
komut moduna Esc tuuyla geilmelidir. Baz komutlar aada sralanmtr.

a: yazm moduna gir. Yazlan karakterler, imlecin o anki yerinden sonraya

eklenecektir. Bir say belirtirseniz, girilmi olan yaznn btn o say kadar
tekrar yazlacaktr.
i: yazm moduna gir. Yazlan karakterler, imlecin o anki yerinden nceye
eklenecektir. Bir say belirtirseniz girilmi olan yaznn btn o say kadar
tekrar yazlacaktr.
h: mleci sola bir karakter hareket ettir.
l: mleci saa bir karakter hareket ettir.
j: mleci bir satr aa hareket ettir.
k: mleci bir satr yukar hareket ettir.

20

r: mlecin altndaki bir karakteri deitir. Birden fazla karakteri deitirmek iin
say belirtin.
u: Dosyadaki son deiiklii geri al. u komutunu tekrar vermek deiiklii
yeniden yapacaktr.
x: mlecin altndaki bir karakteri sil. Say ka karakter silineceini belirtir.
mleten sonra gelen karakterler silinecektir.
dd: Kesip silme ilemi iin kullanlr. Tm satr keser.
dw: mlecin bulunduu yerden szcn sonuna kadar siler.
p: Yaptrma ilemi yapar.
y: Kopyalama yapar.
o: Aaya yeni bir satr ekler yazm moduna geer.
O: Yukarya yeni bir satr ekler yazm moduna geer.
gg: mle dosya bana gider.
GG: mle dosya sonuna gider.
ctrl + F
: Sayfa sayfa ileri gider.
ctrl + B: Sayfa sayfa geri gider.
ctrl + r: Tekrarlama yapar.
:w : Kaydetme yapar.
:q : Programdan kar.
:r : Dosya okuma iin kullanlr.

2.2. Nano
Nano, Linux altnda alan pico editrnn bir benzetimi (emlatr) olan metin
dzenleme programdr. nano komutu ile altrlabilir.

Resim 2.2: Nano editr

21

22

rnek 2.2:

Verilen komut satr ile yeniyazi.txt dosyas etkin dizinde varsa alabilir, dosya
bulunmuyorsa oluturulabilir. Etkin dizin dnda farkl bir dizinde almak istersek dizini
belirtmeniz gerekir.
Editr ierisinde kullanlabilecek komutlar ekrann alt ksmnda kullancya gsterilir.
"^" simgesi CTRL tuunu temsil etmektedir.

2.3. KWrite
KWrite, KDE masast iin gelitirilmi bir metin dzenleyicidir. Temel metin
ilevlerinin yannda programclara gelimi aralar sunar. KWrite basit bir metin editr
olarak kullanlabilecei gibi programlama iin kolaylk salayan birok gelimi zellii de
barndrr.

Resim 2.3: KWrite editr

KWrite'nin baz zelliklerini syle sralayabiliriz:

Birok programalama dilinde renklendirme, parantez eleme zellii

UTF-8 , UTF-16 , ASCII vb. kodlama ve kodlama deitirme zellii
Gelimi arama, bulma ve deitirme zellii

23

Dosya gezgini ve yer imleri destei

Kodlamada metinlerin bir ksmnn grnr ya da grnmez (katlanma) yapma
Snrsz sayda geri al/ yinele
Otomatik girintilime, tamamlama, yazm denetimi (zemberek), srkle / brak
dzenlemesi
A destei, oturumlar
zelletirilebilir ksayollar gelitirilebilme, ok sayda belgeyi ayn pencerede
farkl sekmelerde aabilme

2.1.3.1. Ksayollar
KWrite iin ayarlar mensnden birok ksa yol ayarlanabilir. n tanml olarak u
ksa yollar vardr:

Insert: Ekle ve zerine yazma kipleri arasnda gei. ekle kipindeyken imlecin
sa tarafndakileri iterek yeni yazlan karakterleri ekler.
Sol ok: mleci sola kaydrr.
Sa ok: mleci saa kaydrr.
Aa ok: mleci aa kaydr.
Yukar ok: mleci yukar kaydrr.
Page Up: mleci 1 yukar sayfaya kaydrr.
Alt+Page Up: Bir nceki favori
Page Down: mleci bir aa sayfaya kaydrr.
Alt+Page Down: Bir sonraki favori
Backspace: mlecin sol tarafndaki karakteri sil
Home: mleci satr bana gtr.
End: mleci satr sonuna gtr.
Delete: mlecin sandaki karakteri sil
Shift+Left Arrow: mlecin solundaki karakteri se
Shift+Right Arrow: mlecin sandaki karakteri se
F1: Yardm
Shift+F1: Bu nedir?
F3: Tekrar bul
Shift+F3: Bir ncekini bul
Ctrl+A: Hepsini se
Ctrl+Shift+A: Seme
Ctrl+Shift+B: Seim kipini engelle
Ctrl+B: Favori se
Ctrl+C: Seili metni panoya kopyala
Ctrl+D: Yorum
Ctrl+Shift+D: Yorumsuz
Ctrl+F: Bul
Ctrl+G: Satra git
Ctrl+I: Seili alana girinti yap
Ctrl+Shift+I: Girintiyi kaldr
Ctrl+J: Satrlar birletir

24

Ctrl+N: Yeni belge

Ctrl+O: Belge a
Ctrl+P: Yazdr
Ctrl+Q: Aktif metin dzenleyiciyi kapat
Ctrl+R: Yerine koy
Ctrl+S: Kaydet
Ctrl+U: Byk harf
Ctrl+Shift+U: Kk harf
Alt+Ctrl+U: Byk harf yaz
Ctrl+V: Dzenlenen satra panodakini yaptr.
Ctrl+W: Kapat
Ctrl+X: (kes) Seili metni sil ve panoya kopyala
Ctrl+Z: Yapma
Ctrl+Shift+Z: Tekrar yap
Ctrl+-: Bir yerel dzey aa d
Ctrl+Shift+-: Bir yerel dzey k
Ctrl++: Yerel bir dzey genilet
Ctrl+Shift++: st seviyeye genilet
F5: Geri ykle
F6: kon snrn gster gizle
F7: Komut satrna ge
F9: st ste binen iaretileri gizle, gster
F10: Dinamik satr dn
F11: Satr numaralarn gster, gizle

2.1.3.2. Dosya Mens

Dosya -> Yeni (Ctrl+N): Bu editrde yeni dosya balatr. Eer u an allan
dosyada, henz kaydedilmemi deiiklikler varsa kullancya bunlar kaydetme
ans verilmitir.
Dosya -> A... (Ctrl+O): Standart KDE dosya a diyalou aar. Amak
istediiniz dosyay amak iin dosya grntsnden seip tklayarak an. KDE
kullanc kitabnda dosya ama diyalou hakknda daha ayrntl bilgi
bulabilirsiniz.
Dosya -> Son Kullanlan A: Yakn zamanda kaydedilmi dosyalar amak
iin bir ksa yoldur. Setiiniz zaman yakn zamanda kaydedilmi dosyalar
listeler. Buradan amak istediiniz dosyay tklayn, KWrite iinde alacaktr
ve dosya hala eski yerinde bulunmaktadr.
Dosya -> Kaydet (Ctrl+S): u anki dosyay kaydeder. Daha nceden
kaydedilmise kullancnn grn sormadan eski dosyann zerine
kaydedecektir. Eer yeni dokmann ilk kayd ise farkl kaydet(aada
akland gibi) diyalou yardmnza yetiecektir.
Dosya -> Farkl Kaydet... :Bu bir dokmann yeni dosya isimi ile
kaydedilmesini salar. Bu bu yardm dokmannn A ksmnda anlatld.

25

Dosya -> Yeniden Ykle (F5) :Aktif dosyay diskten tekrar ykler. Kwrite
atnz bir dosyann bir program veya ilem tarafndan deitirildiinde bu
zellik kullanl olur.
Dosya -> Yazdr... (Ctrl+P): Basit bir yazdr diyalou aar ve neyi, nasl,
nereyi yazdracanz belirlersiniz.
Dosya -> HTML olarak ver... :Dosyay HTML biiminde verir bylece web
sayfas olarak grntlenebilir.
Dosya -> Kapat (Ctrl+W): Aktif dosyay bu komutla kapat. Eer
kaydedilmemi deiiklikler yaptysanz KWrite kapamadan nce kaydetmek
isteyip istemediinizi sorar.
Dosya -> k (Ctrl+Q): Bu dzenleme penceresini kapatacaktr. Eer KWrite
ile birok dosyay ayn anda atysanz dierleri kapatlmayacaktr.

2.1.3.3. Dzen Mens

Dzenle -> Geri Al (Ctrl+Z): Son yaplan kullanc ilemini ve operasyonunu

geri alr.
Dzen -> Yinele (Ctrl+Shift+Z): Geri Al ile ilem yapldysa bunu tersine
evirir ve geri alnan ilemi yineler.
Dzen -> Kes (Ctrl+X): Bu komut u anki ilemi siler ve panoya yerletirir.
Pano KDE'nin uygulamalar arsnda grnmezlik vererek veri tamaya yarayan
bir zelliktir.
Dzen -> Kopyala (Ctrl+C): Seilen metni panoya kopyalar, bylece bu
kopya baka bir yere yaptrlabilir.
Dzen -> HTML OLARAK Kopyala: Bu uan seili olan metni panoya
HTML olarak kopyalar.
Dzenle -> Yaptr (Ctrl+V): Bu panonun ieriini imlecin u anki yerine
ekler. Pano KDE'nin uygulamalar arsnda grnmezlik vererek veri tamaya
yarayan bir zelliktir.
Dzen -> Hepsini Se (Ctrl+A) : Bu tm dokman seecektir. bu btn
dokman baka bir uygulamaya kopyalarken kullanl olur.
Dzenle -> Seme (Ctrl+Shift+A): Editrde seili metni tekrar seimsiz yapar.
Dzen -> Blok Seim Kipi (Ctrl+Shift+B): Seim kipini deitir. Seim kipi
BLOCK olduunda siz yatay seimler yapabilirsiniz. ie kolon 5ten 10a
kadar olan kolonlarda satr 9dan 15e kadar olan satrlar seiniz. Durum
ubuu u anki seim kipini NORM veya BLK olarak gsterir.
Dzen -> zerine Yazma Kipi (Insert): zerine yazma/Ekleme kipleri
arasnda gei yaptrr. Kip "INS" olduunda, imlecin olduu yere karakterler
eklersiniz. Kip "OVR" olduundaysa imleci bir karakterin nne koyarsnz.
Yazdnz karakterler imdiki karakterlerle yer deitirir. Durum ubuu
zerine Yazma kipinin uan ki durumunu gsterir INS veya OVR.
Dzen -> Bul (Ctrl+F): Bu dokmanda metin bulmaya yarayan Bul
diyalounu aar. Aradnz girmeniz iin kk bir metin kutusu bulunur, bu
kutuyu aa aarak byte bilirsiniz. Aa ama okunu tkladnzda kutunun
kenarnda son yaplan aramalar tekrar yapmanz mmkn klar. Dier
parametreler aramay daha isabetli yapmak iin gereklidir. Byk/Kk harfe

26

duyarllk bulunanlar, harf byklklerine gre snrlandracaktr. Geriye doru

bul, aramay yukar doru yaptrr. Seili metin seenei, aramann sadece seili
metinde yaplmasn salar. Sadece Tam Kelimeleri semek, aranlann
kelimenin iinde gemesi durumunda durmasn engeller. mleten itibaren
seenei aramay imlecin uan ki konumundan balatr, dokmann bandan
deil.
Dzen -> ncekini Bul (F3): Bu, eer yaplmsa arama diyalounu amadan
en son yaplan arama operasyonunu tekrarlar.
Dzen -> ncekini Bul (Shift+F3): Bu, son yaplan arama operasyonunu
tekrarlar. Eer yaplmsa arama diyalounu amadan en son yaplan arama
operasyonunu tekrarlar ve ileridekiler yerine geridekileri arar.
Dzen -> Yerine Koy... (Ctrl+R): Bu, komut yerine koyma diyalounu aar.
Yerine koyma diyalou, yukarda belirtilen bulma diyalouna benzerdir. Bul
diyaloundaki zelliklere ek olarak; Beraber ekle aa alr metin girme
kutusu ierir. Bu diyalou kullanarak bulunacak metni ve yerine konulacak
metni kullanc belirleyebilir. Her yerine koyma ileminden nce KWrite ilem
onay iin sorar.
Dzen -> Satra Git (Ctrl+G): Satra git diyalou, dokmanda imlecin belirli
bir satra (rakamla belirlenmi) atlamasn salar. Satr numaras metin kutusuna
direk girilebilir veya grafik olarak, kutunun kenarndaki yukar aa oklaryla
belirlenebilir. Kk yukar oku satr numarasn artrr, aa oku ise satr
numarasn azaltr. Analog olarak kullanc, dokman iinde belirli bir noktaya
kaydrma ubuu ile gidebilir.

2.1.3.4. Grnm Mens

Grnm mens, erevelerin dzenlenmesi ve aktif olan KWrite penceresinin
dzenlenmesini mmkn klar.

Grnm -> Yeni Pencere: Ayn metinle yeni bir pencere aar.
Grnm -> Komut Satrna Ge (F7): Pencerenin altnda Katepart komut
satrn grntler. Komut satrnda "help" yazp yardm alabilirsiniz ve "help
list" yazp komutlarn listesini alabilirsiniz.
Grnm -> Tema: Karakter temas sein.
Grnm -> Devingen Szck Kaydrma (F10): Ekranda grnen yan snra
gelen metin, ekranda grnecek ekilde kaydrlr.
Grnm -> Devingen Metin Kaydrma Belirteci (F10): Dinamik metin
kaydrma belirtelerinin nasl ve ne zaman gsterilmesi gerektiini sein. Bu
seenek sadece dinamik metin kaydrma seiliyse mmkndr.
Grnm -> Sayfa Kenarln Gster (F6): Bu bir gei aracdr. Aktif
dzenleyiciyi aar/kapatr.
Grnm -> Satr Numaralarn Gster (F11): Bu bir gei aracdr. Bunu
iaretlemek aktif dzenleyicinin kenarnda satr numaralarn grnr yapar
veya gizler.
Grnm -> Gster Kaydrma ubuu iaretleri: Bu seenek
iaretlendiinde yatay kaydrma ubuu zerinde iaretler gsterecektir.

27

Gizleme iaretlerini gster (F9): Eer bu seenek iaretliyse kodlar

gizlenecektir.

2.1.3.5. Yer mleri Mens

Yer mleri -> Yer mi koy (Ctrl+B): Aktif dokmann u anki satrna yer imi
ayarlar veya kaldrr (Oradaysa kaldrlr, deilse koyulur.).
Yer mleri -> Btn Yer mlerini Kaldr: Bu mendeki btn yer imlerini
ayrca bu men gesinin altndaki ksaltmalar da kaldrr.
Yer mleri -> nceki (Alt + Page Up): mlecin, yer imlerindekilerin bir st
satrndakine gitmesini salar. Men gesi, metin satr numaras ve satrn ilk
ksmn satrda ierir. mlecin stndeki satrda eer bir yer imi varsa bu
seenek mmkn olur.
Yer mleri -> Sonraki (Alt + Page Down): Bir yer imiyle birlikte imleci, bir
sonraki satra gtrr. Men gesi metin satr numaras ve satrn ilk ksmn
satrda ierir. mlecin altndaki satrda eer bir yer imi varsa bu seenek
mmkn olur.

2.1.3.6. Aralar Mens

Aralar -> Salt Okuma Kipi: u anki dokman sadece oku kipine ayarlar. Bu
dokmann biiminin deitirilmesini ve herhangi bir metin eklenmesini nler.
Aralar -> Dosya Tr: Aktif dokmannz iin tercih ettiiniz dosya tr
emasn ayarlar. Sadece bu dokmanda, Ayarlar->Dzenleyiciyi Yaplandr,
dosya tipleri sekmesinde bulunan global dosya tipinin zerine yazar.
Aralar -> Renklendirme: Aktif dokmannz iin tercih ettiiniz
renklendirme emasn sein. Sadece bu dokmanda, Ayarlar->Dzenleyiciyi
Yaplandr ile ayarlanan global renklendirme kipinin zerine yazar.
Aralar -> Girintileme: Aktif dokmannz iin tercih ettiiniz girinti sitilini
sein. Sadece bu dokmanda, Ayarlar->Dzenleyiciyi Yaplandr ile ayarlanan
global girintilime kipinin zerine yazar.
Aralar -> Kodlama: Ayarlar -> Dzenleyiciyi Yaplandr A/Kaydet
sekmesinde n tanml olan kodlama ayarn, farkl bir kodlama ayaryla
deitirebilirsiniz. Ayarladnz kodlama sadece u anki ak olan dokmannz
iin geerli olacaktr.
Ayarlar -> Satr Sonu: u anki dokmannz iin tercih ettiiniz satr sonu
kipini sein. Choose your prefered end of line mode for your active document.
Sadece bu dokmanda, Ayarlar -> Dzenleyiciyi Yaplandr ile ayarlanan satr
sonu kipinin zerine yazar.
Aralar -> Yazm: Bu yazm denetim program, yazm hatalarnn yakalanmas
ve dzeltilmesine yardm etmek iin tasarlanmtr. Bu girie tklandnda
kullancnn ilemi kontrol edebilecei imla kontrol diyalounu aar. Diyaloun
ortasnda yatay olarak 4 ayar bulunur; bunlarn solunda, tersini yapan etiketler
bulunur. Yukardan balayarak bunlar:
Bilinmeyen kelime: Burada imla kontrolcs, karar aamasnda olan kelimeyi
gsterir. Bu durum, kendi szlnde bulunmayan bir kelimeyle karlatnda

28

olur. Szlk dosyasndaki doru yazlm kelimelerle dzenleyicideki her

kelimeyle karlatrr.
Birlikte deitir: Eer kontrolc szlnde her hangi bir benzer kelimeye
sahipse ilki burada listelenecektir. Kullanc neriyi kabul edebilir veya kendi
doru kelimeyi yazar veya listeden farkl bir neri seer.
nerilen Kelimeler: Kontrolc kara aamasnda olan kelimenin olas yerine
koyulabilecek kelime nerileri burada listeler. Listedeki nerilerden her hangi
birine tklanmas o kelimenin girilmesine neden olur.
Dil: Eer birok szlk kurduysanz burada hangi dildeki kullanlmal
seebilirsiniz.

Diyalog kutusunun sa tarafnda bulunan 5 dme, imla denetim srecinin kontrol

edilmesini salar. Bunlar:

Szle Ekle: Bu dmeye tklandnda hatal yazlm kelimeyi szle

ekler. Bunun anlam ilerde kontrolc kelimeyi doru olarak yazlm
kabul edecektir.
Yerine Koy: Bu dmeyle yerine koyma kutusunda bulunan kelimeyi,
kontrolc karar aamasnda olan kelime ile deitirir.
Hepsini Yerine Koy: Bu dme sayesinde, hatal yazlm btn
kelimeler iin yerine koy ilemi yaplr.
Reddet: Bu dme ile kontrolc, kelimeyi hibir deiiklik yapmadan
geecektir.
Hepsini Reddet: Bu dme, bilinmeyen kelime iin hibir ey
yapmamasn ister ve benzer olaylarda otomatik olarak atlar.

Not: Bu sadece u anki imla kontrol almas iin geerlidir. mla kontrolcs
yeniden altrldnda tekrar duracaktr.

Yardm: Bu dme, KDE yardm sisteminin KWrite yardm sayfalarnda

almasn salar (bu dokman).
Bitir: Bu dme, imla kontrol ilemini bitirir ve dokmana geri dner.
Vazge: Bu dme, imla kontrol ilemini iptal eder ve btn yaplan
deiiklikler eski haline geri dner.

mla kontrol diyalounda dikey olarak dizilmi dme daha bulunur:

Aralar -> Sz Dizim (imleten itibaren)... : mlecin bulunduu yerden

itibaren, imla kontrol yapmasn salar.
Aralar -> Sz Dizim Denetimi Seimi... : O anki seilene imla kontrol
yapar.
Aralar -> Girinti (Ctrl+I): Paragrafn girinti miktarn bir basamak bytr.
Girinti ayarlarna gre basaman boyu deiir.
Aralar -> Girintiyi (Ctrl + Shift + I) : Paragrafn girinti miktarn bir
basamak azaltr. Girinti ayarlarna gre basaman boyu deiir.

29

Aralar -> Girintiyi Temizle: Seim iin veya o anda bulunduu satr iin
girintileri temizler. Girintinin temizlenmesiyle seilmi metniniz sizin setiiniz
girinti kipini takip eder.
Aralar -> Yerleim: Seili satr veya seimde girinti kipini kullanmn ve
ayarlarnn yeniden hizalanmasna neden olur.
Aralar -> Yorum Haline Getir (Ctrl + D): Metin imlecinin bulunduu satrn
bana bir boluk brakr.
Aralar -> Yorumu Kaldr (Ctrl + Shift + D): Seimde veya imlecin
bulunduu satrn banda eer boluk varsa bu boluu kaldrr.
Aralar -> Byk Harf (Ctrl + U): Seimdeki metin ve imleten sonraki harf,
byk harf olur.
Aralar -> Kk Harf (Ctrl + Shift + U): Seimdeki metin ve imleten
sonraki harf, kk harf olur.
Aralar -> Karakteri Bylt (Alt + Ctrl + U): Seili metni veya kelimeyi
byk harf yapar.
Aralar -> Satrlar birletir (Ctrl + J): Seili satrlar birletirir veya bir
altndaki satrla imdiki satr, bir boluk brakarak birletirir.
Aralar -> Kelimeyi Kaydr: Ekrandaki satr limiti aldnda satrn
devamn alt satrda grnr yapacaktr. Yeni yazacanz satrlar iin de bu
gerekli olacaktr. Alternatif olarak Ayarlar -> Dzenleyiciyi Yaplandr
dzenleme sekmesinden ayarlayabilirsiniz.

2.1.3.7. Ayarlar Mens

Ayarlar -> Ara ubuunu gster: Seili olduu zaman, sk kullanlan

komutlar ieren hareketli bir ara ubuu grnr. Bu, seili olmadnda ara
ubuu grnmez olur.
Ayarlar -> Durum ubuunu Gster: Seildii zaman dzenleticinin altnda,
dokmann durumu hakknda bilgi ieren kk bir ubuk grntler. aret
kaldrldnda grnmez olur.
Ayarlar -> Yolu Gster: Seildiinde balk ubuunda dosyann yolunu
(sistemde bulunduu yeri) gsterir. aret kaldrldnda gizlenir.
Ayarlar -> Dzenleyiciyi Yaplandr: Bu men gesi birka ayarn yapld
bir diyalog aar.
Ayarlar -> Dzenleyiciyi Se: KWrite'da kullanmak istediiniz metin
dzenleme modunu semenizi salar.(Not: Qt temelli metin dzenleyici sadece
KDevelop sisteminizde kuruluysa kacaktr.) Btn seimleri o ayarlarn
zerine yazar.
Ayarlar -> Ksa Yollar Yaplandr: Bu komut ksa yollarn deitirilebildii
bir diyalog aar. Diyalog penceresinin tepesinde bir grnr pencere klavye
ksa yollar ile kullanlabilecek komut listesini gsterir. Grnenin altnda
radyo dmesi bulunur. Kullanc hibiri, n tanml, zel seeneklerinden
birini seebilir (Not: Radyo dmeleri seeneklerden birini semenize izin
verir.). zel seenei, kutucukla altta bir anahtar dme ile seilir. Grnen
pencere iinde, komutlar iin kullanc tu kombinasyonu seebilir.

30

Ayarlar
->
Ara
ubuunu
Yaplandr:
Ara
ubuunun
yaplandrlabilecei bir diyalog aar. Kullanc ara ubuunda hangi tularn
grneceini seebilir. Soldaki listede, ara ubuuna yerletirilebilecek
komutlarn listesi yer alr. Sada grnen listede, hali hazrda ara ubuunda
olan komutlar listeler. ki listenin arasnda 4 yne olan bir ok gurubu vardr.
Listelere ekleme karma yapmaya ve sralarn deitirmeye yarar.

2.1.3.8. Yardm Mens

Yardm -> KWrite El Kitab (F1): KDE yardm sisteminde, KWrite yardm
sayfalarnn ( bu dokman) almasn salar.
Yardm -> Bu Nedir? (Shift + F1) : Fare okunu soru iaretine dntrr.
gelerin zerine tklandnda o genin ilevi hakkndaki KWrite yardm
penceresini aacaktr (Eer o ge hakknda varsa).
Yardm -> Hata Bildir: Hata Bildirme diyalounu aar.
Yardm -> KWrite Hakknda: Srmn ve yazar bilgisini gsterir.
Yardm -> KDE hakknda: KDE srmn ve dier temel bilgileri gsterir.

2.4. Kate
Kate, KDE iin yazlm bir metin editrdr. Kate, "KDE advanced text editor"
(KDE Gelimi Metin Dzenleyicisi) szcklerinin ba harflerinden oluur. Adndan da
anlald zere Kate, bir KDE yazlm ve KDE masast uygulamalar temelli linux
srmleriyle birlikte gelmektedir. Kate bize ou metin dzenleyicinin salamad, iimizi
kolaylatran birok gzel zellik sunuyor. Kate, Pardus ile beraber gelen 53 MB
byklnde olan kdebase paketinin bir bileenidir. Bylece baka hibir ek kurulum
yapmaya
gerek
olmadan
programa
PardusProgramlarYardmc
ProgramlarDzenleyiciler altndan ulalabilir. Kate Editrnn Temel zellikleri KDE,
Kpart ad verilen ve bir uygulamann bir dierinin iine gmlebilmesine olanak salayan
bir bileen erevesine sahiptir.
Kate editrnn baz zellikleri u ekildedir:

Sekmelerle birden fazla dosyay ayn anda aabilme, dzenleme alann blerek
birden fazla dosyayla alabilme, ayn dosyay birka blmede
grntleyebilme
Yazm denetimi
CR, CRLF, LF yeni satr destei
Deiik kodlama trlerini destei (UTF-8, UTF-16, ascii, vb.)
Kodlama trleri arasnda dnm
Dzenli ifadelerle bulma ve deitirme
Programclar iin renklendirme ve parantez eleme zellii (C, C++, PHP,
HTML, Bash ...)
Kod ve yaz katlama
Snrsz geri/ileri alma

31

Blok seimi modu

Otomatik hizalama
Otomatik tamamlama
Kabuk entegrasyonu
Geni protokol destei (HTTP, FTP, SSH, webdav vb.)
Program ve dzenleyici iin eklenti destei
Deitirilebilir ksayol tular
Komut satrna kolay eriim
Tam DCOP destei
Javascript ile zelletirilebilir (KDE 3.5)
Byk boyutlu dosyalar aabilir

Resim 2.4: Kate editr

Kate editrnde komutlar, KWrite editr komutlar ile edeerdir; aradaki fark, Kate
editrnde farkl ilevlere sahip ek komutlar da bulunur.
Kate editrne yazlan kabuk komutlarn Konsole uygulamasnda altrarak sonucu
izlemek mmkndr. Bunun iin aadaki admlar takip ediniz:

Kate editrnde yeni bir dosya anz ve dosyaya aadaki kodlar yaznz.

clear
cd / home
Is -1

Dzenlemi olduunuz dosyaya bir isim vererek kaydediniz.

32

Dosyadaki komutlar Konsole uygulamasnda altrmak iin ncelikle, Kate

programnn alt ksmnda yer alan Terminal sekmesini seiniz.
Daha sonra Aralar mensnden Konsola Boru komutunu seiniz.
Gelen uyary kabul ediniz.

Sonu olarak Kate, hem programclar, hem de metinlerle dier ekillerde alanlar
iin gelimi bir seenektir.

33

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Ak kaynak iletim sistemi editrleriyle ile ilgili ilemleri gerekletiriniz.

lem Basamaklar

neriler

Konsol uygulamasn altrnz.

Alt + F2 ksayolundan Komut altr

penceresinde
"Konsole"
yazarak
uygulamay balatabilirsiniz.
Vim editrnde, etkin dizinde uygulama, vi
<dosya_adi>
komutunu
txt adnda yeni bir dosya oluturunuz.
kullanabilirsiniz.
altnz bilgisayara ait sistem Editrde i komutu ile yazm moduna
bilgilerini ve donanm konfigrasyonuna
geebilirsiniz.
ait bilgileri oluturduunuz dosyaya
yaznz.
Yaptnz deiiklikleri kaydederek :wq komutunu kullanabilirsiniz.
programdan knz.
nceki
admda
oluturduunuz nano
<dosya_adi>
komutunu
uygulama.txt dosyasn, bu kez nano
kullanabilirsiniz.
editrnde anz.
Dosyada yazl olan ifadeyi ters srada Kes
ve
yaptr
komutlarn
olacak ekilde dzenleyiniz.
kullanabilirsiniz.
Dosyay kaydederek programdan knz. ctrl + O ve ctrl + X komutlarn
kullanabilirsiniz.
KWrite metin editrn anz.
Grafik ortamdan ya da komut satrndan
kwrite
komutunu
kullanarak
aabilirsiniz.
uygulama.txt dosyasn KWrite'da anz. Alternatifli dosya ama yntemlerini
Metindeki her bir satr arasna birer
kullanabilirsiniz. Dosya mens, komut
boluk braknz.
satr, grafik ortamda srkle brak...
Yaz tipi ve rengini deitiriniz.
Ayarlar -> Dzenleyiciyi Yaplandr
seeneklerini kullanabilirsiniz.
almanz kaydederek programdan
knz.

34

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Editr szcnn bilgisayar bilimindeki karl aadakilerden hangisidir?

A) Program dosyas
B) Metin dosyas
C) Metin dzenleyici
D) Komut satr

2.

Aadakilerden hangisi Linuxta bulunan bir editr program deildir?

A) VIM
B) Pico
C) Notepad
D) KWrite

3.

VIM editrnde
kullanlmaldr?
A) :w
B) :q
C) i
D) ^X

4.

Nano editr, aadaki Linux editrlerinden hangisinin bir benzetimidir?

A) Pico
B) Kate
C) KWrite
D) Ed

5.

KWrite editryle ilgili olarak aadaki bilgilerden hangisi yanltr?

A) Grafik ortamda alan bir editr programdr.
B) Program kodlar iin otomatik biimlendirme zellii vardr.
C) Dil bilgisi denetimi zellii vardr.
D) Oturum tanmlama zelliine sahiptir.

programdan

kmak

iin

aadaki

komutlardan

hangisi

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

35

RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Ak kaynak iletim sisteminde program kurulumu, gncelleme, kaldrma ilemlerini
gerekletirebileceksiniz.

ARATIRMA

Linux sistemlerdeki paket yneticileri nelerdir, aratrnz.

Pardus paket yneticisi PiSi nedir ve ne amala kullanlr, aratrnz.
Pardus datmna uyumlu olarak alan programlar nerelerden edinebilirsiniz?
Aratrnz.
Sistemi ve programlar gncel tutmak niin nemlidir, aratrarak snfta
tartnz.

3. PROGRAM KURMA VE GNCELLEME

3.1. Program Kurma
Ak kaynak kodlu iletim sistemlerinde kurulum srasnda yklenmemi, standart
srmle gelen birok programn yan sra sistemle uyumlu uygulamalar da nternet
ortamndan edinilerek sisteme yklenebilir. RedHat tabanl sistemlerde (RedHat, Mandrake,
Gelecek vb.) program ekleme, kaldrma ve gncelleme ilemleri iin RPM, DPKG ve
Portage gibi paket yneticileri kullanlmaktadr. Pardus'ta ise hlihazrda var olan ve yaygn
olarak kullanlan bu paket yneticilerinin yerine, PiSi olarak adlandrlan daha basit, anlalr
ve kullanm kolay bir paket ynetim sistemi gelitirilmitir.

3.1.1. Paket Yneticisi

Paket, bir uygulamay ya da iletim sisteminin bir parasn, tm bileenleriyle toplu
olarak ifade eden kavramdr. rnein, Pardus'ta gelimi bir resim ileme program olan
gimp ya da yazclarla ilgili srclerin bulunduu foomatic-db birer pakettir. Pardus'ta
sistem iin veya kullanc iin gerekli olan bunlara benzer yzlerce paket, sisteme kurulu
olarak gelir. Bu paketleri kurup kaldrmak, eitli kaynaklardan temin etmek, sorgulamak ve
sistemdeki deiiklikleri takip etmek iin paket yneticisi adn verdiimiz uygulamaya
ihtiya vardr.
Pardus'ta bulunan paket yneticisi, PiSi (Packages Installed Successfully as Intended
Planland Gibi Baaryla Kurulan Paketler) olarak adlandrlmaktadr. Anlalmas basit

36

ve kullanm kolay olan bu paket yneticisi uygulamasna hem komut sisteminden hem de
grafik ortamdan ulamak mmkndr.

3.1.2. Kaynak Paket ve kili Paket

Derlenmek zere hazrlanm paketlere kaynak paket ad verilir. Bu paketler, henz
kod halinde olduklarndan dolay dorudan Pardus'a kurulamazlar. Bir paketin Pardus iletim
sistemine kurulabilmesi iin derlenerek, sistemde almak zere hazr hale getirilmi ikili
(binary) paketlere dntrlmesi gerekir. Derleme ileminin ardndan paketler,.pisi dosya
uzantsn alrlar.

Pardus'ta, Windows iletim sistemindeki .EXE uzantl programlar dorudan

altrlamazlar. Pardus, yalnzca kendine ait .pisi uzantl kurulum dosyalarn
destekler. Bununla beraber Windows programlarnn birou, wine ad verilen
bir emlatr yardmyla Pardus iletim sisteminde altrlabilmektedir.

3.1.3. Paket Depolar

Paket depolar, paketlerin indirilerek kullanlabilecei nternet dizinleridir.
Programclar tarafndan gelitirilen paketler, ncelikle PiSi kaynak paketi olarak nternet'teki
subversion deposuna eklenmektedir. Buraya eklenen paketler, sistem veya program
gelitiricileri tarafndan incelenir, varsa hata ve kararszlklar giderilir. Pardus iletim
sistemiyle uyumluluu kesinleen, hatalar giderilmi paketler, derlendikten sonra,
nternet'teki ikili PiSi paket deposuna eklenir. Bylece paket, genel kullanma alm olur.
Pardus varsaylan ve nerilen paket deposu aadaki
bulunmaktadr: http://paketler.pardus.org.tr/

nternet adresinde

3.1.4. Program Kurulumu

Pardus farkl mimarisiyle kendine zg hazrlanm programlarla alr. Bu
programlar iin de ncelikli kaynak olarak Pardus'un nternet deposu belirlenir. Bu depo,
kullanclara sistemle son derece uyumlu, baka programlarla ortak alma yetenekleri en
st dzeyde olan yeni program olanaklar sunar. leyie yine Windows kullanclar
asndan baklacak olursa EXE biimindeki programlar dorudan almaz. Bununla birlikte
sistem kurulduu anda kullanclarna ofis programlarndan medya oynatclarna, fotoraf
albmlerinden nternet aralarna uzanan binlerce paket salar.
Bir kullancnn Pardus'u ilk kurduu ana geri dnecek olursak Kaptan Masast, a
ayarlarnn yaplandrlmasnn ardndan kullancdan, gncellemeleri takip eden bir
programcn grev ubuunda almas iin izin ister. Bu soruya Evet yantn veren
kullanclar, kendi belirledikleri aralklarla, kullandklar programlarn daha gncel ya da
gvenli srmleri kp kmad konusunda bilgilendirilirler. Ayn ara, Pardus'un nternet
deposunda bulunan binlerce program, dier bir deyile ihtiya duyulan programlar kurmak
iin en uygun olan aratr. zm uzaklarda aramaya gerek kalmaz.

37

3.1.4.1. Grafik Ortamda Paket Yneticisi ile Program Kurma

Paket yneticisi, Pardus sistemlerinde kurulu bulunan ve kurulmas istenen
yazlmlarn ynetilmesine yardmc olan aracn ismidir. Bu arala sistemde ykl bulunan
programlarn listelenmesi, yeni programlarn kurulumu ya da kurulu bulunan programlarn
gncellenmesi salanr.

Resim 3.1: Program Ekle Kaldr ekran

Bunun dnda eitli nedenlerle vazgeilmez neme sahip ve .exe biiminde olan
programlar iin Wine uygulamas bir zm sunabilir. Wine, Windows'ta alan
uygulamalarn, Pardus'ta da altrlabilmesini salayan bir yazlmdr. Basit programlarn,
zellikle de snrl sonular almaya ynelik, belirli bir kt ihtiyac iin kullanlmas gereken
programlarn (muhasebe ya da mevzuat programlar gibi) altrlmas imknn sunabilir.
Pardus'ta program paketlerinin kurulum ilemi basittir. rnein, Wine emlatrn Pardus'a
kurmak iin aadaki admlar uygulanr:

nternet balants bulunan bilgisayarda, Pardus ana mensnden uygulamalar,

sistem bal altnda Yazlm Ekle veya Kaldr (Paket Yneticisi) 'ni anz.
A, bilimsel programlar, ekirdek, oklu ortam uygulamalar, oyunlar gibi
deiik kategorilere ayrlm paketlerin yer ald Paket Yneticisi penceresi
ekrana gelir.

38

Resim 3.2: Paket Yneticisi ekran

Bu pencerenin st ksmnda farkl sekmelerle karlalr. lki sistem iin uygun

olan Tm Paketler, ikincisi bilgisayarnza kurulu olmayan kurulabilir
paketlerin gsterildii Kurulabilir Paketler ve ncs sisteminizde
mevcut olan "Kurulu Paketler", sonuncusu paketlerle ilgili gncellemelere
eriebileceiniz Gncellemeler sekmesidir. Bilgisayarnza yeni bir program
kurmak istediinizde, Kurulabilir Paketler sekmesini sein.
Pencerenin sol tarafnda yer alan kategoriler kullanlarak veya kurulacak
paketin ismi ya da paketle ilgili herhangi bir anahtar kelime biliniyorsa st
ksmdaki arama kutusuna yazlarak pakete eriilebilir.
Kurulmak istenen paketin ad, pencerenin st ksmndaki arama kutusuna
yazldnda paketler listelenir. Paket isimleri zerine bir kez tklandnda,
paketle ilgili aklamalar, srm, uyumluluk, boyut ve web sayfas bilgileri
ekrana gelir. Paketlerin her ikisini de kurmak iin yanlarndaki seim kutularn
iaretlenir ve alt ksmda bulunan Paketleri Kur dmesine baslr.
Eer kurmak istediiniz paketin altrlabilmesi iin gerekli olan baka
paketler varsa ve bunlar bilgisayarnzda ykl deilse paket yneticisi
tarafndan otomatik olarak alglanr ve kurulur.
Paketlerin kurulumu tamamlandnda, tekrar Paket Yneticisi penceresine
dnlr.

39

3.1.4.2. pisi Komutu ile Paket Arama ve Program Kurma

Paket Yneticisi tarafndan gerekletirilen ilemlerin tamam, komut satr zerinden
pisi komutu ile gerekletirilebilir.
Paket aramak iin search parametresi kullanlr. rnein, bilgisayarnzla uzayn
derinliklerinde yolculuk yapmanz salayan bir uzay simlasyon program paketini bulmak
iin rnek 3.1deki komut dizgesini kullanabilirsiniz.
rnek 3.1:
bil3@pardus ~ $ pisi search uzay simlasyon
1 paket bulundu
[depo] celestia - Uzay simlasyon uygulamas
celestia kurulu deil

Komutun altrlmasyla Pardus deposunda anahtar szckler olan, uzay ve

simlasyon ile ilgili bir tarama gerekletirilir ve sonular listelenir. Listelenen paketlerin
bilgisayara ykl olup olmad bilgisi de kullancya verilmektedir. Bylelikle listeden
uygun bulunan herhangi bir paket seilerek kurulabilir.

Arama ileminde belirtilen anahtar kelimeler, paketlerin kaytl olduu

veritabanndaki zet, tanm ve paket ad alanlarnda aranr.
Eer paketle ilgili ayrntl bilgi grntlemek isterseniz pisi komutuyla
beraber, info parametresini, ardndan paket adn belirterek kullanabilirsiniz.

rnek 3.2:
bil3@pardus ~ $ pisi info celestia
Paket pardus-2007.3 deposunda bulundu:
Ad: celestia, versiyon 1.4.1, srm 3, ina 6
zet: Uzay simlasyon uygulamas
Aklama: Celestia, evreni boyutlu olarak kefetmenizi salayan
zgr bir uzay simlasyonu uygulamasdr.
Bileen: applications.science.astronomy
Saladklar:
Bamllklar:xorg-server kdelibs
Datm: Pardus, Datm Srm: 2007
Mimari: Any, Yerleik Boyut: 27786996
Ters bamllklar:
celestia kurulu deil

PiSi paketlerini bilgisayara kurmak iin install parametresi kullanlr. Eer birden
fazla paket kuracaksanz isimlerini bolukla ayrarak komutun sonuna ekleyebilirsiniz.

40

Program kurma, gncelleme ve silme ilemlerinin komut satrnda

gerekletirilebilmesi iin kullancnn root haklarna sahip olmas
gereklidir. O nedenle kurulum ilemine gemeden nce, su komutu
kullanlarak ynetici oturumu almaldr.

Eer bilgisayarda kaytl olan .pisi uzantl bir dosyadan kurulum yaplacaksa, rnek
3.3teki gibi dosyann tam yolu ve ad belirtilir.
rnek 3.3:
pardus ~ # pisi install /home/fyucel/pardus_depom/paketadi.pisi

3.1.5. Depo Ekleme ve Kaldrma lemleri

Pardus'ta alabilen programlar, paketler halinde, Pardus deposu denilen nternet
sunucularnda bulunur. Pardus iletim sistemine ait resmi deponun yan sra dier paket
depolarna da eriim salanabilir. Bylelikle baka depolarda bulunan paketlerin de Paket
Yneticisi tarafndan listelenmesi ve ynetilmesi mmkn olur.
3.1.5.1. Grafik Ortamdan Depo Ekleme ve Kaldrma
Paket Yneticisinde depo ekleme ve kaldrma ayarlarn yapabilmek iin Ayarlar
mensnden Paket Yneticisi Programn Yaplandr komutu seilir.

Resim 3.3: Paket yneticisi ayarlar

Ekrana gelen Paket Yneticisi Ayarlar penceresinde Depolar sekmesi altnda

Pardus'un kendisine ait paket deposunun adresi grlmektedir. Yeni bir depo eklemek
isterseniz, pencerenin sa tarafndaki Yeni Depo Ekle dmesine tklayn. Resim 3.4deki

41

pencereden yeni depo adn ve adresini girerek Tamam dmesine basn. Depo adresi
mutlaka .xml veya sktrlm .xml.bz2 uzantl dosyalardr. Artk yeni depodaki paketler de
listelere eklenecektir.

Resim 3.4: Yeni depo ekleme

Pardus'a ynelik depolarn listesini nternet zerindeki Pardus kaynaklarndan

edinebilirsiniz. Ayrca depo adresi olarak yerel adresler de kullanlabilir (rnein
/home/ahmet/pardus/depom/pisi-index.xml).
Depo ile ilgili ayarlarda deiiklik yapmak iin deitirmek istediiniz depoyu seili
hale getirerek Depoyu Deitir dmesine basnz. Bylece yukardaki pencere zerinde
yeniden deiiklik yapabilirsiniz.
Depoyu kaldrmak iin depoyu seiniz ve Depoyu Kaldr dmesine basnz.
Varsaylan depo olan Pardus paket deposu kaldrlamaz. Ayrca Yukar Ta ve Aa
Ta seenekleriyle de seili deponun ncelik derecesi ayarlanabilir.
3.1.5.2. pisi Komutu ile Depo Ekleme ve Kaldrma
Depo ekleme ve kaldrma ilemleri, komut satrndan da gerekletirilebilir. Depo
eklemek iin, rnek 3.4te gsterildii gibi add-repo parametresini depo ad ve depo adresi
parametreleriyle birlikte kullanarak altrnz.
rnek 3.4:
# pisi add-repo depo_adi http://depo.adresi.com/pisi-index.xml

42

Depo kaldrmak iin rnek 3.5te gsterildii gibi pisi komutundan sonra,
remove-repo parametresini kullannz ve ardndan sadece depo ad
parametresini veriniz.

rnek 3.5:
pisi remove-repo depo_adi

Eer birden fazla depoyu birden kaldrmak istiyorsanz depolarn isimlerini bolukla
ayrarak yazabilirsiniz. Sistemde hangi depolarn olduunu listelemek iin ise rnek
3.6deki gibi listrepo parametresini kullanabilirsiniz.
rnek 3.6:
pisi list-repo

3.2. Program Kaldrma

Pardusta program kaldrma ilemi, grafik ortamdan ve komut satrndan
gerekletirilebilir.

3.2.1. Grafik Ortamda Paket Yneticisi ile Program Kaldrma

Pardus'ta kullanmadnz paketleri, grafik ortamda bilgisayarnzdan kaldrmak iin
aadaki admlar izleyiniz:

Pardus ana mensnden, Yazlm Ekle veya Kaldr program yolunu izleyerek
Paket Yneticisini anz.

Resim 3.5: Kurulu paketleri gster sekmesi

43

Paket Yneticisi penceresinin st ksmndaki sekmelerden Kurulu Paketleri

Gster sekmesine giriniz. Bylece bilgisayarnzdaki kurulu paketler
listelenecektir.

Resim 3.6: Paket kaldrma

Paket Kaldrma ilemi iin yetkili kullanc hesabnz olmaldr.

3.2.2. pisi Komutu ile Program Kaldrma

PiSi paketlerini bilgisayardan kaldrmak iin pisi komutu ile birlikte remove
parametresi kullanlr. Eer birden fazla paket kaldrmak istiyorsanz paket isimlerini,
bolukla ayrarak komutun sonuna ekleyebilirsiniz.
rnek 3.7:
pardus ~ # pisi remove celestia
Bamllklar salamak iin bu paketler verilen srada
Kaldrlacaktr:
celestia
celestia paketi kaldrlyor
celestia paketi kaldrlmak zere yaplandrlyor
celestia paketi kaldrld
Yukardaki ilem sonucunda, Celestia paketi bilgisayardan tmyle kaldrlmtr.

Program kaldrma ilemlerinde, ilevini tam olarak bilmediiniz paketleri

kaldrrsanz, sisteminizin kararsz almasna neden olabilirsiniz. Bu
nedenle, program kaldrma ilemleri srasnda dikkatli olunuz.

44

3.3. Program Gncelleme

Yazlmlarn yeni srmleri ktka yeni srmler paketlenir ve depoya eklenir. Yeni
srmlerle, programlarda kefedilen aklar ve eksiklikler giderilirken, ayrca yeni zellikler
de eklenir. Bunun gibi birok sebep, deponuzda onlarca gncelleme grmenize neden olur.
Sistemi gncellemek bazen can skc olsa da kesinlikle yaplmal, atlanmamaldr.

3.3.1. Grafik Ortamda Program Gncelleme

Pardus'u ilk kurduunuzda ve sonrasnda belirli aralklarla gncelleme yapmanz,
sisteminizde oluabilecek kararszlklar nlemek iin etkili bir yoldur. Bunun iin aadaki
admlar izlenmelidir:

Pardus ana mensnden, Yazlm Ekle veya Kaldr seeneiyle Paket

Yneticisini altrnz.
Paket Yneticisi penceresinin st ksmnda yer alan sekmelerden,
Gncellemeler sekmesini seiniz.
Ekrana gelen pencerede, gncellenecek paketlerin listelendii ksmn zerindeki
Bu kategorideki tm paketleri se seeneini kullanarak tm paketleri sein
ve Paketleri Gncelle dmesini tklaynz.
Gelen uyar penceresinde Devam Et dmesine basarak gncelleme ilemini
balatabilirsiniz. Bu aamadan sonra ekrana gelecek pencerede Paket
Yneticisi otomatik olarak paketleri nternet'ten indirerek gncellemeleri
bilgisayara kuracaktr.

Gncellemeleri seimli olarak almayn. Yani depoda ne kadar gncelleme

varsa tek seferde aln ve kurun. Seimli gncelleme baz durumlarda
sistemin kararszlamasna sebep olabilmektedir. Byle bir durumda
grafik ara yzne gelmeyi beklerken, siyah bir ekranda kalp sorun
yaayabilirsiniz.

3.3.1.1. Otomatik Gncellemeleri Etkinletirme

Gncellemelerin otomatik olarak takip edilmesini isterseniz aadaki admlar
uygulaynz:

Paket Yneticisi'nde AyarlarPaket Yneticisi Programn Yaplandr...

seeneini seiniz.
Paket Yneticisi Ayarlar penceresinde Genel Ayarlar sekmesine geiniz.
Aralkl gncelleme kontroln a seeneini setikten sonra Kontrol
araln dilediiniz gibi ayarlaynz. Bylece otomatik olarak gncellemeler
sisteminizce takip edilecektir.

45

Resim 3.7: Otomatik gncelleme ayar

3.3.2. pisi Komutu ile Program Gncelleme

Gncelleme iin pisi komutundan sonra upgrade parametresi kullanlr. Eer birden
fazla paket gncellenecekse isimleri bolukla ayrlarak komutun sonuna eklenir.
rnek 3.8:
# pisi upgrade paketadi
# pisi upgrade paketadi diger_paketadi

Depodaki tm gncellemeleri yapmak iin rnek 3.9da verildii gibi upgrade

parametresi, tek bana kullanlr.
rnek 3.9:
pisi upgrade

Btn program ekleme, kaldrma ve gncelleme ilemlerini yapabilmek iin

kullancnn root yetkilerine sahip olmas gereklidir.

pisi komutunun parametreleriyle ilgili yardm almak iin pisi -help komutu kullanlabilir. Her bir pisi parametresi hakknda
ayrntl bilgi almak iin ise pisi help <parametre ad> komut
dizgesi kullanlabilir.

46

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki uygulamalar yapnz.
1. Program Kurulumu: Mikroilemciler ve elektronik devreler iin gelitirme ve
simlasyon program olan KTechlab kurmak iin aadaki ilem basamaklarn
uygulaynz.

lem Basamaklar

neriler

Pardus ana mensnden Yazlm Ekle

Kaldr yolundan ulaabilirsiniz.
Bilimsel programlar ksmndan ya da ara
seeneini kullanarak bulabilirsiniz.
KTechlab PiSi paketini bulunuz.
Kendiniz iin gerekli ve kullanl
olduunu dndnz baka paketleri
de iaretleyerek kuruluma geebilirsiniz.
Paketi
seerek
kurulum
ilemini Kurulumu
balatmak
iin
Seili
balatnz.
Paketleri Kur dmesine basnz.
PARDUS->Programlar->Eitim
ve
Kurulum tamamlandnda kurduunuz
Elence->Science->KTechlab yolunu
programn almasn kontrol ediniz.
izleyerek programa ulaabilirsiniz.
Paket Yneticisi programn anz.

2. Program Kaldrma: Bir nceki admda yklemi olduunuz KTechlab programn

bilgisayarnzdan silmek iin aadaki ilem basamaklarn uygulaynz.

lem Basamaklar

neriler

Paket Yneticisi programn aarak

kurulu paketler sekmesine geiniz.

Pardus ana mensnden Yazlm Ekle

Kaldr yolundan ulaabilirsiniz.

KTechlab PiSi paketini bulunuz.

Bilimsel programlar ksmndan ya da

ara seeneini kullanarak
bulabilirsiniz.

Paketi seerek kaldrma ilemini

balatnz.

Paketi seip Paketleri Kaldr

seeneini seiniz.

Kaldrma tamamlandnda programn

kaldrldn kontrol ediniz.

PARDUS->Programlar->Eitim ve
Elence->Science->KTechlab yolunu
izleyerek kontrol edebilirsiniz.

47

3. Gncelleme Yapma: Bu uygulamada, bilgisayarnzda eksik olan Pardus

gncellemelerini yaparak sisteminizi en gncel hale getiriniz.

lem Basamaklar

neriler

Paket Yneticisi programn aarak Pardus ana mensnden Yazlm Ekle

"Gncellemeler" sekmesine geiniz.
Kaldr yolundan ulaabilirsiniz.
Pencerenin sol tarafndaki kategorilerden Btn
kategorileri
seerek
Tmn seiniz.
gncellemeleri kurabileceksiniz.
Setiiniz tm paketler iin gncelleme
ilemini balatnz.

Paketleri
Gncelle
tklayarak
gncelleme
balayabilirsiniz.

tm

dmesini
ilemine

4. Komut Satrndan Program Ekleme, Kaldrma ve Gncelleme lemi:

Komut satrn kullanarak lojik simlasyon uygulamas olan KLogic adl paketin
kurulumunu, kaldrlmasn gerekletiriniz. Gncellemeleri yapnz.

lem Basamaklar

neriler

Konsole programn anz.

alt + F2 tular ile komut altrdan

"konsole" yazarak aabilirsiniz.

Ynetici yetkileri ile oturum anz.

su komutunu kullanabilirsiniz.

KLogic paketini araynz.

pisi search komutunu kullanabilirsiniz.

KLogic paketini kurunuz.

pisi install komutunu kullanabilirsiniz.

KLogic paketini kaldrnz.

pisi remove komutunu kullanabilirsiniz.

Sistem gncellemelerini yapnz.

pisi upgrade komutunu kullanabilirsiniz.

root oturumunu kapatarak

programndan knz.

konsole

exit komutunu kullanabilirsiniz.

48

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Pardusta kurulum paketlerinin uzants aadakilerden hangisidir?

A) .tar.gz
B) .rpm
C) .pisi
D) .deb

2.

Pardusta EXE uzantl uygulama dosyalarn altrmaya yarayan emlatr

aadakilerden hangisidir?
A) Celestia
B) KLogic
C) KTechlab
D) Wine

3.

Komut satrnda paket aramas yapan komut aadakilerden hangisidir?

A) pisi search
B) pisi info
C) pisi install
D) pisi remove

4.

Pardus iletim sisteminde paket yneticisi aadakilerden hangisidir?

A) Konsole
B) PiSi
C) RPM
D) Portage

5.

Pardus iletim sisteminde kurulabilir paketler aadakilerden hangisidir?

A) Kaynak
B) Exe
C) Binary
D) omar

6.

Pardus iletim sisteminde paket yneticisinde aadakilerden sekmelerden hangisi

bulunmamaktadr?
A) Kurulabilir Paketler
B) Kurulu Paketler
C) Gncellemeler
D) Kaldrlacak Paketler

49

7.

Pardus iletim sisteminde komut satrnda paket ykleme komutu aadakilerden

hangisidir?
A) pisi search
B) pisi info
C) pisi install
D) pisi remove

8.

Pardus iletim sisteminde komut satrnda kurulu paketi kaldrma komutu

aadakilerden hangisidir?
A) pisi search
B) pisi info
C) pisi install
D) pisi remove

9.

Pardus iletim sistemi komut satrnda depo eklemek iin aadaki

komutlardan hangisi kullanlr?
A) pisi remove-repo
B) pisi add-repo
C) pisi list-repo
D) pisi upgrade-repo

10.

Pardus iletim sisteminde komut satrnda kurulu programda gncelleme iin

aadaki komutlardan hangisi kullanlr?
A) pisi
B) pisi info
C) pisi upgrade
D) pisi help

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
.

50

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Bu ksmda modl bitiminde kazandnz yeterliin kontrol yaplacaktr. Verilen
problemin zmn retmeninizin kontrolnde gerekletiriniz.
Problemler:
1) Verilen niteliklere uygun bir kullanc hesab ve bir grup oluturma/silme
2) Verilen ierie uygun bir metin dosyas oluturma ve dzenleme
3) Program ekleme, kaldrma ve gncelleme ilemleri yapma
DEER LE
GZLEMLENECEK
DAVRANILAR
Kullanc ve Grup
Oluturma
Grafik Ortamda
Kullanc ve Grup
Oluturma
Komut Satrnda
Metin Dosyas
Oluturma (Komut
Satrnda VIM ya da
Nano Editrnde)
Metin Dosyas
Dzenleme (Grafik
Ortamda KWrite ya da
Kate Editrnde)
Program Ekleme Paket
Yneticisi ile grafik
ortamda
Program Ekleme
Komut satrnda
Program Kaldrma
Grafik ortamda
Program Gncelleme
Komut satrnda

arpan
X

ok
yi
4

yi
3

2
3
2
2

Sistem Gncelleme

Depo Ekleme

Toplam

25

51

Orta
2

Vasat
1

Baarsz
0

Toplam

DEERLENDRME
Modl deerlendirmesinde verilen ilemi gerekletirebildiyseniz bu modl baar ile
tamamladnz demektir. Eer, anlayamadnz bir konu ya da bilgi eksikliinden sonuca
ulaamadnz bir nokta var ise bilgi sayfalarn tekrar okuyunuz. zemediiniz ve aklk
getiremediiniz noktalar arkadalarnzla tartnz. Yine de zm bulamazsanz
retmeninize dannz.
Ayrca modl faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz bilgi ve
becerilerin llmesi iin retmeniniz size deiik lme aralar uygulayacaktr. lme
sonularna gre sizin modl ile ilgili durumunuz retmeniniz tarafndan
deerlendirilecektir.

52

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

C
B
A
D
C
B
C
D
A
D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

C
C
A
A
C

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

C
D
A
B
C
D
C
D
B
C

53

KAYNAKA
KAYNAKA

DEMREZ Kemal, Linux 2012, Nirvana Yaynlar, Ankara,2012.

KELETEMUR Atalay, Pardus 2011, Kodlab Yayn Datm, stanbul,

2011.

ZBLEN Alper, Linux Sistem ve A Ynetimi, Pusula Yaynclk,

stanbul,2009.

http://www.pardus.org.tr,( 25.06.2012 14:43 )

http://tr.pardus-wiki.org,( 25.06.2012 12:00)

http://www.lkd.org.tr, (25.06.2012 15:05 )

http://www.ozgurlukicin.org,( 25.06.2012 -16:20 )

http://www.linuxprogramlama.com,( 25.06.2012 13:05)

http://www.pardus-linux.org, ( 25.06.2012 -15:40)

http://www.pkd.org.tr,( 25.06.2012 16:10)

http://www.linux.net.tr,( 25.06.2012 14:36)

54