Alevi̇li̇k Araştirmalari Dergi̇si̇

A
AD
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
ALEVLK
ARATIRMALARI DERGS
Journal of Alevism Studies

Yaz/Summer 2011
Say/Volume 1
Uluslararas Hakemli Bilimsel Akademik Sreli Yayn

Journal Of Alevism Studies
II

Journal Of Alevism Studies
HAKEML DERG
Yaz/Summer 2011, Say/Volume 1
Uluslararas Sreli Yayn - 6 ayda bir yaymlanr - cretsizdir.
ISSN 2146-4421
Ankara, Haziran - 2011
IV
Alevilik Aratrmalar Dergisine

vermi olduklar katklardan dolay;
AKMAN KARAKLAH
ALAATTN ATE
AYEGL AKMAK
DEVRM BORA ZDORU
DURAN KARAAY
HAKAN KARABAY
HASAN ALTUN
LKER DOULU
SMET GELBAL
KEMAL DERMENC
MURAT ATE
MUSTAFA GLER
MUZAFFER BLGN
NDER YILMAZ
SADIK ATK
SATILMI DERMENC
SEYT AL AYDIN
SEYT ARDI
SLEYMAN EKNC
TEOMAN TRKOLU
TURAN DERMENC
TURGUT ATILGAN
YILMAZ KAYAASLANa
Teekkr ederiz.
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS MTYAZ SAHB

zgr Sava ZDORU
YAYIN KURULU BAKANI
Mehmet ELBOL
SORUMLU YAZI LER MDR VE EDTR
Cokun KKEL
EDTR YARDIMCISI
Mustafa DAIDIR
YAYIN KURULU YELER
Prof. Dr. Aynur KOAK
Prof. Dr. Pakize AYTA
Prof. Temuin Faik ERTAN
Do. Dr. Medine SVR
Seyhan KAYHAN KILI
GENEL KOORDNATR
Aykan Serkan KOER
LKE TEMSLCLER
ALMANYA
Hasan Gazi TC
ABD
Caroline HOOGENBOOM, Deniz MAZLUM
BULGARSTAN
Emel BALIKI
YUNANSTAN
Ahmet KARAHSEYN
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS YNETM MERKEZ ADRES
Adres: 1201 Sokak No: 55 Ostim-ANKARA/TRKYE
Tel: +90.312 267 35 51
Belge Geer: +90.312 267 35 59
Elektronik Posta: info@aadergisi.com
BASKI
Hermes Ofset Bask Hizmetleri
Kazm Karabekir Cad. Murat ars No: 39/16 skitler-ANKARA/TRKYE
Tel: +90.312 384 34 32
Belge Geer: +90.312 341 01 98
Haziran - 2011 / 2.000 Adet
Gnderilen yazlar yayn ynergesi esaslarna gre deerlendirilir ve iade edilmez.
Yaz, sahibinin sorumluluundadr. Dergideki yazlar kaynak gsterilerek aktarlabilir.
VI
BLM-DANIMA VE HAKEM KURULU

Prof. Dr. Ali TORUN
Prof. Dr. Aynur KOAK
Prof. Dr. Mehmet AA
Prof. Dr. Mehmet Saffet SARIKAYA
Prof. Dr. Muhtar KUTLU
Prof. Dr. Pakize AYTA
Prof. Dr. Tayfun ATAY
Prof. Dr. Temuin Faik ERTAN
Prof. Dr. Yahya Mustafa KESKN
Do. Dr. Ali YAMAN
Do. Dr. Aye KAYAPINAR
Do. Dr. Esat HARMANCI
Do. Dr. Levent KAYAPINAR
Do. Dr. Medine SVR
Do. Dr. Mustafa EN
Do. Dr. Yusuf TEPEL
Do. Dr. Zekeriya KARADAVUT
Yrd. Do. Dr. Adem KO
Yrd. Do. Dr. Aykan ERDEMR
Yrd. Do. Dr. Fatma Ahsen TURAN
Yrd Do. Dr. Glgn UYAR
Yrd. Do. Dr. Hasan TZEN
Yrd Do Dr. Mustafa Kemal COKUN
Yrd. Do. Dr. Zekeriya KAPTAN
Dr. Doan KAYA
Dumlupnar niversitesi
Kocaeli niversitesi
Balkesir niversitesi
Isparta Sleyman Demirel niversitesi
Ankara niversitesi
Gazi niversitesi
Ankara niversitesi
Ankara niversitesi
Abant zzet Baysal niversitesi
Kocaeli niversitesi
Eskiehir Osmangazi niversitesi
Orta Dou Teknik niversitesi
Akdeniz niversitesi
Akdeniz niversitesi
Eskiehir Osmangazi niversitesi
Ortadou Teknik niversitesi
Gazi niversitesi
Marmara niversitesi
Pamukkale niversitesi
Ankara niversitesi
Cumhuriyet niversitesi
Cumhuriyet niversitesi
ONUR KURULU
Abbas NEN
Adem DAIDIR
Ahmet KARAHSEYN
Ali AKSU
Ali BYKAHN
Ali DN
Ali ER
Ali ERSZ
Ali GVEN
Ali hsan AKYOL
Ali ZDAMAR
Ali Rza ALBAYRAK
Ali Rza KOYT

Atilla ETN
Baki Yaa ALTINOK
Bar KILI
Bekir MAZLUM
Canan BAKAYA
Durdu ZPOLAT
Dursun DRL
Erdal YILMAZ
Erdoan OBAN
Ergl SVR
Fidan ATMACA
VII
Gltekin ERDOAN
Halil GEDK
Hasan Hseyin BATTAL
Hasan Hseyin KSE
Hasan KOCA
Hasan Gazi TC
Hasan ZER
Haydar ZER
Hseyin ALBAYRAK
Hseyin Gazi MAZLUM
Hseyin KOCA
lyas AHN
smail ELBOL
smet ERDOAN
Kemal TOZKOPARAN
Kemal ZEYBEK
Mahmut DOLA
Mehmet Ali YALDIR
Mehmet GRBZ
Mehmet PERN
Mersil BUDAK
Mine DAIDIR
Muharrem DALKI
Muharrem TEMZ
Mustafa COKUN
Mustafa ALAR
Nuriye YKSEL
Onur KAYA
Salih BOLAT
Selahattin AYDOAN
Seyfi OUZ
Uur SMER
mit GVENR
Veli KESKN
Yolcu BLGN
Zeynel GL
DZG:
Serap BLG
KAPAK TASARIM:
Baak BAARAN
TRKE-DZELT:
Kadir Gkhan UUR
HALKLA LKLER VE ORGANZASYON:
Elif ELBOL, Eren Can YILDIRIM, Sercan YAAR, Sezgin ATE
NGLZCE EVR SORUMLUSU:
Selcen KKSTEL, Seyhan KAYHAN KILI
VIII
NDEKLER
BALARKEN................................................................................................................................................. IX
TEEKKR .................................................................................................................................................... XI
BZDEN .......................................................................................................................................................... XI
EDTRDEN .............................................................................................................................................. XIII
MZDEK KNAT.................................................................................................................................. 1
Pakize AYTA
HACI BEKTA VELYETNAMESNDE BR KAHRAMAN ............................................................. 15

MODEL OLARAK SARU SALTUK
Aynur KOAK
TRKYEDEK BEKTA-ALEV KLTRNE DAR FARKLI BR EVRE: ............................ 25

BR RF RSALES ZERNE BAZI DEERLENDRMELER
Mehmet Saffet SARIKAYA
HAMZA BABA VE ESERLER ................................................................................................................. 39

M. Esat HARMANCI
YEMNNN FAZLET-NME ADLI ESERNDE GEEN ZEL ADLAR .................................... 49

Yusuf TEPEL
CNKLERDEN GN IIINA ................................................................................................................ 81

Doan KAYA
BR MONOMTOS RNE OLARAK DEMR BABA VLYETNAMES.................................. 99

Meri HARMANCI
IX
EYHLER KASABASI VE KARAAA KYLERNN NAN .................................................... 107

MERKEZLER AISINDAN KARILATIRMASI
Erdal ADAY
SZL KLTR ORTAMINDA SARI SALTUK: TUNCEL- HOZAT RNE .................. 131
Birsel ALAR ABHA
ALEVLERDE VE SNNLERDE BENZER SEMBOLLER VE ....................................................... 149

SYLEMLER: K ANADOLU KYNDE RNEK OLAY ALIMASI
Seyhan Kayhan KILI
ANKIRI LNDEK ALEV KYLER HAKKINDA ....................................................................... 163

Cokun KKEL
AKKIRIK KYNDE TESPT EDLEN NAN UNSURLARININ .............................................. 205

SOSYOLOJK ANALZ
Mustafa DAIDIR
ANTALYA TEKKEKY, ABDAL MUSA TRBES ANMA TRENLER: .................................. 229

YERLEK HALK LE ZYARET TOPLULUK ZERNDEK ETKLER
Selma HANCI
YAZI TESLM KURALLARI .................................................................................................................... 251
BALARKEN
13. yzylda Hac Bekta Velinin Anadoluya gelii ile Kk Asya olarak anlan bu topraklarda
insanlk ve aydnlanma adna yeni bir sre balad. Hnkr, Pir ve Sereme unvanlaryla anlan Hac Bekta
Veli, Horasanda Ahmed Yesevinin tarih-karizmatik temsilciliini yapt inan ve deerlerle yetimiti.
Ahmed Yesevi, temelini Ehl-i beyt ve On iki mam sevgisinde bulan bir tasavvufi bakn Trkistanda
asl temsilcisi olmutu. Ahmed Yesevinin gelitirdii reti dier taraftan, binlerce yllk kltrel unsurlar da bnyesinde barndran bir zellie sahipti. Ahmed Yesevi dncesi, Trkmenlerin inansaldnsel ve kltrel kimlii olarak gelimiti. 13.yzylda Anadoluya gelen Horasan erenleri de Ahmed
Yesevi Derghnnbu dn-inan profilini Anadolu corafyasnda temellendirmeye alt. Erenlere Pir,
Hnkr olarak nderlii Hac Bekta Veli yapm, Sulucakaraykte bu asil ve duru inanc tm insanla aktaracak derviler yetitirmiti. Hac Bekta Velinin halifeleri, Pirden ald emaneti, Anadolunun,
Balkanlarn farkl blgelerine tad. Derviler ky, ocak ve tekke kurarak eren dncesini Avrasyann
temel dn-inan unsurlarndan biri hline getirdi. Yunus Emrenin Yaratlm ho grrz, Yaratandan
trilkesini temel alan erenler, sevgiyi ve hogry tm insanla tantt. Okunacak en byk kitap insandr diyerek tm zamanlarn tesinde bir gerei insanla aktaran Hac Bekta Veli bize; insan olmay,
sevgiyi, birlii, beraberlii, paylamay ve eitlii retti. Telli Kuran olarak bilinen balama ile Hnkarn
klar bizi, bizim dilimizle irat etti. ah Hatayi, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet ve Virani Abdal gibi zakirler, Hac Bekta Veli dncesini szn ulaabilecei en st estetik llerle bugnlere aktard. ArdahanDamaldan Arnavutluka, Bulgaristan-Deliormandan Antalya-Elmal-Tekkekye, Karadenizde yerleik
Gven Abdal ocakllarndan Urfa-Ksasa, Egede yaayan epnilerden Tuncelideki inan-dede ocaklarna, Tokattaki Hubyar Sultan, Keeci Baba ve Kul Himmet ocaklarndan Malatya-Arguvan yresine,
Yunanistan-Bat Trakyadan Isparta-Senirkent-Ulubeydeki Veli Baba Ocana, Afyonkarahisar-uhutKayabelendeki Hamza eyh Dede Ocandan Amasya-Suluova, Merzifon ve Gmhacky yrelerine,
Bat Anadoludaki Tahtac Trkmenlerden Gaziantepde yerleik Sar smail, Koluak Hacm Sultan ve
Baba Kaygusuz ocaklarna, Sivas-Banazdaki Pir Sultan Ocandan orum-Sungurlu ve Alaca blgelerine kadar tm bu geni corafyada canlar, erenlerin cemini, demini ve muhabbetini yapt. Bu asalet yzyllar at ve bugnlere ulat.
te bizler Hac Bekta Veli dncesinin, erenler yolunun insanmz, tarihimiz ve geleceimiz
iin byk nem ve ncelik tadn dnerek bu dergi almasn asil yolumuza mtevazi bir hizmet
olarak sunmak istedik. Bu almann erenler katarna dahil olmas tek temennimiz. Bilimsel ve akademik
almalarla Ehl-i beytin, On iki mamlarn, Hac Bekta Velinin ve erenler inancnn insanla doru
ekilde tantlmas ana hedefimizdir. Erenlerin himmetiyle baladmz bu hizmete katk sunan, destek
veren tm canlara teekkr ederken bu yaynn insanmza ve lkemize hayrl olmasn diliyorum.
zgr Sava ZDORU
XI
XII
TEEKKR
Alevi ve Bektai toplumu tarih boyunca insan sevgisinden ve hogrden yana olurken dier taraftan yaamlarnda, limden gidilmeyen yolun sonu karanlktr szn her daim kendilerine rehber yapt.
Aleviler ilmin kaps olan mam Aliye olan sevgi, sayg ve ballklarn; akl, mant ve bilimi yaam ve
dncelerine klavuz yaparak gsterdi. Yzyllar boyunca Alevi ve Bektai toplumu Anadoluda iyilik,
gzellik ve dorunun yannda yer ald. Trkmenlerin yaamnda gerekler ve dorularn yeri her duann geree h diyerek dillendirilmesinde tm netliiyle ortaya konulmaktayd. Ehl-i beyt bir ilim, irfan
deryasyd. On iki mamlarn inancn yannda, ilm anlamda da snrsz bir donanm vard. Hac Bekta
Veli zahir ve batn ilminin sultanyd. Alevilik ve Bektailik ise ledn ilmi olan ve Hzrn temsil ettii
ummandan nasiplenmiti.
te erenler yolu byle bir bilincin karldr. Hakikat Alevi ve Bektai meclislerinde muhabbetin
amacdr. Bilim, Trkmenlerin gemite ve bugn temel kaynadr. Alevi ve Bektai toplumu iin gelecek de byle alglanacak ve yaanacaktr.
Alevilerin ak, net ve samimi bu tutumlarna karn gnmzde kimi evreler, Alevi-Bektai toplumu hakknda ve onlarn inan ve kimliklerine dnk ciddi bir bilgi kirlilii oluturmaktadr. Bu zihniyet,
szm ona yaplan bilimsel-akademik alma ve aratrmalarla asil yolumuza byk zarar ve hasar vermektedir. Dier taraftan lkemizde konu ile ilgili nemli donanma sahip bilim insanlar bulunmaktadr.
Bu deerli aratrmaclara destek vermek, konu zerine yapacaklar yeni almalar tevik etmek, her
Alevi-Bektai cann zerine den nemli bir grevdir. Bizler Alevi ve Bektai toplumunun mensuplar
olarak bu sorumlulukla hareket edip bu deerli kardelerimizin hizmetlerinde her vakit yanlarnda olmalyz. Bu yolu suistimal edenlere kar yaplmas gereken doru tavrn bu olduu kanaatindeyim.
Byle bir srete Alevilik Aratrmalar Dergisinin nerini, son derece stratejik ve doru bir giriim
olarak grmekteyim. Alevi-Bektai edebine yakr slpta ve kmillikte yaayan, hizmet reten bu deerli ekibe daim baarlar diliyorum. ah- Merdan mam Ali, Hakikat bir nokta idi, cahiller onu oaltt. O
nokta, be harfinin altndaki noktadr. O da benim sznn bu kardelerimize rehber olmasn temenni ediyorum. Alevilik Aratrmalar Dergisinin hazrlanmasnda emei geen canlara, bilim insanlarna, AleviBektai inan nderi olan dede ve babalara, yolumuzun gelecei genlere bu nokta k olsun, klavuz
olsun. Erlerin, velilerin ba Hnkr Hac Bekta Veli hizmetlerinizi kabul etsin.
Uur SMER
Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Vakf Bakan
XIII
XIV
BZDEN
Biz Alevi ve Bektailer olarak yzyllardan beri Anadolu topraklarnda sevgiden, hogrden ve
eitlikten yana olduk. Bizim duruumuz insanlk deerlerinin varl adna ve temsili adna bir duru
oldu. Horasandan Anadoluya Trkmenler olarak kalktk, skn eyledik. Sulucakaraykte Pirimiz
Hnkrmz Hac Bekta Velinin derghna vardk. Kk Asya olarak anlan Anadoluda Seremenin
kurduu dergh, era ve rehber oldu bize. Derghn karakazan amz, sofradaki ekmeimiz ve lokmamz oldu. Pir buyurdu, tasn dklmesin, artsn eksilmesin. Ulu Hnkrn bu duas verdi Anadoluya
bitmeyen bereketi. Bu bir devrimdi. Bu devrimin bir yan da kadn erkek sorulmaz muhabbetin dilinde diye
haykran hitapt. Erenler deta sesleniyordu, Ortaan karanlnda bitmi tkenmi olan szm ona
insanla ve aydnlanmadan bahsedenlere... Bu devrim alyordu merkezine insan, Okunacak en byk
kitap insandr diyerek. Sadece geree teslimiyet vard erenler yolunda. Tm bu sr her kmilin duasnda
geree h eklinde gsteriyordu kendini. La feta illa Ali la seyfe illa Zlfikar diyerek alyorduk ah gnlmze ve onun evlad, Kerbelnn ehidi mam Hseyni.
Erenler, bize kalan miras ite bu. Ehl-i beytten On iki mamlara, oradan erenlere ve Pire geti bu
emanet. Derviler ald bu emaneti, sat tm kinata insan adna. Kimi Gven Abdal oldu, kimi Sar Saltk, kimi Garib Musa oldu, kimi Auan, kimi Kureyan oldu, kimi Baba Mansur, kimi de Hubyar... Seksen bin, doksan bin, says sr olan erenler verdi bize bu gzellii. Bize okul oldu cemimiz. Ne bo geldik
ne bo gittik. Dolu geldik dolu gittik. Ak ettik cotuk, pervaz ettik, btn evrenin semah ettii gibi.
Atalarmzdan bize intikal eden bu gzellikleri tm insanlara ulatrmak yol ehlinin grevi. Bu vesile
ile bizler bir araya gelip bu dergi almasn balattk. Hibir iddiamz yok. Tek amacmz yola hizmet
etmek. Erenlere hizmet iin tm doru ve gzel dnen canlar bu birliktelie davet ediyoruz.
Mehmet ELBOL
Yayn Kurulu Bakan
XV
XVI
EDTRDEN
Bu dnyann evvelini sorarsan
Allah bir Muhammed Alidir Ali
Sen bu yolun sahibini ararsan
Pirim Hac Bekta Velidir Veli
Pir Sultan Abdal
13. yzylda Hnkr, Sereme, Pir Hac Bekta Veli ile beraber uyanan era, Anadolunun drt bir
yann, Balkan corafyasn insanlk, sevgi, bar ve hogr adna aydnlatt. Sulucakaraykte dervilere Ehl-i beytten, mam Aliden ve mam Hseyinden gelen emanet aktarld. Hnkrn dervileri Pirin
telkiniyle gittikleri diyarlarda kurduklar ocak ve derghlarla Ehl-i beytin, On iki mamlarn inancn
insanlara aktard. Gven Abdal Karadenizde, Karadonlu Can Baba Sivas-Erzincan blgesinde, Sar Saltk Balkanlarda, Seyyid Ceml Sultan ve Resul Baba Afyonkarahisar-Ktahya corafyasnda, Koluak
Hacm Sultan Uakta, Sar smail Denizlide; Hnkrdan aldklar inanc, muhabbeti ve lokmay canlarla
paylat. Dede ve babalarn duasnda seksen bin Anadolu Abdal, doksan bin Horasan Piri eklinde anlan
Ehl-i beyt talipleri, insanlara sadece inanc deil insan olarak var olmann anlamn da tantt. klar, zakirler erenler yolunun dbn, erknn Hak sznn blbl olarak nefes, deme, deyi ile verdi. a,
Telli Kuran olan balama elik etti. Telli Kuran ve gerein sz, n dilinde birleti. Muhabbet
kaps ald. Meydan grld. Erenlerin hizmeti tamam oldu.
Dervilerin kurduu inan-dede ocaklar bu katarn okullar oldu. Gven Abdal, Hubyar Sultan,
Keeci Baba, Baba Mansur, Hac Kurey, ryan Hzr, Sultan Gzkzl, Yalncak Sultan, Dede Kargn, ah brahim Veli, Hdr Abdal, Garib Musa, Hasan Dede, Mehmet Dede, Kalender Veli, Seyyid Ali
Sultan(Kzldeli), Veli Baba ve daha niceleri Anadoluda Alevi inancnn yzyllar boyu temeli inandede ocaklar oldu. Ocaklarda erenlerin srei yaad.
Alevilik ile ilgili bilimsel almalarda da ocaklar ncelikli nem tamaktadr. Biz, Alevilik Aratrmalar Dergisi olarak inan-dede ocaklar zerine bilimsel-akademik almalar nemseyen ve destekleyen
bir yaklam benimsiyoruz. Bu noktadan hareket ederek bu dergi almasn balattk. Birok deerli
canmz, bilim insanmz bu hizmette bir araya geldi. Hepsinin ok emekleri var. Maddi ve manevi olarak
bu hizmete, bu katara dhil olan tm erenlere teekkr ederiz. Yceler ycesi Pirimizin himmetiyle.
Cokun KKEL
XVII
XVIII
MZDEK KNAT
THE UNIVERSE INSIDE US
Pakize AYTA1
Key Words: Devir, Devriye, Universe,

Human, Existence Circle.
Varln Birlii lkesince; evren tablosunun her varl

Btnn bir parasdr ve her para
Btnn bilgisini tar.
Felsefi adan varlk dncesinin geirdii evreleri ve geliim safhalarn ele almak,
bir varlk zmlemesi yapmak, Bat dnce tarihinin varoluu teoloji bal altnda
ciddiye ald bir konu olmutur. Makro
lemden, mikro leme kadar kusursuz ve
ZET
Evrenin ve insann yaratl ile ilgili
devriyeler, Alevi ve Bektai dncesinin
en girift konusudur. Devran, ilim, nokta felsefesi, varolu emberi kavramlar eliinde
ele aldmz yazmz, devriye metinleriyle
btnletirilmitir.
Anahtar Kelimeler: Devir, Devriye, Evren, nsan, Varolu emberi.
ABSTRACT
The devriyes that are about the creation
of the universe and human is the most complex issue of Alevi and Bektasi conception.
inceden inceye hesapl bir sistemin varln, kaos iinde hkim olan dzeni aratrma
yoluna gitmilerdir. Doadaki mhendislik
ilgilerini ekmitir.
Kinat yoktan m var edildi, yoksa mevcut varlklara ekil mi verildi? Tanr evreni
serbest iradesiyle yokluktan varla geiren
yaratc g mdr? Bu yaratc g, bu zgr irade, bu sonsuz kuvvet herhangi bir
modele tbi midir? Evrenin doas nedir?
Onun iindeki yerimiz ne?
Bu sorular, yzyllarca insanolunu cevap aramaya sevk etmitir. Newton, Einstein, Kuantum Fizii, Hologram Kuram vb.
bulgular dnyann gzn, zihnini, kalbini
Our paper that has been discussed in terms
yle bir sona doru tamtr. Evrendeki
of devran, knowledge, nokta philosophy and
her eyin birbiriyle bal ve birbirine z-
existence circle concepts has been integrated
de olduu aktr. Btn var edilmilerin
with devriye texts.
ayn btnn paralar olduu, dolaysyla
1 Prof. Dr., Gazi niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk

Dili ve Edebiyat Blm retim yesi.
hepsinin zlerinin birbirine e olduu, her

birimin btnn bilgisini iinde tad
1
ve ona uygun gelime salanrsa, btnn
kavramdr. Devretmek, devir; dnp dola-
tam grntsn yanstabilecei ileri s-
p balang noktasna gelmektir. lem-i
rlmtr. Btn evrenin birbirinin kar-
Gayptan lem-i uhuda inen varln koz-
dei hatta insann kendisi olduu bilgisini
mik bilince ulama abasdr.
simgeleyen Evrendeki teklii ve birlii

gstermitir(Ayta, 2006:5).
Hologram kuram, hepimiz ayn btnn
paralaryz ve iimizde ayn z tayoruz, bilgisini bize vermektedir.
Bilginin sorumluluunu kabul ediyorsak
hepimiz birbirimize ve tm evrene kar sorumluyuz; nk biz btnn paralaryz.
Hologram dncesine gre, her ey
Devriye konusunu anlamak iin ie

nokta felsefesinden balamak gerekir.
lim Bir Nokta di, Cahiller Onu

oalttlar
te billur kvamnda bir beyan, ite Hz.
Alinin damgasn tayan ilahi bir hikmet!
Hi mbalaasz, hakknda ciltler dolusu kitap yazlacak bir cmledir bu. lim bir nokta
idi, cahiller onu oalttlar! Yaratln srr
kendi doas iinde, onu amakszn hudut-
bundan daha iyi ifade edilemez, bu tr cev-
suz bir tekmle davetlidir. Dnya mimari-
her ancak ilim ehrinin kapsnn azndan
si budur.
ortala salabilir!
Bu konu, Trk dnce tarihinde de
Bu yargnn en nemli yan, vahdet-i
Farabiden itibaren incelenmi ve nemli
vcuda(vcut birlii) yapt vurgudur. Ca-
tespitlere ulalmtr. Bir sonraki yazmzda
hiller, yani tekin gerek, okun illzyon
derinliine ele alnacaktr.
olduunu anlamayanlar, onu paralara b-
Alevi-Bektai retisine gre; Tanr,

evreni serbest iradesiyle yokluktan varla
geiren yaratc gtr. Big Bang Teorisi, Alevi - Bektai inan ve felsefesinde, Tanrnn
bilinmek iin zuhur etmesi olarak yorumlanmaktadr. Sdr, tecelli ve devriyelerde bu
problem ilenmektedir.
Deveran-Devir-Devriyye
lp kendi varlklarn abartma eilimindedir, yaratl ormanna bakp her varla hayran olur, ama varl varlk yapan gizli z
gremezler! Yaratl o denli eitli, o denli
albenilidir ki, hemen her zaman Yaradan
gzlerden gizler; ancak Hz. Ali apnda bir
ermi o okluun ardndaki gerei temaa
edebilir ve ilmin(Tanrnn) bir nokta olduunu syleyebilir. Bu nokta o kadar engindir ki, gelmi gemi tm yaratllar
Deveran, Arapa(d-v-r) kknden t-
kuatr! Bu cmleleri okuduumuzda, ko-
retilmi bir mastar olup dnmek anlamn-
nuya ilgimiz artmt. Noktatl- Beyanlar
da kullanlr. Evrenin oluumu, insann
arama-aratrma arzusu byle dodu. Niya-
geirdii yetkinlik aamalarn gsteren bir
zi Msri;
2011 / Yl: 1 Say: 1
Ol noktada gizli nice bin derya

derken byk bir fikrin, derin bir felsefenin kapsn ayordu.
Kuran nokta ile balar, bu nokta her eyin iinde olduu tohum anlamnda olduu
gibi; mutlak varln bilinmesi iin, ortaya
karlan yokluk anlamndadr. Nokta tm
varln kendisi ve zetidir.
nsann kalbindeki nokta-i sveyda, bir
kara nokta, o da gnln esrardr. Evren bir
kum tanesinde sakldr. Hi phe yok ki,
noktadan konumak daireden sz etmekten
daha zor. Yaratl teorisine gre; glgenin
uzad noktann elif olduu bilgisini fehmedersek, varln bir ufak ekirdee, bir
tohum tanesine gizlenmesindeki srr da zebiliriz. Tohumdan koca bir aacn kma-
rip, kendine lyk bir keml ile menzile varsn diye(Sunar, 2007:230).
Noktadaki Bilgi - nsan ve Evren

nsan zahirden batna, suretten manya,
kabuktan ze yrmek, grnen yollar aarak grnmeyen duraklara gemek, kendinde gizli olana ulamaya almakla grevlendirilmitir.
Aslnda kendinde olann tesinde hibir
ey yok, aradn tede deil, zndedir.
zne yol bul, ona ynel, zne nazar kl.
Evrenin, varln merkezine kendini koy;
aradn sende. Mutlaka ze ulama yolculuu. Hakka, ana kaynaa yaplan kutsal
yolculuk; hem nokta felsefesinin hem de
devriyelerin konusudur.
s, aacn tohumdaki mevcudiyeti, binlerce
Bu yolculukta ama nedir? Perdeyi ara-
sayfalk bilginin kck bir tohum iinde
lamak, yapayln ardna geip doruyu ve
depolan, bunlar byk hikmetlerdir. Hil-
gerei bulmak, kinatn mansn kavra-
mi Dede Babann u drtl syledikleri-
maktr. nsan iindeki z itibariyle ilahi
mizi zetlemektedir:
bir varlktr. Istfa olunmu, seilmitir.
Her eya bir harf olmu

Hem zarf hem mazruf olmu
Acep ilim sarf olmu
Bir nokta bin sz olmu
nsan zahiren(d) mikro cosmos,

batinen(i) makro cosmostur. z varlnn srrna eren insan, btn evreni kendisinde seyreder. Zerre-okyanus mecaznda
nsan Allahn kudretinin bir mucizesi,
da ayn durum sz konusudur. Zerre-damla
yaratln neticesi ve hayret verici bir sanat
deryadandr ve deryann btn nitelikleri
eseri olarak dnyaya gnderilmitir.
onda gizlidir. Bu bilgi ancak gnlle kavra-
Bir ekirdee benzer. Nasl ki, o ekir-
nabilir.
dee kudretten manevi ve ehemmiyetli ci-
Mutasavvflara gre yeryzndeki b-
hazat ve kaderden ince ve kymetli program
tn varlklar tek tek Cenab- Hakkn bir s-
verilmi. Ta ki toprak altnda alp o dar
fatna; insan ise eref-i mahlkat olduun-
lemden kp, geni olan hava lemine gi-
dan dolay mutlak varln(yani Allahn)

3
btn sfatlarna, yani dorudan doruya
Levh-i mahfuz disketine kaytl bilgiler insa-
Zatna mazhardr; ancak Cenab- Hakkn
nn DNAsnn btn hcrelerinde vardr.
sfatlar insanda tecelli edinceye kadar basitten mkemmele doru bir sra takip eder ve
kinattaki btn varlklardan geerek deta
szlp gelir. nsan, insan olarak bu leme
Kuantum insan, cevher ile z ve iletiim

iinde olduundan gerek znedir. Ben bilincini yok etmi, Zat bilgiye ulama yolundadr.
gelmeden nce ata belinde ve ana rahminde
Sdr ya da Seyr-i Slk teorisinde in-
bir para sudan(meni) ibarettir. Ana ve ba-
sann byk evren olabilmesi iin, on sekiz
bann vcudundaki o su ise, onlarn yiyip
bin lemi gemesi gerekir. Bu on sekiz bin
itikleri maddelerden meydana gelmitir.
lem udur:
u hlde insan meni hline gelmeden nce,

maddi bakmdan kinatta dank hlde
durmakta, her zerresi ayr bir varlkta bu-
On sekiz bin lemin kt ana kaynak,

ilahi nur srasyla:
lunmaktadr. te insan da bu yzden b-
Akl- kll
tn kinatn hlasas, yani lemin(kinat)
Ukl-i tisa
Nfs- tisa
Teb-y Erbaa(drt miz)
grne tasavvufta devr nazariyesi; mut-
Ansr- Erbaa(toprak-hava-su-ate)
lak varlktan insan ve insandan tekrar aslna
Mevlid-i Selse(madde-bitki-
z(zbde-i lem), kabul edilmitir. te bu

mutlak varln sfatlarnn btn kinattan
szlp en sonunda insanda tecelli etmesi
hayvan)
dne kadar sren bu devir hadisesini anlatan manzumelere de tekke edebiyatnda devriye ad verilmektedir(Glpnarl, 1992:71).
Allah insan, kendi kudretini bilecek
nsan
nsan- kmil
seviyede yceltmitir. Hak ile insan ara-
Kavs-i Nzl
snda kurulan bu bilgi ba bireyi kmil
Devir nazariyesine gre maddi leme
insan(evrensel insan) mertebesine karr.

Vcudumuzun her zerresinde o kozmik
g, ilim ve irade ayn orijinal yapsyla bulunmaktadr. Tmn bilgisi, her zerrede
z itibariyle mevcuttur; i, bu potansiyelin
farknda olmak ve bunu aa karmaktr.
intikal eden ilahi nur; madde leminden

balayarak tekml ede ede insana varr.
CANSIZLAR LEM NEBAT HAYVAN NSAN
nsan- kmil olabilmek iin de nefsin,

yedi mertebeden gemesi gerekir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
indeki zn(okyanusun) bilincine var-
nsann dnyaya gelii, tamamlanm
mak iin, yaamn dik yamalarna trman-
bir evrende yer al, bir daire hareketi olarak
mak, varolu sorununu srtlanmak gerekir.
dnlmtr. Devir nazariyesine gre,
Kaplar gemek, perdeler amak gerekir.
man leminden madde lemine(evrene)
Benlik zrhlarn paralamak gerekir.
gelen ruhlar, tekrar ilk ve asli vatanlarna
Sorumluluktan kaan insann boyutu

beer boyutudur. Kendini sorgulayan insan beer boyutundan bir st dzeye ge-
geri dnerler. Madde lemine inen ruhlarn

izledii yola kavs-i nzul, ka kavs-i uruc
denir.
mi; takntlarn, ihtiraslarn terk etmeye
Tm evrende en temel hareketin dnme
balamtr(terk-i dnya). II. aama olan terk-i
hareketi olduunu sezgisel olarak hissede-
ukb, manda derinlemektir; ancak, aslolan
riz. Dnen semazenler, gezegenleri; eyh,
terk-i terk makamdr ki burada insan- kmil
Gnei(sabit) temsil eder. Bu simetrinin
olma, bilgelik sz konusu olur.
ezoterik anlam; aas yukarya, yukars

aaya benzer; yani yaratl tek bir pren-
Varolu emberi - nsan ve Evren:

Evrenin yaratlndaki Kn! emri,
Zatn sfat elbisesine brnerek grnmesi
demektir. Kaf, sfat; nun ise nuru tem-
sipten, tek bir kavramdan kaynaklanmtr.

Dier tm yaratklar o tek prensibin tekrar, yansmasdr. Bu bilgileri tablolatrrsak
yle bir ema ortaya kar:
sil eder. Kaf Da insan- kmildir. Allahn

nuru onun zerine dounca Ol! emri gelmitir.
5
Bekabillah
KN
Tecell-i Zt- lhiye
Kll-i Akl
nsn- Kmil
Terk- Terk
Tevhid-i Efl
(ilmel-yakn)
Tevhid-i Sfat
(aynel Yakn)
Tevhid-i Zt
(Hakkal-yakn)
Ceml-Cem
(Dnyadan hibir eyi
idrk etmemek. Kabe
Kavseyn Ev Edna BtnZhir hep Hakk.)
FEN
BEK
Vahidiyet Kavsi
Ahadiyet
Tenezzl
Terakki
Kavs-i Nzl
Kavs-i Urc
Mebde
Med
Feriyye
Ariyye
Fark
Cem
Cem
(Btnla zahiri birletirme
makamdr. Hakk zhir, halk
btn. Halk aynasndan Hakk
zhir olmutur.)
Fenafillah
VAHDETTEN KESRETE
Hz. Cem
(Halk Zhir, Hakk btn.
Hakk her eye ayna
olmutur.)
KESRETTEN VAHDETE
HEREY ASLINA RCU EDER
Varlk dairesinin ini ksm uursuz idi. k irad ve uurludur (2. doum).
Haktan halka, iten da inen kavse va-
np Alevi ve Bektai retisinin devriyeleri
hidiyet; halktan Hakka, dtan ie ykselen
zerinde younlamak bize ilgin bilgiler
kavse ahadiyet kavsi denir.
salayacaktr.
Bu tablo; kulun hakikate ynelmesi,
Bu dorultuda ktmz yolda nce,
benliin terki, Hakta yok olu, kmil olduk-
devriye metinlerini yaynlamay amalyo-
tan sonra tekrar kullua dn tablosudur.
ruz.
nisiyatik retilerin hedefi, insanda
Bir sredir devriyeler ve nokta felsefesini
tekml salamaktr. uurlanma ve aydn-
aratrmaktayz. Elimizde otuzu akn cnk
lanma adna eitli sylem ve riteller bizi
ve yazma bulunmaktadr. Bu metinlerin ak-
kozmik bilince tar. Kinat oluturan cev-
tarm devam etmektedir. Yakn bir zaman-
her zerinde kuantum felsefesi, yeni bulgu-
da Trk Alevi-Bektai Devriyeleri bal
lar sunmaktadr. Kozmik irade, evrendeki
altnda kitap olarak neretmeyi planlamak-
bilim, dnsel tabanmzn yeni kavram-
tayz. Bu yazmzda 13 devriye rnei sunu-
lar. Bu kavramlarla derinleerek, geri d-
yoruz.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Devriye rnekleri
Cercs olup basldum Mansr oldum asldum

Hallc panbug gibi bunda atlup geldm
rnek: 1
Teh grmen siz beni dost yzin grp geldm
Bk devrn-rzigr dostla srp geldm
Ne var sylenen dilde varlk Hakkundur kulda
Varlgum hep ol ilde ben bunda garp geldm
Bezirgnam metam ok dest-grm stdum Hak
Ben ziynum assya anda denip geldm
Yir gk yaradld kla bnyd old
Topraga nazar kld aksurd durup geldm
Muhammedi bir gice Hak okd Mirca

Ser-te-ser utan uca bile yz srp geldm
Yalunuz Sbhnd peygamberler cnd
Ynus hd pinhnd sret denrp geldm
(Tatc, 1990:202-203).
Ynus Emre
rnek: 2
Hak bizi yoktan var etti
kr yoktan vara geldim
Yedi kat arta asl
Kandildeki nura geldim
Grdm yidi Tamusn sekiz Umak kamusn
Eyyb ile ter erittim
Korkdan gnhum andan szrup geldm
Ll mercan gevher tuttum

Vuslat ile ta arttm
dem olup Turmadn nefsm boynn burmadn
Be bu yolu sregeldim
Yanldum bugday yidm umakdan srlp geldm

Ynusla ummana daldm
Nh oldum Tfn in ok dridm dnin
Krk gn balk ile kaldm
Dnme dnmeyeni suya gark idp geldm
Davudla demirci oldum

rse eki alageldim
Yalan degldr szm bak yzme a gzn

Dahrtlmedi izm u yoldan urup geldm
Eyyb oldum tenme cef kldum cnma
agurdum Sbhnuma kurtlar toyurup geldm
Zekery oldum kadum irdm agaca gedm
Kanum drt yana sadum depem deldrp geldm
Sahabelere uradm
Kudret lokmasn yedim
Er bir dedim Hak bir dedim
Bini sdm bire geldim
Ganimet ilen atldm
Ana rahmine yitildim
brahimle oda atldm
Glistanda nara geldim
Msyla Tra kdum bin bir kelime kldum

Bu halyk bilsnler anda bulnup geldm
Bir muazzam byk arda

Nistersen bulunur varda
s oldum kudretden bahne bir avratdan
Kapusu on iki yerde
nyet old Hakdan l dirgrp geldm
stediim ara geldim
D altn ii gm
Ka kez alet oldum elde bakldm
Suyu baldr eker yemi
Semadan ka kere indim ekildim
Yer yer bedesten dirilmi
Balck olup kerpi kerpi dkldm
Dilediim yere geldim
Ka bozuldum ka kuruldum kim bilir
Deniz bldm as ile
Dnyay dolatm hep karabatak
Ge utum s ile
Grmedim bir karar bilmedim durak
Tr danda Ms ile
stm ka rt bu kara toprak
Mnctta dura geldim
Ka serildim ka dirildim kim bilir
Pir Sultan Abdal cokuna
Gufraniyim tarikatm bo deil
Gel otur gnl kkne
yi bil ki kara barm ta deil
On iki mamn akna
Felek ile hi hatrm ho deil
Ben bu seri veregeldim(Glpnarl, 1992:74-75).
Ka bartm ka darldm kim bilir
Pir Sultan Abdal
(nder, 1989:297-300).
Gufran
rnek: 3
Katre idim Ummanlara kartm
rnek: 4
Ka bulandm ka duruldum kim bilir
hum ge boyand gk ge boyanmadn
Devre edip lemleri dolatm
Yandum o em evkna pervne yanmadn
Bir sanata ka sarldm kim bilir

fte olup ol gze hayrn u zr idm
Bulut olup adm bilirim
Nergis henz hb- demden uyanmadn
Boran ile yadm bilirim

Alt anadan doduumu bilirim
Hnn olup akard yaum rma mdm
Ka ebeden ka soruldum kim bilir
C u hur ile sular akup bulanmadn
Ka kez gani oldum ka kere fakir
Dne dne tolanur idm kyn anun
Ka kez altn oldum ka kere bakir
arha girp felek dahi dokuz dolanmadn
Bilmem ki ka ktip ismimi okur

Ka defterde ka drldm kim bilir
Mihr ile raks iderdi tozum zerreve benm

Girbl ile bu hk-i vcdum elenmedin
Baz nebat oldum toprakta srdm

Bilmem ka atann slbnde durdum
Bki yanard te-i ak ile odlara
Ka defa Cennet-i lya girdim
Tk- felekde meale-i mihr yanmadn
Cehenneme ka srldm kim bilir
(Yldrm, 2000:211-212).
Bk
8
2011 / Yl: 1 Say: 1
rnek: 5
Gh deniz gh gl oluram gh sultan gh kul oluram
Kurn yazlrken Ar- rahmnda
Gh bahar gh gl oluram elden ele ylinrem
Sr kudret ktibi elinde idim

Kandil aslrken nr- meknda
Ne menzil vardr ne makam ne vcud vardr ne dem
Blbl idim gonca glnde idim
Hktan gayr yok vesselm ya ben kande dolanuram

(Kprl, 1976:345).
Krklar Ar stne kurdular cemi

Muhabbet Hak oldu srdler demi
Balktan yaratt Mevl demi
Ben ol zaman atam belinde idim
Ynus batn- hta dald zaman
Erefolu
rnek: 7
Zt- ezelim sfata geldim
Nutk- ahadm cihana geldim
Krk gn hem krk gece kald zaman
Mesken bana ar- lmekndr
hm Zlfikar ald zaman
Seyretmeye kinata geldim
Haybar Kalasnda kolunda idim

Si v d y mfred-i kadmim
Yeksniyem buldum akn varsn
Krk gnde mrekkebta geldim
Mnkir mnfka vermen yarsn

Bir kua seksen bin ehrin darsn
altnda msiv grndm
Tayn verilirken yannda idim
On drtle muhakkemta geldim
(Glpnarl, 1992:77-78).
Yeksni
Grdm Hakk ar- stvda

On yedi kere salta geldim
rnek: 6
Gh denizlere derem mevc-urup tara taaram
Drt unsur ve mevlid ire
Ndn eline derem kem bahya alnuram
Bin cme giyib hayta geldim
Gh karm bu gklere dnerem arh ile bile
Aryim ve mazhar- kelamm
Gh ay ile bedr oluram gh gn ile dolanram
Kerrt ile bu bista geldim

(Uman, 1982:201).
Gh Arafata karam lebbeyk urup ba aaram
Ar
Gh kurban yerine gelp ko olur boazlanuram

Gh hnkahta sfyem gh meyhnede fskam
rnek: 8
Gh raksa girp dnerem gh saz alup alunuram
Sual eyler benim srrmdan

Cmlemizi var eyledi varndan
Gh onaram gh azaram bu halk iinde gezerem
Yaratt Muhammed Al nrundan
Gh h olup ahbz olup ikr edp avlanuram
Hakk ile Hakk olan ardan gelirim
Cebrail er alr eline
Bosnavyim szm gitti zmden
Seyretmeye gider dostun iline
k olan kmaz kmil sznden
Hayrnm akyan tuti diline
Bu ilmi okudun btn yznden
Rdvan kap at ardan gelirim
Bin yllk namz kldm da geldim

(Noyan, 1998:134).
Teni sual etme ten kuru tendir
Bosnav
Cn ann iinde gevher-i kndr

Bu ilmin deryas bahr-i umandr
Srr kal eyleyen srdan gelirim
Mansr ile varub dra ekildim
Yusufla kul olub bile satldm
amda s ile ge ekildim
Musa ile dahi Trdan gelirim
(Noyan, 1998:130).
Kul Nesm
rnek: 10
unlar ki grp yzn bu dara gelrler
Ol ahde vefa eyleyp ikrra gelrler
Anlar ki ezel gzleri saunda kalubdur
Bunda seni hi bilmeyb inkra gelrler
emn kadehin n iden abdl- ilh
Ol ak ile bu lem-i devvra gelrler
rnek: 9
Makam- Vahdetten dtm yabana
Peymne yollarn getim de geldim
rifim esrr amam ndna
riflerin srrn setim de geldim
Ansr libsn giydirdi Ana
Melik mnendi dtm seyrna
Henz dem olup geldim cihna
Yedi kat gkleri atm da geldim
Muhabbet Cemidir erenler Cemi
Erenler Ceminde srerler demi
Krklarn Ceminde buldum demi
Hk-i pye yzm srdm de geldim
rif isen dinle ey kalbi selm
Cnn mride edegr teslm
Grh-u Nciye olunca nedm
Ceml-i hazreti grdm de geldim
10
Zlfn teline anda kimin gnl dolad(ise!)

Mansr gibi meydna girb dra gelrler
ol dneleri gr, biter ecr olur ol
Seyr ile iinde yine esmra gelrler
Hibiri izinden kub har yola gitmez
Her birisi bir yol ile bzra gelrler
Yollar ne var ayr ise! Hep sana k!
Cmle seni ister, sana ddra gelrler.
Elbette bu b iinde kim girse Niyz
Hrn gezb evvel, sonu glzra gelrler
(Uman, 1993:555-556).
Niyz Msr
2011 / Yl: 1 Say: 1
rnek: 11
rnek: 12
Seyran ettim erenlerin demini
Atamz hazret-i demden evvel
Kudret kandilini yanarken grdm
Srr- Kibriyda pinhan idim ben
Burk olup itim b-u hayattan
Hi b- engra nn eylemeden
Hazret Peygamberi kanarken grdm
Revn- emimden seyrn idim ben
Gnde bin kez Hakka kr ederken
Hazine-i km dildedir lezzet
Veysel erenler katarn yederken
Deil bir demden, Hakktan inayet
Msa Hakkn didarna giderken
Arsa-i vcda yetmi millet
Hzr mkilini ararken grdm
Hi ayak basmadan bir cn idim ben
Hall Kbe yapt insan gelmee
simim bu lemde dmeden dile
phesiz gnahlar kabul olmaa
Akn defterine yazldk hele
smail uruna kurban klmaa
Atamz hazret-i demle bile
Bir melek bir koyun yederken grdm
Vcd ikliminde cevln idim ben
Nerden dman gelir ise duyard
Kf Nn la halk halk eyledi Hakk
Dost uruna cn-u b koyard
Uryn Hlikin esrrna bak
Her gn Hamza ikre gezerdi
Nazargh- Hud basmadan ayak
Alyi Dldle binerken grdm
Bir mahf makamda mihmn idim ben

(Noyan, 1998:132-133).
Uryn
Vefs yok imi unda fennn

Hisb yok imi mlke konann
Yavrusun aldrm garip anann
Parlay parlay yanarken grdm
rnek: 13
Canan elinden geliriz candan haber sor bize
Pr Sutnm eder unda gelmiler
Semaya seyran eyledik gnden haber sor bize
Dizilmiler duasn almlar
Gelecekten haber vermek ehl-i keramet ii
Birbirinin eteini tutmular
Bugn grdk yaadk dnden haber sor bize
Mkilin mrde tnarken grdm

(Noyan, 1998:129).
Pr Sultn Abdal
Dnden gsterdi bugn rya ile her gece

lm-i ledn bilmeyeler manya der bilmece
Ak stne kara yazp okumadm bir hece
oktan fayekn olmuuz knden haber sor bize
Kn emriyle sevdiini kudretiyle var etti
leme em-i emadr bir kandile nur etti
Ol habib-i Kibriyay Ahmed-i Muhtar etti
Levh-i kalem esrardr nundan haber sor bize
11
Nundan nuru halk eyledi bezm-i elest mekndr
Dinle verdik ruha cila nice srdk dem hayat
O lem ruhlar lemi bir uluca meydandr
Ka kere padiah olduk ka bin kere kem zevat
O diyarda umman zerre burada zerre ummandr
Gnlm nusret zemininde yere erdi nihayet
Milyarlarca yl saniye ondan haber sor bize
Ya o nedir, ya bu nedir, senden haber sor bize
O anda dtk Turaba orda ektik ok ile
Senlik benliksiz klar halk iinde suflidir
ireyi lezzet olarak evvel uradk dile
Vahdet-i vuslat olanlar Burak- refreflidir
demin ekli cismine girdik nebatat ile
Melek gkte huri, glman bunlar cennet ehlidir
Gidadan hayata dndk kandan haber sor bize
eytan ateten halk oldu, cinden haber sor bize
Kan ile girdik demin cisminde ekil aldk
Gnl mlknde kyamet koptuunu kere
ntikal edip Havvay nice hayrete saldk
Seyreyledik can gzyle canan ile ekere
Dokuz ay dokuz saat ki misafir etti kaldk
Tende ldk, kandan ldk, ruhta ldk ka kere
Kalesi et suru kemin handan haber sor bize
Ak burcunda ehit dtk andan haber sor bize
Biz o handa yaar iken ne ah ne de vah vard
Hlden hle dolatm srr bahane idi
O diyarda lem mehul, baka bir sabah vard
Bel mlknde yaarken hayat ahane idi
Orada ne hayr ne sevap ne er ne gnah vard
Feyman olarak geldim evvel adm ne idi
Menzil uzak, mekn yakn, ynden haber sor bize
Hangi sfat nihayetim ondan haber sor bize

(zsoy, 2005:211-213).
yle bir yne geldik ki lem iinde lem
Osman Feyman
Herkesin kalbi kitaptr iradesiyse kalem

On yl yaa, yz yl yaa bin yl yaa vesselam
Gelen gitti giden gelmez sondan haber sor bize
Bu son yle bir yolculuk muhit berzah sahas
lk o meknda duyulur melekl mevt nidas
Ya olur cennetten bir kk ya cehennem gayyas
Maher mizan srat nedir bundan haber sor bize
Bundan sonra nihayetsiz bir menzile varlr
Emri Bari kudretiyle cmle ruhlar dirilir
Burda yaptn kalba mutlak girilir
O benden o vcuttan tenden haber sor bize
O bedende o vcutta biz o tende sr idik
Ka bin kere srafil sur flediin dinledik
Mansurun ak lisanyla Enel Hakk biz dedik
eriat tarikat nedir, dinden haber sor bize
12
KAYNAKLAR
ALBAYRAK, Nurettin.(2010). Ansiklopedik
Halk Edebiyat Szl. stanbul.
AYTA, Stk.(2006). Evrenin Srlar. stanbul.
BUDAK, Ali.(2007). nsan Byk Evrendir.
stanbul.
DEMREL, ener.(2003). 16. Yzyl Divan
airlerinden Hayretnin Devriyye
Benzeri Bir Gazelinin Aklamas. Frat
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Dergisi. Say:13/1.
DLN, Cem.(1999). rneklerle Trk iiri
Bilgisi. Ankara.
GLPINARLI, Abdulbaki.(1992). AleviBektai Nefesleri. stanbul.
2011 / Yl: 1 Say: 1
GRAY, Cenk.(2010). Semadan Semaha

Bir Sonsuz Devir. Trk Kltr ve Hac
Bekta Veli Aratrma Dergisi. Say: 56.
Ankara.
GZEL, Abdurrahman. Devriye. Trk Dili.
Say: 445-450.
ULUDA, Sleyman.(2005). Tasavvuf

Terimleri Szl. stanbul.
YILDIRIM, Ali.(2000). Bakinin Devriyye
Trnde Yazd Bir Gazeli. Frat
niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. C.
10, say 1. Elaz.
KPRL, Mehmet Fuat.(1976). Trk

Edebiyatnda lk Mutasavvflar. Ankara.
KISAKREK, Necip Fazl.(2002). Bat
Tefekkr ve slam. stanbul.
NOYAN, Bedri Dedebaba.(1998). Btn
Ynleriyle Bektailik ve Alevilik l.
Ankara.
NDER, Mehmet.(1989). Halk Ozan
Gufran ve Bir Devriyesi. III.
Uluslararas Trk Halk Edebiyat
Semineri. Eskiehir.
ZSOY, Bekir Sami.(2005). Balangcndan
Gnmze rnekleriyle Trk iiri.
Ankara.
PAKALIN, Zeki.(1993). Osmanl Tarih
Deyimleri ve Terimleri Szl. stanbul.
PALA, skender.(1995). Ansiklopedik Divan
iiri Szl. Ankara.
ENER, H. brahim.(2003). Trk slam
Edebiyat. stanbul.
TATCI, Mustafa.(1990). Ynus Emre Dvan
Tenkitli Metin. Ankara.
UMAN, Abdullah.(1982). Rza Tevfikin
Tekke ve Halk Edebiyat ile lgili
Makaleleri. Ankara.
UMAN, Abdullah.(1993). Devriyyeler
zerine Rza Tevfikin Yaymlanmam
Bir Makalesi. Trklk Aratrma
Dergisi. Say 7. stanbul.
13
14
HACI BEKTA VELYETNAMESNDE BR KAHRAMAN

MODEL OLARAK SARU SALTUK
SARI SALTUK FROM HACI BEKTAS VELAYETNAME AS A
SAMPLE HERO
Aynur KOAK1
etmek iin imkna sahip mi? Snamalar

bireyi bir st bilin dzeyine, yani dzene
ulatrr. O hlde Velyetnamedeki Sar Sal-
() Hnkr: Haydi seni Rum lkesine
tuk da kaoskozmos dzleminde snama-
saldk!
l bir hareket plan olmal ve sonunda yeni
ZET
bir hayatn tlsmna ulaabilmelidir.
Dnyann zerine kurulu olduu bir
Anahtar Kelimeler: Hac Bekta Veli
dzen: kaoskozmos, karmaadan dze-
Velyetnamesi, Sar Saltuk, Kahraman Mo-
ne gidiin ifadesidir. Bir ztlk yanstan bu
deli, Kahraman Arketipi.
manzara ruhsal lemden d leme kadar

her yerde insanolunu kuatr. nsanolu bu
zorunlu yapnn karsnda kaostan kozmosa doru seyreden bir kurtulu mcadelesi
sergiler. Ferd anlamda her birey, kolektif
anlamda da her toplum iin bir kahraman
olmadan dzene ulamak zordur, belki de
imknszdr. Joseph Campbell, kahraman,
kendini baz eyler iin feda edebilen birey
ABSTRACT
The order on which the world has been
founded chaos- cosmos is the expression
of movement from disorder to orderliness.
This outlook reflecting conflict covers human
beings everywhere from the inner world to
the extarnal world. In view of such an inevitable formation, mankind gives struggle
olarak nitelendirir ve snamalara tabi tutu-
for salvation leading from chaos to cosmos.
lan kahraman iin unlarn sorulmas ge-
It is unlikely or perhaps impossible for a
rektiini vurgular: O, gerekten bu greve
society collectively or for each person indi-
uygun mu, tehlikelerin zerinden gelebili-
vidually to get organized without a hero.
yor mu? Cesaret, bilgi, kapasite ve hizmet
Joseph Campbell describes an archetype hero
1 Prof. Dr., Kocaeli niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm.
2 Vilyetnameden.
as an individual sacrifying himself for certain things and emphasis that criteria based
questions such as Is he relly appropriate
15
for the task?, Can he overcome the dangers?
gstermektedir. Velyetnamede olaans-
Does he have the potentiality in terms of
t olaylar, ayr alarda ayr yerlerde yaa-
spirit, intelligence, ability and attendance?
m erenlerin buluup grmeleri, tarih
should be asked for the probationary hero.
gereklie uymasna imkn bulunmayan
The tests promote an individual to the next
eyler en ok rastlanan unsurlardr. Yazar,
stage of awareness, which is`the order
btn bunlarn ocuka-safa bir dnce-
.Thus, the hero inVelayetname , Sari Sal-
nin rn olduu grndedir (Glpnar-
tuk must also have an action plan depended
l, 1990: VIII-IX); ancak bnyesinde olaa-
upon trial on the platform of chaos-cosmos
nstlklerle hayatn gereklerine aykrlk
and can achieve the charm of a new life in
barndran olaylarn bulunmas ve bunlarn
the end. The previous order is attained due
yzyllar boyunca insanlar tarafndan ger-
to Sari saltuk in Velayetname. After his vari-
ek olarak kabul edilmesi, yalnz ocuka
ous trials he does not only obtain the order
bir saflkla aklanamaz. Bu tr eserlerde
but he takes the next stage of task as a chief
kolektif bilin dna ait bilgiler ve ifrele-
backgammon player as well.
rin gizlendiini sylemek gerekir. ifreleri
Key Words: The hagiography of Haci

Bektash Veli Velayetname, Sari saltuk,
model of hero, hero archetype.
zmleyerek insanln bin yllardr sregelen ifrelerini zmek mmkndr. Olaanstlkler tayan bu anlatlarda karlatmz imgeler, insanln saf ocuksu
Vilyetnme-i Hac Bekt- Veli adyla bi-
inanlarnn tesinde, kolektif bilin dnn
linen eser, Hac Bekta Velinin menkabevi
yansmalar olarak deerlendirilmeli ve bu
hayatn anlatr3. Glpnarlya gre, bu eser
tr anlatlarda bulunan olaanstlkler,
edebiyatmzda din tesiri altnda meydana
insanln byle imgelere ihtiya duymasna
getirilen dier velyetnamelerle benzerlik
balanmaldr.
3 Vilyetnme-i Hac Bekt- Veli adl eserde Hac Bekta Velinin olaanst hayat, kerametleri anlatlmaktadr. Bu eser, tahminen Uzun Firdevsi tarafndan
Hac Bekta Velinin lmnden iki yzyldan fazla
bir zaman sonra yazlmtr. Bu konuda Velyetname
zerine alma yapan Abdulbaki Glpnarlnn
dnceleri dikkate deerdir. Glpnarlya gre,
Vilayet-name, Hac Bekta hakknda doru-yanl; fakat
hemen hepsi olaanst olaylar ihtiva ettiinden, bu eser,
hi phe yok ki kendisinden bir hayli sonra ve menkbevi
hayat, kendisini grenlerden duyanlarn daha sonrakilere
eklentilerle bildirerek, onlar tarafndan eklentileri de naklederek mayalanp yourulduktan, Bektai gelenei adamakll meydana gelip de dal budak saldktan sonra yazlmtr.
bkz. (Glpnarl, 1990).
16
Velyetnamede bata Ahmed Yesevi olmak zere Yunus Emre, Ahi Evran, Gven
Abdal ve bunun gibi velilerle ilgili anlatlar
mevcuttur. Anlatlardaki bu kahramanlar
gerek birer kahraman olarak deerlendirilebilir miyiz? Bunlar, kahramanlarn izledii
yolu izleyerek onlar gibi yolculuk etmiler
midir? Alperenlerden biri olan Sar Saltuk
da byle bir yolculua km mdr? Kaostan kozmosa bir seyir takip etmi midir?
Yani Sar Saltuka da bir kahraman diyebilir
miyiz? Bu sorulara kahraman zerine ana-
2011 / Yl: 1 Say: 1
lizler yapan aratrmaclarn grlerinden
manlar Tanrnn planyla deil, mucizesiy-
yararlanarak psikanalitik bir yaklamla
le geri gelmitir(Campbell, 2010b:185).
cevap aramaya allacaktr. Bilindii gibi

Sar Saltukla ilgili szl ve yazl kltr ortamlarnda pek ok anlat bulunmaktadr4;
ancak bu makalede yararlanlacak metin
sadece Velyetnamede yer alan Sar Saltuk
anlats olacaktr.
nsanolu, evrenin yaratl srlarn bilme/bildirme gayesiyle elde ettii bilgi ve deneyimleri kozmik mitlerde dile getirmitir.
Evrenin yaratm tasarmlarnda yokluk, belirsizlik, karmaadan sonra evren ve evrene
ait dzenden bahsedilir. Milletlerin kozmik
Genel tanm itibariyle kahraman, insan-
mitleri birbirinden farkl olsa da ortak nokta-
lk iin kendini feda edebilen kiidir. nand-
lar kaoskozmos ynl deime/ilerleme
deerler ve sevdii insanlar iin her trl
ilkesidir. Bu nedenle herhangi bir karmaa,
fedakrl yapandr. Birbirinden farkl kah-
belirsizlik, sava ve hastalk, kaos ortam
raman tipleri olmasna karn bunlarn ortak
olarak yaratlr; ardndan evrenin daha nce
yn, fedakrlklardr. Campbell, kahrama-
ulam olduu kozmosa doru bir seyir iz-
n, kendinden daha byk bir ama uruna
lenir. Anlatlarda da kahramann, karmaa-
yaamn feda eden kii olarak tanmlar. Her
nn ardndan sahneye kt grlr. Kiinin
kahramanca macerann temel balangc
kahraman olarak bir varlk gstermesinden
korkusuzluk ve baardr. Kahraman toplu-
nce, kahramanlk yolu iin bir itici g ola-
mun ve evrenin engellerine taklr, pek ok
rak karmaa yaanr. ok eitli olaylardan
sknt, mihnet ve ile eker; ancak dinamik
kurgulanm olabilen bu karmaa hli, kah-
ve azimli olan bu tip, yaptklarndan emin-
ramanlk serveni iin bir ardr. Kahra-
dir, kararldr. En zor annda bile brakp git-
man, tpk evren gibi kaos ortamndan san-
meyi, ihanet etmeyi dnmez, mitsizlie
cl bir mcadeleyle varla doru hareket
kaplmaz. Yaama her an yeniden balayabi-
eder. Eer kaos/ karmaa/ serven ars
lecek gl yapya sahiptir(Eliuz, 2000:141).
olmazsa kii, onu harekete geirecek bir etki
O, bir ama iin mcadele edendir. Campbell,
bulunmadndan ayn kalr.
kahramanlar yerel kahramanlar ve evrensel

kahramanlar olarak ayrr. Kabile kahramanlar ya da yerel kahramanlar, eylemlerini tek
bir halk iin gerekletirir. Muhammed, sa
ve Buda gibi evrensel kahramanlar ise ok
uzaklardan bir mesaj tar. Bu din kahra4 Yazl kltr ortam iin bkz. (Yce, 1987), (EblHayr- Rm, 1987); (Ebl-Hayr- Rm, 1988); (EblHayr- Rm, 1990). Szl kltr ortam iin bkz.
(alar, 2005).
Yeni bir kahraman, yeni bir hayat, yeni

bir dzen yaratmak veya deimek/
ilerlemek hedefi gden anlatlar, kaoskozmos ynl deime/ ilerleme ilkesi
balamnda hareket eder; nk bunlarn
hepsinin temelinde bir yaratm sz konusudur. Yaratm sz konusu olduunda
da Eliadenin vurgulad kozmolojik eylem
tekrarlanmak zorundadr. Aratrmac, Her
17
yaratl, her eyin ncesindeki kozmolojik eyle-
kahramann kanlmaz yolculuuna dikkat
mi, Dnyann yaratln tekrarlar.(Eliade,
eker(Campbell, 2010a).
1994:32) diyerek yaratm, yenileme, deime senaryolarnda bu ilkenin korunduunu ifade eder. Neumann, kahramann
doumunu ya da varln kavga, atma,
karmaayla balatr. Onun tanmlamasnda
kahraman, insanln arketipsel habercisi/ nderidir. Neumanna gre balangta
kahraman miti yalnzca kozmik sembollerle
temsil edilmi ve artk, insanlk ve kiisellik
dnemine girilmitir(Neumann, 1973:131).
Bir mitik kahramann hayat birok yerde kopyalanr. Bir oban ya da bir veli kahraman olabilir. Bu durumun en iyi rneini,
Velyetnamede Hac Bektaa atfedilen kerametlerin5, baka velilere ait olarak anlatlmasnda buluruz. Bu durum Campbelle gre
kahramann sradan bir kii olmamasyla
balantldr: Sz konusu kahraman byk bir
egemen, byc-hekim, peygamber ya da enkarnasyon olduu zaman mucizelerin snrszca ge-
Tm mitlerin konu ald ey, eitli e-
limesine izin verilir(Campbell, 2010a:363).
killerde bilin dnmleridir. Bilin, snav-
Velyetnamedeki kahramanlarda, zelde
lar yoluyla ya da aydnlatc ilhamlar yoluy-
de Saru Saltukta kozmik kurgu devam etse
la dnm geirir(Campbell, 2010a:167).
de kahraman temsil eden kozmik sembol-
Kahraman bilinlenme srecinde; birey-
lerin yerini kiinin -dnemin toplumsal ya-
selleme, zgnleme ve kendi iinde b-
psnda nemli bir yeri olan veli- ald g-
tnleme aamalarn yaar. Kahraman yol
rlr.
alrken, kendi bireysel mitini de oluturur.

Anlatlardaki kahramanlar da yaratmdan
kaynakl olarak kaoskozmos ynl eylemi tekrarlar. Campbelle gre kahramanlarn
bir ksm yolculua kmay kendi tercih
eder, bir ksm da zorunlu olarak kar yolculua. Kahraman belli bir tr macerada sorumluluk sahibi bir ekilde yola koyulur ve
eylemi kendi iradesiyle gerekletirir. Bir de
onun iine itildii maceralar vardr. Bu, kahramann ne yaptnn farknda olmad ve
kendini birdenbire bambaka bir dnyada bulduu bir macera trdr(Campbell,
2010a:170). Yazar, dnyann farkl yerlerinde grlen bu eit kahramanlarn ortak
ynnn, yolculukta ayn dairesel dngy takip etmeleri olduuna vurgu yaparak
18
Velyetnamedeki Sar Saltuk anlatsna

gre Hac Bekta, bir gn Arafat dandaki
ilehaneden kp imdi Zemzem Pnar denilen bir yere gelir ve bir obann koyun otlattn grr. Burada Arafat Da, Zemzem
Pnar gibi adlarla anlan meknlar kutsiyet
kazanm yerlerdir. Da ycelik, su ise yaratl, arnma ve yeniden dou imgeleriy5 Velyetname, Hac Bektan bir kahraman olarak otoritesini glendiren saysz kerametle doludur: Kahramann bir baryla yzlerce kii lebilir, eren denize
postunu sererek stne oturur ve karya geer, sras gelince doan, gvercin, ahin donuna girer, icap
edince yeniden insan ekline dnr, bir anda birok
yerde grlebilir, atee girer yanmaz, suda kaynasa da
lmez, kayay hamur gibi yourur, talar kerametine
tanklk eder, hayvanlar keremiyle dile gelir, kayalar
yrr, iradesi tabiat kanunlarnn zerindedir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
le deerlendirildiinde kutsal meknlardr.
yerek onu grevlendirir. Onun bu sz Sar
Mitolojilerde de yaratmn gerekletii bu
Saltukun seilmi bir kahraman 7 olduunu
meknlar, merkezi temsil eder ve kutsal-
gsterir. Bylece Rum lkesine dzen ver-
drlar. Bu meknda yal bilge adam olarak
mek zere Sar Saltuk gnderilir.
karmza kan Hac Bektan bir obana

ynelmesi ve onu grevlendirmesi de bou
bouna deildir.
Eer baarlacak bir ey yoksa kahramanlk eylemi de olmaz. Burada seilen

kii, greve gerekten uygun mudur? O,
Hnkr, obann yanna gidip srt-
tehlikelerin stesinden gelebilir mi? Ge-
n svazlar ve adn sorar. obann cevab,
rekli cesarete, bilgiye ve kapasiteye sahip
Adm Sar Saltuktur6, ne emrederseniz
mi? oban Sar Saltukun yolculuu bura-
hizmette olaym eklindedir. Hac Bekta,
da balar. Velyetnamede neden bir oban
bir kahraman semitir. Lider, baarlabilecek olan grr ve onu baaran kii olarak analiz edilebilir(Campbell, 2010b:167).
Burada obann hi tereddt etmeden hizmete hazr olduunu ifade etmesi de Hac
Bektan seiminin doruluunu kantlar
niteliktedir. Campbell, kahramanlk kariyerinde sahip olunmas gerekenlerin sadakat,
lllk ve cesaret gibi erdemler olduunu
vurgular(Campbell, 2010b:167). Caryleye
gre cesur olmak, gnmzde bile geerli olan
ebedi bir grevdir. Yiitliin hl byk bir
deeri vardr. Bir insann balca grevi korkuyu yenmektir(Caryle, 2004:51). oban Sar
Saltuk da cesaretle ve korkusuzca, hizmete
hazr olduunu beyan eder. Hnkr, Sar
Saltuka, Haydi seni Rum lkesine saldk di6 Sar Saltuk, Anadolu ve Rumelinin fethinde gazalara katlan, cengverlii ve velayeti ile efsanev bir ahsiyet hline gelen bir kahramandr. Gerek hayat ile
menkbev hayat i ie gemitir. Sar Saltukun destan
ahsiyeti ile ilgili bilgileri eitli menakpnamelerde
ve velayetnamelerde bulabilmek mmkndr; ancak
onunla ilgili en nemli yazl kaynak, dorudan doruya Sar Saltukun hayatn konu alan Saltuk-nme
adl eserdir. bkz. (Ebl-Hayr- Rm, 1987).
kahramana ihtiya duyulmutur? oban

kimdir? Mitolojik ve din anlatmlarda safl, masumiyeti, tinsel yazgy temsil eden
hayvanlar ve onlarn fedakr bakclar obanlara yer verilir8. Toplum kahraman za7 Anlatlarda Sar Saltuk, bir destan kahramannda bulunmas gereken btn zelliklere sahiptir. Son derece
gldr, korkusuzdur. Tek bana dman kalelerini
fethetmektedir. Bu zellikler dnda Sar Saltukun
olaanst gleri de olduu, Saltuk-nmede mbalaal bir ekilde anlatlmaktadr. ok uzaklarda
aleyhinde sylenenleri iitebilmekte, oturduu yerden bir kl darbesiyle bir baka diyardaki dmann
ldrebilmekte, gz ap kapayncaya kadar bir diyardan bir baka diyara gidebilmektedir. Dmanlar bir
trl Saltuku ldrememektedir; ok atarlar batmaz,
kl vururlar kesmez, by yaparlar tesir etmez, suya
atarlar boulmaz, atee atarlar yanmaz. Btn cinler
ve melekler Sar Saltukun yardmcsdr. Hatta bu
cinlerden birisi ile ahiret kardei bile olmutur. Btn
bu zellikler gz nnde bulundurulduunda, Sar
Saltukun alp-eren kiiliinin yan sra, baz menkbelerde bir masal kahraman kimliiyle karmza kt
da grlmektedir.
8 Bat Asya mitolojisinde Dumuzi Tammuz obanlarn ve srlerinin koruyucu tanrsdr. Vens yldz
ve ak tanras olan nanna oban Dumuzi ile evlenerek yazgsn deitirir (Eliade, 2007:85). Kuran-
Kerimde ad geen peygamberlerden Hz. smail, s-
19
mann ihtiyalarna duyarldr. Pek ok tarz
Sar Saltuk iin yksek bilin olma zellii
ve dnce gibi kahraman tipi de zamanla
dikkat ekicidir.
evrim geirir. Halk anlatlarnda oban tipine sklkla rastlanr. Mezarda doan ocuu
bulan obandr, dervie saf gnlle ibadeti
gsteren obandr. Kahraman olarak bir obann seiminde, toplum yaamyla birlikte
iinde bulunulan etkileimler ve gemiten
gelen kltrel birikimlerin de etkisi olduu
sylenebilir(Koak, 2010).
Kahramanda var olan stn nitelikleri,

yce deerleri ortaya kartacak olan akl
hocasnn varl, kahramann daha yksek
bir bilin durumuna eriebileceinin gstergesidir. Akl hocas, kahramana eitli
bilgiler retir, kahraman ileride karlaaca zorluklara kar uyarr ve kahramana
armaanlar verir. Bu armaanlar genellikle
Hac Bekta tarafndan Rum lkesine
anahtar, silah vb. maddi armaanlar olur-
gnderilmek istenmesi zerine bir oban
ken kimi zaman da manevi deer tayan bir
olan Sar Saltuk, koyunlar ne yapaym?
t, ipucu olabilir(Tecimer, 2005:126-127).
diye sorar. Bu durum, Rankn tanmlad,
Velyetnamede yal bilge arketipi ere-
hayatn maddi hedeflerini gerekletirme-
vesinde deerlendirebilen Hac Bekta, ay-
ye alan kahraman figr(Rank, 2001) ile
dnlanma yolculuunu gerekletirecek Sar
Campbell ve Jungun tanmladklar, hayatn
Saltuka bir yay, yedi ok ve tahta bir kl ile
manevi hedeflerini gerekletirmeye al-
deniz stnde batmadan yzebilecek bir
an kahraman rolleri(Jung, 2003; Campbell,
seccade hediye eder.
2010a) arasnda bir seim yapma zorunluluunu ifade eder; ancak, Hac Bektan,
sahipleri gelene kadar koyunlarn orada
otlayabileceini sylemesi zerine Sar Saltuk, manevi hedefe ynelir. Bu an, maddi
hedefleri bir kenara brakan Sar Saltuk iin
aydnlanma andr. Akl hocalar ounlukla tanrsal bilgelik ve manevi bir kavrayla
konuurlar. Bu anlatmda Hac Bektan da
hak, Salih, Yakup, Musa ve Hz. Muhammed hayatlarnn baz blmlerinde obanlk yapmlardr. Tasavvuf literatrnde de obanlara rastlanmaktadr. Ali
Fakih, Fatih Sultan Mehmetin oban-badr. Kendisi
hem din ilminin byk stad bir lim hem de obandr. Fakih, hayvanlara obanlk yapamayann insanlara hi obanlk yapamayaca dncesiyle ve nefsini
terbiye etmek amacyla obanlk yapmtr. Veysel
Karaninin de obanlk yapt bilinmektedir.
20
Kahraman bir kuyuya, balinann midesine, bir zindana veya yeraltnda bir maaraya
debilir. Bu karanlk yerler, yeni enerjilerin
oluturulduu yerlerdir. Sar Saltukun yolu
bir kaleye der. Kale, bir ejderhann eline
gemitir ve kahramann yedi bal ejderha
ile mcadele etmesi gerekmektedir. Kahraman, bu kalede yeni enerjiyle dolacaktr.
Sar Saltukun kaleyi ele geirmek istedii
bu zaman, kaosun ortasdr. Kahramanlar
iin ejderha, yenilmez bir semboldr. Tm
kltrlerde kahramann yapt en nemli
eylemlerinden biri de fiziksel eylemdir. Ortalkta dolap canavarlar ldren, tipik bir
erken dnem kltr kahraman vardr. Bu,
insann dnyasn tehlikeli ve biimsiz bir el
2011 / Yl: 1 Say: 1
dememi ormann ierisinde ekillendirdi-
mekten kurtulur. Sar Saltukun onunla m-
i, tarih ncesi bir dnemden gelen bir ma-
cadelesi ve onu yenmesi kendisine bir g
cera formudur(Campbell, 2010: 177).
kazandrr. Baka anlatlarda da Hzr bir
Tipik kahraman anlatlarnda kahraman, yolunun bir noktasnda kmaza girer,

yardm bekler. Bu yardma ulamadan da
yolunu bulamaz. Sar Saltuk, Lazoullarndan bir kfir beyinin kalesinde ejderhayla9
yol gsterici olarak grlr. Bu durum gnmz dnyasnda da Hzrn bir kurtarc,
yol gsterici olarak insanlarn bilinaltnda
yal bilge arketipinin yansmas olarak varlk bulduunu kantlar niteliktedir.
savarken klcn kullanmay unuttuunda
Sar Saltuk, ejderhay ldrdkten son-
ise bu durum oradan ok uzakta olan Hac
ra ejderha savanda pek susadm diyerek
Bektaa malum olur ve Hac Bekta, Hzr
drt be yeri kazar ve kazd yerlerden, bir
Sar Saltuka yardm etmesi iin gnderir. Bu
deirmeni dndrecek kadar ar duru bir
da bilin d alanda yol gsterici bilgeden
su kar. Burada su, kahramann tekile-
beklenen bir davran kalbdr. te yandan
mi, bilinalt elerden arndn sembo-
bilinlenmeye doru atlan admda ejderha,
lize eder. Metaforik adan su, bilinaltdr
kahramann glgesini temsil eder ve onun,
ve sudaki canl bilin kiiliini bastran ve
benliini byl bir ekilde ele geiren te-
gsz braklmas, yenilmesi ve kontrol
kilemi duygularn tesirinde olduunu
edilmesi gereken bilinalt yaam ya da
gsterir. Anlatda ejderi ldrmek iin kul-
enerjisidir(Campbell, 2010:190); nk su,
lanlan kl tahtadr. Bunun da sembolik bir
arketipsel nesneler arasnda arnmay sala-
anlam olabilir. Kahraman, akl hocas ve
yan bir edir. Su, psikolojik adan bilinal-
rehberi Hac Bektan ve Hzrn yardmy-
tnda sakl olan yaam gcn temsil eder.
la bilinaltna ait bu g tarafndan yok edil-
Bu son mcadeleyle artk kaos ortamnn
9 Campbelln ejderhaya ilikin ilgin yorumlar mevcuttur: Bizim Batl ejderhalarmz hrs temsil ediyor, ancak inli ejderha farkl. inli ejderha bataklkl
topraklarn canlln temsil ediyor ve gbeine vurup Ha haha haa diye bararak geliyor. Bu sevimli
ejderha, nemli ve byk bir hediye olan suyun bereketini getiriyor; ama bizim Batl hikyelerimizdeki ejderha, her eyi toplayp kendine saklamaya alyor.
Gizli maarasnda gizledii eyler oluyor, yn yn
altnlar ve bazen de tutsak bir gen kz. kisini de ne
yapacan bilmiyor; o yzden yalnzca onlar saklayp
koruyor. Buna benzer insanlar vardr; byle insanlara
antika deriz. Hibir hayat belirtisi, verdikleri hibir
ey yoktur. Yalnzca size yaprlar, etrafnzda dolanrlar ve sizden enerji almaya urarlar(Campbell,
2010b:195).
karmaas zlm, kozmosun dzenine

ulalmtr. Sar Saltk, Hac Bektan iaretiyle yola km, nne kan zorluklar amaya alm, onu gelecee hazrlayan, erginleyen bir dizi snav baaryla vermitir.
Bu snavlar sayesinde slamiyeti yaym,
insanlar zorluklardan kurtarm ve bunlar sayesinde olgunlam, bilinlenmitir.
Kahraman; eitli snavlara tabi tutulmu,
bilin d alann karanlk glerine kar
sava vermi, sonunda da hem fiziksel hem
de ruhsal yolculuunda baarya ulaaca
srlar elde etmitir.
21
Kahraman, maceralar yaayarak bilgi
la hayat baheden bir gnetir(Jung, 2003:5).
ve erdem sahibi olur. Sar Saltuk girdii zor-
Sar Saltuk da erala n yayabilme vas-
lu mcadelede eitli snavlardan geerek
fn elde etmitir. Sofra da eitim krss,
bireyleme srecini tamamlar ve tekkeye
muhabbet sofras, irfan pazardr(Temren,
dner. Kendisine icazetname verilir. Hac
1995:213). Bunlar, onun yolculuunu ta-
Bekta Veli, szne inanlr kiidir. Bektai-
mamladktan sonra elde ettikleridir ve ger-
likte, inanlan, gvenilen kiiye mrit olunur
ek bir kahraman olarak tescil edildiinin
sz mevcuttur. Sar Saltuk da Hnkrn bir
maddi gstergeleridir.
10
iaretiyle yola koyulmu, icazetname alacak

seviyeye ulamtr. Bilindii gibi kiinin
mrit olabilmesi iin, onun inanlrln
gsteren bir diplomas, icazetnamesi olmas
gerekir(Temren, 1995:58). Sar Saltuka icazetname verilmesi onun bu mevkiye ulatnn, yani aydnlandnn gstergesidir.
Sar Saltuka era11 ve sofra da verilir.
era aydnlanmann sembol olarak kullanlr. Bektailer, dervi de era gibidir. Hizmetini grrken (aydnlanrken), kendisi erir.
(kendinden verir, fedakrdr) derler(Temren,
1995:214). Jung, kahraman babo dolaan
bir gne olarak deerlendirir. Ona gre
kahraman ylece orada duran, ama varly10 cazetname, ruhsatname karldr. rnek olarak; babalk icazetnamesi, babalk ruhsatdr. Bu
grevi lykyla yerine getirebileceine ilikin yetki
belgesidir(Temren, 1995: 218).
11 Belks Temrenin, Bektailiin Eitsel ve Kltrel
Boyutu adl eserinde era konusundaki tespitleri yledir: Bugnn Bektaileri de, Horasan erandan
zerre (ule) alarak Meydan Evinin eralarn uyandrmak suretiyle Kutsal Trende (Meydanda) aydnlanmay sembolize etmektedirler ki, bu bize Ahmet
Yeseviyi ve ardalarn hatrlatmaktadr. Bu ardalar
arasnda Avar Baba, Pir Dede, Akyazl, Kademli Sultan, Geyikli Baba, Abdal Musa (.) Hac Bekta Veliyi
Anadoluya gnderen Lokman Pirende ve Dobrucaya
gnderilen Sar Saltuk bulunmaktadr(Temren,
1995:59).
22
Kahramann biyografisinde son eylem,

lm ya da ayrlktr. Yaamn tm anlam
kusursuzca bu aamada rneklenir. lm
aamasnda kahraman iin ilk koul ise mezarla bartr. Yaamnda ikili perspektifi
temsil eden kahraman, lmnden sonra da
kaynatrc bir imgedir(Campbell, 2010:388389). Sar Saltuk anlatmasnda da karmza
kan son keramet, kahramann lm anyla ilgilidir. Buna gre, Sar Saltuk lrken
bana muhip olanlarnz bir tabut yaptrsn,
koyup gitsin; birbirinizle ekimeyin, ben hepinizin tabutunda bulunurum(Glpnarl,
1990:47) diye vasiyet eder ve gerekten de
her bir beyin tabutunda grnr. Bu anlat
kahramann lm fikriyle de bark olduunu gsterir. Burada tabutun anne rahmini
sembolize ettii dnlrse lm, aslnda
yok olu deildir. lm, ikinci bir doumdur. Grld gibi kahraman, lmnden
sonra da insanlk iin kaynatrc bir imge
olmaya devam etmitir.
Sonu olarak bu anlat da kozmolojik
eylemin yaratma ilkesinden kaynakl olarak
bir kahraman yaratmtr. Sar Saltuk bir alperen, bir kahraman olarak bugn bile hafzalarda yaamaktadr. Sar Saltukun Ana-
2011 / Yl: 1 Say: 1
dolu ve Balkanlardaki mezar ve makamlarnn byk bir blm varln korumaktadr. Sar Saltukun menkbelerinin hl anlatlyor olmas ve kutsal bir Trk kahraman
olarak bilinmesi, onun bir kahraman olarak
yolculuunu baaryla tamamladnn ak
bir gstergesidir.
Bireyler her eyden nce kendilerini
koruma isteklerini bir yana braktklarnda,
kahramanca bir bilin dnmn yaayabilirler. Sar Saltuk yeni bir dzen kurmak
zere yolculua kmtr. Aslnda onun
toplumsal hayatta salamaya alt dzen
ve verdii bireysel mcadeleler, dier btn
kahramanlarn verdii mcadelelere benzer.
Her birey de znde kendi kendinin kahramandr ve her insan yaad deneyimlerle
ruhunu dzene sokmaya alr. Bu anlamda ister eren, ister tarih kahraman, isterse
de zorba kahraman olsun; dairevi olgunluk
emas tm insanlarda kopyalanr.
ALAR, Birsel.(2005). Szl Kltr

Ortamnda Sar Saltuk Anlatlar zerine
Bir nceleme. Kocaeli niversitesi FenEdebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat
Blm Baslmam Mezuniyet Tezi.
Kocaeli.
EBL-HAYR-I RM.(1987). Saltuk-nme
I (1987). Haz. Dr. kr Halk Akaln.
Ankara.
II (1988). Haz. Dr. kr Halk Akaln.
stanbul.
III (1990). Haz. Do. Dr. kr Halk
Akaln. Istanbul.
ELADE, Mircea.(1994). Ebedi Dn Mitosu.
ev. mit Altu. Ankara.
ELADE, Mircea.(2007). Dinsel nanlar ve
Dnceler Tarihi. ev. Ali Berktay.
stanbul.
ELUZ, lk.(2000). Dede Korkut
Hikyelerinde Tipler. Uluslararas Dede
Korkut Bilgi leni Bildirileri. Ankara.
GLPINARLI, Abdulbaki.(1990). Vilyetnme Menkb- Hac Bekt- Vel.
stanbul.
CAMPBELL, Joseph.(1991). The Power of The

Myth. New York.
JUNG, C. Gustav.(2003). Aspect of the

Masculine. Edited With an Introduction
by John Beebe. Translated by R.F.C. Hull.
London and New York.
CAMPBELL, Joseph.(1993). The Hero With a

Thousand Faces. London.
JUNG, C. Gustav.(1991). Psychology of the

Unconscious. New Jersey.
CAMPBELL, Joseph.(2010a): Kahramann

Sonsuz Yolculuu. ev. Sabri Grses.
stanbul.
JUNG, C. Gustav.(1968). The Archetypes and

the Collective Unconscious. Trans. R.F.C.
Hull. New Jersey.
CAMPBELL, Joseph; Moyers, Bill.(2010b).

Mitolojinin Gc. ev. Zeynep Yaman.
stanbul.
JUNG, C. Gustav.(1970). Four Archetypes;

Mother, Rebirth, Spirit, Trickster,
Princeton. New Jersey.
CARYLE, Thomas.(2004). Kahramanlar. ev.

Behzat Tan. stanbul.
JUNG, C. Gustav.(2005). Drt Arketip. ev.

Zehra Aksu Ylmazer. stanbul.
KAYNAKLAR
23
KOAK, Aynur.(2010). Bir Kahraman

Modeli Olarak Karauk oban. Dede
Korkut ve Gemiten Gelecee Trk
Destanlar Uluslararas Sempozyumu,
Yaynlanmam Bildiri. 25-28 Ekim 2010.
Yakn Dou niversitesi, Kuzey Kbrs
Trk Cumhuriyeti.
NEUMANN, Erich.(1973). The Origins and
History of Consciousness. New York.
RANK, Otto.(2001). Doum Travmas. ev:
Sabri Ycesoy. stanbul.
TECMER, mer.(2005): Sinema: Modern
Mitoloji. stanbul.
TEMREN, Belks.(1995). Bektailiin Eitsel
ve Kltrel Boyutu. Ankara.
YCE, Keml.(1987): Saltuk-nmede Tarih,
Din ve Efsanev Unsurlar. Ankara.
24
TRKYEDEK BEKTA-ALEV KLTRNE DAR

FARKLI BR EVRE: BR RF RSALES ZERNE
BAZI DEERLENDRMELER1
A DIFFERENT ENVIRONMENT ABOUT BEKTASHI AND
ALEVI CULTURE IN TURKEY: EVALUATIONS ABOUT A
RISALA OF RIFAI
Mehmet Saffet SARIKAYA2
ZET
ABSTRACT
In this article, the content of the manuscript,
which is called Tarikat-i Rifaiyye
Makalede BB Atatrk Kitapl Bel.Yz-
and registered with the registration number
00543 numarada kaytl Tarikat- Rifiyye
Bel. Yz-00543 in IBB Ataturk Library ,and
adl, muhtemelen 19. yzyla ait eserin ierii deerlendirilecektir. zellikle yazma
eserdeki On iki mam ve On drt Masum kabulnn Anadoludaki Bektai geleneine
which probably remains from the 19 th. century will be assessed. Specially the expression of the work Twelve Imam and Fourteen
Innocent in the manuscript according to the
Bektashi tradition in Anatolia, is important
uygun olarak dillendirilmesi Anadoludaki
for Rifai tradition in Anatolia. This aspect
Rifai gelenek asndan nemlidir. Bu du-
shows the common use of some belief pat-
rum Anadolu tasavvuf geleneinde Ehl-i
terns about love of ahl-i bayt in different ta-
beyt sevgisi eksenli baz inan motiflerinin

farkl tarikat evrelerinde ortak kullanldklarn gstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Rifiyye, Bektaiyye, On iki mam, On drt Masum.
riqas in Anatolian tradition of misticism.

Key words: Rifaiyya, Bektashi, Twelve
Imam, Fourteen Innocent.
GR
zerine deerlendirme yapacamz
1 Bu alma TBTAK 110K317 proje erevesinde

hazrlanmtr.
eser, stanbul Bykehir Belediyesi Ata-
2 Prof. Dr., Sleyman Demirel niversitesi, lahiyat

Fakltesi, slam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dal, Isparta.
ytl, 53 varaklk, her sayfada 10 satrl gzel
trk Kitapl Bel. Yz-00543 numarada kave harekeli, nesih yazldr. Herhangi bir ta25
rih, mellif ve mstensih kayd bulunmayan
naklettik. Dier ksmlarda ise, zet niteli-
eser, ktphane kaydnda Tarikat- Rifiyye
inde olduu iin, gnmz imlsn kul-
diye adlandrlmtr. Eserin kapak sayfa-
landk. Baz yerlerde parantez iinde verilen
snda rika olarak Tarikat- Rifiyyeye Girme
gerekli aklamalar, bize aittir.
dap bal yer almaktadr. mlsndan

hareketle eserin 19. yzyla ait olduu sylenebilir. erii itibaryla bir Ftvvetname
nshas olarak kabul edilebilir.
Eserde dikkatimizi eken husus, tarih boyunca Snn gelenek iinde yer alan ve Snnilii teslim edilen Rifai tarikat geleneinde
Alevi unsurlarn yer almas ve bu unsurlarn
tevell-teberra inanc erevesinde iman unsuru olarak kabul edilmesi gereidir. Tarikatn kurucusu olarak kabul edilen Seyyid
Risalenin zeti
Tarikat- Rifaiyyeye Girme dab
Eser mukaddimeden sonra, talip olmak
isteyen
kimseye
dab-
tarikat-
Muhammediyyeyi bilmek farz- ayn olduunu beyan ile balar(1b) ve tarikat fukarasnn muhibb-i tark; nim-tark; ehl-i tark
diye ksm(2a) olduunu ifadeyle bunlarn daplarn aklamaya giriir.
Ahmed er-Rifainin Ehl-i beyte mensubiyeti
Muhibb-i tark iin eyh tarafndan nce
veya tarikatn Alevi silsilesi dikkate alnarak
bir nakb veya can rehber olarak grevlen-
bir deerlendirme yaplabilir; ancak benzer
dirilir. Rehber, muhibbi intisap iin hazr-
nispetlere sahip Kadirilik, Halvetilik gibi ta-
lar.(2b-4a). eyhin oluru alndktan sonra
rikatlarn bulunuu, bu nispetlerin farkllk
merasime getirilen muhibbe, rehber nce:
unsuru olmadna iaret etmektedir. Bu-
Erkn- tarikat drttr: eriatta edeb, tari-
nunla birlikte risaledeki On iki mam ve On
katta edeb, hakikatta edeb ve marifette edeb
drt Masum kabulnn Anadoludaki Bek-
Eline diline beline sadk ve mstakim ol. Yani
tai geleneine uygun olarak dillendirilmesi
elini her eye sunma ve belini muhafaza eyle
Rifai gelenein Anadoludaki durumunu ve
ve dilini her kelma uzatma. Zira teslimiyet
etkileim evrelerini gstermesi bakmndan
gassal elinde meyyit gibidir Hizmet ehli ol.
nemlidir. Bir baka ifadeyle Anadolu ta-
Zira Hz. Resul, Seyyidl-kavmi hdimhm
savvuf geleneinde Ehl-i beyt sevgisi eksen-
buyurmutur.(5a-7a) gibi tlerin yer al-
li olarak baz inan motiflerinin farkl tarikat
d uzunca bir nasihat verir.
evrelerinde mterek olarak kullanldklar

anlalmaktadr.
Nasihat fasln takiben, kap eiinde

bekleyen talibin tevazu ve sabra iareten
Deerlendirmelerimize risalenin geni
eie basmamas hatrlatlr. Bu edep, Hz.
bir zetiyle balamay uygun buluyoruz.
Sleyman (a.s.)dan kalmtr. O, Beytil-
Metinde aynen aldmz yerleri italik ve
Makdisi yaptrrken kavminin gururunu
trnak iinde, metnin imlsna uygun olarak
krmak iin mabedin kapsn alak yaptra-
26
2011 / Yl: 1 Say: 1
rak insanlarn ne doru eilip ieri girmelerini salar; bu ise, Allah Telnn houna
gider(7ab). Mridin de bu minval zere tarikata girerken her arzusunu kalbinden karp kap darsnda brakarak Hak kaps
olan Ehlullah kapsna, Hakka layk tevazu
ile girmesi gerekir, bu kapdan yokluk ile giren var olur(9b-10a).
eyhin huzuruna kacak muhib, niyz
duruuyla durur(10ab), sonra sol dizini yere
2. Yaramaz ilerden ictinab eylemek,

3. eyhine ve fukarasna hizmet etmek,
4. Allah iin hizmet etmek,
5. Hizmetinde kehil/tembel olmamak,
6. Her kiiye meskenet tevazu, hilm,
gzel ahlak hsl edip kendinden
kimseyi incitmemek,
koyup sa dizini dikerek selmlamadan
7. Gler yzl olmak,
sonra geri geri ekilip mnasip bir yerde
8. Dervileri ve garipleri Allah iin
niyz duruuyla drda durur(11a).

Sonra muhibbin oturmas gerekirse, nasl oturaca ve fukaraya ate, su ve kahve
verirken nasl hizmet etmesi gerektii tafsilatyla anlatlr(11b-12b). Trenden sonra alan sofra Muhammed Ali sofrasdr(13b).
Yemee tuz ile balanr, tuz ile sona erdirilir. Bu dap Hz. Muhammed-Hz. Ali yoluyla teselslen gelmitir. Yemekten sonra
Glbeng-i Muhammed Ali okunur(14b).
sevmek,
9. Dervilerin ve gariplerin gnllerini
almak, isteklerini yerine getirmek,
10. Gnlnde Allah zikrini nak edip
enbiy ve evliyy her zaman hazr
bilmek,
11. Daim temiz olarak gezmek(16b-17a)
eklinde sralanr.
Bundan sonra nim-tarkle ilgili dap ve
Tarikata girmek isteyen muhibde bu-
onun huzura kmas anlatlr. Muhiblie
lunmamas gereken sfatlar; hamr imek,
benzer ekilde rehberden hazrlk yaplmas
zina etmek, livata, gammazlk, mnafklk,
istenir(17a).
tekebbrlk, merhametsizlik, haset, buz

ve dmanlk beslemek, sznde durmamak, hyanet, cimrilik, gybet, hrszlk,
haramzdelik(15b-16a) olarak sralanr.
Tarikata girmek isteyen muhibde bulunmas gereken vasflar ise;
1. Salihler, sofiler, azizler ve dervilerle muhabbet eylemek,
Rehber onu tenhaya ekip unu telkin

eder: Ya ahi, eyhinin sfat- zahiriyyesini kisve addedip ol kisveye suret-i dimiyyede gizlenmelidir. Bu szn mahiyeti, telkin olarak,
eyhe balanmann gereklilii dorultusunda genie aklanr(17b-18a).
Sonra fukara birka gn bu telkin zere
baz eyleri mahede eder ve mahedele27
rini rehberle paylar. Rehber bu anlatlan-
oldum demektir. demin)
lar sr olarak kabul edip kimseye sylemez.
( )dal Cebraile, ( )mimi Muhammede
Mellif, burada yaanan manevi hllerle il-
iarettir(23b-24a). Elif gibi drda durmak
gili uzun izahlar yapar(18b-19b). Bu hlleri
bin hakka iarettir ki huzr- Hakta do-
yaayanlara sabi/ocuk, yiit, er ve eyh
rular makam olup ben dahi zm Hakka
denildiini belirtip bunlarn aklamasn

yapar(19b-20a). Daha sonra dem-Havva,
baba-ana ilikisi ve ocuun yetimesinden
hareketle salikin eyhinin baba, rehberinin
ana mesabesinde olduunu, Cennet analarn ayaklar altndadr hadisinden bunlarn
murat edildiini aklar(21ab).
dorultup geldim demektir. Bu erkn Hz.

Hseyinden kalmtr(25a). Buna gre;
Hz. Peygamber su ister. Hasan ve Hseyin birlikte koarlar. Hseyin suyu getirir;
ancak acele ettii iin ayan bir nesneye
vurmu ve yaralamtr. Hz. Peygamberin
huzurunda bu durumun belli olmamas
Derviliin yeniden dou anlamna

geldii eserde yle belirtilir: Bu lame dou tr;
iin sa ayann baparman, yaralanan sol ayann baparma zerine koyar. Selmn, Peygambere hizmet byledir
1. Cenb- Hak kendi nurundan nr-

Muhammediyyeyi
elifi Allaha,
yaratp
nur
mcmelen deme tecelli olundukta

demde hayat bulup teselslen pederlerimize gemesidir.
2. Pederlerimizin telezzz-i nefsaniyelerini icra edip bizleri lem-i ervhdan
lem-i berzha getirmeleridir.
3. Ehlullah, verset-i Muhammediyyeden
diye Hz. Hseyinin snnetini kendine farz

eder(25a26a).
ki ellerini sa ve sola koymann sebebi,
msivdan teberr ve Ehl-i beyte tevelldr.
Teberr: Hanedan- l-i Rasln sevmedii
ahlak sen dahi sevmeyb onlara ziyadesiyle bigayri hak zinet-i dnya in buz ve eda edenlere buz etmek yani onlarn efl-i kabhalarndan
yz evirdim ve o kavm zerine teberr oldum,
bulunduklar iin bizleri berzhdan
demektir(26b).
alp lem-i ervha getirmeleridir(22b-
Rasln yoluna giden ehlullahn erknlar u-
23a).
runa bil-iftihar can ve ban feda edb huzur-
Bundan sonra nim-tarkn evliy karsnda uymas gereken dap aklanr. u
Tevell:
Hanedan-
l-i
larna yz srmekde mstakim olmak yani Ehl-i

beyti Rasln muhabbetlerinin ateiyle her dem
yorumlar dikkat ekicidir: Niyz duruu
esrr- aliyyelerine mahrem olmakla tevell
( )elife, ba emesi ( )dala, dizini bkp
oldum, demektir. Hanedan- Ehl-i beyti
durmas ( )mime, dolaysyla deme
Rasulllah sevmek ve bilmek her bir m-
iarettir ki; huzur- erenlere sfat- hayva-
min muvahhid zerine farz- ayndr(27ab).
niyetten mnsalih olub srr- deme nail
u ayet ve hadisler buna delalet eder.
28
2011 / Yl: 1 Say: 1
Hadis: efaat li-mmet men ehabbe ehle

beytin (27b).
5. Muhammed Bkr
Hadis: Mesel muhabbeti ehl-i beytin kemeseli sefineti Nuhin, men rakibe fiha neca ev
men tehallefe anh arakaha4(27b).
Ayet: Kul eselkm aleyhi ecran illelmeveddeti fil-kurba5(27b-28a).
Hadis: Zeyyin lisnekm bi-zikri Ali b.
Ebi Talib6(28a).
Konuya, Zira Ehl-i beyti Rasul esas- dindir. Esas- dini bilmeyen kimse nasl o dindenim
diye dava edebilir(28a), diye devam eden
eserde Ehl-i beyt yle aklanr ve sralanr:
6. Cafer es-Sdk
7. Msa Kzm
8. Ali Rza
9. Muhammed et-Tak el-Cevad
10. Ali en-Nak el-Hdi
11. Hasan el-Asker
12. Muhammed Mehd Sahib ez-Zaman
ve Kutb ed-Devran(28b-29a).
On Drt Masum:
1. Muhammed el-Ekber b. Aliyel-
Ehl-i beyt: Rasulullahn pak sulbnden,

neslinden kz Fatma Hz. Aliyle evlendirmesinden zuhur eden On iki mam ve On drt Masum
zuhur ettiler.(28b).
On ki mam:
1. mam Ali el-Murtaza
2. Hasan el-Hulk er-Rza
3. Hseyin ah- ehid-i Kerbel
4. Ali Zeynel bidin
3 Mans: Benim efaatim mmetimden Ehl-i beyti
sevenler iindir.
4 Mans: Ehl-i beyti sevmek hususu Nuhun gemisi
gibidir. Kim ona binerse kurtulur, kim ondan yz evirirse helak olur.
Murtaza
2. Abdullah b. Hasan el-Hulk er-Rza
3. Abdullah b. Hseyin ehid-i Det-i
Kerbel
4. Hasan b. Zeynel-bidin
5. Kasm b. Zeynel-bidin
6. Abdullah b. Cafer es-Sdk
7. Beyyaz b. Cafer es-Sdk
8. Aliyyl-Eftar b. Muhammed elBkr
9. Cafer b. Muhammed el-Bkr
10. Salih b. Musa el-Kzm
5 Mans: De ki: Ben bunun zerine sizden akrabalk

sevgisinden baka bir cret istemiyorum(ura, 23).
11. Tayyar b. Musa el-Kzm
6 Mans: Dillerinizi Ali b. Eb Talibin zikriyle gzelletirin.
12. Cafer b. Muhammed et-Tak

29
13. Cafer b. Hasan el-Asker

14. Kasm b. Muhammed
Mehd(29b30a).
Ehl-i beyti Rasulillaha muhabbet ve
ehid iden melnlar bilb lanet ve buz-
fillah olunmak gerekdir.
1. Emir el-Mminin mam Ali el-
mamet ve hilafeti 10 sene 10 ay 5

gndr(31b-32a).
4. Ali Zeynelbidin: Hicr abann
banda,
38de,
Perembe
gn
Medine-i Mnevverede domu, 56

yanda 12 Muharrem 94 (18.10.712)
Cumartesi
gn,
Medine-i
Murtaza: Peygamberin doumu-
Mnevverede melun Abdulmelik
nun 30. Yl 12 Receb Cuma gn
b. Mervan tarafndan ehit edilmi-
Kbede domu, Hicr 17 Ramazan
tir. Medinede Bakyede medfun-
40da (7.2.661) Pazar gn, 62 yan-
dur. mamet ve hilafeti 32 sene 2
da iken Kufede Gulam- Mlcem
gndr(32b).
tarafndan ehit edilmitir. Kabri

bir rivayete gre Necefte, bir rivayete gre Medinede Peygamberin
yannda Ravza-i Mutaharradadr.
Hilafeti 5 senedir(31a).
2. Hasan el-Hulk er-Rza: Hicr 15
Ramazan 3te Sal gn Medine-i
Mnevverede domu, 40 yanda
iken (douma gre 46 olmal) 5 Rebiulevvel 50 (2 Nisan 670) Perem-
5. Muhammed Bkr: Hicr 3, Safer 60da, Cuma gn Medine-i

7 Zilhicce 117 (28.12.735) Pazartesi
gn Medine-i Mnevverede melun Hiam b. Abdulmelik tarafndan
ehit edilmitir. Bakye -i erifte
medfundur. mamet ve hilafeti, 20
sene 11 ay 11 gndr(32b-33a).
be gn Medine-i Mnevverede
6. Cafer es-Sdk: Hicr 7 Rebiulev-
kars melun Cade el-Kind tara-
vel 80de Pazartesi gn, Medine-i
fndan zehirlenerek ehit edilmi-
tir. mamet ve hilafeti 9 sene 5 ay 18
15 Receb 148 (06.09.765) Pazartesi
gndr(31a-b).
gn Medine-i Mnevverede me-
3. Hseyin ah- ehid-i Kerbel: Hicr

5 aban 4te Sal gn Medine-i
30
edilmitir. Kerbelda medfundur.
lun Mansur- Kuf tarafndan ehit

edilmitir. mamet ve hilafeti 30 sene
7 ay 8 gndr(33b).
iken 10 Muharrem 61 (10.10.680)
7. Msa Kzm: Hicr 7 Safer 128de Pa-
Cuma gn Kerbelda Yezid Pelid
zar gn, Medine-i Mnevverede
b. Muaviyenin emirleri dorultu-
domu, 55 yanda 25 Receb 183
sunda melun imir tarafndan ehit
(22.08.799) Cuma gn Badatta
2011 / Yl: 1 Say: 1
melun Harun Reid tarafndan ehit
levvel 260 (01.01.874) Cuma gn
edilmitir. Badatta Kurey Babu
Badatta melun Mutemed tara-
et-Tnde medfundur. mamet ve hi-
fndan
lafeti 35 sene 10 gndr(34a).
Samarrada medfundur. mamet ve
8. Ali
153
er-Rza:
Hicr
Perembe
21
gn,
Zilkade
ehit
edilmitir.
Badat-
hilafeti 5 sene 8 ay 3 gndr(36a).
Medine-i
12. Muhammed Mehd: Hicr 15 aban
255te Cuma gecesi, Berat gecesinde
24 Safer 204 (20.08. 819) Pazartesi
domutur. 21 yanda iken 7 Re-
gn Horasanda melun Memura
biulevvel 276 (10.07.889) Perembe
(Memun olacak) tarafndan ehit
gn melun Mutemed zamannda
edilmitir. Horasanda Tusun s-
gaip olmutur(36b).
tnde medfundur. mamet ve hilafeti 20 sene 7 aydr(34b).

9. Muhammed Cevad et-Tak: Medine-i
Mnevverede, Hicr 19 Ramazan
195 Cuma gn domutur. 25 yanda iken Zilhiccenin banda,
220 (26.11.835) Sal gn Badatta
melun
Mutasm
tarafndan
e-
hit edilmitir. Badatta Mekabir-i

Kureyde medfundur. mamet ve
hilafeti 16 sene 9 ay 6 gndr(35a).
10. Ali en-Nak: Medine-i Mnevverede
Hicr 5 Receb 214 Sal gn domutur. 40 yanda iken, 25 Cemaziyelahir 254 (21.06.868) Pazartesi gn
Badatta melun Mtevekkil tarafndan ehit edilmitir. Badad Savede
medfundur. mamet ve hilafeti 33
el-Asker:
tarkin uymas gereken erkn ve daplar

sralar(37a-41b).
Ftvvetnamelerde
yer
alan, gndelik hayatla ilgili bu erknlardan

rnek olarak yemekle ilgili olanlarn sralayalm. Taam yemede 20 erkn vardr.
1. Hell lokma yemek,
2. Pak olmak,
3. nnden yemek,
4. kreylemektir.
5. Yemekten evvel ellerini ykamak,
6. Bismillah demek,
7. Taban kenarndan yemek,
8. Yemek bitince elhamdlillah
demektir.
sene 5 ay 20 gndr(35b).
11. Hasan
Bu aklamalardan sonra eser, nim-
Medine-i
Mnevverede Hicr Rebiulahirin

sonunda, 232 Pazartesi gn domutur. 28 yanda iken 8 Rebiu-
9. Yemekte smkrmemek,
10. Tkrmemek,
11. Zaruret dnda su imemek,
31
12. Bir kimseye yemesi iin srar

etmemek,
13. Bir kimse gelirse kalkmamak,
14. Bir kimse gelirse hemen, otur,
deyip yer gstermek,7
15. Ayakta yemek yememek,
16. Yemek yedirdim diye minnet
etmemek; Nitekim ayette Ya
eyyhellezne amen l tubtil
sadektikum bil-menni vel-eza8
buyrulur.
17. Yavuz nazar ile kimseye
bakmamak,
18. Yaramaz sz sylememek,
19. Kimsenin lokmasna bakmamak,
20. Diz zerine oturmak(37a-38a).
Eserin sonunda Rifaiyyenin arrakiye,

hrka, post gibi kisveleri eitli sembolik anlamlaryla anlatlr. Tarikata intisap edenlere
tuz, sirke, st, siyah zm, hurma, su, zeytinyayla nasip verilebilecei, bunlarn Hz.
Aliden kald ve her bir nasibin vcuttaki
tesirleri aklanr(45a-50). Eser talibe tevbe
telkini, salvat verilmesi ve eitli nasihatlerle biter(50b-53a).
Deerlendirme
Eser; tertibi, dap ve erknla ilgili baz
aklamalar ve kulland terimler bakmndan eksik bir Ftvvetname zelliine
sahiptir. Bu zelliine bal olarak eserin
ftvvet gelenei iinde deerlendirilmesi
uygundur. Aslnda bu durum eserdeki baz
Alevi unsurlarn kaynaklarna iaret etmektedir.
Rifailik
13.
yzyldan
itibaren
Bu bahis bir kii babam ululardandr
Anadoluda grlmeye balamtr. Gl-
diye dava etse caiz deildir. Zira edeb ve
pnarl, Rifailiin Arap kkenli bir tari-
erkn miras olmaz kii kendi hizmet edip
kat olmasna ramen Trkler arasnda
renmeyince sluku caiz olmaz, ifadele-
tutunmasn(Glpnarl,1949-1950:72),
riyle biter. Daha sonra nim-tarkn stad-
rikatn Anadoluda ftvvet geleneiyle
na, eyhine ballnn nasl olmas gerek-
hemhl olmasyla izah etmektedir. Tarikatn
tii, fukarann nasl ahlaklanmas gerektii
stanbula girii ise olduka ge bir dnem-
eitli rneklerle aklanr(38b-44b).

7 3, 4, 5, 6. maddelerdeki edepler sofrann dzeninin bozulmamasna ynelik esaslardr. Yoksa bye
sayg esastr ve ne olursa olsun yer verilir. 6. maddedeki edep bunun nasl yaplacan gsterir. Sofra dzenini bozmadan gelene oturabilecei yer alarak yer
gstermelidir.
8 Mans: Ey imn edenler! Sadakalarnz minnetle,
incitmekle iptal etmeyiniz(Bakara 264).
32
ta-
dedir. XVI. yzyln ikinci yarsndaki mnferit temsillerden sonra 18. yzylda Mehmet Hadd (. 1756), bir sitane kurarak
tarikat rgtlemeyi baarabilmitir(Muslu:
2004, 548). Muslu,(Muslu, 2004:550) Mehmet Haddnin baz halife adlarn zikrederek bunlardan Yasin Efendinin eyhinden
sonra posta oturduunu belirtir; ancak Ya-
2011 / Yl: 1 Say: 1
sin Efendinin vefat tarihini vermez. Yasin
55 kiinin belini balamas anlatlm ve
Efendinin baz halifelerinin vefat tarihleri-
beli balanan kiiler sralanmtr(Yasin er-
nin 1796, 1812, 1821 olarak verilmesi onun
Rifa: trz., 11b-17b). Bunun dnda dap
18. yzyln nc yarsnda yaam olma
ve erknla ilgili hususlar anlatlrken yeri
ihtimalini glendirmektedir.
geldike Hz. Aliye iaret edilir; ancak
Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi 2532de kaytl Ftvvetname-i

eyh Yasin er-Rifa adyla bilinen bir eser
bulunmaktadr. Glpnarlnn (Glpnarl,
1949-1950: 71) bu eserdeki edd kuatlmasyla ilgili bilgilerin eyhin halifelerinden
Muhammed Tahir (. 1812)in MinhaculMridin adl eserinde daha detayl olarak
verildiini belirtmesi, eserin yukarda bahsedilen Yasin Efendiye ait olduunu gstermektedir. O, kendisine nispet edilen eserin
mukaddimesinde adn Yasin e-am diye
vermektedir(Yasin er-Rifa: trz., 1b). 53 varaklk bu hacimli ftvvetnamenin kendisinden sonraki Rifai ftvvetnamelerine
Tarikat- Rifiyyedeki gibi bir On iki mamOn drt Masum sralamasna rastlanmaz.
Tarikat- Rifiyyede de Hz. Aliyle ilgili,
Hz. Peygamberin onu karde edinmesi ve
tarikat emanetlerini teslimi gibi hususlar
yer almaz. Bununla birlikte tarikatla ilgili
anlatlan dap ve erkn, tarikatn ekli unsurlar hakkndaki aklamalar arasnda
benzerlikler vardr. Bu benzerliklerin tarikat
evresiyle ilikili olduu sylenebilir. Dolaysyla Ftvvetname-i eyh Yasin er-Rifa
incelediimiz risale iin kaynaklk etmemi
gibi grnmektedir. Bu durumda Tarikat-
Rifiyyede yer alan Alevi unsurlarla ilgili
farkl bir kaynak aramak gerekmektedir.
kaynaklk ettii anlalmaktadr.9 Bu eserin
Bu noktada karmza 19. yzylda
nispeti ve yazl dneminin tespiti, maka-
Rifaliin, Mrifilik diye az bilinen bir kolu
lede incelediimiz yazmann 19. yzyla ait
kmaktadr. Kurucusu Mehmet Mrifi (.
olma ihtimalini de glendirmektedir.
1817)nin kimlii hakknda farkl rivayetler
Ftvvetname-i eyh Yasin er-Rifade

Hz. Peygamberin sahabeyi birbiriyle ve Hz.
Aliyi de kendisiyle karde etmesi, bu vesileyle Hz. Aliyle ilgili syledii hadis-i erifler, Hz. Aliye hrka, tac verilmesi ve eddin
balanmas, Hz. Alinin 17 kiinin belini
balamas, Onun izniyle Selmn- Farisnin
9 Bu tez, BB Atatrk Kitapl Osman Ergin OE-Yz001692 numarada kaytl Ftvvetname nshas zerine, Bir Rifa Ftvvetnamesi zerine nceleme adl,
henz yaymlanmam almamza istinaden ileri
srlmtr.
bulunmaktadr. O sitanesini Kartal civarnda kurmutur(Ycer, 2004: 413). Btn

tarikatlarda bulunan Ehl-i beyt sevgisinin Mrifilik kolunda st seviyede olmas,
sitanenin tevhidhane tasarmnda on iki
saysnn kullanlmas, tarikatn Bektai
olduu izlenimini uyandrmaktadr. Yenieri Ocann kapatlmasndan sonra
baz Bektailerin Rifai kisvesine brnd, Mrifilik kolunun da bu iki tarikatn mecziyle ortaya ktna dair iddialar
bulunmaktadr(Ycer,
2004:414).
Ycer,
33
eyh Mrifinin bu tarihten ok nce tekke-
miz risalenin Rifai-Mrifi koluna nispeti ko-
sini kurduunu belirterek bu iddialara katl-
nusunda da bir bilgiye sahip deiliz.
mazken, Mrifilikteki Bektai etkisinin Ali

Sabit Efendi (. 1863)yle birlikte baladnn sylenebileceini ifade etmekte ve ona
nispet edilen iki msra nakletmektedir.
Ayr gayr grme bil ki Muhammed Ali;
Vallah ben Hasaniyem, Hseyniyem, Aleviyem Alevi(Ycer, 2004: 414, d.not, 1377).
Buraya kadar yaptmz aklamalar,

ftvvet-ahi gelenei iinde Anadoluda
faaliyet gsteren Rifai tarikatnn zellikle
Ehl-i beyte sevgi ve ballkta, Alevi evrelere daha yakn bir konumda olduunu gstermektedir. Bununla birlikte bu sevgi alglamasnn mezheb boyutlarn ok iyi analiz etmek gerektii belirtilmelidir. Bununla
Sabit Efendinin Kuadasnda bulunan
neyi kastettiimizi bir rnekle gsterelim.
tekkesindeki Ferdi Babann iirlerinde de
Kdir eyhi Erefolu Rum (. 1469)nin
ileri derecede Alevi-Bektai unsurlara rast-
Tarkatnmesinde (Erefolu Rum, 2002:
landn belirtmektedir. A. Kl da (K-
10-11), Hz. Alinin vefat ve cenazenin def-
l, 2003: 198-199) yapt almalarnda
ni tamamen Alevi kabullere uygun olarak
Mrifiliin Alevi-Bektai-Rifai bir tarikat
tasavvufi bir algyla anlatlmtr. zetle;
olduu kanaatindedir; ancak o, tarikat kolu-
Hz. Ali, bn Mlcem tarafndan yaralann-
nun Manisa-Demirci merkezli olarak geli-
ca oullarna, cenazesinin hazrlandktan
tiini, Kuadasnda Ferdi Baba tarafndan
sonra deveye yklenip lden gelecek bir
temsil edildiini, yeni aratrmalarla Ege
bedeviye teslim edilmesi ve cenazenin takip
Blgesinin deiik yerlerinde de tarikatn
edilmemesini vasiyet eder. Hasan, Hseyin
izlerine rastlanabileceini belirtmektedir.
ve Muhammed Hanefi babalarnn vasiyeti-
Kl (Kl, 2003:197-198), tarikatn Alevi
ni yerine getirmekle birlikte, babalarn g-
merep grnmn ftvvet-ahi tekila-
tren kiiyi merak edip yzndeki rty
t ve Bektailik ile ilikilendirmekle birlikte
atrnca babalaryla karlarlar. Hz. Ali bir
konuyla ilgili genel bilgilerle yetinmitir.
ayet ve hadisle durumun hikmetini; lm
Onun, Demircideki derghtan Ege niver-
zahiri bir grntden, gerei ise bir mekn
sitesi Ktphanesine intikal eden ve kendi-
deiikliinden ibaret olarak aklar. Bu an-
si tarafndan kataloglanan 80 kadar eserden
latyla birlikte, eserin genel grnm ve
bahsetmesi ve bunlarn bazlarnda ok ky-
yer yer yapt atflar Snni-Hanefi bir vur-
metli bilgilerin bulunduunu ifade etmesi
guya sahiptir(Erefolu Rum, 2002). Ere-
(Kl: 2003, 200-201), bu eserler zerine ya-
folu Rumnin dier eserleri ve onunla ilgi-
placak almalarla konunun ok daha ak-
li bilgiler Snni-Hanefi mensubiyetini tevsik
la kavuturulabileceini gstermektedir.
etmektedir(Pekolcay; Uman, 1995:480-482).
Bu eserlerin ieriiyle ilgili detayl bilgilere
Bunun gibi Ehl-i beyt fertlerine nispetle dil-
sahip olmadmz iin imdilik inceledii-
lendirilen menkbevi anlatmlarn rnekle-
34
2011 / Yl: 1 Say: 1
rini farkl zmrelerden hareketle oaltmak
eserlerinde(Glpnarl, 1991:47-50; 1989:18,
mmkndr. Dolaysyla Hz. Ali ve Ehl-i
35, 47, 58, 60, 75, 78, 88-89) verdii tarihlerle
beyt ile ilgili Trklere has bir alglama bi-
byk lde rtr. Baz ay ve gn farklar
imi ve din anlayyla kar karyayz. Bu
sz konusudur. En ak farklar, Ali Zeynel-
alglar farkl mezhep kategorilerine indir-
Abidin ve Muhammed Bkrn vefatyla il-
geme abalar ise kanaatimizce yararsz bir
gili verilen tarihlerdedir. Drdnc imam
gayretten ibarettir.
Ali Zeynel-Abidnin vefatn incelediimiz
ncelediimiz Tarikat- Rifiyyedeki Alevi unsurlar, yukarda anlattklarmz balamnda deerlendirebiliriz. Bununla birlikte
eserdeki tevell ve tebberrnn ele aln tarz, kitab ii kabullerle uyumludur. Nitekim
On iki mam ve On drt Masumun ismen
ve tafsilatla sralanmasna gereke olarak;
Hanedan- Ehl-i beyti Raslllah sevmek ve
bilmek her bir mmin muvahhid zerine farz-
ayndr Zira Ehl-i beyt-i Rasul esas- dindir.
Esas- dini bilmeyen kimse nasl o dindenim diye
dava edebilir denilerek, Ehl-i beyt ile ilgili
bilgilerin bilinmesini dinin esas olarak gren bir yorum yaplmaktadr. Zira eserde
on ikinci imam Muhammed Mehdnin 21
yanda, Hicr 276da gaybete girdiinin/
gizlendiinin kaydedilmesi ii gelenekten
tamamen farkl bir kabuldr. Konuyla ilgili
karlatrdmz kaynaklardan Giritli Ali
Resm Baba (. 1789)nn Uynul-Hidyesi10
(Giritli Ali Resm Baba, trz.:95b-100b) Ahmed
Rfat
Efendinin
Miratul-Mekasd
(Ahmed Rfat Efendi, 1293:224-226) ve Haydar Kayann Alevi-Bektai Erkn, Evrd

ve Edebiyat(Kaya, 1993:28-42) adl eserlerde verilen tarihler Glpnarlnn ilgili
10 Eserin zel ktphanesindeki dijital nshasn kullanmmza sunan A. Ylmaz SOYYER Beye teekkr
ederim. Y. SOYYER, eseri nere hazrlamtr.
risale Hicr 94, Glpnarl(Glpnarl 1991:48)

ve Kaya(Kaya, 1993: 33) Hicr 95, Ali Resm
Baba(Ali Resm Baba, trz.:97b) ve Ahmed
Rfat(Ahmed Rfat, 1293:224) ise Hicr 75 olarak vermektedir. Beinci imam Muhammed
Bakrn vefat tarihini Ahmed Rfat(Ahmed
Rfat, 1293:224) Hicr 117, Kaya(Kaya,
1993:34) Hicr 116, Glpnarl ise (Glpnarl, 1991:48) Hicr 114 tarihlerini vermektedir.
Yine, Ali Resm Baba (Ali Resm Baba, trz.:
100b-101a), Hasan Askernin Hicr 260da
doup Hicr 280de 20 yanda vefat ettiini
nakledip olu Muhammed Mehdnin Hicr
256da doduunu kaydetmesindeki bariz
hata, muhtemelen mstensihten kaynaklanmaktadr. yle anlalyor ki bu tarihlerdeki farkllklar klasik kaynaklardaki rivayet
farkllklar kadar, yazma eserlerin istinsahlaryla ilgili problemleri de iermektedir. Btn bunlara ramen Tarikat- Rifiyyedeki,
Muhammed Mehdnin 21 yanda, Hicr
276da gaybete girdii kayd, eserin mellifinin Bektai kaynaklarndan farkl bir kaynaa sahip olduunu gstermektedir. Eserdeki On drt Masumun sralannda da baz
farkllklarn tespiti bu kanaatimizi glendirmektedir.
Buna gre; incelediimiz eseri, Ahmed
Rfatn Miratyla (Ahmed Rfat, 1293:22535
226) karlatrdmzda Kasm b. Hse-
rarlanmaktadr. Tren esnasnda, ilgili kii-
yin, Yahya el-Hadi b. Cafer yerine Cafer
lerin eyh karsnda, sa ayan baparma-
b. Muhammed el-Bkr, Beyyaz b. Cafer
n sol ayan baparma zerine koyup
es-Sadk farkl olarak yer almaktadr. H-
ellerini sa ste gelecek ekilde, parmaklar
seyin b. Zeynel-bidin yerine Hasan b.
dz olarak apraz vaziyette gse koyup
Zeynel-bidin, Tayyib b. Musa el-Kzm
ayakta durmalarna niyaz duruu denir.
yerine Tayyar b. Musa el-Kzm yazlmtr.
Ftvvetnamelerde bu duru eklinin Hz.
Kayada ise (Kaya, 1993:43-44) Ali el-Asgar
Hseyinden kald nakledilir(Sarkaya,
b. Hseyin farkl olarak yer almaktadr; Ca-
2002:193-194). Ayn anlat, incelediimiz ri-
fer b. Muhammed et-Tak ise iki defa farkl
salede de yer almaktadr. Dahas niyaz du-
tavsiflerle yazlmtr. Glpnarl ise (Gl-
ruundaki ellerin konumu tevell ve teberr
pnarl, 1991:52) farkl eserlerinde kitab
ile yorumlanarak bu konudaki tafsilat On
iilie uygun olarak On drt Masumun
iki mam ve On drt Masumu iine alacak
Hz. Muhammed, Hz. Fatma ve On iki
ekilde verilmektedir. Risaledeki niyazla il-
mamdan ibaret olduunu belirtmektedir.
gili u yorum da Hac Bekta Velinin dem
Alevi-Bektailerde masum sznn Trke
kelimesiyle ilgili yapt yorumu artr-
elife, ba emesi
sine bal olarak, On iki mamn ergenlik dala, dizini bkp durmas mime; dolayana girmeden ehit edilen on drt erkek syla deme iarettir ki; huzur- erenlere sfat-
ergenlik ana girmemi ocuklara denme-
maktadr: Niyz duruu
ocuunun On drt Masum olarak kabul
hayvaniyetten mnsalih olub srr- deme nail
edildiini ancak bunun iyi analiz edilmesi

gerektiini ifade etmektedir. Glpnarlnn
oldum demektir. demin elifi Allaha, dal

Cebraile, mimi Muhammede iarettir. Elif
bu on drt masum kabul ile ilgili vurgu-
gibi drda durmak bin hakka iarettir ki huzur-
suna ramen, ii kkenli on drt masum al-
Hakkta dorular makam olup ben dahi zm
gsnn, Kerbel Vakas ve dier Ehl-i beyt
Hakka dorultup geldim demektir. Bu erkn Hz.
mensuplarna yaplan zulmler etrafnda,
Hseyinden kalmtr(25a).
Anadoluda rasyonalize edilerek yeniden

retildii ve tarikat evrelerinin ortak inan
motiflerinden birisi hline geldii anlalmaktadr. ifahi kltrde retilen bu muhayyel adlar, nesilden nesile aktarlrken
veya yazl metinlere dntrlrken ksmen deiikliklere uram grnmektedir.
Eserde
niyaz
duruunun
yannda,
Rifiyye tarikatyla ilgili eitli unsurlarn

adlandrmalarnda Alevi yorumlara rastlanmaktadr. Benzeri merasim rneklerinde olduu gibi, trenin tamamlanmasndan
sonra lokma faslna geilir ve alan sofra,
Muhammed Ali sofras olarak adlandr-
Anadoludaki tarikatlarn ounda rast-
lr. Yemee tuz ile balanr, tuz ile sona erdi-
lanan niyaz duruu Tarikat- Rifiyyede de
rilir. Bu dap Hz. Muhammed-Hz. Aliden
ftvvet-ahi geleneine uygun olarak tek-
silsile yoluyla gelmitir. Yemekten sonra
36
2011 / Yl: 1 Say: 1
Glbeng-i Muhammed Ali okunur. Bu
dayandrlan, 740 edepten gndelik hayatla
adlandrma ekli Bektailerdeki somat/-
ilgili naklettikleri 124 edeple byk lde
len, sofralarn Ali sofras diye adlandrl-
ayndr (Sarkaya, 2002:123-127). Bu durum
masyla byk lde uyumludur (Firdev-
eserin ierik bakmndan ftvvet gelene-
si Rumi, 1990:88; Koca, 1999:84-89). Esasen
iyle uyumunu gstermekte; dier Rifai
Trk tasavvuf geleneinde trenlerden son-
metinlerini de dikkate alarak 19. yzyl Ri-
ra dzenlenen bu tip sofralarn Hz. Muhammed ve Hz. Aliyle ilikilendirilmesi, Hoca

Ahmed Yeseviye dayanmaktadr. Kprl
(Kprl, 1981:30), sofrann Cebrail vastasyla Hz. Peygambere, ondan Hz. Aliye
fai geleneinin, 13. yzylda olduu gibi,

Anadoluda ftvvet geleneiyle hemhl
olarak varln srdrdne delalet etmektedir.
ve evladna, onlardan da Ahmet Yeseviye
Sonu olarak; incelememizin banda
intikal ettiine dair farkl bir menkbe nak-
beyan ettiimiz, Anadolu tasavvuf gelene-
letmektedir.
inde Ehl-i beyt sevgisi eksenli olarak baz
Yine eserde nim-tark olana giydirilen

hrka, kisve-i irfan- l-i Muhammed ve Hseyni hrka olarak adlandrlmaktadr. Bu hrkann yakas on iki dikili olup On iki mama
inan motiflerinin farkl tarikat evrelerinde mterek olarak kullanldklar tezi,

Tarikat- Rifiyye risalesi rneinde byk
lde gzlenmektedir. Trkler arasnda
iarettir. Nim-tarkin arrakiyesine sard
kabul gren Mevlevilik, Bektailik, Rifailik,
emlenin de Allah-Muhammed-Ali erknna
Halvetlik, Kdirlik gibi byk tarikatlarda
ba baladm anlamna geldii ifade edil-
Hz. Ali ve dier Ehl-i beyt fertleriyle ilgili
mektedir.
kabuller kken itibaryla ii inan motifle-
Tarikat- Rifiyyedeki dier erkn ve

adbla ilgili konular ise hemen tamamen
ftvvetnamelerle rtmektedir. Tarikata
girmek isteyen muhibde bulunmamas gereken sfatlarn sralan, ftvvete alnmayanlarla, muhibde bulunmas gereken sfatlarn sralan ftvvetdrda bulunmas ge-
rine nispet edilse de Anadoluda deiime

urayarak yeni anlam ve alglarla birlikte
benimsenmitir. Bu deiim srecinde, 13.
yzyln gl ftvvet-ahi tekilatnn geleneini sonraki asrlara tayan ftvvetname yazm geleneinin nemli bir ilevi
olmutur. Bu balamda ktphanelerimiz-
reken vasflarla benzer ekilde ftvvet-ahi
de henz incelenmemi onlarca ftvvet-
geleneine uygun olarak verilmektedir (Sa-
namenin, benzeri dier tarikat risaleleriyle
rkaya, 2002:64-68). Yine fukarann gndelik
mukayese edilerek, ciddi metin analizleriyle
hayatnda uymas gereken grg kurallar
birlikte bilim dnyasna kazandrlmasnn
niteliindeki edepler, Burgazi ve Seyyid
Osmanl dnemi din hayatnn ortaya ko-
Hseyin ftvvetnamelerinde Nuirevana
nulmasna nemli katk yapaca aikrdr.

37
KAYNAKLAR
AHMED RIFAT.(1293). Miratul-Mekasd.
stanbul.
AL RESM BABA.(trz.). Uynul-Hidye.
Sleymaniye Ktphanesi. Ali Nihat
Tarlan Nu: 141.
EREFOLU RUM.(2002). Tarikatnme. Haz.
Esra Keskinkl. stanbul.
FRDEVS RUM.(1990). Vilyet-nme
Mankb- Hnkr Hac Bekt- Vel. Haz.
A. Glpnarl. 2.bask - tpk basm.
stanbul.
GLPINARLI, Abdulbaki.(1949-1950).
Abdulbaki, slm ve Trk llerinde
Ftvvet Tekilt stanbul niversitesi
ktisat Fakltesi Mecmuas. c. XI. stanbul.
GLPINARLI, Abdulbaki.(1989). On iki
mam. 2. Bask. stanbul.
GLPINARLI, Abdulbaki.(1991). 100 Soruda
Trkiyede Mezhepler ve Tarikatler. 2. Bask.
Kum/ran.
KAYA, Haydar.(1993). Alevi-Bektai Erkn.
Evrd ve Edebiyat. stanbul.
KILI, Atabey.(2003). Ege Blgesine ait AleviBektai-Rifai Esasl Bilinmeyen Bir Mahall
Tarikat: Mariflik. Bilimname I, 2003/1.
Kayseri.
KOCA, evki.(1999). Melami-Bektai
Metaforunda rad Paradigmas Mrg-i Dil.
stanbul.
KPRL, M. Fuad.(1981). Trk Edebiyatnda
lk Mutasavvflar. 4. Bask. Ankara.
38
MUSLU, Ramazan.(2004). Osmanl

Toplumunda Tasavvuf (18. Yzyl). 2. Bask.
stanbul.
PEKOLCAY, Necla-Abdullah Uman.(1995).
Erefolu Rum md. DA. c.XI.
SARIKAYA, M. Saffet.(2002). XIII-XVI.
Asrlardaki Anadoluda Ftvvetnamelere
Gre Din nan Motifleri. Ankara.
YASN ER-RFA.(trz.). Ftvvetname-i eyh
Yasin er-Rifa. Sleymaniye Ktphanesi
Hac Mahmud. Nu: 2532.
YCER, Hr Mahmut.(2004). Osmanl
Toplumunda Tasavvuf (19. Yzyl). 2. Bask.
stanbul.
HAMZA BABA VE ESERLER

HAMZA BABA AND HIS MONUMENTS
M. Esat HARMANCI1
Anahtar kelimeler: Tasavvuf, Hamza

Baba, Dvn, Makmt- Evliy, Tasavvuf
ZET
Rislesi, Kitb- Usl
Kesin olarak nerede ve ne zaman doduunu bilmemekle birlikte on drdnc

yzylda Orta Asyadan gp Anadoluya
ABSTRACT
Hamza Baba, who is the dicipline of
Baba
Turkmen Sheikh Baba Sultan, migrated
Sultann gnl erlerinden olan eyh Ham-
from Central Asia and settled in Anatolia in
yerleen
Trkmen
eyhlerinden
za Babadan, bugn iin kesin olarak emin

olduumuz iki miras kalmtr. zmirin Kemalpaa ilesi Hamza baba kynde bulunan ve II. Murad zamannda yeniden imar
edilen trbe ve szl olarak varlndan
bahsedilip bir trl ortaya kmayan drt
yazma eseridir. Sleymaniye Ktphanesi
Air Efendi Blmnde bulunan bir yazmada srasyla ayn ktibin kaleminden H.
997/M. 1588-89da istinsah edilmi olan nshada Makmt- Evliy, Tasavvuf Rislesi,
ad belirtilmemi kk bir tasavvuf eseri
ve Dvn bulunmaktadr. Genel olarak nasihatname trndeki mensur bu eser,
rnek hikyeler zerinden din ve tasavvuf
retileri ierir. Dvn ise sade bir Trke ile
the fourteenth century, but we do not know

exactly when and where he was born. Today we know that for sure Sheikh Hamza
Baba bequeathed us two heritages. One of
the works is the shrine in Kemalpaa Hamza
village of Izmir, which was built during the
period of II. Murad and the second are the
four manuscripts, that have not been found
yet but are known to exist as they are mentioned orally. In one of the manuscipts which
is in the Sleymaniye Library Air Efendi
Department and which was copied by the
same clerk in H. 997/M. 1588-89, there are
Makmt- Evliya, Sufi Treatise, a small piece of work without a name on mysticism
and Divan. These three prose works, which
are in general the type of nasihatname, inc-
Hamza mahlasn kullanan Hamza Babann
ludes religious and mystical teachings in the
hece ile yazlm tasavvuf temal iirlerin-
form of sample stories. Divan, consists of
den oluur.
sufi-themed poems of Hamza Baba, using
1 Do. Dr., Kocaeli niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm retim yesi.
pseudonym Hamza, written in his syllabic

verse with a simple Turkish.
39
Key Words: Sufism, Hamza Baba,
erlendirmelere tabi tutulan slam anlay-
Dvn, Makmt- Evliy, Tasavvuf Rislesi,
nn ekillendii bir havada ortaya kmtr.
Kitb- Usl
Son yllarda yaplan almalardan da daha

iyi anlald zere Trk-slam tarihi ayn
GR
Siyasi tarihlerin glgesinde ve sanayi
devrimi sonras maddeci refah araynn
uzanda kllenen sufi atei, toplumlarn
ada enstrmanlarla kandklar hlde
zamanda, Trk tasavvuf tarihi anlamna

gelmektedir. Trklerin slamiyetle tankl hem zaman hem de corafya balamnda
byk lde tasavvuf zerinden gereklemitir.
avutamadklar gnlleri iin bir i huzur
Ata yurtlarndan ayrlp Batya doru
aray iine girmeleri ile tekrar insanln
ynelmi olan gebe toplum, henz ku-
dikkatini eken manevi iyiletiriciler arasnda yerini almaya balad. Bu geri dnte
sufi camiann subjektif kabul edilen telkinlerinden ok ruhiyatlarn zeletirileri daha
etkili olmutur. Modern Bat psikolojisi ile
sufizmin karlatrld bu almalarda,
Sufizm(in) u ana kadar kendi bana, Bat
dnyasnda gelitirilen btn sistemlerden
ok daha ileri bir psikolojik sistem olduu
ve bu psikoloji(nin) znde Doulu deil
insancl anlayn yer ald fikri dile getirilmeye balanmtr. Gelinen noktada sufizm ile analitik psikolojiyi buluturan ey,
rumsal bir akademik yapya kavuamadan

yeni bir dinin retisi ile karlam oldu.
Bir yanda uzunca bir srete edinilmi olan
slam ncesi amanc yaam srp giderken
dier yanda da tasavvuf,yepyeni bir kltr
alan ile karlam olan Trkler iin son
derece ilevsel bir gei ortam hazrlam
oldu. zellikle Horasan blgesinde ortaya
kan bu kltrel ortam, medreseli snflarn
kuru retisi ve aklc Arap dnyasnn heyecann yitirmeye balayan din algs yerine daha ok menkabeler eliyle ili ve cokun
bir tasavvuf akmn dourmutur.
her iki sistemde de kendilik bilincinin olu-
Bu evrede, Horasan erenleri genelleme-
mas iin birer dnm srelerine ilikin
si ile karmza kan, ata ve babalar evre-
reetelerin bulunmasdr. Bireyin bilin yolculuunda farkndaln gelitirilmesi iin,

kontroll bilin seanslar uygulanr. Aralarndaki nans; tasavvuftaki sistemin ana ihtiyalar ile ekillenen, sistemsiz bir sistem
oluudur(Dorst, 1994:22-23).
sinde oluan, Anadoluya zg bir tasavvuf

okulundan bahsetmek durumundayz. Bu
kanaat nderleri eliyle hem slam ncesi gelenek ve alglar srdrlm hem de yeni
Mslman olmu toplum din retiyi yazl ve szl olarak edinirken lirik bir cokuyu
da zmsemi oldu. Bylece Anadolunun
Anadolu sufilii; Trklerin slamiyeti
ger ve krsal nfusu, dede ve babalar n-
kabul ile oluan, son zamanlarda Anadolu
derliinde kam-ozanlarn mistik yolundan
slam adlandrmas ile de kendine zg de-
da ayrlmam bulunmaktayd.
40
2011 / Yl: 1 Say: 1
ou zaman stnkr, gncel snf-
ve ran savalar sebebiyle bir mezhep fobisi
landrmalarla Anadoluda yaayan toplum
yaayan byk devletin snrlar genilemi
katmanlarnn bir ksmn, bu genel duru-
ve bnyesine pek ok farkl kltr unsurlar
mun dnda tutan deerlendirmeler bu-
dahil olmutur. Osmanl Devletinin, siya-
lunsa da bugn gelinen noktada, hangi et-
seten kaygland bu gibi durumlarda kimi
nik ya da din kkenden gelinirse gelinsin,
zaman ly kararak bugnn kuakla-
Anadoluda gerekleen bu medeniyetin
rna kadar ulaan duygusal bir ayrma ve
odanda hep Orta Asya kkenli gebele-
tekiletirme dinamii oluturduunu da
rin oluturduu tasavvuf eksenli din anlay-
sylemek yanl olmayacaktr.
nn izlerini bulabiliriz. eitli tarikat ekolleri ile eitlenerek birbirinden son derece
Hamza Baba
uzak iki yol gibi grnse de temel doktrin-
Anadolu sufi hareketinin yeni vatan-
lerin klavuzluunda, Mevlevilik ile AleviBektai sufizminin inanlmaz benzerliini

bile grebiliriz. Adlandrmadan ritellere
da, iki ana doktrin evresinde odaklandn belirtmek mmkndr. Bunlardan

biri tevhit ve marifet eksenli Badat Oku-
kadar uyum gsteren bu sosyal kurumlar
lu dieri de ftvvet ve melamet eksenli
ekillenirken ncelikle, Asyadan geerken
Horasan(Niabur) Ekoldr. Hamza Baba,
tank olunan kltr merkezleri zerinden
Hz. Hamzann da kahramanca hretine
temel bir retinin ina edildiini unutma-
yarar bir ekilde, farkl kltr kollarndan
mak gerekir. Maverannehir, Niabur, Belh,
beslenerek ama hep de manevi alplik ekse-
Tebriz, Horasan, Buhara, Semerkand gibi
ninde, slam kltr corafyasnda son dere-
kltr merkezlerinin her biri Anadoluda
ce yaygn bir klt hline gelmitir. Sadece
ekillenen sufi okullarnn zerinde doru-
Anadolu corafyasnda yaptmz kaynak
dan ya da dolayl olarak bir etki alan olu-
aratrmalarnda, yedi farkl vilayette, ou
turmutur. Bu bakmdan gerek ilk sufi okul-
Alevi-Bektai ocak ve trbeleri hkmnde
larnn oluumunda gerekse Anadoludaki
yedi ayr klt tespit ettik. Bir ksm makam
tasavvuf ubelerinin eitlenmesi aamasn-
olan bu ziyaret yerleri ve ocaklarn temelde
da Trklerin Orta Asya kltr kkenleri ile
ayr Hamza ile ilikilendirilmesi sz ko-
olan balar her zaman dinamizmini koru-
nusu edilebilir. Kronolojik olarak adndan
mutur.
ilk sz ettiren, Horasan blgesi sufilerinden
zellikle 1239-1240ta Anadoluda ortaya kan Babailer hareketinde olduu gibi;
ve Baba Sultan Ocann mritlerinden olan

Hamza Babadr.
zaman zaman siyasi iradelerin gven buna-
Szl kltr anlatlar ve menkabeler
lm ya da bu zmrelerin kimi arlklar y-
dnda Hamza Babann yaad dneme
znden, toplum katmanlarnda baz ayr-
ilikin yazl kaynaklarda, ilk azdan ayrn-
malar olmutur. zellikle Babailik kaygs
tl bilgiler bulunmamaktadr. Tarih kayt

41
ve kaynaklardan elde edilen bilgilerin tari-
Bayram-Melam ubeye mensup saylan
hi, Saruhan Evkaf Defterine gre en erken
Akemseddinin babas olan kiidir ve ay-
H. 928 M. 1521-22 ylna kadar gidebilmek-
rnts ile tanma imknn kaynaklardan bu-
tedir; fakat bugn trbe eklinde olan tarih
lamadmz, eserleri hakknda bilgi edine-
yapnn II. Murad dneminde yapldn ve
mediimiz, on beinci yzyln ortalarnda
Hamza Babann da bu yllarda hayatta bu-
yaam bir manevi ahsiyettir. Bu zat bu
lunmadn biliyoruz(Eyice, trz:502-03).
makalede anmamza, Hamza Baba ile olan
Yazl ve szl kaynaklar 1940lara kadar, bugn Kemalpaann Hamza Baba

kyndeki trbede Hamza Babaya ait drt
eserin bulunduunu, ama dnemin zmir
valisi tarafndan alnp gtrldn ve
eserleri o gnden bu yana gren ve izini
bulann
olmadn
aktarmaktadr(Yurd,
1994:159). Bursal Mehmed Tahir Bey de

buraya yapt ziyarette trbede bulunan
Makmt- Evliy ve Kitbl-Usl adl eserleri grdn belirtir(Bursal, 1324:11-12).
Aradan geen uzunca zamanda farkl bir
yerden ve Bursal Mehmed Tahir Beyin de
alnt yapt yazma dnda Hamza Babaya
ait drt eser, tek yazma ierisinde, Sleymaniye Ktphanesinde karmza kt.
lk kez 1996 ylnda Dvn ile karlatm
Hamza Babann yllarca izini aradm.
isim benzerlii dndaki esas sebep, ktphane kaytlarnda Makmat- Evliy adl
eserin asl ismi Mehmed bin Hamza (Hamza olu Mehmed) olan Akemseddine atfedilmesidir. Akemseddin hakknda kapsaml bir eser hazrlayan A. hsan Yurd
ve M. Kaalin, Akemseddine ait olaca
phesine sahip olduklarn belirtmekle
birlikte ok sayda nshada geen Mehmed
bin Hamza ismini gz ard edememi olacaklar ki,Akemseddin kitabna Makmat-
Evliyay da almlardr(Yurd, 1994:42).
Elimizdeki yazmann son blmndeki Dvnda yer alan iirlerin her birinin
mahlaslar da Hamzadr. Babasnn ismi
Hamza olduu iin, siyasi hretinin de
etkisi ile Makmat- Evliyy ismine balayan Akemseddinin iirlerindeki mah-
yaa-
las emsdir. Bizdeki nshada da aka
yan manevi ahsiyet, merep bakmndan
grlecei ve dier eserlerinde de defa-
Hamzavler kltne yaknm gibi grnse
larca vurguland zere eser, Hamza bin
de metindeki salam akide ve metnin dil
Ahmede(Ahmed olu Hamza) yani eyh
zellikleri eserin Hamzavliin kurucusu
Hamza Babaya aittir. Bu eserlerin bir Ham-
saylan Hamza Baliye ait olamayacan
za Babaya ait olduundan kuku bulunma-
gsterdi. Bundan emin olduktan sonra di-
maktadr ve bu Hamza Babann bugn el-
er bir Hamza Babann peine dtm. Bu
deki veriler dorultusunda Kemalpaadaki
zat, Sultan Fatihin hocas Akemseddinin
Hamza Baba Ocanda medfun olan zat
babas
olmas en gl ve en doru kanaat olarak
Hamza
Babann
aml
Hamza
eserlerinde
eyhtir.
nce
Amasyaya yerletii rivayet edilen zat,

42
anlalmaldr.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Burada kafa kartran konulardan biri
deerlendirilmesi son derece nem tar.
de Hamza Babann ifahi bilgilerde lya-
Makmt- Evliy Hamza Babadan sonra
solu olarak bilinmesidir(ener, 1991:128;
yaam olan, asl ismi Mehmed bin Hamza
Noyan, 2002:296). Szl gelenekte Hamza
olan Akemseddinin de ayn adl eseri se-
Babaya lyasolu Hamza denmesi byk
bebiyle kltr tarihimizde yaygn yer edin-
ihtimalle onun Vefa ekolle ilikisi sebebiyle-
mi bir eserdir. Hamza Baba kltnde ol-
dir. Bugn Anadolu sufi hayatn daha sa-
duu gibi ou zaman birbiri ile kartrlan
lkl bir ekilde inceleyebilmek iin yapt-
ve genellikle Akemseddine izafe edilen bu
mz adlandrmalar, dnemlerinde, bizim al-
eserler Hamza Babaya ait olanlarn ortaya
gladmz ekli ile snrlar kesin izgilerle
kmas ile aydnla kavuacaktr.
ayrlm bamsz yaplar karlamayacaktr. Ayn kaynaktan beslenen ve genel tabir-
Makmt- Evliy Hamza Babann
le Anadolu abdallar denilen Melami zmre,
inan dnyasn ve dnya grn yanst-
yerletikleri yeni corafyalarda zaman ieri-
mas bakmndan nemlidir. Sleymaniye
sinde farkl birer ube gibi alglanmaya ba-
Ktphanesinde, Mill Ktphanede ve
lanmtr. Pek ounda salkl bir silsile de
Akemseddin menakbnameleri ile kar-
bulamadmz bu yaplar doktriner olarak
k hlde pek ok nshas bulunan yazma,
birbirine bal iken hilafet silsilesi bakmn-
nshalar arasnda fark bulunsa da temelde
dan da her zaman ilikili olmamtr.
ayn temay ileyen tasavvuf bir eserdir.

Makmt- Evliy, Allahn varl ve birli-
Eserleri
inin akl ve fikir ile idrak edilemeyecek bir

akideyle bilineceini, ilmin de tpk veliler
1) Makmt- Evliy:
Yazmann 91b-109b yapraklar arasnda bulunan on dokuz yapraklk talik hatl eser, Hamza Babann dier eserini
kaleme alan mstensih tarafndan yazya
geirilmi,vilyetname trnde bir eserdir.
Vilyetnameler, tannm eyhlerin ve velilerin salnda olduu gibi kendilerinden
sonrakiler tarafndan anlatlan menkabe-
ve peygamberlerde olduu gibi lah takdir

ile ezelde taksim olunduunu beyanla balar. Velilerin yaratl gayelerinin de Hakkn
kusursuz kudretinin ifadesine ynelik olduu, her kiiye zerine farz olan kulluun yerine getirilmesi gerektii ve kulun Hakkn
kudretini ifade etmedeki noksanln bilmekle kendi olgunluunu gstermi olaca
dile getirilir.
vi hayatlarn, kerametlerin ve olaanst
Bu giri ile Hamza Bin Ahmed, veli s-
hadiselerin aktarld bir trdr(Gzel,
fat ile ilm bir eser yazarken bir kul olarak
2006:680). Bu bakmlardan bu eserlerdeki
Allahn ilmi karsnda beerin acziyetini
zaman/mekn ve ahslar balamndaki
ifade etmi, ilminin ve limliinin kibir ve
bilgilerin trn zellikleri dikkate alnarak
gurura kaplmamak zere kendini balayan

43
ve snrlayan erevesini belirtmi olur. Bu
yaya dayanmakla eser, manevi bir hviyet
eserin yazlmasna dayanak olarak da ilmin
de kazanm olur. On sekiz blm hlinde
asl sahibinin ve kaynann Hakkn m-
yazlan eserin blm balklar da yledir:
kemmel kudreti olduunu, insann ancak

kendisine ruhsat verildii lde bu ilmi
1.
ird kim hakkdur, an bildrr.
idrak ve ifadeye g yetirebileceini belirterek insan iin ilmin ve manevi derecelerin

kibir ve riya bakmndan tehlikelerine iaret
etmi olur
Bu giriten sonra Bu kitbumellifi
Hamza Bin Ahmed(kuddisesrrah) eydr
ibaresi ile eserin Ahmed olu Hamzaya ait
olduunu belirterek Hamza Babann azn-
Mrid kimdir ve mrd nedr ve
2.
Makm- vilyet nedr, an bildrr.
3.
Vilyet nedendr, an bildrr.
4.
Makm- fen nedr, an bildrr.
5.
Makm- hikmet nedr, an bildrr.
6.
dem aleyhis-selm makmn

bildrr.
dan bir rya aktarm ile eserin yazl sebebi dile getirilir. Hamza Baba ryasnda, ev-
7.
Ehl-i cezbe makmn bildrr.
resinde veliler ve peygamberler bulunduu
8.
Shib-i tasarruflar makmn bildrr.
er nebiler Hamzann mauka kavutuu-
9.
Makm- kmmeli bildrr.
nu ve kendisine berat verildiini syleyerek
10. Makm- mak nedr an bildrr.
hlde Hz. Peygamberi grr. Veliler ve di-
onu yceltirler. Hz. Peygamberin huzurunda hicapla bekleyen bu veliler ve nebiler arasndan birisi Hz. Peygambere, Hamzann
evliyalarn grdkleri makamlar anlatan bir
eser yazmak istediini syler. Hz. Peygamber de mbarek elini Hamzann ba zerine
koyunca Hamzann gznden perde kalkar
ve o an bu kitapta anlatlan makamlar grp hayran kalr, Hz. Peygamberin ayana kapanr. Hz. Peygamber mbarek eli ile
Hamzann ban kaldrr. Hamza Baba eserinde, bir sre sonra uykudan kalkarak bu
kitab yazdn, ne yazm ise hatrlad o
levh zerindeki naktan nazar ettiini, bir
harf ve bir nokta fazla yazmadn ve kitabnn adn Makmt- Evliy koyduunu
belirtir. Yazl sebebi de byle kutlu bir r44
11. Seyr slk nedr, an bildrr.

12. Makm- ak nedr, an bildrr.
13. Ansr- erbaa drt nebye mazhar
ddi, an bildrr.
14. Hak tel evliyya virdgi kudretleri
bildrr.
15. Evliy cennet rzsndan geer,
mhid-i zt olur, an bildrr.
16. Makm- salevt bildrr.
17. Shib-i marifet makmlarn
bildrr.
18. Tevhd nedr ve ne makmdur an
bildrr.
2011 / Yl: 1 Say: 1
2) Kitbl-Usl:
ellif sfatyla konuur. Zaman zaman ayet ve
Hamza Babann ikinci eseri olan ve

yazmann 110b-124b yapraklar arasnda bulunan on be yapraklk talik hatl eser, ayn
mstensih tarafndan yazya geirilmitir.
Hitaplar, hikye, kitapta yer alan blm
balklar ve eserin mellifi olan Hamza
ibaresi krmz mrekkeple yazlmtr. Bes-
hadislerden aktarm yapmakla konuya ara

verirken; esas olarak yazar-anlatc slbu
ile ve rnekleme yoluyla kaleme alnm bir
eserdir. On yedi satrl talik hatla yazlm bu
yazma nsha besmele ile balar ve Derv
Mustaf El-Mevlev adna H. 997/M. 158889 tarihli istinsah kayd bulunmaktadr.
mele ve hamdele ile balayan eser, ibret veri-
Eserde insann yaratl,yazarn drt
ci hikyeler aktarr. Her hikyenin sonun-
element ile ele ald ontolojik bir alegori
da mesajlar verilir. Dokuz hikye, Tr
zerine kurgulanmtr. Bu sembolizmde
balkl bir nasihat, yine bir ibret ve nasihat
dnya kurun ve bakrdan, beden gm-
bahsinden oluan eser, genel olarak din bir
ten, can da altndan yaratlmtr. Daha sonra
deeri ya da ibadeti yceltmek zere rnek
bu maddelerden yaplan bir hamam iinden
hikyeler aktaran dini-tasavvufi bir nasi-
alan kaplarla drt kap bahsine geen ya-
hatnamedir. Eserde, tra ve yaratl bah-
zar, Baba Sultandan kendisine kefolan drt
si dnda; bir ekirdekten meydana gelen
makam sembollerle anlatr. Eserin ikinci
karpuzun hikyesi, yola kan be yolda ile
sembolik anlats rmak yoluyla denize ula-
be vakit namaz retisi, taharetin nemi,
an balk metaforudur. Balk, pnar, aa ve
namazn terk edilmesi, hrete kar fak-
glge zerinden kurgulad hikyeyi yine
rn yceltilmesi, dnya ii ile megul iken
drt kap metaforu ile ilikilendirir.
tevekklde bulunma, mmin ve mnafk

arasndaki gl fark, limlere uyanlarn
kazanlar gibi konular zerinde durulur.
3) Tasavvuf Rislesi
4) Dvn:
Yazma nshann 129b-141a yapraklar
arasnda bulunan son eser olan Dvn, ayn
ktibin talik hatt ile yazlm olan on yedi
Yazmann 125 -129 arasnda bulunan
satrl, on iki yapraklk krk be iirden olu-
drt yapraklk mensur risle, vcudname t-
maktadr. Beyitler hlinde yazlan, klasik
rnde tasavvuf bir eserdir. eriat, tarikat,
edebiyatn gazel formu kullanlm olsa da
hakikat ve marifeti sembollerle aktarrken
i kafiye, biimsel farkllk ve ierik bak-
dnya algsn ve insann bu dnyadaki var-
mndan tekke tr halk iiri trne uygun
lk ve vcut sebebini aktarmay hedefleyen
dmektedir. Baz msralarnda uyum gs-
drt yapraklk bir eserdir. Eserin iki yerinde,
termeyen eksikli bir hece vezni ile yazlm
Baba Sultan Kul, Bre ve misknderv
olan bu iirler, tasavvuf doktrini dorultu-
sfatlar ile ad geen Hamza, eserinde m-
sunda, dnya algsna ynelik nasihat ve ib-
45
ret ierikli rneklerdir. nsan iin kendini bil-
leri ile sk sk and tarikat nderi Baba
meyi, doru itikat iin lmeden nce lmeyi
Sultandr.
ve kalbin inkrdan kurtulmas iin muhip

olup erenler eteini tutmay salk vermektedir. Bu geici dnyann gaflet iinde geirilmemesini syleyen ve her iirde Hamza
mahlasn kullanan air Hamza Baba, man
Hamza gli ayrma ol erenler iiginden

Baba kullar iinde sen eksiklg okdur
(Dvn, G 11/7)
yolunda kendi acizliini ve miskinliini de
iirlerinde dnemin eletirisini de ya-
hemen her iirde vurgulamay ihmal etmez.
pan Hamza Baba, imdiki eyhler gibi r-
air Hamzann,
vete tapmayacan (G 12/1b) ifade eder. Bu

bilinci, banda bir devlet tac olarak gren
Hamza Baba, kibir ve riya tehlikesinden de
Er gli deiz olur tlib olan nect bulur

Nie kii mnkir olur bugn ka uyan gelsn
Hamza gnli svkdur cnu ka vkdur
Boynua k ipin dakdur eri Hakk bilen gelsn
(Dvn, G:4/ 6-7)
beyitleri onun bu dnyada yaamay tledii aka, bakn zetlemektedir. Bu

dnyann, nefsi ldrmekle cann dirilecei
bir hayat olduunu; dnyann mihnet atei,
tabutunun da cehennem olduunu ve gnl
gzn amann dosta ynelmekle mmkn olacan dile getirir.
Hamza Baba, iirlerinde kendi manevi
mimarnn Baba Sultan olduunu, gnlne
kendini uyarmay ihmal etmez.

Bu iirlerde Hamza Baba, bir postniin
gibi grnse de esas ball ve ak Baba
Sultan zerinden anlatmaya alr. Bu bakmdan zellikle;
Hamza miskn dn gn alar idi

kr olsun bugn Babaya yitdm
(Dvn, G 34/9)
Evvel mrid slmdur sanma ki kfr degl
Kimsen noksn degmez Babanu haytna
(Dvn, G 22/3)
beyitleri Baba Sultann da hayatta olduu

yllarda yazlm izlenimini vermektedir.
Hakkn onun himmetiyle dolduunu aktararak mridini de iaret eder:
Ik sen bnydu Kurnda talmitdi
Ik bize bnyd urd Babdan himmet old
krr eylen Kurna eytn evni tutd
Glmze Hak told bir szi dile geldi
(Dvn, G 17/1)
(Dvn, G 8/1)
diyen Hamza Baba, tlenen akn teme-
Hamza Babann manevi nderi ve mr-
linin Kurn retisi ile olduunu ve bunu
idi, Baba, Sultan ve Baba Sultan isim-
kabul etmeyenlerin de eytan tarafndan ku-
46
2011 / Yl: 1 Say: 1
atlacan syler. Hamza Babaya gre bir
diyerek mazereti nedeniyle mazur grl-
esrime hli olan bu ak, gnle girince dn-
mesini ister ve bunlar syletenin de ruhlar
yada rahat brakmaz.
leminde kendisini var eden yaratc olduunu belirterek sorumluluktan kurtulmaya

alr.
Birlik iinde yri erenlere yz sri

Griceiz didr cnlar harc itse nola
(Dvn, G 30/6)
diyen Hamza Babann mesaj olduka ak-
Etm kanum iligm klli Enel-Hak syler

Kimden yzm dndrem bugn didra geldm
(Dvn, G 36/7)
tr. Esas mutluluk iin bu dnyada da sevgi
diyen Hamza Baba, bu yolun gemiteki
ve dayanma ile mutluluk reetesi nerir.
tehlikeli geitlerine de ynelerek cennet ve
Dvnda bir iirde;
cehennem korkusunun tesinde bir durum

olan bu ak meydannda daraac korku-
Oturmsn bir kede yazmsn dkknu

Nien adu gzini oncasn kr eyled
(DvnG 31/3)
diyerek athiyelerde olduu gibi Hakka

sitemde de bulunur ve insanlarn farkl yaratllarndan rnek verdikten sonra iinde bulunduu dnemdeki Mslmanlarn
amansz atma ve yabanclamalarndan
dem vurur:
sundan getiini, Hamza isminin de bouna

olmadn, btn bunlar gze alarak ak
denizine daldn dile getirir:
Tamu cennet cehennem korkusn korkarsa

Aa urayup gedm yine bzra geldm
kam meydnevr bzrum olda benm
Ol korkuy geben yine bahra geldm
Bir dkkn tutup kondum adum Hamza didm
Mkil mi var sen de nedr bunca kl kl
Ik denizine taldum gze gz kevne geldm
Kimisin Snn yaratdu kimin kfir eyled
(Dvn, G 36/8-10)
(Dvn, G 31/6)
beytini dile getirir. Sonunda sylediklerinin

iddiasnn farknda olan Hamza Baba, iirin
son beytinde;
Dvn dil zellikleri bakmndan 13. ve

14. yzyl eski Anadolu Trkesi genel zellikleri tar. Zaman zaman arkaik szcklerin yer ald metnin dili din-tasavvuf halk
metinlerinin diline yakndr. iir teknii ve
Hamza yanuda delidr szini tutglmazr
ekil zellikleri bakmndan yetkin sayl-
lem-i ervhda iken sen beni var eyled
mayan bu iirler, pek ok rnei grld
(Dvn G 31/7)
zere, tasavvuf okullarnda okunan ve ilahi

47
formunda da sylenen trlerden olup muhteva bakmndan da ilk dnem Anadolu

erenlerinin slbunu yanstmaktadr.
Bu metinler, Anadoluda olumaya balayan bir medeniyetin ina srecine tanklk
etmesi bakmndan da ayr bir deere sahiptir. Trkenin yolculuu ve Anadolu halk
sufiliinin oluumu asndan deer tayan bu eserleri, nmzdeki gnlerde yayna hazrlayacaz. Bu alma ile Hamza
Babaya ait miras salkl bir ekilde ortaya
karlacak, bilim insanlarnn ve gnl verenlerin istifadesine sunulacaktr. Bylece
yzlerce yl yaad hlde ulaamadmz
kltr miras gn yzne karlarak tarihe
ve gnl sultanlarna kar bir vefa borcu da
yerine getirilmeye allacaktr.
KAYNAKLAR
BURSALI, Mehmed Tahir bin Rifat.
(1324). Aydn Vilayetine Mensup
Meyh, Ulem, uar, Mverrihn ve
EtibbnnTerceme-i Ahvli. stanbul.
DORST, Brigitte.(1994).Jung Psikolojisi ve
Tasavvuf.Hz. Saznegelman, Furnandez.
stanbul.
EYCE, Semavi.(Trz). Hamza Baba Trbesi.
slam Ansiklopedisi. c. XV. stanbul.
GZEL, Abdurrahman.(2006). Din Tasavvuf
Trk Edebiyat. Ankara.
HAMZA BABA.(H.997/M.1588-89). Dvn.
Sleymaniye Ktphanesi Air Efendi
Blm Nu: 424, 129b-141a
HAMZA BABA.(H.997/M.1588-89). KitblUsl. Sleymaniye Ktphanesi Air
Efendi Blm Nu: 424, 110b-124b
HAMZA BABA.(H.997/M.1588-89).
Makmt- Evliy. Sleymaniye
Ktphanesi Air Efendi Blm Nu:
424, 91b-109b
HAMZA BABA.(H.997/M.1588-89). Tasavvuf
Rislesi. Sleymaniye Ktphanesi Air
Efendi Blm Nu: 424, 125b-129a
NOYAN, Bedri.(2002). Btn Ynleriyle
Bektalik ve Alevlik. c.I. Ankara.
ENER, Ceml.(1991). Alevi Trenleri.
stanbul.
YURD, Ali hsan; Kaalin, M.(1994).
Akemseddin. stanbul.
48
YEMNNN FAZLET-NME ADLI ESERNDE GEEN

ZEL ADLAR
THE PROPER NAMES IN YEMNS FAZLET-NME
Yusuf TEPEL1
Muhammed Yemn-Fazlet-nme adl eserinde geen zel adlarn anlambilimsel olarak incelenmesidir. Tepelinin(2002) eserlerinden karlarak elde edilen veriler temel-
ZET
de anlambilimsel olarak snflandrlarak
Fazlet-nme Anadoluda bir tekke airi
yorumlanmtr. Bulgular yorumlanrken
olan Yemnnin bilinen tek eseridir. Doum
bu zel adlarn dilbilimsel ve edimbilimsel
tarihi ya da lm tarihi hakknda herhan-
zelliklerinden yararlanlmtr. erik ana-
gi bir belge ya da bilgi olmamakla birlikte
lizi yntemiyle elde edilen bulgular zel
Yemnnin 15. yzyln sonlar ile 16. yzy-
adlarn anlambilimsel zellikleriyle birlikte
ln balarnda Anadoluda yaad tahmin
sunulmutur.
edilmektedir. Klasik Osmanl Trkesi ile

1519 ylnda kaleme alnan Fazlet-nme, Eski
Anadolu Trkesinin zelliklerini de tamas nedeniyle Eski Anadolu Trkesinden
Klasik Osmanl Trkesine bir gei eseri olmas, ayr bir neme sahiptir. Edeb zellii
asndan Fazlet-nme, Hz. Alinin erdemlerinin mesnevi tarznda(uzun beyitlerle retici bir din hikye tarznda) anlatld bir
biyografidir.
Anahtar
Kelimeler:
Fazlet-nme,
Yemn, Alevilik, Bektailik, dilbilim, anlambilim.
ABSTRACT
Fazlet-nme is the only known work
of Yemn, who was a Tekke(Islamic monastery) poet in Anatolia. Although there is
not any document or information about the
exact date of his birth and date of death, it is
Bu makalenin amac, Tepeli(2002a-b)
supposed that he lived between the late 15th
tarafndan iki cilt olarak hazrlanan Derv
century and early 16th century in Anatolia.

Fazlet-nme, which was written in classical
1 Do. Dr. Akdeniz niversitesi Eitim Fakltesi lkretim Blm Snf retmenlii Anabilim Dal
retim yesi
Ottoman Turkish in 1519, clearly reflects the

features of old Anatolian Turkish; thus, has
49
a great importance since it was considered as
t gerekse Anadolu Alevi-Bektai kltrne
a work of transition between old Anatolian
byk katk salamtr. Fazlet-nmenin
Turkish and classical Ottoman Turkish. As
el yazmas rnekleri ve tpkbasmlar ge-
a work of literature, Fazlet-nme is a biog-
rek lkemizde gerekse yurt dnda baz
raphy, which has an extensive poem and a
ktphanelerde bulunmaktadr. Ne var ki
spiritual writing that narrates the goodness
bu eserin yeni Trke harflerle bir dil uz-
of Hz. Ali to his disciples.
man titizlii ile gnmze aktarlmas
The aim of present paper is to make semantic analysis of proper names that took
place in Derv Muhammed Yemn-Fazletnme which was published as two volumes
by Tepeli(2002a-b). Although main focus
of the present paper is the semantic analysis of proper names in Fazlet-nme, which
has a wealthy of vocabulary repertory, the
paper also focus on linguistic and pragmatic features of the target proper names
Tepelinin(1994a-b) yapt doktora almas ile balam, daha sonra da Krman(2004)

tarafndan yaplan baka bir doktora almas ile devam etmitir. Bu almalara gelinceye kadarki Fazlet-nme ve Yemnyle
ilgili yaplan aratrmalar yetersizdir, ayrca
Fazlet-nme iinde yer alan bilgilerin dnda Yemn ve Fazlet-nme hakknda fazla
bir bilgi de bulunmamaktadr2.
Fazlet-nme
zerine
yaplan
cid-
when it is necessary. The data, which was
di aratrmalardan ilki, Tepeli(1994a-b)
mainly derived from Tepelis(2002) Derv
tarafndan,
Muhammed Yemn-Fazlet-nme, were ex-
versitesi
amined through content analysis technique
Yemnnin
and the findings were presented along with
nceleme-Metin-Gramatikal ndeks) ady-
the semantic features of the proper names
la 1994 ylnda doktora tezi olarak hazr-
that took place in Fazlet-nme.
lanm, daha sonra da Trk Dil Kurumu
Key Words: Fazlet-nme, Yemn, Alevism, Bektashism, linguistics, semantics.
1. Giri
15. yzyln sonlar ile 16. yzyln balarnda Anadoluda yaad tahmin edilen
Yemnnin, Hz. Alinin erdemlerinin manzum olarak anlatld Fazlet-nmenin
tercme-telif ya da adapte edilmi eklini
Trkeye kazandrmas gerek Trk edebiya-
50
Erzurumda
Sosyal
Atatrk
Bilimler
ni-
Enstitsnde
Fazlet-nmesi
I-II(Giri-
tarafndan Ankarada Derv Muhammed

Yemni,
Fazlet-nme
I(Giri-nceleme-
Metin), II(Gramatikal Dizin) adyla iki cilt

hlinde yaymlanmtr(2002a-b). Trk Dil
Kurumunun okuyucuyla buluturduu ve
2 Fazlet-nmede verilen bilgilerden hareketle Yemn
ve Fazlet-nme hakknda ilk cidd bilgiler Tepeli tarafndan verilmitir(1994a ve 2002a). Krman ise Fazletnme ve Yemn hakknda o gne kadarki btn almalar ve verilen bilgileri byk bir titizlikle deerlendirerek daha da somutlatrmtr(2004).
2011 / Yl: 1 Say: 1
toplam 613 sayfa tutan birinci cildin esas-
2004: VIII-XI)3. lgili doktora almas n-
n edisyon-kritikli ve transkripsiyonlu 6409
sz, Ksaltmalar, Giri, Birinci Blm, kin-
beyitlik Metin oluturmaktadr. Girite
ci Blm, nc Blm, Genel Bak, So-
Yemn ve Fazlet-nme hakknda bilgi veril-
nu ve Bibliyografya ksmlarndan oluan,
mi, nceleme ksmnda ise eserin ksa bir
XXXVI+539 sayfalk, bir eski edebiyat dik-
gramer zeti karlm, sonunda da Arapa
katiyle hazrlanmtr. Girite XVI. yzylda
ve Farsa ibarelerin tercmelerinin verildi-
siyas, kltrel, edeb durum, mesneviler ve
i Notlar ksm bulunmaktadr. Eserin
Fazlet-nmenin bunlarla ekil ve muhte-
toplam 683 sayfalk ikinci cildinin esasn,

Gramatikal Dizin oluturmaktadr. Bu
ksm, bir nevi; kelimeler ve ekler kullanldklar yerde anlam ve ilev kazanr prensibiyle anlamn ve ilevin belli olaca ekilde
hazrlanm, eserin gramatikal bir szl
niteliindedir. Ayrca bu cildin sonunda
Ekler Diziniyle Kaynaka da yer almaktadr. Tepelinin(2002a-b) yaynlar, Fazletnmenin yeni Trke harflerle bilimsel bir
yaklamla hazrlanm yegne metnini ve
bir dilci dikkatiyle bu metnin geni bir sz
varln dilbilgisel ve anlambilimsel boyutuyla ortaya koyan kapsaml bir almadr.
Fazlet-nme zerine yaplan almalardan ikincisi ise Krman(2004) tarafndan
zmirde, Ege niversitesi Sosyal Bilimler
Enstitsnde Yemnnin Fazlet-nmesi
ekil ve Muhtev Tahlili- adyla 2004 ylnda hazrlanmtr. Krman nszde bu
almasnn esas ald Fazlet-nme metninin, Tepeli(2002a) yaynnn metni olduunu
sylemi, ayrca ekil ve muhteva incelemesinde bu yayn metninin gramatikal dizini
niteliindeki Tepeli(2002b) yaynnn byk
bir kolaylk saladn belirtmitir(Krman,
va ilikisi hakknda bilgi verilmitir. Birinci

3 Krman(2004), Tepelinin bylesine hacimli bir eseri
nasl hazrladn, ne kadar emek sarf ettiini, hem
metin hem de ayrntl bir gramatikal dizin gibi iki
doktora almas gerektiren bir alma yaptn
unutarak iki yayn arasnda deiiklik yaplmadna sk sk vurgu yapmas dndrcdr. Bu ifadeler bilimsel eletiriden ziyade yaynn almasna
temel ald yazar deta yarglar niteliktedir: Sz
edilen bu alma ve neirdeki metin, ayn zamanda,
ilk incelemeden neredilmesine kadarki sre ierisinde, yazar tarafndan herhangi bir deiiklik lzumuna gerek grlmemi bir metindir.(2004:VIII),
yine Zira, neir metninin yazar, almasn yaymlad tarihe kadar, aradan geen sekiz yl zarfnda,
eserinin nsznde bundan hi bahsetmemi olsa
da, sadece metin ksmna kadar baz tashihler yapt hlde, metin ve gramatikal dizinde bir deiiklik
yapmamtr.(2004:XI); yine bunlardan sadece birinde mevcut olan Yemnnin Bektai oluuna dair
yaklam benimsemi grnen; bu grlerini ise,
zerinde sistematik bir dil almas yapm olduu
Yemnnin Fazletnmesi adl almasnda olduu gibi,
bu almann sekiz yl sonradan nerinde hibir deiiklik yapmadan aynen tekrarlayan Yusuf Tepeli de
itirak ederek(Krman, 2004:70); yine ayn sayfann
dipnotunda Yusuf Tepelinin, sekiz yl sonra bile,
baka baz dzeltmeler yapmasna ramen, bu konuda hibir bilgi gncellemesi yapmadan ve almasndaki dzeltmelerden hi bahsetmeden incelemesini
yaynlamas, bu yaynda da yaklamn muhafaza
etmesi dikkat ekidir. gibi ifadelerin sahibine, ayrca,
yaymlanmak zere 1997 ylnda Trk Dil Kurumuna
bavurusu yaplan bu eserin ancak 2002 ylnda yaymlanabildiini hatrlatmakta fayda var.
51
Blmde Yemnnin hviyeti, hayat ve ah-
Krman; doumu hakknda olmasa bile
siyeti; kinci Blmde Fazlet-nmenin ad,
gvenilirliinden tam emin olamad Ma-
telif sebebiyle birlikte ekil zellikleri(nazm
nastr Vilayeti Tarihesinde Yemnnin
ekli ve tr, vezin, kafiye ve redif, dil, ifa-
940 H./1533 M. tarihinde Manastrda e-
de ve slp); nc Blmde Fazlet-
hit edildiini, ayn yerde defnedildiini,
nmenin muhtevas(anlatlarn yaps, mo-
yine Bektai Tomar Bektai Nefeslerinde
tifler, mevizalar) ayrntl bir ekilde ince-
yer alan Manastra urayan Bektai rica-
lenmitir. Dolaysyla Fazlet-nme zerine
linin ou ehd edilerek ldrlmtr.
yaplan her iki alma birbirini tamamlar
eklindeki bilginin bunu dorular nite-
niteliktedir.
likte olabileceini belirtmektedir(Krman,

2004: 24). Demir Baba Vilyetnamesinde
1.1. Yemn
Gerek Seyyit Nesimi, ah smail, Pir Sultan Abdal, Fuzuli, Virani ve Kul Himmetle
birlikte Alevi-Bektai inancnn Yedi Ulu
Ozanndan biri olan Yemn hakknda,
gerekse bu inancn bayaptlarndan biri
olan Fazlet-nme hakknda, Yemnnin
tercme-telif eseri Fazlet-nmeden hareketle verilenler dnda, eski ve yeni kaynaklarda kesin bir bilgi bulunmamaktadr4. Dolaysyla airin doum ve lm tarihleri belli
deildir. Fazlet-nme M. 1519(H. 925) ylnda tercme-telif edildiine gre Yemnnin
15. yzyln son eyreiyle 16. yzyln ilk
eyrei veya ikinci eyrei ierisinde yaad sylenebilir:
Resl hicretinden bade bilgil
ouz yzden da yigirmi be yl
bir mektbhnesinin bulunduu, onun

bu tarihlerde yazmakla urat, tarikat
evrelerinde bir yeri olduu; ama ayn zamanda aka yaparken biraz toy ve mcerret bir gen olarak alglanabilecei,
buna gre de en erken nceki yzyln son
on yl iinde doduu, ocuk denilebilecek yata Akyazl Sultann zuhurunu idrak ettii de sylenebilir(Krman, 2004:2627). Sonu olarak da Krman, Yemnnin
doumu, hayat ve lmyle ilgili bilgiler
hl son derece yetersiz olup onun hayat
hakkndaki hakikat deeri kazanamam
mevcut rivayetlerin tasvirinden, kesin bir
hkm karmak bugnk artlarda mmkn grnmemektedir(Krman, 2004:27)
demektedir.
Yemn, eserinde asl adnn Muham-
Geicek nama geldi bu kermet
med, lkabnn Hfz Olu, unvannn
Muammed Muafya bi alavt
Dervi, mahlasnn Yemn, babasnn
(Tepeli, 2002a:602).
adnn Hfz, ailesinin Semerkantl ol-
4 Fazlet-nmeden hareketle Yemn ve eseri hakknda ilk ciddi ve salkl bilgiler Tepeli(2002) ve ardndan da Krman(2004) tarafndan verilmitir.
52
Yeminnin bir dne katld, Gerlovada
duunu belirtmektedir:
Yemn bende-i evld olupdur
Al ismi aa evrd olupdur
2011 / Yl: 1 Say: 1
Yemn ehlinden it anu nidsn

Bi-a- Amed h v Ysn
omlar prler adn mualled
ar-i fakrda Derv Muammed
Laabdur f Ol aa ol ad
lh cehl odndan eyle zd
Diline eyle med-i aydar bend
()
Bunu atnda Ysuf asn
Ya Yabu amla uasn
Beyn itse alur atnda r
Falet-nmeden sylene r(107-108)
()
Bun ey Rkne(d)-dn er eylemidr
Lisn- Fris zre sylemidr
Falet-nme-i h o bihter
Degldr nam u ner iinde syler
Atas pr-i ferzend-i Semerand

(Tepeli, 2002a: 600)
Bylelikle, Muhammed adyla adnn,
Dervi sfatyla sosyal statsnn ne olduu, Hafz Olu lkabyla babasnn/ailesinin kim olduu, Semerkand yer adyla
ailesinin nereden geldii ve Yemn mahlasyla da hangi zmreye ait bir air olduu
renilebilmektedir5.
1.2. Fazlet-nme
Fazlet-nme hakkndaki temel bilgilere
yine ancak kendi iinde yazlanlardan ulalabilmektedir. Olduka sade bir dille kaleme alnan eserin 11 farkl yerinde Faletnme ismi gemektedir:
af ala afandan afler
Egeri ehl-i hir ger afler
Falet-nmesinden Murtanu
Beyn- mucizinden Muafnu
(Tepeli, 2002a: 106).
5 Ayrca Yemn hakknda daha fazla bilgi iin bkz.
(Tepeli, 2002a: 3-7),(Krman, 2004: 2-99).
Biz itdk Trk dil iinde manm

Bilr varsa eksk ehl-i malm(1035-1036)
()
Gl avv bar-i aa dald
Falet-nmeden gevherler ald
Kim ol gevherler-ile ola tezyn
Mzeyyen ola t bu nam- yn
Falet-nme-i hdan rivyet
itdm byle ldlar hikyet(179-180)
()
Gel i sz ehli syle vaf- aydar
Falet-nme-i hdan muarrer(205)
()
ara bu-yd sz cemine i cn
Falet-nme-i Suln- Merdn
Vilyet madeni r-i uddur
Beyn ola Vaiyy-i Muafdan(227)
()
Yemn mutaar ll kelm
Yemn ehline iridr selam
Bize fal- Alden l rivyet
Falet-nmeden yine bir yet(246)
()
53
alan sz ehli szinden sz ter

Falet-nme er ider bu defter(302)
()
sz ehli yine ur sze bnyd
Falet-nmeden ll yine yd(371)
()
Bu del ie aydardan rivyet
Ki nam idp yan ldum ikyet
hicretinden sonra dokuz yz yirmi be

yl geince(Hicr 925/Milad 1519 ylnda)
Yemnnin; kalbi evlat(yani On iki mam)
sevgisinin sefasyla dolup evk iinde, yedi
bin yz altm(7360)8 beyitten oluan
Fazlet-nmeyi(bu nazm) bitirdii anlalmaktadr:
Falet-nme barinden bu manm

Degldr are bilr ehl-i malm
olup albm afa-y mihr-i evld

O evla bu nam olund bnyd
a nal olduna eyle irr

an mdbirlik idp itme inkr
Resl hicretinden bade bilgil

ouz yzden da yigirmi be yl
Bu del nam nerinden gey dzdm

Deizden are degldr ki yazdum
(Tepeli, 2002a: 600-601).
Geicek nama geldi bu kermet

Muammed Muafya bi alavt
Yukarda verilen beyitlerden de anla-
Dinilen beytin addi nihyet

Yedi bi yz altmdur tammet
(Tepeli, 2002a: 602)
laca zere Yemnnin biricik eserinin

adnn Fazlet-nme olduu anlalmaktadr.
Ayrca, burada adn deil, ayn zamanda
aslnn eyh Rkneddn tarafndan Fars diliyle nesir(dz yaz) olarak yazld, mahlas
Yemn(ad Dervi Muhammed) olan bir air
tarafndan manzum olarak Hz. Alinin(yani
Murtazann, ahn, Sultan- Merdann,
Haydarn) faziletlerinin6 tahkiye tarznda
Trk diliyle dzenlenip yazld/evrildii de renilebilmektedir7. Eserin bir baka
yerinde de Hz. Muhammedin(Resln)
Tepelinin(1994a, 2002a) almasnda

ise birinci ciltteki Tenkitli Metin blmnde toplam 7408 beyit tespit edilmitir.
Yazarn kendi beyitlerinde belirttii rakamla Tepelinin(1994a, 2002a) almasnda tespit ettii beyit says arasnda 48 beyitlik bir
fark vardr. airin belirttii rakamn dnda
kalan bu 48 beyit muhtemelen mstensihler tarafndan ilve edilmitir. Bu kadarlk
beyit fazlal, airin metninden byk bir
sapmann da olmadn gstermektedir. Bu
7408 beyitlik Fazlet-nmenin her beytin-
6 Fazlet-nme itgil on ouznc falet/Beyn

idem saa i ehl-i ikmet(Tepeli, 2002a:531) eklindeki 6343. beyitten de anlald kadaryla temelde
Hz. Alinin 19 faziletinin anlatld toplam 19 anlat, yani fazilet, Krmana gre ise 24 anlat zerine
kurgulanmtr(2004:205).
beyitlerin tmnde yaklak 74.080 szck
7 Ayrca, Fazlet-nme hakknda daha fazla bilgi iin

bkz.(Tepeli, 2002a: 7-28),(Krman, 2004:99-534).
8 Tepelinin hazrlad edisyon-kritikli metne gre ise

toplam beyit 7409dur(2002a:603).
54
de yaklak 10 szck olduu dnlrse

var demektir. Bu yaklak 74.408 szck-
2011 / Yl: 1 Say: 1
ten, yaplan almann Gramatikal Dizini
yabilmede bilgilendirici ve yardmc bir g-
ieren ikinci cildinde yaklak 4663 madde
rev stlenirler. Kullanld kltr ve dil ile
ba vardr(Tepeli, 2002b). airin, eserinde
sk skya ilikilidir. Bu nedenle, bir varla
yaklak 4663 farkl sze yer verdii grl-
ad verme, bir yandan kltrden kltre, dil-
mektedir.
den dile farkllk gsterirken dier yandan
40a yakn yazma nshas9 tespit edilen

Fazlet-nme mesnevisinin vezni, ierisinde
bulunan 25 iir10 hari- aruzun hezec bahrinin mseddes tr olan Mefln Mefln
Feln kalbyla yazlmtr(Tepeli, 2002a:
14; Krman, 2004:178).
Bu almada, zengin bir sz varlna
sahip Fazlet-nmede geen zel adlar ayrntl olarak ele alnm ve bunlarn anlambilimsel olarak snflandrlmas ve yorumlanmas yaplmtr.
da evrensel bir boyut da tar. Dolaysyla,

kltrel ve evrensel deerleri ve ilikileri
anlamak iin zel adlara baklmasnn aratrmaclar iin yararl olaca sylenebilir.
Vardar(1998), Aklamal Dilbilim Terimleri Szlnde ad, 1.) Geleneksel
dilbilgisinde varlklarla nesneleri, eylemleri, duygular, nitelikleri, grngleri, vb.
gsteren szck. 2.) Dalmsal dilbilimde,
belirleyiciler snfndan bir biimbirimden
sonra gelen ve onunla birlikte bir ad dizimi
oluturan biimbirim. 3. retici dilbilim-
1.3. zel Adlar
de, ad ulamnn egemen olduu yalanc bir
zel adlar, ahsna mnhasr varlklar
ad bilimi(onomasiology) Gsterilenden ya
belirten dilsel ifadelerdir. Genellikle kiileri,
da kavramdan kalkarak anlatm, gsteri-
kurum ve kurulular, yerleri ve canl-cansz
lenin baland gsterenleri inceleyen an-
varlklar tanmlamak, ifade etmek iin kul-
lambilimsel aratrma.(14); zel ad(proper
lanlrlar. Kullanm ekilleri ve grevleriyle
noun) Ayr olarak ele alnan bir tek var-
yazl bir metni ya da szl bir ifadeyi anla-
lk ya da nesneyi belirten ad(164); zel ad
9 Tepeli, 39 yazma nshasn tespit etmi ve nshalarn ksa bir tavsifini yapmtr(2002a:16-28).
10 Tepeli, Metin ksmnda 25 iir tespit etmi ve iirler hakknda bilgi verirken 23 iire yer vermitir. Bu
iirlerden 3n gazel, 15ini kaside, 3n terciibent,
2sini de murabba- mtekerrir olarak deerlendirmi
ve vezinlerini belirterek haklarnda ok ksa bir bilgi
vermitir(2002a:12-14). Krman ise Tepelinin verdii
bilgileri de dikkate alarak bu iirlerin; 20sinin gazel,
3nn terci-i bent, 2sinin de murabba- mtekerrir
olmak zere toplam 25 iir olduunu, Tepelinin baz
eksik ve yanllarn dzelterek ilgili iirler hakknda
geni bilgi vermitir(2004:113-125).
simgenin yerini alabilen biimbirim.(14);
bilimi(onomastics) zel ad nitelii tayan

kii ya da yer adlarnn kken ve geliimini
inceleyen szlkbilim dal.(164); kii adlar bilimi(anthroponymy) Kii zel adlarn
inceleyen zeladbilim dal.(142); yer adlar
bilimi(toponymy) Yer belirten zel adlar
inceleyen zeladbilim dal(232) eklinde
tanmlamaktadr.
Onomastik bilimi, tarihsel sre ierisinde genellikle kii ve yer adlar zerinde dur55
mutur; nk adlar anlamak o adn getii
sndan; edimbilimsel olarak gndergesel ve
kltr derinlemesine bir incelemeye, yer-
armsal olmak zere iki balk altnda ve
lemi tarihini anlamaya ve kullanlan dil-
anlambilimsel olarak da kii, yer, zaman,
sel yaplarn geliimini grmeye yardmc
enlik, canl-cansz ara, kurum ve kurulu,
olur. Onomastik, zel adlar ve zellikle de
yazl ve basl eser, dil ve lehe adlar gibi
kii adlar ile ilgilenirken, bunlarla ok ya-
balklar altnda da incelenebilmektedir.
kn ilikisi olduu bilinen soyadlar, kabile

ve kavim adlar, lkaplar, yer adlar zerine
de younlar; nk bu zel adlar ve onlarla balantl olduu dier adlar sayesinde, o
kltrde yaanan tarih ve din olaylar daha
iyi anlalr. zel adlar ile ilgili bilgiler her
ne kadar zel olsa da bunlarn birou bizlere genel bilgiler de salar. rnek olarak; kii
adlar o kiinin cinsiyetini, yer isimleri o yerin nasl bir coraf yaps(nehir, ky, ehir
vs.) olduunu, ya da kurum isimleri(Dnya
Salk rgt), o kurumun amac ve yap-
Paik(ve dr, 1996) yaptklar almada, zel adlar, anlambilim balamnda

corafya(ehir, liman, lke, kta, blge, su),
aidiyet(din, milliyet), organizasyon(irket,
irket tr, hkmet, Amerikan hkmeti, kurum ve kurulu), insan(kii, unvan),
dokman(belge, evrak), ara-gere(makine,
bilgisayar program), bilim(ilalar, kimyasallar, hastalklar), zaman(tarih, zaman) ve
dier eyler ile ilgili olmak zere dokuz kategoriye ayrmlardr.
sn da ieren tantc bir bilgi verir(Meyer,
Bu almada olduka zengin bir sz
2008). Benzer bir ekilde, Allerton(1987) bi-
varln barndran Fazlet-nmede geen
reyin adlar hakkndaki farkndalnn, o bi-
zel adlar, temelde yukarda belirtilen an-
reyin dil yetisini gelitirdiini ve genel kl-
lambilimsel snflandrmalar erevesinde
trn de artrdn iddia etmitir.
ele alnmtr; ancak, yeri geldiinde bu zel
Grld gibi, zel adlarn zerine yaplacak almalar ok geni ve karmak bir
bilgi birikimini gerektirir; nk bu alanda
yaplan almalar sadece dil ile balantl
deil ayn zamanda tarih, arkeoloji, corafya, dilbilimi gibi birok farkl bilim dalyla
da ilikilidir.
adlarn dilbilimsel ve edimbilimsel zelliklerine de deinilmitir. Fazlet-nmede, merkezinde Hz. Alinin olduu geni bir ahs
kadrosu, Bezm-i elestten(ruhlar lemindeki
yaradltan) eserin yazld 1519 ylna kadarki geni bir zaman diliminde, geni bir
corafyada yaanan pek ok tarihsel, dinsel,
sosyal olgu ve olaylar okuyucuya aktarl-
Marmaridouya(1989:355-372) gre zel
mtr. Bu yzden Fazlet-nmenin ierdii
adlar, dilbilimsel, anlambilimsel ve edim-
sz varl asndan yaplacak bir inceleme
bilimsel olmak zere kategoride ele
bu eserin daha da iyi anlalmasna zemin
alnabilir. Dilbilimsel/gramer olarak zel
hazrlayacaktr. Her ne kadar sz konusu
adlar ses, ekil, kken ve cmle bilgisi a-
eserin Bektai-Alevi inancna katks yads-
56
2011 / Yl: 1 Say: 1
namaz olsa da, eserde geen sz varlnn
lolarda zel adlar genelde alfabetik srayla
iinde de zel adlarn ok ayr bir yeri var-
gei sklklar belirtilerek verilmitir.
dr; nk burada yer alan zel adlarn anlambilim asndan ayrntl bir incelenmesi
hem Fazlet-nmenin hem de kltrel ve
evrensel deerlerin ve kltrleraras ilikilerin anlalmasnda gnmze ve yarnlara
byk bir katk salayacaktr.
2. Yntem
Nitel aratrma yntemlerinden ierik
analizi teknii kullanlarak Faziletnamenin
sz varl zellikle de zel adlar, anlambilimsel adan incelendi. Sonra da alan yaznda geen anlambilimsel snflandrmalar
nda gruplandrld. Bu gruplandrma
srasnda genel ve kken bilgisiyle ilgili szlklerden yararlanld. Ayrca elde edilen
verilerin gvenilirliini arttrmak iin iki
alan uzmannn grne bavuruldu.
3. Bulgular ve Tartma
16. yzylda Yemn tarafndan tercmetelif edilen yaklak 7409 beyitlik Fazlet-
3.1. nsanla lgili zel Adlar11

nsanla ilgili zel adlar; Hz. Muhammed, Hz. Ali, Drt Halife, Ehl-i beyt ve On
iki mam; nbvvet nuruyla ve/veya farkl nedenle yer alan peygamberler ve/veya
ulu kiiler; Hz. Alinin baz yakn akraba ve
dostlar; Hz. Ali devri ve/veya sonras slam
toplumunun ileri gelenleri; slam toplumu
dnda kalan tarih kahraman ve padiahlar; din dmanlar veya dinden sapanlar;
dier insanlar ve insanst varlklar olmak
zere 9 balk altnda, tablolar ve ekiller
hlinde sunulmutur.
3.1.1. Hz. Muhammed, Drt Halife,

Ehl-i Beyt, Hz. Ali ve On iki
mama zg
zel Adlar
20 farkl kiiye ait ve 2642 defa geen

zel adlar, gei sklklaryla aadaki Tablo 1de verilmitir:
nmeden Tepelinin(2002a-b) Gramatikal

Dizini vastasyla Metininden elde edilen
zel adlar anlambilimsel olarak insan, aidiyet, corafya, organizasyon, dokman,
zaman, bilim-sanat ve dier olmak zere 9
balk altnda incelenmitir. Bu dokuz ana
balk altnda da Fazlet-nme metninin verileri dorultusunda alt balklar almtr.
lgili ana balk ve/veya alt balklar altnda
deerlendirilen zel adlar, tablolar ve ekiller hlinde dikkatlere sunulmutur. Tab-
11 Krman, Kiiler, Kiiletirilmi Varlklar ve Topluluklar ve Evrensel Kahraman Kalb ve Fazletnmedeki Hz. Ali balklar altnda birer anlatlar ve
mevizalar btn olan Fazlet-nmeyi ahs kadrosu
asndan incelemitir, geni bilgi iin bkz.(2004:284323).
57
zel ad
Skl Dier ad/adlar
Skl
Toplam
Muammed 1
175
Amed, Ebl-sm, Falrt, ibn-i Abdullh, mm 2,
137, 1, 6, 1,
946
Mamd, Muammed Muaf, Muaf, Peyamber 2,
6, 6, 78, 111, 64,
Rameten lil-lemn 2, Resl, Reslallh, Reslullh, Suln
3, 242,
3, h 3, efl-mnibn, eh 1
4, 39, 41,27, 3,
adce atun
1
2
B Bekr-i dd, dd, dd-i Eb Bekr
1, 1, 1
adce
Eb Bekr
mer
12
12
Omn
15
15
Al
604
1511
Al ibn-i Eb lib, Al ibn-i Eb lib, Aliyy, Aliyy-i
1, 1, 1,
Murta, Aliyyl-murta, Aya Maro, Beriyy, Briy,
3, 24, 1,
Bl-asen, Bt-trb, Ebt-trb, aydar, aydar- Kerrr,
1, 1. 5. 5, 1
ca-i anber, liy, mm 3,mm- Murta, mml-
317, 1. 1.
mttan, Murta, Suln 4, h 4, eh 2, r, Va, Vaiyy,
1, 52. 1. 7.
Veliyyullh
52. 28, 437, 9,
Fma 2
29, 18, 29, 2

2
asen
10
26
seyn
asen ul- R, ul- R, mm 4, mm- n 1,

mm 5, mm- n 2, h 5, ehd-i Kerbel
6, 1, 9, 1
11
7, 1, 1, 4
24
Zeynel-bidn
mm Zeynel-ibd, Zeynel-ibd
1, 1
Fma
Muammed Br 4
1
mm- Cafer-i
bid-i Br, Br, mm 6
1, 2, 1
Cafer 2, ibn-i Br, mm Cafer, mm- d
3,1, 3, 1
d
mm Ms-y
bn-i d, mm Ms, Km, Ms-i Km, Ms-i Km
1, 1, 2
bn-i Km, mm 7, mm- Hetmn, mm Ms R,
1, 1, 1, 2, 3
12
Kzm
Al Ms(Ms)
R
Ms R
Ta
Ta ibn-i R
mm 8
Asker
mm- Asker
Muammed
bn-i Asker, mm 9, Mehd
1, 1, 14
17
Mehd
ehdeyn
12
mmeyn, mm- Mameyn, mmlar 2, adeyn

mmlar 1,
4, 2, 4, 1
On ki mm
Tablo 1. Hz. Muhammed, Drt Halife, Ehl-i Beyt, Hz. Ali ve On iki mama zg zel Adlar
Hz. Alinin anlatlarla rlm biyog-
lalmaktadr. Hz. Muhammed iin 19, Hz.
rafisi niteliindeki Fazlet-nmede en fazla
Ali iin de 27 farkl isim kullanlmtr. Bu
onun ve onunla yakndan ilgili adlarn yer
isimlere dikkatle baklnca her biri Hz. Mu-
almas gayet doaldr. Tablo 1e baklnca 20
hammed ve Hz. Alinin deiik zellikleri-
farkl kii iin 106 ayr isim kullanld an-
ne iaret etmektedir. Eser asndan nemli
58
2011 / Yl: 1 Say: 1
olduklar iin onlarla ilgili her ayrntya gi-
babas, Allahn Resul vs. olduu anlal-
rilmitir. Mesel Hz. Alinin; Ebu Talibin
maktadr. ekil 1e baklnca bakahraman
olu, Kanberin hocas, Hz. Hasann baba-
olarak Hz. Ali %57 ile ilk srada, doal olarak
s, topran babas(yani cmert) vs. oldu-
Ali denince ilk akla gelen isim Hz. Muham-
u renilebilmektedir. Ayn ekilde Hz.
med de %36 ile ikinci srada yer almtr.
Muhammedin; Abdullahn olu, Kasmn

ekil 1. Hz. Muhammed, Drt Halife, Ehl-i beyt, Hz. Ali ve On iki mamn yzdelik dalm
Bunlarla ilgili birka beyit rnek olarak sunulmutur:
Bende-i evld olanlardur azz rz- ar
av- Kever sisidr n Aliyyl-murta
Ben seyn bende-i evldyam yim mam
n ulu ardadur anu asen ul- R
bid-i Br mm- Cafer-i d yan
Ms-i Km Al Ms R nr u iy
Hem adr hem Nadr Asker l-i Resl
Yemn Mehdndr devr-i rda liv
(Tepeli, 2002a:259-260)
3.1.2. Nbvvet Nurunun Hz.

Muhammede ntikali Balamnda
Geen ve/veya Baka Nedenle
Geen Peygamberlere ve/veya Ulu
Kiilere zg zel Adlar12
Nbvvet nurunun Hz. demden balayarak Hz. Muhammede kadar gelmesiy12 Krman, hem nbvvet nurunun intikalinde yer
alan isimleri ve nbvvet nuru-velyet nuru(Hz.
Muhammed-Hz. Ali) meselesini almasnda geni
bir ekilde incelemitir. Ayrntl bilgi iin bkz.(2004:
482-520).
59
le ilgili ve/veya baka bir nedenle Fazlet-
gili zel adlar karlarnda geme sklyla
nmede yer alan peygamber ve/veya ulu
birlikte kronolojik srayla Tablo 2de veril-
kiilerin toplam 75tir. Bunlarn gei skl
mitir.
415tir. Peygamber ve/veya ulu kiilerle il-
zel ad
Skl
dem, dem Peyember, dem-af,
41, 1, 1, 1 (44) Eded
afiyyullh
t, t ibn-i dem
7, 1 (8)
Err
Adnn
aynn/Ehremen
Mehlyil
Maad
Nzr/Nizr
zel ad
Skl
Bnr (?)
Un
Mahar
lys
Mteveil
Lmek
Mdrik
N
Sm 1
ueyme
Kenn
15
Erfaed
Nar
Mlik
li
ahr/ahr
mir
lib
Lbiyy
Flu
Erm
Kab
Merr
ru
Temr
Nr
Kilb
Tyi
ussa
brhm, all, allullh, brhm all
13, 23, 3, 2
Muayyr, Muayyer
1, 1 (2)
sml
(41)
2
aydr
Abd-i Menf
Him
aml/amel
8, 2 (10)
eybetl-amd, Abdl-muallib
1, 2 (3)
Ptevtra
Abdullh 1 (nbvvet nuru geer)
Elyesa
Muammed Muaf
Nbvvet Nurunun ntikali Balamnda Deil de Baka Bir Nedenle Geenler
Bk. Tab. 1
avv
Ms, ibn-i mrn, Ms ibn-i mrn, Ms
30, 1, 2, 1
drs, drs Peyamber
5, 1 (6)
3, 1
ay ibn-i Yfet
Dvud, Dvud Peyamber

Dniyl
li, li Peyember
4, 1 (5)
Sleymn
63
uayb
mrn 1
60
2011 / Yl: 1 Say: 1
Meryem
srl, Yab
1, 2
s, sbn-i Meryem, s ibn-i Meryem, s-i
34, 3, 2, 1, 1,
Mehd, s Peyamber, s, Mes, Rhullh,
3, 1, 1, 1
Rl-uds,
Ysuf
l-arneyn h
Eyyb
emn
r- Zinde
Tablo 2. Nbvvet nuru ile ilgili geen ve/veya baka bir nedenle yer alan peygamber
veya ulu kiiler
Tablo 2den anlalaca zere, 75 fark-
iaret olabilir. ekil 1e bakldnda bu zel
l peygamber ve/veya ulu kii iin 98 farkl
adlarn dalmnda %18le Hz. Sleyman
isim kullanlmtr. Bu da Tablo 1den fark-
ilk srada, %14le Hz. sa, %13le Hz. dem
llk gstermektedir; nk nerdeyse kii sa-
ve %12yle Hz. brahim hemen onu takip et-
ysyla isim says yakndr. Bu da buradaki
mektedir.
kiilerle ilgili ok fazla ayrnt verilmediine

G
GG
G

)
G
G
ekil 2 Nbvvet nuru ile ilgili geen ve/veya baka bir nedenle yer alan peygamber veya ulu kiilerin yzdelik dalm
61
3.1.3. Hz. Alinin Akraba ve

Dostlarna zg zel Adlar
Bunlarla ilgili birka beyit rnek olarak

sunulmutur:
Vel nr- nbvvet te irdi
grdi
zel adMuammed nrn dem tde
Skl
Hz. Alinin 3.1.1.de yer almayan babas,

zel ad
Skl
annesi ve kardeleriyle ok yakn dostlar olmak zere toplam 9 kii Tablo 3te alfabetik
ridi tden na irdi
olarak geme sklyla birlikte verilmitir. 9
n hem olnu alnnda grdi
kii metinde 78 defa kullanlmtr.
Anu bir ad aynnd i cn

Hem andan vard Mehlyile sn
(Tepeli, 2002a:111)
zel ad
Skl
zel ad
Skl
B lib, Eb lib, Eb lib, mrn 2
7, 1, 20, 1
Mheyb-i Rm, Mheyyeb-i Rm
1, 1 (2)
Esed z, Fma atun, Fm
(29)
1, 1, 7 (9)
lib
Cafer 1, Cafer-i ayyr, ayyr
4, 1, 3 (8)
anber
19
Uayl
mmehn
Muammed 2, Muammed nif
5, 3 (8)
Tablo 3. Hz. Alinin akraba/dostlar ile ilgili zel adlar

ekil 1den de anlalaca zere Hz.
ayrlmayan, hatta belki de Kanbersiz dn
Alinin babas Ebu Talib ilk srada, ikinci s-
olmaz. lafnn domasna yol am sadk
rada da deta hayat boyunca yanndan hi
yardmcs Kanber, ikinci sradadr.

ekil 3. Hz. Alinin baz akraba ve dostlar ile ilgili zel adlarn yzdelik dalm
62
2011 / Yl: 1 Say: 1
3.1.4. Hz. Ali Devri ve/veya

Sonras slam Toplumunun leri
Gelenleriyle lgili zel Adlar

sunulmutur:
Resl ammus B lib ol dem
Ben Hime km iderdi mukem
Hz. Alinin iinde yaad dneme ait

pek ok ileri gelenin de yer ald ve metin-
arem syd hem o server
de 418 defa geen 46 kii, geme sklklaryla
Belinden geldi anun Mr-i anber
birlikte alfabetik olarak Tablo 4te sunulmutur.
ol da vard muarrer
Biri lib Uayl birisi Cafer
Da bir z ad mmehn
Reslik zameti yamd an
(Tepeli, 2002a:115)
zel ad
Skl
zel ad
Skl
Abbs
10
bn-i Mlcem, Merd 2, Mlcem,
10, 1, 1,
Mlcem() Ol
Abbs Ol, Ben Abbs, ibn-i Abbs,
1, 1, 6(8)
ibn-i Semn, Semn
5(17)
7, 2(9)
Abdullh-2, Abdullh bin Mlcem
1, 1(2)
ibn-i Sfyn, Muvye
55, 49(104)
Abdl-melik, ibn-i Mervn
1, 1(2)
Abdl-mmin
mm azl
mm- Rkne(d)dn
1
1
Abds-selm
Ker
A Yazl
Ammr
Keyubd
Mlik 1
Amr 1, Amr Ankbt, Amr ibn-i
5, 1, 2(8)
Mlik-i Ejder
Amr 2
Manr, Manr- allc
2, 1(3)
Amr 3, Amr bin
1, 1(2)
Marf
Amr 4, Amr ibn-i meyye

Behrz, Pr-i Selmn, Selmn
1, 1(2)
4, 5, 33(42)
Memn
Mervn
33
Benn
16
Mun bin Mutam
n132
Sfyn
Ankebt,
Cbir 1, Cbir ibn-i Abdullh Enr, Cbir-i 20, 1, 2(23)
Enr
Derv Muammed, f Ol, bn-i f,
1, 4, 1, 52
Yemn
13 Tepeli (2002b)de bu isim ikinci (kii), ikincisi anlamyla verilmi, Krman (2004)da ise ni eklinde
brahim Saniye iaret eden bir zel ad olarak deerlendirilmitir.
63
fi
ey-i Bar
Eb er
an Baba, Hsm h
1, 1
ey-i ibl, bl
Veld ibn-i Melik
alfe Memn
Veld ibn-i Yezd
alfe Mutam
Yezd
11
atem-i ay
Zrm
12
Eb Manr
Eb Sfyn
3, 9(12)
Tablo 4. Hz. Ali devri ve/veya sonras dnemin tarihsel kiilikleriyle ilgili zel adlar
Tablo 4ten de anlalaca zere 46 kii
mektedir. Zaten ekil 4teki dalma gre
iin 69 farkl isim kullanlmtr. Bunlardan
Hz. Muaviye %27 ile ilk sradadr. Mervan,
birounun ashap, halife, evliya, bilim ada-
Yezid ve Mlcem buna ilave olduunda bu
m olduklar grlmektedir. Dolaysyla Hz.
oran %45e kar. Dolaysyla bu da Fazlet-
Alinin yaad dnemdekiler arlktadr.
nmenin; sadece Hz. Alinin biyografisini
Hz. Ali sonras; Emevi, Abbasi, Seluklu,
anlatan bir eser olmayp ayn zamanda Hz.
Osmanl dnemlerine kadar uzanmakta-
Ali ve On iki mamn gnll taraftarln
dr. Bu kiilere dikkatlice bakldnda Hz.
ve davasn srdren Alevi-Bektai inancy-
Aliyi ehit eden bni Mlcemin, Hz. Hasan
la kaleme alnm bir eser olduunu gster-
ve Hseyini iktidar olmak hrsyla ldren
mesi bakmndan nemlidir. Muaviyeden
veya ldrlmesine neden olan Emevi hali-
sonra ise %15le, Hz. Aliyi ve On iki mam
felerinin, Hz. Ali ve On iki mama kartlk
canndan ok seven ve bu eseri tercme-telif
tayan ahslar olarak yer aldklar grl-
eden Yemn gelmektedir.

ekil 4. Hz. Ali devri ve/veya sonras dnemin tarihsel kiilikleriyle ilgili zel adlarn yzdelik
dalm
64
2011 / Yl: 1 Say: 1

sunulmutur:
Nice Marfla 13Zennn-14 Mr

Nice Ker hezrn ey-i Bar
Yemn sen erenler serverine
(Tepeli, 2002a:238)
Yz srp iri k-i derine
3.1.5. slm Toplumunun Dnda

Kalan Kahraman ve Padiahlarla
lgili zel Adlar
()
Enel-a didi lemde serser
Anulan kimse olmad beraber
40 farkl ismin kullanld ve 126 kez

Hezrn Byezd ibl v Manr
geen 33 kii, alfabetik olarak Tablo 5te dik-
Anu ilmi beynnda amu dr
katlere sunulmutur.
zel ad
Skl
zel ad
Skl
Acl
ahramn, ahrmn
And
ays
Anter
Behmen
aytarne
Kel
Cem
Cemd
Mdiyn bin Yano

Mekd
Cingiz an
Cumhr
Melik Ater
Nec
10
3
1
1
ak- Mr
Gv
Nrevn/Nrvn
Rstem
ayle
Sm 2, Sm- Svr
3, 5 (8)
Herl
Hrmz
rye
5
1
srev, srev-i Pervz, srev-i h, Pervz,
1
Yano
7, 1, 1, 24, 4 (37) Yezdecird, Yezdecrd
Pervz h,
Hm
Zerm
16, 7 (13)
l-imr
lyn, lyn- ayer

skender/Sikender
1, 1 (2)
3, 2 (5)
Tablo 5. slm toplumu dnda kalan kahraman ve padiahlarla ilgili zel adlar
14 Asl n-nn- eklindedir.
65
Tablo 5ten de anlald kadaryla

Hz. Alinin cenklerde karlat kiilerle
Fazilet-nmeyi Farsa olarak nesir tarznda
yazan eyh Rkneddnin ait olduu Fars
toplumunun tarih ahsiyetleri byk bir
yer tutmaktadr.
sunulmutur:
Beni Hm u Zerm bigi anma

Gcm var diy gce dayanma
(Tepeli 2002a:480).
3.1.6. Hristiyanla ve Yahudilie

zg zel Adlar
Fazlet-nmede bilgi notu balamnda
bulunan ve 6 defa geen 3 zel ad, Tablo
Al an bugn meydna gelsn
6da geme sklyla birlikte alfabetik ola-
Neyimi gend midrn bilsn
rak dikkatlere sunulmutur.
Beni bezetmesn di l-imra

Kim ide atyla iki pare
zel ad
Skl
Bulu
rn
zel ad
Skl
Yuann
Tablo 6. Hristiyanla ve Yahudilie zg zel adlar

sunulmutur:
a ncl Yuann yazdudur
3.1.7. Din Dman veya Dinden

Sapan Kiilere zg zel Adlar
Fazlet-nmede 98 geme sklna sa-
alan hep Buluu bozdudur
hip 5 farkl zel ad, Tablo 7de geme sk-
Bu szi ben size her dem ki didm

Yuann ncili ire oudum
lyla birlikte alfabetik olarak dikkatlere

sunulmutur.
snu gey ulu abdur ol

avriyynlar ire fal gey bol
(Tepeli, 2002a:128).
zel ad
B Cehl, Eb Cehl
Deccl
Skl
5, 14(19)
4
Firavn
zel ad
Nemrd
Nuayr, Nuayr- s
Skl
4
61, 4(65)
Tablo 7. Din dman veya dinden sapan kiilere zg zel adlarn saysal dalm
66
2011 / Yl: 1 Say: 1
Tablo 7de sadece slmiyette deil,

btn Semavi dinler iin katksz bir dman olan isim yer almaktadr: Nemrut,
Firavun ve Deccal. Ebu Cehil ise sadece
Mslmanlar iin din dmanlnn semboldr. Ebu Cehil, Peygamberimize ve
Mslmanlara byk eziyetler etmitir.
Nemrut, Firavun ve Ebu Cehil artk tarihe
ml olmulardr; ama Deccalin ne zaman
ortaya kaca belli deildir. Burada en ok
geen isim Nusayr- Tusidir. Hz. Aliye Tanr dedii iin slamiyetten sapmtr. Fazletnmedeki anlatnn biri onun bu sapknl-
Resl ibu kelm didgi dem

Eb Cehl-i lan eyledi verhem
()
Bunu niresi bezer pehlvn
Ki da imdi gelmidr cihna
()
Uzadup h oln irgrdi pene
Lane urd bir mukem apanca
(Tepeli, 2002a: 135).
na ayrlmtr.
sunulmutur:
3.1.8. Dier Kiilere zg zel

Adlar
Burada ise ismen pek bilinmeyen, Hz.
Resl anlara dimi old kimsiz
Ali evresinde yaayanlarla cenklerde atlrken sylenen baz kiiler yer almaktadr.
Bu elmdeki mam grrsiz
Fazlet-nmede 18 kez geen 18 zel ad,
O dem kim bulsar mr-i cvn
geme sklklaryla birlikte alfabetik olarak

Tablo 8de verilmitir.
Olsardur cihnu pehlvn

()
zel ad
Skl
zel ad
Skl
Cbir 2
12
Mafel
Eb Deccn
Ml
Ebl-sm 2
abb
10
Nemr
Rkme
abr
Kereb
all
11
ayalne
Muar
Mhelhel
Sem
Mnl
ayns
Yenkes
Tablo 8. Dier kiilere zg zel adlar

67
3.1.9. nsanst ve/veya

Doastle zg zel Adlar

aada sunulmutur:
An ol baede gmmileridi
Mezrn bellce lmlard
abr-idi meger ol giiye nm
Ne olur gel iit r serencm
26 farkl ismin kullanld ve 88 kez geen 21 kii, Tablo 9da geme sklyla birlikte, alfabetik olarak dikkatlere sunulmutur.
(Tepeli, 2002a:317).
zel ad
Skl
zel ad
Skl
n 2/Mifr n/Mifr 2
2, 6, 2(10)
Keymn
Ber15
Ehremen h, Ehrimn
1, 1(2)
Kayb
Lt
Cn bin Cn
Mart C
Cimcime, Cimcime bin Kerkere
4, 4(8)
Mifr 1
Hbel
Nle
Hm
Rad
zz, zz
5, 4(9)
ahah
fle
Semendn
ahahr- Yekvn, ahr, Yekvn

Kerkere bin Mermere
1, 1(2)
Smur/Simur
Tablo 9. nsanst ve/veya doastle zg zel adlar

Tablo 9da geen zel adlardan birou
Hz. Alinin ruhan lemde yaad olaylar-
yup od bizi i h- lem

Berber nice olur dv dem
da geen cin, ifrit, dev gibi varlklardr. Birka da cismani olarak yaad dnemle ilgilidir. Bu da Kbede yer alan ve atalarnn
tapt putlardan birkann addr.
sunulmutur:
Ki Rad u Ber anu arbndan ldi
Semendn Cinnyi bir loma ld
n iitdi Sleymn ol kelm

Dimi na bu iler ala m
(Tepeli, 2002a:215).
3.2. Aidiyetle lgili zel Adlar

Fazlet-nmede 421 kez geen aidiyetle
ilgili toplam 53 zel ad, Tablo 10da, geme
sklyla birlikte alfabetik olarak sralanmtr.
15 Metinde byk harfli verilirken, Gramatikal Dizinde (Tepeli, 2002b: 55) ilgili kelime sadece imek anlamyla verilmi, Berk adl bir varlk ad olarak deerlendirilmesi unutulmutur. 1691 ve 1729. beyitlerde zel
ad olarak kullanlmtr (Tepeli, 2002a:212, 215).
68
2011 / Yl: 1 Say: 1
zel ad
Skl
zel ad
Skl
Abbsler
urey
12
Alaman
Leh
Arab
26
Merd 1
Arablar
Merd
Arb
Mervn
Ab
170
Msy
Ben Him
Mslmn
34
Ben sryil
Mrik
12
Ben Sfyn, Ben Sfyn
1, 1
N-Mslmn
Berber
Nuayrler
Dvud, Dvudler
1, 2
Rabbn
Ehl-i Beyt
Rabsz
Ehl-i Znnr
Ramn
Enr, Enr
1, 1(2)
Ramn-fat
Frs
Rm
21
Him
Rus
avriyynlar
Snn, Snn Mslmn 1, 3(4)
aydar
emd
Hind
Ttr
seyn 1
rn
ibn-i Him
Trk
ibn-i Sfyn
Yezdecird, Yezdecrd
1, 1
brhm, brhmler
1, 2
Yezd
mmlar 1, On ki mam
2, 2
Zerdst
sy, syler
2, 6
Zrm avmi
12
slm
21
Rus
urey
Tablo 10. Aidiyetle ilgili zel adlarn saysal dalm

Tablo 10dan da anlald kadaryla
de Hz. Alinin yakn dost ve arkadalardr.
grup, topluluk, slale, aile, hanedan, kavim,
Dolaysyla bu dalm, Fazlet-nmenin
millet, mmetle ilgi pek ok zel ad bulun-
bakahraman Hz. Alinin, iinde yaad
maktadr. Burada yer alan zel adlarda, e-
arkada evresini, inan dairesini, milliyetini dorular niteliktedir.
kil 5teki dalma gre %44le ashap, ilk sradadr. Ashap hem Hz. Muhammedin hem
69

G

ekil 5. Aidiyetle ilgili zel adlarn yzdelik dalm

sunulmutur:
amu erv- mmin rat ola
ricye uddan lanet ola
Sezdur mnkire lanet mebbed
ricye ef olmaz Muammed
(Tepeli, 2002a:293).
3.3. Corafyayla lgili zel Adlar

Corafyayla ilgili zel adlar, yer ve suaa adlar olmak zere 2 balk altnda topland.
70
3.3.1. lke, Blge, ehir, Kasaba,

Ky, Mevki, Kale ve Kuyuyla lgili
zel Adlar
Fazlet-nmede 340 kez geen corafyayla ilgili toplam 57 zel ad, Tablo 11de
geme sklyla birlikte alfabetik olarak sralanmtr.
2011 / Yl: 1 Say: 1
zel ad
Skl
zel ad
Skl
Aden
Ana, Anaiye
ar(asl urey16)
Kerbel
Arft
Kemr
Afer
Ayasofya
uds
Kffe/Kfe
Badd
Bara
Marib 2
Medyin
Bedan
Medne
31
Mekke/ arem 2
2, 2(4)
Beytullh, Beytl-arem, Kabe, 3, 1, 48, 4,
4
2
Kabetullh, arem 1
8(64)
Bodan
Demr apu
Mr
Necef
Det-ver
Det-i Erzen, Det-i Erzene
Rey
4, 1(5)
Rm
21
Dm
Rus
Efl, fl
Efreng, Fireng
1, 3(4)
1, 5(6)
Sad
Seb
Endels
ayy
Semerand
Sind
ayber
23
, y
1, 2(3)
arabls/arabuls
5, 1(6)
icz
Hind, Hindistn
arss
5, 1(4)
orsn
uns
Trkistn
rn
Yemen
35
1
1
Tablo 11. lke, blge, ehir, kasaba, ky, mevki, kale ve kuyuyla ilgili zel adlar
Anlat esasna bal biyografik bir eser
ne, 23le am, 21le de Rum onu izlemekte-
olan Fazlet-nme mekn olarak corafyay-
dir. Dolaysyla bata Arabistan olmak ze-
la ilgili adlarn ayr bir yeri vardr; nk
re Kuzey Afrika, Anadolu, ran, Trkistan,
olaylarn nerde ya da nerelerde yaand-
Hindistan, in gibi geni bir corafya sz
n gsterir. Hz. Ali Mekkeyle Medinede
konusudur. Ayrca burada geen Kaf ise, Hz.
yaamtr. Dolaysyla buna paralel olarak
Alinin ruhan varlyla yaad olaylarn
da burada en ok geme sklna sahip olan
mekndr, oras da 35 defa geerek hemen
yer 64 ile Kbe, yani Mekkedir. 31le Medi-
Kbeden sonra gelmektedir.
16 Tepelideki ar (2002a:413, 2002b:347) eklindeki harekeden kaynaklanan okunu yanllna Krman

(2004:444)da da deinilmitir.
71
3.3.2. Da, Su, Aa, Yldzla lgili

zel Adlar

sunulmutur:
dem al Leh Rusa v Firenge
Metinde 42 kez geen 8 zel ad, Tablo
Ulu leker ylsun ad- cenge
12de geme sklyla birlikte alfabetik olarak dikkatlere sunulmutur.
Da Bodan u fl cey-i Afer

Derilsn bir yere sercmle leker
(Tepeli, 2002a:266).
zel ad
Skl
zel ad
Skl
Dicle
Sheyl
Furt
Kever
19
12
Selsebl
Ummn
Zhr
Tablo 12. Da, su, aa, yldzla ilgili zel adlar
3.4. Organizasyonla lgili zel

Adlar
da organizasyonla da ilikili olduu aktr.

Her topluluk bir dzen iinde yaar. Belli
Fazlet-nmede 87 kez geen organizasyonla ilgili 12 zel ad, Tablo 13te geme
sklyla birlikte alfabetik olarak verilmitir. Aidiyet ve yer bildiren pek ok zel adn
bir yerde belli kurallarla yaanr. Tablo 13te

Be, Krk/Krklar en ok geme sklna sahip iki zel addr. Manevi lemin birer organizasyonudurlar.
zel ad
Skl
zel ad
Skl
Be
28
Rus
Drt alfe
m Begligi
r/rlar
28
ler
Mslmnl
Rey Begligi
Yz/ Yzler
Yedi/Yediler
3, 1
Rm
10
Yz/Yzler
3, 1
Tablo 13. Organizasyonla ilgili zel adlar

sunulmutur:
Ben ulusn lere mlm
lur a n budur tadre lazm
atarlar Yedin ubn Bie
Yan dir-durur a cmle ie
72
Ulusn rlaru Yediye yolda

derler byle bilgil bun arda
atarlar Yz ubn ra
Kimisi cme-p kimisi ra
2011 / Yl: 1 Say: 1
3.5. Dokmanla lgili zel Adlar

Ol Yze bu malun birini
Metinde 138 kez geen dokmanla ilgili
atarlar bir rndi serverini
20 zel ad, Tablo 14te geme sklyla birlikte alfabetik olarak dikkatlere sunulmu-
Bu resme devri der nr- vilyet
tur. Din-menkabevi nitelikte bir eser olan
derler km t rz- ymet
Fazlet-nmede geen dokmanla ilgili
(Tepeli, 2002a:237).
isimlerin ou slamidir. Zaten ilk srada 40

geme sklyla Kuran- Kerim, ikinci srada da 23 ile Hadis yer almaktadr.
zel ad
Skl
zel ad
Skl
yet
15
ul Hvallh
Bismilliramnirrhim
Falet-nme, Vilyet-nme
Ramnr-ram
11, 2(13)
Sebal-men
Furn, Kitbullh, urn, Muaf
3, 1, 34, 2(40)
Sre-i Nr u Dun
ad
23
Sre-i Ramn
seyn 2
mrn 3
h
Tevrt/Tevrt
mrn 4
ncl
Ysn
12
Zebr
Kermet-nme
Sebal-men
1, 3(4)
Tablo 14. Dokmanla ilgili zel adlar

sunulmutur:
Ouyan dn gn nal-i Zebr
Ne bilsn kim nedr urn- nr
O kim avmine ider nal-i Tevrt
Nice tad ider urna yet
Olar kim dilediler avl-i ncl
aan idrk iderler er-i tenzil
Inanmayan kermt- Alye
Ol irr ide mi hergiz Velye
rimeyen bu d u bu afya
Nice uyar o dn-i Muafya
(Tepeli, 2002a:601).
3.6. Ara Gerele lgili zel Adlar

Fazlet-nmede 50 kez geen ara gerele ilgili 4 zel ad, Tablo 15te geme sklyla birlikte alfabetik olarak dikkatlere
sunulmutur. Metinde, sava kiiliiyle
simgeleen Hz. Alinin Zl-fikar adl klcyla Dldl adl atnn ilk sralarda yer almas,
gayet doaldr.
73
zel ad
Skl
zel ad
Skl
Bur
Dldl
20
l-fir
26
Tablo 15. Ara gerele ilgili adlar

Hemn h ol depe zre bulund
Alyi gr nice erdr bilindi
(Tepeli, 2002a:278).

sunulmutur:
Meger bir um depe vard anda
up stine Amed ol zamanda
3.7. Zamanla lgili zel Adlar
Didi gel y Al emr itdi Allh
Metinde 42 kez geen zamanla ilgili 2 zel

ad, Tablo 16da geme sklyla birlikte alfabetik olarak verilmitir. Burada sadece biri
Kyamet gnne, dieri Hz. Muhammedin
Miraca kp Cenab Allahla konutuu
zaman dilimine iaret eden iki zel ada yer
Hemdem didi Lebbeyk udretullh

Belinde l-fir altnda Dldl
nce bile anber ol ehe ul
verilebilmitir.
zel ad
Skl
zel ad
abe avseyn
ymet 1, Yevml-mezd 33, 2
Skl
Tablo 16. Zamanla ilgili zel adlar

sunulmutur:
Aru altnda alup Cibrl iridi Sidreye
mil-i ar u Melyikler lurlard en
be avseyne irp grdi ceml-i l-cell
ld osan bi kelm ol l u Rabbil-ul
(Tepeli, 2002a:364).
3.8. Bilim ve Sanatla lgili zel

Adlar
Fazlet-nmede 30 kez geen bilim ve
sanatla ilgili 2 zel ad, Tablo 17de geme
sklyla birlikte alfabetik olarak dikkatlere sunulmutur. Bunlardan mzikte bir
makam addr, biri yaz hatt, dieri de ara
gerete de yer verilen klcn addr.
zel ad
Skl
zel ad
Skl
icz
Zengle
seyn 2
l-fir
26
mrn 3
Tablo 17. Bilim ve sanatla ilgili adlar

74
2011 / Yl: 1 Say: 1
3.9. Dier zel Adlar

sunulmutur:
Dier zel adlar Cenab Allah, melekler
San mur yine ld ser-z
ve Mslmanlkla ilgili mucizevi durumlar
lup glzr- nu iinde pervaz
olmak zere 3 balk altnda deerlendirildi.
seynden utup rh- icz
3.9.1. Cenab Allahla lgili zel

Adlar
Dnp Zengleden gsterdi raz
Fazlet-nmede 1238 kez geen ve
Urup desti zebn ad terne

Pes andan balad bir dsitna
93 farkl ismin kullanld Cenab Allah
(Tepeli, 2002a:291)
zel ad, Tablo 18de geme sklyla birlikte alfabetik olarak verilmitir. Metinde
geme skl asndan Cenab Allah iin en
ok kullanlan, 562 ile Haktr; onu srasyla
135le Huda, 102 ile Allah takip etmektedir.
zel ad
Skl
zel ad
Skl
dil
Mun
Al
Mu-i lem
Muy
Alm
Muizz
lim
Allh
Muaddir
102
Mum
Af
Mut
Bi
Br
Muavvir
Mbdi
Bar
Mnevvir
Bed
Mrd
Cmi
Ceml
Msten
Mill
Ceml
Deyyn
Nfi
Rab(b)
Fal
Rabbil-ul
Fil
Ferd
Rabbl-lemn
Rabbl-ibd
Fett
Rfi
affr
Ram 1
afr
Hd
Rim
Ram
75
Ramn
60
kim
12
Rameten lil-lemn
akm
Rf
562
Rz
a tebrek
Ref
Red
ayy
20
Rezz
ud
lh
135
abr
23
Smi
lh
46
ni
adm 1
Sem
Settr
11
adm
ehd
dir 1
47
ekr
ahhr
Tar 1
29
ayym
Kerm, Kerm!
Tevvb
4, 4
Vcib
Kibriy
Vahhb
Laf
Mlikl-mlk
Vhid
Vl 1
Mescd
Muall
Mucb
Vsi
Yezdn
1
1
l-cell
10
Mucd
l-cell
35
Tablo 18. Cenab Allahla ilgili zel adlar
Bunlarla ilgili birka beyit rnek

olarak sunulmutur:
Ezele yd idelm ayy admi
Di Bismillhiramnir-rami
akm kim aahhr- lem
Sem Smi Rezz- dem
Ref l u Fal Fil
Mucb Vsi Tevvb u dil
Mut Vhid Fett u b
asb Cmi Mun v f
76
Bar hem Kerm l-cell ol

Laf hem Ceml hem Ceml ol
Mrd hem abr u hem Raf ol
Muizz hem Mill hem Af ol
Bed Hdi v ayym u Rfi
Red Mlikl-mlk Ferd Nfi
Mnevvir hem Muavvir hem ekr ol
ehd Bi Vcib afr ol
2011 / Yl: 1 Say: 1
Mucd Mbdi v Muy v Vl
3.9.2. Meleklerle lgili zel Adlar
Virr ullarna fal u kemali
Fazlet-nmede 61 kez geen meleklerle
Laf Br v Vahhb u Hd
Odur ikr idegr Rabbl-ibd
ilgili 5 zel ad, Tablo 19da geme sklyla

birlikte alfabetik olarak dikkatlere sunulmutur. Tablo 18den de anlald kadaryla Cebrail, 56 geme sklyla byk bir
Alm lim l v Al
Mum hem Muaddir hem Muall
Mu-i lem oldur her fta
Eger file eger esm-i ta
farkla ilk sradadr. kisi birer, biri de iki kere

gemitir. Anlatlardan birinin Cebrail(as.)
ile ilgili olmasnn bunda rol vardr. Ayrca
Cebrailin, Allahn kelm Kuran- Kerimi
Hz. Muhammede getiren olmasnn da et-
(Tepeli, 2002a:97).
kisi vardr.
zel ad
Skl
zel ad
Skl
Azryil
Mkyl
Cebryil, Cebryil-emn, Cebreyil, Cibrl
26,
srfl
17(56)
1
1,
12, Rvn
Tablo 19. Meleklerle ilgili adlar

sunulmutur:
Emn-i vay kim Cebryil old
Baa adan yan vayile geldi
Da Mkyln Azryiln hem
Melyik ulus srfiln hem
(Tepeli, 2002a:177).
3.9.3. Baz slami Deeri Olan,

Olaan veya Olaanst CanlCansz Varlk, Durum ve Olaylara
zg zel Adlar1715
Fazlet-nmede 106 kez geen bu
trden zel adlarla ilgili 10 zel ad, Tablo
20de geme sklyla birlikte alfabetik
olarak dikkatlere sunulmutur.
17 Krman bu trden zel adlar Olaanst Varlklar bala altnda ayrntl bir ekilde ele almtr,
bkz.(2004:367-370).
77
zel ad
Skl
zel ad
Skl
Bur
ymet 1, Yevml-mezd
33, 2
Dldl
20
Sidre/Sidrel-mnteh
2, 3
acerel-esved
/ll-
1, 6
aul-amer
abe avseyn
l-fir
26
Tablo 20. Baz slm deeri olan olaan veya olaanst canl-cansz varlk, durum ve olaylara
zg zel adlar
sunulmutur:
adlarla ilgili alan yazn tartmas yapld. nsan, aidiyet, corafya, organizasyon,
acerl-esvede aru scd
dokman, ara-gere, zaman, bilim-sanat
grdi lm ol ar vcd
ve dier olmak zere 9 ana balk altnda

Fazlet-nmede geen zel adlar alt balk-
anemler cmlesi feryd ld
lara da ayrld ve bunlar, her alt balk altn-
Yzi zre amu ddi yld
da tablolatrlarak sunuldu.
Nrla old ren Kabetullh

adem badu mlke udretullh
(Tepeli, 2002a:123).
Sonu olarak; yaklak 7408 beyitlik

Fazlet-nmede her beyitte ortalama 10
kelime olduu dnlrse toplam 74.080
kelime vardr. Tepeli(2002b)nin Gramatikal
Dizininden tespit edildii kadaryla yakla-
4. Sonu ve neriler
k 4663 madde ba bulunmaktadr. Bunla-
Girite, almann kayna niteliinde
rn 654n zel adlar oluturmaktadr. Bu
Fazlet-nme ve evirmeni/yazar Yemn
654 isim, 399 farkl zel varlk iin kullanl-
hakknda ksa bilgi verildikten sonra zel
mtr. Bunlarn geme skl ise 6433tr.
zel adlar
zel varln kendisi zel varln gstereni
nsanla ilgili
230
385
3920
Aidiyetle ilgili
53
61
421
Corafyayla ilgili
57
68
340
Organizasyonla ilgili
12
12
87
Dokmanla ilgili
20
24
138
Ara-gerele ilgili
50
Zamanla ilgili
42
Bilim ve sanatla ilgili
30
Dier
16
112
1405
GENEL TOPLAM
399
654
6433
Tablo 21. zel adlarla ilgili genel deerlendirme

78
Geme skl
2011 / Yl: 1 Say: 1
zel adlarn ierisinde insanla ilgili zel
dur. ocuk yatan balayarak mr Hz.
adlar, 230 zel varln 385 farkl kelimey-
Muhammedin hemen yan banda gemi,
le ifade edilmesi ve 3920 geme sklyla
dolaysyla Asr- saadet dneminde btn
dierlerine byk bir fark atmtr. nsanla
olaylarn iinde yer almtr. Hayat cenkler-
ilgili zel adlar arasnda da Hz. Aliyle ilgili
le gemi, gz pek bir kahramandr; yani
adlar, onun biyografisi niteliindeki Fazlet-
geni bir ahs kadrosunun iinde yaam-
nmede byk bir yere sahiptir. Temelde
tr. Ayrca sadece cismani bir varlk olarak
Hz. Aliyi ncelikle iinde yaad inanca,
deil de ruhani ve mitolojik bir varlk ola-
topluma ve dneme bal olarak deerlen-
rak da dnldnde, bu ahs kadrosu
dirmek gerekir. Dolaysyla Hz. Ali slam
daha da artmtr. Bunlardan birou da b-
peygamberi Hz. Muhammedin amcasnn
yk lde Fazlet-nmeye dahil olmutur.
olu ve damaddr, yani Ehl-i beyttendir.
Dolaysyla zel adlarn ierisinde Fazlet-
Hz. Muhammedin soyu onunla srmek-
nmede hem eitlilik hem de geme skl
tedir. Ayrca Drt Halifenin sonuncusu-
asndan tartmasz bir arla sahiptir

G
G

ekil 6. En ok geme sklna sahip baz zel adlarn yzdelik dalm

79
ekil 6dan da anlalaca zere 6433

defa geme sklna sahip zel adlarn ierisinde Hz. Ali % 23 ile ilk sradadr. Bakahraman olarak byle bir sonucun kmas gayet
doaldr. Hem yazann hem de bakahraman
Hz. Alinin iinde bulunduu slam inanc
dorultusunda da Cenab Allahn %19la
ikinci, ardndan da Hz. Muhammedin de
%15le nc srada olmalar, srpriz saylmamaldr.
Hz. Alinin biyografisi niteliindeki
Fazlet-nme zerine iki doktora almas
yaplmasna ramen hl aratrlmas gereken pek ok nokta bulunmaktadr. Dilci ve
edebiyat dikkatiyle hazrlanan iki nemli
almann yan sra, Fazlet-nmeye zellikle sosyolog, ilahiyat ve tarihi dikkatiyle baklmasna ihtiya bulunmaktadr.
KAYNAKLAR
ALLERTON, D. J.(1987). The Linguistic and
Sociolinguistic Status of Proper Names.
TheJournal of Pragmatics, p61-92.
DEVELLOLU, Ferid.(2010). OsmanlcaTrke Ansiklopedik Lgat. 26. Bask.
Aydn Kitabevi. Ankara
KIRMAN, A.(2004). Yemnnin Fazletnmesi-ekil ve Muhtev Tahlili(Doktora
Tezi). Ege niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits. Kayt No: 146200. zmir.
80
MEYER, B.(2008). Interpreting Proper Names:

Different Interventions in Simultaneous
and Consecutive Interpreting? Transkom 1(1) s. 105-122.(Zeitschrift
fr Translationswissenschaft und
Fachkommunikation) Eriim adresi:
MARMARDOU, A. S.(1989). Proper names
in communication. Journal of Linguistics.
25(2) pp. 355-372. Quirk et al.(1985). A
Comprehensive Grammar of the English
Language. Longman, Harcourt.
TEPEL, Y.(1994a-b). Yemnnin
Fazlet-nmesi I(Giri-ncelemeMetin)-II(Gramatikal ndeks).
Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits(Doktora Tezi). Erzurum.
TEPEL, Y.(2002a-b). Derv Muhammed
Yemn Fazlet-nme I(Giri-ncelemeMetin)-II(Gramatikal Dizin). TDK
yaynlar: 808/1-808/2. Ankara
niversitesi Basmevi. Ankara
TDK(2005). Trke Szlk. 10. Bask. TDK
Yaynlar. Ankara.
VARDAR, B.(1998). Aklamal Dilbilim
Terimleri Szl. 2. Bask. Nova Print
Basmevi. stanbul.
CNKLERDEN GN IIINA
FROM CONKS TO DAYLIGHT
Doan KAYA1
red. There are thirty-five conks in our private archieve and most of them were preser-
ZET
Cnkler, Trk halkbiliminin ve bilhassa
k edebiyatnn en nemli yazl kaynaklarndandr. Muhtelif ktphanelerde ve yurdun deiik yrelerinde muhtelif ahslarn
elinde bulunan bu cnklerde klarmzn
vered in Alevi-Bektasi villages of Sivas and

Tokat. In this paper, these conks and the
existing poets have been introduced to the
science world.
Key Words: Conk, Alevi-Bektashi, Poets, Asik Literature.
pek ok iiri, gn yzne kmay bekle-
Cnk, bata halk airlerinin iirleri ol-
mektedir. zel arivimizde de otuz be adet
mak zere eitli folklorik bilgilerin kayde-
cnk bulunmaktadr ve ounluu Sivas ve

Tokata bal Alev-Bekta kylerinde tutulmutur. Bu almamzda ite bu cnklerin tantm yaplm ve mevcut airler bir
dizin hlinde ilim lemine tantlmaya allmtr.
Anahtar kelimeler: Cnk, Alev-Bekta,
air, k Edebiyat.
ABSTRACT
Conks are one of the most important
written sources of Turkish folklore and es-
dildii ve uzunlamasna alan (tulan), srt

dar, ensiz, deri kapl deftere verilen isimdir.
Benzerliinden ve eklinden dolay bu defterlere srdili, danadili bazen de dil mecmua
denildii de olmutur.Szgelii bir cnkte
u ifadeye rastlanlmtr: Hoca Nasreddn
Efendi, Akehir Glnde ykanmak iin soyunduu srada, cebinden kk bir dil mecma
dm.
Baz kaytlarda cnk yerine beyaz- bzrg
ifadesi kullanlmtr.Aydnlar da bu defter-
pecially the asik literature. In these conks,
lere sefine-kri demilerdir. Azerbaycanda
which are preserved in several libraries and
aydnlarn evlerinde saklanan bu tip def-
people around the country, many of the po-
terlere bayaz denirdi. Bayazda seme iir
ems of our asiks are waiting to be discove-
paralar, dualar, ailenin hayr-errine (do-
1 Dr., Sivas C.. Edb. Fak. Trk Halkbilimi r. yesi.

drdogankaya@gmail.com / www.dogankaya.com
um, lm, evlenme, sefere kma) dair

kaytlar ve tarihler bulunurdu.
81
Kelimenin milliyeti hakknda iki gr
erli bavuru kaynaklardr. Daha ziyade iir-
vardr. Birinci gr kelimenin Cava ve Ma-
leri ihtiva etmekle beraber, tamamnn byle
laya dillerindeki conk sz ile ilgilidir.
olduu sylenemez. inde baz din bilgile-
kinci grn sahibi Aka Seyyid Muham-
rin, hutbe ve vaaz notlar gibi mensur metin-
med Aliye gre ise kelimenin asl Trkedir
lerin bulunduu cnkler de yok deildir.
ve trl konularn zellikle eitli airlerden

seilmi iirlerin yazl olduu kitap veya defter
anlamna gelir. Muhammed Ali, bunun yannda cnke byk gemi, fakirlerin kulland satranl ul ve kilim, byk nesne anlamlarn da verir. eyh Sleyman Efendinin
Lugat-i aatay ve Trk-i Osman eseri, Hseyin Kzm Kadrinin Byk Trk
Lgatinde ve Ziya knn Farsa-Trke
Lgatinde de cnke aa yukar ayn anlamlar verilmitir. Veled elebi (zbudak)
de bu kelimenin Tespit etmek, derlemek,
ciltlemek anlamna gelen cnemek, cnlemek, cnlemek fiilinden tremi olduunu
ileri srmtr. Cnk kelimesi, Trkede
XV. yzyldan itibaren kullanlmtr.
XVII. yzyl divan airlerinden Nevizde Atanin hamsesinde cnklerle ilgili
yle bir beyit gemektedir:
karup cngn bir ehl-i shan
ah- gl gibi heman koynundan
Bu ifadeye baklrsa cnk sadece halk
airleri tarafndan deil, klasik airlerce de
kullanlmtr. Mill Ktphanedeki mevcut cnklerin en eskisi hicr tarihle 1200l
yllara aittir.
Cnklerin genel zellikleri yle zetlenebilir:

1. Genellikle Besmele ile balanlr.
2. Belli bir ebad yoktur ve her cnkn
ebad farkldr. Sz gelii; 5x10 cm.,
15x23 cm. ebadnda olabilirler.Yapraklar dikine alr.
3. Birden fazla kii tarafndan yazlm
olabilir.
4. Yaprak saylar ise 10 il 300 arasnda
deiir.
5. ounda sayfa rakam yoktur.
6. Aralarnda koparlm sayfalara yahut cnk okuyanlarca bo ksmlarna yazlm zel notlara rastlanlr.
7. nceki
yzyllara
ait
cnklerin
ktlar daha temiz ve iyi terbiye

edilmitir. Sonraki yzyllarda tutulmu cnklerin ktlar ise kirli,
kaln ve kaba filigranldr. XIX. ve
XX. yzyla ait cnklerinin ktlar
ise pembe, krem, sar, turuncu, mavi,
mor renkte olup aharldr. nceki
yllara ait cnklerde ise aharl kda
Cnkler, k edebiyatnn ve nceki de-
sahip cnklere pek rastlanlmaz. Ge-
virlerin szl folklor rnlerinin yazya d-
nellikle Alikurna yahut Abad
nm rneklerini iine aldklar iin en de-
ad verilen kt kullanlr.
82
2011 / Yl: 1 Say: 1
8. Cnklerde, halk iirinin dnda di-
deri olmayanlar dahi vardr ki bun-
van airlerinin iirleri, ila tarifleri,
lar genellikle kylerde tutulmutur.
gelecek ve nazarla ilgili bilgiler, bilmeceler ve zmleri, yemek tarifleri, kiilerin doum ve lm tarihleri, alacak-verecek hesaplar, halk
hikyeleri, Karagz metinleri, rya
tabirleri, hutbeler, mevizeler, dualar
14. Genellikle tezhipsizdir, ancak bazlarnda eri br cetvel ve satr izgileri, kaba naklar grlmektedir.
Az da olsa baz cnklerde halk tarz
resim, ekil ve motifler grlr.
ve salvatlar; seyir-name, fal, by,
15. Byk ehirlerde yazlm olan
tlsm ve muskalar, ay tutulmas,
cnklerdeki yazlarn ou okunakl
byk yangnlar ve sel felaketleri,
ve gzel hat ile yazlmtr. Anadolu
vefkler, mektuplar, tarih olaylar
kylerinde tutulan cnklerin yaz ve
aklayan kayt ve tarihler ile teker-
imls bozuktur. Cnklerdeki iml
lemeler grlr. Bu bakmdan cnk-
hususu bal bana incelenmesi ge-
ler, iinde her trl mal bulunan ge-
reken konudur ve iml zellikleri
milere benzetilmitir.
onlarca madde altnda toplanabilir;
9. iirler, yazan kiinin bilgi eksikliinden, unutkanlndan yahut zel

tavrndan dolay kimi zaman lsz olabilmektedir.
10. iirlerin ounun sonunda temmet
ancak dikkat ekici olanlar yle sralayabiliriz:

Az zellikleri etkisiyle nszlerin yer deitirilerek yazld
grlr: (rnek: kalbimiz yerine
gablimiz gibi).
yazldr. Balarna da ou zaman
Asl harf yerine baka harfler
trk, ilah, koma, ark, gazel gibi
kullanlmtr: (rnek: gurur ye-
iirin trn belirten balk yazlr;
rine kurur, gurbet yerine kurbet,
ancak bilgisizlikten kaynaklanan
sorgu yerine sorku, grbz yerine
yanl isimlendirmeler de grlr.
glbz, nefs yerine nevs gibi).
11. Genellikle airin adnn getii kelimenin st izilidir.

12. Bazlarnda parann altnda henz
ne anlama geldii bilinmeyen (kf ve
y) ibaresi vardr.
13. ounlukla siyah, kahverenginin
Asl imlda dal, re ve zel vs.

gibi harfler kendisinden sonra
gelen harflerle bititirilmezken,
cnklerde bititirildii grlr.
Tamlamalarda
ilk
kelimeden
sonra fazladan ye harfi yazlmtr.
eitli tonlarnda ve nadiren krm-
Kimi zaman kelimenin bnye-
z deriyle kapldr. Hatta cilt kapa
sindeki harfler yazlmamtr:

83
(rnek: doruluk yerine toruluk
Demirtata bulunmaktadr. Cnkte u air-
gibi).
lerin 78 iiri yer almaktadr: Ak, Bende, Dekonuulduu
demolu, Dertli, Dervi Ali, Er Mustafa, Feday,
gibi yazlmtr: (rnek: ark yeri-
Gevheri, Hayri, Hseyin, smail, Kul Himmet,
ne hark, rahat yerine rahat, rabet
Kul Himmet stadm, Niyaz, Pir Sultan Abdal,
yerine rabet gibi).
Sadk, Sefil, Stk, Sultan Hatay, ah Hatay,
Baz
kelimeler
Bu almamzda biz, arivimizde bulunan otuz be cnkn tantmn yapacaz.

Hazrl yllar boyu sren ve bu almada
tantmn yapacamz cnkler, ounlukla Alev-Bekta inanca sahip olan kylerde
tutulduklarndan dolay bu inan etrafnda
gelien Alev-Bekta edebiyat ve k edebiyat alannda alma yapacak olanlara
klavuz olma vazifesi grecek olan bir alma olmutur. Bundan sonra yaymlamay
dndmz makalelerde, daha ok sz
konusu cnklerde yer alan ve pek zerinde
durulmam olan airlere yer vermeyi dnmekteyiz.
Adndan sz ettiimiz cnkler u nitelikleri tamaktadr:
Veli, Viran, Viran Abdal.
2 Numaral Cnk:
Boyutu 12x18 cm.dir. Toplam 62 yapraktan olumaktadr. Baz msralarn st
krmz renkli kalemle izilmitir. Yazlarn
mrekkebi ayn tonda deildir. Son yapranda yle bir ibare vardr: pnar karyesinde Mansur olu Veli Efendinin mecmuasdr. Sene 1335 (M. 1919). Olduka ypranm
olup cilt kapaklar yoktur. inde u airlerin
78 adet iiri yer almaktadr: Abdal Pir Sultan,
k, Bki, Bende, Cafer Olu, Celal, Cemal,
Dedemolu, Dertli, Dervi Ali, Dervi Sleyman, Fevzi, Gulm, Gulam Kul, Halil, Hasret,
Hatay, Hilm, Hseyin, smail, Kalender,
Kanber, Kul Himmet, Kul Himmet stadm,
Kul Mustafa, Nesim, Niyaz, Noksan, Sadk,
1 Numaral Cnk:
ah Hatay, Sefil Ali, Sefil Mehmet, Srr, Sofi
11x17 cm. boyutundadr. Son sayfadaki
Olu, Sultan Hatay, Teslim Abdal, lfet, Veli,
mam Musa-y Kzm sultan- zan evladlarndan lakab Kk Garibolu demekle mehur
kaza-y Divrii 1296 (M. 1880) ifadesinden
Viran Abdal, Virn.
3 Numaral Cnk:
anladmza gre cnk, Divriili Kk
11x23,5 cm. boyutundadr. 29 yapraktr.
Garibolu yazmtr. Tamamnda ayn yaz
Sayfalar lekelidir. XX. yzyln balarnda
karakteri vardr. Yandan dikili olup def-
Divriide yazld tahmin edilmektedir.
ter eklinde almaktadr. Cnk toplam 68
Dzenleyen kii ve dzenlendii tarih hak-
yapraktr. Her iirin sonuna alt alta gen
knda herhangi bir bilgi yok. iirlerin hepsi
oluturan izgiler ekilmitir. Cnkn asl
nefes nazm tryle yazlmtr. Bazlarnn
Divriinin Karakale kyndeki Hseyin
airi belli deildir. Alev- Bekta airleri o-
84
2011 / Yl: 1 Say: 1
unluktadr. Bandan sonuna kadar ayn

yaz ile yazlmtr. inde 26 n 64 iiri
bulunmaktadr. iirlerine yer verilen balca
klar unlardr:Abdal Musa, Abdal Pir Sultan, Ahi, Ali Dede, Baba brahim, Balm Sultan,
Budala, Cafer Abdal, Deli kr, Dertli Kemter, Dervi, Dervi Ali, Dervi Hseyin, Geda
Msl, Hac Recep, Hatay, Herdemi, Hseyni,
Kaygusuz, Kemter, Kul Himmet, Meczub Abdal, Musa Dede, Pir Sultan, Pir Sultan Abdal,
Rahmi, Sefil, Sefil Sersem, Seyyid, Seyyid Dede,
ah Hatay, Teslim Abdal, Veli Dede.
6 Numaral Cnk:
Divriinin Hbek kynde tutulduu
sanlmaktadr. Asl Dervi Aslandoandadr.
18 yaprak ve 16x22 cm. boyutundadr. XIX.
yzyln sonlarnda yazldn tahmin edebiliriz. inde on dokuz airin 31 iiri bulunmaktadr. Szkonusu airler unlardr: Abdal Pir Sultan, Budala, Dedemolu, Dervi Ali,
Hatay, Hilmi Dede, Hseyin, smail, Kemter,
Kul Himmet, Kul Himmet stadm, Behll Divane, Rza Tevfik, Sadk, Senem, Nesim, Teslim
Abdal.
4 Numaral Cnk:
Cnkn asl Kangaln Karanlk kyn-
7 Numaral Cnk:
deki Ali Ekber ztrktedir. 16x20 cm. bo-
lk ve son sayfalar eksik olan bu cnk
yutunda olup 29 yapraktr. 1331 (M. 1915)
tahminimize gre XIX. yzyln ortalarnda
ylnda Kangaln Karanlk kynde yazlmtr. Cnkte 26 aire ait 58 iir bulunmaktadr. iirlerine yer verilen balca airler unlardr:Budala, Deli Boran, Feda, Feyz,
Fuzul, Hasret, Hatay,Hulk, rfan, Kemter,
Kul Himmet, Murad, Mehemmed, Nesim,
Noksan, Pehll Divane, Pir Sultan Abdal, Sadk, Sefil Kul Himmet, Sefil Mehmet, ir, Veli,
Viran, Visal.
5 Numaral Cnk:
Cnkn asl Divriinin Hbek kyndeki Veli Gkededir. 29 yaprak ve 10 x20
cm. boyutundadr. 1290 (M. 1874) ylnda
Divrii yresinde yazlmtr. inde; k,
Dedemoglu, Dertli, Dervi Ali, Gani Baba,
tutulmutur. Asl, Divriinin Karakale kyndeki Hseyin Demirtatadr. Cnk, 14,5

x 21,5 cm. boyutundadr. Toplam 123 yapraktr. inde 40 airin 140 iirine yer verilmitir. Bu airlerin balcalar alfabetik sra
ile unlardr: Asr, Arif, k Umman, Budala,
Cafer, Cefa, Dervi Ali, Dertli, Dedemolu, Deli
Boran, Feda, Feryad, Geda, Gevher, Gulam,
Hasret, Hatay, Hseyin, smail, Kul Himmet,
Kul Himmet stadm, Kul smail, Kul Sevindik,
Mirat, Nesim, Noksan, Pir Sultan Abdal, Sadk, Sefil Ahmet, Sefil Ali, Sefil Edna, Stk, Srr,
em, ir, Teslim Abdal, Veli, Viran,. Visal.
8 Numaral Cnk:
Gevher, Hatay, smail, Kemter Himmet, Kem-
79 sayfadan ibaret ve yandan diki-
ter, Kul Himmet, Kul Sevindik, Nesim, Niyaz,
li olup boyutu 12x17 cmdir. ki farkl yaz
ksz, Seyyid Nesim, Seyyid Seyfi, Trab,
vardr. Yazld yllara ait her hangi bir ka-
Viran gibi airlerin 38 iiri yer almaktadr.
yt yoktur; ancak iinde yer alan airlerden

85
ve kdn zelliinden dolay XX. yzyln

balarnda tutulduunu tahmin edebiliriz.
Cnkte yer alan airlerin balcalar alfabetik sra ile yledir:
10 Numaral Cnk:
Ad geen cnk 13x16 cm. boyutunda
olup 54 yapraktr. Divrii yresinde tutulmutur ve cnkn orijinali Divrii Anza-
k Muhammed, Dertli, Fakir Edna,
ar kyl Garip Tuncerde bulunmaktadr.
Feday, Hseyin, brahim, smail, Kemter, Kul
Cnkte 42 a ait 87, syleyeni bilinmeyen
Fakir, Kul Himmet, Kul Pervane, Mahzun,
10; toplam 97 iir mevcuttur. Genellikle XIX.
Muhammet Mehd, Muhlis, Nesim, Noksan,

Sadk Musa, Sefil Ali, Sefil Sadk, Selman, ah
Hatay, Veli, Viran.
cnkn en ge XIX. yzylda tutulduunu

unlardr: k, rifolu, Abdal, Budala smail, Dervi Sleyman, Dertli, Dedemolu, Esir,
Abdl-
Erefolu, Feday, Gevher, Hasret, Hatay,
Deli
Hseyn, Kusur, Kul Stk, Kul Mustafa, Kul
Mehmetoullarndan Mustafa olu Hasan
Himmet std, Kul Fakir, Kemter, Noksan, Pir
Emir Ahmet tarafndan 1320 (1904) ylnda
Sultan Abdal, Sultan Muhammed, Sofiolu, Se-
tutulmutur. Cnkn tamamnda; 135 yap-
fil ksz, Sefil, Sadk, r, Trab, Teslimo-
rak iinde, 54 airin 146 iiri bulunmaktadr.
lu, Teslim Abdal, Vel, Viran Abdal.
fettah
kaynakl
iirlerine yer verildii gz nnde tutulursa,

syleyebiliriz. Cnkte iiri yer alan klar
9 Numaral Cnk:
Tokat
ve daha nceki yzylda yaam airlerin
Mahallesinde
olup
oturan
airlerin pek ou Alev-Bekta inanca sahiptir. Ayrca mahlas belli olmayan 12 iir
11 Numaral Cnk:
kaytldr. 2-15. yapraklarda maniler bulun-
11x17 cm. boyutunda ve 11 yapraktr.
maktadr. Cnkn sonlarna Geyik Desta-
Divrii yresinde tutulmutur. Asl, Divri-
n yazlmtr. Abdal, Ali Hubiyar, k, Ab-
i Anzaar kyndeki Garip Tuncerde bu-
dal Dede, Ak, k Hasan, k Garib, Aziz,
lunmaktadr. Cnkte, 8 n 19 iiri yer al-
Budala, Can Hatay, Dehman, Deli Boran,
maktadr. Bu klar;Dertli, Dervi Ali, Feyz,
Dertli Kerem, Dedemolu, Deruni Baba, Dervi
Hatay, Kul Himmet, Kuddus, Kul Hseyin,
Ahmed, Dervi Musa, Dervi Ena., Dervi Ali,
TeslimAbdaldr.
Emrullah, Fuzul, Hatay, Hseyin, Hseyin

Abdal, Kul Himmet,Kul Himmet std, Kara-
12 Numaral Cnk:
caolan, Kaygusuz, Kul Yusuf, Mirati Baba,
R. 1316 (M. 1900) ylnda Divriinin
Nihani Baba, Noksan, Nutk, Pir Sultan Ab-
Venk kynde tutulmu olan bu cnk, 9x23
dal, Sefil Ahmed, Sefil Ali, Sefil Mehmed, Sey-
cm. boyutundadr. Orijinali Divriinin
yid, Sefil Hasan, Sefil ksz, Sefl, Sefil Trabi,
Mursal kyndeki Kalayc Kamberdedir.
Srr; cnkte iirleri yer alan airlerdir.
55 yaprak olan cnkte, 30 airin 99 iir bu-
86
2011 / Yl: 1 Say: 1
lunmaktadr. Ad geen airler unlardr.
maktadr: Abdi, Abdlkadir, Hafz, Hseyn,
Ali, Dertli, Dertli Kemter, Deli Boran, Esir
Hsn, Hsn Efendi, Kzm, Rza, Seyran,
Baba, Feyz, Gevher, Hasan Dede, Hasan Paa,
Seyyitolu, Trabi. Ayrca bir mani ve birok
Hatay, Hseyin, smail, Kabul Baba, Kalender
mfret bulunmaktadr.
Baba, Karacaolan, Kemter, Kul Himmet, Kul

Himmet stadm, Kul Safi, Kusur, Nesim,
Noksan, Pir Mehmet, Pir Sultan Abdal, Sadk
Baba, em, Teslim Abdal, Veli, Viran, Zeky.
13 Numaral Cnk:
16 Numaral Cnk:
Toplam 28 yapraktr. 11,5x22,5 cm. boyutunda olup kim tarafndan ne zaman yazld hususunda herhangi bir bilgi yer almamaktadr. Ele alnan airler gz nnde
R. 1325 (M. 1909) tarihinde Divriide
tutulursa, XIX. yzylda yazld dnle-
tutulmutur. 11.5 x19 cm. boyutundadr. 37
bilir. Cilt kapaklar yoktur. iirler tamam
varak olan bu cnkn asl Kutlu zende
ibaresi ile bitirilmitir. Cnkn orijinali zel
bulunmaktadr. inde 18 airin 34 iiri
kitaplmzda bulunmaktadr. Cnkte iir-
bulunmaktadr. airlerin adlar yledir.
leri bulunan airler unlardr: Azb, Garb,
Asker, Can Hatay, Fakir, Gevher, Hseyin,
Harb, Hasret, Kalender Abdal, Kamber, Pir
Kul Himmet, Kul Himmet stadm, Noksan,
Sultan Abdal, Selm, Seyf, ehd, Trb,
Nesim, Pir, Seyyid Sleyman, Srr, Viran /
Zhir, Virn.
Viran Abdal, Zuhur.
17 Numaral Cnk:
14 Numaral Cnk:
R. 1354 (M. 1938) ylnda dzenlenmi-
Divrii yresinde tutulmutur 8x12
tir. 40 yaprak ve 10x15 cm. boyutundadr.
cm. boyutunda olup 59 sayfadan ibaret-
Birka kii tarafndan kaleme alnmtr ve
tir. XIX. yzyl sonlarnda yazldn tah-
bu kiilerin kim olduu belli deildir. iir-
min etmekteyiz. erisinde yer alan airler
lerin sonunda temmet bulunmaktadr.
unlardr:Dedemolu, Dervi Ali, Dervi S-
Cnkte u airlerin iirleri vardr: k mer,
leyman, Hatay, Hseyin Kul Himmet, Mu-
Erefolu Rm, Zif, Yunus Emre, Tevruz,
hammed, ah Hatay, Yemini, Zuldan Hatay.
Nr, Sz, ems, Fazl, Hfz, Muhibb, Mu-
iirlerin ounun altnda Arapa temmet
hiddin, Nak, Nesm, Niyaz. Bu arada pek
kelimesi bulunmaktadr
ok iirin sahibi belli deildir ve ok sayda

da mani vardr.
15 Numaral Cnk:
inde 13 iir vardr. 15 yaprak ve 12,5x28
18 Numaral Cnk:
cm. boyutundadr. iirin sahibi belli de-
Yazld tarih bili deildir. 89 sayfadan
ildir. Cnkte u airlerin iirleri bulun-
ibaret olup 10,5x21 cm. boyutundadr. D87
zenleyen ahsiyet hakknda da bilgi ierme-
teri vardr. iirlerin dnda mnacat, Hz.
mektedir. Birden fazla yaz tipi bulunmas
Muhammedden efaat dileme, Kuran-
iirlerin farkl kiiler tarafndan kaleme aln-
Kerimden ayetler, Kerbela olay, Mira ha-
dn gstermektedir. inde iirleri bulu-
disesi ve tler yer almaktadr. Cnkte yer
nan airler unlardr: k mer, Gevher, H-
alan airler ise unlardr: Abdal Pir Sultan,
seyin, Kudds, Ali, Mehmet, Derun, Srur,
Ak, k Muhammed, k Hseyin, Biare
Halil, Yunus, Ktib. Bunlarn yannda ok
Kalender, Can Hatay, Dedemolu, Dertli, Der-
sayda mahlassz iir ile mni, sema, gazel,
vi Ali, Fevziya, Fuzul, Hakk, Hatay, Hatice
mnacaat, ark ve mfretler de bulunmak-
Mihrap, Hulki Hseyin, Hseyin, smail, Kalen-
tadr. 13, 14, 32, 33, 36, 47 ve 63. cnkn baz
der, Kemter, Kul Hasan, Kul Himmet, Kuddus,
sayfalar da botur.
Kusur, Muhammed, Nesim, Noksan, Pir Sultan Abdal, Sadk, Sefil Abdal, SefilAli, Seyyid
19 Numaral Cnk:
Budalam, Seyyid Nesimi, Seyyid Nizamolu,
8.5x19cm boyutlarnda ve 90 yapraktr.

Kahramanmara ili civarnda dzenlenmitir. Cnkn tamamnda tek tip yaznn bulunmas, cnkn bir kalemden yazldn
gstermektedir; ancak dzenleyen kii ve
Sultan Hatay, ah Hatay, ekr, Nizamolu,

Teslim Abdal, Veli, Viran-Viran Abdal-Viran
Dervi, Yemin.
21 Numaral Cnk:
dzenleme tarihi hakknda herhangi bir ka-
Dzenlendii tarih ve yazan kii hak-
yt yoktur. Cnkte aada adlarn kaydetti-
knda herhangi bir bilgi yoktur. 23 yaprak ve
imiz airlerin iirlerinin yannda mahlassz
12x24 cm. boyutundadr. inde 29 iir kayt-
iirler, mniler ve mfretler de yer almak-
ldr ve bunlarn sekizi mahlasszdr. Ayrca
tadr. Cnkte iiri olan airlerin bata gelen-
mfret, mani ve trkler de bulunmaktadr.
leri unlardr: Ali Bey, k, Beyolu Dertl,
Yaz farkllklarndan birka kiinin kaleme
Duran, Emrah, Fehm, Fermn, Garip Serhat,
ald anlalmaktadr. Cnkte iirleri bu-
Gevher, Glen, Hfz, Hamd, lbend, lm, s-
lunan airler unlardr: Abdi, k Mustafa,
mail, zzet, Karacaolan, Ktib, Kerem, Kulo-
k mer, Dervi Dede, Gevher, Hilmi, Kul
lu, Leyl, Mhir, Mehmed, Mustafa, Nevruz,
Mustafa, Mustafa, mer, Yunus, Yunus Emre.
Niyz, Nuzli, Rza, Sid, Sreyya, em,
22 Numaral Cnk:
evk, irz, Yunus, Zif, Zrif.
Hangi tarihte yazld bilinmemekte-
20 Numaral Cnk:
dir. 35 yapraktr. 11,5x19 cm boyutundadr.

Cafer
Kim tarafndan yazld belli deildir. Yaz
Kaplanda bulunmakta olup 117 yapraktr.
karakterlerinin farkllklar birka kii tara-
XIX. yzylda tutulmutur. Yazs okunakl
fndan yazldn gstermektedir. Daha ok
ve dzenlidir. Cnkte iki ayr yaz karak-
Alev-Bekta inancyla sylenmi iirler yer
Grnn
88
Klahl
kynden
2011 / Yl: 1 Say: 1
almaktadr. inde 47 iir yer almaktadr.
bu mecmualar kimin yazdn an-
Bunlardan alt tanesinin sahibi belli deil-
lamak isteyenlere malum olsun ki bandan
dir. Bu cnkte iirleri bulunan airler unlar-
60 kadar Zilenin la Mescid Mahlesinden
dr: Asker, Can Hatay, Fakiri, Gulam, Hatay,
Davulcuolullarndan Mehmet Efendiye,
Hseyn, Kul Himmet, Nesim, Noksan, Pir
60. kanattan 542. kanada kadar Mehmet
Sultan Abdal, Selman, Seyyid, SeyyidNesim,
Efendinin olu Rza Efendiye, 542. kanadn-
Srr, ah Hatay, em, Turb, Viran, Virani
dan sonuna kadar Rza Efendinin olu Hac
Abdal.
brahim yazmtr. Bylece mlumunuz ola.

Mildi:1947
23 Numaral Cnk:
Bu kaytlardan anlaldna gre cnk
Olduka hacimli bir cnk olup 13x20
Zile kaynakldr ve 1907-1947 yllar ara-
cm. boyutlarnda ve 270 yapraktr. Yaprak-
snda muhtelif ahslarca yazlmtr. Yaz
lar incedir. XX. yzyln balarnda yazl-
karakterinden anlaldna gre cnk
mtr. Cnkn asl Yrd. Do. Dr. Mehmet
kii tarafndan yazlmtr. inde daha ok
YARDIMCIdadr. Arivimizde bu cnkn
134 airin 563 iiri bulunmaktadr. Cnkte
fotokopisi bulunmaktadr. 14, 46 ve 267.
ayrca 40 mahlassz iir, dar-name duas ve
yapraklarnda cnkn yazl ile ilgili ola-
dier dualar kaytldr. airlerin ou Alev-
rak muhtelif kaytlar vardr.
Bekta inancna sahip olan airlerdir. Sz
Bu mecmua Zilenin l Mescid Mahlesinden Kiranili Davulcuolu Mehmedindir.

Kimse dahil olamaz. Padiahdan ferman gelse kimse elimden alamaz efendim Rumi 1323
Mildi 1907.
isteyen efgendilere mlum ola ki, bandaki altm kanad Zile kazas Minare-i Keyr Mahlesinden Kiranili Davulcuoullarndan Kasm ....
pederim Mehmet Efendinin yazd ve gayri kusuru burdan nihyete kadar Mehmet Efendinin
mahdumu Rza Efendinin yazdklardr. Bu
bahse malumuzun ola.
sahip
dlaziz, ciz, gahahmed Fevz, Ali Rza,

Ali, rif, Arifolu, Ak, k Mehmed, k
mer, Baba Kemter, Bahr, Deli Boran, Budala
smail, Ceml /Ceml, Cevb, Ceyhn, aker,
Dmn, Dedemolu, Deli Boran, Dertli Ka-
Kald ki, u mecmualarn melini anlamak
El
konusu airlerin balcalar unlardr: Ab-
Mehmet
lender, Dern, Dervi Ali, Dervi Sleyman,

Devrn, Divn, Edna Fikr, Emrh, Esrr,
Fakir du, Fakir Ali, Fakir Necm, Dertli,
Fed,Fevzi (Feyzi), Feyzullah, Fikr, Fuzul,
Garip Ali, Gedy, GevherGlzr, Gnahkr
ksz, Hamd, Hamdullah, Haric, Hasret,
Hatay, Hayrn, Hayr, Hikmet, Hb, Hulus,
Hrrem, Hseyin, Hseyn, Hsn, brhm,
rfni, smail, zzet, Kalender, Kmil, Ktib,
Efendi
ve
Rza
Kaygusuz, Kazak Abdal, Kzm, Kelm, Kem-
Efendinindir. Kimse dhil edemez. Padiahtan
ter, Kul Divne, Kul Emini, Kul Himmet, Kul
ferman gelse kimse elinden alamaz efendim.
Himmet Abdal, Kul Himmetstadm, Kul

89
Mustafa, Kul Mrvvet, Kul Pervne, Kul Se-
dikkat ekicidir. Cnkte yer alan iirlerin
vindik, Kul Veli, Kul Yakup, Kul Yusuf, Kur-
airleri unlardr: Arif, k mer, k en-
ban Ali, Kurbn, Kusur, Lisn, Mahir Ged,
lik, k Yunus, Bekir, Cihan, Ruhsat, Dervi,
Mehemmed, Mihrbi, Miskin Dertli, Mirti,
Dervi Yunus, Eref, Refik, Smman, Tabib,
Misli, Mustafa, Necm, Necm Fakir, Nesim,
Vuslat.
Nihn, Nizamolu, Noksn, Nuri, Pehlil

Birdne, Pervne, Pir Seyrn, Pir Sultan Abdal,
25 Numaral Cnk:
Pnhn, Pryn, Rza, Rstem, Sadk, Sefil
9,5x19 cm. ebadnda ve 19 yapraktr. Asl
Ali, Sefil Edna, Sefil Haydar, Sefil Kul Yusuf, Se-
Kayseride Seyit Burhanettin Akbatadr.
fil Kusr, Sefil Mehmet, Sefil Necm, Sefil Stk,
Yazld tarihle ilgili herhangi bir kayt yok-
Sefil Sultan Hrrem, Sadk, Siyahi, Sleyman,
tur. Cnkte k mer (4), kHasan, Kara-
Smman, ah Hatay, Sefil Zayf, Seher Abdal,
caolan (4), k Mehmet, Kul Mustafa, k
Sersem Abdal, Seyfi, Seyfullah, Seyrani, Seyyid
Mahmud, Krolu, Derdimend ve Gevhernin
Nizamolu, Seyyid Seyfi, Seyyid Seyfullah, Sey-
birer iiri ve ayrca 5 adet mahlassz iir ile
yid Sdk, Sdk, em, Tahir, TalibTeslim Ab-
bir hutbe bulunmaktadr. Cnk nesih yaz
dal, Trab, Veli, Viran Abdal, Viran, Yakup
ile yazlm olup yaz karakterinden cnkn
smail, Yemin, Yunus, ZahmZihn, Zhd.
tek elden kt anlalmaktadr.
Ayrca cnkn muhtelif yerlerinde 39 adet

mahlassz iir bulunmaktadr.
Cnkn sonunda dualar (Dar-nme,
cri duas, era duas, era yaktktan sonra okunacak dua, suyu serperken okunacak
dua, sofra duas) ve Kabirde Mnkir-Nekirin
Sualine Cevapbaln tayan nesir ifadeler
yer almaktadr.
26 Numaral Cnk:
R. 1326 (M. 1910) ylnda arklada tutulmu olan bu cnkn asl k lim (Sleyman Erdin)dedir. Cnk 12x18 cm. boyutunda ve 32 yapraktr. Sivas-arkla kaynakl olan bu cnkte; Zek, Viran, Turab,
Huls, Hatay, Yusuf, Veli, Necm, Hseyin,
Hilmi Dede Haydar, Halim, Hal, Feday,
24 Numaral Cnk:
Dmen ve Budala smailin birer iiri bulun-
Dzenlenen tarih ve dzenleyen kii
yesine tabi Orta Karyeli Kahvecizade Baavu
hakknda herhangi bir bilgi yoktur. 65 yap-
Mehmed Efendi tarafndan yadigr olmak zere
rak ve 10,5x18 cm. boyutundadr. Baz say-
Mehmed Aaya yazlmtr. 1326 szleriyle
falarda boluk vardr.Cnkte 37 iir mev-
cnkn kime kim tarafndan yazld kay-
cuttur. Bunlarn drdnn sahibi bilinme-
dedilmitir. Buna gre cnkn, 1910 ylnda
mektedir. Farkl karakterleri kullanlmtr.
yazld anlalmaktadr. Cnkte rika ve
Yazlar okunakldr. veys ve mamn ki
talik olmak zere iki yaz karakteri vardr.
airin Demeleri balnda verilmi iiri
Mahlassz iir yoktur. Msra saylar her say-
90
maktadr. Sonunda; Muharir-i Emlek nahi-
2011 / Yl: 1 Say: 1
fada farkldr. Alevi-Bektai edebiyatna ait
sylenebilir. Nesih ve rika yaz karakterleri
rneklerin bulunduu cnkte; Kerbela olay,
kullanlmtr.
Hz. Ali ve On iki mama sevgi vb. konular

ilenmektedir.
27 Numaral Cnk:
29 Numaral Cnk:
Sivas-Suehri kaynakl olup asl Murat
Bozkurttadr. 11,5x18 cm. boyutunda ve 31
Adana kaynakldr. 10x20 cm. boyutla-
yapraktr. Yunus Emre, Hamd, ems-i Tebriz,
rnda ve 51 yapraktr. Nesih yaz karakteri
Necat, smail Hakk, brahim Efendi, Hafz ve
ile yazlmtr. Birok sayfas okunamaya-
Gevhernin iiri bulunmaktadr. Bir kii ta-
cak derecede tahrip olmutur. Cnkte; Ke-
rafndan rika yaz karakteriyle okunakl bir
rem (4), k mer (2), Gevher, Fuzul, Yunus
ekilde yazlmtr. Sayfalarda msra saylar
Emre, Tccar, Sadk veNiyaznin birer iiri
farkl ve olduka aralkldr. Yedinci yaprak-
bulunmaktadr. 7 adet de mahlassz iir ka-
ta yer alan R. 1320 tarihi, cnkn 1904 yln-
ytldr. 28. yaprakta bir mektup vardr. Baz
da yazldn gstermektedir.
sayfalarnda kaytl bulunan 1253 (1837),l254

(1838), 1295 (1878) tarihlerinden hareketle
cnkn miladi1837-1879 tarihleri arasnda
tutulduunu syleyebiliriz.
30 Numaral Cnk:
12x20 cm. boyutlarnda olup deri kaplamaldr. Cnkn asl, Yrd. Do. Dr. Ab-
28 Numaral Cnk:
dlkadir EMEKSZdedir. Arivimizde bu
Asl Sivas-Yldzeli-Yukar akmak k-
lay XX. yzyln balarnda yazlm olabi-
ynden Mehmet Korkmazda olan cnk,

11x23 cm. boyutunda ve 63 yapraktr. Cnkte; Yunus Emre, Talib, Niyaz, Kevser, Karacaolan, Hicab Pervane, Gevher, k mer,
Zikr, Zarur, ems, Suz, Salih Efendi, Sailolu, Nur, An, Mevzun, Masum, Kadd, rfan,
Hilm, Derun, k brahim, k Garip, k
Abd ve Ahmednin iirleri bulunmaktadr.
Ayrca yirmi tane de mahlassz iir, ila tarifi, by, Gurre-name, fkh konular, dualar,
cnk sahibini ilgilendiren doum tarihleri,
mani ve mfretler de vardr. Baz sayfala-
cnkn fotokopisi vardr. Kdndan doleceini tahmin etmekteyiz. 98 yaprak olan

bu cnkn herhangi bir yerinde ne zaman
ve nerede yazldna dair herhangi bir bilgi
bulunmamaktadr. Cnkn sonunda, sekiz
sayfalk iirlerin isimleri ve sayfa numaralarn gsteren bir fihrist blm vardr.
Cnkte ok sayda nefes yazl olmakla beraber ktalar (3 adet) ve mfretler (9 adet)
de vardr. iirlerin bazlar mahlasszdr (4
adet). iirlerine yer verilen airlerin bata
gelenleri unlardr:
rnda kaydedilmi olan 1244 (l828), 1264
Abdal Musa, Ahi Ali, Bosnav, Dervi Ruh
(l847), 1274 (l857) tarihlerinden hareketle
(Ruhullah), Dervi evket, Edib Harab, Gayb,
cnkn l828-1857 yllar arasnda tutulduu
Gen Abdal, Hamd, Hasan Dede, ah Hatay,

91
Haim, Hicb, Hilmi (Hilmi Dede, Hilmi
mektup vardr. Rika yazsyla yazlmtr.
Geday), brahim Ethem, Kalender, Kaygusuz
Cnkte yer alan airlerin mahlaslar unlar-
Sultan, Kazak Abdal, Kazak Ahmed, Kemter, Kul
dr: sf, Baba brahim, Behll, Dertli, Fahr,
Himmet, Lmi, Mesrur Abdal, Mirt, Muhit,
Fuzul, Garib, Garib, Hakik, Hatay, Hengam,
Mustafa Acz, Nedim, Olan eyh brahim

Aksaray, ksz Abdal, Perian, Pir Gaib Abdal, Pir Sultan Abdal, Rza, Rza Tevfik, Selm,
Sersem Ali, Seyfullah, Seyran, Srr, ah, ri,
Trab, Vasf, VeliDede, Virn, Yeksn.
31 Numaral Cnk:
43 yapraktr ve 9x16,5 cm. boyutlarndadr. Asl M. Sabri KOZdadr. Arivimizde
Hseyin, Hsni, Kaygusuz Sultan, Kemter, Kul

Himmet, Kul Nesim, Mahsun, Mehd, Mirt,
Nakd, Niyaz, Pir Sultan Abdal, Rahm, Remz,
Resm, Ruh, Sfi, Sersem Abdal, Sersem Ali,
fi, emi, ems, Teslim Abdal, Turb, Virn
Abdal, Yesar, Zhid, Zt, Zih, Ziy.
33 Numaral Cnk:
bu cnkn fotokopisi bulunmaktadr. Krk
Toplam 62 yapraktr. Sonunda Hz. Mu-
nesih yazsyla yazlmtr. inde nefesler,
hammed Mustafaya salvat verilip okuyana,
ilahiler, semailer, gazeller, ktalar, mfret-
yazana ve dinleyene dua edilmesi kayd ve
ler (115 adet), mahlassz iirler (37 adet),
Ali Efendiden Bekta Efendiye yadigr
ifah nesir bilgileri, hadis-i erifler, kssa-
olarak tahrir edildii kayd dlmtr.
dan hisse ve namazn klnn anlatan ne-
Tek ayakl iirlerde sk sk eyzan kulla-
sir yazlar mevcuttur. Ayrca bir de Farsa
nlm ve ouna temam, tamam olundu,
mektup vardr. iirleri bulunan balca airler unlardr: Abd, k Ahmed, k mer,
k Yunus (Yunus Emre), Bahr, Bak, Dertli Hasan, Dern, Dervi Ahmed, Dervi Ali,
Erefolu Rum, Fahr, Feda, Gevher, Hakik,
Hicb, Hda, Ktib, Kerem, Kulolu, Mansur, Meftun, Mustafa, Mdam, Net, Niyaz,
htam, yadigrdr canlarm gibi ibareler

konulmutur. inde; Pir Sultan Abdal, smail, Veli, Kul Mustafa, Sadk, Nesim, Noksan,
Dervi Ali, ah Hatay, Viran, Kul Himmet
stadm, Feyz, Pir Sultan, Mehemmed, Kul
Sevindik, Hasreti, Dervi Sleyman, k, Der-
Nur, ksz k, Rc, Sd, Sdik, Santur,
vi Ali, Kul Himmet, Teslim Abdal, Sleyman,
Syid, Sevda, Seyyid, eyh Cemal, eyh Efen-
Dervi Mehmet, Kul Mehmet, Karacaolan,
di, Tlib, ftade, Vasf.
Srurnin iirleri; Ylan Duas, Saki Duas, Salvat-name-i mameyn, Slle-i
32 Numaral Cnk:
Nebi Aleyhim ecmain yer almaktadr. Ay-
Asl Ltf SEMENdedir. 50 yap-
rca baz sayfalarda basur, sarlk, ba ars,
raktr. 13x22,5 cm. boyutlarndadr. inde
ksrk, kulak ars, kuduz, kuru yara gibi
nefes, divan, gazel ve beyitler kaytldr.
hastalklarla ilgili olarak birtakm ifa bilgi-
7 mahlassz iir ve karlkl yazlm birer
leri verilmitir.
92
2011 / Yl: 1 Say: 1
34 Numaral Cnk:
Divrii kaynakldr. 1906da yazlmtr.
Sonunda Latin harfleriyle Hasan Yalncakl
Divrii Aydoan Ky 1928 notu dlmtr. 62 yaprak ve 12x19 cm. boyutundadr. lk
sayfasna bir insan yz figr izilmitir.
Cnke kelime-i tevhidle balanlm olup Hz
Aliye, Hz. Hasana ve Hz. Hseyine vgler yaplmtr. inde;Delikanl, Nazm,Sadk,
Noksan, Kusur, Kelam, Kul Edna, ah Hatay,
Dervi Ali, Hatay, Sefil Ali, Ragb, Pir Sultan, Sdk, Viran, Feyz, Cemleddin, smail,
Cefal, Pir Sultan Abdal, Kalender Abdal, Abdal Pir Sultan, Fakir Edna, Nesim, Dertli, Veli,
Budala, Kul Budala, Dedemolu, Kul Himmet
stadm, Dervi Ali, k Hseyin, Kul, Duran
Abdal, Kemter, Kul k, Arif, Sefil, Feryad,
Hasreti, rad, Viran Abdal, Hsn, Ziya, Kaygusuz, Deli kr, Kul Mustafa, Pir Sultann
Kz (Senem), rad, Yunus Emre, Er Mustafa,
ksz Hzr, Rahmi, ksz Abdal, Kul Hatay,
Turab, Niyaznin iirleri bulunmaktadr.Ayrca cnkte Saki Duas, Salvat Name-i
mameyn, Slle-i Nebi Aleyhim Ecma-
terir. Cnk ierisindeAlev-Bekt airlerinden; Abdl Musa, hu Baba, k- Ged, k

Veli, k Yunus, Bire, Dervi Ali, Dervi brahim, Dervi Muhammed, Er Mustafa, Fuzul,
Hatay, Hseyin, rd, Kaygusuz Abdal, Kul
Himmet, Kul Veli, Muhammed, Muhy, Nak,
Nesim Sultan, Niyaz, Noksan, Pr Sultan
Abdal, Sefil Ali, Ulv, Veli, VirnSultann
iirleri kaytldr. tane de mahlassz iir
bulunmaktadr. Ayrca Oniki mamn isimleri, On drt Masum- pk ve ehit edilileri,
tarkat ve eriat makamlar,Tark- mam
Cafers Sdk balkl bir blm, Kaygusuz AbdlnVcdnme Budalanme
ve Kitb- Miglte adl mensur eserlerinden blmler ile Hac Bekta Velinin
manzum Vasiyetnmesi de yer almaktadr. Budalanme ve Kitb- Miglte
adl eserler cnkte Hez Kitb- Pendnme
Evliy-y Bekt Gaygusuz Baba bal altnda verilmitir. Cnk ierisinde Ltin harfleriyle yazlm iki sayfa bulunmaktadr. Bu
sayfalarda eserin deerine dikkat ekilmesinin yannda yaznn bozukluu ve silikliine, yapraklarnn yrtldna, bu sebeple
in, Salavatullahi Tela Aleyhim Ecmain,
de iyi okunamadna vurgu yaplmtr.
Mualecat- Hkame balkl metinler yer
Bunlarnsonunda yer alan; Yozgat, Akda-
almaktadr.
madeni, erialan kynden Ahmet Bozdan ve

Sivas, Divrii, Dikta ky, Kadoullarndan
35 Numaral Cnk:
Kmil olu Hasan ifadelerindenanlald-
Divriinin Aydoan kynde tutul-
na gre cnk, muhtelif zamanlarda el dei-
mutur. 15x32 cm. boyutunda ve 98 yaprak-
tirmitir. Cnk en son Aydoan kynden
tr. Rika yaz eidi ile yazlmtr. Yazlar
Hasan Yalncaklda bulunmaktadr.
siyah mrekkeplidir, ancak ayetlerin yer
Bu tip almalarda tutulacak en doru

yol; cnklerdeki iirlerin ayaklarnn tamamnn dizinini vermek olmaldr. Aslnda
ald ksmlar krmz renkli mrekkeple

yazlmtr. Muhteva itibar ile eitlilik gs-
93
k edebiyatna ait btn iirlerin dizinin

verilmesi ok zor gibi grnmesine ramen, teknolojinin son derece iyi imknlar
sunduu gnmzde imknsz olmayan
bir husustur. Dileriz gnn birinde bu da
gerekleir. Bu almamzda ayaklar dizinini vermemiz, bir makale boyutunun kat
kat stnde olacandan dolay, tantmaya
altmz 35 cnkte yer alan airlerin ka
iirinin bulunduunu gsterir bir listenin
verilmesinin uygun olacan dndk ve
aadaki listeyi oluturduk. Bunlarn balcalar alfabetik olarak yledir:
-BBaba brahim (4), Baba Kemter (1), Bahr

(1), Bk (3), Balm Sultan (4), Bedr (1), Behll (1), Bek (1), Bekir (1), Bende (1), Beyolu (1), Bre (1), Biare Kalender (1), Boran
(Bkz. k Boran, Deli Boran) (5), Bosnav
(4), Budala (Bkz. Budala smail) (8), Budala
smail (3).
-CCafer (1), Cafer Abdal (1), Can Hatay

(Bkz. Hatay, Pir Hatay, Sultan Hatay, h
Hatay, Sultan h Hatay) (19) Cefa (1), Ce-
-A-
fal (1), Celal (1), Ceml (Bkz. Ceml) (3),
Abdal (1), Abdal Dede (2), Abdl Musa
Cevb (2), Ceyhn (1), Cihd (2), Cihan
(2), Abdal Pir Sultan (Bkz. Pir Sultan Abdal)
Cemleddin (1), Ceml (Bkz. Ceml) (7),

(1), aker (1).
(12), Abd (2), Abdulkadir (1), Abdlaziz

(1), ciz (1), Acz (2), Adil (1), Agh (2),
Ah (2), Ahi Ali (1), Ahmed (2), Ahmed
(1), Ahmed Fevz (1), h (1), Ali (2), Ali
Bey (1), Ali Dede (4), Ali Rza (1), An (1),
Arif (4), Arif (II. Mahmud) (1), Arifolu(8),
saf (2), Asker (1), Asr (2), k (1), k
(3), k Abd (1), k Ahmet (1), k Ali
(2), k Boran (Bkz. Boran, Deli Boran) (1),
-DDmn (1), Damen (1), Dedemolu (16), Dehmen (1), Deli Boran (Bkz. k
Boran, Boran) (6), Deli kr (2), Delikanl
(1), Derdimend (1), Dertli (32), Dertli Hasan
(1), Dertli Kalender (1), Dertli Kemter (Bkz.
Kemter) (6), Dertli Kerem (8), Derun (2),
Derun (5), Dervi (3), Dervi Ahmed (3),
k Garib (13), k Hasan (2), k Hse-
Dervi Ali (1) (S. Bal), Dervi Ali (13), Der-
yin (4), k brahim (1), k Mehmed (1),
vi Al (41), Dervi-i Bkes (1), Dervi Dede
k Mehmet(1), k Muhammed (1), k
(1), Dervi Hseyin (1), Dervi brahim (1),
Mustafa (Bkz. Kul Mustafa, Mustafa) (1),
Dervi Mehemmet (3), Dervi Muhammed
k mer (81), k enlik (1), k Veli
(1), Dervi Musa (1), Dervi Sleyman (12),
(1), k Yunus (Bkz. Dervi Yunus, Yunus,
Dervi evket (1), Dervi Veli (1), Dervi
Yunus Emre) (5), Ak (7), ik Nesim (1),
Yunus (1), Dervi Yunus (Bkz. k Yunus,
ik Umman (1), k (3), Azb (1), Aziz
Yunus, Yunus Emre) (8), Devrn (1), Divn
(2).
(1), Duran (1), Duran Abdal (1).
94
2011 / Yl: 1 Say: 1
-EEdna Fakr (1), Emrullah (1), Emrah (4),

Emrh (1), Er Mustafa (4), Erkn (1), Esir
(3), Esrr (1), Eref (1), Erefolu (Bkz. Erefolu Rum) (5), Eref-zde Rm(Bkz. Erefolu Rum) (4).
h Hatay, Sultan h Hatay) (74), Hatice

Mihrap (1), Haydar (1), Hayrn (2), Hayr
(2), Hengm (3), Herdem (3), Hicb (2),
Hicab Pervane (1), Hikmet (1), Hilm (3),
Hilm (Bkz. Hilm Baba, Hilm Dede) (52),
Hilm Baba ( Bkz. Hilm, Hilm Dede) (1),
Hilm Dede (Bkz. Hilm, Hilm Baba) (16),
-F-
Hb (1), Hulk (1), Hulus (1), Hulus (2),
Fahr (2), Fakir du (1), Fakir Ali (4),
yin (36), Hseyin Abdal (1), Hseyn (Bkz.
Fakir Edna (3), Fakir Necm (Bkz. Necm,
Dervi Hseyin) (5), Hsn (6), Hsn Efendi
Necm Fakir, Sefil Necm) (7), Fakir (2), Fasih (1), Fazl (1), Fed (1), Fedi (10), Fehm
(1), Ferk (1), Fermn (6), Feryad (2), Fevzi
(11), Fevzi (3), Feylesof Rza (1), Feyz (7),
Feyzullah (1), Ftnat (1), Fikr (1), Fuzl
(13)
Hrd (1), Hda (6), Hrrem (3), Hse-
(Bkz. Hsn) (1), Hzn (1).
-brahim (10), brahim Efendi (2), brahim Ethem (1), lbend (2), lm (1), rad (1),
rfan (9), radi (3), smail (41), smail
-G-
Hakk Paa (2), syan (2), zzet (1), zzet (2),
Galib (1), Garib (Bkz. k Garib) (2),
zz (1).
Garb (2), Garip Ali (1), Gaybi (1), Ged (1),

Geda Musl (5), Gedy (7), Gen Abdal (1),
-K-
Gevher (3), Glzr (1), Gevher (46), Gu-
Kadd (1), Kalender (2), Kalender (Bkz.
lam (3), Gulam (1), Glen (1), Gnahkr

ksz (4).
-H-
Kalender Abdal) (5), Kalender Abdal (2),

Kamber (2), Kmil (4), Kan (1), Karaca Olan (29), Katib (5), Kaygusuz (Bkz. Kaygusuz Abdal) (8), Kaygusuz Abdl (2), Kay-
Haci Receb Dede (1), Hfz (3), Hfz
gusuz Sultan (Bkz. Kaygusuz Abdal) (5),
(3), Hak (1), Hakik (1), Hakk (1), Hak-
Kazak Abdal (1), Kazak Ahmed (1), Kzm
k Paa-zde Edhem (1), Hal (1), Halil
(4), Kelam (4), Kemter (Bkz. Dertli Kemter)
(2), Halil (37), Hlilolu Hasan Paa (1),
(14), Kemter Himmet (1), Kemter (2), Ke-
Halim (1), Hamdi(2),Hamd (3), Hamdul-
rem (15), Kerem (1), Kevser (2), Krolu
lah (3), Haric (2), Hasret (7), Hatay (Bkz.
(2), Kuddusi (6), Kul (1), Kul k (1), Kul
ah Hatay) (3), Harb (2), Hasan Dede (3),
Budala (1), Kul Divne (1), Kul Emini (4),
Hasret (15), Haim (2) (B. ahin), Hatay
Kul Edna (1), Kul Fakir (2), Kul Hasan (1),
(Bkz. Can Hatay, Pir Hatay, Sultan Hatay,
Kul Hatay (Bkz.ah Hatay, Hatay) (1), Kul

95
Himmet (80), Kul Himmet stadm (46),
Sefil Necm) (1), Nedim Baba (1), Nef
Kul Hseyin (2), Kul smail (2), Kul Mehmet
(1), Nesm (43), Nesim (Bkz. Kul Nesim,
(1), Kul Mustafa (7), Kul Mrvvet (6), Kul
Seyyid Nesimi) (26), Neat (3), Nev (1),
Nesimi (2), Kul Pervne (Bkz. Pervne) (2),
Nevruz (1), Nihn (1), Nihan (2), Niyzi
Kul Saf (1), Kul Sevindik (5), Kul Stk (1),
(Bkz. Niyaz-i Msr) (20), Nizamolu (1),
Kul Siyh (1), Kul Vel (4), Kul Yakup (1),

Kul Yusuf (2), Kulolu (4), Kurban Ali (4),
Kurbn (2), Kusur (9).
-LLm (1), Lm Baba (1), Leyl (5), Lisn

(6).
Nizamolu (Bkz, Seyf, Seyfullah, Seyyid

Nizamolu, Seyyid Seyfi, Seyyid Seyfullah)
(3), Noksan (69), Nr (67), Nr Paa (1),
Nutk (1), Nuzl (1).
-Osman (2), ksz Abdal (2), ksz
-MMhir (1), Mahir Ged (1), Mehemmed

(4), Mhir (1), Mahmud (1), Mahsn (1),
Mahv (1), Mahzun (1), Mansur (1), Masum
(1), Mecnn (2), Meczub Abdal (1), Meddah
(1), Meftn (2), Mehd (1), Mehemmed (4),
k (1), ksz Hzr (1), ksz Kul Himmet (Bkz. Kul Himmet,Kul Himmet std,
Sefil Kul Himmet) (1), mer (Bkz. k
mer) (7).
-P-
Merkez (1), Mesrur Abdal (1), Mevzun (1),
Pehll Birdne (1), Pehll Divne (Bkz.
Msr (2), Mihrbi (2), Mirat (15), Misli (1),
Pehll Dna) (14), Perian (1), Pervne (Bkz.
Mustafa (1), Miskin Dertli (1), Muhammed
Kul Pervane) (1), Pir Gaib Abdal (1), Pir Mu-
(3), Muhammed (Mehdi) (1), Muhibb (1),

Muhiddin (1), Muhit (2), Muhlis (1), Muhyi (1), Murad (1), Musa Dede (2), Muslu
Dede (Bkz. Geda Muslu) (1), Mustafa (Bkz.
k Mustafa, Kul Mustafa) (4), Mcrim (1),
Mdam (1).
-N-
hammed (1), Pir Seyrn (Bkz. Seyrn) (1),

Pir Sultan (Bkz. Abdal Pir Sultan. Pir Sultan
Abdal) (15), Pir Sultan Abdal (Bkz. Pir Sultan, Abdal Pir Sultan) (63), Pir Sultann Kz
(1), Pnhn (1), Pryn (2).
-R-
Nab (4), Nakd (1), Nak (7), Nasr (1),
Rac (1), Ragb (1), Rahm (4), Rasd (1),
Nasuh (1), Nazf (Nazf Dede) (4), Nazm
Rz (1), Refik (1), Remz (1), Resm (1), Rek
(3), Nazmi (18), Necat (1), Necm (2), Necm
(1), Rza (13), Rza Tevfik (6), Rzay (8), Riz
(Bkz Fakir Necm, Necm Fakir, Sefil Necm)
(1), Ruh (2), Ruhsat (Bkz. Deliktal Ruhsa-
(11), Necm Fakir (Bkz. Fakirnecm, Necm,
ti) (13), Rum (1), Rstem (1), Rd (1).
96
2011 / Yl: 1 Say: 1
-SSabr (5), Sadk (27), Sadk Abdal (1),

Sadk (7), Sd (1), Sf (1), Sid (2) (S. Bakay),
Sailolu (1) (M. Trkylmaz), Salah (1) (.
Btner), ,Salih Efendi (1) (M. Trkylmaz),
Santur (1), Sefil (Bkz. Sefil Sersem) (3), Sefil
Abdal (1), Sefil Ahmed (6), Sefil Ali (14), Sefil
Edna (2), Sefil Hasan (2), Sefil Haydar (28),
Sefil Kul Himmet (Bkz. Kul Himmet, ksz
Kul Himmet, Kul Himmet std) (5), Sefil
Kul Yusuf (1), Sefil Kusr (1), Sefil Mehmed
(46), Sinan (1), Siph (1), Siyah (1), Sofuolu (3) (B. ahin), Sultan Aziz (1), Sultan
Hatay (Bkz. Can Hatay, Hatay, Dervi Pir
Hatay, Sultan h Hatay, h Hatay) (6),
Sultan Muhammed (2), Sultan h Hatay
(Bkz. Sultan Hatay, Can Hatay, Dervi Pir
Hatay, Hatay, h Hatay) (1), Sun (1),
Sz (3), Sleyman (3), Smmani(3), Sreyya (5) (S. Bakay), Sruri (3).
--
(4), Sefil Mehmet (1), Sefil Necm (Bkz. Fakir
f (1) (S. Bal), h Hatay (Bkz. Can
Necm, Necm, Necm Fakir) (25), Sefil Stk
Hatay, Dervi Pir Hatay, Kul Hatay, Sul-
(1), Sefil ksz (2), Sefil Sadik (3), Sefil Ser-
tan Hatay, Sultan h Hatay) (117), ahab
sem (Bkz. Sefil) (1), Sefil Sultan Hrremi (1),
(1), ah (1), kir (11), ah (2), auk (1),
Sefil Trabi (1), Sefil Zayf (1), Sefil (4), Seher
z (1), ehid (2), ehr (1), ekr (1), em
Abdal (1), Selm (2), Selm (1), Selman (1),
(14), em Baba (Bkz. em) (1), ems (1),
Seny (1), Sersem Abdal (4), Sersem Ali (3),
emseddin-i Sivas (4), ems (16), ems-
Sevda (1), Seyfi (Bkz. Nizamolu, Seyful-
Tebriz (Bkz. ems) (2), evk (2), eyh
lah, Seyyid Nizamolu, Seyyid Seyfi, Seyyid
Ceml (1), eyh Efendi (1), eyh (1), r
Seyfullah) (37), Seyfullah ( Bkz. Nizamolu,
(2), irz (6), ir (1).
Seyfi, Seyyid Nizamolu, Seyyid Seyfi, Seyyid Seyfullah) (3), Seyrani (Bkz. Pir Seyrani)
(2), Seyfullah (1), Seyran (2), Seyyid (Bkz.
Seyyidolu, Seyyid Dede Seyfi, Seyyid Seyfi) (3), Seyyid Budala (1), Seyyid Dede (1),
Seyyid Nesimi (Bkz. Nesimi) (7), Seyyid Nizamolu (Bkz. Nizamolu, Seyfi, Seyfullah,
Seyyid Seyfi, Seyyid Seyfullah) (40), Seyyid
Seyfi (Bkz. Seyfi, Seyyid) (1), Seyyid Seyfullah (Bkz. Nizamolu, Seyfi, Seyfullah, S.
Nizamolu, S.Seyfi) (3), Seyyid Sdki (Bkz.
-TTabb (1), Tahir (1), Tlib (1), Talibi (10),

Telli Hasan (1), Teslim Abdal (41), Teslimolu (1), Tccar (1), Trb (53).
-UUlv (1).
--
Sdk) (1), Seyyid Yrim (1), Seyyid (1),
ftde (1) (S. Bal), lfet (1) (B. ahin),
Seyyidolu(Bkz. Seyyid, Seyyid Dede) (1),
stad Kul Himmet (Bkz. Kul Himmet, Kul
Seza (3), Sdk (Bkz. Seyyid Sdk) (27), Srr
Himmet Abdal) (2).

97
-VVasf (1), Vsf (4), Vel (Bkz. k Veli,

Kul Veli, Veli Dede) (109), Veli Dede (Bkz.
Veli) (3), Viran Abdal (Bkz. Virani) (34),
Virni (Bkz. Virani Abdal) (146), Viran Dervi (1), Visl (3), Vuslat (1).
-YYakup smail (1), Yemini (5), Yunus (1),

Yeksn (1), Yesri (1), Yunus (Bkz. k Yunus, Dervi Yunus, Yunus Emre) (12), Yunus Emre (Bkz. k Yunus, Dervi Yunus,
Yunus) (51), Yusuf (1), Ymn (1).
-ZZhid (1), Zahmi (1), Zaif (2), Zakir (1),

Zarf (3), Zarur (1), Zt (6), Zeka (2), Zih
(1), Zihni (1), Zikr (2), Ziy (3), Zhd (1),
Zhti (1).
98
BR MONOMTOS RNE OLARAK DEMR BABA

VLYETNAMES
DEMIR BABA VILYETNAME AS A SAMPLE OF
MONOMYTH
Meri HARMANCI1
ABSTRACT
Communities need a hero in all periods.
Campbell defines the hero as people who
ZET
sacrifice their lives for the sake of something
Toplumlar her dnemde kahramana
larger than them. The hero who wants to
ihtiya duymutur. Campbell, kahraman,
understand life and make sense of it, and
hayatn kendinden daha byk bir eyler
complete the process of the individuation.
uruna feda eden kiiler olarak tanmlar.
sets on a journey. Campbell, calls this jour-
Hayat anlamak, anlamlandrmak ve bi-
ney monomitos. The steps of separation-
reyselleme srecini tamamlamak isteyen
phase-turn creates the monomitos cores
kahraman yolculua kar. Campbell bu yol-
that adopt the rotary motion in the universe
culua monomitos adn verir. Evrendeki
as a model. This journey, that is seen in many
dnme hareketini model alan monomitos-
types of narratives, is also seen in Demir
larn ekirdeini ayrlma- aama-dn ba-
Baba Vilyetname. In this work, starting
samaklar oluturur. Pek ok anlat trnde
with the birth of the hero Demir Baba, his
karmza kan bu yolculuk Demir Baba
life journey, departure, and the stages of his
Vilyetnamesinde de grlmektedir. Eserin
return are discussed.
kahraman Demir Babann doumundan

balamak zere yaam yolculuu ayrl,
aamalar ve dn ele alnmaktadr.
Anahtar
Kelimeler:
Demir
Baba
Vilyetnamesi, Demir Baba, Monomitos,

Kahraman Modeli.
Key Words: Demir Baba Vilyetname,

Demir Baba, Monomyth, Model of Hero.
nsanlarn yaam maceralarnn anlatld edeb rnler, onlarn yol hikyelerini
de gn yzne karmaktadr. Din-tasavvuf
edebiyatn bir tr olan Velyetnamelerde
veli, eyh, pr, dede, baba gibi eitli adlarla
anlan din byklerinin hayatlar, yolculuk-
1 Dr., Kocaeli niversitesi, Trk Dili Blm.
lar, eitli durumlar karsnda gsterdik99
leri olaanstlkler anlatlr. Bu eserlerin
kiisel snrlamalarna, ekimelerine, umut
kahramanlar toplum tarafndan deer veri-
ve korkularna olan balln terk ettiini;
len, sz ve sohbetleri dinlenen, nemsenen
hakikatin gereklemesinde yeniden dou
kiilerdir.
iin gerekli olan z-kymna kar direnme-
Toplumlarn geirdii deiimler onlarn kahraman tanmlarn, ekillerini ve kahramanln ne olduu konusundaki algla-
yip bylece byk an iin niteliklerinin tam

olarak gelimi olduunu belirtir(Campbell,
2000:270).
malarn farkllatrmtr. Bu deiim anlat
Annemarie Schimmel, slamdaki za-
trlerine ve bu trlerde yer alan kahraman
man anlaynn dorusal kabul edilmesine
kalbna da yansmtr. Bir destan kahraman ile velyetname kahraman arasnda elbette fark bulunmaktadr. Destanlarn olutuu
dnemdeki yaay, din, kltr, medeniyet
ile dieri arasnda zaman ve anlay farklar vardr. Campbell, Kahraman dier birok
konsept ve dnceler gibi geliir mi? sorusuna, Kltrle birlikte evrim geiriyor
karn bu dorusal zamann belli bir biimde dairesel harekete dntn syler. Bu
dairesel hareketin amac Allahn kullarnn
balang yerinden var yerine doru seyahatlerini salamaktr. Sufiler bu seyahati
adem, yokluktan, sonra ikinci ademe, srrna eriilemez ilhi Zta bir yolculuk olarak
grrler(Schimmel, 2004:110).
eklinde cevap verir. Toplum kahraman
Tasavvuf yoluna giren kiilerin yolculu-
zamann ihtiyalarna duyarldr. Pek ok
una seyr slk ad verilir. Seyr slk,
baka konsept ve dnce gibi kahraman da
Hakka ermek iin bir rehberin ncln-
zamanla deiir(Campbell, 2010:176-178).
de ve denetiminde klan ruh ve manev
Deimeyen ise kahramann yolculuk mo-
yolculuktur. Sir ve Slik (ehl-i slk) deni-
delidir. Kahraman kendini gerekletirmek,
len yolcu (misafir), nefsindeki kt huylar-
erginlemek, yaam anlamlandrmak iin
dan arnd ve iyi huylar edindii lde
yolculua kar. Campbell bu yolculua mo-
bu yolculukta mesafe alr. Seyr u slkun
nomitos adn verir. Evrendeki dnme ha-
gayesi salikin kiisel arzu ve isteklerini yok
reketini model alan monomitoslarn ekirde-
edip tam anlamyla kendisini ilhi iradenin
ini, ayrlma- aama- dn basamaklar
hkimiyeti altna sokmas, bu suretle dier
oluturur(Campbell, 2000:41). Din ayin ve
insanlara rehberlik yapmasna imkn veren
ibadetlerde de ayn srecin izlendii dikkat
kmil insan mertebesine ykselmesidir. Bir
ekicidir. Campbell, btn dinsel eylemler-
mridin seyr u slkunu tamamlamas bu
de bireyin, uzun ruhsal disiplinler yoluyla,
ehliyeti kazanmas anlamna gelir (Uluda,
2 Monomit (monomyth), terimini Campbell, James

Joycedan almtr; mitlerde geen kahramann tekrarlanan yolculuunu anlatmak iin kullanlr; bilgi iin
bkz. (Campbell, 2000: 41).
Bu almada Demir Baba Vilyet-
100
2002:312).
namesinin kahraman Demir Babann yolculuu (monomitos) incelenecektir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
1. Kahramann Doumu:
Akyazl Baba, Hac Dedeyi evlenecei
Hac Dede, Akyazl Baba Sultann yanndaki abdallarndan biridir; onu gidecei
her yere srtnda tamakta ve bu ii memnuniyet duyarak yapmaktadr. Akyazl Baba,
Allh tal semda bir melek yaratm ehlini
ehline ara(Noyan, 1976:53) diyerek Hac
Dedeyi evlendirmek istediini Allahn da
byle emrettiini bildirir. Hac Dede, Akyazl Babadan ayrlmak istemedii iin
bu teklifi geri evirmeye alsa da Akyazl
Baba, onun evlenip bir erkek ocuk sahibi olmas gerektiini belirtir, nesli bu ekilde devam edecektir. Sen evlenmezsen, kolanmazsan y Kara Demir nereden gelr. Yerden ge
demir direk olsam gerek tez deyuvir(Noyan,
1976: 54), szleriyle dnyaya gelecek ocuun erkek olacan mjdelerken adn da
koyar. Destanlardan itibaren grdmz,
kahramann doumunun nceden bilinmesi motifi, Vilyetnamede de karmza k-
kzn babas Turran Halifenin yanna gitmesi iin yolcu etmeden nce kurduu seyahat sofras sonrasnda da onun domam
olu iin, Kara Demirin sofras dolu ola, benim Hacmn beli pek uur ola ve kbeti hayr
ola(Noyan, 1976:54), diye dua eder. Akyazl Sultan ikinci kez Kara Demirin doacan mjdelerken onun ileride nemli bir
zat olacan da bildirmi olur. Akyazl
Sultan, kutlu ocuun doacan ve adnn Demir olacan Hac Dede ile Turran
Halifenin kz Zhide Bacnn nianlarn
yaparken nc defa tekrarlar. leme kuralyla kahramann doaca iyice belirginletirilir. Lord Raglan, Geleneksel Kahraman
adl almasnda Kahramann anne rahmine d artlar olaan ddr ve kahraman
ayn zamanda bir tanrnn olu olarak kabul
edilir(Raglan, 2003:278), szleriyle doacak
ocuun stnln ortaya koyar.
maktadr. Kahramann ileride sahip olaca
Dn yaplr, Zhide Hatun hamile ka-
olaanst zellikleri, gsterecei keramet-
lr. Akyazl Sultan, ocuun doumuna ya-
leri anlalr ve kabul edilir klmak iin bu
kn Hac Dedeyi evine yollayarak doumda
motif nemlidir.
bulunmasn ve kendini haberdar etmesini
Akyazl
Babann
ocuu
yoktur,
kendine en yakn grd kiinin erkek

ocuk sahibi olmasn istemekte ve onu
kendi evlad gibi grmektedir: oul bana
lzmdr(Noyan, 1976:64), diyen Akyazl
Baba bu ocuun ileride kendi yerine geecek halife olacann da iaretini daha ocuk
domadan vermi olur. Akyazl Baba Sultan gibi kutlu bir kiiliin ocuu, olu
olarak kabul etmesiyle kahraman, asil bir
ister. Var ehlin ile duda ol, Kara Demirin

zuhrun gzet, sakn beni unutma. Krk gn
geirme, ziyretime gel(Noyan, 1976:67), szleriyle Kara Demirin dnyaya geleceini
tekrarlar. Zhide Hatun, Ramazan aynn
bir perembesi erkek bir ocuk dourur.
Mslmanlar iin kutsal bir ay olan ramazann ve yine kutsal olarak kabul edilen perembenin seilmesi, kahramann kutsiyetini
artrmak iindir.
aileye mensup olur.

101
2. Ad Koyma
Vilyetnamede ad koyma motifi, daha
ocuk domadan karmza karlr. Akyazl Sultan, anne karnnda bile olmayan kahramann doacan nceden mjdeledii
gibi, ona bir ad vererek varln kabul etmi
olur. ocuk doduktan sonra Akyazl Sultan, Kdemli Babay davet eder, ona bebei gstererek adn Demir olarak bildirir.
Demiri de alp yanna gelmelerini, ona hasret kaldn belirtir. Akyazl Sultan, Kdemli Babaya eriir, helalleirler; Kdemli Baba,
tekkesini Akyazl Sultana smarlayarak
ruhunu teslim eder. Demir Baba da orada
bulunanlardandr ve Kdemli Babann mezarn yapma erefine nail olur. Kahraman
topluluk iine kar, kabul grr ve deer
kazanr.
Daha sonra Dursun Baba ad koyma trenine
3. Kahramann Yolculuu
gelir. Topluluk tarafndan sayg gren kii-
a) Ayrl
lerin ocuu grmeye gelmesi ve ad verme

treninde bulunmas, ocuun kutunu ve
donanmn artrmaya ynelik olarak destanlarda da grlr. Vilyetnamede ocuun
ad Demir olarak kabul edildikten sonra
beik dn ad verilen bir tren dzenlenir ve ad konur. Kahramann ad gelecekte
gsterecei baarlar yanstmas bakmn-
Destandan masala, hikyeden menakbnameye kadar pek ok anlat trnn ana

eksenini oluturan yolculuun ilk evresi,
ayrlmadr. Kahraman kimi zaman kendi
istei ile yaad yerden ayrlrken kimi zaman artlar bu ayrl gerekli klar. Bazen
ise ald bir ar onu yola karr.
dan nemlidir. Ona, Demir adnn layk
Akyazl Sultan, Demir Babay hi ya-
grlmesi, sahip olduu g ve kuvvetten
nndan ayrmadan onu yetitirir; bu, kah-
trdr. Vilyetnamenin eitli blmle-
ramann gelecekte daha kolay yol almasn
rinde pehlivan cssededir(Noyan, 1976: 85),

Yiit harmannda, cihn pehlivan krssnde
oturan er sen imisin(Noyan, 1976:86), gibi
szlerle gc ortaya konulmaktadr.
salamak iin hazrlanm bir durum olarak

kabul edilebilir. Akyazl Sultan bu dnyadan ayrlacan hissettiinde postunu Demir Babaya teslim eder; onun ban, srtn
svazlayarak bir nevi sahip olduu gleri
Demir Baba, on yedi yana kadar ev-
ona devreder ve Hakkn rahmetine kavu-
den kmaz. Kahramanlk mitoslarnda da
ur. Kahramann olaan maceras, birinin
grld zere kahramann doumundan
elinden bir eyin alnmasyla ya da birinin
yetikin oluncaya kadar geen sre anlatl-
kendi topluluunun yelerinin yaayabil-
maz. Demir Baba da bir yiit, bir er olunca-
dii ya da yaanmasna izin verilen normal
ya kadar anlat sahnesinde grnmez. Ol
deneyimlerde eksik bir ey olduunu hisset-
genc-i hidyet temm yiit olunca hneden da-
mesiyle balar(Campbell, 2010: 164). Akya-
r kmad(Noyan, 1976: 69). On yedi yana
zl Sultan iin tamamlanan yolculuk, Demir
geldiinde Kdemli Baba, Akyazl Sultana
Baba iin balangc oluturmaktadr.
102
2011 / Yl: 1 Say: 1
b) Aama
eitli nedenlerle evinden ayrlan kahraman kt yolculukta yol boyunca eitli
tehlikeler, zor durumlar beklemektedir. Bu
yolculukta, yolculua kan kiinin, nce
kendi glgesiyle tanmas, bu rktc
veya gl ynyle birlikte yaamay -
ve annesini Demir Babaya verir. Hayvanlarn dilini bilme ve onlarla konuabilme

motifi, birok anlat trnde kahramann
sahip olduu bir zelliktir ve bu zellik, burada da karmza kmaktadr. Bunu Demir
Babann gsterdii bir keramet olarak da
deerlendirmek doru olur.
renmesi gereklidir. Kartlklarn uyumu ol-
Demir Baba, Tursun Babann yannda
mazsa btnleme salanmaz. Yolcu, kolek-
ateiba olarak da alr. Kalfalaryla
tif bilindnn arketipleri ile de karlaa-
odun kesmeye gittikleri bir gn kalfalarna,
cak, bunlarn ilgin ekimine kaplma tehli-
biraz altktan sonra dinlenmelerini sy-
kesine gs gerecektir (Fordham, 2008:99).
ler: Bir odun kesmeden sonra gelin, bir mkdar
Kahraman yolculuun sonunda hedefine
rm eyleyin, grelim Allh ne gsterir(Noyan,
ulaacak ve hazineyi elde edecektir.
1976:77). Bir sre sonra kan rzgr aa-
Kahramann geirdii bu zorluklarn

her biri bir aamadr ve kahraman eikleri
atlayarak daha gl hle gelir. Bir ejderha,
ba edilmesi g bir sorun, gl bir dmanla karlama gibi skntl dnemlerde
toplumlar, bir kahramana ihtiya duyarlar.
Kahraman, hayatn kendinden daha byk bir
eyler uruna feda eden kiilerdir(Campbell,
2000:165). Demir Baba da yolculuu srasnda eitli snavlardan gemi, bunlar
baaryla atlatmtr. Bu snavlarda ona akl,
gc yardm ettii gibi sahip olduu kerametleri de kullanmtr.
cn dallarn onlar iin kesilmi hle getirir, odunlar ykleyip giderler. Olaanst
glere sahip olma birok kahramann ortak
zelliidir.
Demir Baba, Dursun Babann lmnden sonra, yedi yl onun derghn bekler ve
ardndan bir yolculua kmak ister. Bu srada Bucak lkesinden bir haberci gelir, memleketlerinde bir ejderha olduunu, bunun insanlara zarar verdiini ve memleketlerinde
onunla ba edebilecek kimse olmad iin
kendilerini bu iten ancak Demir Babann
kurtarabileceini anlatan ve onun gelmesi-
Demir Baba, dnemin nemli zatlarn-
ni beklediklerini anlatan bir mektup getirir.
dan biri olan Tursun Babann yanna gide-
Canavar, ejderha, dev ya da yrtc hayvanla
rek ona yedi yl hizmet etmitir. Demir Baba,
mcadele etme motifi, kahramann karsna
bir gn kuzu kurban ederken kuzulardan
karlan zorluklardr. Demir Babann kt-
birinin ok melediini fark edip ona nedeni-
yolculukta bir ejderha onu beklemektedir.
ni sorar. Kuzu, Demir Babaya annesinden
Kaosun simgesi olan ejderha motifi karanl-
st hakk iin helallik dilemesini ister. Du-
ve ktl de temsil eder. O nedenle ej-
rum Tursun Babaya bildirilir, o da kuzuyu
derle kahramann sava gnele karanln

103
savan simgelemektedir(Bayat 2007:257).
Baba, Bana atlan kurun atan urur(Noyan,
Demir Baba ejderhay ldrmek iin gerek-
1976: 103), szleriyle bu durumu dorular.
li dzenei hazrladktan sonra bulunduu

yere gelir. nce gk grlemesine benzeyen
bir nara atar, ejderhay bu sesle sersemletir,
bir mddet mcadele ettikten sonra onu ldrmeyi baarr.
Demir Baba yolcuklar srasnda keramet gstermeye devam eder. Bunlarn her
biri de aama olarak deerlendirilmelidir.
Bir gn Karako ky yaknnda otururken
bir tan ortasn genie oyduktan sonra,
Demir Babann Moskovaya yapt
belinde tad kaba karr, kaban su-
yolculukta dman yine bir ejderhadr. De-
yunu oyduu blme doldurur; orada bulu-
mir Babann Bucaktaki ejderhay ldrdn haber alan Moskova kral, kendi lkesindeki ejderhadan kurtulmak iin Demir
Babaya haber gnderir. Demir Baba oradaki ejderhay da ldrmeyi baarr. Kral,
Demir Babaya hayran olur. Ona bir lke,
mal, mlk, kul verir; gitmemesi iin yalvarr, ancak yolculuunu tamamlamam
olan kahraman bir yere yerlemez. Oul
kbel-i Rahmndan geldim. Duram bunda
deildir(Noyan, 1976:98), diyerek tekrar
yola kar.
Kahraman ortadan kaldrmak isteyenler ona ynelik fiziksel eylemlerde de bulunurlar. Demir Babaya da bu ekilde saldrlar dzenlenir. zerine kurun boaltan
nanlar bu sudan ierler, kaplarn doldururlar fakat su eksilmez, devaml akar. Demir
Babann buna benzer bir baka kerameti de
umnu nahiyesi yaknnda gerekleir. Ormanda gezinirken yanna gelen bir kii Y
Dede Sultan nlayd bir souk suyun olayd deyince Demir Baba asasnn bir ucunu
yere, dier ucunu gsne dayayp topraa
batrr ve oradan su kararak misafirine ikram eder.
c) Dn
Kahraman kt yaam yolculuunda
karlat glkleri aarak yolculuunu
tamamlar. Birey bu yolculukta uzun ruhsal
disiplinler yoluyla kiisel snrlamalarna,
ekimelerine, umut ve korkularna olan
kiilere kar Demir Baba kol gcn ve
balln terk eder; hakikatin gerekle-
elindeki asasn kullanarak onlar malup
mesinde yeniden dou iin gerekli olan
eder. Demir Baba Sultana bir tfenk boaltt.
z-kymna kar direnmez ve bylece en
Demir Baba Sultan istedi kim ger dne deyp
sonunda, byk an iin nitelikleri tam ola-
asa ile ald drd(Noyan, 1976:103). De-
rak gelimi olur(Campbell, 2000:270). De-
mir Baba Sultan ol shib-i meydn bir penede,
mir Baba da her kt yolculuk sonunda
beini onunu ykd.(Noyan, 1976:103). zel
macerasn baaryla tamamlayarak kendi
gler tarafndan korunan kahramana kar-
bireyselleme srecine katkda bulunurken
kurun ilememekte ve kahraman, Tanr
iinde yaad topluma da katk salayarak
istemedikten sonra lmemektedir. Demir
evine geri dner.
104
2011 / Yl: 1 Say: 1
Din-tasavvuf edebiyat rnleri arasnda yer alan Demir Baba Vilyetnamesi,

kahramann doumundan balamak zere
monomitos kalbna uygun olarak geliir.
Ayrlma ile balayan dairesel hareket, aama
ile devam eder ve kiinin erginlemesini ifade eden dnle halka tamamlanm olur.
KAYNAKLAR
BAYAT, Fuzuli.(2007). Trk Mitolojik Sistemi
2. stanbul.
CAMPBELL, Joseph.(2000). Kahramann
Sonsuz Yolculuu. ev. Sabri Grses.
stanbul.
CAMPBELL, Joseph; MOYERS, Bill.(2010).
Mitolojinin Gc. ev. Zeynep Yaman.
stanbul.
FORDHAM, Frieda.(2008). Jung Psikolojisinin
Ana Hatlar. ev. Aslan Yalner.
stanbul.
NOYAN, Bedri.(1976). Demir Baba
Vilyetnamesi. stanbul.
RAGLAN, Lord.(2003). Geleneksel
Kahraman Kalb, Halkbiliminde
Kuramlar ve Yaklamlar. Ankara.
SCHMMEL, Annemarie.(2004). Tanrnn
Yeryzndeki aretleri. ev. Ekrem
Demirli. stanbul.
ULUDA, Sleyman.(2002). Tasavvuf
Terimleri Szl. stanbul.
105
106
EYHLER KASABASI VE KARAAA KYLERNN

NAN MERKEZLER AISINDAN KARILATIRMASI
COMPARISON OF EYHLER TOWN AND KARAAA
VILLAGES IN TERMS OF BELIEF CIRCLES
Erdal ADAY1
ZET
ABSTRACT
The best way to see the sociological
changes in societies is to observe the beliefs
Toplumlardaki sosyolojik deiimi gr-
and practices related with it in belief circles.
mek iin yaplmas gereken en gzel alma,
Observing how the people who live on the
inan merkezleri etrafnda yaplan inan ve
same land carry different practices over the
uygulamalar gzlemektir. Ayn corafyada
same situations and behaviours, displaying
yaanmasna karn ayn durum ve davra-
how and in which level the tradition conti-
nlar karsnda farkl uygulamalara yer ve-
nues, forms the real base of this research.
rilmesi, gelenein nasl ve hangi boyutlarda
In this paper, Seyhler in Hisarcik town
devam ettiini ortaya koymak bu alma-
of Kutahya where the Alevi and Bektashi
nn asl dayanan oluturmaktadr.
traditions still exist has been compared with
Bu almada Alevi ve Bektai geleneinin canl olarak yaad Ktahya ili Hisarck ilesi eyhler beldesi ile Merkez ky
Karaaa kynn trbe ve yatrlar etrafnda ortaya kan inan ve uygulamalar zerinde kyaslamalar yaplm, ortaya kan
ziyaret yerleriyle ilgili riteller belirlenmi,
bu uygulamalarn eski Trk inan sistemi ile
balants ortaya konulmaya allmtr.
Anahtar Kelimeler: Ktahya, Alevi ve
Bektai, Yatr, nan.
1 Dumlupnar niversitesi, Rektrlk Okutman.
the beliefs and practices that appeared around the tomb of Karaagac village. The rituals
about these shrines have been determined
and the connection of these practices with
the old Turkish beliefs have been analyzed.
Key Words: Ktahya, Alevi, Bektashi,
Tomb, Belief.
GR
Ktahya ili, Ege blgesinin Anadolu
ana ile Ege blmnn ova ve da ktleleri arasnda bir eik tekil eden Bat
Anadolu blm iinde yer alr. Gerek
107
Trklerden nce gerekse sonra nemli bir
Haksz Hasan Dede Trbesinin iinde
yerleim yeridir. Germiyanolu Beylii d-
tane sanduka bulunmaktadr, sandukalarn
neminde nemli kltr merkezlerinden biri
kimlere ait olduu bilinmemekle beraber bu
hlini almtr. eyhler beldesi; Hisarck il-
sandukalardan bir tanesinin Turabi Haksz
esine bal olup Merkeze 125 km uzaklkta
Hasan olarak bilinen ve kyn kurucusu
ve dousunda Karbasan ky, kuzeyinde
olarak da kabul edilen kiiye ait olduu sy-
Krgl ky yer almaktadr. Belde Alevi ve
lenmektedir. Sanduka zerindeki yeil rt
Bektai geleneinin en gzel rneklerin-
ve hemen yanndaki sandukann zerindeki
dendir. Kaynak kiiler, yrenin cemevine
tlbent burada yatan zatn ei ve ocuklar
ait 700 yllk bir kudmden bahseder ki, bu
olduunu dndrmektedir.
bilgi yerleim yerinin ok eskilere dayand

hakknda bize bilgi verir(Kele, 71).
Trbe, 1986 ylnda eski binas yklarak

yeniden betonarme olarak ina edilmitir.
Ktahya, trbe yatr ve ziyaret yerleri
Trbenin tamam inilerle kapldr. Daha
asndan olduka zengin bir grnm arz
ncesinde sadece duvarlarla evrili bir alan-
etmektedir. Saha almamzda beldedeki
dan ibarettir. Haksz Hasann sandukas
on be inan merkeziyle Ktahya-Merkez-
bahe kapsndan girildiinde sol taraftaki
Karaaa kynde yer alan be tekkeyi kl-
bina ierisinde, Turabi Dede Trbesi sandu-
tr deerleri, fonksiyon ve uygulamalar asndan karlatrmal olarak ele aldk.
A. eyhler Beldesindeki Erenler

1) Turabi Dede ve Haksz Hasan
Dede Trbeleri2
kas ise sa tarafta bulunan bina ierisinde

bulunmaktadr. Trbe ierisinde bulunan
dier sandukalarn ise Haksz Hasann aile
fertlerine ait olduklar ifade edilmektedir.
Haksz Hasan Dede Trbesinde kemerli
adet pencere yer almakta, duvarda sslemelerle birlikte Hz. Ali ve Mustafa Kemlin
Tipoloji
resimleri bulunmaktadr.
Hisarck ilesi eyhler beldesindedir.
Turabi Dede Trbesi de Haksz Hasan
Trbe blmden olumaktadr. Bunlar
Dede trbesindeki mimari zellikleri ta-
giri ksm olarak deerlendirilen ve mum-
maktadr. Giri tarafndan sa tarafta yer
luklarn bulunduu blm, dier blm
alan trbe iinde sekiz adet sanduka vardr.
Turabi Dede Trbesi ve Haksz Hasan Dede

trbelerinden olumaktadr. Trbenin hemen yanndaki eme yardmlama dernei tarafndan 1992 ylnda yaptrlmtr.
2 bkz; fotoraf:1.
108
tanesi yan yana, tanesi aralklarla ve

dier ikisi de yan tarafta yer almaktadr. Erkek sandukalarn zerinde yeil rt, kadn
olduuna inanlan sandukalarn zerinde
ise tlbent bulunmaktadr.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Turabi Haksz Hasann Dedesi

Behice Sultan Hakkndaki Rivayet
Tekrar, buyurun gidelim diyen zabitlere

Behice Sultan benzer bir ekilde:
(Rivayet 1)
Halk arasndaki genel kanya gre Tura-
- Siz yryn, ben size Salihlide, Hamza Baba Trbesinde yetiirim der.
bi Haksz Hasan, Hac Bekta Velinin torunu

Behice Sultann torunudur. Halk arasndaki
sylencelere gre Behice Sultann, keramet
sahibi bir evliya olduuna inanlmaktadr.
Behice Sultan hakknda anlatlan sylence
Zabitler, uzun bir yolculuktan sonra

Hamza Baba Trbesine ulatklarnda yine
Behice Sultann kendilerinden nce oraya
vardn grerek arrlar.
de bu dnceyi desteklemektedir:
Osmanl mparatorluunun Ehl-Beyt
- Efendim, siz yal olmanza ramen

nasl olup da bizden nce buraya geldiniz?
ile urat yllarda, yre halknn cem iba-
Behice Sultan tekrar:
detlerini mzik eliinde yapmalarndan

dolay Behice Sultan, Manisa kads tara-
- Olum, kestirme bir yol biliyordum,
fndan mahkemeye arlr. Behice Sultan
onun iin ben sizden nce buraya vardm;
mahkemeye gtrmek zere kye iki zabit
diye cevap verir.
gelir ve kadnn emrini Behice Sultana iletir.

Behice Sultan, zabitlere dnerek:
- Peki olum, gidelim; ancak siz yryn. Ben yalym, size yetiemem; ama Akda Tepesindeki emede buluuruz der.
Nihayet Manisaya, Manisa kadsnn

huzuruna klr ve mahkeme kurulur. Behice Sultan yarglanr ve cem yapt kudmlerine mahkeme tarafndan el konularak cem
yapmas yasaklanr. Mahkeme sonunda d-
Zabitler tereddt etmekle beraber Be-
ar kan Behice Sultan bir doan kuu do-
hice Sultann hline, grnmne bakarak
nunda uarak kye dner ve evin saana
sylenenlere inanrlar ve yola karlar. Bir
konar. Evin saana konan doann kocas
sre sonra Akda Tepesindeki emeye
olduunu anlayan Behice Sultann kars,
ulatklarnda gerekten de Behice Sultann

kendilerinden nce buraya ulatn ve
kendilerini beklediini grrler.
- Zabitlerle gittin, doan olarak geri geldin; ne cafcaf ediyorsun diye kr.
Durumdan rahatsz olan Behice Sultan
- Efendim, siz bizden nce nasl buraya

ulaabildiniz diye soran zabitlere, Behice
Sultan:
- Evladm, kestirme bir yol biliyordum,
oradan geldim diye cevap verir.
ise:
- Lnet olsun byle kye diyerek kyl tarafndan ikyet edilmesine ierlenir(Duru,
2010:56).
109
Turabi Haksz Hasann
Haksz Hasan Trbesinin bulunduu yerde
ocukluu Hakkndaki Rivayet
ocuklar bulur.
(Rivayet 2)
- Yavrum, a, susuz ne yapyorsunuz?
Halk arasndaki inana gre Behice

Sultann o gnlerde yaad eyh a-
Size kim ekmek veriyor? diye soran Hristiyan avcya ocuklar:
kr ky bu lnetle beraber yok olur. Sy-
- Baba, biz a deiliz diye cevap verirler.
lenceye gre eyhler yaknnda bulunan
ocuklardan birisi yanlarndaki tan kovu-
Hamamkyde o gnlerde Hristiyanlar ya-
undan elini sokarak ekmek karr, dieri
amaktadr. eyh akr kynn yok oldu-
elini uzatarak su karr ve vey babalaryla
unu gren Hamamkyl Hristiyanlar bir-
birlikte yerler.
birlerine:
ocuklarn artk byyp kendi bala-
- Gidelim bakalm, eyh akr ky batt, hem seyredelim hem de avlanalm derler;
nk sylenceye gre Hamam kyller ava
merakl bir topluluktur.
rnn aresine bakacak durumda olduunu

gren vey baba:
- Olum, benim sizinle iim bitti; nk
siz kendinize bakabilecek gtesiniz, size
giden
ulaabilmem mmkn deil. Size Allah se-
Hristiyanlardan birinin de ocuu olma-
lamet versin, diyerek ocuklarn yanlarn-
eyh
akr
kyne
ava
maktadr.
eyh akra ulatklarnda kyden ge-
dan ayrlarak evine dner. Bu olaydan sonra

buraya yerleen iki ocuk ite Haksz Hasan
ve Haksz Hseyindir(Duru, 2010;57).
riye hi bir ey kalmadn, geriye sadece

oyun oynayan iki ocuk kaldn grrler.
ocuu olmayan Hamam kyl Hristiyan arkadalarna seslenerek:
- Gelin bakn, iki tane ocuk buldum;
ben avm yakaladm der.
Hristiyan avc, ocuklar oradan alarak
eve getirir. ocuklar evlat edinerek onlara
bakmaya balar. Bir zaman sonra ocuklar
byrler, ocuklar evden ayrlr ve bir daha
dnmezler. ocuklar evlat edinen Hristiyan avc ocuklar aramaya balar ve bir gn
110
Behice Sultana Ait Kudmlerle

lgili Rivayet (Rivayet 3)
Haksz Hasan byyp de imdiki eyhler kyn kurduktan sonra, zamannda babas Behice Sultann yaadklarn renir
ve Manisaya gidip cem yaplan kudmleri
almaya karar verir. Kudmleri almak zere Manisaya gider. Kudmleri almak zere
Manisa kadlna gelen Haksz Hasana ne
istedii sorulduunda
- Babamdan kalan miras almaya geldim
diyerek kendisini tantr.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Kadlkta bulunan grevliler

- Babana ait kudmleri tanyabilecek
misin? diye sorduklarnda grevliler kudmlerin muhafaza edildii mahzeni aarlar. Haksz Hasan kudmlerin bulunduu
blme dnerek:
- Kudmler, ben geldim diye barr.
Haksz Hasann babas Behice Sultana
ait olan kudmler kendi kendilerine ses karmaya balarlar.
Haksz Hasan grevlilere dnerek:
yerlerde ne kadar adak kurban olarak kullanlan hayvan varsa peinden yrmeye
balar. Ksa srede arkasnda bir sr oluan Haksz Hasan, bu srden yolu zerinde bulunan yoksullara data data kyne
kadar gelir. Kye ulatnda srden arta
kalan hayvanlar hak almadan ky halknn
emrine verip yayd, obanlk yapt iin
Haksz adn alr(Duru, 2010:58).
Haksz Hasann Manisa kadlndan
geri aldna inanlan kudmler Haksz
Hasann torunu Bayram Dede tarafndan beldenin de bal olduu eyh akr
-te, benim kudmlerim bunlar der.
Ocana verilir. Gnmzde bu kudmler
Grevliler, kadnn zamannda Behice
hl mevcut olup cemlerde semah, bu ku-
Sultana dedii gibi yine:

- Byle ibadet olmaz, algyla ibadet olmaz. Mzikle Araplar dans eder, lem yaparlar derler.
Oysa kudmle yaplan cemin ibadet olduuna inanan Haksz Hasan kar karak:
dmler eliinde dnlmektedir.
Zorda Kalanlara Yardm Ettiine

nanlan Rivayet (Rivayet 4)
Haksz Hasan Dedenin anakkale
Savanda Mslmanlara yardm ettiine inanlr. Yal bir kadnn, askerlerin
- Kudmleri verin siz bana, yalnz, se-
Mslmanlara yardm iin gittiklerini bel-
simi duyup da arkama taklanlara msaade
de halkna anlatmas zerine sabaha uyana-
edin der.
mad anlatlt(N. Nohus, 57).
Grevliler bu szlere glerek:

- Bu kudmlerin arkasndan kim gelecek? diye sorarlar.
Haksz Hasan:
- Hi kimse duymazsa mahlkat duyar
diye cevap verir.
Dier Kerametleri (Rivayet 5)

Efsanevi bir kiilii olan Haksz Hasann
bir evliya olduuna inanlr ve imen Dede
denilen blgedeki kaynak suyunun, kylnn deyimiyle Kocapnarn; Haksz Hasan
tarafndan, obanlk yaparken kyn susuz
olduunu dnerek kardna inan-
Haksz Hasan, kudmleri alarak k-
lr. Sylenceye gre Haksz Hasan, Allaha
yne dnmek zere yola ktnda getii
yalvarr ve elindeki asasn yere vurmasy111
Rivayet 8
la buradan su kar, kan suyu kye kadar

getirir. Bu sylence nedeniyle bu su kayna
kutsal kabul edilir ve suyun karld yer
ile imen Dede arasnda kalan blgede su
ile vcudunu ykamak gnah kabul edilir.
Kaynak kiiye gre bu inan gnmzde
eyhler kynde ok fazla yamur ve

tolu yaar. Her taraf sel almak zereyken
Haksz Hasan Trbesinden yardm isterler.
Ne yatyorsunuz eyhler batyor derler. Bu-
ocuklar da dahil tm yre halk arasnda
nun zerine kerameti gerei her taraf sel alr,
yaamaktadr(Aslan, 77).
ama ky snrlarndan sel giremez(ztrk,

77).
Rivayet 6
Haksz Hasan Dede ineklerini otlatrken
Rivayet 9
hayvanlar o kadar susamlar ki hayvanlar
Kye gelin olarak gelen kzlara bal, ya
kendi diliyle yalvarmaya balamlar. Hak-
verilir ve Haksz Hasan Dedenin suyuna
sz Hasan Dede, Ilca denilen yere geldiin-
atmalar istenir. Yeni gelinlerden biri bu uy-
de uyuyup kalm uyandktan sonra topu-
gulamay yapmak iin suyun kenarna varr.
unu topraa vurmu, yerden su km ve
Suyun kenarnda bulunan kaba aacn altn-
hayvanlarn su ihtiyac karlanmtr(anl,
da ak sal bir ihtiyar grr. Ak sakall dede
2007:69).
ibadet etmektedir. Bu kii Haksz Hasan
Rivayet 7
Dededir. Koca kaba aa da dedeyle birlikte secdeye eilir. Aa secdeye varnca gelin
Haksz Hasan Dede kyde obanlk
bandaki al kartp aacn tepesine bala-
yapyormu. Kyde yle bir susuzluk ya-
yverir. Kyl arr, nasl olur da bu aa-
anm ki herkes Haksz Hasan Dededen
cn tepesine bu al balanr? Kydeki herkese
yardm istemi. Haksz Hasan Dede, Ilca
sorarlar, bulamazlar. Aln balayan gelinin
denilen yerde uyuya kalr. Ryasnda beyaz
kaynanas sen bizim al dmanmza m
sakall, elinde bastonu olan bir zat; Kyn
verdin diye sularlar, gelin dayanamaz iti-
susuz kalmasna zlyorsan oman ne-
raf eder olan biteni. Ertesi sabah gelin srrn
den topraa vurmuyorsun? demi. Bunun
ifa edince lr(anl, 2007:71).
ardndan Haksz Hasan hemen uyanm,

oman yere vurmu, oman vuruldu-
Yrede en ok kurbanlar Haksz Hasan
u yerden su km. oman srdke
Dede ve Hseyin Dedeye adanr. Eskiden
su da ardndan akp gelmi. Haksz Hasan
kyn inekleri trbe etrafnda dolandr-
Dede oman srye srye kye kadar
lr, hangi hayvan Haksz Hasan Dedenin
getirmi. Kyn ime suyunun bu ekilde
trbesinin bahesine girerse adak olarak
karlandna inanlr(ztrk, 77).
kesilirmi(N. Nohus, 57).
112
2011 / Yl: 1 Say: 1
Askere gidecek genler Haksz Hasan
hastalktan kurtulacana inanlr. Burada
Trbesinden, trbe topra olan ve gfer
bulunan bir aacn kuruma nedenini bu uy-
ad verilen topra klayp yannda tar.
gulamaya balamaktadrlar. Ayn uygulama
Bylece kendini korumaya alr. Bazen top-
sadrmayan inekler iinde yaplmaktadr.
ran yerini dal paras da alabilmektedir.

Czdann ierisine koyarlar ve dman
kurununun bile demeyeceine inanrlar.
Kyde ehit olmamasnn nedenini, Haksz
Hasan Dede Trbesinden alnan nesnelere
balarlar. brahim ztrkn yeeni Mehmet ztrk, askere gitmeden nce Haksz
Hasandan gfer(kyr), ta paras alarak
czdanna koyar. Vanda asker ara devrilir, ama kimseye bir ey olmaz. Komutan
byle byk bir kazadan nasl kurtulduklarn syledii zaman Mehmet ztrk sebebini anlatr ve komutan onu asker izne
gnderir ve kendisine de kyr getirmesini
syler(ztrk, 77).
imen Dede3
Haksz Hasan Trbesinin tam karsnda bulunan bir mee, kurumu iki ard aacndan ibaret olan ve belde halk tarafndan
kutsal bilinen bir mekndr. Buradaki aacn
700 yllk olduu sylenmektedir. Alann etraf itlerle rlm ve hemen sa tarafna
Kutsallatrmay gelenekle aklayan

kaynak kii, Alevi geleneinde, pir diye bilinen din grevlilerinin dibinde oturduklar
aalarn halk tarafndan genel olarak kutsallatrldndan sz etmektedir. rnek
olarak da belde snrlar ierisinde bulunan
Pir Dede denilen kutsal alan vermekte ve
buraya yrenin bilinen pirlerinden bir kiinin oturmasndan dolay bu ismin verildiini, imen Dede iin de byle bir durumun
sz konusu olabileceinden sz etmektedir.
Bu alann kutsallatrlm olmasn eitli
sylencelere dayandran yre halk, bununla ilgili olarak birok sylence de anlatmaktadr. En yaygn sylence ise; yre halk tarafndan bu blgede Haksz Hasann liderliinde semah dnen evliyalarla ilgili olanlardr. Evliya diye bilinenler ise daha ok
tarih ierisinde blgede dedelik yapan kiilerdir. Bunlar; Balm Sultan, Balm Hasan,
Mahmut Dede, Recep Dede, Haksz Hasan,
Haksz Hseyin vb. kiilerdir.
insanlarn oturmas iin ardak yaplmtr.
Mee aacnn hemen yannda bulunan
Kutsal alanda bulunan ve Kabaaa diye
ard aacnn yannda mumluk yer almak-
adlandrlan aacn kutsal olduuna inan-
ta ve her perembe akam ky halk tara-
lr. Halk arasnda zellikle hastalanan inek-
fndan mum yaklmaktadr. Blgede btn
lerin, imen Dededeki aacn kabuundan
trbelerin hayr yaplrken burann hayr
alnarak burnuna ttslenmesi neticesinde
yaplmaz.
3 bkz; fotoraf:2.
113
2) Hseyin Dede Trbesi
latlanlardan rahatsz olur ve ertesi gnk

su getirme almasna katlmaz. Ei yan-
Tipoloji
na gelir, neden gitmediini sorar. Ramazan
Trbe merkeze 2 km uzaklkta, Ilca
Amca, Hseyin Dedenin suya ihtiyac varsa
Trbesi olarak kabul edilen yerin aa ta-
aydan imesini syler. Ayn gn ide aa-
rafnda yer almaktadr. evresi aalarla

evrili ve yannda sonradan yaplm bir
eme vardr. Trbenin kk bir kaps ve
penceresi bulunmakla beraber, trbede iki
cndan den Ramazan Amcann kaburgalar krlr. Kendisinin cezalandrldn

syler(Aslan, 77).
de medfun yer almaktadr. Sandukalarn
Her Perembe akam buraya gelinir
zerinde krmz ve yeil rtler vardr. H-
ile be arasnda mum yaklr, dua edi-
seyin Dedenin yanndaki mezarn ei oldu-
lir. Mumlarn ikindinden sonra yaklmas,
u sylenir. Sandukalarn hemen banda

mumluk ve tavana asl sprge vardr.
zellikle de gne battktan sonra yaklmas

gerekir. Buradaki ormandan bir ey alnrsa
Behice Sultann olu Haksz Hasan
dokunduuna(zarar grleceine) inanlr.
Dedenin kardeidir. Ik akrda yaanan
Aalardan bir dal paras bile almak kii-
felaketten sonra orada canl kalmay baa-
lerin bana dert aabilmektedir. Bu uygula-
ran iki ocuktan biridir. eyhler beldesine
mann temelini eski Trk inancndaki aa
gelerek yaamn burada devam ettirmitir.
klt ile atalar klt arasndaki ba olutur-
zellikle askere gidecek genlerin ryalarna girdii iin asker olarak da bilinir
maktadr.
Dier bir rivayete gre deprem srasn-
Rivayet 10
da eyhler ve Ik akr yerle bir olur ama
Yre tarih bir yer olarak bilinir. Burada
Haksz Hasan ve Hseyin Dedelere bir ey
yer alan yerleim kalntlar bazlarnn ilgisini eker, kimisi arabasyla buraya gelir, bir-
olmaz.
ka yeri kazar ve Hseyin Dedenin kendisi-
3) Hamza Yaren Dede Trbesi
ne bir ey yapamayacan iddia eder. Bunu
Hamza isimli bir dedenin ibadet ettii,
sylemesiyle birlikte arabas bir anda yanar

ve o kii, perian bir hayat srdrr(Aslan,
77).
oturup gezindii yer olarak da tasvir edilmektedir. Ard aalaryla kapl kyn st
tarafnda yksek bir alandr. Trbe deil,
yatr olarak bilinir. Belde merkezine 2 km
Rivayet 11
Kyl
imece
yardmyla
Hseyin
uzaklktadr.
Dedenin bulunduu yere su getirmektedir.
Blgede slalenin sorumlu olduu kut-
Kyn sakinlerinden Ramazan Amca an-
sal yerler vardr, buradaki yatrn hayrn
114
2011 / Yl: 1 Say: 1
da Meremolu olarak ifade edilen rakb4
trbenin hayrn yapmaktadrlar. Trbenin
brahim ztrk yapmaktadr. Kendisin-
iinde kk, bir tane sanduka vardr. Gelen
den nce babas Ali ztrk, dedesi brahim
ziyaretilerin getirdikleri daneler(tlbent)
ztrk yapm; kendisiden sonra ise olu
trbe iine braklr. Blgedeki btn trbe-
Durali ztrkn bu gelenei devam etti-
lerde olduu gibi burada da bir tane mum-
receini ifade etmitir. Ekim ay ierisinde
luk vardr.
hayr yaplr. Nezir kurban olarak da ifade

edilen bu kurbanlar dede keser, yemekler
yaplr. Kei, koyun, sr ve kz kurban
olarak kesilmitir. En son gerekletirilen hayrnda, sekiz tane kkba hayvan
kesilmitir(ztrk, 77).
Rivayet 12
Ik akr yerle bir olur; Hamamkyden
iki arkada hem av yapalm hem de Ik
akra bakalm diyerek yola karlar. Gerekten de ky helak olmutur, fakat iki o-
Kyn dnda olmas nedeniyle kur-
cuk beikte, ba parmaklar aznda, sa-
banlar orda kesilip kye getirilmekte, ce-
salim durmaktadr. Bunlar Haksz Hasan
mevinde lokma verilmektedir. Eskiden
Dede ve Hseyin Dededir. lerinden biri
ise btn dini pratikler, bulunduu yerde
ben avm buldum diyerek ocuklar alp
yaplmaktaym. Kyl bu kurbana nezir
Hamamkye dner. Aradan belli bir zaman
kurban demektedir ve 8-10 tane kkba
sonra ocuklar oyun oynarken kaybolurlar.
hayvan kesilmektedir. Kaynak kii bundan
Ayn olay iki defa daha gerekletir. kisin-
on yl nce kendilerinin bykba hayvan
de de ocuklar kyn dnda bulunurlar.
kurban ettiklerini de syledi. Kydeki sra-
nc kez kaybolduklarnda, ocuklar
y sorduumuz zaman ise aldmz cevap
Balm Hasan Trbesinde bulurlar. ocukla-
Haksz Hasan hayr yaplmadan dier ha-
rn dedeleri onlar grnce, Siz buraya ne-
yrlarn yaplamayaca eklinde oldu. Eyll
den geldiniz? diye sorar. Asnzdr der.
aynn ilk haftasnda Haksz Hasan hayr ya-
ocuklar a olmadklarn sylerler, Balm
pldktan sonra, periyodik olarak her hafta
Hasan Trbesinin nndeki taa elini uza-
bir trbenin hayr yaplmaktadr.
tp ierisinden scak ekmek alp dedelerine

ikram ederler. Dedesi, Yavrum benim aklm
4) Balm Sultan Trbesi

Trbe, kyn ierisinde yer alan,3m2lik
alana sahip eski bir yapdr. nnde ok geni bir bahesi vardr. Hayr kurbanlarnn
piirilmesi iin aevi yaplmtr. Trbenin
bulunduu yerin etrafndaki kyller bu
bu ie ermez, Allah yolunuzu ak etsin der.

Bugn hl bu ta trbenin duvarnda yer
almaktadr(Aslan, 77).
5) Mahmut Dede Trbesi

Trbe, beldenin meydannda yer almaktadr. Kk ta renden oluan kubbe-
4 Rakb (Arapa ): gzeten, bekleyen.
siz ats vardr. Dier trbelere gre daha

115
bakmldr. eride bir tane kabir vardr.
olarak da bilinir. Yamur duasnn dzen-
Kabrin zerinde ise yeil rt, mezarn ba
lendii ve Ilca Dedenin hayrnn yapld
ksmnda bir balk ve mumluk mevcuttur.
gnlerde ark atlama denilen uygulama ile
Penceresi bulunmayan bu meknda, meza-
su kanallar temizlenir.
rn ba ksmnda su ana vardr. Trbenin hemen yannda koca bir ard yer alr.
Trbenin hemen zerinde yine ky emesi
vardr. Mimari yap olarak Balm Sultana
benzer. Mahalleli tarafndan srekli olarak
ziyaret edilir. Perembe akamlar mutlaka
mum yaklr, dua edilir. Gz mevsiminde
ky mahallesinin rakblar(Marzlar, Aymazlar...) tarafndan hayr yaplmaktadr.
Kutsal meknlara byk nem verilir,
burada yatan kiilerin Hak ile Hak olduuna
inanlr; bu yzden saygszlklarn karlksz kalmayacana inanlr. Buraya saygszca davrananlarn, ya dokunuyor ya
deliriyor, eklinde ifade edildiini grdk.
Trbe nnde silah atan bir kiinin kurban
kesmesine ramen delirdii, ailesinin zarar
grd sylenmitir(M. Nohus, 76).
Rivayet 14
Ilca suyunun tamamnn kye gelmedii sylenir. Hatta bir gn Hseyin Dede,
Haksz Hasana:
- Karde benim hakkm da ayr, der.
Haksz Hasan:
- Sana artan varr, demi.
Ky halk suyu toplamak iin o kadar
ura vermesine karn suyun belli bir miktar, aa tarafta bulunan Hseyin Dedeye
doru akmaktadr. Bu suyun Hseyin
Dedenin hakk olduu dnlr.
7) Mehmet Dede Trbesi

Trbe, nceden ky mezarl iinde k-
6) Ilca Dede Trbesi

Trbe tek kubbeli bir yap olup inilerle
bezenmitir. Yap iinde bir tane mezar bulunmaktadr. Mezarn kime ait olduu bilinmemektedir. lkbahar ve sonbahar ayla-
k, kerpi bir yapdan ibaretken bugn dzenli bir yap eklinde imar edilmitir. Yap
iinde yerden 50 cm ykseklikte, mezar
bulunmaktadr. Hemen yannda byk bir
aa vardr. Mezarlarn balklar yoktur.
rnda hayr yaplmaktadr. zelikle yamur
zerlerinde yeil ve krmz rtler bulun-
duasna bu mekna klmaktadr. Duaya
maktadr. Yine ba taraflarnda perembe
kldktan sonra mutlaka yamurun yaa-
akamlar mum yakmak iin mumluklar
cana inanlr. Haksz Hasan Dedenin o-
sralanmtr. Mehmet Dede ve ailesinin ka-
banlk yaparken topraa omayla vurup
birleri vardr. Trbenin hayr yaplmamak-
su kard yer olarak da bilinmektedir.
tadr. Yre halk dua iin ziyaret etmektedir,
Bu mekn beldenin ihtiyac olan su kayna
Dedenin hakk olduu dnlr.
116
2011 / Yl: 1 Say: 1
8) Ahmatk Trbesi
Ahmatk Trbesi, Ahmatk adnda
gen bir askerin ikamet ettii mevki olarak
dnlmektedir. Herhangi bir mezar yoktur. Ahmatk ad verilen mevkide daha
nceleri yap bulunmamaktadr. Daha sonradan etraf evrilmi ve kapatlmtr. Yre
halk tarafndan her perembe akam mum
yaklp hayr gz vaktinde yaplmaktadr.
Trbenin rakblar, Ali Kmrc ve

Mehmet Amcadr. Hayr gz mevsiminde
yaplr.
Rivayet 15
Arap Dede yetmi bin Horasan ereninin pirlerindendir. Hoca Ahmet Yesevi bir
gn onlarn kellelerini ele alp uzaa atm:
Hadi herkes kendi kellesi neredeyse bulsun, oraya yerlesin der. Arap Dede kel-
Burann hayrn Ayvazlar slalesi yapmak-
lesini burada bulmu, buraya yerlemitir
tadr. Bu koruluktan bir tane dahi aa dal
(anl, 2007:68).
ya da ard alnmaz. Buradan en ufak bir ey

alan kiinin bana felaket geleceine inan-
10) Ali Dede (All Dede):
lr.
anakkale savanda Ali Dedenin zor-
9) Arap Dede Trbesi
da kalan insanlara yardm ettiine inanlr.

Askerler savarken yeti Ali Dede demesiy-
Trbe, hemen evin yanna yaplm k-
le elindeki yabayla Trk askerlerine yardm
k bir yapdan ibarettir. Tulayla rl ve
ettiine inanlr. Belde merkezinde bulunan
ieride byk, beyaz bir ta bulunmaktadr.

Tan zerinden kk bir hal serilidir. Kim
olduu hakkna bilgi yoktur. Halk tarafndan lim olduuna inanlr, bu tan zerine oturduu sylenir. Tan hemen yannda
mumluk vardr. Trbenin hemen aasnda
bulunan evlerin zarar grdne inanlr.
evredeki ailelerin ocuklar lm ya da
dalmlar. Kim olduu bilinmemektedir.
Hayr gz mevsiminde yaplr. Trbe yol
zerinde olmas nedeniyle kyller trbeyi
her sabah ziyaret edip dualarn yapmak-
nceden talarla evrili alana verilen isimdir. Burada Ali ya da All adnda bir zatn
ibadet ettiine ve gezdiine inanlmaktadr.
11) Ik akr:
eyh akr kyndedir. Horasan erenlerinden olduu sylenir. Ik akr Oca olarak da bilinir. Ik Ali ve kardei Ik
akrn oklarnn dt ve yerletiklerine inanlan yer bu kydedir. eyhler Beldesi ismini de bu trbeden almtr. Ky, Ik
akr olarak da bilinir. Yine szl kaynaa gre Osman Gazi zamannda bir zat Hac
tadrlar. Perembe akamlar mum yaklr.
Bektatan icazet alarak buraya yerlemitir. Bu
Gz aynda 20-30 arasnda hayvan kesilir,
kii eyh akr Sultandr. Bu zat yrenin bal
herkes gelir yer, ier(Albayrak, 70).
olduu ocan piri ve Hac Bekta Velinin de 117
rencisidir. eyh akr, Hac Bekta Velinin att-
Dmanlar askeri yakalamak zereyken
okun peinden gelmesi sonucu buraya yerle-
asker kayaya yarl der ve kaya yarlr, d-
mitir. Bu okun bugn eyh akr kynde
man elinden kurtulur. Bugn hl o kaya ze-
yaayan Murat Dede tarafndan korumaya
rinde atnn ayak izi bulunmaktadr(Aslan,
alnd bilinmektedir.
77).
Er atana yakn bir yerde kyller ok
Rivayet 16
yorulurlar. ocuklardan birinin abdesti ge-
Ik akr ap oca aar ve bunu eke-
lir. Babas uyarmasna ramen ocuk yatrn
meyen insanlar ikyet ederler. Zaptiyeler

Ik akr atee atarlar, frnn kapsn atklar zaman Ik akr gvercin olur frnn kapsndan uar gider ve bugnk Ik
akr kynn bulunduu yere evine gelir.
Ik akrn bulunduu yerdeki koca ama
konar ve tmeye balar. Ei de o srada einin zaptiyeler tarafndan gtrlmesine ok
zld iin; Tanrnn zalimi Ik akr yer
ile yeksan ettin, der demez hanm da onun
srrna erer, gvercin donuna girer(Aslan,
77).
bulunduu yere yakn bir yere tuvaletini

yapar. Maarann iine byk bir ate topu
gelir. ocuun babas dua eder, ocukla ocuk olma, der. Ate topu yava yava azalr, kurban keserler ve bir daha saygszlk
yapmazlar(Kele, 71).
eyhler Beldesindeki Ziyaret

Ritelleri
Beldede ziyaret meknnn kapsnn
nnde eller ve ayaklar mhrlenip u glbank okunur:
Bismiah, Allah, Allah. Allah, Muham-
Ik akra zellikle ocuk sahibi olmak
med, Alinin hrmeti iin bu derghtan ayrma.
isteyenler gider. Askere gidecekler mutlaka
Bismiah, Allah, Allah. Dervi-i dervian, mak-
ziyaret ederler.
bul kabulen, pirimiz, hnkrmz Hac Bekta

Veli Horasan el baladm. Durduk pirimin di-
12) Er Yata:
Kye en uzak yatrlardan biridir. Kendisinin bir asker olduuna inanlr. Uzak olduu iin hayr ky ierisinde yaplr. Er yatann hayr yaplrken, kurbanlardan birisi
ban altndan kaar ve tam 27 gn sonra
vanna el aman, sndk pirlerin ltfu ihsanna.

Bu yolda canmz kurban, pirlerin ltfu ihsanna. Ceddimiz Ik akr Sultann yz suyu
hrmetine, cmle gnahlarmz affeyle bala;
alakta yksekte yatp uyumaz, oturup dinlenmez erenler, enbiyalar, evliyalar, ehitler, sddklar, ilm-i krklar, evremizde yatan evliyalarn
yatrn bulunduu yerde bulunur. Kayalk
yz suyu hrmetine; Berceml-i Muhammed,
alanda ne iip ne yedii bilinmez. Kylle-
Keml-i Hasan, Hseyin, Ali Rahmana vere-
rin srleriyle her gn otlayp tekrar kaya-
lim salavat. dedikten sonra srasyla kap-
lk alana dnd de ifade edilmitir.
nn stne, sana, soluna ve eie srasyla
118
2011 / Yl: 1 Say: 1
ya Allah, ya Muhammed, ya Ali, ah Hasan ve
kaldna inanlan bir de hamam kalnts
Hseyindeyip niyaz ederler.
bulunmaktadr.
Ardndan ayaa kalkp erkek ise elleri
Trbe
Sekizgen
Gvdeliler(Uysal,
gbekhizasnda, kadn ise gs hizasnda
2006:325) olarak da adlandrabileceimiz
sa el sol elin zerine gelecek ekilde birle-
bir yapya sahiptir. Trbe XIV. yy. a ait kes-
tirir. Duasn eder, yine geri geri kar.
me talardan yaplmtr. Mimari zellikler
Trbelerin tamamnda aa yer alr ve
asndan Tavanlda bulunan Mlayim
bu aalarn dal, paras alnmaz. Trbele-
Dede Trbesi ile ayn mimari zellikleri
rin yaknndaki ormandan bile bir ey alp
tamaktadr. Trbenin tavan 1980 ylnda
gtrmek kiiye zarar vermektedir(ztrk,
onarm grmtr. Dtan bask piramidal
77).
bir rtyle kaplanmtr. rt iten kubbe-
B) Karaaa Ky Trbeleri
lidir. Kubbelere gei bellibelirsiz pandantif diyebileceimiz bir elemanlar vastasyla
Karaaa ky, Ktahyaya 30 km
gerekletirilmitir(Uysal, 2006:325). Tr-
uzaklkta, tarih yerleimleri bulunan Trk-
benin kaps bir metre byklnde, etra-
men ehirlerinden biridir. smini yrede ok
f mermerle kapldr. Bir kaps ve iki adet
fazla bulunan mee aalarndan almtr.
penceresi bulunmaktadr. Trbenin iinde
Trbelerin tamamnda bu aalar grmek
iki tane sanduka bulunmaktadr. Kyller
mmkndr. evrede bulunan tarih eserler
tarafndan yeni sanduka eskisiyle deiti-
kyn gerek Bizans gerek beylikler gerekse
rilmemi, her ikisi de trbenin ortasnda yer
Osmanl dneminde nemli kltr merkez-
almaktadr. Sandukalarn zerinde seccade
lerinden birisi olduunun kantdr.
ve yeil rt bulunmaktadr. Yatr, normal
1) teky Tekkesi
bir yatrn uzunluuna sahiptir. Sandukann

ba taraf hazineciler tarafndan kazlm,
Tipoloji
zemin daha sonra beton ile kaplanmtr.
Ktahya-Merkez-Karaaa kyne bir-
tadr.
ka km uzakta, eski ky yerleiminin bu-
Trbede herhangi bir kitabe bulunmamak-
lunduu yerdedir. evre kyleri tarafndan
Karaaa halk trbenin st ksmn
(Gm, Kprren, Aaky, Yakaca, K-
glerinin yettiince onarmlardr; fakat
zk) te(dier ismi) ismiyle anlmaktadr.
bugn kydeki dier trbeler gibi te Tek-
Etraf talarla evrili olan bu meknn evre-
ke Trbesi de bakmszdr. Mezarlarn zeri
sinde aalar ve eme bulunmaktadr. Tr-
tozlarla kapldr, ieride herhangi bir eya
benin hemen yannda, Bizans dneminden
da bulunmamaktadr.
119
Rivayet 17
Burada yatan zatn kim olduu bilinmemekle birlikte kendisinin ehit olduuna, Horasan erenlerinden olduuna inanlmaktadr. Kyde yaplan derlemede burada
yatan kiinin asl zat olduu, dier ismiyle
Beler Tekkesi, karsnda ise onun hanmnn tekkesinin bulunduunu da derledik.
sim olarak Kk Aa karsndaki tekkeye ise Kk Aann hanm Hatice Hanm
denilmektedir(Alan, 50).
Hatta bir defasnda tek kein (tekke ile ilgilenen kimse), sabahleyin buray temizlemeye
geldii srada, sandukann altnda gizlenmekte olan kimsenin kabrin zerindeki sandukay hareket ettirmesiyle kabirdeki zatn
hortladn dnerek oradan kamtr. Bu
olaydan sonra tek kein bir daha bu trbeye
temizlik iin bile uramamtr(Sarkoyuncu,
1998:450).
Ky
halk
tarafndan
nemli
bir
mekndr. zellikle trbe etrafnda bulunan

mee aalar ftk5 hastalnn tedavisinde
Rivayet 18
Burada yatan zatlar bazen yerlerinden
kalkp kyn iindeki tekkeden balayp
kullanlmaktadr. Sekiren ky imamnn

olu burada ayn tedavi eklini yapm ve
salna kavumutur(Alan, 50).
ler, yediler, beler; Kzka kadar gezer-
Trbeye genelde ocuk sahibi olmak,
lermi. Babam bu olay yaam, o zatlar
ksmet amak, hastalk ve skntlardan kur-
gezerken seslerini duyduunu sylyor.
tulmak iin ziyaretler yaplr. Adak olarak
teky tekkesine baka yerlerden de dua et-
zellikle horoz kesilmektedir. Trbe zel-
mek iin gelenlerde vardr. eme suyunun
likle cuma gn ve bayram gnleri ziyaret
ifal olduuna inanlr. rr emesine
edilmektedir. Eskiden perembe gnleri
korkan ocuklar iinde gidilir. Eskiden, yani

kyn kalabalk olduu zamanlarda hercuma, kylnn biri bu trbelerde a piirir ve
dierlerini arrd. Toplanp oraya gidilirdi. imdilerde ise bu uygulamalar kalmad.
Trbelerde kurban kesme deti yoktur. Eskiden ise orba, tavuk gibi yiyecekler yaplp
oraya gtrlrd. Kyde toplam be trbe
vardr, bu yzden de Beler Tekkesi olarak
bilinir(Gl, 50).
Rivayet 19
Trbe, Birinci Dnya Sava srasnda
askerden kaanlarn gizlenme yeri olmutur.
120
mum yaklrken bugn bu uygulamaya yer

verilmemektedir. Eskiden evredeki aalara bez balanlmaktaym. Mezar toprann
saaltc olduu inanc, Anadoluda baka
trbe ve yatrlarda da grlmektedir. na5 Mee aac koparlmadan dikine ayrlr, hasta ocuk kez bu yarktan geirilir, daha sonra aa ip ve
naylonla balanr. Bu ilem ilkbahar ve gzn yaplr,
kn veya yazn yaplmaz. Sadece bu Kk Aa Hz.
nin bulunduu blgedeki aalarda bu ilemi yapabilir. Buraya evre vilayetlerden bile ameliyat olmadan iyilemek iin gelenler oluyor. Eer nasipte varsa,
Allah ifa verirse mee aac bu ilemden sonra tuttu
mu, yani yeerirse ocuk da iyileiyor. Bu mee aalar, sadece buradaki derenin iinde olacak, bakas
olmaz (Akpunar, 59).
2011 / Yl: 1 Say: 1
na gre, hastalktan kurtulmann bir yolu
byklnde, atma tavanl, alt keli
da kutsal olduuna inanlan mezarn top-
toprak bir yapdr. zeri daha nce akken
randan yemektir(Akaln, 1997:24). Benzer
sonradan kapatlmtr. Kapnn hemen sol
uygulamayla mezardan kan nesnelerin
tarafnda trbenin kitabesi yer alr. Bu ki-
yenmesiyle ocuklar olmayan kadnlarn,
tabe bir kyl tarafndan inaat malzemesi
ocuk sahibi olacana inanlmaktadr. o-
olarak gtrlm olsa da daha sonra u an-
cuu olmayan kadnlar, trbeye ziyaretle-
daki yerine tekrar getirilmitir. Trbenin bir
rini gerekletirdikten sonra mezarn bau-
tane penceresi ve ieride bir adet tahtadan
cundaki delikten ellerini uzatarak ellerine
yaplm sandukas vardr. Eskiden ziyaret
gelen ta, toprak, bcek, kil vb. nesneleri
gelenei varken gnmzde bu gelenein
yutmaktadr.
yok olmas, trbenin virane eklini almasn-
Trbesinin hemen alt tarafndaki Karamk emesinin karamk hastalna iyi geldii sylenmektedir.
Beler Trbesinde eskiden yamur yamaynca civar kylerden gelenlerle birlikte,
yamur duas yaplmtr. Burada hayr alar gerekletirilmitir
Trbenin iinden, evresinden, trbenin
da etkili olmutur.
Trbe kapsnn hemen sol tarafnda bir kitabe bulunmaktadr. Bu kitabenin mermer olmas ve hayrat kelimesinin
gemesi baka bir yerden sklp buraya
getirildiini dndrmektedir. Bu kitabede Kuran- Kerimin El nsan (EdDehr)
Suresinin 21. ayeti yazldr.7 Ve sakhm
Rabbhmarbentahr
Sahibl-hayrat
yaknndaki aalardan bir ey alp gtr-
vel-hasenat EsseyyidEl Hac Halil Aa ehl-i
mek kiiye dokunmaktadr(zarar vermek-
Havva Hatun. 1218. yazldr8.
tedir). am aalarnn kozalaklarnn bile

alnmamas gerektiini sylerler. Kk bir
aa dalnn bile izinsiz gtrlmesinin byk felaketlere yol aaca sylenmektedir.
Yukardaki kitabeden hareketle bu trbede yatan kiinin Halil Aann ocuklarndan Havva Hanm olduunu syleyebiliriz.
Kendileriyle grlen kyllerden ba-
2) Beler Tekkesi6
zlar, trbenin iinde bulunan kabrin veli
Tipoloji:
bir kiiye ait olduunu, evrede bundan
Tekke, Karaaa kynn hemen zerinde, ormanlk alann balad yerde,

yaklak 400 metre uzaklkta, sulama havuzunun st ksmndadr. Giri kaps ahap
baka drt tane trbe bulunduunu, birbirleriyle arkada olduklarn ve bu yzden

Beler Tekkesi olarak anldn sylemilerdir. Yine ayn kyllerden irat greviyle
bir kap ve talarla rlm, yaklak 5 m2
7 (antay, 1984:1127):Rableri de onlara, gayet temiz bir

arap iirmitir.
6 bkz; fotoraf:6
8 bkz; fotoraf: 7
121
Peygamber Efendimiz dneminde geldiini
tadr. Adsz Tekke adlandrlan bu yerde,
syleyenler de olmutur(Alan, 50).
Mehmet uharadolu adnda, din bilgiye

sahip mehur bir kiinin yatt sylenir.
Rivayet:
Kydeki dier trbelerin aksine bu tr-
Burada yatan zat ve kyn ierisindeki
beye ziyaret gece yaplr. Nedeni bilinme-
dier zatlarla birlikte bu be kii kyn iin-
mekle birlikte gece ziyaret edilmesi bir zo-
deki tekkeden balayarak ler, beler, ye-
runluluktur. Halk bu ekilde inand iin
dilerle birlikte Kzk Tekkesinin bulunduu
trbe ziyaretini gece yapar.
yere gittiklerini, babasnn onlarn sesini

duyduunu ve grdn sylemitir(Alan,
50).
Sinir hastalklarna ve akl hastalklarna

iyi geldii rivayet edilir. Gece ziyaret edilmesinin en nemli sebebi gerek orada yatan
Eskiden perembeakamlar ve kutsal
kiinin meknn aydnlatmak gerekse akl
saylan dier gnlerde trbenin ierisinde
hastalnn tedavisi iin gelen insanlarn
kyllerce mum yaklrken bugn bu uygu-
grnmesinin ve tannmasnn nne gee-
lamann devam etmediini gzlemleyebili-
bilme abasdr. Trbe halk tarafndan kut-
yoruz.
sal kabul edilir.
Mekn, zellikle civar kyllerin kat-
Burada yatan zatn dokunulmazl her-
lmlaryla da yamur duas iin klan bir
kes tarafndan bilinir. Trbe kyn yolunu
mevkidir. Kurbanlar kesilerek yaplan uy-
daraltmasna ramen, trbede herhangi bir
gulamaya Hayr A denilir(Alan, 50). Bu
deiiklik yaplmamtr. Trbede yaplacak
yemekler be kazanda piirilir, yemekler
tahribat ve deiikliin kylye dokunaca-
burada yenilir, dualar edilir. Bu gelenek es-
na inanlr. Trbeye saygszlkta bulunan
kiden her cuma akam olacak eklinde de-
kiilere veya ocuklara herhangi bir ktl-
vam ederken bu geleneinde devam etme-
n geleceine muhakkak gzyle baklr.
diini saptadk.
3) Adsz Tekke:
vuk ve horoz kesip trbenin iine brakld
sminden de anlalaca zere Trbe-
tespit edilmitir.
de yatan zatn, kim olduu hakkna hibir

rivayet yoktur. Kyn tam ortasnda yer
alr. Trbede tavann yanlar dahi ak durumda olup, kyn iinde olmasna ramen
bakmsz bir trbedir. Trbenin ortasnda
tahtadan yaplm, yuvarlak bir sanduka
vardr. Sandukann bal bulunmamak122
Eskiden ziyaretler srasnda zellikle tave trbenin iinden bir miktar toprak alnd-
4) rr emeleri Tekkesi
Karaaa ky koru mevkiinde, rr emeleri denen emenin yanndadr.
Trbenin etraf talarla evrilidir. Trbenin
kaps kesme mermerden oluur. Trbenin
ierisinde bir tane sanduka yer alr. Sandu-
2011 / Yl: 1 Say: 1
kann da zerinde eski tlbentler vardr.

Sanduka dier trbelerde olduu gibi sonradan yaplm, tahtadan ibaret, balkl bir
sandukadr. Ky dnda olmas ve tavannda aklklarn bulunmas, ierisinin ok
bakmsz grnmesine neden olmaktadr.
Bahesinde ok sayda ard bulunur. Trbe
alt keli rme talarla rldr. Trbenin
bitiinde byk bir temel, havuzun kalntlaryla birlikte yrede daha birok mezar ve
temel kalntlar ortaya karlmtr. Ayrca
geni bir alan kapsayan inaat artklarnn
bulunduu Sarayck hemen yaknndadr.
5) Garip Tekke
Kyn dousunda, kye bitiiktir. Asl
zatn Halil Aann ailesinden olduu sylenir. Garip Tekke olarak da adlandrlan bu
yap 4 m2 bir alan kaplayan, yma ta ve
kerpiten rl, drt ke tavanl bir yapdr. Trbenin kk bir kaps vardr. Kapnn hemen sa tarafnda trbenin kitabesi yer alr. Kitabesinde Sahibl-hayrat ve
l-hasanet Esseyid El Hac Halil Aa zevcesi
Rukiye Hatun yazldr.
Trbenin Rukiye Hatuna ait olduunu
Burada yatan kii te Tekke olarak da
syleyebiliriz. Garip Tekke denmesinin ne-
geen zatn ei olarak kabul edilen Hanm
deni ise daha nceki yllarda buray ziyaret
Aadr. teky Tekkesinin karsnda bu-
edenlerin kyde bulunan dier tekkelere
lunan bu trbenin, asl zat diye bildiimiz
(Beler, rr emesi, Adsz ve teky)
Kk Aann ei Hatice Hanma ait oldu-
nazaran daha az olmasdr(Sarkoyuncu,
u da sylenir(N. Nohus, 57).
1998:448).
zellikle hastalklarn tedavisinde ska
Trbenin bir tane penceresi vardr. e-
ziyaret edilen trbelerden biridir. Cilt has-
ride iki tane sanduka vardr. Eski sanduka-
talar, trbenin ierisine girmeden hastal-
nn yanna bir tane daha yeni sanduka geti-
nn iyilemesi ii dua eder. Daha sonra r-
rildii iin iki kii yatt dnlr, fakat
r emesinin suyuyla banyo yapar ve bu
burada bir kiinin mezar olduuna inanlr.
ekilde tedavi olacana inanr. Sadece cilt
Trbenin st tarafnda mumluk yer almak-
hastalklar iin deil kzamk, siil ve hatta
tadr.
korkan ocuklarn tedavisinde de buna benzer uygulamalar burada yaplr.

Karaaa kynn ad burada eskiden
var olan ceviz aac byklnde bir karaaacn adndan gelmektedir, bu mekna
Behiye Hatunun keramet sahibi ve bilgisiyle mehur bir kii olduuna inanlr.
Yredeki tm erenlerin olduu gibi onunda
evliya olduu fikri ortaktr.
yamur duas iinde gidilir. Ayrca bu aa-
Trbeye cuma akamlar mum yaklr.
tan kesilen bir para daln ortas oyularak
Dilek ve istekleri iin dua ederler. Dileklerin
nazarlk yaplr ve bu, nazardan korur. Yine
gereklemesi durumunda kurban kesilir.
buradaki aalar ocuklarn krklanmasnda
Kurbanlar ounlukla koyun ve kei gibi
da kullanlmaktadr(M. Nohus, 76).
hayvanlardan kesilmektedir.
123
1. Adlandrlmalar
1.1. Erenler: Ik akr, Haksz Hasan,
Hseyin Dede, imen Dede, Hamza Yaren,
Balm Sultan, Mahut Dede, Ilca Dede, Mehmet Dede, Pir Dede, Ali Dede, Mestan Dede,
Arap Dede.
1.2. Evliyalar: Garip Tekke Halil Aa,
Rukiye Hatun, Havva Hatun.
3.2. Hastalklarn Tedavisi in Ziyaret

Edilenler: Haksz Hasan Dede, Ik akr,
rr Tekkesi.
4. Ritellerin Kltrel Temelleri

4.1. Bez-aput Balama: Ilca, Haksz
Hasan, Hseyin Dede, imen Dede; teky
Tekkesi.
4.2. Da-Depe zerinde Bulunma: Ham-
2. Ziyaret Meknlarndaki
ahsiyetlerin Kimlikleri
2.1. Tarih ahsiyetler: Ik akr, Halil
Aa.
2. 2. Yaayp Yaamad Belli Olmayanlar: imen Dede, Ilca Dede.
- Din Adamlar: Adsz Tekke.
- lim Adamlar: Arap Dede.
za Yaren, Er Yata, Beler Tekkesi.

4.3. Aalarn Kutsal Kabul Edilmesi:
imen Dede, Hseyin Dede, Haksz Hasan
Dede, Beler Tekkesi, teky Tekkesi, rr
Tekkesi, Hamza Yaren, Er Yata.
4.4. Suyun Tedavici zellii: rr Tekkesi, Ilca Dede, Beler Tekkesi.
4.5. Talarla lgili nanmalar: Arap Dede,
Haksz Hasan Dede.
- Dedeler: Mahmut Dede, Mehmet Dede,

Pir Dede, Ali Dede, Mestan Dede.
- Asker ve ehitler: Hamza Yaren, Hseyin Dede, Ahmatk, Er Yata.
- Kyn kurucular: Haksz Hasan Dede,
Turabi Dede.
3. Fonksiyonlar
3.1. Dert ve Dilek in Ziyaret Edilenler:
Yamur Duas in Gidilenler: teky
Tekkesi, Ilca Dede, Beler Tekkesi.
5. Ziyaret Ritelleri
5.1. Adak adamak.
- Yatra horoz kesilir: teky Tekkesi.
- Yatra koyun, ko kurban edilir: Haksz Hasan, Ik akr, Hseyin Dede, Hamza Yaren, Balm Sultan, Mahut Dede, Ilca
Dede, Ali Dede, Arap Dede.
- Yatra tlbent, dane adanr: Balm Sultan, Haksz Hasan.
- Yatrlara mum yaklr ve adanr: Hse-
ocuk Sahibi Olmak in Gidilenler:

Haksz Hasan, Ik akr, teky Tekkesi..
124
yin Dede, Balm Sultan, Haksz Hasan, Mahmut Dede, Hamza Yaren, imen Dede.
2011 / Yl: 1 Say: 1
6. Keramet Motifleri
Gidilecek yere nceden varma(tayy-i
mekn), kendisini gizleme, don deitirme,
doan kuuna dnme, ta kovuundan ekmek karma, cansz varlklara hkmetme,
hayvanlara hkmetme, zorda kalanlara yardm, srrn ifasnda kaybolma, saygszlk
yapanlarn cezalandrlmas, atlan oku bulup irat grevini balatma.
7. Trbe ve Yatrlarn Ziyaret

Zamanlar
eyhler beldesindeki ziyaret meknlar,

din balamda dnlerek dzenli olarak
ziyaret edilirken, Karaaa kyndeki yerler ise genellikle istekte bulunmak, derde
are aramak amacyla ziyaret edilmektedir.
Beldede her kutsal yerin mutlaka birka
tane bakcs(rakb) bulunmakta, burann
her trl ihtiyacn bu insanlar karlamaktadr. eyhler beldesinde, yakndaki yatrlara her perembe akam mum yaklrken,
Karaaa kynde mum yakma gelenei de
yok olmutur. Halkn yaamnda ok sk yer
bulan bu meknlar eyhler beldesinde ba-
- Gnler: Cuma gnleri(teky Tekke-
kml ve dzenli bir grnm arz ederken,
si), perembe gecesi(Hseyin Dede, Balm
Karaaa kyndeki trbeler bakmsz ve
Sultan, Haksz Hasan, Mahmut Dede, Ham-
kendi hllerine terk edilmitir.
za Yaren, imen Dede),

- zel gnler: Bayram gnleri(teky
Tekkesi, Beler Tekkesi).
Sonu olarak Anadolunun Trklemesinde byk katks olan erenlerin(Horasan
erenleri) izlerini, Ktahya yresinin her
yerinde grebiliriz. Milletimizin varlnn
temsili olan bu yaplar ortak sevincimizin,
paylamlarmzn, dileklerimizin birleme
noktas olmutur. Bazen byk bir ta (Arap
Dede), bazen talarla evrili kk bir yer
(Ahmatk), bazen de tarih ahsiyetler(Ik
akr) his dnyamzda yer bulmutur.
Yatrlarn bir ksm, sadece yatrn bulunduu evrede tannan mahalli velilere,
bazlar da hayali ahsiyetlere aittir. Hastalarn, ocuk sahibi olmak isteyenlerin, dilekleri bulunanlarn, ayin-i cemlerin yapld
birletirici meknlardr.
125
KAYNAKLAR
Kaynak Kiiler9
AKALIN, kr Halk.(1998). Sar

Saltukun Trbe ve Makamlar zerine.
I. Uluslararas Trk Dnyas Eren ve
Evliyalar Kongresi Bildirileri. Ankara.
ALAN, Recep.(50). Karaaa ky. Emekli.

Okur-Yazar.
ANLI, Zeynep.(2007). Ktahya eyhler

Beldesi Folklor rnekleri, (Baslmam
Yksek Lisans Tezi). Ktahya.
ALBAYRAK,nzile.(70). eyhler Kasabas. Ev

hanm. Okur-Yazar deil.
ANTAY, Hasan Basri.(1984). Kuran- Kerim

ve Meal-i Kerim. C. I. slam Mecmuas.
stanbul.
DURU, Aydn.(2010). Ktahya nan
Merkezleri zerine Bir Deerlendirme.
Ktahya Halk Kltr Aratrmalar.
Ktahya.
DUYMAZ, Ali.(2000). Balkesir ve
evresindeki Yatrlar Fonksiyonlar
Asndan Bir Deerlendirme. B Sosyal
Bilimler Enstits Dergisi C. 3.
AKPUNAR, Mehmet.(59). Karaaa ky.

ifti. lkokul.
ASLAN, Ramazan.(77). eyhler Kasabas.

Okur-Yazar.
GL, Aye.(50). Karaaa ky. Ev hanm.
Okur-Yazar.
KELE, Mehmet.(71). eyhler Kasabas. ifti.
Okur-Yazar.
NOHUS, Mehmet.(76). eyhler Kasabas.
ifti. Okur-Yazar.
NOHUS, Nimet.(57). eyhler Kasabas.
lkokul.
ERGUN, Pervin.(2004). Trk Kltrnde

Aa Klt. Ankara.
ERZ, Mehmet.(1990). Trkiyede Alevlik ve
Bektlik. Ankara.
OCAK, Ahmet Yaar.(1983). Bekta
Menakpnamelerinde slam ncesi nan
Motifleri. stanbul.
SARIKOYUNCU, Ali.(1998) Ktahya
Merkez Karaaa, Kzk, Duvave Geven
Kylerindeki Tekkeler ve Halk nanlar.
I. Uluslararas Trk Dnyas Eren ve
Evliyalar Kongresi Bildirileri. Ankara.
TANYU, Hikmet.(2007) Trkiyede Adak ve
Adak Yerleri. Ankara.
UYSAL, Osman.(2006). Germiyanoullar
Beyliinin Mimari Eserleri. Ankara.
126
9 Kaynak Kiilerde parantez iinde belirttiimiz saylar, kiilerin yan ifade etmektedir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
C) Fotoraflar
Fotoraf 1: Haksz Hasan Trbesi
Fotoraf 2: imen Dede
127
Fotoraf 3: Balm Sultan
Fotoraf 4: Mahmut Dede
128
2011 / Yl: 1 Say: 1
Fotoraf 5: teky Tekkesi
Fotoraf 6: Beler Trbesi
129
Fotoraf 7: Beler Trbesi Kitabesi
Fotoraf 8: Garip Tekke
130
SZL KLTR ORTAMINDA SARI SALTUK:

TUNCEL- HOZAT RNE
SARI SALTUK IN ORAL CULTURE ENVIRONMENT:
CASE OF TUNCEL-HOZAT
Birsel ALAR ABHA1
kamlardan farkl olarak Alevi ve Bektai gelenekten beslenen bu anlatmalar tantlmaya

allacaktr.
Yunusa Tapdug u Saltug u

Barakdandr nasb
n gnlden c kld ben nie pinhn olam
Yunus Emre
Anahtar Kelimeler: Sar Saltuk, TunceliHozat, Saltuk-name, Alevilik ve Bektailik.
ABSTRACT
Sar Saltuk lived in the second half of
ZET
Sar Saltuk, 13. yzyln ikinci yarsnda
yaam; Anadolu ve Balkanlarda byk
hret kazanm bir Trk derviidir. Yazl ve szl kaynaklarda hakknda yer alan
bilgiler eitlenmi; birer menkabe hlini
almtr. Gerek kiilii ile efsanev kiilii
i ie gemitir. lkemizde; Bursa-znikte,
Diyarbakr Urfa Kapsnda, Nide-Borda,
Tunceli-Hozatta ve stanbul-Rumeli Feneri kynde makam bulunan Sar Saltukun
menkbevi hayat szl kltr ortamnda devam etmektedir. Bu almada Sar
Saltukun Tuncelinin Hozat ilesinde szl
gelenekteki varl incelenecektir. Dier ma1 Kocaeli niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Trk
Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal Doktora rencisi.
13th-century and gained good reputation in

Anatolia and Balkans as a Turkish dervish.
The information about Sar Saltuk in written and oral sources has increased in variety
and become menkbe. His real personality
combined with his legendary personality.
The legendary life of Sar Saltuk who has
a tomb in Bursa-Iznik, Diyarbakr Urfa Kaps, Nigde-Bor, Tunceli-Hozat ve IstanbulRumeli Feneri village, continues by oral culture. This paper examines the presence of
Saru Saltuks oral tradition in Hozat town of
Tunceli. These narrations that benefit from
Alevi and Bektasi traditions unlike other teaching, will be introduced.
Key Words: Sar Saltuk, Tunceli-Hozat,
Saltuk-name, Alevi and Bektashi.
131
GR
Sar Saltukun menkabevi hayatyla ilgi-
Sar Saltuk, 13. yzyln ikinci yarsnda

yaam; Anadolu ve Balkanlarda byk
hret kazanm bir Trk derviidir. Yazl ve szl kaynaklarda hakknda yer alan
bilgiler eitlenmi; birer menkbe hlini
li ilk mstakil alma, 15. yzyln sonunda Ebul Hayr- Rumnin derleyip yazd
Saltuk-name adl eserdir. Bu eser, inasi ve
Gnl Alpay Tekin tarafndan yaynlanm; eserin tpkbasm, tenkitli deerlendirmesi, slp incelemesi ve dizini ise Fahir
almtr. Gerek kiilii ile efsanevi kiilii
z tarafndan hazrlanmtr. kr Halk
i ie gemitir. Gnmzde ise zellikle
Akaln bu eseri gnmz alfabesine aktar-
Balkanlarda mill-din bir semboldr. Kay-
mtr. Keml Yce de Saltuk-name zeri-
naklara gre, gaz ve cihat ideolojisini sr-
ne doktora tezi hazrlamtr. Saltuk-name,
dren, Balkanlarda slamlama hareketini
Babadandaki Sar Saltuk trbesini ziya-
balatan bir gazi-dervi olarak karmza -
ret eden, mritlerinden Sar Saltukun ke-
kan Sar Saltuk, 1263-1264 ylnda taht mca-
rametlerini iiten ve bunlarn toplanmasn
delesini kaybeden II. zzeddin Keykvusun
isteyen Cem Sultann tevikiyle yazlm-
maiyetinde bulunan ve Dobrucaya g
tr. Ebul-Hayr- Rum bu eseri yedi ylda
eden epni adl bir Trkmen boyunun
tamamlamtr(Yce, 1987:1-9).
reisidir(Ocak, 2002: 65). Fuad Kprl, Zeki
Saltuk-nameye gre Sar Saltukun
Velid Togan, Faruk Smer gibi tarihilere
asl ad erif Hzrdr. Saltuk ad kendisi-
gre de Sar Saltuk Dobrucaya g eden ve
ne savata yendii Alyon adl dman ta-
Baba isyanna da katlan epni adl Trk-
rafndan verilmitir. Alyon ise Mslman
men boyunun reisidir.
olmu, Sar Saltuk da ona lyas adn ver-
Tarih kaynaklarda Dobrucaya g

eden bir airet reisi olarak grdmz Sar
Saltukun menkbevi hayatndan bahseden
eserlerden ilki 14. yzyla ait bn-i Batuta
Seyahatnamesidir. Tannm Arap gezgini,
Sar Saltukun lmnden yaklak yarm
yzyl sonra stanbula gidii srasnda Dest-i
Kpaktaki Sodak ehrine uram, niha-
mitir. slam destan gelenei, kahramanlarn soyunu Battal Gazi ve Hz. Ali vastasyla
Hz. Muhammede karmaktadr. Saltuknamede Sar Saltukun eceresi Seyyid
Gazi neslinden Ali olanlarnn aslndan kim
bunda zikrolur, Seyyid Hasan bn-i Hseyin
bn-i Muhammed bn-i Ali eklinde gsterilmitir. Saltuk-namede; Sar Saltukun
Rumeliye,
Kaf
Dana,
Habeitana,
yet Baba Saltuk adl yerleim yerine varm-
Hindistana, Trkistana, ahmaran lkesi-
tr. Trklerin yaad bu topraklarda Baba
ne, Frengistana, Mrik diyarna sefer yap-
Saltukun insanst glere sahip biri olarak
t anlatlmakta; Sar Saltukun lmne ise
alglandn
birka efsanevi olayn sebep olduu kaybe-
1971:102).
132
belirtmitir(Parmakszolu,
dilmektedir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Saltuk-nameye gre Sar Saltuk, nce
yin, ben hepinizin tabutunda bulunurum diye
suyuna zehir katlarak zehirlenmi, son-
vasiyet etti. Gerekten de hepsi birer tabut alp
ra da hanerle ar yaralanmtr. Sar
gitti ve Saru Saltuk, her tabutta grnd, hepsi
Saltukun babas da ayn ekilde nce zehir-
de sevindi, neelendi; fakat kale sahibi beye, ben
lenmi, sonra da bir fedai tarafndan bak-
asl senin tabutundaym demiti de bey, nereden
lanarak ldrlmtr. Saltuk-namede Sar
bileyim deyince tabut iinden sana elimi sunarm
Saltukun asl cesedinin Babaeskide defnedildii kaydedilmekle birlikte, mezarn gizli

bir yerde olduunu anlatan bir hikye de
nakledilmektedir. Bu hikyeye gre Sar Sal-
buyurmutu, ona da bu kerameti gsterdi; Tanr

gani gani rahmet etsin(Glpnarl, 1990:4547).
Sar
tuk, lmnden nce yedi ayr tabut yapt-
Saltuktan
bahseden
bir
di-
rlmasn ve bu tabutlarn; evreden gelen
er eser ise 17. yzyla ait Evliya e-
beylere, Babaeskideki trbede bir gece bek-
lebi
letildikten sonra verilmesini istemektedir. O
Seyahatnamesine gre Sar Saltukun asl
her tabutta ayr ayr grnecektir. Dost ve
ad Muhammed Buharidir. Ahmet Yese-
dman beyleri onun mezarnn bulunduu
vi; Saltuk Muhammedim, Bektam, Seni
yeri uurlu saymakta ve ziyaret etmek iste-
Ruma gnderiyorum. diyerek Anadoluya
mektedirler. Saltuk-namede Sar Saltukun
gnderir. Saltuk Muhammed Buhari, Leh
ldkten sonra bile keramet gsterdii, bil-
Diyarnda Sar Saltuk adnda bir papaz
hassa belirtilmektedir.
Seyahatnamesidir.
Evliya
elebi
ldrr ve onun klna brnr. Evliya
Sar Saltukun menkbevi hayatna k
elebi Seyahatnamesinde Sar Saltukun
tutan bir dier eser ise Hac Bekta Veli
lmnden sonra kendisine yedi tabut yap-
Velayetnamesidir.
gre
trld ve kerametiyle bu tabutlarn hep-
Sar Saltuk obandr. Hac Bekta, bir gn
sinde de ayr ayr grnd anlatlr. Bu
Arafat Dandaki ilehaneden kp Zem-
esere gre Sar Saltukun Mslmanlarca
zem Pnar denen pnarn yanna gelir. Bir
Baba Sultan, Sar Saltuk, yedi bal ejderi l-
oban grr, obann yanna gider, adn
drd iin Kaligra Sultan adlaryla bilin-
sorar; oban adm Sar Saltuktur deyince
dii; Hristiyanlarca ise Seved Nicola olarak
Hnkr, Haydi dedi, seni Rm lkesine sal-
tannd grlmektedir. Evliya elebi, Sar
dk. diyerek onu irada yollar. Eserde Sar
Saltukun lmnn ardndan yedinci ta-
Velayetnameye
Saltukun eitli kerametlerinden sz edildikten sonra lmyle gsterdii keramete

yer verilir:
lrken bana muhip olanlarnz birer tabut yaptrsn, koyup gitsin; birbirinizle ekime-
butun Dobrucaya gmldn; burann

Babada olarak anldn ve buraya Sultan
Bayezid tarafndan bir trbe yaptrldn
da eserinde aktarmaktadr(Parmakszolu,
1984:71-79).
133
Szl Kltr Ortamnda Sar

Saltuk
nzca Tunceli-Hozatta, szl kltrde yaayan Sar Saltuk zerinde durulacaktr 2.
Yazl kaynaklarda zellikle Saltuk-
Yrede Sar Saltk eklinde telaffuz
namenin etkisiyle olumu anlatmalarla
edilen Sar Saltuk Oca, ayn zamanda
karmza kan Sar Saltuk, szl kltr or-
Aleviliin nemli ocaklarndan biridir. Sar
tamnda da varln srdrmektedir. Szl
Saltuk Ocana bal olanlar; bata Tunceli-
kltr, szl gelenekte yer alan tamamen
Hozat-Karaca ve Kalecik kyleri, Tunceli-
szl, ksmen szl veya tamamen sz-
emikezek-Akirek ky, Tunceli-Merkez-
sz yaratlan; yap, ierik, biim ve ilev-
He ve Bornek kyleri, Tunceli-Plmr-
leri ne olursa olsun szl gei ve iletiimle
Gbrge
fertler arasnda dolaan, nesilden nesle ak-
ky, Malatya-Darende-Alba Beldesi,
tarlan her eyi kapsamaktadr. Trk szl
Sivas-Zara-Zoall ky, Sivas-Ula-Ezeltere
kltr rnleri de malzemesi tamamen
ky, Sivas-mranl-Kacar ky olmak ze-
szl olan rnler(ataszleri, destanlar,

masal, menkbeler gibi), ksmen szl
olan rnler (merasimler, inan ve detler,
seyirlik oyunlar gibi), tamamen szsz
rnler(mimarlk, el sanatlar, giyim-kuam,
yiyecek vb.) eklinde snflandrlabilmekt
edir(Yldrm, 1998: 41). Sar Saltuk, folklor
asndan menkabeleri itibariyle tamamen
szl, trbeleri etrafnda oluan inan ve
detler dolaysyla ksmen szl, trbelerin mimar zellikleri dolaysyla tamamen
szsz kltr rnleri arasnda saylabilmektedir.
Trkiyede szl gelenekte yaayan Sar
Saltuk anlatmalarnn Sar Saltuk, trbe ve
makamlar etrafnda gelitii grlmektedir. Sar Saltukun Bursa-znikte, Diyarbakr Urfa Kapsnda, Nide-Borda, Tunceli-
ky,
Tunceli-Mazgirt-smaili
re Trkiyenin eitli yerlerine dalm bulunmaktadrlar.
1. Doumu
Hozatta Sar Saltukun doum tarihinin
1207 olduu ve Buharada doduu sylenmektedir:
Sar Saltk, benim on yedinci dedem. Sar
Saltk 1207de domu. 1263te doduunu syleyenler var, bu yanltr(Sarsaltk, 1933).
2. Ad
Blgede Sar Saltukun gerek ad Muhammed Buhari ve Hzr erif olarak bilinmektedir. Anlatlara gre ise Sar Saltuk,
aslnda lkaptr:
Hozatta ve stanbul-Rumeli Feneri kyn-
Sar Saltkn ismi Seyyid Muhammed Bu-
de trbe ve makam bulunmaktadr. Bunlar
hari. Seyyit unvandr. Buhara doduu yerdir;
dnda Krklareli, Sinop, Ktahya, Kocaeli
ismi Muhammeddir.
ve Aydnda Sar Saltuka ait trbelerin bulunduu sylentisi vardr. Bu makalede yal134
2 Sar Saltukun dier illerdeki makam zellikleri, fotoraflar ve anlatlar iin bkz; (ALAR, trz.).
2011 / Yl: 1 Say: 1
Sar Saltk demek, kuvvetli ulu er demek.
Sar Saltk kendisi seyyittir. Hz. Peygam-
Sar Saltk lkaptr. Bunu da kendisine bir kral
ber soyundan gelir. Hz. Alinin olu Hz. Hse-
verir; Alyoni Rum adnda. Sar Saltk onu Ms-
yin; Hz. Hseyinin olu Zeynel bidin. Zeynel
lman eder, ona lyasi Rum adn verir. O da der
bidinden ayrlr, hatta Battal Gazi dedikleri o
ki: Ya erenler, ben de sana bir isim vereceim,

senin ismin de Sar Saltk olsun. Amasyann
bir kalesi var, ben gittim grdm, kaleyi terketmi eddad isminde bir kral, o eddad iki sefer
byk kahraman da Sar Saltkn beinci dedesidir.

Ayrca
Hz.
Peygamberin
soyu,
Hz.
Mslman etmek istemiler, olmuyor, ldrm-
brahimden gelir. Hz. brahim Azerdir; bunlar
ler. Olu Alyoni Rum Mslman oluyor, Sar
Trk ve Trkmen boyudur. Hz. Peygambere sor-
Saltk da ona lyasi Rum ismini veriyor. De-
mular, demi ki: Arap bende ama ben Araptan
diim gibi ismi Seyyid Muhammed Buharidir.
deilim. yani bunlar Azer Trkleridir. Sar
Lakab Sar Saltk Sultandr. Sultan, byk an-
Saltk da Trktr. Tahmine gre bizden 38-
lamna gelir. Bir ismi de Hzr erif. erif demek

byk demek. Hzr demek yetien demek. Yeter
ki sen ar, ya Sar Saltk beni kurtar. Mutlaka
yetiir(Sarsaltk, 1933).
Dier kaynak kiilerin verdii bilgiler
gsteriyor ki yrede Sar Saltukun asl ad
Muhammed Buhari olarak bilinmektedir:
Bir ismi Seyyid Muhammed Buharidir.
Bir ismi Sar Saltktr. Bir ismi Hzr eriftir.
Buharadan Seyyid Muhammed Buhari olarak
gelmitir. Hac Bekta Veli ile karlatktan
sonra Sar Saltk ismi kendisine verilmitir. Tabii Balkan yarmadasn irada gittii zaman ise
Hzr erif olarak tannmtr(Yurt, 1934).
3. Soyu
Sar Saltukun soyu, Hz. Hseyinin
olu Zeynel bidin vastasyla Hz. Aliye ve
Hz. Muhammede dayandrlr;
Sar Saltuk, soy olarak Battal Gaziye,
oradan da Zeynel bidin vastasyla Hz.
Muhammede ular:
40 gbek ileriye gittiin zaman Hz. Aliye

kavuur(Yurt, 1934).
Muhammed, Buharadan gelme. Muhammed Mustafa soyundan gelme. Tapduk Emreden
el alma, Sar Saltuk Sultandr(Ylmaz, 1928).
4. eceresi
Haydar Sarsaltk, Sar Saltukun eceresini ezberlemiti. ecereyi bize yle bildirmitir:
Saltk Baba, Hz. Muhammed zamannda
ah- velyet, yani Hz. Ali neyse; Hac Bekta zamannda Sar Saltk odur. Evld- Resl,
seyyid-i saadet, slle-i thirede Saltk Babann
soy eceresini sayaym:
Hz. Muhammed
Kz Hz. Fatime
Hz. ah- Velyet Ali
Oullar Hasan, Hseyin
135
Saltuk
Babann
soy
eceresi
mam
Hseyinden gelir.
Hz. mam Hseyin
Olu Zeynel bidin
Olu Zeydlenver
Olu Hseyin Ekber
Olu El Seyyid Yahya
Olu Seyyid Muhammed
Olu Ali Zehid
Olu Ali Glmeden
Olu Hseyin Gazi
Olu Battal Gazi
Olu Ali
Olu Muhammed
--------------------------------------------------
Molla Mustafa
Seyyid Nesim
Seyyid Ali
Seyyid Mehmed
-----------------------------------------------
Seyyid Hasan Seyyid Hseyin Seyyid Mustafa
(Dedem) Mehmed Ali
(Babam) Hasan
(ben) Haydar Sarsaltk
Hozattaki Sar Saltk eceresini otuz alt
padiah tasdik etmi(Sarsaltk, 1933).
Sar Saltukun tasdikli bir eceresinin olduu yrede anlatlmaktadr:
Bizim elimizde resmen tasdikli bir ece-
Olu Hseyin
remiz yok. 1938den nce varmsa da bizim
Olu Hasan
elimize gemedi. Var olduunu byklerimiz
Hasann olu Sar Saltk Sultan
re yok. Byklerimizden aldmz duyumlar
Sar Saltkn olu Seyyid Muhammed
yalnzca(Yurt, 1934).
sylerdi; ama hlihazrda elimizde resm ece-
Olu Pr lyas
5. Soyunun Devam
Seyyid Mecit
Szl kaynaklarda Sar Saltukun
Seyyid Neb
Seyyid Ali
Seyyid Muhammed
Seyyid Hseyin
Seyyid Nesim
136
Seyyid Hseyin
veya drt olu olduu belirtilmektedir:

Sar Saltkn drt olu var. Byk olu
Muhammed, Erzurumda Saltkoullar var.
brahim, smail, onlar beylik koluna; byk
olu Muhammedi ise Seyyid koluna tayin
ediyor. Drdnc olu smail ise gen yata
lm(Sarsaltk, 1933).
2011 / Yl: 1 Say: 1
Kasm Ylmaz ise Sar Saltukun olu

olduunu sylemektedir;
Sar Saltukun olu oluyor. Biri Ebul
Kasm, biri Ziyaeddin Gazi, biri Emir Sultan.
Emir Sultan Sar Saltuk eceresinde tane
geer. Biri de benim ceddim; zaten emir. Bize
6. Hayat
Blgede Sar Saltukun Orta Asyada ba
gsteren ktlk sebebiyle Horasana geldii,
Ahmed Yesevi tarafndan Rum diyarn irada yolland anlatlmaktadr:
Emir Aann Oca derler. Tuncelinin Hozat
Sar Saltk 1207de domu. Orta Asyadan
kazasnn Aueran(Akren) kynden gelmeyiz.
ktlk yznden bir g balyor. Yirmi drt
Sar Saltkn mrit kaps olarak Ebul Kasm
boy Sar Saltkn emri altnda be komutanla
soyundan gelen Seyyid Kasm var. Seyyid Kasm
Horasana kadar geliyor. Horasanda herkes ken-
Erzincanda lm. Tuncelililer daha gz ak
dine gre yer alyor.
km; imdi Seyyid Kasmn trbesi Gbrge

kynde yapldr. Onunla ilgili bir iir bulunmaktadr:
Sar Saltk, Kazakistanda Ahmed Yesevi ile

birliktedir. Ahmed Yesevi 999-1000 mridin pri.
Seyyid Kasm dedemize
Buras Rum diyar, oras Adanular diyar. Ah-
Gitti daha gelmez hanemize
med Yesevi, Sar Saltk arr; Sar Saltk, ben
Kahpe felek brakmad
sana bir grev veriyorum. Rum diyarna gidip
Hasret kaldk primize
oray Mslman edeceksin; Hz. Peygamberin
Hasretin beni yakyor

Boynuma zencir takyor
Prim kald Erzincanda
Seyyidler yola bakyor.
dinini yayacaksn. Kendisine bir tahta kl, bir

mzrak, bir kalkan, yedi tane de ok verir. Bunlar
yerine gre kullan der.
Sar Saltk, Rum diyarna gelir. Ondan ok
az sonra 1209da ise Hac Bekta Veli domu-
Bu dnya fanidir fani

Seyyid Kasm dedem hani
ok aladm sebldr bunun dermani
Dedem getti de Sivaza
Dayanamam ben bu naza
tur. Ahmed Yesevi, Hac Bekta Veliyi de yolluyor buray Mslman etmesi iin. Hac Bekta
hrmetiyle diyor ki: Saltk ben seni Rum diyarna saldm. Gidip oray Mslman edeceksin.
Neresidir Rum diyar; bura Rum diyardr.
ar bir ktip gelsin
Sar Saltk, Hac Bektatan himmet alyor. Bul-
Haydar Bege selm yaza
garistan, Yunanistan, Yugoslavya, ta Viyanaya
Seyyidim alattn bizi

Viran ettin hanemizi
kadar gidiyor slam dinini yaymak iin.

Sar Saltk dnyann drt bucan gezmi;
K bol dt Munzr Dana
buralar Mslman etmi. Bir tek Amerikaya
Kimse bilmez hlimizi(Ylmaz, 1928).
gitmemi(Sarsaltk, 1933).
137
Ahmet Yurt, Sar Saltkn hayatn yle

anlatmaktadr:
Sar Saltk, 1240larda Buharadan gelmi.
slamiyete byk katklar olmutur. Balkan yarmadasn o irat etmitir. Oraya Osmanllardan nce gitmitir, oray slah etmi, Mslman
etmitir. ok hizmetleri olmutur. Nasl ki Hz.
Deli Dervi o hizmeti yapmtr. Haydar

Efendi, yedi sene Hnkr Hac Bekta Derghna
hizmet etmi. Glo Dedenin oluymu. imdi de
torunlar var; ama o ocak sylenmez oldu. Ben
Sar Saltuku byle biliyorum(Ylmaz, 1928).
7. lm
Peygamberin yannda Hz. Alinin slmiyete
Sar Saltukun lm ile ilgili anlatma-
byk hizmetleri oluyorsa, Sar Saltk Hac Bek-
lar, yazl kaynaklarda da karlatmz,
ta yannda yle grlyor, ok hizmeti oluyor.
kendini farkl tabutlarda gsterme kerame-
Sar Saltk gl bir pehlivan. Krk sene padi-
ti etrafnda toplanmtr. Yazl kaynaklar-
ahlk yapm. Padiahl udur: Mesela Bal-
da yedi tabut olarak karlatmz say,
kan yarmadasna ok fazla hizmeti olmutur.

Balkanlara Hac Bekta Veli tarafndan gnderilmitir. Orda krk yl slam dini uruna sava
vermi, oralar slama davet etmitir. Hac Bekta Velinin emri altnda onun nefes ve nfuzuyla hareket etmitir(Yurt, 1934).
Sar Saltukun hayat hakknda Kasm
Ylmaz ise u bilgileri vermektedir:
Sar Saltuk slmiyet adna ok sava yapm, ok kaleler fethetmi, kendi cann feda etmi
bir Trktr. Muhammed Buharadan gelme.
Alevilikte on iki saysnn kutsal olmas sebebiyle genelde on iki olarak anlatlmaktadr. Sar Saltukun lmyle ilgili yrede u
anlatmalarla karlamaktayz:
Sar Saltk Baba, 1207de domu, 1299da
lmtr. leceini nceden bilmi, oluna
sylemitir(Sarsaltk, 1933).
Sar Saltk Balkanlar Mslman ettikten
sonra Krklarelinin Babada var, oraya gidiyor,
hastalanp lyor(Yurt, 1934).
Muhammed Mustafa soyundan gelme. Tapduk
Hac Bekta, Sar Saltka bir tahta kl,
Emreden el alma, Sar Saltuk Sultan. Tapduk
yanna da iki er veriyor. Biri Ulu Abdal, biri Kii
Emre oca da Kazakistanda. Hnkr Hac
Abdal; bunlara bir de post veriyor. Hac Bekta
Bekta Velye de Sar Saltukun ok hizmetleri olmu. Sar Saltuk orda beinci posttur. Sar
Saltuk, orda a postu, mihmandar postudur.
diyor ki: Bunlar sana grev yapar, burdan kalk

doru Sinopa git.
Sar Saltuk, ilehanenin altnda bir eme var;
Sar Saltk iki ulu erle Sinopa gider.
o emenin stnde Hac Bekta tra etmitir.
Sinoptan te tarafta Keligra Kalesi var, Dobru-
Sar Saltuk bir de son gelen erdir. Hac Bekta
ca Kalesi var. Buras bir kral yeri ama Msl-
tra ettikten sonra, grevi ondan sonra, Haydar
man deil. Hac Bekta Vel himmetiyle mbarek
Efendi almtr. Haydar Efendiden sonra Byk
sana Kii Abdal, soluna Ulu Abdal alarak
Kasmn kardei almtr.
posta biniyor, posta yr diyor. Piri Hac Bekta
138
2011 / Yl: 1 Say: 1
Velinin hrmetiyle biniyor, ya Allah. Nasl bir
paralyor. Kaleyi ejderhadan kurtaryor, in-
gemi olur, post yle gidiyor. Keligra Kalesine
sanlar kaleye dnyor. Oradan da Dobrucaya
yaklar yaklamaz, orann kral da km gezi-
gidiyor. Oray da kan dklmeden Mslman
yor, bakyor bu denizden gelen nedir? Yaklap
ediyor. Mbarek, Balkanlarda iini bitiriyor,
bakyor ki tane can. Sar Saltk postu karp
Babaeskiye geliyor. Tabii Hac Bekta tm bun-
omuzuna atyor. Bu ne biim i, bir post ile nasl
lar biliyor(Sarsaltk, 1933).
gidilir? O zaman onlar gtrp misafir ediyorlar. Nerden geliyorsunuz, ya erenler? diye soruyorlar. Sar Saltk diyor ki:
Sar Saltukun iptidas yle: Hnkr Hac

Bekta Veli, ilehanede Gven Abdal ile Kaygusuz Abdala vazife vermi. Sar Saltuku da Rum
Pirimiz Hnkr Hac Bekta Vel bizi g-
lkesine gndermi; hseyn tacn giydirmeye.
revlendirdi, biz buralar Mslman etmeye gel-
Sar Saltuk Ordunun Fatsa kazasnda postunu
dik.
atyor denize tane dervile beraber, onun posNeresi buralar Keligra Kalesi, Dobruca
Kalesi. Zaten o kraln da arzusu bu. Keligra

Kalesinde bir ejderha km. O memleketi kasp
kavuruyormu. Kral tamam biz Mslman oluruz diyor, ama sen ejderhay ldr.
Sar Saltk kaleye gidiyor, kaleye karken o
iki arkadana siz burada kaln diyor. imdi daha
Sar Saltkn izleri bellidir orda.
Tam kaleye kyor ki yedi bal ejderha teden gelip Sar Saltkn belini saryor. Ban da
getirip Sar Saltkn yzne koyuyor.
tunu att yer daha yaz-k yeil durur. Postunu denize atp Karadenize alyorlar. O zaman
Grcistan beyi avdan geliyormu. Diyor ki: Denizin stnde bir ey geliyor, acaba bunlar ktk m veyahut insan m? Yanayor ki insan.
Sar Saltuk postu silkeliyor, dervile beraber
denizden kyor. Grcistan beyi diyor: Bu ne
hl, nerden geliyorsunuz? Sar Saltuk diyor ki:
Biz bu lkeye hseyn tac giydirmeye geldik.
Oraya gelirken Hac Bekta Veli bir tahta kl,
iki tane de ok vermi.
Grcistan Beyi diyor ki: Bizim burada bir
ejderha tremi, gnde bir kz alyor, bizi helk
O srada Hac Bekta Vel ile Hzr, eme-
ediyor. Eer sen bu ejderhay helk edersen biz
nin banda oturmu sohbet ediyorlar. Sar Sal-
hseyn tac giyeceiz. Sar Saltuk: Eh, helk
tk aryor: Ya Hzr beni kurtar! Hac Bekta
ederim diyor.
Vel diyor ki: Ya Hzr, Saltk bunalma girdi,

yeti yanndaki klc hatrlat, klc unutmu,
yoksa bunalma girmezdi.
Karadenizde Krkkale var. Sar Saltuk

Krkkaleye gidiyor. Ayan atyor, aya gmlyor; elini atyor, eli gmlyor. Bakyor ki
Hzr gidip diyor ki: Ya Sar Saltk! Ya-
ejderha tan birinde kmldyor. Sar Saltukun
nnda kl var, onu kullan. Sar Saltk: Ya
beline sarlyor. Sarld m birinci oku atyor,
Hzr, kusura bakma seni buraya kadar yor-
ikinci oku atyor. Oklar bitiyor. kinciden sonra
dum. diyor. ekip tahta klc ile o ejderhay
nida geliyor, Hac Bekta Vel diyor ki: Sar Sal139
tuk darda kald yeti. Sar Saltuka yan oluyor.
Sar Saltk, Baba danda hastalanyor;
Tahta klcn ekiyor, ejderhay ar pareye bl-
Balkanlardan yedi kral bunu ziyarete geliyor.
yor. Pasinlere, Erzurum tarafna hep hseyn
Onlara diyor ki: Yarn siz benim naam zerine
tac giydiriyor(Ylmaz, 1928).
birbirinizle kavga edeceksiniz. Sen diyeceksin ben
Sar Saltk bir gn ryasnda Resulullah

gryor: Evladm, senin zamann gemi, sen
geleceksin. Sen otuz dokuz keramet karmsn,
krknc keramette senin vaktin tamam; leceksin. Azrail, senin ruhunu alacak. Orda bir ulu
kavak aac var. Bu memlekette de su akmyor;
yani bunalm iinde, su ok az. Orda bir keramet
yap, ya Saltk!diyor.
O srada Sar Saltk o aacn altnda oturuyormu. Ayan vurur vurmaz o aacn altndan
bir deirmeni evirecek su kyor(Sarsaltk,
1933).
Sar Saltk lecei zaman byk olu
Muhammedi yanna aryor; evladm benim
yerime sensin; kardelerin brahim ile smail,
Saltk Beyliini kuracaklar. Sen bana on iki tabut yapacaksn. diyor.
Muhammed babasna diyor ki: Sana bir
tabut yeter, on iki tabutu ne yapacaksn?
gtreyim, o diyecek ben gtreyim. Buna gerek

yok; her biriniz birer tabut yapn, ben her kimin
tabutunda grnrsem ordaym.
Tabii, herkes tabut yapyor. te o gece
Allahn rahmetine kavuuyor. Sabahleyin kalkyorlar, gidiyorlar. Hangisi tabutunu ayorsa
orda grnyor, alp gidiyorlar. Bylece kavgasz, faslasz alp gidiyorlar. Herkes kendi memleketine defnediyor(Ylmaz, 1928).
Sar Saltuk diyor ki: Beni ykayn, bir tabuta koyun. Alt bo tabutta yan yana koyun.
Ben hangi tabutta karsam o lkeye beni gtrn. Yedi tabut yan yana koyuyorlar. Sar Saltuk yedi tabutta da ba gsteriyor. Yedi lkede
Sar Saltukun trbesi var, bu yzden(Ylmaz,
1928).
emigezekte Hsrev Bey isminde bir imparator, bundan drt yz sene nce Rusya ile
harp ediyor. Harp kt gidiyor, yeniliyor. Bu
kral esir alnyor, yedi sene obanlk yapyor; sa
sakal birbirine karm. Bir gn bir dan ba-
Evladm dinle, beni duyan krallar gelip beni
na oturmu; lemi seyrediyor. Birden hatrna
memleketlerine gtrmek isteyecekler. Herkes
geliyor: Yahu! Burada bir ulu er var; ben niye
ben gtreceim diyecek. Kan dklecek, adam
onu armyorum. Gele beni kurtara. Ya Sar
lecek; olmaz olum.
Saltk, beni kurtar diyor. Hz. Sar Saltk geliyor,

diyor: Sen u anda kimi ardn? oban kor-
Sen bana on iki tabut yaparsan ben her ta-
kuyor, sylemiyor. oban, kimi ardn, kork-
butta kendimi gsteririm. diyor. Bu yzden
ma. diyor Sar Saltk. oban diyor ki: Ya yiit,
Sar Saltkn on iki yerde mezar var; on iki ta-
ben Sar Saltk ardm; beni bu problemden
but yaplm; her kral memleketine gtrm bir
kurtarsn. Sar Saltk diyor ki: Ben kurtaraym,
tane(Sarsaltk, 1933).
sen de gel vaat et. Benim trbem Arenin ba-
140
2011 / Yl: 1 Say: 1
nda harap olmu, oray yaparsan, imar edersen
smine Horef Bey derlermi. Tabii, bu adam
ben seni kurtarrm.
Rusyada yedi sene kalyor; esir olarak. Aciz olu-
oban diyor: Hay hay, bam stne ya

erenler.
Gzn yum diyor Sar Saltk. Yumuyor ki
dzdedir. ehre iniyor ki obann sa sakal birbirine karm. mparator iken bir zel berberi
yor falan; o zaman Sar Saltk hatrlyor.

Padiahsn, byk bir ersin, ulu bir ersin,
beni bu ktlkten, bu dalletten kurtar; ben
ekemem. diye can gnlden Sar Saltk aryor. Biraz sonra bakyor ki bir atl tredi,
varm. Berbere giriyor, tra olmaya. Berber
atl soruyor: sen kimi ardn? Ben kimseyi
san alyor, sakalna gelince urasnda bir ben
armadm.diyor, korkuyor falan. Sar Saltk:
varm, ustura o bene gelir gelmez ustura yere
ardn, ardn. Ne istiyorsun? diyor. Ho-
dyor. Bey: Evladm, korkma bir ey olmaz,
ref Bey: Herhalde siz o ersiniz, Sar Saltksnz.
tra yap, k dar mjdeni al. diyor.
Beni bu sefalet hayatndan kurtar; onun iin a-
Berber btn halka Hsrev Bey gelmi diyor.

Halk: Sen oynattn m, Hsrev Bey yedi senedir
kaybolmu. diyor. Yemin ediyor; ama Hsrev
Bey yle olmu! Evine gtrelim seni diyorlar,
kabul etmiyor. Askeri arn. Beni kurtaran
Sar Saltkn zerine trbe yapacam. diyor.
rdm seni. diyor. Sar Saltk: Yum gzn,

atla terkiye diyor. Terkiye, arkasna alyor; yum
gzn diyor; yumuyor; a gzn diyor, ayor.
Kendisini emigezekin banda buluyor. ehre
gidiyor. Kendisinin zel bir berberi varm. Tabii
esir adam, sa sakal birbirine karm. Berbere
Bundan drt yz sene nce asker gidip o trbe-
gidiyor; tra olmak iin; berber kendisinin zel
yi yapyor. zerini yapyor. Akam Sar Saltk
berberi km. Gelen giden mteriler olmu; en
kraln ryasna giriyor. Hsrev Bey! Seni gene
sonunda sra Horef Beye gelmi. Horef Beyin
gnderirim buraya ha! Ben lmemiim, benim
yznn sa tarafnda bir ben varm; adam
zerimi kapatma olum. diyor.
onun zel berberi olduu iin; nasl ustura o
Hsrev Bey bir uyanyor ki trbenin zerinde toprak yok, sade aa var. ki tane ko getirip kesiyor.
Sar Saltkn lm yedi yz sene, drt
yz sene nce de trbe yaplm. imdi de st
o ekil aatr; topra kabul etmiyor mbarek.
bene geliyorsa berber korkuyor; elinden usturay

dryor. Horef Bey: Korkma evladm, beni
tra et, sonra da bizim eve git, banyoda, ayrlmadan nce iki takm elbisem olacakt, duruyorsa bana getir, hamamda giyineyim. diyor.
Berber gidip elbiseleri getiriyor, olay halk
Sar Saltk ne kadar methetsen az(Sarsaltk,
duyuyor. Hamamn nnde toplanyorlar: Bu-
1933).
yurun efendim, niin eve gitmiyorsun? diyor-
Sar Saltkla ilgili yle bir rivayet var:
lar. Hayr, benim bir ahdim var; beni kurtaran,

buraya getiren erin trbesini yapacam. diyor.
Bu emigezekin bir kral veyahut bir pa-
Adam toplayp getiriyor, Sar Saltkn bugnk
diah diyelim; bir adam Ruslara esir dyor.
trbesini yaptryor. Tabii, zerine toprak atyor;

141
topraklyor falan. O gece rya gryor. Sar Sal-
1938de benim babam duvar gtrm
tk ryasnda olum, zerime toprak atma, kuru
Sar Saltk trbesinin oralara. Bir de bakm ki
aa, kuru ta kalsn. diyor. Horef Bey dinlemi-
orda askerler var. Demi ki; Kardeler buras
yor; ikinci kez toprak atyor. nc kez attn-
ziyarettir; Sar Saltktr. Siz burada nasl du-
da Sar Saltk kzyor, diyor ki: Bak! Seni perian
rursunuz; yani affedersiniz, siz burada tuvalete
ederim. Benim zerimi topraklama, byle kasln.
gidiyorsunuz, gnahtr. demi. Komutan da de-
diyor ve yle de kalyor(Yurt, 1934).
mi ki: Sar Saltkn bir kerameti varsa kendini
Rusyada Huurit Bey isminde bir adam

esir dyor. Huurit Bey diyor ki: Benim hlim
ne olacak? Sar Saltk bunun ryasna giriyor.
Ben seni yarn buradan kurtaracam. diyor.
Huurit Bey: Nasl kurtaracan? diyor. Sar
Saltk: Kurtarrm. Yalnz bir ok atacam, bu
ok nereye derse benim merkadm oraya yap;
yalnzca kuru tatan ve kuru aatan olsun.
diyor. Ok atyor, ok Tuncelinin Hozat ilesinin
Aueran dana dyor. Orda kuru tatan merkad yapyor; ama bunun stne toprak atyor.
Sar Saltk ryasnda diyor ki: Ben sana demedim mi toprak atma; kuru tatan, kuru aatan
bir gstersin, ne yapacak bu? O akam o adam

rya grr. Sar Saltk ryasnda demi ki: Sen
niin burada durmusun, o adam sana anlatt.
Karda solda Sivri Tepe var, askerini al oraya
gtr. demi.
Komutan da ryada: Gtrmyorum,
sen ne yapabilirsin? demi.
Dier akam krk tane asker orda can vermi. Komutan askerlerini o tepeye gtrr; orada askerin yapt mevziler var. Babam da kyden alr getirir. Babama neler verir, neler; para,
yardm
yap. Sabahleyin kalkyor ki oralar yeksan olmu.
Bizim orda iki mezra var, birbirine yarm
O zamandan beri Sar Saltk trbesinin biri
saat ekmiyor, yakn. Dier ky yakarlar. Baba-
Hozatn Sar Saltk danda, Aueran kynn
mn olduu kye karmazlar. Bu ky, bu ada-
stndedir(Ylmaz, 1928).
ma o hatra iin brakrm demi komutan.
Bizim eskilerin anlattna gre; saclar
Evvelki sene gene asker gitmiti oraya.
yapmlar; stne toprak atmlar. O akam o
Tabii, orda kalmlar. Gz aylarnda gidip iki
adam rya grr. Sar Saltk ryada diyor ki:
tane aa getirirler ziyaretteki aalardan,
Ey adam, ben lm mym; niye sen damn
snmak iin. O askerlerden biri hasta olur, orda
stne toprak atyorsun. Benim zerime toprak
can verir. Derik, bizim kydr, bizim kye derler
atma, daima ak kalacak
byle byle. Oraya dokunmayn demiler. Oras
Sabah gidiyorlar ki stndeki topra atm.

te o yzden orann stnde kuru aalar var.
hi affetmez. Kimse bir ey diyemez ki ite; o srdr. Onun deerini bilen bilir(Sabit, 1957).
Brakmyor, mbarek yannda brakmyor. Yoksa
Annem anlatrd o ziyareti. 1938de yak-
kim yapmaz ki! Mesela 5-6 metre uzaa yapar-
mlar, duvarlar ykmlar. Sabah kalkarlar ki o
larsa yapsnlar.
yine yerinde. kinci kez yine ykmlar. nc
142
2011 / Yl: 1 Say: 1
gn askerlerden lenler oluyor; artk o binay
yaymak iin. Hangi diyara gitse papaz olmu, o
ykmyorlar(Gr, 1938).
diyarn diliyle konumu, annda Mslman et-
Sar Saltk Baba ay gemi, gnee gitmi.

Gnee nasl gitmi? Yanmamas iin Afrika
Ktasnda Zmrd-i Anka kuu diye bir ku
var. O kua gidiyor. Sar Saltk Baba her dilden
mi. man etmeyenleri vermi tahta klcn nne. Yetmi iki dil bilir Saltk Baba. Nasl byle
kolay Mslman etmi; Hz. Hseyin sayesinde.
Nasl m? Bak yle:
bilir. O Zmrd-i Anka kuuyla konuuyor. Di-
Kfir, Hz Hseyinin ban kesti. ama
yor ki: Ben gnee gitmek istiyorum. Bunun a-
gtrp Yezite versin, ikametini alsn. Gi-
resi nasl? Sen bana syle. Ku da: Yahu baba,
dip bir manastrda kalyorlar. Ama olarak Hz.
sen nasl gnee gidersin, yanarsn. diyor. Sar
Hseyinin ban kim getirirse byk bir ey.
Saltk, Yok, ben kesin gitmek istiyorum. diyor.
Diyorlar ki burada bir kei var. Ona versen o
Anka kuu diyor ki: yleyse Simurg isminde
korkmaz. Sana teslim eder. Gtrp keie ve-
bir hayvan var. Onu ldrr, derisini alrsan,
rirler. Kei bilmiyor mam Hseyinin olduu-
derisini de giyersen gnee gidersin.
nu, baka mmkn deil gtremez. Gtrp
Simurgun yerini gsteriyor. Sar Saltk gidiyor; ilkin yedi ok atyor, ok ile yaralyor. Kl
ile de bunu ldryor. Derisi gayet kaln, derisini soyuyor. Onu getirip hasr yapyor. Giyiniyor, doru gnee gidip geliyor. Saltuk-name
yazyor. Hibir kuvvet gitmemi; ama Saltk
gitmi. Aya gitmiler; Battal Gazi gitmi, Zalolu Rstem gitmi; ama Sar Saltk gnee
gitmi(Sarsaltk, 1933).
bir odaya kilitliyor. Bir kz var, bekr bir kz.

eriye girmeden bakyor. eride k yanyor.
Kz akam ieriye giriyor. Ya Allah ya hikmet-i
Hda, her taraf prlanta gibi yanyor. Bu ne hikmet diyor. yle biraz bakp duruyor. Orada bir
kafa var. Oradan geliyor ne varsa; ama bilmiyor
ne olduunu. Bir de bakyor ki kap ald. Drt
tane hatun girdi ieri. Biri Hz. Fatmatz Zehra,
biri Haticetl Kirye, biri sann annesi, birisi
Firavunun kars Asiye. Drt hatun ieriye gir-
Sar Saltk yetmi iki dil biliyor. Nasl bi-
diler. Secde ettiler. Hz. Hseyinin bana gelip
liyor? Bir gn ryasna Resulullah giriyor: ki
aladlar. Gzelce temiz bir ekilde sildiler. Gl
gzmn nuru, cierparem, bu elmay al; sen
suyu ile ykadlar. Yine yerine koyup gittiler. Kz
ok diyar gezeceksin; her yere gittiin zaman dil
bunu grp aryor. Babasna gel hele burada
bilmezsen sknt ekersin. Bu elmay ye, yetmi
ne var diyor. Adam geliyor ki hakikaten her taraf
iki dil bilirsin. demi. te Sar Saltk yetmi iki
prlanta gibi yanyor. Kei, kzm bu ne diyor.
dil biliyor. Btn dnyay gezmi. Nelerle kar-
Kz, baba bak oradan geliyor diyor. imdi kei
lam, nelerle? Cinlerle, perilerle, ejderhalarla,
de bilmiyor ne olduunu; yalnz kei, okumu
cadlarla; hayvanlarla yer altnda, yer stnde,
ve bilinli bir insan. Kz, bana diyor, drt tane
denizlerde. nsanlk leminde ok alm. Noel
hatun girdi ieri. Gidip aladlar, secde ettiler.
Baba bizzat Sar Saltkn kendisidir. Kitapta
Kafay gl suyu ile ykayp ekip gittiler. O za-
okudum. Noel Baba herkesin iine girmi dini
man biliyor ki bu Hz. mam Hseyinin badr.

143
Kfirler sabahleyin geliyor. Kei kafay vermi-
s aryorlar, Dersime yolluyorlar. Mbarek
yor. lla vereceksin diyorlar. Yine de vermiyor.
olan benim byk dedem, koyunlar getiriyor;
Bununla ilgili beyit var:
len zaman hanm sayor. Diyarbakrdan

atllar yola kar kmaz bu gryor; onlar yo-
Kei kurban eyledi yedi olunun ban
rulmasn diye karsna diyor ki: Hanm sen koyunlar sa, ben gidip hemen geleceim. Seyyid
Kei kurban eyledi gkte melekler figan eyledi
Nesimi buradan yola kyor. Bir saat gemeden
Figan eder melekler kabul ola dilekler.
Diyarbakrda Tataryazs denen yerde atllarla
diye bir beyit syler. Kei yedi olunun ban

veriyor ki mam Hseyinin ban vermeye, ama
imkn bulamyor.
karlayorlar. Diyor: Evladm nereye gidiyorsunuz? Diyorlar: Vallahi erenler bilmiyoruz.

Diyor: Evladm syle. Diyorlar byle byle.
Diyor: Evladm, o benim. Seviniyorlar, alp
Sar Saltkn Hz. Hseyinin soyundan
padiahn yanna gtryorlar. Padiah: Der-
geldiini biliyorlar. O, ben evlad- Resulm,
vii nerden getirdiniz? diye soruyor. Diyorlar:
mam Hseyinin torunuyum deyince, sayg
Gittik, u falan yerde karlatk, dervi dedi, o
duyuyorlar, Mslman oluyorlar. Bu bakmdan
benim. Seviniyor.
Sar Saltkn byk kerametleri var(Sarsaltk,

1933).
8. Sar Saltukun Torunu Seyyid

Nesimi le lgili Anlatlar
Seyid Nesimi, Sar Saltukun torunudur.
Yrede Seyid Nesimi ile ilgili anlatmalar,
Dervi gelip oturuyor. Diyor ki: Padiahm

beni ok dikkatli dinle; itikadn bozmazsan ifa
bulursun. tikatl ol. Padiah, peki dervi baba
diyor.
Seyyid Nesimi, tutuyor ayandaki pabucu,
byle ayayla onun yzne sryor. Pabucun
rengi vine renginde, bir Ermeninin yapm
pabucunun hastalklara iyi geldii fikri etra-
olduu pabutur. O zamanlar Ermeniler var,
fnda toplanmtr. Karaca kynde muha-
usta.
faza edilen pabucun eitli hastalklara iyi

geldii de anlatlmaktadr.
Tabii, pabucunu yzne srnce padiah

iini bozuyor. Dervi: Padiahm itikadn boz-
Bizim Sar Saltkn torunu Seyyid Nesimi
ma diyor. Padiah hzla toplanyor. Tam eski pa-
bundan drt yz sene nce buraya ziyaret kur-
diah eyine geliyor. Tabii, Seyyid Nesimiye say-
mu. Diyarbakrda Aleddin Keykubat var pa-
g duyuyor. Padiah diyor ki: Eh haklsn Dervi
diah, fel oluyor; hibir doktor onu iyi etmiyor.
Baba, ama senin elin vard niye elini srmedin?
Bizim Dersimden orda bir adam bulunuyor. Pa-
Diyor ki: Padiahm, senin gibi ok hasta olan
diaha gidiyor, diyor: Padiahm, senin derdine
insanlar olacak, ben sana elimi vursaydm elim
Dersimde biri dervi var, ismi Seyyid Nesimi,
benimle birlikte toprak olacakt. Ben nfuzumu
o gelirse ifa verir. Gidip iki tane Tatar atl-
pabuca verdim ki senin gibi insanlar ifa bul-
144
2011 / Yl: 1 Say: 1
sun. Padiah: Eyvallah diyor. Seyyid Nesim:
Bu Diyarbakrda Sultan Aleddin ismin-
Benim acelem var; koyunlar gtreceim di-
de bir zat varm. Bu rahatsz oluyor; yle az
yor. Padiah ona hediye vermek istiyor. Kabul
dnyor falan. Artk o dnemin tm hekimleri-
etmiyor. Padiah: Seni byle nasl gnderirim,
ne, doktorlarna gidiyor, bir are bulamyor.
olmaz diyor. Dervi, mecbur kalyor. kaym
Kendisine diyorlar ki; Dersimde bir dervi
bu kmn zerine, gzm nereye deerse oray
var, derdine are bulsa o bulur. O da tutuyor,
bana ver. Ben o tapuyu Zeynel Dede amcamn
buraya, Dersime iki tane zaptiye gnderiyor.
evinde grdm. Altnda Aleddin Keykubadn
Tabii, adamlar yol bilmiyor, yolak bilmiyor. M-
mhr var. Nereyi vermi biliyor musun?
baree yan oluyor. Onlar bir konak geliyorlar, o
Burda Tavuktepe, urda Krmzda, Bepnar
da buradan gidiyor. Onlarla karlayor: Nere-
(Ovacktan gelirken), Tokmak Baba. Bu mntkay Aleddin Padiah Seyyid Nesiminin zerine tapu etmi.
imdi Seyyid Nesimye l gider, sa gelir. Bundan on be sene nce benim amcam
ye gidiyorsunuz?, Dersime. Niye gidiyorsunuz? te byle bir zat varm, padiahmz onu
istiyor.
Dervi: Gitmeyin, buradan dnn; onu
bulamazsnz. diyor. Benim falan da demiyor.
Gidersek padiahmz bamz uurur. diyor-
Kasm Dede vefat etti. Kasm Dede anlatmt.
lar. Bir ey yapmaz, brakmam diyor. Bunlar
stanbulda doktorun bir tanesinin, ya ah-
ikna ediyor, dnyorlar. Yolda kendini aklyor.
merdan, Bismillah, ya Allah; kafas byle dn-
Bunlar onu gtryor, Aleddin Sultana haber
yor buraya. Amerika, ngiltere, Fransa derdine
veriyorlar. Konukevine gtrn, misafir edin
derman bulamyor. Yine biri Seyyid Nesimiye
diyor.
git, diyor. Bizim Tunceli Hozat Kalesindeki oca-
Sabahleyin hlini anlatyor. Ayandaki bir
a gelir. Kasm Dede gidiyor, pabucu srer sr-
terlii padiahn suratna sryor. Padiah iyi-
mez kafa geliyor yerine.
leiyor. Padiah: Benden ne istersen iste diyor.
Bizim bir tane yeen var, lyor on bir yanda. Burada cenazesi klnd. Sabah ayayla
kp geldi; imdi sa.
Dervi: Ben dnya mal istemem diyor. Padiah

ok zorlaynca: Benim bir kmm var; stne
karm, grnen yer benim olsun. diyor. O senin kmn benden kar diyor padiah. Dervi:
Seyyid Nesimi oca ifal, ifa nasl bulur-
Yeter, kfidir. Zaman gelecek benim evladmn
sun, itikadnla. tikadn gzel olursa ifa veriyor;
elinden bunu da alacaklar diyor. Padiah buna
olmazsa geri yolluyor(Sarsaltk, 1933).

Seyyid Nesimi ile ilgili anlatmalar Sultan Aleddin zamanna dayandrlr:
orda bir ilm veriyor. Bu ilm, bu senelere kadar

bir akrabann evindeydi. imdi o da nerde kald, belirsiz. te Seyyid Nesiminin hikmetleri de
budur(Yurt, 1934).
145
9. Tunceli-Hozattaki Sar Saltuk

Ziyaretgh
Tunceli ili, Hozat ilesi merkezinin 8
km kuzeyindeki 2276 rakml Sar Saltuk
Tepesinde, ayn adla anlan makam bulunmaktadr. Tepenin gney ve gneybatsndaki Karaca ve Akviran (Akren)
kylerinde Sar Saltuk adn tayan aileler
yaamaktadr(Sevgen, 1966: 2922). Sar Saltuk Dann zirvesinde bulunan ziyaretgh,
bir mezar ve bir a piirme yerinden olu-
Sar Saltuk, Tuncelide yer alan on iki

ocaktan biridir. Bu on iki oca yle sralayabiliriz: 1) Kurey (Seyyid Mahmut Hayran),
2) Bamasur (Baba Mansur), 3) Dzgn Baba
(ah Haydar), 4) Sultan Hdr (ryan Hdr),
5) Munzur Baba, 6) Auan (Karadonlu Can
Baba), 7) ih Delili Bercan, 8) Sar Saltuk
(Sar smail), 9) Seyyid Koca Sleyman 10)
Seyyid Gaban, 11) eyh Hsamettin Asel,
12) Dervi Ceml. (Kaya, Trz: 121-122) Bu
sebeple ocan pirleri ve mritleri vardr.
maktadr. Sar Saltukun mezar har kulla-
Sar Saltuk ziyaretgh ve onun soyun-
nlmadan st ste dizilmi talardan yapl-
dan geldiine inanlan Seyyid Nesiminin
m; stne birbirine atlm kuru aatan
pabucunun bulunduu Karaca kyndeki
tahtalar konulmutur.
evi, pek ok kii ziyaret etmektedir. Ziya-
Mezarn baucunda yer alan demir bir

direin ucunda bir hill bulunmaktadr. Mezarn drt tarafnda mum yaklabilmesi iin
retler en ok perembe gnleri olmakta;

bu ziyaretlerin ehir d ve yurtdndan
gelenlerle yaz aylarnda daha da artt g-
tatan zel blmler yaplmtr. Mezarn
rlmektedir. Makam, Sar Saltuk Dann
birka adm ilerisinde st ste dizilmi ta-
zirvesinde olduu iin buraya ya minibs
lardan yaplm a piirme yeri bulunur, bu
kiralanarak ya da zel arabalarla gidilebil-
yapnn da zeri kuru aalarla rtldr.
mektedir. Bu nedenle trbe ziyaretleri ailece
A piirme yerinin giri kaps sklp ie-
veya kalabalk yaplmaktadr. Ziyarette bu-
ri konulmutur, ieride yer alan bacalarda
lunanlarn bir ksm bu ocan mritleridir.
ziyaret yerinde kesilen kurban etleri piiril-
Ziyaretin temel sebebi de tm ziyaretghlar
mektedir. A piirme yerinin d duvarnda
gibi burann da keramet ve bereket kayna
yer alan, dilek dilemek iin ta yaptrlan
olarak grlmesindendir. Karaca kynde-
iki byk tatan birinde 1371 tarihi okun-
ki Seyyid Nesiminin pabucunun bulundu-
maktadr.
u evi ise zellikle felli ve hasta insanlar
Ziyaretghn yer ald zirvenin aasnda eski bir eme yer almaktadr. Bu
emenin suyu, yeni yaplm emeye nak-
ziyaret etmektedir.
SONU
ledilmitir. Ziyaretghta, a piirme yerinin
Yazl kaynaklara gre 13. yzyln
hemen nnde Hozat Kaymakamlnn
ikinci yarsnda yaam olan Sar Saltuk,
dikmi olduu bir levha bulunmaktadr.
Balkanlarn slamlamasna katk sunmu
146
2011 / Yl: 1 Say: 1
bir Trkmen boyunun reisidir. Yazl kaynaklarda Sar Saltukla ilgili en geni bilgiler ise Ebul Hayr- Rumnin derleyip
yazd Saltuk-nme adl eserde yer almaktadr. Tunceli-Hozattaki Sar Saltuk anlatmalarnn bir ksm yazl kaynaklarda
geen hikyelerden izler tarken, bazlar
tamamen yreye aittir. Szl anlatmalarn
yazl kaynaklardaki anlatmalarla benzerlik
gstermesinin sebebi kaynak kiilerin baz
yazl kaynaklar okumu olmasndandr.
Tuncelideki Sar Saltuk anlatmalarnn
varyant bulunmaktadr. Sar Saltukun
Hozatta gsterilen mezarnn uzun ve byk olmas, halk muhayyilesinin veliye ykledii byklk ve ihtiamdr. Tuncelide
Sar Saltuk Oca hizmetlerine hl devam
etmektedir. Torunu Seyyid Nesiminin pabucu da ifa datc zellii sebebiyle nemli saylmaktadr.
Ziyaretghtaki uygulamalar ise genel
zellik gstermektedir. Sar Saltuk ile ilgili
keramet motifleri ok fazladr. Motiflerin
yaygn oluu Sar Saltukun byk bir veli
KAYNAKLAR
ALAR, Birsel.(trz). Sar Saltuk zerine
Folklorik Bir Deerlendirme. Kocaeli
niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk
Dili ve Edebiyat Blm Lisans Bitirme
Tezi.
GLPINARLI, Abdlbaki.(1990). Vilyetnme (Menkb- Hnkr Hac Bekta
Vel). stanbul.
KAYA, Ali.(Trz). Balangcndan Gnmze
Dersim Tarihi. stanbul.
OCAK, Ahmet Yaar.(2002). Sar Saltk
Popler slmn Balkanlardaki ncs.
Ankara.
PARMAKSIZOLU, smet.(1971). bn-i
Batuta Seyahatnmesinden Semeler. I.
Basm. stanbul.
PARMAKSIZOLU, smet.(1984). Evliy
elebi Seyahatnme (Rumeli-Solkol ve
Edirne). Ankara.
SEVGEN, Nazmi.(1966). Sar Saltuk ve Aiyos
Spiridon. Tarih Konuuyor Dergisi.
Ankara.
YILDIRIM, Dursun.(1998). Trk Bitii.
Ankara.
YCE, Keml.(1987). Saltuk Nme. I. Bask.
Ankara.
olmasndandr. Peygamberlerin mucizeleri

Sar Saltuka keramet olarak atfedilmitir.
Sar
Saltukun
gnmzde
Bursa-
znikte, Diyarbakr Urfa Kapsnda, NideBorda, Tunceli-Hozatta ve stanbul-Rumeli

Feneri kynde trbe ve makam bulunmaktadr. Bu durum gstermitir ki Sar Saltuka
Kaynak Kiiler
GR, adiye.(1938)3. Doum Yeri: TunceliHozat. Eitim: lkokul. Grmenin
yapld yer: stanbul.
SABT, oban.(1957). Doum Yeri: TunceliHozat. Grmenin yapld yer:
Tunceli-Hozat.
Boazlardan Tunceliye, Diyarbakra kadar

Anadolunun her yerinde sahip klmaktadr.
3 Kaynak Kiilerde parantez iinde verdiimiz tarih,

kaynak kiinin doum tarihini ifade etmektedir.
147
SARISALTIK, Haydar.(1933). Doum Yeri:

Tunceli. Eitim: Okur-yazar. Grmenin
yapld yer: Tunceli-Hozat.
YILMAZ, Kasm.(1928). Doum Yeri: Sivasmranl. Eitim: Okur-yazar. Grmenin
yapld yer: stanbul.
YURT, Ahmet.(1934). Doum Yeri: TunceliHozat. Eitim: Okur-Yazar. Grmenin
yapld yer: Tunceli-Hozat.
148
ALEVLERDE VE SNNLERDE BENZER SEMBOLLER

VE SYLEMLER: K ANADOLU KYNDE RNEK
OLAY ALIMASI
SIMILAR SYMBOLS AND DISCOURSES IN ALEVSM AND
SUNNISM: CASE STUDY IN TWO ANATOLIAN VILLAGES
Seyhan Kayhan KILI1
lmden olumaktadr. Birinci blm her iki

kyn, gemiten bugne deiimleriyle ge-
Ne Yezit ne Kzlba
lenekleri, gnlk yaamlar, ritelleri, ahlk
Deil miyiz hep bir karda
kurallar, szl kltrleri (masallar, fkrala-
Bizi yakar bizim ate
r, akalar, ryalar) ve mzikleri arasndaki
Sndrmektir tek aresi
benzerliklerden olumaktadr. kinci blm-
k Veysel
de ise sz konusu kltrel benzerliklerden

yola karak, alanda yaayan Alevilerin ve
ZET
Aleviler ve Snniler arasnda kltrel
benzerlikler var mdr? sorusundan yola
karak yaptm alan aratrmas2 iki b1 Halkla likiler Uzman, Yeditepe niversitesi Antropoloji Blm doktora rencisi.
2 Bu alma Eskiehirde yer alan Trkmen-Alevi
ve Trkmen-Snni kylerinde, 2008 ylnn temmuz,
austos ve eyll aylar boyunca yaptm alan aratrmasnn zetidir. Sz konusu Alevi ve Snni ky
Eskiehirde yer almakta ve ehir merkezine bal bulunmaktadr; ancak ehir merkezine yakn bulunmas
nedeniyle baz kyller sk sk ehre gidip gelmekte,
bazlar ise kyde oturup ehirde almaktadr. Alanda yaayanlarla derinlemesine mlakatlar yaplm,
grmeler srasnda ses kayt cihaz ve fotoraf makinas kullanlmtr. Aratrma kapsamna 51 grmeci ile yaplan derinlemesine mlakatlar alnmtr.
Bu zet almada bu mlakatlardan bir ksm kullanlmtr.
Snnilerin birbirleri hakkndaki sylemleri

zerinden iletiim analizleri yer almaktadr.
Aratrma srasnda alanda yaayan Aleviler ve Snniler arasnda, temelde nemli
benzerlikler olmasna ramen ekonomik,
sosyal, siyasi, psikolojik ve dinsel nedenlerle
farkl anlama, yorumlama ve uygulama biimleri de bulunduu gzlemlenmitir. Her
iki ky arasndaki benzerliklerin Trkmen
kltr zemininde olutuu grlmektedir.
Trklerin slamiyeti kabul ettikten sonra
slama uyarladklar eski Trk inanlarndan bir blm Alevi ve Snni kylerinde
yaamaya devam etmektedir.
Anahtar Kelimeler: Alevi, Snni, Trkmen, Kltr, Benzerlik, Sembol, Sylem, letiim, Belirsizliin Azalmas.
149
ABSTRACT
This work examines the query, Are
there cultural similarities between the Alevi and Snni culture?. The field work is
composed of two parts. The first part explores the similarities between two villages in
terms of their change from past to present,
Seyyit Battal Gazi Trbesini ziyaret etmekte, trbe ziyaretlerindeki kimi farkllklarla
birlikte Seyyit Battal Gazinin eyalarn ve
mezarn kutsal saymakta, ruhuna kurban
veya adak sunarak mum yakarak Onun
vastasyla Tanrya ihtiyalarn bildirip
Tanrdan yardm istemektedirler.
traditions, the customs of daily life; inclu-
Alanda yaayan Aleviler ve Snniler
ding rituals, moralities and verbal interac-
arasndaki bir dier benzerlik ata/evliya
tion (stories, anecdotes, humour, dreams)
kltyle birlikte, takvim bayramlarnda kar-
and music. The second part of the field
mza kan, kanl kurban ritelleridir. Bu
work observes cultural similarities through
ritelin her iki ky iin ortak miti brahim
the analysis of communication of Alevis and
Peygamberin olunu Allaha kurban etmek
Sunnis specifically in terms of their disco-
isterken, gkten bir ko indirilmesidir; an-
urse about each other. Despite many simila-
cak ilkel alardan beri devam eden bu rit-
rities, the fieldwork observes the differences
el Tanr iin kan aktmak ve bylece dua ve
in their understanding, evaluation and prac-
dileklerin yerine gelmesini salamak, kt-
tices due to economic, social, psychological

and religious factors.It is seen that any shared similarities are related with Turkoman
culture. The religious remnants of the old
Turkoman beliefs still persist in Alevi and
Sunni villages, after the acceptance of Islam
by the Turks.
Key Words: Alevi, Snni, Turkoman,
Culture, Similarity, Discourse, Communication, Uncertainty Reduction.
lklerden kurtulmak, Allah rzas iin kurban etinin paylalmas gibi ortak amalarla
yaplmaktadr. Kanl kurban riteli her iki
ky tarafndan trbe ziyareti, kurban bayram, Hdrellez, dn, doum ritelleri ve
l a (Aleviler can a olarak adlandrr)
gibi nedenlerle uygulanr. Bir dilein gereklemesi hlinde ise adak kesilir.
Kurban Bayram ve Hdrellez, alanda yaayan Aleviler ve Snniler tarafndan
Alevilerin ve Snnilerin ortak tarih ve
kutlanan bayramlardandr. Aktarlanlara
kltr belleinde ata/evliya klt nemli bir
gre, hayvancln nemli bir geim kay-
yer tutar. Anadoluda pek ok yerde gazi/
na olduu gemite her iki ky ko katm
evliya olarak adlandrlan, kahraman ve
bayram dzenlemekteydi. Nevruz Bayra-
olaanst glerle donatlm kimselere,
m ise zellikle Aleviler tarafndan kutlan-
ocakl dedelere ait ok sayda trbe vardr.
maktadr. Snniler tarafndan Nevruzun
Alanda yaayan grmecilerin aktardk-
dier bayramlar gibi yaygn olarak kutlan-
larna gre Aleviler ve Snniler zellikle
d sylenemez; ancak, Snniler Nevruzu
150
2011 / Yl: 1 Say: 1
bahar bayram olarak kutlarken, Aleviler
lemesine mlakatlarda grmeye katlan-
Nevruza Hz. Alinin doduu ve Hz. Ali ile
lar, kz istemede ve nikhta Allahn emri ve
Hz. Fatmann evlendii gn olarak ayr bir
Peygamberin kavlinin esas olduu zerinde
anlam yklerler.
durmulardr.
Muharrem aynn her iki ky iin ortak
Doum gelenekleri srasnda ad kaldr-
zellii aure orbasnn piirilmesidir; an-
ma, gbek ve ein saklanmas, krklama, al-
cak alanda yaayan Aleviler ve Snniler ara-
bast/al kars, di gllesi/di hedii, kstek
snda hem aure hem de dier bakmlardan
kesme, snnet gibi pratiklerde her iki ky
nemli farklar vardr. Aleviler, Muharrem
arasnda benzerlikler mevcuttur. Alanda ya-
ayn matem orucu tutarak geirmek gerek-
ayan Aleviler ve Snniler, doumda bebe-
tiine inanrlar ve matemin bitiminde aure
in ve annenin zerine geldiine inandklar
kaynatrlar. Snniler ise Muharrem aynn
kt cini, al bast/al kars olarak adlandrr ve
onuncu gn Nuhun gemisinin tufandan
ondan korunmak iin eitli riteller uygu-
kurtuluu iin aure yapar, fakat matem
larlar. Doumun gerekletii ilk krk gn
orucu tutmazlar.
nemlidir. Her iki kyde de bu inan er-
Alevi ve Snni kynde doum, dn

ve lm geleneinde de benzerlikler grlmektedir. Snnet dnlerinde ve evlilik
trenlerinde, zellikle kna gecesinde sar-
evesinde birtakm tedbirler alnr. Bebek ve

anne krk gn dar karlmaz. Al karsnn
demirden ve krmz renkten korktuuna
inanlr. Bu nedenle lousa yatana krmz
ka ad verilen geleneksel bir giysi giyilir.
kurdele veya earp balanr, lousann
Bayrak kaldrma, kuak kuanma, gvey
yatann altna bak veya makas, sprge,
donatma gibi ritellerde, gemiten gn-
su ve Kuran koyulur. Albasmasna urayan
mze deiiklikler ve yok olmalarla birlikte
kadn tedavi etmek iin ise dualar edilir,
benzer uygulamalar mevcuttur. Gnmz-
Kuran okunur, lousa kadna okunmu su
de uygulanrl azalsa da zellikle ky d-
iirilir. Krklama/krk uurma denilen bu
nlerinde gelinin, damadn evine girerken
det krknc gn bebein ykanmas ile sona
eikten atlatlmas ve bu inan etrafnda bir-
erer. Krk uurma lm detleri arasnda da
takm ritellerin gerekletirilmesi dikkati
grlr. Krknc gn, l adna kurban ke-
ekmektedir.
silir ve yemek datlr.
Her iki kyde de resm nikhla birlik-
Hem evlilik hem de snnet ritellerin-
te din nikh da yaplr; ancak din nikhn
de uygulanan bir dier benzerlik ise dn
ieriinde farkllklar mevcuttur. Snni k-
alaynn mezarlk etrafnda dolatrlmas-
ynde din nikh imam kyarken, Alevi
dr. lm geleneinde telkin, kefenleme,
kynde nikh dede tarafndan kylmak-
lnn arkasndan ya kokutma ve belli za-
tadr; ancak her iki kyde yaptm derin-
manlarda kabir ziyareti, her iki ky arasnda

151
benzerlikler gstermektedir. lnn arka-
gemite gelin duvan, ko katma tren-
sndan kurban kesme ve cenazeye katlanla-
lerinde kolarn boynuzlarn, boyunlarn
ra yemek datma gibi Alevi kynde can
sslemekteydi. Snniler elmay yalnz cen-
a olarak adlandrlan kimi uygulamalar
net meyvas olarak grmekteyken, Aleviler
Snni kynde de mevcuttur. Bu noktada
elmaya baka zel anlamlar da (ilahi ve gizli
en nemli farkllk Alevilerde, musahipli ta-
bir bilgi, Hz.Alinin bilgisi) yklemektedir-
libin vefatnn ardndan yaknlar tarafndan
ler. Yine aktarlanlara gre gemite cemler-
dardan indirme ceminin gerekletirilmesi-
de koyun yerine elma kurban edilmekteydi;
dir. Dardan indirme ceminin amac, lnn
ancak bu uygulama gnmzde Alevi k-
alaca verecei varsa helallik almaktr. Sn-
ynde devam etmemektedir.
ni kynde de Allahn huzuruna kul hakk

ile kmamak gerektiine inanlr.
Alanda
maktadrlar. Gemiten gnmze gelen bu
Snnilerin gnlk yaamlarnda, gelenekle-
uygulama, trbe ziyaretlerinde ve dn-
rinde baz ortak semboller vardr ki, bu sem-
lerde de grlmektedir. Snniler eiin ne-
boller gemiten gnmze ritellerle varl-
den kutsal olduuna inadklarna dair soru-
n devam ettirmitir. Yerin dibine uzanan
ya Bilmiyorum, byklerim yle sylerdi ek-
kkleri, ge ykselen gvdesi ve gkyz-
linde cevaplar verirken Aleviler, eiin Ehl-i
ne dalan dal ve yapraklaryla hayat, ebedi-
beyti temsil ettiine inandklarn aktarm-
lik, bereket ve ifay simgeleyen aacn kut-
lardr. Seyyid Battal Gazi Trbesi gibi kutsal
sallna olan inan aktarlanlara gre yle
olarak kabul edilen bir mekna geerken g-
zetlenebilir: Kyller gnlk hayatlarnda
rmeye katlan Aleviler ve Snniler, eie
ya aa kesmezler, ancak kuru dallardan
basmadklarn aktarmlardr. Aleviler ise
yararlanrlar. Kutsal bayramlarda aalara
eii Allah, Muhammed, Ali adyla kez
ip balayp dilek dilerler. Baz bayramlar,
perek basmadan getiklerini, eikten ge-
tekke denilen ykseke bir yerde kutsal sa-
menin yola girmek anlamna geldiini ak-
ylan byk bir aacn etrafnda kutlanr.
tarmlardr. Snni kynde aktarldna
Snni kynde bu yere Tekke denilirken,
gre gelin yeni evinin kapsndan geerken
Alevi kynde ...Tekke denir.
eiin nnde durur, eie basmadan eline
yaayan
Alevilerin
eie basmann uursuzluk olduuna inanve
Alanda
yaayan
Alevilerin
ve
Snnilerin geleneinde var olan bir dier

kutsal sembol ise elmadr. Gnmzde her
iki kyde de elma dnlerde, dn evinin
dam gibi yksek bir yere ekilen bayraa
taklmaktadr. Oysa aktarlanlara gre elma
152
srlen tereyan kapnn alt-st eiine

srer ve bu tereya gibi kocamn evine svanaym der, ardndan eikten atlayarak yeni
evine girer.
Alanda
yaayan
Alevilerin
ve
Snnilerin gnlk yaamlarnda ve gele-
2011 / Yl: 1 Say: 1
neklerinde baz renklerin ve saylarn ska
oyunlardan sz etmelerinde ve duyduklar
tekrarland grlr. Krmz/kzl, ak/
heyecanlarda grlebilir. Erkek ocuk do-
beyaz, yeil eitli anlamlarla kodlanm ve
urmann nemi ise gemiten gnmze
eyalarda, giysilerde, evlerin eitli yerlerin-
azalarak da olsa devam etmektedir:
de kullanlmtr. Bu renklerin kutsall Hz.
Bir bezirgn saldm Hintten Yemenden
Muhammed, Hz. Ali, Hzr ve Seyyid Battal
Kuma diye beklediim bez geldi
Gazi iin anlatlan mitlerle de kuvvetlendirilmitir.

Her iki kyde kltrel hayatn iinde
ska tekrarlanan saylar vardr. Bu say-
Dokuz aydr yollarn bekledim

Olan diye beklediim kz geldi
(Kadn, 58, okuryazar, Alevi Ky).
lar , yedi ve krk olup dn, doum ve

lm detlerinde de kendini gstermektedir. rnek olarak; lnn ardndan nc,
yedinci ve krknc gn yemek verilmesi ve
Doradm kuyruk olsun

Dourduum olan olsun
kabir ziyareti yaplmas, lousa kadn ve
(Kadn, 73, Okuryazar, Snni Ky).
yeni domu bebek iin krk uurma Say-
Alanda
larn kutsall gn gece, krk gn

krk gece, Krk Kz gibi masal ve sylencelerle de desteklenmektedir.
Gnlk yaam konusunda da benzerlikler; ev yaplarna (hayat, evlik, ocak, frn,
sakane, yeil kaplar, duvarlardaki hayvan
betimlemeli hallar) gnlk yaamda televizyonda izlenen programlarn seimine
(zellikle kadnlar iin kadn programlar,
yaayan
Alevilerin
ve
Snnilerin ortak mitler etrafnda uyguladklar riteller ile doum, dn ve lm

detleri, gnlk yaaylar benzerlikler
gstermektedir. Benzerlikler her iki toplum
tarafndan yine benzer anlamlarla kodlanmtr ki bu da bir dnce ve duygu, dolaysyla kltr birliinin olduuna iaret
etmektedir. Bu birlik Trkmen kltrnn
bir parasdr.
yarmalar, diziler), yemeklerine (gelenek-
sel toga orbas), birbirlerine lakaplar ile
arasnda inancn alglan ve uygulan ko-
seslenmelerine kadar yansmtr. Gemie
nusunda farkllklar sz konusu ise de, or-
ait hatralarda benzerlikler; uursuzluk geti-
tak deerlerin, uygulamalarn ve anlamlarn
receine inanlarak baz davranlardan ka-
birlii olan kltrel bellek nemli oranda
nmalarnda (cuma, cumartesi ve sal gn-
benzerlikler tamaktadr. Zira Aleviler ve
leri baz ilerin yaplmamas, geceleri trnak
Snniler arasnda ortak tarih ve kltr bir-
kesilmemesi, aynaya baklmamas) zellikle
lii sz konusudur. Peki, btn bu benzer-
60-85 ya aralndaki grmecilerin ak,
liklere ramen neden Aleviler ve Snniler
cirit, canimen (karlkl mani syleme) gibi
arasnda kimine gre nyarglar, atmalar

153
kimine greyse szde nyarg ve atma

sylemleri son bulmamtr?
Sz edilen benzerliklere ramen alan-
Alanda yaayan Aleviler arasnda da

Snniliin Yezitle birlikte anlamayacan
dile getirenler vardr;
da yaayan hem Aleviler hem de Snniler,
l (Snni Ky)/Snnilerle Aleviler
kendilerini birbirlerinden ok farkl gr-
arasnda benzerlik var hlbuki. slamiyet, Pey-
mektedirler. Alevi-Snni toplumunda en iyi
gamber, Kur an. Bence onlar da Ehl-i beyti sevi-
bilinen ayrmalardan biri mezhepsel ayr-
yorlar. Bence Snnilik baka Yezidlik baka
lktr; ancak Arap dnyasnda Peygamberin
(Kadn, 22, niversite, Alevi Ky).
lmnden sonra meydana gelmi olan

ne halifelik sorunu ne de Kerbela katliam,
Anadoludaki Alevi-Snni ayrmasn aklamak iin yeterlidir. Esasen Anadolu Snniliinde, Kerbela katliamn destekleyen bir
anlayn mevcut olmad Snnilerce de sk
sk dile getirilmektedir. Nitekim alan aratrmalarm srasnda Snni kyde grtm
Allah, Peygamber ayn. Ayn dine mensubuz. Geleneklerde de benzerlik var. Kz istemede
Allahn emri Pegamberin kavli yok mu? Farkllk herkeste olur. Aleviler arasnda farkllk yok
mu? Ben A...dan geldim. Orann detleri ile buras ok farkl. E... bu ky de Alevi o ky de
(Kadn, 29, Lise, Alevi Ky).
aileler arasnda, kendi anne ve babalarnn
Bununla birlikte alanda yaayan Ale-
Kerbela katliamn anlatp aladklarn sy-
viler arasnda, Snnilerle aralarndaki en
leyenler olmutur:
byk farkn Ehl-i beyt sevgisi olduunu
Babaannem, Hz. Hseyini andka alard (Erkek, 68, Yksekokul, Snni Ky).
Babamn Hz.Ali resmi olan bir aynas
vard. Le baba dedim. Bu aynay buraya dakdn.
Bizi Alevi sanaala. Sanaalasa sansnlaa. Alevi
deelese desinlee dedi (Erkek, 45, niversite,
Snni Ky).
Nitekim imdiye kadar Anadoluda
Snni ailelerin ocuklarna Yezit, Mervan
gibi isimleri verdiklerine rastlanlmamtr.
dnenler de vardr.
Tabii ki ayn peygambere, ayn Allaha inanyoruz; ama onlar Ehl-i beyte matem tutmuyorlar. En byk fark bu. Bu da kullanlyor atma iin (Erkek, 75, lkokul, Alevi Ky).
arasnda din adan Allahn birlii, Hz.
Muhammedin peygamberlii ve kutsal kitabn Kuran olmas konusunda bir ayrlk
yoktur. Ehl-i beyt sevgisi, gemiten gnmze Anadoluda yaayan Mslman
ocua ismi bykler verir. ocuun sa
halk arasnda ortaktr. Bununla birlikte din
kulana kere Ali diye barr, sonra sol ku-
byklerine sevginin dereceleri ile dinin
lana kere Ali, Ali diye barr. ocuklarn
anlama, yorumlama ve uygulama biimle-
adn evveli, Hasan-Hseyin koyarlard (Ka-
ri; deil topluluklar arasnda, aile ierisin-
dn, 73, Okuryazar, Snni Ky).
deki bireyler arasnda da deiiklik gste-
154
2011 / Yl: 1 Say: 1
rebilmektedir. Bu noktada alanda yaayan
kar klmaktadr. Grmelerde srarla
Aleviler, Snnilerle aralarndaki faklln
Alevi-Snni atmasnn nedeni olarak ne
kendilerinin Ehl-i Beyti Kerbelada katle-
srlen dier bir sebep ise, devlet ierisinde
den Emevi soyuna lanet okumalar ve Ehl-i
odaklanan kar gruplardr (siyasi partiler
beytin acsn ritellerle, deyilerle, dualarla
vb.).
canl tutmaya almalar olduunu dile getirmektedirler; ancak Aleviler, Snnilerde

Ehl-i beytin acsna dair pratiklerin bulunmadn dnmekte ve Ehl-i beyt vurgusunun Alevilerde olduu gibi kuvvetli olmayn, Ehl-i Beyte sevgi duyulmamas
olarak deerlendirmemektedirler.
eitli nedenlerle Alevi ve Snni kyleri arasnda birtakm nyarglar olumasna

ramen her iki kyn bir araya gelmelerini
salayacak ortamlar mevcut mudur? ki ky
arasnda herhangi bir i ortakl yoktur;
ancak Snni kyde tamal retim yapan
ilkretim okulu, Alevi kynden de ren-
Alanda yaayan Aleviler ve Snniler,
ci almaktadr. Bu okulda Alevi, drd
Alevi-Snni ayrln iki nedene balamak-
Snni olmak zere toplam yedi kyden -
tadrlar;
renciler birlikte eitim grmektedir. renci

toplantlar ve mill bayramlar Alevileri ve
Din adamlar,
Devlet ierisinde odaklanm kar
dr. Ayrca Alevi kynn hemen dnda
gruplar (siyasi partiler vs.),
bulunan eker pancar kantarnda her iki
Gemiten gelen tarih miras.
Snnileri ortak bir noktada buluturmakta-
kyn ve baka kylerin de eker pancar

tartlmaktadr. Kyller bunlarn dnda
Nitekim grmeler ortaya koymutur
dnlerde de bir araya gelmektedirler.
ki, her iki kyn din liderleri Alevi-Snni
Snniler dnlerinde syledikleri; k
farkllna kesin gzyle bakmaktadrlar.
Ruhsatiden derlenmi, Daha senden gay-
Snni kyn imam, Aleviler ve Snniler
r k m yoktur deyiini ve k Ali zzet
arasnda atma olmadn ifade etmekte-
zkandan derlenmi Sefil bayku ne yatar-
dir; ancak Alevilii slamn kurallarna ay-
sn bozlan Alevi kynden dnlerine
kr bulduunu da gizlememektedir. Alevi
katlanlardan rendiklerini belirtmekte-
kyn dedesi ise Alevilerin ve Snnilerin
dirler. Alanda yaayan Aleviler ve Snniler
yollarnn farkl olduunu, bu nedenle ara-
dnlerin dnda kahvehanelerde de bir
larnda bir evlilik bann olamayacan
araya gelmektedirler. Snni kyde yer alan
ifade etmektedir. Buna ramen evlenen ift-
kahveye hibir ayrm gzetmeksizin civar
leri ise, kendi retilerini bilmemekle su-
kylerden erkekler gelmektedir.
lamaktadr. Esasen her iki kyde de Alevi-
lerde de kahveler Alevilerin ve Snnilerin
Snni evliliine, gruptan dlanma ya da
bir araya geldikleri nemli kamusal alanlar-
grup tarafndan horlanma korkusuyla da
dr. Alan aratmam yaptm kyde doup
ehir-
155
bym ve almak iin ehre gm bir

Snni, kahvede bir araya geldikleri Alevi arkadayla yaadklarn yle dile getirmek-
Vurma Yezit vurma gzme vurma

Alrm ahdm gomam yanna
tedir;
Kahvede kt oynuyoruz arkadalarla.
Yanmda oturan arkadam elime bakyor. Ne
bakyon le Kzlba dedim. Bakarm le Yezit
dedi, diklendi. Frladk ayaa, herkes korktu
Evimizin nnde bir byk kllk

Klln iinde bir byk pulluk
Hasanmn karsna yakr m dulluk
kavga etcez diye. Gene oturduk. Kda devam

ettik(Erkek, 45, niversite, Snni Ky).
Snni kynde yaayanlar Alevilere
Vurma Yezit vurma gzme vurma
Kzlba derken, Alevi kynde yaa-
Alrm ahdm gomam yanna
yanlar da Snnilere Yezit demektedir.
(Kadn, 73, Okuryazar, Snni Ky).
Osmanldan gnmze bu isimler aalamak iin kullanlmasna ramen, her iki ky

birbirleriyle akalarken de birbirlerine bu
ekilde hitap etmekte ve bundan rahatszlk duymamaktadrlar. lgin olan dier bir
nokta da alan aratrmam yaptm Snni
ky ile baka bir Alevi ky arasnda meydana gelen iki ayr cinayetin, iki ky arasnda kan davasna dnmemi olmasdr.
Bunda her iki kyn kanaat nderlerinin
tutumlar da nemli lde etkilidir. Alevi
kyndekilerin cenazeleri zerine yaktklar adn yllar gemesine ramen Snni
kyde de syleniyor olmas da acnn farkllklara baklmakszn paylaldnn nemli
bir gstergesidir;
Deynei vurunca beynim buland
Al atm drt yanm doland
(bu ksm hatrlanamad)

156
Kyller dnlerde ve kahvehanelerde biraraya gelerek, birbirleri hakkndaki kuku ve kayglarn azaltmaktadrlar.
Kyllerin karlkl nyarglarnn azalmasn salayan dier bir nemli nokta ise,
Alevi-Bektai kltr hakknda yayn yapan televizyon kanallardr. Aleviler, yerel
televizyonlarn yapt yaynlar sayesinde,
Snnilerin kendilerini tanma frsat bulduklarna iaret etmektedirler. Bununla birlikte Snniler kendileriyle yaptm grmelerde, Alevi mziini ok beendiklerini
ve baz Alevi sanatlarn severek dinlediklerini dile getirmilerdir.
Sylemler deerlendirildiinde, kyde
yaayan ailelerde Alevi-Snni ayrlnn
ok derin yaanmadn, fakat ehirlerde
yaayan genlerin kalplam ve olumsuz
anlam yklenmi kodlamalar nedeniyle birbirleriyle iletiim kurmakta zorlandklar
grlmektedir. Alevi genler zellikle siyasi
2011 / Yl: 1 Say: 1
otoriteden kabul grmeyi beklemektedirler.
ciler inan farkllklarnn doal olduunu,
Grmelerde Aleviler sk sk ikinci snf va-
Alevilerin ya da Snnilerin kendi aralarn-
tanda olmadklarn dile getirmekte, ikinci
da dahi inan farkllklar olabildiini, hatta
snf vatanda olarak grlmekten ikyet
ayn ev ierisinde bile farkllk olabileceini
etmektedirler. zellikle baz genler aile
ifade etmektedirler.
ortamnda Alevi-Snni ayrmn tanmadklarn, fakat okula baladklarnda Alevi

olmalarndan dolay sorunlar yaadklarn ve bu nedenle kimliklerini aklamaktan
ekindiklerini anlatmaktadrlar. Genlere
aile ortamnda retilen husus; Alevi-Snni
arkadalnn kabul edilebilecei, fakat evliliklere kar olunduudur. Aileler, AleviSnni evliliklerine kar kmakta, gereklemesi hlinde ise ar yaptrmlar uygulamamaktadrlar. Bununla birlikte yaptrm ne
olursa olsun bu durum, genler tarafndan
almas zor bir yasak olarak grlmektedir.
Buna ramen yaplan evlilikler ise, ayakta
durmakta zorlanmakta ve bazen aileler tarafndan yaplan basklar evliliklerin bozulmasna neden olmaktadr.
Sylemler blmnde, kyllerle yaplan grmelere bakldnda, alanda yaayan Aleviler toplum tarafndan yanl tannmaktan ve devlet tarafndan yok saylmaktan
ikyetiyken; Snniler bu konuda kendileri
asndan devletle bir sorun olmadn belirtmektedirler. Alanda yaayan Snnilere
gre Aleviler ve Snniler arasnda gemite
zaman zaman atmalar olmutur, fakat giderek ayrlklar ortadan kalkmtr. Her iki
taraf da aralarnda gelenek ve yaay bak-
Grmelerden yola karak; Aleviler

ve Snniler arasnda benzerliklerin bilinmedii, farkllklarn ise zellikle vurgulandn syleyebiliriz. Zira her iki anlay da
sze benzerliklerini kabul etmekle balayp,
ama diyerek inancn farkllna iaret etmektedirler. zellikle srekli kyde yaayan, ehir hayatndan uzak bireyler, zaman
zaman birlikte olmalarna ramen Aleviler
hakknda bilgi sahibi olmadklarn dile getirmektedirler. Alanda yaptm grmeler
arasnda Aleviler hakknda tanr tanmaz,
din bilmez aklamasn yapan yanlzca bir
aile ile karlatm hlde, dier grmeciler de Aleviler hakknda zellikle inan
farkll noktasna iaret etmilerdir. Bu
noktada denilebilir ki, Aleviler ve Snniler farkllklarn kabullenmi grnmekte;
ancak benzerliklerin neler olduu konusuna aklk getirmekte zorlanmaktadrlar.
Esasen her iki tarafn grmecilerine gre
Aleviler ve Snniler arasnda benzerlik, dnlerdeki uygulamalarda grlmektedir.
Durum byle iken her iki anlay da ortak
dine, tek bir Allaha ve Peygambere inanmak konusunda hemfikir olduklarnn altn
sk sk izmektedirler.
mndan benzerlik olduunu, fakat inan ve
Grmelerde Aleviler, kendilerini ifa-
anlay bakmndan farkllklar olabileceini
de ederken toplum tarafndan teki olarak
ifade etmektedirler. zellikle baz grme-
kabul edildiklerinin bilincinde olduklarn,

157
bu sebeple baka insanlarla iletiim kurduk-
m, dikkat et Alevi biriyle evleniyorsun demi.
lar ortamlarda kimliklerini gizlediklerini
Fakat kye gelip camiyi grm. Bu cami yz-
ifade etmektedirler; ancak ehirde Alevi
yllk, bunlar Alevi olamazlar diye dnm.
kylerin hangileri olduu bilinmektedir. lk
Hlbuki Alevi kylerinde bile cami var. Benim
grmede, Nerelisin? sorusuna karlk
aabeyimin ei Alevi. Bizim kyde ...lar da
ky ad verildiinde, bireyin etnik kimlii
Alevi. Komu kyler Alevi idi. Aleviler hak-
anlalmaktadr. Bu durumda iletiimin de-
knda olumsuz eyler duydum; fakat Alevileri
vam etmemesinden korkan bir Alevi, nere-
kk yatan beri tandm iin inanmadm.
lisin sorusuna alternatif cevap olarak, Ma-
Eline, Beline, Diline diyen bir toplum kt
navm dediini aktarmtr. Manav aslnda
olamaz(Erkek, 50, niversite, Snni Ky).
blgede Trkmen anlamna da gelmektedir.
Bu noktada Aleviler ile Snniler ara-
Alanda yaayan Snniler eskiden kyle-
snda en derin ayrlklardan birinin cami
rinin isminin K... olduunu, bu adn imdi-
olduu grlmektedir; ancak her cami bu-
ki ad ile deimesi zerine baz insanlarn
lunan ky Snni deildir. Nitekim devletin
kendilerini Alevi zannettiklerini dile getir-
bu konuya yaklam Alevi kylerine cami
mektedirler. Zira burada yaygn dnce,
yaparak Snniletirme politikas olmu-
Trkmenlerin Alevi olduudur. Bu nokta-
tur ki, bu da Alevi-Snni ayrln derinle-
da alanda yaayan Snniler arasnda Snni-
tirmitir.
letiklerine inananlar, gemilerinde Alevi

olduunu dnenler de vardr:
Bizim kymzde Alevilik var. Kyl kabul etmez. Biz ran-Horasandan gelmiiz.
...
Byklerimiz de Alevi kkenli olduumuzu sylerler. Eskiehirde bile ... deyince airet
ky diyorlar. Pancar iine girdim. ...lym deyince, airet sanyorlar(Erkek, 46, Lise, Snni
Ky).
Ancak Y.. tm kyn deil ama, k-
Alanda yaayan Alevilerle yaptm

grmelerde Aleviler din dersinin zorunlu
olmaktan karlmasn ve din derslerinde
Alevilik ile ilgili bilgi verilmesini istediklerini dile getirmilerdir. Bu konu da yine
Alevilerin devlet/toplum tarafndan tannmay istemelerinin bir gstergesidir. Bylece
Alevilerle Snniler arasnda bilinmeyenden
kaynaklanan korkular azalmaya balayacaktr. Peki, iki anlay arasndaki korku ve
kukular hangi iletiim yntemi ile zlecektir? Bireyler birbirlerine kar duyduklar
kayglar nasl azaltabileceklerdir?
yn kanaat nderlerinden M.nin kkeninde Alevilik olduunu ileri srer.
Sonu ve neriler
Bizim ky Alevi zannederler. Ben evle-
Grmeler, bireylerin ilk karlatkla-
nirken kaynpederim kzna kzm iyi dndn
rnda birbirlerine kar kukuyla ve korkuy-
158
2011 / Yl: 1 Say: 1
la yaklatklarn, ilikinin ilerleyen safhalarnda ise bireyler arasnda bir yaknlamann

meydana geldiini gstermektedir. Bu ileti-
benzerlik (similarity)
ilgi ya da balant (liking)
im davran Belirsizliin Azalmas Teorisi ile
Bunlarn her birinin birlikte almas,
aklanabilir. Belirsizliin Azalmas Teorisi,
iletiimde bulunan bireylerin kukularn
1975 ylnda Charles Berger ve Richard Calab-
azaltabilir (West & Turner, 2004:155).
rase tarafndan oluturulmutur. Berger ve

Calabrasen bu teoriyi yaplandrmaktaki
amalar, birbirini tanmayan insanlar arasnda ilk iletiime geilmesi ve belirsizliin
azaltlmas iin iletiimin nasl kullanlacan aklamaktr. Berger ve Calabrase, birbirlerine yabanc insanlarn ilk karlatklarnda endielendirildiklerini, ngrlerinin
artmasyla birlikte, iletiim deneyimlerinin
dnda akla uygun anlam oluturmak iin
abaladklarn ileri srer (West & Turner,
2004:153).
Belirsizliin Azalmas Teorisine gre yabanclarn, bir araya geldiklerinde temel kayglar, kendi kukularn azaltmak veya ngrlerini arttrmaktr. Kiileraras iletiim
srele oluan bir geliimdir; nk kiileraras iletiim belirsizliin azalmas teorisinin
birincil yoludur. Bilgi insanlar tarafndan
paylalr ve zamanla deiir. Kiileraras
iletiim geliimsel aamalarla ilgili bir sretir. Berger and Calabrasee gre ou insan
etkileime, genellikle konumaya, giri aamas (entry phase) ile balar ve bireyler daha
Berger ve Calabrase, iletiimin ve iliki-
sonra ikinci aamaya geerler. kinci aama
nin gelimesinde belirsizliin azalmasnn
kiisel aama (personal phase) olarak adland-
yedi kavrama bal olduunu ortaya koyar-
rlr ki insanlar kendiliinden ve daha fazla
lar:
kiisel olarak iletiim kurmaya balarlar ve
szl faaliyet (verbal output)
ho bir ses tonu veya renme eilimi gibi szsz yaknlk (nonverbal
warmth)
son aamada ayrlmaya ya da devam etmeye karar verirler ki bu, k aamasdr

(exit phase), (West & Turner, 2004:156). Bu
aama Alevi kynden bir niversite rencisinin (22, niversite) staj yapt iyerinde
bilgi almak iin abalamak (questio-
tant Snni(23, niversite) arkada ile
ning)
arasnda geen konumaya zetlenerek uy-
kendini ama (self-disclosure)
karlkl kendini ama (reciprocity of

disclosure)
gulanabilir. Uygulamada Alevi grmeci

A harfi ile Snni arakda ise S harfi ile
temsil edilmitir:
159
A ve S niversitede son snfta

okurken ayn iyerinde staj
yaptklar srada karlarlar.
Aralarnda geen konuma
yledir:
Giri Aamas
s: Merhaba
a: Merhaba. Yeni mi baladnz?
s: Bugn ilk gnm.
a: Nerede okuyorsunuz?
s: ...nde. ... Blmnde. Siz
a: Ben ... ndeyim. Son senem. Sizin
s: Benim de. Bural msnz?
a: Evet. .... kyndenim (Alevi ky)
Kiisel Aama
k Aamas
s: aa.. Benim .... kynden bir

arkadam var. ok yaknz.
a: Kim?Ad nedir?
s: Z. . ok severim. Tanyor
musunuz?
a : Evet. Uzaktan akrabayz hatta.
s: ok sevindim. Z.nn ailesini de

tanyorum. ok iyi insanlar.
a: Evet.
s: Tantmza ok memnun oldum.
dnda da grelim. Zy da alrz.
a: Ben de ok memnun olurum.
S ve A, ilk karlamada birbirlerine ku-
szl iletiimde bireyler, yzyze iletiime
kuyla bakarlar. Snin kukular azaldnda,
gemi, dorudan soru sorarak karlkl ki-
birinin dierine duyduu ilgi artar. Eer S,
isel bilgilerini aa vermilerdir.
Alevi kynden arkada hakknda endie

duymaya devam ediyor olsayd, A kiisine
ilgi duymayacak ve onunla grmek istemeyecekti; nk Snin arkada, A ile ayn
kydendi. Bu kiisel bilgi onlarn grmeleri iin bir balant yaratt. Bylece, Belirsizliin Azalmas Teorisi, kukunun ykselmesi
aamasnda ilginin azalacan, kukunun
azalmas durumunda ise ilginin artacan ileri srer. Bu kurala dayanarak Berger
ve Calabrase bir dizi kuram veya kuramsal
ifade nerir. ki nermenin elenmesiyle teori gerekleir(West & Turner, 2004:160). Bu
sre iki grmeci arasnda u mantksal
nermeyi dourur: Eer B=A2 (Bnin Alevi
arkada) ve A2=A ise B=Adr. rnekteki
160
Szl iletiimler deerlendirildiinde

kukularn; giri aamas, kiisel aama ve
k aamalarna doru azald grlebilir.
Szl iletiimin artmas, kukunun azalmas
iin n kouldur. Szsz iletiimde kaygnn azalmas iin yaknlama, etkileyicilik,
aklayclk olmaldr. Eer kii kayglysa
bilgiyi arama davran azalr. Bununla birlikte teki hakkndaki bilgi doru olmaldr.
Bireyin teki hakknda edindii olumsuz
bilgi kar karya kalma srasnda problem
karabilir. letiim karlkldr. Eer birey
gruplamaya tabi tutuu bireyin kiisel detaylar hakknda yetersiz bilgi sahibiyse,
ayn gruplamaya tabi dier birey hakknda
da benzer eyler dnr.
2011 / Yl: 1 Say: 1
nsanlar bir dierinin davran hakknda beklentiye sahiptir. Bireyin beklentisinin

aksine bir davran olduunda, bireyin beklentisi karlanmam (expectations violations
theory) olur. Bununla birlikte iki grmeci
arasnda beklenti olumlu bir ekilde de bozulabilir. Alevi kynde yaplan grmelerden birinde ifade edildii gibi, kimliklerini da vurmalar zerine kendilerine
yneltilen ama sen Alevi olamazsn, sen
ok iyisin sz, Aleviler hakknda olumu
nyarglar ortaya koymas asndan nemlidir. Burada Aleviler hakknda nyarglara
sahip olan bireyin bu yarglar bozulmutur.
Dier bir nemli nokta ise, bu diyalog zerine iletiimin sona ermeyip devam etmesidir.
dan iletiime geerek ve yz yze etkileimde bulunarak kayglarn azaltabilirler.

letiimde konuma eylemi; kendini
aklamay, dorudan soru sormay ve bilgi
edinme yollarn aramay iermelidir. Bylece iliki ilk karlamann tesine geebilir
(West & Turner, 2004:162).
Belirsizliin Azalmas Teorisi, bireylerin birbirlerini tandklarnda, birbirlerine
kar kayglarnn azalmaya baladn ileri
srer. Alanda yaayan Aleviler ve Snniler
kltrel benzerliklere sahip iki farkl din
anlaytr. Alanda bulunduum srada grtm pek ok Alevi ve Snni, kendilerine aralarnda benzerlik olup olmadn
sormadan kendiliinden buna ilikin d-
Bizim hanm hastanede kz kardeine refakati kald. Herkese yardm ediyor. Biz yardm
etmeyi severiz. Alevilik zerine tartyorlar birgn. Ben de Aleviyim demi. Sen Alevi olamazsn demiler. Neden demi. Sen ok iyisin demiler. Tanmadklar iin n yarglar var(Erkek,
53, Lise, Alevi Ky).
zmirde alyordum. Birgn birlikte
altmz, iyi anlatmz bir arkadamz
Alevilerle ilgili hakaretlerde bulundu. Alevi ol-
ncelerini dile getirmilerdir.

Gelenekler de aa yukar ayn. Bir
fark yok. Onlar camiye gitmez. Oru tutmaz. Bizim Ramazan tutmazlar. Muharrem
tutarlar(Erkek, 49, lkokul, Snni Ky).
Dnler, cenazeler benzer. nancmz
benzemiyor. Onlarda sela yok. Onlarn dualar
bizden fazladr. Airetlerin bilimleri (din hakknda) bizden ok. Onlar da Mslman; ama
duumu syleyince kpkrmz oldu. Sen Alevi
huylarmz ayr. Biz tam Ramazan tutarz. He-
olamazsn dedi. Sen ok iyisin, drstsn dedi.
pimiz doutan aynyz, lmde de(Kadn, 56,
Hayatnda hi Alevi grmemi ki, ne duyduysa
Okuryazar, Snni Ky).
inanm. Bylesi ok, belki de birinden ktlk

grd; ama hepsi ayn deil ki. Sonra zr diledi
benden(Erkek, 36, lkokul, Alevi Ky).
Kiiler arasndaki kayg, iliki boyunca
devam edebilir. Aleviler ve Snniler doru-
Tandm Aleviler iyiler. nan, ibadet

hakknda bilgim yok. Onlar da Mslman. Bence benzerlik ok yok. Dnlerimiz benziyor;
ama onlar hep halay ekiyor(Erkek, 23, niversite, Snni Ky).
161
Ortak noktamz oru. Onlar Muharremde
Bizim de her insan gibi terbiyemiz var.
tutar, biz Ramazanda. Sonuta ayn Allaha
Din bilgi verilsin. Herkes rensin dnceleri-
inanyoruz. Dnlerimiz ayn, onlar da yemek
mizi, yaam tarzmz. Alevi kanallar Alevilerin
veriyor. Biz onlar gibi sadece halay ekmeyiz.
nasl yaadn gz nne seriyor. Bizim de her-
Baka oyunlar da oynarz(Erkek, 40, niver-
kes gibi Allaha inandmz gryorlar. Allaha
site, Snni Ky).
inanyoruz. Peygambere inanyoruz. Kitabmz
Bizim kyn etrafndaki kylerin hepisi Alevi. Geleneklerimiz birbirine ok yakn.

Alevilerin arasna girince burada ne olur ne
olmaz diye bir korku olmuyor. Ben ayrcalk
grmyorum. Onlar da yapmyor. Alevi Snni
atmas yok. Baz insanlar bunu kar amal
Kuran. Bunlar Snnilerle benzer(Erkek, 36,

lkokul, Alevi Ky).
Alevilerle Snniler arasnda benzerlik
var. Geleneklerde de benzerlik var. Oyunlarda
dnlerde(Erkek, 23, niversite, Alevi
Ky).
kullanyor. Gelip Eskiehire sorsunlar. Alevi
Ayn toplumda yayoruz, tabii ki aramz-
de var, Snni de. Ben bu yama kadar atma
da benzerlikler var. Yaam ekli, gelenekler vb.;
grmedim. Politikaclar sandalye kavgas yapar-
ama iki Alevi kynde bile farkllk var. nan-
lar. Bizi de alet etmeye alyorlar. Burada kim-
ta benzerlik olduunu dnmyorum. Tabi ki
se kimseye sormaz. Alevi mziklerini dinlerim.
ayn Peygambere ayn Allaha inanyoruz; ama
Arif Sa dinlerim. Alevi mzikleri manl. Her

sznde bir man vardr. Biz beraber oturup kalkyoruz, yemek yiyiyoruz(Erkek, 50, niversite, Snni Ky).
Yaam tarznda Snniler ile benzerlik
vardr. Yzyllardr ayn toplumda yayoruz.
onlar Ehl-i beyte bizim gibi bakmyorlar. En

byk fark bu(Erkek, 24, Yksekokul, Alevi
Ky).
nan farkn bir yana brakrsak ayn etnik
kkenden geldii iin yaam biimi ayn(Kadn,
19, niversite, Alevi Ky).
Birbirimize karmz. Mesela ....llarla aramz-
Belirsizliin Azalmas Teorisine gre
da ok benzerlik var(Erkek, 32, Yksekokul,
benzerlikler, bireyler arasndaki kayglar
Alevi Ky).
azaltrken farkllklar kaygy arttrr. G-
Alevi ile Snni arasnda atma olmamal;

fakat bilgisizlikten kaynaklanyor. Alevi toplumunda ailede, Alevi-Snni ayrm diye eitim
rme yaptm alanda yaayan Aleviler ve

Snniler, aralarnda benzerlikler bulunduunu dnmektedirler. Onlar benzerliklerini inantan ziyade Trkmen Kltr iin-
olmaz. Okulda balyor ayrm. Trkmenler ara-
de grmektedirler. Bir arada bulunabilecek-
snda benzerlik var. Bizim kymzn gelenek-
leri ortamlar belirtildii zere mevcut olma-
leri ...a, ...a benzer. Geleneklerimiz ayn, yaam
sna ramen, birbirlerini tanmalarna engel
tarz ayn. Yalnz inanta farkllk var(Erkek,
olan nyarglar kramamlardr. Bununla
53, Lise, Alevi Ky).
birlikte sylemlerde grlen kimi olumlu
162
2011 / Yl: 1 Say: 1
dnceler, karlarnda bulunan insanlar
mesi iin grup sylemini korumak gerekti-
tanmakla olumutur. tekini tanmann
ine inanlmaktdr. Grup sylemini olutu-
korku ve kaygy azaltt grlmtr. Bu
ran kanallar ise devlet tarafndan ideolojik
noktada alanda yaayan Aleviler ve Snni-
olarak ynlendirilen medya, eitim, din gibi
ler arasnda saptanan kltrel benzerliker,
kurumlardr. Baskn gruplar, dier grupla-
karlkl kayglarn azalmasn salayabilir
rn sessizlemesine neden olmaktadr. Bu
ve topluma rnek olabilir. Bu nedenle her
noktada yzyze iletiime geen bireylerin
iki anlay da gemite yaananlar bir ke-
kayglar ve korkular azalmakta, beklen-
nara brakarak karsndakini tanmak iin
tileri olumlu ynde deimektedir; ancak
zaman ayrmaldr.
baskn sylem deimedike kalplam,
Aleviler ve Snniler ortak din, dil, yurttalk, tarih birlii, ekonomik menfaatler,
gelenek-grenek ve detler sayesinde gnlk hayat etrafnda sosyal btnleme ve
birliktelik salayabilir, birbirlerini farkllklaryla da benimseyebilirler. Benimsemek,
ne bireyin kendi iine kapatlmas ne de tekine kar kendini kapatmas demektir. tekini benimsemek; kamusal alann herkese,
hatta ve zellikle de birbirine yabanc olan
ve birbirine kar yabanc kalmak isteyenlere ak olmas demektir. Bireyler birbirleriyle ve kendilerinin dndaki bireylerle, yani
dierleriyle eit olarak var olma hakkna sahip olmaldrlar.
yaygn ve olumsuz dnceler de paylalmaya devam edecektir. Cumhuriyetin

Osmanldan devrald, gemiten gelen
ve trajedilerle yorulmu olan bellek de iletiim srecini zorlatrmaktdr. Bu noktada
hafzalarn trajediler yok saylmadan kabul
edilerek yenilerinin olmamas iin tazelenmesi gerekmektedir.
Alt izilmelidir ki; her dinsel/mezhepsel yaay, kendisinden farkl herhangi
bir dinle ya da mezheple dahi benzerlikler
zerinden anlaml bir ilikiler a kurabilirken, Anadoluda yaayan Alevilerin ve
Snnilerin birbirlerinden tamamen farkl olduuna dayal sylemler tartlmaya
muhtatr. Elbette farkllklar mevcuttur;
arasnda n yarg, korku ve kayglarn ya,
ancak Aleviler ve Snniler arasnda kuru-
cinsiyet, eitim, kltr, ekonomi ve ideolo-
lan benzerliklerin yalnz Allahn birliine,
jik zellikler etkili olmakszn var olduu
Peygamber inancna ve Hz. Ali sevgisine
grlmektedir. Birbirinden farkl gruplar
dayandrlmas olduka eksik bir saptama-
kendi ilerinde ortak deerler etrafnda
dr. Bu noktada Alevilerin ve Snnilerin
birlik oluturmakta ve kendileri dnda-
kltrel yaamnda yer alan benzerlikleri
ki gruplar hakknda kalplam yarglara
ve ortak sylemleri ortaya konulmal ve bu
sahip olmaktadrlar. Grup yeleri gruptan
benzerlikler toplumsal yaam dzenlemek-
dlanma korkusuyla grubun sylemi dna
te ve btnlemeyi salamakta nemli bir
kamamaktadr. Grubun varln srdr-
ara hline gelmelidir.

163
KAYNAKLAR
West, T. TURNER.(2004). Lynn H.
Introducing Communication Theory
Analysis and Applicaiton: Mc.Graw-Hill.
Newyork.
Szl Kaynaklar
Eskiehir, Erkek, 53, Lise, ifti, Alevi Ky,
Kyde yayor.
Eskiehir, Erkek, 23, niversite, renci,
Alevi Ky, ehirde yayor.
Eskiehir, Kadn, 23, niversite, almyor,
Snni, ehirde yayor.
Eskiehir, Erkek, 36, lkokul, ifti, Alevi
Ky, Kyde yayor.
Eskiehir, Kadn, 58, Okuryazar, Ev Hanm,
Alevi Ky, Kyde yayor.
Eskiehir, Erkek, 75, lkokul, Emekli ifti,
Eskiehir, Erkek, 24, Yksekokul, Teknisyen,
Eskiehir, Erkek, 45, niversite, Teknisyen,
Snni Ky, ehirde yayor.
Eskiehir, Kadn, 22, niversite, almyor,
Snni Ky, Kyde yayor.
Eskiehir, Erkek, 32, Yksekokul, almyor,
Eskiehir, Erkek, 23, niversite, renci,
164
Eskiehir, Erkek, 49, lkokul, Serbest, Snni

Ky, Kyde yayor.
Eskiehir, Erkek, 40, lkokul, i, Snni Ky,
Kyde yayor.
Eskiehir, Erkek, 50, niversite, Veteriner,
Snni Ky, ehirde yayor.
Eskiehir, Erkek, 68, Yksekokul, Emekli,
Eskiehir, Kadn, 19, niversite, renci,
Eskiehir, Kadn, 29, Lise, Ev Hanm, Alevi
Ky, Kyde yayor.
Eskiehir, Erkek, 46, Lise, Serbest, Snni
Ky, ehirde ve Kyde yayor.
ankr lindeki Alevi Kyleri Hakknda1

The Alev Villages in The ankr
Cokun KKEL2
blgeye iskn olan Alev inanl topluluklar,

yzyllar boyunca retinin temsilciliini
Alnm abdestim aldrrlarsa

Klnm namazm kldrrlarsa
Sizde ah diyeni ldrrlerse
Ben de bu yayladan aha giderim
Pir Sultan Abdal
yapmtr. Seyyid Hac Ali Turab, Seyyid

Hac Murad ve Mehemmed Abdal, kendi
adlaryla anlan ankr merkezli Alev
inan-dede ocann kurucusudur.
ankr Alevliinin, yaplan aratrmalar neticesinde tarihsel etkinlik sahasnn;
ZET
ankr, XIII. yzyldan itibaren Alevlik
inancnn rgtlendii blgelerdendir. Sey-
Orta Anadolu, -Bat Anadolu, Dou Ege,

Bat ve Orta Karadeniz blgelerine kadar
ulat grlmektedir.
yid Hac Ali Turab, Seyyid Hac Murad,
Alevlik inanc, gemite ankrnn
Mehemmed Abdal ve Cabbar Baba gibi
farkl yerlekelerinde organize olmasna
tarih-karizmatik kiiliklerin nderliinde
karlk gnmzde, abanz ilesine ba-
1 Bu makalenin alan almalar srasnda byk desteklerini grdmz Mehmet Elibol, Ali Dedeolu,
Halil zdemirolu, Hasan Dedeolu, Halil Dedeolu,
Vel Yurdakadim, Kadir Yurdakadim, Kadir Kalender,
Yusuf Kuzukran, Battal Dalkl, Arif Dalkl dedelere ve Seyyid Hac Ali Turabi Oca taliplerinden Ali
Tadelene ayrca makalenin yazmnda byk emekleri bulunan Hatice zmeze ok teekkr ederiz.
ankr, abanz ve Ankara, ubuk blgeleri Anadolu Alevliinin nemli tarihsel merkezlerindendir.
ubuk, abanz merkezli rgtlenmi Alev inandede ocaklarn, yerleke ierisindeki yerleim birimlerini ve pratik edilen inan uygulamalarn ieren bir
doktora tez almas Ege niversitesi Trk Dnyas
Aratrmalar Enstitsnde grevli Mehmet Ersal tarafndan balatlmtr.
2 Almanya Konstanz niversitesi Sosyoloji Blm
Doktora rencisi.
l belli kylerde varln srdrmektedir.

Blgede retiye ait olarak devam ettirilen
rituel, klt, pratik ve inanlar; Alevlikin
genel erevesinin tanmlanmas asndan
bilimsel ncelie sahiptir.
Anahtar Kelimeler: Alevlik, Bektalik,
ankr, abanz, Alev inan-dede oca.
ABSTRACT
ankr is one of the regions that Alev
faith started to organize since 13th century.
The Alev societies who dwelled in that region with the leadership of historical- charismatic people such as Seyyid Hac Ali Turab,
165
Seyyid Hac Murad, Mehemmed Abdal and
inanl nfusun yaad yerleim birimleri
Cabbar Baba have been the representative
sosyolojik adan Ankarann ubuk, Altn-
of the doctrine. Seyyid Hac Ali Turab, Sey-
da, Akyurt ve Kalecik ilelerindeki Alev
yid Hac Murad and Mehemmed Abdal are
kyleriyle
the founder of the three Alev Associations
ankrnn abanz ilesine bal Mart,
in ankr.
beraber
deerlendirilmelidir.
apar, Bulgurcu, Kutluar, zbek, Karaha-
As a result of the investigations, it is seen
c ve Glda kylerinde Alev inanl top-
that ankr Alevsm has reached to Middle
luluklar bulunmaktadr4. 1936lara kadar
Anatolia, Inner West Anatolia, East Aegean,
vd, 2002: 75, 95 205).
Western and Middle Black Sea Region.

Although Alevsm were alive in the different places of ankr in the past, today, it
keeps its liveliness in the some villages that
belong to abanz. Rituals, cults, practices
and beliefs that are maintained in the region
have scientific priority in terms of the general definition of Alevsm.
Key Words: Alevsm, Bektashism, ankr, abanz, Alev Association.
Tarih kaynaklarda Kengr olarak geen ankr, Trk topluluklarnn XI. yzyldan itibaren etkinlik kurmaya alt
blgelerden biridir. Tarihsel sreten gnmze ankr yresinde Alev inancnn geliim ve organizasyonu da bu zemin zerinde irdelenmelidir. Gnmzde ankrda
Alev inancnn temsil edildii Alev kyleri, abanz ilesindedir. abanzndeki
Alev topluluklarca temsil edilen Alevlik,
ankrdaki tarihsel Alevlikin temelini
oluturmaktadr3. abanz ilesinde Alev
3 XVI. yzylda ankr iline dhil erke, Kurunlu
blgelerinde dinamik bir Alev, Kzlba inancnn yaad grlmektedir. ankrdaki Kzlba topluluklar,
Erdebil Dergh(Safeviler) ile balantldr(Hezarfen
166
1530
tarihli
Anadolu
Eyaleti
Tapu
Tahrir
Defteri(Muhasebe-i Vilyet-i Anadolu Defteri)nde

zbek ky ayn adla bulunmaktadr. Mart ky ise
Mard olarak yazldr.
abanz ve ubuk ilelerindeki Alevler, abanz
ilesine bal Bakrl kynn Alev kkenli olduunu
kabul etmektedir. Kyn eski ad Araptr. Kyn ierisinde Arap Dede adyla bir mezar bulunmaktadr.
Bakrl kylleri kyn gemite kalabalk bir nfusa
sahip olduunu, yaanan bir susuzluk sorunu dolaysyla kyllerin g ettiini ve kyn bir ara tamamen boaldn aktarmtr. Belli bir sre sonra Koca
Arap ad verilen kii blgeye gelerek kye yerlemitir. Bylece tekrar Bakrl kynde yaam balamtr.
Bakrl kynde, ky ikinci defa kuran Koca Arapn
soyundan gelen Kocaaraplar slalesi yaamaktadr.
Kocaaraplarn soyad, Uzunosmanoludur. Bu ailenin daha nceki soyad Uzundur. Kocaaraplar slalesinden gnmzde Bakrlda yaayan kii Baki
Uzunosmanoludur.
Bakrlda abanz ve ubuk Alevlerinin dikkat
ektii sanc ubuu gelenei yaamaktadr. Bakrl
kylleri sanc ubuunu dblga aacnn dallarndan
hazrlamaktadr. Sanc ubuu rahatszlanan hayvanlara dua okunarak srlmektedir.
abanz ilesine bal Kutluar kynde yerleik
Seyyid Hac Murad Oca talipleri Bakrl ky kkenlidir. Bakrl kynden g eden Seyyid Hac
Murad ocakllar ilk olarak abanzne bal Gmerdiin beldesi ile ubuk ilesine bal Sarsu kynn Yukarsarsu(Tepesarsu, Tepeky) mahallesi
arasndaki aputlubeli ad verilen blgeye yerlemitir. aputlubelindeki Seyyid Hac Murad ocakllar
daha sonra buradan Kutluar, Ksrelik ve Sarsu ky-
2011 / Yl: 1 Say: 1
Orta ilesinin Doanlar(eski ad Avrateli)
inan-dede ocaklarna ballk ve inan rit-
ve 1967li yllara kadar da Eldivan ilesinin
ellerindeki benzerlik asndan Ankarann
Hisarck kynde de Alev inanl topluluk-
ubuk ilesine bal Kargn(Halk arasnda
lar yaamtr5. Tarihsel srete ankrda
Garkn), itky, Sarsu, Sele, Mahmuto-
Bektalik tarikat da etkinlik sahas olutur-
lan7, Susuz(Yeniky), Karaky(Halk arasn-
mutur6. abanz ilesindeki Alevler, Alev
da Yukarkaraky), Yukaremirler, Demirci8,
lerine dalmtr.
tklar gnmzde anlatlmaktadr. Kzlibrikli Meh-
5
1530 tarihli Anadolu Eyaleti Tapu Tahrir
Defteri(Muhasebe-i Vilyet-i Anadolu Defteri)nde Hisarck ayn adla kaytldr.
met Tepedibi, amcas Ali Tepedibinin, Bektalerin
6 ankrnn Atkaracalar ilesine bal Kzlibrik kynde gemite Bekta tarikatnn mensuplarnn
yaad bilinmektedir. Kzlibrik ky aslen Snn
inanl topluluun yaad bir kydr. Mecele lakapl
Mustafa Efendi, Kzlibrikte Bektaliki rgtlemitir.
Mecele aslen erkelidir. Rtiyede eitim alm olan
Mecele, hayvan ticareti ile uramtr. Mecele belli
sre stanbulda yaamtr. Mecelenin ilk ei erkeli olup, Mecelle ikinci evliliini Kzlibrikli Haytagil
slalesinden Hayta naml kiinin ei ile yapmtr.
Mecele, Haytagil slalesine i gveyi olmutur. Haytagil slalesinin soyad, Berindir. Kendisi Bekta
olan Mecele, zmirde yerleik bir Bekta babas ile
irtibatldr. zmirli Bekta babas birka defa Kzlib-
toplantlarn grdn tarafmza iletmitir.

Kzlibrik kylleri Bektalerin gerekletirdii toplantlara zikir adn vermektedir. Kzlibrik kyndeki Bektalik, zmirli Bekta babasnn ve kydeki Bektalerin vefat sonras dalmtr. Gemite
kyden belli bir grubun Bektalii benimsemesi
Kzlibrikin, Atkaracalar yresinde Alev, Kzlba
ky olarak anlmasna sebep olmutur.
7 ubuka bal Mahmutolan kynde Snn kkenli
olup Alev inancn benimsemi aileler yaamaktadr.
Soyadlar Yurdakul olan Delihasanlar slalesi aslen
Erzurumun Horasan ilesine bal ayrdz kyndendir. Mahmutolanl Yaar Yurdakul, atalarnn
Erzurumdan g ettii kyn adn Dzayr olarak
vermitir.
rik kyne ziyarete gelmitir. Mecelenin gayretleri ile
Toprak soyadl olan Horozlar slalesi ise Ankara
Kzlibrik kynden belli kiiler Bekta tarikatna gir-
Saraydandr. Saray, Keiren ilesine ky statsnde
mitir. Konukgil olarak da bilinen Feyzullahoullar
bal iken daha sonra belde yaplmtr. Keiren il-
slalesinden(soyad, Dereli) Nuri Aa, Delihasangil
esine bal beldeye nce Sarayky daha sonra Saray
slalesinden erife Ebe ve Kahraman Aa, Kzlibrik
ad verilmitir. Saray beldesi gnmzde Pursaklar
kyndeki Bektalerdir. erife Ebe ve Kahraman
ilesine baldr.
Aa kardetir. erife Ebe, ilk evliliini Bayramren il-
Delihasanlar ve Horozlar slalesi, ah Kalender Vel
esine bal Beykyden yapmtr. Beyky, Kprl
Ocana talip olarak balanmtr.
ky ile birleerek Kprlbey adyla ile merkezine
Mahmutolandaki
mahalle olarak balanmtr. erife Ebe einin vefat
de Snn kkenlidir. Bu aileye ukurlar da deni-
sonras Kzlibrik kyndeki Delihasangil slalesin-
lir. Soyadlar Yanktr. Mizamlar ailesi Seyyid Hac
den Deli Hasanla evlenmitir. Kahraman Aa ise Ge-
Ali Turab Ocana talip olmutur. Mizamlar aslen
zerler slalesinden(soyad, Gezer) bir bayanla evlenip
Kzlcahamamn Otac kyne bal hlar mahalle-
Kzlibrik kyne yerlemitir. Kahraman Aann
sindendir.
slalesine Kzlibrikte Kahramangil denilmektedir.
8 Demirci kynde Snn kkenli olup Alevlemi

topluluklar bulunmaktadr. Soyadlar, Karasleymanolu olan Kargalar slalesi ile soyadlar, Bayramolu
Soyad Erkahramandr. Kzlibrik kyndeki Bekta

grubun kendi arasnda belli aralklarla toplant yap-
Mizamlar(Nizamlar)
slalesi
167
Meeli9, Ksrelik, Sarkoz, Dakalafat(Halk
Alev kylerinin Ankarann Altnda ile-
arasnda Dakalfat), mercik, Kuyumcu-
sine bal Karaky(Halk arasnda Aaka-
ky, Karaaa, Ovack, Aaemirler, Dalyasan kyleriyle irtibatldr . abanzndeki
raky), Aydnck ve Karacaren kylerinde
10
olan Mollahasanlar slalesi Snn kkenlidir. Kargalar

slalesinin Deli Ahmet kolu, Seyyid Hac Ali Turab
Oca talibidir. Koca Mehmet kolu ise Sultan Samutlu Oca talibidir. Koca Mehmet kabilesini Sultan Samutlu Oca dedelerinden Ali Haydar Ocak taliplie
almtr. Deli Ahmet ve Koca Mehmet kardetir. Koca
Mehmetin olunun ad Pullu Veldir. Mollahasanlar
slalesi ise Seyyid Hac Ali Turab Oca talibidir.
Seyyid Hac Ali Turab ocakl dedeleri gemi dnemde, Demirci kyndeki Snn kkenli belli aileleri ocaklarndan Kaml Ali Dede naml Ali Dedeolunun
ocaa talip yaptn aktarmtr.
9 ubuk ve abanz ilelerindeki Alev kitle arasnda Meeli kynn dier ad Sarkrktr.
10 1530 tarihli Anadolu Eyaleti Tapu Tahrir
mercik, Susuz, Ovack, it kyleri ayn adla yer almaktadr. Kargn ky Karkun, Mahmutolan ky
Mahmudolanu, Sele ky Sille, Cck ky Cckler, Demirci ky Demrl eklinde gemektedir.
ubuk, abanz ilelerindeki Alev topluluklar, ubuk ilesine bal Aaavundur, Kocaali(Halk arasnda Kkali), mamhseyin, Dedeler ve Akkuzulu
kylerinin Alev kkenli olduunu, zaman ierisinde
Snnletiini sylemektedir.
Kalecikin, Afar kynden smail Elibol, ubukun
Kapakl ve Camili kylerinin de Alev kkenli olduunu aktarmtr.
ubukun Akkuzulu kynden Osman ataltepe,
kylerinde Emir Oyma olarak adlandrlan topluluun Yukaremirler ky kkenli olduunu iletmitir.
ubuka bal Karaaa ky Alevleri, Aaavundur kynn Alev kkenli olduunu aktarmtr. Karaaallar tarihte Karaaa ve Aaavundur kyllerinin cemlerini Aaavundur kynde beraber
yaptklarn gemi kuaklardan duymutur. Karaaa kynden Ahmet Ta, brahim elik ve Ziya Sevgilican, Aaavundur kynde cemlerin yapld
mekn grmtr. Cemevi yakn zamanda yklmtr. Karaaa kynde gerekletirilen grmelerde
Karaaallar, Aaavundur kynn inan kimli-
168
inde Alevliin bulunduunu gsteren szl bilgiler

aktarmtr.
Karaaallar yakn zamana kadar Aaavundur
kyndeki
cemevinin
korunduunu
Aaavundurlularn yasavur(pazvant) denekleri
ile erkn(tark) ubuunu kutsal sayarak cemevinde
muhafaza ettiklerini sylemitir. Karaaallar, Aaavundur kyndeki cemevinin yklmasndan sonra
erkn(tark) ubuunu ve yasavur(pazvant) deneklerini baka bir yerde koruma altna almtr. Bilinmeyen bir sebeple erkn(tark) ve yasavur(pazvant)
denekleri kaybolmutur. Bunun zerine Aaavundurlular olayn sebebini evredeki Alev kylerine
sormutur. Aaavundurlular ayn soruyu Karaaa
kynden Gazi Ablaka da yneltmitir. Gazi Ablak,
Aaavundurlulara: Onlarn sahibi var. Emanetler
mam Mehdiye ulamtr eklinde aklamada bulunmutur.
ubuktaki Alev kyleri ile Aaavundurlular arasnda karlkl evliliklerle akrabalklar olumutur.
Kargn kynde avundurlu Ebe olarak bilinen bayan
Aaavundur kyndendir. avundurlu Ebe, Kargn kyne gelin gelmitir. lk evliliini Kargndaki
Mrsagiller slalesinden biri ile yapan avundurlu
Ebe, einin vefat zerine Kargndaki ah Kalender
Vel ocakl dedesi Hac Mehmet Dede ile evlenmitir. Hac Mehmet Dede gnmzde Kargn kynde
yaayan Hac Mehmet Bykkuzukrann dedesidir.
avundurlu Ebe, Hac Mehmet Bykkuzukrann
babaannesidir.
Karaaa kynden brahim elik anne tarafndan
dedesi olan Halil Ablakn, Aaavundur kynde
Kadir avu namyla tannan bir yeeni olduunu
sylemitir. brahim elikin verdii bilgiye gre Kadir avuun annesinin Karaaal Halil Ablakn kz
kardei olmas muhtemeldir.
Aaavundur kynde de abanznn Bakrl
kyndeki sanc ubuu gelenei vardr. Aaavundur kynden Ahmet zbay, babasnn sanc ubuunu, karaaa dallarndan hazrladn sylemitir.
Sanc ubuu dua okunarak rahatszlanan hayvanlara
srlmektedir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
yerleik Alevler ile de balantlar vardr11.
diimiz yerleim birimlerinde temsil edilen
abanzndeki Alev topluluklar, Kalecik

ilesinin Yzbeyli(Halk arasnda Yzbeen),
Tavanck, Hanl, Karatepe, Elmapnar ve
Afar kylerindeki Alev inanl gruplarla da
benzer temaslar gelitirmitir.12 Adlarn ver11 Karacaren kynn Yeilyurt(Talky) mahallesinde Alev inanl topluluk ounluu oluturmaktadr. Talkyde Snn inanl bir aile bulunmaktadr.
1530
tarihli Anadolu Eyaleti Tapu Tahrir
Defteri(Muhasebe-i Vilyet-i Anadolu Defter)nde Aydnck ky ayn adla yer almaktadr.
Tavanck ve Afar kyleri ayn adla kaytldr.
Afarllar, Kalecikin Bura, Akkuzulu kylerinin
Alev kkenli olduunu ve zaman ierisinde asimile
olduunu sylemitir.
abanz ve ubuk ilesindeki Alevler, Kalecik ilesine bal Koyunbaba kynn de Alev kkenli olduunu ifade etmektedir.
Koyun Baba, Alev, Bekta topluluklarca nemli bir eren olarak kabul edilmektedir. Adna bata orum, Osmanckta olmak zere farkl yerlerde trbeler bulunmaktadr. Koyun Baba, Otman Baba Velayetnamesinde Ark oban adyla
anlmaktadr(Kl vd, 2008:22).
Kalecik ilesinin Koyunbaba kynde Koyun Baba
adna bir trbe bulunmaktadr. Kyde gerekletirilen
saha almas ile Koyun Baba hakknda szl bilgiler
derlenmitir. Kyller, Koyun Babann iki kardei olduunu ifade etmitir. Kyde trbesi bulunan Koyun
Baba ortanca karde olup asl ad Seyyid Ahmed-i Kebir olarak bilinmektedir. Ad bilinmeyen byk kardein Ankara, Samanpazarnda saralk(deri iilii,
ayakkabclk) ile urat aktarlmtr. Kk kardein adnn ise Seyyid Ali olduu sylenmitir. Kyllere gre, Seyyid Ali de ortanca kardei gibi Koyun
Baba namyla tannmtr. Seyyid Alinin trbesi orum, Osmancktadr.
Kydeki trbede, Koyun Baba hakknda yazl bilgiler verilmitir. Koyun Babann iki kardei olduu,
kardein Horasandan Anadoluya geldii, On ki
mamdan mam Rzann soyuna mensup olduklar
Alevliki bir btn olarak deerlendirmek

ve XIV. ve XV. yzyllar arasnda yaadklar belirtilmektedir.
Koyunbaba ve Kutluar kylerinde gerekletirilen
alan almalarnda Koyunbaba kyndeki Hatplar
slalesinin, Kutluardaki mamlar slalesi ile akraba
olduu tespit edilmitir. Hatplar slalesinin soyad
Bacakszdr. Sonradan bazlar soyadn Hatipolu
olarak deitirmitir. Kutluardaki mamlar slalesinin soyad ise mamoludur. Hatplar slalesinden
grtmz kiiler, eski kaytlarda ailelerinin mamolu eklinde getiini belirtmitir. Koyunbaba kyllerinin Yrk olarak tanmlad Hatplar, yerleik
hayata gemeden nce koyun, kei srleri besleyen
ve ger yaayan bir ailedir.
Gemi dnemde Koyunbaba kyndeki Hatplar ile
Kutluar kyndeki mamlar slaleleri ortak mlkiyetlere sahiptir. Daha sonra iki slale anlaarak Koyunbaba ky arazisindeki su deirmenini Hatplar,
Kutluar ky snrlar ierisindeki arazileri mamlar
almtr. Hatplar ve mamlar slaleleri arasndaki akrabalk balar yakn zamana kadar devam etmitir.
Son dnemde Kutluardan Zeynel mamolu ile Koyunbabal Osman Bacaksz akrabalk ilikilerini srdrmtr.
Ahmed-i Kebirin, Samsunun Ladik ile merkezinde
trbesi bulunmaktadr. Ahmed-i Kebir, adyla anlan
Alev inan-dede ocann da kurucusudur. Seyyid
Ahmed-i Kebir Oca dedeleri, Amasyann Uygur
beldesinde yerleiktir. Seyyid Ahmed-i Kebir Oca
musahiplik ritelini srdrmekte olup peneli gelenee baldr. Amasyann Direkli(Gndes) kynde
talipleri yaamaktadr. Ahmed-i Kebir Oca bir st
ocak olarak Keeci Baba Ocana baldr.
Uygur beldesindeki Seyyid Ahmed-i Kebir ocakl dedelerine gre Seyyid Ahmed-i Kebirin, Seyyid
Mustafa-i Kebir ve Seyyid Yahya-i Kebir adl iki kardei vardr. Seyyid Mustafa-i Kebirin trbesi Amasya, Suluova, Derekydedir. Seyyid Yahya-i Kebirin
trbesi ise Amasya, Suluova, Yolpnar(Kavala) ky
arazisindedir.
Ahmed-i Kebir ocakl dedeleri kardein bynn Seyyid Ahmed-i Kebir olduunu sylemitir.
169
ve zmlemeler yapmak bilimsel adan

zorunludur. Ankarann ubuk, Akyurt, Kalecik ve Altnda ilelerinin belli kylerinde
temsil edilen Alevliki, ankrnn abanz ilesindeki Alev kyleriyle bir btn
olarak deerlendirme gerekliliinin temelinde, bu yerlekede etkinlik oluturmu
Alev inan-dede ocaklar bulunmaktadr.
ah Kalender Vel, Seyyid Hac Ali Turab,
Cibali Sultan, Seyyid Hac Murad, Mehemmed Abdal(Mehmed Abdal) ocaklar blge
merkezli Alev inan-dede ocaklardr. Bu
Alev inan-dede ocaklarnn ocakl dede ve
ocakl talip topluluklar yrede ounluu
oluturmaktadr. Yaplan alan almalarnda yre Alevlerinin ah Kalender Vel
Ocan, Kalender; Seyyid Hac Ali Turab
Ocan, Turab; Cibali Sultan Ocan, Cibali; Seyyid Hac Murad Ocan, Murad eklinde de tanmladklar grlmtr. Blgedeki kylerde Seyyid Ali Sultan(Kzldeli)13,
ah brahim Vel, Sultan Samutlu, eyh
azeli(Kahveci)14,
13 Bu ocak mensubu dede ve talip topluluklar kendi
ocak aidiyetlerini, Ali Seydili veya Ali Seydi Oca eklinde de ifade etmektedir. ubukun Dalyasan
kynde Ali Seydili talibi bulunmaktadr. ubukun
Meeli kyndeki Delihasangil slalesi(soyad, olak) de Ali Seydili talibidir. Bal olduklar dedeler,
Eskiehirin Kayapnar kynde yerleiktir.
14 eyh azeli(Kahveci) Ocann talipleri ubukun
Kuyumcu kynde yerleiktir. eyh azeli Ocann merkezi Sivas, Kangal, Yellice kydr. Ocak,
erknl(tarkl)dr.eyh azeli(Kahveci) Oca, Divrii ve Kangal yresinde Molla Yakuplu olarak da
anlmaktadr. Molla Yakup, eyh azeli soyundan
Seyyid Sleymann oludur. Trbesi Divriinin
nanl ve Kuluncak kyleri arasnda bulunmaktadr.
Molla Yakup, Osmanl dneminde subalk grevin-
170
Hasan Dede(Karpuzu Byk Hasan

Dede),
Saburolu15,
Sultan
Gzkzl16,
de bulunmutur. Yellice kynn dnda Divrii ve

Kangaln belli kylerinde de eyh azeli ocakl dedeleri yerleiktir. Ocak taliplerinin bulunduu kyler
Sivas, Yozgat, orum, Krkkale ve Ankara illerinde
younlamaktadr. Yellice kyndeki ocakl dedelerde eitli beratlarla Hacbekta Derghndan alnan
icazetnameler mevcuttur.
Kuyumcu kyndeki eyh azeli(Kahveci) Oca talipleri Meslikler(soyad, Kln) ve arkszlar(soyad,
imek) slaleleridir. Bu aileler akraba olup Kuyumcu
kyne, Krkkalenin Sulakyurt ilesine bal Faral
kynden g etmitir.
ubukun Dalyasan ve Sarsu kylerinde de eyh
azeli(Kahveci) Oca talipleri bulunmaktadr.
15 Saburolu Oca, Seyyid Sabur Oca olarak da
anlmaktadr. Saburolu oca dedeleri orum, Sungurlu, Aydoan kynde yerleiktir. Kyn eski ad
Mihmand olup halk arasnda Meymand olarak da
sylenmektedir. Ky nfusu Alev inanldr. Saburolu Oca peneli bir ocaktr. Bir st ocak olarak
alapverdi Ocana vekaleten baldr. Saburolu
Ocann orum-Sungurlu, Krkkale ve Yozgat illerine bal kylerde talipleri bulunmaktadr. Saburolu
Ocann ubukun Sarsu kynde de yerleik talipleri vardr. Sarsudaki Arnavutlar slalesi(soyad
Kutemir) Saburolu Oca talibidir. Arnavutlar
slalesi, Sarsu kyne Kalecikin Tavanck kynden g etmitir. Bu aile Tavanck kyne ise orum blgesinden gelmitir. Arnavutlar slalesi, Saburolu ocakls Azm Dede(Azm Aa) tarafndan
vekaleten ah Kalender Vel Ocana balanmtr.
Sarsu kynde Azm Dede tarafndan dua edilip
kutsanan(nutuk edilen) Saburolu Tekkesi adyla bir
mekn vardr. Saburolu Tekkesi mee aalarndan
olumaktadr. Mee aalar kutsal kabul edilip kesilmemektedir. Saburolu Tekkesinde ayrca bir mezar
da bulunmaktadr. Azm Dede, orum, Sungurlu,
Aydoan kyndendir.
16 Altnda ilesine bal Karacaren kynn
Yeilyurt(Talky) mahallesinde Sultan Gzkzl
Oca dede ailesi yerleiktir. Soyad, Kzlgzdr.
Yeilyurttaki ocakl dede ailesi Sivas, Yldzeli, Davulalan ky kkenlidir. Davulalana, Ardahan,
2011 / Yl: 1 Say: 1
Dedemolu17, Garip Musa18, Pir Sultan19
nsan cemalinde
Ali tasviri
Damaldan g etmitir. Sivasn Yldzeli ilesine

bal Davulalan ve Nall kylerinde Sultan Gzkzl
Oca dedeleri yerleiktir.
Sultan Gzkzl Oca erknl(Tarkl) gelenee
baldr. Sultan Gzkzl Ocann talipleri Ardahan,
Damal evresindeki Tacirli(Tecirli) Trkmenleridir.
Sultan Gzkzl Oca dedeleri Tacirli Trkmenlerinin rehber ve pirleridir. Tacirli Trkmenlerinin
mritleri, Gaziantepde yaayan mam Musa-i Kzm
Oca dedeleridir. Sultan Gzkzl Oca dedelerinin
pirleri de mam Musa-i Kzm Oca dedeleridir. Sultan Gzkzl Oca dedeleri, mam Musa-i Kzm
Oca dedelerine Kzmllar, Kzml adlarn da
vermektedir. Sultan Gzkzl Oca dedeleri, mam
Musa-i Kzm Oca dedelerinin pirleridir. mam
Musa-i Kzm Ocann talibi olan Evciler(Obalar) ve
epni topluluklarnn mritleri de Sultan Gzkzl
Oca dedeleridir. Sultan Gzkzl Oca dedelerinin
rehberleri Kahramanmara, Elbistan, Kantarma ky
merkezli Sultan Sinemilli Oca dedeleridir.
17 Dedemolu Ocana bal talip topluluu,

ubukun Meeli kyndedir. Dedemolu Ocann
tarih merkezi orumun Sungurlu ilesine bal Azak
kydr. Azak kynde gnmzde yaam yoktur.
Tamam Alev inanl olan Azakllar evredeki farkl yerleim birimlerine g etmitir. Kocabeyoullar olarak anlan Dedemolu Ocann dedeleri de
Azak da yaamtr. ayyaka kynden Cell ney
Dedeye gre, Dedemolu neslinden gelen son dede,
Kasm Dededir. Kasm Dede Azaktan g ederek
eski ad Oraf olan ayyaka kyne yerlemitir. Kasm Dedenin Hamdi adnda bir erkek kardei, Server
adnda bir kz kardei vardr. Kasm Dedenin soyad
Aytadr. Kasm Dedenin ocuu olmamtr. Kardei Hamdi Dedenin kz olmutur. Kasm Dede, ocak
dedeliinin devam etmesi iin yeenlerine(kzkardei
Server Anann ocuklar) dedelik yetkisini vermitir. Kasm Dede yeenlerini Sungurlunun negazili
kynden Orafa getirtmitir. Server Anann be erkek ocuu vardr. Bugn Dedemolu Oca adna
dedelik yapan ney soyadl dedeler, Server Anann
soyundandr.
Dedemolu Oca peneli olup bir st ocak olarak
orum, Dodurga, Mehmetdedetekkesi ky merkezli Mehmet Dede Ocana baldr. Ocan orumSungurlu, Krkkale-Sulakyurt yrelerindeki kylerde talipleri bulunmaktadr. Dedemolunun trbesi
Azak ky arazisindedir.
Dedemolu Oca dedelerinden Cell ney, ayyaka
kynn eski adn Araf olarak vermitir. Halk dilinde Oraf eklinde sylendiini belirtmitir. ayyaka
kynde Alev ve Snn inanl topluluklar beraber
yaamaktadr.
Cell ney, Dedemolu Ocann tarihsel merkezi
olan kyn adn Azlak olarak aktarrken Karamrsel
ve Oyaca kylerindeki Dedemolu ocakl dedeleri kyn adn Azak olarak ifade etmitir.
18 Garip Musa Ocann tarihsel merkezi Sivas, Divrii, Gne kydr. Garip Musa trbesi Gne kyndedir. Garip Musa, XIII. yzylda Anadoluda
Alev inancnn temsilcilini yapm erenlerdendir.
Garip Musa Oca, Karstan, Eskiehire kadar ulaan
geni bir etkinlik sahasna sahiptir.
19 Kutluar kyndeki Pir Sultan Oca talipleri, o-
171
Kou Baba20 ve Tozluolu21 ocaklarna bal

rum, Alaca, Yeilyurt(omar) kynde yerleik Pir
Sultan ocakl dedelerine baldr.
Pir Sultan Ocann merkezi Sivas, Yldzeli, Banaz
kydr. Pir Sultan Abdal, ocan kurucusudur. Pir
Sultan Abdal, XVI. yzylda Anadoluda Alev inancnn ve syledii demelerle Alev klk geleneinin
en nemli temsilcilerindendir. Pir Sultan Ocann
bata Sivas olmak zere Tokat, Amasya, orum, Tunceli, Samsun gibi illere bal kylerde ocakl talipleri
yaamaktadr.
Yeilyurt kyndeki Pir Sultan ocakl dedeleri,
Alacaya, Banaz kynden g ettiklerini ifade etmitir. Yeilyurtlu dedeler dip dedelerinin drt erkek karde olduunu, kardein Banazdan Yeilyurt kyne g ettiini sylemitir. Yeilyurta yerleen
kardeten birisi daha sonra tekrar Banaza dnmtr. Yeilyurt kynde kalan iki kardein soyundan
ise soyadlar Gne ve ahin olan Pir Sultan ocakl
dedeleri gelmektedir.
Banaz kyndeki Pir Sultan ocakl dedeleri de gemi
dnemde Banaz kynde yaayan ve Pir Sultan ocakl dede soyundan gelen drt kardeten ikisinin orum tarafna g ettiini sylemitir. Banaz kynde
Trkn ve imek soyadl Pir Sultan ocakl dedeleri,
Banaz kynde kalan iki kardein soyundandr.
Yeilyurt
kyndeki
Pir
sultan
ocakllar,
erknl(Tarkl) gelenei uygulamaktadr. Ocakllar bir st ocak olarak Seyyid Ali Sultan(Kzldeli)
Oca ile irtibatldr. Yeilyurttaki Pir Sultan Oca
dedeleri orum, Alaca, Deirmendere kyndeki
Seyyid Ali Sultan(Kzldeli) Oca dedelerine baldr. Deirmenderedeki Seyyid Ali Sultan(Kzldeli)
Oca dedeleri de erknl(Tarkl) srei srdrmektedir. Banaz kyndeki Pir Sultan ocakl dedeleri de
bir st ocak olarak Deirmendere kyndeki Seyyid
Ali Sultan(Kzldeli) dedelerine bal olduklarn sylemitir.
Yeilyurtdaki Pir Sultan ocakl dedeleri, asl bal
olduklar st ocan Tunceli merkezli Baba Mansur
Oca olduunu, gemi dnemde vekaleten Deirmendere kyndeki Seyyid Ali Sultan(Kzldeli) Ocana balandklarn iletmitir. Yeilyurt kyndeki
Pir Sultan Oca dedeleri, Deirmenderedeki Seyyid
Ali Sultan(Kzldeli) Ocana dip dedeleri Mzrakl
Mehmet Dede zamannda balandklarn aktarm-
172
tr. Yeilyurt(omar)lu dedeler, Baba Mansur Oca

dedelerinin yerine Deirmenderedeki Seyyid Ali
Sultan(Kzldeli) ocakl dedelerine balanma sebebinin corafi uzaklk olduunu iletmitir.
Deirmenderedeki Seyyid Ali Sultan(Kzldeli) Oca dedeleri, Yeilyurt ve Banazdaki Pir Sultan Oca
dedelerinin aslen bal olduklar ocan Tunceli merkezli Baba Mansur Oca olduunu, kendilerine daha
sonra vekleten balandklarn aktarmtr.
Alacann Kcl(halk arasnda Gcl) kynde de Pir
Sultan ocakl dedeleri vardr. Dede ailesinin soyad; Karsldr. Kcldaki Pir Sultan Oca dedeleri,
Yeilyurt(omar) kyndeki Pir Sultan ocakl dedelerine baldr. Kcldaki Pir Sultan ocakllar da
erknl(tarkl)dr.
20 Kou Baba Ocann tarihsel merkezi, Krkkale,
Baleyh ilesine bal Koubaba beldesidir. Kou
Babann trbesi de beldededir. Ocak dedeleri beldede yerleik olup soyadlar Ulusoydur. Kou Baba
Ocann bir ocakl dede ailesi de Eskiehirde yaamaktadr. Soyadlar, Kotur. Kou Baba Oca,
Eskiehir, Ktahya ve Bilecik-Bozyk blgelerinde
yerleik Aleviler tarafndan Koulu, Goulu, Gou
Baba adlaryla da anlmaktadr. Peneli gelenee bal
olan Kou Baba Oca bir st ocak olarak Hac Bekta
elebilerine(Ulusoy ailesi) baldr.
21 Gemite ubukun Demirci kynde Tozluolu
Ocana bal talip topluluu yaamtr. Bu grup 1945li
yllarda Demirci kynden g ederek Ankarann Altnda ilesinin mahallelerine yerlemitir.
Tozluolu Ocann tarihsel merkezi, Krkkalenin
Delice ilesine bal Elmal kydr. Elmal kynde
Tozluolu Oca dedeleri yerleiktir. Dede ailesinin
soyad, Tozkoparandr. Elmalda dede ailesinin dndaki nfus, Tozluolu Oca talibidir. Ocak peneli gelenee bal olup st ocak olarak Hac Bekta
elebilerine(Ulusoy ailesi) baldr.
Tozluolu Oca dedelerinin bir kolu, Ankarann Bl
ilesine bal Koyayla(eski ad, Ebulhas) kyndedir.
Koyayladaki dedelerin soyad, Ersoydur. Koyaylal
dedeler, Elmal kynden g ederek Koyaylaya yerlemitir.
Tozluolu Ocann Anadolunun farkl blgelerinde
talip topluluklar vardr. Tozluolu Oca ana ad ve-
2011 / Yl: 1 Say: 1
talip topluluklar da yaamaktadr22. Blge
merkezli Alev inan-dede ocaklar olan ah

Kalender Vel(Kalender), Seyyid Hac Ali
rilen Alev inan ritelini uygulayan inan-dede ocaklarndandr. Tozluolu Ocanda musahipli drt can(2
ift) musahipli baka drt can(2 ift) ile ana olabilmektedir. Analk, Alevlikte musahiplik sonras gerekletirilen bir inan pratiidir.
22 ubuk ve abanz yresinde etkinlie sahip
Alev inan-dede ocaklar yre klarnn nefeslerine
de konu olmutur. Verdiimiz iki rnekten birincisi
Ankara, ubuk, Susuz kynden Cibali Sultan Oca
dede ailesinden Battal Dalkla, ikincisi ise ankr,
abanz, apar kynden Mehemmed Abdal Oca
talibi Aur Uygura aittir:
Mrvvet kullarna yaradan Gani
Onlar yz suyun bala medet
efaatknimiz Muhammed Ali
On iki mamlar gzmz nuru
Hnkr Hac Bekta pirlerin piri
Yeti Balm Sultan ol Kzldeli
Abdal Musa, Kaygusuzun piridir
Hdr Abdal, Garip Musa gldr
Baba Mansur, Sultan Samut yridir
Sar Saltk, Gven Abdal grnr
Otman Baba libaslara brnr
Sultan Cibalide gller derilir
Hasan Dedem, caaddin Uluya
h azeli, ah brahim Velye
Ali Seydiliden plak Aliye
ah Kalender Vel, Kuzukran
Turab, Murad, Mehmed Abdal
Anmadan geme ki Haydar Sultan
Dilerim duamz kabul eylesin
Eksie noksana Hda kalmasn
Battalm arr Alim nerdesin
Gnl erenleri ziyaret eyle
Daima engin ol yksekten uma
Frsat elde iken ykn tayla
Dane tkenince azksz gme
Turab Dede(Turab), Cibali Sultan(Cibali),

Seyyid Hac Murad(Murad) ve Mehemmed
Abdal(Mehmed Abdal) ocaklar Alevlikin
kurumsal yaps gerei el ele el Hakka yaplan ierisinde birbiriyle ilikilidir23. Mehemmed Abdal ve Murad Ocaklar, Turab Ocana; Turab ve Cibali ocaklar, Kalendere;
Bir ziyaret eyle Hac Bayram
Hseyin Gaziden eyle seyran
Var Ccke de gr Kuzukran
al Dedeye yzn srmeden geme
Ceml Dedemden iesin doluyu
n Seleye gr Kalender Velyi
Sr yzn sever isen Aliyi
Seyyid Sleymana konmadan geme
Eskiehirdedir Seyyidi Battal
Sultan caaddine bir tecelli kl
Doanlar kynde Mehemmed Abdal
Pirin divanna durmadan geme
aputlu yatyor yolun stnde
Yahya Dedem, Kzldeli destinde
Sarkza ura belin stnde
Hac Turabya inmeden geme
Sar smail yatyor yanlarda
Her derdin derman vardr onlarda
Szm tutarsan beni dinler de
Hac Muradya konmadan geme
Paa Sultann kuzular meleir
arnca Cabbar Baba ular
h aban gren gzler kamar
Haydar Sultana konmadan geme
Var ziyaret eyle Kulu Dedeyi
Hasan Dedemden iesin badeyi
Cmle evliyaya verir gday
Hac Bekta Velye konmadan geme
Birlikte dolatk hep erenleri
Seksen bin erleri doksan bin piri
Aur der yarlar Cenabil bari
23 ah Kalender Vel, Seyyid Hac Ali Turab ve Seyyid Hac Murad ocakl dedeleri, ocan birbiriyle
iie olduunu, cem sreklerinin farkllk tamadn sylemitir.
173
Kalender, Hasan Dedeye baldr. Hasan
dmtr. Bunun zerine Seyyid Siyami
Dede Oca ise caaddin Vel Ocana ba-
Dede, Sele kyne yerlemitir.
ldr.
ah Kalender Vel Ocann ubukun
ah Kalender Vel, Seyyid Hac Ali
Sele ve Kargn kylerinde ocakl dedeleri
Turab, Seyyid Hac Murad, Cibali Sultan
yerleiktir25. Gemite Tekkeinoullar ola-
ve Mehemmed Abdal, Horasan erenleri ge-
rak anlan Kargn kynde yerleik ah Ka-
leneine dahil dedeler olarak kabul edilmek-
lender Vel Oca dedeleri ubukun Cck
tedir. ah Kalender Vel Oca tarih merkezi

ubuk ve abanz olan Alev inan-dede
ocaklarnn bal olduu st ocaktr. Sosyoantropolojik verilere gre ah Kalender
Vel, XIII. yzylda, blgede Alev inancnn
temsilciliini yapmtr. ah Kalender Vel
adyla anlan Alev inan-dede ocann kurucusu olup trbesi Sele kyndedir24. Sele
kynde Horasan erenlerinden Seyyid Siyami Dedenin de mezar bulunmaktadr. Seyyid Siyami Dede, ah Kalender Velnin babasdr. Sele kynde yerleik ah Kalender
Vel ocakl dedelerine gre Seyyid Siyami
Dede, ubuka, Hac Bekta Vel tarafndan
gnderilmitir. Seyyid Siyami Dedenin kseisi, Sele kynn evlikaz mevkiisine
24 ubukun Kargn ve Sele kylerinde yerleik ah
Kalender Vel ocakl dedeleri ah Kalender Velnin
ailesi ve oca hakknda szl bilgilere sahiptir.
ah Kalender Velnin einin ad Melek Anadr. Melek
Ana, Yadan Sultann kzdr. Yadan Sultan, Beypazar, Karaarldr. ah Kalender Velnin olu,
bir kz olmutur. Oullar Hamdi Sultan, Abdlkadir
ve Alidir. Seledeki ah Kalender Vel ocakl dedeleri,
Alinin dier adnn Mustafa olduunu belirtmitir.
ah Kalender Velnin kznn ad Glfatmadr
Sele kyndeki ah Kalender Vel ocakl dedeleri, Abdlkadirin mezarnn trbede, ah Kalender
Velnin yannda; Alinin mezarnn ise trbenin avlusunda bulunduunu aktarmtr.
174
25 ah Kalender Vel Ocana mensup Sele kynde

yerleik ocakl dedeler, Yurdakadim, Kalender, Yol,
Ataman, Enkar, Kozkran ve Ylmaz soyadlarn tamaktadr. Selede ocakl dedelerden olmayp ah Kalender Vel Ocana bal talipler de vardr. Seledeki
talip ailelerinin soyad, Yldz ve naldr. Yldz ve
nal soyadllara Selede Patrlar veya Dervioullar
denilmektedir. Yldz ve nal soyadllarn dip dedeleri, Dervi Patrdr. Patr, Seyyid Siyami Dede ile
beraber Horasandan Seleye gelmitir. Dervi Patrn
mezar, Seyyid Siyami Dedenin mezarna girilen kapnn eii altndadr. Sele kynde ubukun Karaaa kynden g etmi, Deerli soyadn tayan aile
de yaamaktadr.
Kargn kyndeki ah Kalender Vel ocakl dedelerinin soyadlar, Kuzukran, Bykkuzukran ve
zkuzukrandr. Bir ailenin soyad da Kuzukran
iken zer olarak deimitir. Kargn kynde Seyyid
Hac Ali Turab ve Seyyid Hac Murad ocakl dede aileleri de yerleiktir. Kyde ah Kalender Vel, Seyyid
Hac Ali Turab, Seyyid Hac Murad ve Cibali Sultan
ocaklarna bal talip topluluklar da bulunmaktadr.
Kargn kynde Sultan Samutlu Oca talipleri de
yaamtr. Sultan Samutlu Oca talipleri daha sonra
Ankaraya g etmitir. Gnmzde Kargnda Sultan
Samutlu Oca talibi yoktur.
Sele kynde yerleik olup Kalender, Yurdakadim,
Yol, Ataman, Enkar, Kozkran ve Ylmaz soyadlarn
tayan dede aileleri her yl srayla ocak taliplerinin
post dedeliini yapmaktadr.
Kargn kyndeki ah Kalender Vel ocakl dedeleri
de ocakl taliplerinin post dedeliini srayla yapmaktadr. Kargn kynde dede ailesi kola ayrlmaktadr. kol da Zeynel Abidin hn oullar Hasan, Ali
ve Hseyinin soyundan gelmektedir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
ky kkenlidir26. ubukun Mahmutolan
Vel Oca, ubuk blgesinde Alev inan-
kynde de ah Kalender Vel Ocandan
cnn temelleniinde adlar geen, ayn za-
dedeler yaamaktadr.
Alevlik tarihi iin
manda soyca birbiriyle balantl Seyyid
nemli yazl kaynaklardan biri olan Hac
Siyami, ah Kalender Vel ve Hamdi Sultan
Bekta Vel Velyetnamesinde Kuzukran
ile organize olmutur29. ah Kalender Vel
olarak geen menkbe, ah Kalender Vel
Ocana bal talip topluluklar Ankara
Oca ve soyu ile ilgilidir . ah Kalender
ve ankr illerinin kylerinde younluk
27
28
gstermektedir30. ah Kalender Vel Oca

26 Kargn kynde yerleik ah Kalender Vel ocakl dedeleri, Kargna, Cck kynden g ettiklerini
aktarmtr. Cck kynden Kargna g eden ah
Kalender Vel ocakl dedesi, Zeynel Abidin htr.
Zeynel Abidin Dedenin, olu olmutur. Adlar Hasan Efendi, Ali Efendi ve Hseyin Efendidir.
Kargndaki ah Kalender Vel ocakl dedeleri bu
kardein soyundan gelmektedir. Gemite Cck kynde Alev ve Snn inanl topluluklar beraber yaamtr. Bu sebeple Cckteki ah Kalender Vel ocakl
dedeleri inansal ve sosyal sorunlarla karlamtr.
Bunun zerine Kargn kyndeki Emiroullar slalesinin giriimiyle Cckte yaayan Zeynel Abidin h,
Kargna g etmitir. Emiroullar slalesinin soyad
zdemir olup ah Kalender Vel Oca talibidir.
27 Mahmutolan kynde yerleik ah Kalender Vel
ocakl dede ailesinin soyad, Engrdr.
28 Kuzukran menkbesi, Hac Bekta Vel ile Hamdi
Sultan arasnda gemektedir. Hamdi Sultan, Kuzukran namyla tannmaktadr. Kargn ve Seledeki ocakl
dedelere gre Hamdi Sultan, ah Kalender Velnin
oludur. Trbesi, ubukun Cck ky arazisindedir. Kargn kynde yerleik ah Kalender Vel ocakl
dedeleri, Hamdi Sultan Sele kynden Cck kyne babas ah Kalender Velnin: bir postta iki aslan
olmaz diyerek gnderdiini aktarmtr.
Velyetnamedeki menkbeye gre Hac Bekta Vel,
Eskiehirdeki Seyyid Battal Gazinin trbesini ziyaret
etmek iin yola kar. Yolculuk srasnda Hnkr bir
dervie misafir olur. Derviin Hac Bekta Velye byk sevgi ve saygs vardr. Hac Bekta Vel tarafndan ta giydirilen dervi, Hac Bekta Velnin kendisini ziyaretinden duyduu memnuniyetle sahip olduu
kuzular lokma yapmak iin kurban eder. evredeki
tm halk lokmaya arr. Hac Bekta Vel, dervie
lokma iin birka kuzunun yeteceini syler. Dervi,
Hac Bekta Velye tm kuzular hell ettiini aktarr.

Hac Bekta Vel, dervie kuzularn balarn ve derilerini birbirine kartrmamalarn syler. Kesilen her
kuzunun ba, ayaklar ve kemikleri kendi derisinin
iine braklr. Sonunda tm deriler bir dama toplanr.
Damn kaps kapanr. Ardndan Hac Bekta Vel bir
glbenk eker. Glbenk sonras damn kaps alr.
Bu esnada koyunlar da otlaktan dnm, salm
hlde beklemektedir. Damn kaps alnca ieriden
kuzular, koyunlar emmek iin meleerek dar kar.
Orada bulunanlar Hac Bekta Velnin batn gcn
grr. Bu olaydan sonra kuzularn kurban eden derviin ad Kuzukran olarak kalr(Glpnarl,1995:70).
29 ubukun Kargn kynde yerleik ah Kalender
Vel ocakl dedelerine gre Cck kynde yaam
olan Hamdi Sultann iki olu olmutur. Adlar Topuzcu
ve Kul Takndr. Hamdi Sultann soyu Topuzcudan
devam etmitir.
30 Kargn kyndeki ah Kalender Vel ocakl dedeleri, gemi dnemde Beypazar ilesine bal Karaar
beldesinde, Kseler, Sarayky, Dikmen ve Dereli kylerinde taliplerinin olduunu aktarmtr.
Sele kyndeki ah Kalender Vel ocakl dedelerinden
Kadir Kalender ve Kadir Yurdakim de Karaar yresinde ocaklarna bal taliplerin bulunduunu sylemitir.
ubukun Kargn kynde Hsem Aa olarak tannan Hseyin Kuzukran ve Buydum Aa lakapl
Hasan Kuzukran, Karaara dedelie gitmitir. Buydum Aann uzun sre Karaar blgesinde kald bilinmektedir. Kargndan Hamdi Kuzukran da
Karaarda dedelik yapmtr. Kargnl Hac Mehmet
Bykkuzukranda Karaar yresindeki ocak taliplerinin cemlerinde post dedelii yapmtr.
Ovackl Ali Muharrem Kesen, Sele Kynden Kr
175
erknl(Tarkl) ve musahiplik ritelini temel
Hasan Dede Ocana baldr32. ah Kalen-
alan bir inan-dede ocadr31. ah Kalender
der Vel Ocana Seyyid Hac Ali Turab ve
Vel Oca bir st ocak olarak Krkkaledeki
Cibali Sultan Ocaklar baldr33.
h naml Hseyin Kalender dedenin Ddk namyla tannan k Hseyin Kesen ile Karaara dedelie gittiini hatrlamaktadr.
Kargn kyndeki ah Kalender Vel Ocakl dedeleri,
Karaar ve evresindeki kylerin ocaklarna balanmasyla ilgili olarak aada yer verdiimiz anlaty
aktarmtr:
ah Kalender Velnin ei Melek Ana, Karaarl Yadan Sultann kzdr. Melek Ana bir gece ryasnda
ah Kalender Velyi grr. Ryada ah Kalender
Vel ve Melek Ana nikhlanr. Melek Ana uyandnda ryasn anne ve babasna anlatr. Ryasnda grd ve nikhland kiinin ubukun Sele kynde
yaadn syler. Bunun zerine Yadan Sultan, ei
ve kzlar Melek Ana, ubukun Sele kyne gitmek
zere yola karlar. Sele kyne yaklatklarnda
odun kesmekte olan ah Kalender Vel ile karlarlar. Melek Ana, ah Kalender Velyi grnce tanr.
Anne ve babasna ryasnda grd kiinin ah
Kalender Vel olduunu syler. ah Kalender Vel,
Yadan Sultan, eini ve Melek Anay kye gtrr.
Misafirleri, konuklar arladklar ky odasna alr.
Bu durum Seyyid Siyami Dedeye malm olur. ah
Kalender Velyi eve artr. Siyami Dede, ah Kalender Velye gelen misafirlerin ev halkndan olduunu,
odadan alp eve getirmesini syler. Eve geldiklerinde
Yadan Sultan ziyaretlerinin sebebini Seyyid Siyami
Dedeye anlatr. Bylece ah Kalender Vel ile Melek
Ana evlendirilir. ah Kalender Vel ve Melek Ana bir
sre sonra Karaara, Yadan Sultann elini pmeye
gider. Yadan Sultan, Karaar ve evresindeki Sarayky, Dikmen, Kseler ve Dereli kylerinin pirliini el
pmenin karl olarak ah Kalender Velye verir.
Gnmzde Karaar ve evresindeki kylerde
Bektalik etkinlie sahiptir. Kargndaki ah Kalender Vel ocakl dedeleri, Karaar ve evresinde gemite de Bektaliin temsilcilerinin bulunduunu
sylemitir.
31 Sele kynde Arif Kalender tarafndan muhafaza
edilen bir kl vardr. Bu kl gemite Sele kyndeki baz cemlerde erkn(Tark) yerine kullanlmtr.
176
abanz, ubuk blgelerinde etkinlie sahip bir dier Alev inan-dede oca
Seyyid Hac Ali Turab Ocadr. ankr
yresinde Alev inancnn temellenmesinde
Seyyid Hac Ali Turab n plana kan erenlerden biridir. Mart kynde yerleik ocakl
dedelere gre Seyyid Hac Ali Turab, XIII.
yzylda yaamtr. Seyyid Hac Ali Turab
de Horasan erenlerinden olup Horasandan
Anadoluya gelerek ankr blgesini yurt
olarak belirlemi ve ilk olarak Erduran dana yerlemitir. Daha sonra bugnk
Mart kynn bulunduu yere geerek
Mart kyn kurmutur34. Seyyid Hac Ali
32 ah Kalender Vel ocakl dedeleri, Krkkaledeki
Hasan Dede Ocana vekaleten bal olduklarn ifade
etmektedir. Ocakllar aslen Bulgaristandaki Otman
Baba Derghyla tarihsel ve inansal balarnn bulunduunu aktarmaktadr. ah Kalender Vel Oca
ile Otman Baba Dergh arasndaki balant, Alev
inan merkezleri arasndaki kurumsal ilikiyi gstermek asndan nemlidir.
Sele ve Kargn kynde yerleik ah Kalender Vel
ocakl dedeleri, bal olduklar asl pirlerinin adn
ah Otman Baba olarak belirtmektedir.
Hasan Dede Oca dedeleri de tarihsel olarak pirlerinin Otman Baba olduunu; fakat corafi uzaklktan
dolay vekleten Otman Babann musahibi kabul edilen caaddin Vel Ocana balandklarn aktarmtr.
33 Seyyid Hac Ali Turab ve Cibali Sultan ocakl dedelerine pirlii, Kargn kyndeki ah Kalender Vel
Oca dedeleri yapmaktadr.
34 Seyyid Hac Ali Turabnin Erduran dana gelip
oradan Mart kyne geiini Garip Musa Oca talibi
k Mustafa aadaki nefesinde ilemektedir. k
Mustafa, Ankara, Kalecik, Tavanck kyndendir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Turabnin trbesi ankr, abanz, Mart

kyndedir. Seyyid Hac Ali Turab, Mart
ky merkezli ve adyla anlan Alev inandede ocann kurucusudur35. Seyyid Hac
Ali Turab Ocann nall aireti ile inansal ve tarihsel balantlar bulunmaktadr36.
k Mustafann babas ise k Tahirdir.
Haktan murat talep edin, varn Hac Turabya
Yeil sancaa yz srn, varn Hac Turabya
Revan etti Horasandan, arz imal eyledi
Erduran nazar etti, Mard temel eyledi
ah Turab blblnen, ok tekellm eyledi
Can dilden bir selvat, verin Hac Turabya
Bir zaman zindanda dururdu, yeil kitabn okurdu
Kendi zne sitem srd, varn Hac Turabya
Kll gnahlardan geer, ar yzne rahmet saar
Bir hayrl kap aar, varn Hac Turabya
Mminler oldu Lokman, hem turap hem ak Rahman
Yeil sancak kevni mekn, varn Hac Turabya
Mustafa der oktur derdim, dilimde ezberim verdim
Tecella ettim dra durdum, varn Hac Turabya
Bu nefes, Seyyid Hac Ali Turab Oca dedelerinden
Hasan Dedeoluna ait defterden alnmtr.
35 Mart kynde yerleik Seyyid Hac Ali Turab Ocann dedeleri, Dedeolu, zdemirolu, Gndzolu,
Bekkayaolu ve Demirhan soyadlarn tamaktadr.
Ocakl dedelerin bir kolu da ubukun Kargn kyndedir. Soyadlar Dedeoludur. Ayrca Krkkale,
Sulakyurt, Hamzal beldesinde de Dedeolu soyadl
Seyyid Hac Ali Turab Oca dedeleri yaamaktadr.
Kargn ky ve Hamzal beldesindeki ocakl dedeler
Mart ky kkenlidir.
36 abanz ilesine bal zbek kynde
Kocabeyler(soyad, ifti), Halilefendiler(soyad, Erdoan), ncebeyler(soyad, Nabi) ve Adilbeyler(soyad,
Benli) olarak anlan slaleler nall airetinin beyleri
olarak tannmaktadr.
Seyyid Hac Ali Turab Oca dedelerinden Hasan
Dedeolu askerlik grevini 1950li yllarda Yozgatta
yapmtr. Hasan Dedeolu, askerlik grevini yerine
getirirken Yozgatn Pembecik kynde bir musahip
cemine katlmtr. Bu kurbanda Hasan Dede Oca
dedelerinden Abdullah Demirhan post dedesidir. Abdullah Demirhan, Pembecik kyndeki cemde Hasan
nall, nallu, nan, nal, nallu Trkmn,

nanlu Trkmn adlaryla anlan airetin
Anadoluda youn olarak yaadklar blgelerin banda ankr(Kengr) ve abanz gelmektedir(Trkay, 2001:88, 371).
Halep Trkmenleri grubuna dahil nalllar, Safevilerle siyasal ve dnsel balantlar bulunan topluluklardandr(Smer,
1999:174). Seyyid Hac Ali Turab Ocann
etkinlik sahas ankr, Ankara, Krkkale,
orum, Amasya ve Eskiehirdeki Alev
kylerine ulamaktadr37. Seyyid Hac Ali
Turab Oca cem ritellerini Erdebil sreine gre pratik etmektedir38. Seyyid Hac Ali
Turab Oca erknl(Tarkl) ve musahiplik
ritelini uygulayan bir inan-dede ocadr.
Seyyid Hac Ali Turab Oca bir st ocak
olarak ah Kalender Vel Ocana baldr.
abanz, ubuk merkezli olarak rgtlenmi Alev inan-dede ocaklarndan biri de Seyyid Hac Murad Ocadr.
Bulgurcu kynde yerleik Seyyid Hac
Murad ocakl dedelerine gre Seyyid Hac
Dedeolunu cem topluluuna: Erenlerin memleketine nalz derler. nalz Alevleri yola, erkna bal canlardr. eklinde tantmtr.
37 Seyyid Hac Ali Turab Ocann ankr ve Ankara illerine bal kylerde yerleik talip topluluklar dnda Krkkalenin Hasandede beldesinde, Sulakyurt
ilesinin Hamzal beldesinde, orumun Hamdiky
ve Pancarlk kylerinde, Amasyann Merzifon ilesine bal Hayrettinkyde, Eskiehirin Alpu ilesinin
Yaykl(Komat) kynde de talip topluluklar vardr.
Seyyid Hac Ali Turab ocakl dedeleri Kars, Arpaay
yresinde de talip topluluklar olduunu byklerinden duymutur.
38 Seyyid Hac Ali Turab ocakl dedeleri ocaklarnn
takip ettii ritel gelenei Erdebil srei olarak aklamtr.
177
Murad, Horasan erenlerindendir. Seyyid

Hac Murad, Seyyid Hac Ali Turab gibi
ankr blgesinde Alev inancnn temsilciliini yapm dedelerdendir. Seyyid Hac
Murad, Eldivann Seydi kyne yerlemitir. Trbesi Seydi kyndedir39. Seyyid Hac
Ali Turab ve Seyyid Hac Murad ocakl
dedeleri, Seyyid Hac Ali Turab ile Seyyid
Hac Muradnin akraba olduunu kabul
etmektedir40. Ocakl dedelere gre Seyyid
Hac Murad Dede, XIII. yzylda yaamtr. Seyyid Hac Murad adyla anlan Alev
inan-dede ocann da kurucusudur. Ocakl dedeler, ankr-abanznn Bulgurcu
kynde, Ankara-ubukun Kargn ve Bursa, negln ehitler kynde yerleiktir41.
Seyyid Hac Murad Ocanda post dedelii
sra ile yaplmaktadr42. Seyyid Hac Murad
ocakllarnn ankrdaki ilk yerleim yerleri Eldivan ilesine bal Hisarck kynn
39 Trbede Seyyid Hac Muradnin iki kzna ve olu
Abdlgaffura ait sandukalar da vardr.
1530 ylnda hazrlanan Anadolu Eyaleti Tapu Tahrir Defteri(Muhasebe-i Vilyet-i Anadolu Defteri)nde
Seydiky yer almaktadr.
40 Seyyid Hac Ali Turab ile Seyyid Hac Murad
ocakl dedeleri, Seyyid Hac Ali Turabyi Seyyid Hac
Muradnin days kabul etmektedir.
41 ankr, abanz, Bulgurcu kyndeki Seyyid Hac
Murad ocakl dedelerinin soyad Bektaoludur. Ankara, ubuk, Kargn kyndeki Seyyid Hac Murad
ocakl dedelerinin soyad Eroludur. Bursa, negl,
ehitler kyndeki Seyyid Hac Murad ocakl dedelerinin soyadlar ise Aka ve Akakocadr. ehitler kynde Seyyid Hac Muradnin soyundan gelen Hasan
Dedenin trbesi bulunmaktadr. ehitler Kynn
eski ad Domakydr. ehitler kynde Seyyid Hac
Murad Oca dede ve talipleri yaamaktadr.
42 Seyyid Hac Murad Ocanda post dedeliini Bulgurcu, Kargn ve ehitler kyndeki ocakl dedeler
srayla yapmaktadr.
178
arazisi ierisinde bulunan ve Eskiky adyla anlan blgedir. Eskikyde Seyyid Hac
Murad Oca dede ve talip topluluklar
beraber yaamtr. Eskiky, ankrdaki
Alev inanl topluluklar iin nemli bir
inan-ocak merkezidir. Eskiky zellikle
Seyyid Hac Murad Ocann tarihi asndan nem tamaktadr. Eskikyn yaknnda Eskisofular adyla ayr bir kyn daha
var olduu tespit edilmitir. Eskisofular kynde de Alev inanl topluluklar yaamtr. Bu sebeple Eskisofular ky Eskikyle
inansal ve sosyal irtibat ierisinde olmutur43. Eskisofular kynde de Seyyid Hac
Murad Oca talipleri yaamtr. Her iki
kyde varlklarn gnmze kadar ulatramamtr. Yre Alevleri ve Seyyid Hac
Murad ocakllarnn Eskiky ile ilgili szl
bilgilerinde n plana kan tarih-karizmatik
kiilik Hasan Dededir. Hasan Dede, Seyyid
Hac Murad Oca dedelerinden olup ocan tarihinde nemli bir isimdir44. Eskiky
43 Hisarck ky kkenli Alevler, Eskikyde tertip
edilen cemlere Eskisofularl Alevlerin de katldn
gemi kuaklardan duymutur.
44 Hasan Dede, Hisarck kynn arazisine dahil
Muhacirler adl mevkiide, Hopa Deirmeni olarak
bilinen bir su deirmenine sahiptir. Osmanl padiah
II. Murad dneminde lkede yeni bir arazi dzenlemesi yaplr. Bu sebeple bir heyet, Eskiky ziyaret
eder. Bu srada Hasan Dede, Hopa deirmenindedir.
Osmanl askerleri deirmenin yanna gelerek Hasan
Dedeye kendilerinin ve atlarnn a olduunu sylerler. Hasan Dede, askerlerin atlarna arpa verir.
Askerlere de kmme(kmbe) yapar. Fakat ne atlarn
arpas ne de askerlerin yedii kmme tkenir. Bu olay
zerine Osmanl askerleri, Hasan Dedenin bir eren
olduuna inanrlar. Askerler, Hasan Dedeye kim olduunu sorarlar. Hasan Dede de, askerlere Seyyid
Hac Murad evlad olduunu aktarr. Bunun zerine
2011 / Yl: 1 Say: 1
ve Eskisofulardaki Hac Murad ocakllar-
Eskiky, Seyyid Hac Murad ocakllarnn
nn g etmesi Hasan Dede dneminde ger-
tarihi iin nem tayan unsurlar barn-
eklemitir. Eskiky ve Eskisofular, Hasan
drmaktadr. Eskikyde gnmze kadar
Dede ile ocakl taliplerinin Bursa, negl,
ulamayan bir mezarlk vardr. Mezarlk,
ehitler kyne gyle terk edilmitir .
Eskikyn terk edilmesinin ardndan harap
45
askerler, Hasan Dedeye istedii kadar araziyi vermek

isterler. Hasan Dedeye arazinin snrlarn kendisinin
belirlemesini sylerler. Bunun zerine Hasan Dede,
Muhacirler mevkiisindeki su deirmeninden yryerek Hisarck kynn gneydousundaki arazide
bulunan sakz aacnn yanna gider, oradan Hisarck kyne ular. Ardndan Hisarckn batsndaki
Tekama ular. Devamnda Eskisofular kyne inen
Hasan Dede, oradan Kzllarndip mevkiisindeki ard
aacnn yanna ular. Belli bir sre burada dinlenir.
Artk akam olmak zeredir. Askerler, Hasan Dedeyi
merak ederler. Askerlerin dncesi, Hasan Dedeye
malm olur. Elindeki asay ard aacnn bulunduu
yerden frlatr. Asa, Hopa deirmeninin nne der.
Askerler, Hasan Dedenin gelmek zere olduunu
anlarlar. Ksa bir sre sonra Hasan Dede, Hopa deirmenine ular. Askerler, Hopa deirmeni, sakz aac, Hisarck ky, Tekam, Eskisofular ky ve ard
aac arasndaki araziyi Hasan Dedeye mlk olarak
verirler. Hasan Dedeye verilen arazi, gemite Sultan
Murad Mollaolu Vakf adyla da anlmtr.
45 Seyyid Hac Murad ocakllarnn ve yre
Alevlerinin anlattklarna gre Hasan Dedenin ocakl talipleriyle Eskikyden g etme karar vermesinin
gerisindeki sebep Eskikyde yaplan bir ceme, Snn
inanl Satlar ky halknn baskn yapmak istemesidir. Yaanan bu olay ile ilgili anlatmlar menkbeye
dnerek gnmze kadar anlatlagelmitir.
Satlarllarn baskn yapmak istedikleri cemde post
dedeliini Hasan Dede yapmaktadr. Hasan Dede,
bu gelime zerine Eskikyden g etme karar vermitir. Hasan Dede, karakazann altndan ald yank
odun parasn frlatr ve dt yerin yeni yurtlar olacan syler. Ksei, Bursann ehitler(Doma)
kyne der. Taliplerin byk ksm kendisiyle g
etmek ister. G etmek istemeyen kimi talipler ise
Hisarck kyne yerleir. Hisarck kyndeki Seyyid
Hac Murad Oca talipleri Hasan Dede ile Bursaya
g etmeyen ailelerdir. Bu aileler Karabckler
hle gelmitir. Hisarck ve Mart kylerindeki Alevler ile Seyyid Hac Murad ocakllar
mezarlkta Seyyid Hac Muradnin babasslalesi(soyad, zcan) ve Kerimler slalesi(soyadlar,
Hyk ve Solmaz)dir.
Develerle nakliyecilik yapan Hanlllar, belli bir dnem sonra Hasan Dedeyi, Bursada grr ve tanr.
Hasan Dede Hanlllara yerini kimseye sylememelerini iletir; fakat Hanlllar geri dnnce durumu,
Seyyid Hac Murad Oca taliplerine anlatr. Bunun
zerine Seyyid Hac Murad Oca talipleri, Bursaya
giderek Hasan Dedeyi geri gtrmek isterler. Hasan
Dedenin yanna giderek isteklerini iletirler. Hasan
Dede, geri dnmeyi kabul etmez. Hasan Dede, taliplerine olu Bekta yanlarnda alp gtrebileceklerini syler. Nitekim Bekta Dede, abanz blgesine
gelir ve Bulgurcuya yerleir. Bulgurcu kyndeki
Seyyid Hac Murad ocakl dedeleri, Bekta Dedenin
soyundan gelmektedir.
ubukun Kargn kynde yerleik Seyyid Hac
Murad ocakl dede ailesi de aslen Bulgurcudaki Bekta Dedenin soyundandr. Bulgurcudan Kargna
ilk giden Seyyid Hac Murad ocakl dedesi, Hasan
Dededir.
Hanl ky, Ankarann Kalecik ilesine baldr.
Nfusunun tamam Alev inanldr.
Krkkale, Sulakyurt, ayoba kynden Garip Musa
ocakl dedelerinden Haydar zer, Kalecik ve Sulakyurt ilelerine bal Akkuyu, Kykavurgal, Afar, Elmapnar ve Hanl kylerinde yaayan Garip Musa
ocakllarnn(Geygel Trkmenlerinin) gemite develerle nakliyecilik yaptn sylemitir. Haydar zer,
gemite ayoba kynde her birinin alt deveden
olutuu on iki katarn olduunu hatrlamaktadr.
Garip Musa ocakllar yzyllar boyunca develerle
Samsun, Sivas, Malatya, Gaziantep ve Halep arasnda
tamaclk yapmlardr.
179
nn mezarnn bulunduuna inanmaktadr46.
Seyyid Hac Murad ocakl dedelerine
Yakn dneme kadar Seyyid Hac Murad
gre Seyyid Hac Muradnin, Seyyid Elvan
ocakl dedeleri, Eskiky mezarlndaki
adnda bir olu vardr50. Seyyid Elvann tr-
byk dedelerinin mezarn ziyaret etmi
besi Orta ilesinin Elmalk beldesindedir51.
ve burada baz inan pratikleri gerekle-
Elmalk kuran Seyyid Elvandr52. Elmalk
tirmitir47. Hisarckl Alevler, Eskikyn,
beldesinde yer alan Seyyid Elvan trbesi y-
Hisarck kyne yaknl dolaysyla Es-
redeki nemli ziyaret-inan merkezlerinden-
kiky ve Hasan Dede hakknda sosyolojik
dir53. Seyyid Hac Murad Ocann ankr,
adan nemli bilgilere sahiptir48. Hisarckl
Ankara ve Bursa illerini kapsayan bir etkin-
Alevler Hisarck ky arazisi ierisinde yer
lik sahas vardr. Seyyid Hac Murad Oca
alan belli meknlar Hasan Dede ile iliki-
da erknl(tarkl) olup musahiplik ritelini
lendirip kutsallk vermektedir49.
temel almaktadr. Seyyid Hac Murad Oca-
46 Seyyid Hac Ali Turab ocakl dedelerinden Hasan Dedeolu, babas smet Dede lakapl Hseyin
Dedeolundan, Seyyid Hac Muradnin babasnn mezarnn Eskiky mezarlnda olduunu duymutur.
aralklarla ziyaret ettii kutsal bir mekndr. Ard

aacnn bulunduu yerde herhangi bir mezar, yatr bulunmamaktadr. Ard aacn ziyarete gelen
Alevler, cebrail(tavuk, horoz) tlamaktadr. Bulgurcu kyndeki Hac Murad ocakl dedeleri de ard
aacnn bulunduu yere kurban getirmektedir.
47 Hisarckl Alevler, negln ehitler kyndeki Seyyid Hac Murad Oca dedelerinden Kanber
Ali Dedenin Hisarcktaki taliplerinin grgs iin
Hisarcka geldiinde Eskiky mezarln ziyaret
ederek byk dedesi iin cebrail(tavuk, horoz) tladn aktarmtr. Kanber Ali Dedenin asl ad, Ali
Akakocadr.
48 Hisarckl Alevler, Eskiky ve Eskisofular kylerinin Hasan Dede dneminde g ederek daldn
sylemektedir.
49 Hisarckl Alevler, kylerinin gneydousundaki
sakz aacnn, kyn batsndaki Tekam ad verilen
am aacnn ve Kzllarndip adl mevkideki ard
aacnn Hasan Dedenin nutku olduuna inanmaktadr. Hisarckl Alevler, Hasan Dedenin, Sultan Murad
Mollaolu Vakf adyla ahsna vakfedilen arazinin snrlarn belirlerken aac da ziyaret edip arazisinin
snr noktalar olarak belirlediini sylemektedir.
aacn da Hasan Dede dneminden kaldn kabul
eden Hisarckl Alevler, bu aalar kutsal kabul edip
dallarn kesmemektedir. Hisarckl Alevlerin aala
ilgili bu inanlar, Alevlikteki kutsal aa klt ile
ilikilidir.
zellikle Kzllarndip mevkisindeki ard aac, yre
Alevlerinin ve Hac Murad ocakl dedelerinin belli
180
50 Elmalkllar, Seyyid Elvann Seyyid Hac

Muradnin olu olduunu sylemektedir. Elmalk
halk Seyyid Elvana, Elvan Seyyid adn vermektedir. Belde halk, Elvan Seyyidin Kenan h, Elvan h,
Nefi h ve Abdurrahman h adnda drt olu olduunu aktarmtr.
51 Elmalk beldesi ky statsnde iken ad Elmaldr.
Bilinen en eski ad ise Dereseydidir.
52 Elmalk halk kylerini kuran kiinin Elvan Seyyid
olduuna inanmaktadr.
53 Seyyid Elvann trbesi Elmalk Beldesinin mezarlndadr. Trbenin ierisinde Anadoludaki birok
trbede rnekleri olduu gibi geyik boynuzlar bulunmaktadr. Trbede ziyarete gelenlerin, srtna srlen svama ta da vardr.
Alevlikte ta klt ve geyik ile ilgili inanlar yaygndr. Hacbektataki Deliklitan sklkla ziyaret edilmesi, geyiin Geyikli Baba, Karacaahmet Sultan gibi
erenlere ad olmas ve bu tarihi kiiliklerin Alev kitlelerce sayg grmesi bunun somut rnekleridir.
Elmalk kyndeki Seyyid Elvann sandukasnn bandaki tacn on iki dilimli olmas da Seyyid Elvann
dahil olduu inan evreninin Alevlik olduunu gstermektedir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
bir st ocak olarak Seyyid Hac Ali Turab
ki ocakl dedelerin anlattklar, ocaa adn
Ocana baldr.
veren Cibali Sultann inan nderi olmann
Blgede Cibali Sultan Ocann da ocakl

dede ve talip topluluklar yaamaktadr. Cibali Sultan ocakllarna gre Cibali Sultann
trbesi stanbulda adyla anlan semttedir.
Cibali Sultan ocakl dedeleri Cibali Sultan
Ocana talip olarak Emir airetinin bal olduunu kabul etmektedir54. ubukun
Susuz kyndeki ocakl dedeler, Cibali
Sultan ocakllarnn Horasandan g ederek Anadoluya Halep tarafndan geldiini,
atalarnn ilk olarak Gaziantepe yerletiini
ifade etmektedir55. Cibali Sultan ocakllar
tarih ierisinde Konya, Eskiehir ve Ankara
blgelerine g etmitir. Susuz kynde54 Yukaremirler ve Aaemirler kylerinde yerleik
Cibali Sultan ocakl talipleri, Emir airetine mensup
olduklarn ifade etmilerdir. ki kyn nfusu da
Cibali Sultan Oca talibidir. Ayrca Eskiehir, Alpu,
Yaykl kynde de Cibali Sultan Ocana bal talip
topluluklar yaamaktadr. Yaykl kynde Cibali
Sultan Oca taliplerinin bulunduu mahalle, Emirler
adn tamaktadr. Bu veriler Cibali Sultan Oca ile
Emir, Emirce, Emirler adl topluluklar arasnda tarihsel balarn olduunu gstermektedir.
Susuz kynden Cibali Sultan ocakl dedesi Battal
Dalkl bal olduklar airetin adn Emirce olarak
vermitir.
Tarih kaytlarda verilen bilgilere gre Emir, Emirli, Emirl, Emirler adlarn tayan Yrk kkenli topluluk Halep, Kayseri, Canik sancaklarnda
yaamtr(Trkay, 2001: 301).
55 Yukaremirlerdeki Cibali Sultan ocakllar,
Anadoluya 1071 ylnda Seluklu hkmdar Alparslan ile beraber geldiklerini Anadoluda ilk olarak
Gaziantepe yerletiklerini, ardndan srasyla Karaman ve Konyaya g ettiklerini aktarmtr. Ocakllar
oradan da Eskiehir blgesine g ederek Komat kyne yerlemitir.
yannda dneminin sosyal ve asker hayatnda da etkili olduunu ortaya koymaktadr.

Cibali Sultan Oca dedelerine gre Cibali
Sultan, Bursada subalk yapmtr. Cibali Sultan stanbulun fethi ncesi stanbula
giderek iskn faaliyetlerinde bulunmu ve
Alev inancnn temsilciliini yapmtr. Cibali Sultan stanbulda adn tayan blgeye yerlemitir. Ocakllar, Cibali Sultann
asl adnn Cebe Ali olduuna ve Osmanl
ordusundaki Cebeci Ocan Cebe Alinin
kurduuna inanmaktadr56. XIII. yzyldan
itibaren Horasan erenlerinin Anadolunun
farkl yrelerinde kyler ve ocaklar kurarak
iskn faaliyetine katkda bulunduu bilinmektedir. Anlatlanlardan benzer misyonu
Cibali Sultann stanbulda yapmaya alt grlmektedir. Bu zellikleri ile Cibali
Sultan bir gazi-eren tipi izmektedir57. II.
Mehmet(Fatih) dneminde Otman Babann
da stanbula gittii, Osmanl padiah II.
Mehmet ile grt bilinmektedir(Kl,
2007:36,38). Bu veriler Cibali Sultann
Bulgaristanda Alev, Bekta dn-inan
sistemlerinin nemli tarih-karizmatik temsilcilerinden biri olan Otman Baba ile irtibatl olabileceini dndrmektedir. Ocaklla56 Cebeci Oca, Osmanl ordusunun temelini oluturan asker birimlerdendir. Temel grevi silah yapm,
onarm ve bu tehizatn ikmali ile ilgilidir. 1826da
Yenieri Ocann kapatlmas srasnda Cebeci Oca
da kapatlmtr.
57 Susuz kynde yerleik Cibali Sultan ocakl dedeleri, Cibali Sultann Seyyid Murad ve Seyyid Seyfullah adnda iki kardei olduunu aktarmtr.
181
rn Cibali Sultan ile ilgili inanlarnn, tarih
dedeler Cibali Sultan ocakllarnn Komat
kaynaklara gre XV. yzylda yaam Cebe
kynde 1826da Yenieri ocann kapatl-
Ali Bey hakkndaki bilgilerle rten yan-
masna kadar yaadn iletmitir. Komat
larnn bulunduu grlmektedir. Cebe Ali
kynde Cibali Sultan ocakllarnn tarihle-
Bey, Bursa sancak beyi olup komutasndaki
ri ile ilgili sosyal ve tarihsel unsurlar tespit
birliklerle beraber stanbulun fethine katl-
edilmitir59. Cibali Sultan ocakllar, Komat
mtr.
kynden Ankara, ubuka Seyyidolu ola-
Susuzdaki Cibali Sultan ocakl dedeleri

ocaklarnn tarihi ile ilgili szl bilgiyi gnmze kadar korumutur. Ocakllar, ocakl dede ve talip topluluunun Konyadan
g ederek Eskiehirin Komat(Yaykl)
kyne yerletiini aktarmtr58. Ocakl
58 Cibali Sultan Oca dedeleri, ocakllarnn
Konyadaki tarihleri hakknda belli szl anlatlar
gnmze kadar aktaragelmitir:
Cibali Sultan ocakllar Konya blgesinde yerleik
iken Konya beyinin olu ocaa bal ailelerden birinin
kzyla evlenmek ister. Cibali Sultan ocakllar beyin
olunun bu talebini reddeder. Bunun zerine Konya
beyi, Cibali Sultan ocakllarna bask ve zulm yapmaya balar. Ocakllar yaadklar skntdan kurtulmak
iin ocaklarnn piri olan Cibali Sultana haber vermeye karar verir. Cibali Sultann yardma yetimesi
iin toplu hlde glbenk okunur. Ocakllarn yakar
Cibali Sultana malum olur. Bunun zerine Cibali Sultan yardm iin Bursadan Konyaya gelir. Ocakllarn,
Cibali Sultana inan karsnda Konya beyi, Cibali
Sultann eren olduunu ispatlamasn ister. Bir frn
hazrlanr. Cibali Sultann bir gn boyunca yanan frnda kalmas istenir. Cibali Sultan frna girmeyi kabul eder. Cibali Sultann yannda Konya beyinin bir
adam da frna girer. Tam bir gn sonra frn alr.
Cibali Sultann frnda terlemi ekilde oturduu grlr. Cibali Sultann yannda frna giren kii ise yanmtr. Sadece eli yanmamtr. Cibali Sultan bu durumu: Bana zn ver dedim. Ama o bana sadece elini
verdi eklinde aklar. Konya beyi, Cibali Sultann
eren olduuna inanr. Ocakl dedelerin ferman adn
verdikleri bir belge hazrlatarak Cibali Sultan eitli
haklarla donatr.
182
rak anlan dede nderliinde g etmitir.

Seyyidolunun ad, Seyyid Mustafadr.
Cibali Sultan ocakllar, ubukta ilk olarak
Sarsu ky arazisine dahil Azrl blgesine yerlemitir60. Cibali Sultan ocakllar daha sonra Susuz(Yeniky) bata olmak
Benzer bir anlatm Hac Bekta Vel Velyetnamesinde

Karadonlu Can Babann ahsnda ilenir. Karadonlu
Can Baba, Tatar Han, Kavusa kar kazana ve atee
girerek kerametler gsterir(Glpnarl, 1995:38).
59 Komat kyllerinin Seydillerin Al adn verdikleri kei al, Komat ky yaknndaki Bykal
tepesinin gney yamacndadr. Al gemite Cibali
Sultan ocakllar kullanmtr. Aln belli blmleri
hl ayaktadr.
60 Cibali Sultan ocakl dedelerine gre atalar ubuka
g ettiinde ilk olarak Azrlye yerlemitir.
Sarsulular, Cibali Sultan ocakl dedelerinin Azrl olarak ifade ettikleri blgeye Azrl adn
vermektedir. Sarsu Alevleri, Azrly Susuzda
yerleik Cibali Sultan ocakl dedelerinin 1946l yllara kadar al olarak kullandn sylemitir. Sarsulular, Azrlde, Susuzdaki Cibali Sultan ocakl
dedelerinin atalarna ait adet mezar bulunduunu
aktarmtr. Sarsulular mezarlarn bulunduu yere
Kavakl Tekke adn vermektedir. Kavakl Tekke, Sarsu Alevleri tarafndan kutsal kabul edilmektedir.
Sarsulular yakn zamana kadar Kavakl Tekkeye
adak adayp kurban kesmitir. Kavakl Tekke adn
evresinde bulunan kavak aalarndan almaktadr.
Kavakl Tekkede bulunan devasa byklkteki bir
kavak aac 1960l yllarda yklmtr.
Kavakl Tekkeye Susuzdaki Cibali Sultan ocakl dedeleri, Seyyidolu Kava adn vermektedir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
zere evre kylere dalmtr61. Cibali Sul-
Sultan ocakl dede ailesine Seyyidoullar de-
tan Ocann merkezi Susuz(Yeniky)dur.
nilmektedir. Cibali Sultan Ocanda dede-
Susuz, Ankara, ubuk ilesine baldr.
lik yetkisinin belirlenmesinde farkl bir gele-
Susuzda Cibali Sultan ocakl dedeleri yaa-
nek vardr63. Cibali Sultan Ocann Ankara,
maktadr62. Susuz kynde yerleik Cibali

61 Susuz kyndeki Cibali Sultan ocakl dedeleri,
Susuz, Aaemirler, Kuyumcu ve Dakalfat kylerinde yerleik Cibali Sultan ocakllarnn toplu olarak
Eskiehirin Alpu ilesine bal Yaykl(Komat) kynden g ettiini aktarmtr.
Yukaremirler ve Aaemirler kylleri ile Cibali Sultan ocakl dedeleri, nfusunun tamam Cibali Sultan
Oca talibi olan Yukaremirler kynn daha nce
kurulduunu belirtmitir. Yukaremirler ky de Eskiehir, Alpu, Yaykl(Komat) kynden g edenlerden olumaktadr.
62 Susuz kyndeki Cibali Sultan ocakl dedeleri
Eskiehirin Komat kynden gelmitir.
Susuz kyndeki Cibali Sultan ocakl dedelerinin
soyu, Seyyidolu olarak bilinen Seyyid Mustafann
olu Byk Hasan Dede zerinden devam etmitir.
Byk Hasan Dedenin drt olu vardr. Byk olu,
Byk Kemterdir. Dier oullar Seyyid Yakup, Mehmet elebi ve Seyyid Mustafadr.
Ankarann ubuk ilesine bal Susuz kyndeki
Cibali Sultan ocakl dedeleri; Kocaveller, Seydiller,
Kemterler ve Krkocalar olmak zere drt slaleye
ayrlmaktadr. Kocavellerin dip dedesinin ad, Seyyid
Yakuptur. Soyadlar: Kl ve naldr. Seydillerin
dip dedesinin ad, Mehmet elebidir. Soyadlar; Saycolu, Glletutan, Ko, Dilmen, Sayar, Dnmez,
Bilgin, Kkyldrm ve Erdoandr. Kemterlerin
dip dedesinin ad, Byk Kemterdir. Byk Kemter,
Divane Kemter olarak da anlmaktadr. Soyadlar Erylmaz, Seer, zkan, Bekta, Budayc, Elden, Kuzucu, Yazc, Trpanc, Serbest, Demir ve Erdoandr. Bu
kabiledeki Erdoan soyadllar, Seydiller kabilesindeki
Erdoan soyadllardan ayrdr. Krkocalarn dip dedesinin ad Seyyid Mustafadr. Soyadlar; Dalkl,
Pekgeldi, elebi ve zkayadr. Susuz kynde Cibali
Sultan ocakl dedelerinin dndaki nfus, Cibali Sultan Oca talibidir.
Yaykl(Komat) ky tarihsel srete, Cibali Sultan
ocakllarnn dnda Seyyid Hac Ali Turab ocakllar
iin de nemli bir yerleim merkezi olmutur. ankr,

abanznn Glda kynden g ederek Komat
kyne yerlemi Seyyid Hac Ali Turab Oca talipleri bulunmaktadr. Sar, Yeil, leri, Paral ve enkal
soyadlarn tayan aileler, Gldandan g ederek
Yayklya yerlemitir. Farkl soyadlarn tayan bu
aileler ayn slaleye mensuptur. Soyadlarn verdiimiz aileler Glda kyndeki Dedeolu soyadl aile
ile akrabadr.
Yaykl kyndeki nder soyadl aile de Seyyid
Hac Ali Turab Oca talibidir. Bu slale Malatya,
Arguvandan Yayklya gelmitir.
abanznn Karahac kyndeki Karsavuranolu ve Karsavuran soyadlarn tayan aile ise
Yaykl(Komat) kynden g ederek Karahac kyne yerlemitir. Bu aile Seyyid Hac Ali Turab
Oca talibidir.
Komat kynn bugnk ad Yaykl olup Alpu ilesine baldr. Yaykl kynn nfusu, Alev inanldr. Yaykl kynde nall namyla anlan Seyyid
Hac Ali Turab Oca talipleri ile Geygel olarak da
adlandrlan Garip Musa Oca talipleri yaamaktadr.
Yayklda rehber nvanna sahip Garip Musa Oca
dedeleri de vardr. Yaykl kynn Emirler mahallesinde ise Cibali Sultan Oca talipleri bulunmaktadr.
Gemite Yaykl kynde Hdr Abdal ocakl dedeleri de yaamtr. Bu aile daha sonra Mahmudiye ilesinin Topkaya kyne g etmitir.
63 Cibali Sultan ocakllarnda post dedesinin belirlenmesinde dier Alev inan-dede ocaklarnda sk
grlmeyen bir gelenek vardr. Susuz kynde yerleik olan Cibali Sultan ocakllarndan bir dede, seimle
post dedesi belirlenir. Uludan uluya eklinde adlandrlan uygulamaya gre ocak mensubu dedeler iinden yaa en byk olan ocakzade, post dedesi yaplr.
Post dedesinin seimi Susuz kyndeki Cibali Sultan
ocakl dedeleri ve Aaemirler, Yukaremirler, Dakalfat gibi kylerdeki ocakl taliplerin ortak seimiyle
belirlenir. Post dedesi seilen dede, Kargn kynde
yerleik ah Kalender Vel ocakl dedesini Susuz k-
183
ankr ve Eskiehir illerinde talipleri yerle-
olup musahiplik temel inan ritelidir. Ci-
iktir . Cibali Sultan Oca erknl(Tarkl)
bali Sultan Oca, bir st ocak olarak ah
64
yne davet ederek kurban keser ve grevi stlenir.

Sonraki yllarda Susuz kyndeki dede, ocan cem
hizmetleri balamadan nce Kargn kyne giderek
ah Kalender Vel ocakl dedesine grlr. Peneden
geer. Ardndan post dedesi, Cibali Sultan Ocann
cemlerini yrtr. Post dedesinin yaa byk olmasnn yannda dedelik iin uygun zellikleri tamasna da dikkat edilir. Dier ocak mensubu dedeler ise
post dedesi tarafndan talip kylerine gnderilebilir.
Ayrca post dedesi talip kylerine gittiinde yannda
ocak mensubu dedeleri de gtrebilir.
Benzer uygulama Krkkalede adn tayan beldede
trbesi bulunan Hasan Dede Ocanda da vardr. Hasan Dede ocakl dedelerinden bir dede mrit olarak
seilir. Ocakta mritlik, uludan uluyadr. Mridin
yaa byk olmas ve dedelik iin uygun zellikleri
tamas nceliklidir. Mrit, ocan post dedesidir.
Ocan cemlerini ynetir. Talip kylerine dedelik iin
Kalender Vel Ocana baldr.

Mehemmed
Abdal(Mehmed
Abdal)
da ankr blgesinde tarihsel Alevlikin

nemli
temsilcilerindendir.
Mehemmed
Abdal ocakl dedelerine gre Mehemmed

Abdal, Horasan erenlerindendir. Mehemmed Abdaln dedesinin ad Seyyid smail,
babasnn ad Hasan ahtr. Mehemmed
Abdal, Anadoluya geldiinde ilk olarak
Tuncelideki Munzur dana yerlemitir.
Oradan Sulucakarayke gemi, Hac Bekta Velnin hazinedar olarak derghta grev yapmtr. Mehemmed Abdal daha sonra kendisine Hac Bekta Vel tarafndan yurt
verilen ankr, Orta, Doanlar(Avrateli)
gider. Dede slalesinin mensubu olan dier ocakzadeler mridin onay ile taliplerin cemlerinde dedelik
yapabilir.
ubukun Sele kynde yerleik ah Kalender Vel
Oca dedelerinin arasnda ise hlk gelenei vardr.
Seleli dedelerden birisi, h seilmektedir. Bu uygulama yzyllardan beri Selede yaamaktadr. h
seiminde yaa byk olmak ve uygun zellikleri
tamak n planda tutulmaktadr. Seledeki h, Sele
kyndeki dede aileleri arasnda srasyla gerekleen
yl dedeliini organize etmektedir.
ubukun Kargn kynde yaayan ah Kalender Vel
ocakl dedeleri arasnda da hlk vardr. Kargndaki
dedeler arasnda yaa byk olan ve hlk iin
uygun zellikleri tayan dede, h yaplmaktadr.
Kargndaki ocakl dede ailesini oluturan alt kollar
her yl srayla talip kylerine dedelie gitmektedir.
Kargndaki h, yl dedelerinin grevlendirilmesini
dzenlemektedir.
Cibali Sultan, Hasan Dede ve ah Kalender Vel ocaklarndaki bu gelenek, tekkelerdeki postniinlik kurumuna paralel zellikler gstermektedir.

Avrateli ky, Avrateri adyla kaytldr
64 ubuk yresi Alevileri, Cibali Sultan ocakl dede

ve taliplerinin Yrk kkenli olduklarn ifade etmektedir.
66 Yukarkarakyl Ali Zor, gemite Doanlar nfusunun ounluunu Alevlerin oluturduunu belirtmitir.
184
kynde ocan kurmutur. Mehemmed

Abdaln mezar, Doanlar kyndedir.
Doanlar kynn eski ad Avratelidir65.
Doanlar ky, 1936lara kadar Alev ve
Snn inanl topluluklarn beraber yaad bir kydr66. Kydeki Alev kitle, 1936
ylndan itibaren g ederek ubukun
Karaky(Yukarkaraky)
ve
Altndan
Aaemirler kyndeki Cibali Sultan ocakllar, Yrk kkenli olduklarn, atalarnn konar-ger ekilde yaadn; deve, koyun ve karakei besleyerek
hayvanclkla uratn aktarmtr.
Yukaremirler kyndeki Cibali Sultan ocakllar ise
atalarnn develerle yk nakliyecilii yaptn sylemitir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Karaky(Aakaraky) kylerine yerle-
Doanlar ky Alevileri ile ubuk Alevile-
mitir . Her iki ky de Doanlar kynden
ri arasnda evlilik yoluyla sosyal balar da
g edenler tarafndan kurulmutur. Tarih-
olumutur69. Gnmzde Doanlar k-
sel srete Doanlar ky Alevlerinden bel-
ynde Alev inanl nfus yaamamakta-
li gruplar, ankr, abanz, apar kyne
dr. Doanlar kynn yaknnda bir tepe-
ve ubukun Alevi kylerine g etmitir .
nin stnde bulunan Mehemmed Abdaln
67
68
67 ubuka bal Karaky(Yukarkaraky) ve

Altndaa bal Karaky(Aakaraky) den ilk kurulan Yukarkarakydr. Yukarkaraky, Mlazmgil slalesinden Remzi Gerekerin 1936 ylnda,
Yukarkarakyn bulunduu yerden ilk araziyi satn
almas ile kurulmutur. Doanlar kynden g eden
ailelerin Yukarkarakye yerleme sreci 1938-39 yllarna kadar devam etmitir. Aakaraky ise 1937
ylnda kurulmutur.
Doanlar ky Alevlerinin Doanlardan g etmesinin temel sebebi, Orta blgesindeki tek Alev kitle
olmalardr. Bu durum yzyllar boyunca Doanlar
ky Alevlerine sosyal, kltrel ve inansal anlamda
glkler yaatmtr.
68 apar kynde Doanlar ky kkenli ailelerin
banda Abinler slalesi gelmektedir. Abinler slalesi, Bilecik, St tarafndan g ederek srasyla nce
ankrnn Orta ilesine bal Kalfat beldesine yakn
entik mahallesine, ardndan Doanlar kyne, oradan da abanznn Kam kyne yerlemitir.
Bir sre sonra Abinler slalesinden Abidin Efendi,
apar kynn arazisi ierisinde bulunan Sevindi
kyllerinin arazilerini satn alarak apara yerlemitir. Sevindi bir Rum kydr. Abidin Efendinin
Hseyin, Ahmet, Ali, Halil ve Mustafa adlaryla be
olu olmutur. Hseyinin soyu, Bekta; Ahmetin
soyu, Grhan ve Yolda; Alinin soyu, Ceylan; Halilin
soyu, Aksoy, Akyol, Aksan ve Ozan soyadlarn almtr. Mustafann erkek ocuu olmamtr. Sofu
naml Mustafann kz olmutur. Kzlarn kardei
Halilin oullar ile evlendirmitir. Mustafa Efendi bir
dnem Bolu mutasarrfnn yannda grev yapmtr.
Mustafa Efendi, Boluda iken Gerede kkenli bir bayanla evlenmitir. Daha sonra apar kyne dnmtr. Mustafa Efendinin einin Geredeli olmas dolaysyla Abinler slalesi apar kylleri tarafndan
Gerede kkenli kabul edilmektedir.
Doanlardan apara g eden dier slaleler Horo-
mezar yakn zamanda Mehemmed Abdal

zoullar, Bayramustagil, Hasan Pou ve Kr Fadime
Ebe olarak bilinen ailelerdir. Horozoullar Uygur,
Hasan Poular uhadar, Kr Fadime Ebeler Uras,
Bayramustagil zer soyadldr. Bayramustagile
aparda Bibilerde denilmektedir.
apardaki shaklar slalesinden Molla Hasan, kz
Afeyi i gveyi olarak Doanlar kynden Hasan
narla evlendirmitir. apar kyndeki nar soyadl aile Hasan narn soyudur. nar soyadllar da
shaklar slalesinden saylmaktadr.
ubukun Demirci kyndeki ibiller slalesi(soyad,
Diciolu) de Doanlar kynden g etmitir. ibiller, Seyyid Hac Ali Turab Oca talibidir.
69 Ksrelik kynden Glizar isimli bir bayan Doanlara gelin gitmitir. Glizar Hanm,
Ksrelikdeki Sarolu slalesinin Nazlgil koluna
mensuptur. Nazlgilin soyad, Erdemdir.
Meeli ky kkenli olup Ttek Hanm olarak tannan
bayan da ilk evliliini Doanlar kynden yapmtr.
Ttek Hanm, einin vefat zerine ikinci evliliini
Ksrelik kynden Halil Bekta(Halil avu) ile gerekletirmitir. Ttek Hanm, Meelideki Kolar slalesindendir. Kolarn soyad, Kotur.
Meelili Kaderolu(soyad, Kaderolu) slalesine
mensup Telli Ebe olarak anlan bayan da Doanlara
gelin gitmitir. Telli Ebe, Doanlarda sseeller slalesinden Osman Onba olarak bilinen Osman Beyle
evlenmitir. Telli Ebenin smihan, Dnd ve Aye adlaryla kz olmutur. Doanlar kynden g ettikten sonra Aakarakye yerleen sseeller ailesinin
soyad, Bayraktr.
Hamide Kadn adl bayan ise Doanlarl olup
Ksrelikteki Mucurgil(soyad, Kaleli) slalesine gelin
gelmitir. Hamide Kadn, ilk ei savata ehit olunca
ikinci evliliini Ksrelikli Mollaibrahimgil slalesinden Haydar zgren ile yapmtr.
185
ocakllar tarafndan yaptrlmtr. Meza-
dal Oca blge merkezli dier ocaklar gibi
rn yaknnda Erta olarak anlan byk bir
erknl(Tarkl) bir ocaktr. Mehemmed Ab-
ta vardr. Erta, kk ebattaki talardan
dal Oca bir st ocak olarak Seyyid Hac
oluan bir ta ynnn stndedir. Mehem-
Ali Turab Ocana baldr73. Musahiplik
med Abdal ocakllar Ertann duruunu
riteli uygulanmaktadr. Mehemmed Abdal
periyodik olarak her yl deitirir. Ocak-
Ocann mensuplar Ankara ve ankr il-
llar, Ertan bir yl ta ynnn stne
lerinin kylerinde bulunmaktadr. Mehem-
yatay ekilde brakr. Erta bir yl boyunca
med Abdal Oca dedeleri aslen Doanlar
bu ekilde kalr. Ocakllar dier yl Ertan
ky kkenli olup gnmzde ubukun
ta ynn stnde dikey durur hle geti-
Karaky(Yukarkaraky)
rir . Mehemmed Abdalllar, Ertann Me-
Karaky(Aakaraky) kylerinde yerle-
hemmed Abdal tarafndan Horasandan
iktir74. Yukarkarakydeki dede ailesi Der-
getirildiine inanmaktadr71. Erta ile ilgili
violu, Aakarakydeki dede ailesi ise
inan Alevlikteki yaygn ksei menk-
hdaygil olarak anlmaktadr.
70
besini hatrlatmaktadr . Mehemmed Ab72
70 Mehemmed Abdal ocakllar Doanlar kyndeki

Mehemmed Abdal mezarn ve Ertan her yl ziyaret etmektedir. Kutsal meknn evresinde ocakllar
tarafndan eitli inansal pratikler gerekletirilerek
kurban kesilmektedir. Ocakllar Ertan hareket ettirip duru eklini deitirmeye ritel bir ierik vermektedir.
71 Mehemmed Abdal ocakl dedelerine gre Erta,
Hoca Ahmed Yesevi tarafndan Mehemmed Abdaln
dedesi Seyyid smaile verilmitir. Seyyid smail ise
Ertan olu Hasan aha, Hasan ah da olu Mehemmed Abdala teslim etmitir. Mehemmed Abdal,
Anadoluya gelirken Ertan yannda getirmitir.
Erta, Hac Bekta Vel tarafndan Doanlar kyne
Mehemmed Abdaln kseisi olarak frlatlmtr.
Bunun zerine Mehemmed Abdal, Doanlar kyn
kendine yurt tutmutur.
72 Hac Bekta Vel Velyetnamesinde Horasandan
Anadoluya ksei frlatld, kseinin Anadoluya
dt ve bunun zerine Hac Bekta Velnin
Anadoluya geldii yklenir. Kseinin dt
yer, Alevlike gre erenin yaam ve faaliyet sahas
olmaktadr. Benzer inanlar Anadolunun farkl blgelerinde yaamaktadr.
Ktahya, Hisarck, eyhakr kynde trbesi bulunan Ik akr Sultan, Horasandan frlatlan okunu
186
ve
Altndan
Aratrmalarmz ankr ilinde organize olan Alevlikin Ankarann ubuk,

Altnda, Akyurt ve Kalecik ilelerindeki
Alev inanl gruplarla olduu gibi dier
Hisarcktaki Trkmen danda bir am aacna saplanm hlde grmtr. Bunun zerine Ik akr
Sultan bugnk eyhakr kyne yerlemitir.
Gven Abdal ocakllar, Gven Abdaln Hac Bekta Vel tarafndan Gmhane Krtn(Harit blgesi)
e gnderildiine inanmaktadr. Gven Abdal, klcn
ve zrhn Harit aynn yanndaki Kovanlk kayasnda bularak yreye yerlemitir. Kovanlk kayasna
Gvende eh(Gvende h) Kaps da denilmektedir.
Kovanlk kayas, Gven Abdaln Krtnde Talca
kynden nce yaad yerdir(Kkel, 2007: 694).
73 Mehemmed Abdal Oca aslen h Hasan Ocana
baldr. Mehemmed Abdal Oca, XIX. yzylda vekaleten Seyyid Hac Ali Turab Ocana balanmtr.
Doanlar kynde h Hasan Oca mensubu Ahmet
ve Hseyin dedelere ait iki mezar vardr. Ahmet Dede,
Hseyin Dedenin babasdr. ki dede de Malatyadan
Doanlara dedelik iin gelmi ve Doanlarda vefat
etmitir.
74 ubukun Karaky(Yukarkaraky) ve Altndan
Karaky(Aakaraky) kylerinde yerleik Mehemmed Abdal Oca dedelerinin soyad, Gventir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
evre illerdeki Alev gruplarla da tarihsel,
ubuk ilesine bal Alev kylerindeki top-
inansal balarnn olduunu ortaya koy-
luluklar ve Doanlar ky kkenli Alevler;
mutur. ankr Alevlerinin benzer irtibat-
Avlakaya, Yaylaclar ve Soanlar kyleri-
lar, Karabkn Ovack ilesine bal belli
nin yer ald blgeye, Zihil(Ziil) adn ver-
kylerde yerleik Alev kkenli topluluk-
mektedir76. Zihil(Ziil) yresi Alevlerinin
larla da vardr. Karabkn Ovack ilesine
ocak aidiyeti Mehemmed Abdal Ocadr77.
bal Avlakaya, Yaylaclar ve Soanl ky-
ubukun Kargn kynde gerekletirilen
lerinde Alev kkenli topluluklar yaamak-
alan almalaryla Zihil(Ziil) yresinde
tadr . ankrnn abanz ve Ankarann
ah Kalender Vel Ocann da etkinliinin
75
75 Avlakaya kynn Avlakaya(Merkez) ve Kar

mahalle nfusu Alev kkenlidir. Avlakaya(Merkez)
ve Kar mahallelerine birbirlerine yaknlklar dolaysyla Yukaravlakaya da denilmektedir. Avlakaya
kynn Hoca(Aaavlakaya) ve Emirler mahallelerinin nfusu ise Snn inanl topluluklardan olumaktadr. Yaylaclar ky nfusunun tamam Alev
inanldr. Soanl kynn zmck mahallesinde
de Alev kkenli topluluklar vardr. zmck mahallesinde Snn inanl aileler de yerleiktir. zmck
mahallesinde soyad Yenigkgz olan Gkgzolugil
slalesi Alev kkenlidir.
Yaylaclar kynden Haim Kaya, Avlakayaya bal Kar mahalleye teky adn vermektedir.
1530 tarihli Anadolu Eyaleti Tapu Tahrir
Avlakaya ky Avlaukaya, Soanl ky Soanlu
eklinde yer almaktadr.
Zihil yresinde gerekletirilen alan almalarnda
toplanan veriler blge Alevlerinin konar-ger Trkmen topluluklarndan olup zaman iinde yerleik hayata getiklerini gstermektedir.
Yaylaclar halk, Zihile, Bolu yresinden geldiklerini,
atalarnn yaylalarda yaayp hayvanclkla uratn ifade etmitir. Yaylaclar ky Alevleri, yrede ilk
olarak Belen kynn yaylasna yerletiklerini, oradan da bugnk kye g ettiklerini aktarmtr. Ky,
adn ky kuranlarn yaylalarda yaayan bir topluluk olmasndan almaktadr.
Altnda ilesine bal Karaky(Aakaraky)de yerleik Mehemmed Abdal ocakl talipleri, Zihil(Ziil)
blgesinde gemite Mehemmed Abdal Ocana
bal talip topluluklarnn yaad sekiz kyn bulunduunu aktarmtr. Sekiz kyn zaman ierisin-
bulunduunu gsteren veriler elde edilmitir78. ankr merkezli Alev inandede ocandan biri olan Mehemmed Abdal
Oca tarihsel srete Karabkn Ovack
ilesine bal kylerde talip topluluklar
oluturmu ve rgtlenmitir. Ovack ilesindeki Alev kitlenin Doanlar kyndeki
Mehemmed Abdal ocakl dedeleri ile irtibatlar 1920li yllara kadar dzenli ekilde
devam etmitir79. Avlakaya, Yaylaclar ve
de yaanan asimilasyonla Alevlik inancn kaybettii
iletilmitir.
76 abanz ve ubuk ilelerindeki Alevler,
Zihil(Ziil) yerine Sihil(Siil) ifadesini de kullanmaktadr.
77 ubuk, Karaky(Yukarkaraky)den Mehemmed
Abdal ocakl dedesi kr Gven, Zihil(Ziil) yresinde ocaklarnn talibi bulunduunu byklerinden
duymutur.
78 ubukun Kargn kynde yerleik Onbagil slalesi, Avlakaya kkenlidir. Onbagilin soyad
naldr. Onbagil slalesi, ah Kalender Vel Oca
talibidir.
Kargndaki ah Kalender Vel ocakl dedelerinden
Hac Mehmet Bykkuzukrann ei Elmas Bykkuzukran, Onbagil ailesindendir.
79 Altnda ilesine bal Karaky(Aakaraky)deki
Mehemmed Abdal ocakl talipleri, Zihil(Ziil) yresindeki Mehemmed Abdal Ocana bal talip kyleri ile Mehemmed Abdal Oca dedelerinin tarihsel,
inansal balarnn kopmasyla ilgili szl bilgilere
187
Soanl kyndeki alan almalarnda Karapazar olarak anlan blgeden yreye dede
geldii tespit edilmitir. Karapazar, Doanlar kyn de iine alan Orta ilesinin eski
addr. 1936l yllara kadar Doanlar kynde Mehemmed Abdal ocakl dedelerin
yaad bilinmektedir. Bu balamda Av-
nigkgz, Yukarkarakyde yerleik Keleler slalesinden Osman Uzgrn damaddr. Ahmet Yenigkgz i gveyi olarak Yukarkarakye yerlemitir.
Yukarkarakyl Ali Zor, anne tarafndan dedesi olan
Velnin, akir adnda bir kardei olduunu aktarmtr. akirin ei Zihil(Ziil)li olup ad Eminedir. akir vefat ettikten sonra Emine, ocuu olmad iin
lakaya, Yaylaclar ve Soanl kylerinde
Zihil(Ziil)e geri dnmtr. Vel ve akir, Ellialtlar
yerleik Alevlerin Mehemmed Abdal Oca
slalesinden olup soyadlar, Sevintir. Ellialtlar sla-
talibi olduu ispatlanmaktadr. Avlakaya,

Yaylaclar ve Soanl kylerindeki Alevler;
Doanlarl Alevlerle ve abanz ilesindeki Alev kyleriyle yzyllar boyunca
irtibatlarn srdrmtr80. Gemite sos-
lesi, Yukarkarakyde yerleiktir.

Aakarakyde Fadime, Fadimecik, Fadime Ebe
olarak tannan bayan da Zihil(Ziil) kkenlidir.
Fadimenin einin ad Rzadr. Rza, Doanlarldr.
Rza Beyin babasnn ad, Abdullah(Abdullah avu);
annesinin ad, Kezban(Ersn Ebe, Evsin Ebe)dr. Abdullah avu ile Kezban Hanmn Rza, Ali, Mustafa
ve Kzm adl drt olu; mmhan, erife ve Fadime
sahiptir.
Doanlar kynden Zihil(Ziil) yresine dedelik iin
giden Mehemmed Abdal ocakls bir dede daha nceden dkn ilan edilmi bir ocak talibinin grlmeyi
ve dknlnn kaldrlmasn istemesi karsnda
Zihil(Ziil)den ayrlr. Daha sonra Zihile, Mehemmed Abdal ocakl dedeleri, dedelik yapmaya gitmez.
Bu durum Zihil(Ziil) Alevlerinin asimile olularn
hzlandrmtr.
adl kz vardr. Erkek kardelerin drd de savalarda ehit olmutur. Rza ile Zihil(Ziil)li Fadimenin
Aye, Sat, Ezine ve Nazl adlaryla drt kz olmutur. Sat, Aakarakyden Cell Gven ile Aye,
Aakarakyl Hasan Gven ile evlenmitir. Ezine,
Yukarkarakyden Mlazmgil slalesinden Kzm
Gereker ile Nazl ise Yukarkarakyl Keleler slalesinden Osman Uzgr ile evlenmitir. Zihil(Ziil)li
Fadimenin mezar, Aakarakydedir.
80 Yukarkarakyl Ali Zor, Zihil(Ziil)li Alevlerin
ankr, abanz ilesine bal apar kynde yap-
Doanlar kyndeki akrabalarn ziyarete geldiini
tmz alan almalarnda Satman ve Dnd Ebe
hatrlamaktadr.
adl bayanlarn apara, Zihil(Ziil) yresinden gelin
Zihil(Ziil)den, Doanlar ky ile abanz ve u-
geldii tespit edilmitir. Satman adl bayan Abin-
buk ilelerindeki Alev kylerine gelin gelenler var-
ler slalesinden Cafer Aksoyun eidir. Dnd Ebe
dr.
ise shaklar slalesinden Kel Ahmet lakapl Ahmet
Soanl kynn zmck mahallesindeki Gkg-
Klarslanla evlenmitir.
zolugil slalesinden Emine Uzgr, Doanlar k-
abanz ilesine bal zbek kynde Zihil(Ziil)li
ynden Ko Dede naml Mehmet Uzgr ile evlen-
Sat Kadn olarak tannan bayann annesi de Zihilden
mitir. Mehmet Uzgr daha sonra Yukarkarakye
zbeke gelin gelmitir. Sat Kadnn annesinin ad,
g etmitir. Emine Uzgr evlendikten sonra zm-
Dnd Hanmdr. Dnd Hanm, Zihil(Ziil)li olup
ck kyne belli aralklarla ziyarete gitmitir. Emine
zbekli brahim Ustann eidir. Zihil(Ziil)li Sat
Uzgrn olu Yusuf Uzgr de zmck kyndeki
Kadn, zbekten ilk evliliini Kkaliler slalesin-
akrabalaryla irtibatlarn srdrm zmck zi-
den Mehmet Bey ile yapmtr. Bu evliliinden Kzm
yaret etmitir. zmckteki Gkgzolugil slale-
Atik adl bir olu olmutur. Sat Kadn, ei Mehmet
sinden Satlm Yenigkgz, Yukarkarakydeki ak-
sava sebebiyle askere gidip geri dnmeyince ikinci
rabalarn tanmaktadr.
evliliini yine zbekten Koca Mslm ile yapm-
Soanl kynn zml mahallesinden Ahmet Ye-
tr. Koca Mslmn ailesinin soyad, Karabcektir.
188
2011 / Yl: 1 Say: 1
yal ve inansal adan zorluklar yaayan

zbekte Koca Mslmn ailesine Kocamslmler
denilmektedir. Sat Kadn, ikinci evliliini yapt
Koca Mslm Beyle kendi babasnn evine yerlemi
Zihil(Ziil) yresi Alevleri, Alev inan ritelleri ile ilgili belli bilgileri de gnmze
kadar ulatrmtr. Mevcut bilinenler gemi kuaklarn aktardklaryla snrldr81.
ve orada yaamtr. Bylece babas brahim Ustann

zbekteki evini ak tutmak istemitir. Koca Mslm
aslen Eldivann Hisarck kyndendir. nce Glda
kyne yerleen Koca Mslm oradan zbek kyne
g etmitir. zbekte brahim Ustann obanln
yapmtr. Sat Kadn, Koca Mslm ile evlendiinde
ya dolaysyla ocuu olamayaca iin eini zbekli Hanifioullarndan Mehmet Babann kz Alime ile
evlendirmitir. zbekli Sat Kadnn, Seyit ve Meryem adl iki kz kardei daha vardr. Seyit ve Meryem,
Glda kyne gelin gitmitir. Seyit, Halil Dedeolu
ile Meryem, Sleyman Dedeolu ile evlenmitir. Halil
ile Sleyman karde olup babalar Gldanda Bayram Aa olarak tannan Bayram Dedeoludur.
ankrnn Eldivan ilesine bal Hisarck ky
Alevlerinden olup Emirler slalesine mensup Ahmet
Ayn ei Fatma Ay da Zihil(Ziil) kkenlidir. Hisarckllar, Fatma Ay Zihil(Ziil)li Ebe namyla tanmaktadr.
abanznn Mart kynden Seyyid Hac Ali Turab
Oca dedelerinden Halil zdemirolunun annesi
Nazife zdemirolu, aslen aparl olup shaklar slalesindendir. Nazife zdemirolunun annesi Cennet
Hanmdr. Cennet Hanm da Zihil(Ziil) kkenli olup
apara gelin gelmitir. Cennet Hanmn einin ad,
Sadk Erdoandr. apardaki shaklar slalesi; Karadoan, Klarslan ve Erdoan soyadlarn tamaktadr. shaklar slalesine nar soyadllar da dahildir.
ubukun Ksrelik kyne Zihil(Ziil)den erife
adl bir bayan gelin gelmitir. erifenin einin ad
Aliendir. Alienin ailesine einin Zihil(Ziil)li olmasndan dolay Ksrelikte Zihilligil(Ziilligil) denilmektedir. Alien ve erifenin Hasan adnda bir
oullar; Sultan, Nazl ve Elif adlarn tayan kzlar olmutur. Sultan Kutluara, Nazl, Bulgurcuya gelin gitmitir. Hasan gen yata vefat ettii iin Alien,
kz Elifi i gveyi olarak Hisarckl smail analan ile
evlendirmitir. Ksrelik kynde Zihilligil(Ziilligil)
in soyu Elif ile smailin ocuklarndan devam etmektedir.
Ovackn Soanl kyne bal zmck mahallesin-
den Satlm Yenigkgz, Yaylaclar kynden Tatarn

Kz naml bayann Avrateline gelin gittiini iletmitir.
Yaylaclar kynden Haim Kaya kylerinde Tatargil
olarak anlan bir slale olduunu sylemitir.
81 Avlakaya, Yaylaclar ve Soanl kylerinde yerleik Alev kkenli topluluklar, gemite kylerine
dedelerin geldiini, kazanlarda a piirilip, akamlar cem yaplp semah dnldn aktarmtr. Avlakaya kynden Ali Aktu, kylerinde cemlerin
Avlakaya(Merkez) mahallede yapldn sylemitir. Ali Aktu, cemlerde crk denei kullanldn
iletmitir. Crk denei ifadesinin erkn(Tark) veya
dknlk hizmetinde kullanlan sitem ubuu yerine kullanlma ihtimali vardr.
Zihil yresi Alevleri ceme, zikir adn vermektedir.
Avlakaya kynden Ali Aktu, babaannesi Dnd
Aktuun ocukluunda ceme katldn kendisinden
duymutur.
Zihil(Ziil) yresi Alevleri musahiplik iin kardelik tabirini kullanmaktadr. Zihil yresi Alevleri
kardelikin iki ift arasnda yapldn bilmektedir.
Zihilde kardelik(musahip) olanlarn kurban kesip
kylye yemek verdii anlatlmaktadr. Yre Alevleri,
musahip olanlarn ocuklarnn karde saylp birbirleriyle evlenemeyecei eklindeki yaygn inanc yakn
zamana kadar srdrmtr.
Zihil yresi Alevlerinin inansal ve sosyal adan
yaadklar sre ile ilgili anlatmlar hl canlln
korumaktadr. Gemie ait bilinenler halk bilincinde
menkbeye dnerek gnmze ulamtr. Yrede
tespit ettiimiz bir anlatm bunun rneklerindendir:
Yaylaclar kynde gemite yaplan bir cemi evre
kylerden Snnler, Yaylaclar kyne gelip gizlice izlemek isterler. Bu topluluk Yaylaclar kyne girmeden nlerinde bir kan gl oluur. Bunun zerine geri
dnmek zorunda kalrlar.
Benzer bir anlatm da Avlakaya kynde tespit
edilmitir. Avlakaya(Merkez) mahallesinde yaplan
cemi, Emirler mahallesindeki Snnler gizlice grmek
isterler. Avlakaya(Merkez) mahallesine giderlerken
189
Sosyo-antropolojik
almalarmz
rede Alevleri, ah Kalender Vel Ocann
ankrnn abanz ve Ankarann ubuk
talibidir83. Geredede 1940l yllara kadar
ilesindeki Alev inan-dede ocaklarnn et-
dzenli olarak cem tertip edilmi, Alev
kinlik sahalarnn Bolunun Gerede ilesini
inancnn temel kurum ve ritellerden olan
de kapsadn ortaya karmtr. Gerede
musahiplik uygulanmtr84. Gerede blge-
yresinde srdrdmz alan aratrma-
sine ubuk blgesinden cem yapmak iin
larna gre Dikmen, ayrengney(Halk
dedeler gelmitir85. Dikmen ky, Gerede
arasnda Gney), mitky, Koumlar, Yada kyleri ile Gneydemirciler kynn

Baklar(eski ad cikler) adl yerleim
birimlerinde Alev inanc XX. yzyln ortalarna kadar varln korumutur82. Genlerinde bir deniz oluur. Bylece Emirlerliler geri
dner.
82 Dikmen ve ayrengney kylerinin nfusunun tamam Alev kkenlidir. Koumlar ky,
Koumlar(Merkez) ve Kncallar adl iki mahalleden
olumaktadr. Koumlar(Merkez) mahallesi nfusunun tamam Alev kkenlidir. Kncallar mahallesinde
Alev kkenliler ve Snn inanllar beraber yaamaktadr. mitky de iki mahalleye sahiptir. Alev
kkenliler Doruk mahallesinde yerleiktir. Doruk mahallesinin tamam Alev kkenlidir. Yada kynn
Kurta mahallesinde Snn inanl topluluk yaarken
Yada(Merkez) mahallesinde Alev kkenliler ve
Snn inanllar bir aradadr. Gneydemirciler kynn Baklar(cikler) mahallesinin nfusu ise Alev
kkenli ve Snn inanl topluluklardan olumaktadr.
Yada kynn Ilca ve Sofalar adl iki mahallesi varken 1944 ylndaki deprem sonras her iki mahalle de kapanmtr. Ilca ve Sofalardaki Aleviler,
Yada(Merkez) mahallesine yerlemitir.
Gerede Alevleri ile ilgili bilimsel aratrmalar yetersiz olup verilen bilgiler yanllar iermektedir. almalarda Geredede Alev kkenlilerin yaad iki
yerleim birimi bulunduundan bahsedilmektedir.
Bolu kent merkezinde yaayan ve farkl illerden g
etmi Alevlerle yaplan mlkatlarda kendilerine
Gerededeki Alev dedeleriyle inansal adan irtibatlar sorulmaktadr(Trkdoan, 2006: 468).
Gerede blgesinde gerekletirdiimiz alan almala-
190
rnda Alev kkenli kitlenin ikiden fazla yerleim biriminde yerleik olduu grlmtr. Ayrca Gerede
merkezli bir Alev inan-dede oca yoktur. Geredede
ocakl dede yaamamaktadr.
Dikmen ky 1530 tarihli Anadolu Eyaleti Tapu Tahrir Defteri(Muhasebe-i Vilyet-i Anadolu Defteri)nde
kaytldr. Ayn belgede Gneydemircilerin imdiki
ad Baklar olan mahallesi de yer almaktadr. Yre
halk, Baklara, cikler adn da vermektedir.
ayrengney ky; Yukarmahalle(Gney), Aaky, Dere, Talar, Bektalar ve Mollagil adl mahallelerden olumaktadr. ayrengneyin Kabakgil
adl bir mahallesi daha vardr. Kabakgil mahallesi,
Yukarmahalle(Gney)den g edenler tarafndan
yaklk 45 yl nce kurulmutur.
83 Gnmzde Gerededeki Alev kkenli kitlenin
inan-dede oca aidiyetini tespit etmek zordur. Yrede ocakl dede-ocakl talip balants yaanan asimilasyona bal olarak kaybolmutur.
Dikmen kynden Ahmet Muratolu, ah Kalender
Velnin adn duyduunu belirtmitir.
84 Gerede Alevleri, cem ifadesi yerine cemiyet, cemiyet yapma tabirlerini kullanmaktadr.
Geredeli Alev kitle musahiplik iin yaygn olarak kardalk ve ahiret kardal ifadelerini kullanmaktadr.
Yre Alevleri kardaln Hazret-i Muhammed
dneminden kaldna, ilk kardaln Mekkeden
Medineye hicret eden Muhacirler ile Medineli Ensarlar arasnda yapldna inanmaktadr. Grtmz kiiler kardalk olan Medinelinin iki gz odas
varsa birini Mekkeli kardana verdiini aktarmtr.
Gerede Alevleri kardaln temelinde kar, menfaat
bulunmamas gerektiini de dnmektedir.
85 Dikmen kynden Ahmet Muratolu gemite kylerine ubukun Kargn kynden dedelerin geldiini
hatrlamaktadr.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Alevlerinin tarihsel merkezidir. Dikmen
linmektedir87. Ankara, ubuk blgesinden
ky, Geredede Alev inanl nfusun ya-
Geredeye gelen dedeler Dikmen kynde
ad yerleim birimlerinin corafi olarak
kalarak dier kylerdeki talipleri cem iin
ortasnda bulunmas ve tm nfusunun
rgtlemitir88.
Alev inanl olmas sebebiyle n planda yer

almtr. Bu sebeple yrede dzenlenen cemler genellikle Dikmen kynde yaplmtr86.
Koumlar kynde de cem dzenlendii bimitkyden Muharrem Arslantrk ve ayrengneyden
Hseyin Karadavut bal olduklar ocak dedelerinin ubuk yresinde yerleik olduunu aktarmtr.
86 ayrengney kynden Hseyin Karadavut;
Koumlar, Dikmen ve ayrengney kynn Dere
mahallesinde olmak zere yrelerinde cemevinin
bulunduunu sylemitir. Cemevleri belli ailelerin
Dikmen
kynden
Mehmet
Danman(Sar Hafz), Hseyin Aslan(Molla

Hseyin), Kmil Canayakn(Kmil Efendi) ve
Ali imen(Hac Ali) ile mitkyden Halil
Arslantrk(Halil Efendi), Gerede Alevlerinin
son dnemdeki nemli temsilcileridir. Bu
kiiler 1940larda yrede Alev toplumunun
nderliini yapanlardr89. Yre Alevlerinin
Dikmen ky merkezli rgtlenmesinde
Mehmet Danmann etken olduu grl-
zel mlkleri olup cem hizmetleri iin kullanlmtr.

ayrengney ky, Dere mahalledeki cemevi, Kptler slalesinin(soyad, Akgz) evidir. Hseyin
Karadavut, ayrengney kynn cemlerini Dere
mahallesindeki cemevinde gerekletirdiini aktarmtr.
Dikmen kynden Ahmet Muratolu, yrelerindeki cemlerin genellikle Dikmen kynde yapldn, mekn olarak Mehmet Danman ve Kmil
Canayaknn evinin kullanldn iletmitir.
Koumlar kynden Rafet Erdem ile Abidin elik ve
Dikmen kynden Ahmet Muratolu kylerinde yaplan cemleri grmtr.
Dikmen kynden Ahmet Muratolu, Dikmen kynde yaplan cemlerde kurbanlarn meydana alnp
dualandn, semah dnldn belirtmitir.
Koumlarl Alevlerin ceme katlmak iin akam saatlerinde, ellerinde aydnlatma iin kullandklar yank
ralarla Dikmene yaya olarak gittikleri hatrlanmaktadr. Hatta Eskipazardan Geredeye dnerken Koumlarl Alevleri bu ekilde gren Geredeli Snnilerin; Koumlarllar, Dikmene ceme gidiyor eklinde
kendi aralarnda konutuklar bilinmektedir.
mitkyl Muharrem Arslantrk anne ve babasnn
Dikmen kynde kardalklarnn olduunu, ocukluunda Dikmendeki ceme anne ve babas ile beraber
gittiini aktarmtr.
87 Koumlar kyndeki son cem, Akkagilin(soyad,

Yrekli) evinde yaplmtr. Bu cemde Koumlar
kynden Hayrettin elik ile Muharrem Ylmaz
kardalk(musahip) olmutur. Koumlar kynden
Rafet Erdem bu cemde kurban kesildiini hatrlamaktadr.
88 Grtmz kiiler gemite Dikmene dede
geldiinde evre kylerdeki taliplere haber verildiini
hatrlamaktadr.
Dikmen kynden Ahmet Muratolu, ubuktan
Geredeye gelen dedelerin Dikmen kynde, Mehmet
Danman ve Kmil Canayaknn evinde konakladn aktarmtr.
89 Gerede yresinde yaptmz grmelerde Mehmet Danman, Kmil Canayakn, Hseyin Aslan,
Halil Arslantrk ve Ali imenin ubukdaki ah Kalender Vel ocakl dedeleriyle srekli irtibat halinde
olduklar tespit edilmitir.
Dikmen kynden Ahmet Muratolu, kylleri olan
Mehmet Danman, Kmil Canayakn ve Hseyin
Aslann ubuka ocak dedelerini ziyarete gittiini
hatrlamaktadr.
ubukun Kargn kynden ah Kalender Vel ocakl
dedesi Yusuf Kuzukran, Geredede Sar Hafz namyla tannan Mehmet Danmann Kargn kyndeki
Hamdi Kuzukran dedeyi ziyarete geldiini bilmektedir.
191
mektedir90. Mehmet Danman, Hseyin
Bu sosyolojik deiim, Gerede Alevlerinin
Aslan, Kmil Canayakn, Ali imen ve Halil
yrede toplumsal hayat ierisindeki konum-
Arslantrkn vefat sonras Gerede Alevleri
larnda farkllama oluturmutur. ubuk
cem organize edememi, musahiplik riteli-
blgesinden gelen dedelerle 1940l yllarda
ni gerekletirememitir . Bu durum yrede
irtibatlar kesilmitir93. Gerede Alevlerinin
geleneksel Alevlikin zlmesine ve inan-
gemite
sal anlamda dnmlere sebep olmutur .
muharrem orucu, nefes ve duvaz- imam
91
92
musahiplik(kardalk),
semah,
okuma gibi Alev inanc ile ilgili ritelleri

90 Hakknda topladmz bilgilere gre Mehmet Danman yaad dnemde Gerededeki Alev topluluun nderi konumundadr.
Dikmen kynden Ahmet Muratolu ve Yada kynden smail Ayaz, Mehmet Danmann saz aldn sylemitir. Sar Hafz, cemlerde klk hizmetini
de yerine getirmitir.
91 Koumlar kynden Rafet Erdem, Gerede
Alevlerinin son cemi, Koumlar kynde yaptn
ifade etmitir. Bu cemde Koumlar kynden Hayrettin elik ve Muharrem Ylmaz kardalk(musahip)
olmutur. Koumlar kyndeki cem, Akkagil
slalesinin(soyad, Yrekli) evinde gereklemitir.
92 Gnmzde Gerededeki Alev kkenli kitlenin
yaad kylerde ikrar vermi, musahip olmu, kurban kesmi, cemde dede tarafndan grlm, erkn
alnm(erkndan gemi) talip kalmamtr. Ad
geen kylerde cem yapldn ocukluk anda
grm birka kii hayattadr. Mlakat yaplanlar
ileri yalarda olup bu kiiler anne ve babalarn Alev
inancnn ritellerini yerine getiren kiiler olarak anlatmaktadr.
Yaplan grmelerde Gerede Alevlerinin inansaldnsel kimliklerinin Alevlikten Snnlie devinimini tanmlayan unsurlar tespit edilmitir.
Gerede Alevleri ile Snn topluluk arasnda evliliklerin 1940l yllarda balamas, yaanan sosyal dnmn somut rneidir.
ah Kalender Vel ocakl dedeleri ile itky ve Avdullah mahallesindeki Gerede kkenli ah Kalender
Vel ocakl talipleri, Gerede Alevlerinin Snnlie ait
inan pratiklerini inan evrenlerine dahil ettiklerini
iletmitir. Bu yaklam, Gerede Alevlerinin Alevlike
ait inan yaplarnda zlme yaatmtr.
ayrengney kynden Hseyin Karadavutun babas Hasan Karadavut, ubuktan Koumlar kyne
192
pratik ettikleri tespit edilmitir94.

gelen dedeye yrelerinde Alev inancnn zlmeye
baladn, Alev kitlenin asimilasyon yaadn aktarmtr
93 Dikmen kynden Ahmet Muratolu, 1940l yllarn ortasna kadar yrelerine dedelerin geldiini iletmitir.
94 Geredede Alev kkenli nfusun yaad yerleim birimlerinde 2008 ylnda yaptmz aratrmalarda grtmz kiilerin anne ve babalarnn
musahip(kardalk) olduu tespit edilmitir. Dikmen
kynden Ahmet Muratolunun babas Rza Muratolu, Yada kynden Hasan Aydnay ile Koumlar
kynden Rafet Erdemin babas Hasan Erdem, Dikmen kynden Muharrem akr ile Koumlar kynden Abidin elikin babas Hayrettin elik, Koumlar
kynden Muharrem Ylmaz ile mitkyden Muharrem Arslantrkn babas Halil Arslantrk, Dikmen
kynden Kmil Canayakn ile ayrengney kynden Hseyin Karadavutun babas Hasan Karadavut, ayrengney kynden Hseyin Kalem ile,
ayrengneyli Hseyin Karadavutun yine ayrengney kynden olan kaynpederi Abdurrahman
Cokun, ayrengneyli kr Gler ile Koumlar
kynden Muhsin Klnarslann babas Hasan Klnarslan, Dikmen kynden Muharrem Aydemir ile
kardalk(musahip) olmutur.
mitkyden
Muharrem
Arslantrk
ve
ayrengneyden Hseyin Karadavut, anne ve babasnn Muharrem orucunu tuttuunu hatrlamaktadr.
Muharrem Arslantrk ocukluunda geici bir sre
iin(muhtemelen mevsimlik ii olarak) kylerine dardan Alev bir aile yerletiini, bu aile reisinin saz
almay bildiini, okuduu nefes ve duvaz- imamlarla kyllere semah dndrdn aktarmtr.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Ankarann ubuk ilesinde yaptmz
u grlmtr95. Gerede Alevlerinin ocak
aratrmalarda Sele ve Kargn kyleri mer-
aidiyeti asndan ah Kalender Vel Oca
kezli ah Kalender Vel Ocann Gerede
ile irtibatl olduunu ortaya koyan bir dier
Alevleriyle tarihsel, inansal balantsn
veri, tarihte Gerede blgesinden ubuka
gsteren veriler tespit edilmitir. Bu ba-
g eden Alev gruplardr. ubuka bal
lamda Gerededeki Alev kitlenin ounlu-
itky ve itkyn Avdullah mahallesinde
unun ah Kalender Vel Oca talibi oldu-
Gerede kkenli Alevler yerleiktir96. Tarih-
ayrengney kynden Hseyin Karadavut, kardalk olunduunda kurban kesildiini, cemlerde semah dnldn bilmektedir. Hseyin Karadavut,
anne ve babas Emine-Hasan Karadavutun semah
dndklerini sylemitir.
Gerede Alevlerinde nefes, duvaz imam okuma gelenei olduuna dair veriler de yredeki alan almalarnda kayt edilmitir. Dikmen kynden Ahmet
Muratolu, kylerindeki cemlerde okunan nefes ve
duvaz imamlarn belli msralarn bilmektedir:
Hani bizim ile krklar, yediler
On iki imamlarn kurbanyam ben
Lanet Yezite Aliye kser
Yoktur onda iman eser
mitkyl Muharrem Arslantrk ise aada verdiimiz msralar, gemite byklerinden sklkla duyduunu sylemitir:
Eba Mslm gelmeseydi cihana
Eekler de arrd Mervana
Muharrem Arslantrkn aktard dizeleri ubukun
Kargn kynde ah Kalender Vel ocakl dedesi Hac
Mehmet Bykkuzukran da kendisiyle gerekletirdiimiz grmede okumutur.
ayrengney kynden Hseyin Karadavut, anne
ve babasnn nefes, duvaz- imam bildiini sylemitir.
mitkyl Muharrem Arslantrk, ceme katlanlarn
musahipleriyle birlikte meydana yatrldn ve Ali
imen(Hac Ali) tarafndan tarklandn sylemitir.
Muharrem Arslantrkn tarklama eklinde ifade ettii ritel, tark(erkn)tan gemedir. Bu veri, Gerede
Alevlerinin tarkl(erknl) gelenee bal olduklarn
gstermektedir. Yaplan aratrmalar ah Kalender
Vel Ocann da tarkl(erknl) ocaklardan olduunu
ortaya koymutur.
95 ubukun Kargn ve Sele kylerinde yerleik ah

Kalender Vel ocakl dedeleri Gerede blgesinde talipleri olduunu bilmektedir. Sele kynden Kadir
Kalender Dedenin dedesi Hseyin Kalender ile Kadir Yurdakadim Dedenin dedesi kr Yurdakadim, Geredeye dedelie gitmitir. Hseyin Kalender,
Geredeye yannda kanber olarak cemlerde klk
yapmas iin ubuk, Ovack kynden ah Kalender
Vel Oca talibi k Hseyin Keseni gtrmtr.
k Hseyin Kesen, ubuk yresinde Ddk
namyla tannmaktadr. Ovack kynde yaptmz grmelerde k Hseyin Kesenin cemlerde
keman(kemani) kulland aktarlmtr. k Hseyin
Kesenin babas, Koca Hasan naml, Hasan Kesendir.
k Hseyin Kesenin slalesine Ovack kynde
Kocahasanlar denilmektedir.
ubukun Sarkoz kynden ah Kalender Vel ocakl talibi, Kel Aa lakapl Mustafa Bozyel adl k da
ah Kalender Vel ocakl dedeleri ile Gerededeki
Alev kylerine kla gitmitir. Sarkozlular, Mustafa Bozyelin keman kullandn ifade etmitir. Sarkozlular, Gerededeki Alev kylerinden, Sarkoza
cemlerde klk yapmak iin klarn geldiini de
aktarmtr. Sarkoz ky Alevleri, Geredeli klarn
keman aldn belirtmitir.
96 itky ve Avdullah mahallesindeki Gerede kkenli
Alevlerin atalar Geredenin Koumlar kynden g
ederek nce ubukun Sarkoz kyne yerlemitir.
Belli bir sre sonra Sarkozdan ayrlan Geredeliler,
itkye ve oradan da Avdullah mahallesine dalmtr.
Geredenin Koumlar kynden ayrlan Vel, Mustafa ve Zeynep adl karde nce ubukun Sarkoz
kyne yerlemitir. Sarkoz kynde iki yl obanlk
yaptktan sonra itkye g etmilerdir. O dnemde Avdullah mahallesinde Mahmut adl biri, eiyle
193
sel sre ierisinde Gerededeki Alevler ile

itky ve Avdullah mahallesinde yerleik
Alev grup arasnda dinamik ekilde devam
eden inansal, sosyal, kltrel ilikiler yakn
zamanda zlmtr97. itky ve Avdulyaamaktadr. Avdullahda baka yerleim yoktur.
Mahmutun lm zerine Mustafa, Mahmutun hanm ile evlenerek, Avdullah mahallesine yerlemitir.
olak lakapl Mustafann drt olu ve bir kz olmutur. Oullarnn ad Hasan, Ali, smail ve Hseyindir.
Hasann soyundan gelenler, Ercan, Ycel ve Yurdakadim; Alinin soyundan gelenler, Temel; smailin
soyundan gelenler, Kaya ve zta; Hseyinin soyundan gelenler zbek soyadlarn almtr. Mustafa,
kzn da itkyden Gerede kkenli olmayan biriyle
evlendirmitir. itkydeki Topallar slalesinden
olan damadn i gveyi olarak Avdullah mahallesine
yerletirmitir. Avdullah mahallesinde irin soyadn
tayanlar Mustafann kznn soyundan gelmektedir. Avdullah mahallesindeki nfusun(irin soyadllar hari) tamam Mustafann soyundandr. olak
Mustafann soyundan gelen Avdullah mahallesindeki Alevlere gemite cirolu denildii gibi taklar
ifadesi de kullanlmaktadr.
Koumlar kynden g eden kardelerin en by Vel ise itkyde kalmtr. itkyde Kseler
olarak anlan slale, Velnin soyundan gelmektedir.
Velnin Satlm, brahim ve Kezban adl ocuu
olmutur. Satlmn soyundan gelenler, Fer ve Balkl; brahimin soyundan gelenler Elvan ve Saydan
soyadlarn almtr. Vel, kz Kezban, Avdullah
mahallesinden Ali Koca lakapl Ali Temel ile evlendirmitir.
Vel ve Mustafann kzkardeleri Zeynep ise itkyl, Abazakocalar slalesine gelin gitmitir.
itky ve Avdullah mahallesi nfusunun tamam,
ah Kalender Vel Oca talibidir.
itkyde olak Mustafann yaptrd bir eme vardr. Bu eme olakn Pnar adyla anlmaktadr.
97 itky ve Avdullah mahallesindeki Gerede kkenliler, Geredenin Koumlar ve Gney adlaryla iki
Alev ky olduunu bilmektedir.
itkyl Ahmet Balkl, Geredede alt kyde ah
Kalender Vel Oca talibi Alev kkenli topluluun
194
yaadn byklerinden duymutur.

Geredeli Alevlerin itky ve Avdullahdaki akrabalar ile irtibatlar yakn dneme kadar devam etmitir.
itky ve Avdullah mahallesinden belli kiiler
Geredenin Koumlar kyne ziyarete gitmitir.
Karaaa kyne Avdullahtan gelin gelen Sat
Gleri Gerededen akrabalarnn ziyaret ettiini,
Karaaa kynden brahim elik hatrlamaktadr.
brahim elik, Sat Glere misafir olan Geredelilerin Avdullahtaki yaknlarn ziyarete gittiklerini de
aktarmtr. Sat Gler, Karaaata Milazmgil diye
anlan slalenin Allar kolundan Allarn Haydar
namyla tannan Haydar Glerin eidir.
Karaaa kynde yaayan Fatma Sevgilican da
Avdullahtan gelin gelmitir. Sat Gler, Fatma
Sevgilicann halasdr. Fatma Sevgilican, babas brahim Ercann, Geredeye akrabalarn ziyarete gittiini
hatrlamaktadr. Fatma Sevgilican, brahim Ercann,
Gerededen dndnde tandklarna, Gerededen
tarak hediye getirdiini aktarmtr.
itkyl Ahmet Balkl da Nalbant olarak tannan
brahim Ercann Geredeye akrabalarn ziyarete gittiini sylemitir.
Geredeli Alevlerin tarak imalat ve ticareti ile ilgilendiklerini gsteren belli bilgiler Meeli kyndeki saha
almamzda tespit edilmitir.
Meeli kynden Kadir Kaderolu, 1955-60l yllarda
Geredede yerleik ah Kalender Vel Oca talibi belli
kiilerin ubuk evresine tarak satmaya geldiini ve
Meelide misafir olduklarn hatrlamaktadr. Kadir
Kaderolu, Geredeli tarak satclarnn tarak retiminde kullanmak zere ubukun kylerinden manda
boynuzu topladklarn aktarmtr. Kadir Kaderolu,
Meeliye tarak satmaya gelen Geredeli Alevlerden
birinin adn dris olarak vermitir.
Ovack kynden Ali Muharrem Kesen de Gerededen
yrelerine tarak satp manda boynuzu toplamaya gelenleri hatrlamaktadr. Ali Muharrem Kesen,
Geredeli tarak satclarnn Alevi inanl ve ah Kalender Vel Oca talibi olduklar hakknda bilgi sahibi
deildir.
Gerede Alevleri, Ankarann, Karaar blgesinde yerleik Alevlerle de inansal, kltrel ilikiler gelitirmitir. Bu irtibatn temelinde her iki yrenin de ah
Kalender Vel Ocann etkinlik sahasna dahil olmas
bulunmaktadr.
2011 / Yl: 1 Say: 1
lah mahallesinde yerleik Gerede kkenli
kenli Alev topluluklarn yaad ortaya
Alev topluluk, ah Kalender Vel Ocakl
karlmtr100. Kargn kyndeki Gerede
dedeleri ile Gerededeki ocakl talip toplulu-
kkenli slaleler de ah Kalender Vel Oca-
u arasndaki son dnem ilikiler hakknda
talibidir.
belli bilgileri gnmze kadar aktaragelmitir98. ubuk ilesindeki Alev kylerinde

yerleik Alevlerle yaplan grmelerde de
Gerededeki Alevlerin ah Kalender Vel
Oca ile balantlarna ait belli bilgiler tespit edilmitir99.
ubuk ilesinde gerekleen alan almalaryla Kargn kynde de Gerede k98 Avdullah mahallesinde yerleik Hseyin zbek,
Gerededeki ah Kalender Vel ocakl taliplerinin yaad kylere dedelik iin son olarak ubukun Kargn kynden Hamdi Kuzukrann gittiini aktarmtr.
99 ubukun Ovack kynden ve ah Kalender Vel
Oca taliplerinden Ali Muharrem Kesen, Geredeye
gerekletirdii bir seyahat srasnda yaadklarn
Ovack kynde yaptmz alan almasnda tarafmza iletmitir.
Ali Muharrem Kesen ticar bir i iin 1972-73 yllarnda
Geredeye gider. Akam konaklamak iin Geredede
bir otele yerleen Ali Muharrem Kesen, otelde sakall,
yalca biriyle tanr. Yal kii, kendisinin Geredeli
olduunu syler. Geredeli, Ali Muharrem Kesene,
nereli olduunu sorar. Ali Muharrem Kesen, Ankara, ubuklu olduunu iletir. Bunun zerine Geredeli,
kendilerinin Alev olduunu, bal olduklar dedelerin ubukun Sele kynde yaadn ifade eder.
Kylerine dede olarak son gelen kiinin Sele kynden Kr h naml dede olduunu belirtir. Kr hn,
Gerededeki taliplerine bir sebepten dolay krlp
daha sonra Geredeye dedelik iin gelmediini syler. Geredeli, Kr h naml dededen sonra yrelerine
baka dede gelmemesinden dolay asimile olduklarn
aktarr. Geredeli Alev, Ali Muharrem Kesene kylerindeki cemlerin kendi evinde yapldn, hl cemlerde kullanlan yasavur deneklerinin durduunu
anlatmtr.
Gerede Alevleri ile Seyyid Hac Ali

Turab Ocann da inansal ve tarihsel
balantlar
vardr.
ubukun
Demirci,
abanznn Mart ve Kutluar kylerinde

yerleik Seyyid Hac Ali Turab Oca talipleri arasnda Gerede kkenli aileler bulunmaktadr101.
100
ubukun
Kargn
kyndeki
Mrsagil
slalesi(soyad, Erdoan), Potuklar slalesi(soyad,
Demirhan) ve Keleler slalesi(soyad, Kemikkran)
Gerede kkenlidir. aile birbiriyle akraba olup ah
Kalender Vel Oca talibidir.
101 Demirci kynde yerleik Bozkurtlar slalesi, Gerede kkenlidir. Zaman ierisinde Demirci kyndeki
Bozkurtlar slalesi Boslar olarak anlmaya balamtr. Bu slale, Demirci kynde saavular olarak da
tannmaktadr. Gnmzde Bozkurtlar slalesi iin
Boslar ve saavular tabirlerinin ikisi de kullanlmaktadr. Boslar slalesi, Gerededen g ederek Demirci
kyne yerleen sa, Musa ve Kara Mehmet adl
kardein soyundan olumaktadr. Demirci kyndeki
Boslar slalesinin soyad, Gkoludur. Gkolu ailesi mensuplar, Arif Gkolunun olu Tevfik Gkolu
ile beraber Geredeye akrabalarn ziyarete gittiini
hatrlamaktadr.
Mart kyndeki Geredelinin Musagiller slalesi Gerede kkenlidir. Gerededen g ederek Mart kyne
yerleen kii, Geredeli Musadr. Musann einin ad
Kezban olup Mart kynde Geredeli Kezban olarak
tannmaktadr. Mart kynde Geredeli Musann ailesine Musagiller de denilmektedir. Musagiller slalesinin soyad, Rahimoludur. Daha sonra kimileri
Rahimolu soyadn deitirip Akbayrolu soyadn
almtr. Musagiller slalesinden Musa Rahimolu,
babasnn adnn Ali, dedesinin adnn smail olduunu aktarmtr. smail Rahimolu, Geredeli Musann
oludur. smail Rahimolunun Gerededeki akrabalar ile ilikilerini devam ettirdii, karlkl mektup-
195
Bolunun, Gerede ve Karabkn Ova-
ahnalar kynden Dertli gibi yetkin bir
ck ilesinde yerleik Alev kkenli topluluk-
Alev, Bekta an yetimi olmas da yine
larn varl, ankrnn abanz ve Orta
Bat Karadeniz Alevliinin tarihsel sreci
ileleri ile Ankarann ubuk ilesi merkezli
ierisinde ele alnmaldr103.
Alev inan-dede ocaklarnn tarihsel srete

etkinlik sahalarnn Bat Karadeniz blgesine kadar ulatn gstermektedir. Nitekim
Bolunun Mengen ve Zonguldakn Devrek
ilelerinde XVI. yzylda Kzlba topluluklarnn yerleik olduu, inansal kimlikleri
dolaysyla dnemin ynetimi tarafndan
takip
edildikleri
bilinmektedir(Hezarfen
vd, 2000:219). Mengen evresinde gerekleen alan almalarnda tespit edilen kltr
Anadoludan
balayp
Bat
Karadenize varan yerlekede evrel gcn oluturan ankr merkezli Alev inandede ocaklarnn tarihsel merkezi abanz
blgesidir. Gnmzde de ankr ilinde
Alev inanl topluluklarn topland blge,
abanzdr. abanznn belli kylerinde Alev inanc, kurum ve ritelleriyle varln srdrmektedir.
ve inan unsurlarnn Alev inancnn belli
Alev ve Snn inanl topluluklarn be-
zelliklerini gnmze kadar ulatrd
raber yaad Mart kynde Horasan eren-
grlmtr . Bolunun Yeniaa ilesinin
lerinden Seyyid Hac Ali Turabnin trbe-
102
lat bilinmektedir. smail Rahimolu, torunu Musa

Rahimoluna Gerededeki akrabalarnn su deirmeni olduunu sylemitir. smail Rahimolu, Geredeye
akrabalarn ziyarete gitmek istemi; fakat bu isteini
gerekletiremeden vefat etmitir.
Kutluar kynde yerleik Houklar slalesi Gerede
kkenlidir. Houklar slalesi aslen Mart kyndendir. Musagiller ailesine mensup olan Houklar Mart
kynden Kutluar kyne g etmitir. Houklarn
soyad, Rahimolu iken daha sonra Zaimolu olarak
deimitir.
102 Mengende adyla anlan kyde trbesi bulunan
Baba Hzr, Horasan erenlerinden biridir. Szl bilgiler XIII. yzylda yaadn gstermektedir.
Trbe yredeki nemli adak, ziyaret ve inan merkezlerindendir. Babahzr ky ve Mengen yresi ile ilgili sosyal-tarihsel profil, Alev kltrnn yaplarn
iermektedir(Onan, 2003:163).
Mengenin Aacalar kyne bal Sarkzlar mahallesinde Sarkz trbesi bulunmaktadr. Kyllere gre
Sarkz bir Trkmen kz olup Gkesu beldesine yakn Kkkuz kynn Karageyikler mahallesindendir. nanta Sarkz, her gn Gkdadaki, Erenler
doruuna giderek geyikleri samaktadr. Kzlarnn
196
si bulunmaktadr. Seyyid Hac Ali Turab,

ankr merkezli Alev inan-dede ocandan adyla anlan ocan ve Mart kynn
her gn daa kmas Sarkzn anne ve babasn tedirgin eder. Sarkz, yine bir gn Gkdaa gittiinde
babas tarafndan takip edilir. Sarkz, Erenler doruuna vardnda babas gizlenerek kzn gzetlemeye
balar. Babas, Sarkzn yanna geyiklerin toplandn grr. Sarkz, geyii saarken geyik, Sarkzn
babasn fark eder ve st daarcn(bakra) devirir.
Sarkz da: Eli kolu yana gelesice eklinde seslenir.
Sarkz, arkasna dndnde babasnn taa dntn grr.
Sarkz ile ilgili inanlar zellikle Tahtac Alevlerde
gl bir ekilde yaamaktadr. Her yl Balkesir, Edremit, Kazdandaki Sarkz makam, Tahtac Alevler
tarafndan ziyaret edilmektedir.
103 Dertlinin asl ad brahimdir. XVIII. yzyln ikinci yars ile XIX. yzyln ilk yars arasnda yaamtr.
Yeniaa ilesinin ahnalar kyndendir. Mezar kynn alt tarafnda eski Ankara-stanbul karayoluna
bitiiktir. Dertlinin soyundan gelen aileler gnmzde ahnalar kynde yaamaktadr.
2011 / Yl: 1 Say: 1
kurucusudur. Seyyid Hac Ali Turab ocakl
Gnmzde Mart kynde
dedeleri, Seyyid Hac Ali Turabnin yreye
Ali Turab ocakl dede aileleri yerleiktir.
ankr zerinden geldiini, ilk olarak Erdu-
Mart kkenli Seyyid Hac Ali Turab ocakl
ran dana yerlemek istediini, daha sonra
talip aileleri kyden g etmitir106. Mart k-
Mart kynn bulunduu blgeye gelerek
yndeki Seyyid Hac Ali Turabnin trbesi
ky kurduunu aktarmtr . Seyyid Hac
yre Alevleri iin nemli bir ziyaret ve adak
Ali Turab ocakl dedeleri, Turab Dedenin
merkezidir.
104
yreye gelii ve Mart kynn kuruluu ile

ilgili szl bilgilere sahiptir105. Mart kyndeki Alev topluluk, Seyyid Hac Ali Turab
ocakl dede ve taliplerinden olumaktadr.
104 Seyyid Hac Ali Turab ocakl dedeleri Erduran
dann doruunda Seyyid Hac Ali Turab dahil yedi
Horasan ereninin buluup muhabbet etmesi nedeniyle dan adnn Erduran olarak anldn iletmitir.
Erduran dann gnmzdeki ad Eldivan dadr.
Tarih boyunca Mart kyndeki Alev topluluk, Snn
komular ile beraber yamur duas iin Erduran dan ziyaret etmitir. Martllar, Erdurana yamur duas
riteli iin ktklarnda Kocaam ve Erduran dann
zirvesini ziyaret edip dua etmektedir. Erduranda Mart
kyndeki her slalenin konak yeri bulunmaktadr.
Yamur duas iin Erdurana kldnda, her slale
kurbann kesip kendi konak yerinde piirmektedir.
Mart kylleri ayet o yl yamur dzenli yamsa
ayn riteli krencelik iin gerekletirmektedir.
lkbahar mevsiminde Erdurana yamur duas iin
evre kylerde ziyaret dzenlemektedir. Eldivan ilesine bal Hisarck kyndeki Alevler kyden g
etmeden nce, yzyllar boyunca kydeki Snn komular ile ayn riteli gerekletirmek iin Erdurana
ziyarete gitmitir.
105 Ocakl dedelere gre, Seyyid Hac Ali Turab, Erduran dana geldiinde blge ar bir k yaamaktadr. Bu sebeple Turab Dede, Erduran danda yaayamayacana karar verir. Seyyid Hac Ali Turab, Erduran dandan bugnk Mart kynn bulunduu
mevkiiye baktnda blgeyi yeillikler iinde grr.
Turab Dede, Buras Mart ay gibiymi diyerek Mart
kynn olduu yere yerlemeye karar verir. Ocakllara gre ky adn Seyyid Hac Ali Turab ile ilikilendirilen bu anlatdan almaktadr.
Seyyid Hac
abanzne bal Karahac ky nfusunun tamam Alev inanldr107. Kydeki

Alev kitle, Seyyid Hac Ali Turab Oca
talibidir. Karahac kyndeki bir aile ise
Sultan Samutlu Oca talibidir108. Bu aile,
vekleten Seyyid Hac Ali Turab ocakl dedelerine balanmtr. Karahac kynde
Seyyid Hac Ali Turab Oca dedelerinden Mehmet Dedeoluna ait bir trbe vardr. Ayrca s Baba ve Kuzu Baba adl iki
kutsal mekn bulunmaktadr. s Baba ve
Kuzu Baba birer mezardr.
zbek ky nfusu da Alev inanldr109. zbek kynn tamamna yakn
Seyyid Hac Ali Turab Oca talibidir. z106 Mart ky kkenli Seyyid Hac Ali Turab ocakl
talip ailelerinin soyadlar, Rahimolu, Akbayrolu,
Koyiit ve Evlialioludur.
107 Anadoludaki konar-ger topluluklar arasnda
Karahac, Karahaclar, Karahacl, Karahaclu adlarn tayan bir topluluk bulunmaktadr. Bu kitle Kengr Sanca da dahil Anadolunun farkl blgelerine
dalmtr(Trkay, 2001: 404).
108 Sultan Samutlu Oca talibi Aksoy soyadl aile aslen orumun aak kynden olup gle Karahac
kyne yerlemitir.
109 Tarihi belgelerde Anadoluda zbek, zbe, zbekler, zbeler ve zbek Obas olarak adlandrlan
bir Yrk topululuu yer almaktadr. Bu kitle Bursa,
Balkesir, Menemen ve Denizli blgelerinde iskn olmutur.Trkay, 2001: 531).
197
bek kynde Hisarck ky kkenli olan
abanz ilesine bal bir dier Alev
Kocamslmler slalesi(soyad, Karabcek)
ky, Kutluardr. Nfusun tamam Alev
ise Seyyid Hac Murad Oca talibidir. z-
inanldr. Kyde ounluklu olarak Seyyid
bek kynde, Kurtsivrisi mahallesinden g
Hac Murad Oca talibi yaamaktadr. Ay-
etmi ah brahim Vel Oca talibi bir aile
rca Seyyid Hac Ali Turab ve ah Kalender
de vardr. zbek kynde Hanifioullar ola-
Vel ocaklarnn talipleri de bulunmaktadr.
rak anlan bir slale yaamaktadr110. Hanifi-
Kydeki mamolu slalesi(soyad, mamo-
oullar ailesinin dip dedesi olan Hanifiolu
lu) ise Pir Sultan Oca talibidir112. mamolu
blgeye, Seyyid Hac Ali Turab ile beraber

gelmitir. Hanifioullar, zbek kynde
baba ailesi olarak kabul edilmektedir. zbek kynde zbek Tekke adyla kutsal bir
mekn vardr. zbek Tekke byk bir aacn
altndaki mezardan olumaktadr. zbek
Tekkede ayrca Seyyid Hac Ali Turab Oca dedelerinden Kzm Dedeolu ile Hanifioullar slalesinden Mehmet Babaya ait
birer mezar bulunmaktadr. Kzm Dedeolu, 1974 ylnda zbek kynde, cemde vefat etmitir. zbek kynn Kurtsivrisi(halk
arasnda Deirmencievi) adl bir mahallesi
vardr. Kurtsivrisi nfusunun da tamam
Alev inanldr. Kurtsivrisi mahallesinde
ah brahim Vel, Hasan Dede ve Seyyid
Hac Ali Turab ocaklarna bal talip aileleri yaamaktadr. Kurtsivrisi mahallesinde
Seyyid Hac Ali Turab Oca dedelerinden
Hasan Dedeolu ile ah brahim Vel Oca
dedelerinden Hac Ali Gneligne ait iki
mezar bulunmaktadr111.
110 zbekteki Hanifioullar slalesi, Devel ve olak soyadlarn tamaktadr. olak kolunun soyu tkenmi olup Devel kolunun soyu devam etmektedir.
111 Hasan Dedeolu 1981 ylnda Kurtsivrisinde,
cemde vefat etmitir. Hasan avu namyla tannmaktadr. Hac Ali Gnelign Dede ise orumludur.
198
slalesi vekleten Seyyid Hac Murad Ocana balanmtr. Kutluar kynde Seyyid
Hac Murad ile Horasandan beraber geldii kabul edilen Arap Alinin soyuna mensup aileler de yaamaktadr113. Arap Alinin
soyu, Seyyid Hac Murad Ocanda baba
ailesi olarak bilinmektedir. Kutluar kynde Seyyid Ali Sultan(Kzldeli)a atfedilen bir
trbe vardr. Ky arazisi ierisinde Seyyid
Hac Ali Turab Oca dedelerinden Yahya Dedeye ait bir trbe de bulunmaktadr.
Ky mezarlnda ise Seyyid Hac Ali Turab
Oca dedelerinden Yusuf Dedeoluna ait
bir mezar yer almaktadr.
Glda kynn nfusu da Alev
inanl
topluluklardan
olumaktadr.
Gldanda Seyyid Hac Ali Turab ve Sultan Samutlu ocaklarnn talipleri yerleiktir.
Glda kynde Sultan Samutlu Oca dedelerinden Samutolu Ali Haydar Dedenin
trbesi bulunmaktadr114.
112 mamolu slalesinin ocak dedeleri orum, Alaca, omar kyndedir. Kyn yeni ad Yeilyurttur.
113 Arap Alinin soyundan olup Kutluarda yerleik aileler biolu, Teberolu, Sultanolu, engl,
Khyaolu ve Klnolu soyadlarn tamaktadr.
114 Ali Haydar Ocak, orum, Alaca, Harhar kyndendir. 1908-1944 yllar arasnda yaamtr. Baba-
2011 / Yl: 1 Say: 1
Bulgurcu ky, abanz ilesinde
mensup olduunu ifade etmektedir117. Ky
Alev inanl kitlenin yaad bir dier
halknn yreye Cabbar Baba nderliinde
kydr. Nfusun tamam Alev inanldr.
geldii ve ky Cabbar Babann kurduu
Bulgurcuda Seyyid Hac Murad Oca dede
kabul edilmektedir118. aparda kutsal kabul
ailesi yaamaktadr. Bulgurcuda ayrca
edilen meknlarn banda Cabbar Babaya
Seyyid Hac Murad, Seyyid Hac Ali Turab
ait mezar gelmektedir. Cabbar Baba mezar
ve Mehemmed Abdal ocaklarna bal talip
nemli bir adak ve ziyaret merkezidir. Sa-
aileleri de bulunmaktadr. Bulgurcuda, Er-
tkz Tekke, Kzlar Tekkesi ve Istma(Stma)
gayip ad verilen ve kutsal kabul edilen bir
Evliyas kydeki dier ziyaretlerdir. yer
mezar vardr. Ayrca ky okulunun yak-
de birer mezardan olumaktadr.
nnda Pir Sultan Oca mensubu bir dedenin mezar vardr. Bulgurcuda, Seyyid Hac
Murad ocakl dedelerine ait mezarlkta,
Seyyid Hac Ali Turab Oca dedelerinden
Haydar Dedeolu, Yahya Dedeolu ve Vel
zdemirolunun mezarlar bulunmaktadr.
1962li yllara kadar insanlarn yaad idemli(Ktky) kynde de Alev ve

Snn inanl topluluklar beraber yaamtr. Gnmzde idemli kynde hi kimse yaamamaktadr. idemli kyndeki
Alev kitle zbek kkenli olup Seyyid Hac
Ali Turab Oca talibidir. idemli Alevleri
apar kynde de Alev inanl topluluklar yaamaktadr115. Ky halk Mehemmed Abdal Oca talibidir. Kalenderler slalesi aslen Garip Musa Oca talibidir116.
Bu aile de Mehemmed Abdal Oca dedelerine talip olmutur. aparllar atalarnn
Suriyeden g eden Cabirolu airetine
g ederek Ankaraya yerlemitir.

Eldivan ilesine bal Hisarck kynde
de 1967li yllara kadar Alev ve Snn inanl topluluklar beraber yaamtr. 1967den
sonra kydeki Alev kitle Ankaraya g etmitir. Kyn gnmzdeki nfusunun tamam Snni inanldr. Hisarckl Alevler,
Seyyid Hac Ali Turab, Seyyid Hac Murad
snn ad Hseyin, annesinin ad Klpe Anadr.

Harhar kyndeki Sultan Samutlu Oca dede ailesi,
Alacann Kkkelik kynden Harhara g etmitir.
115 apar, aparl, aparlu, aparbeli, aparbel
adlarn tayan Yrk kkenli topluluk Adana, Kemah, Ercincan blgelerinde iskn olmutur.(Trkay,
2001:249).
116 Dip dedeleri Kuru Ali nam ile tannan Kalenderler slalesi, Garip Musa Oca talibidir. Kuru Ali,
Kalender Erdoann babasdr. aparda, Erdoan
soyadl iki aileden biri bu aile iken dieri, shaklar slalesine baldr.
ve Cibali Sultan ocaklarna bal talip topluluklarndan olumaktadr. Tarih kaytlarda

Hisarck kynde, XVI. yzyln ikinci yar117 Caber, Caberli, Caberl, Cabirli, Cabirl, Caber Trkmn olarak adlandrlan Trkmen topluluu Anadolunun farkl blgelerinde iskn
olmutur(Trkay, 2001:32, 66, 228, 229).
118 aparllar, Cabbar Babay Horasan erenlerinden
kabul etmektedir. Mehemmed Abdal ocakl dedeleri
Cabbar Babann Mehemmed Abdaln musahibi olduunu iletmitir. apar kynn eski ad Cabbardr.
199
snda, Erdebil Dergh ile irtibatl Alev top-
demolu ocakl dede ailesinin dndaki
luluklarn yerleik olduu ve merkez yne-
Alev toplulukta ocak aidiyet bilinci kaybol-
tim tarafndan kontrol altnda tutulduklar
mutur.
grlmektedir(Avc, 2006: 247). Hisarck

ky arazisinde Sarkz ve Srncak adl iki
kutsal mekn vardr. ki ziyarette de birer
mezar bulunmaktadr. Sarkz ziyaretinde
bir mee, Srncakda ise bir am aac yer
almaktadr.
ankr
Alevliinin
nemli
para-
larndan biri ise il merkezinde yerleik

Alevlerdir. ankr-Alibey mahallesindeki
Alev topluluk, Kou Baba Oca talibidir119.
Alibey mahallesindeki Alevilerin ounluu 1950li yllardan itibaren Ankara, stanbul, Karabk ve Krkkale illerine g etmitir. Gnmzde mahallede az sayda Alevi
inanl aile yaamaktadr.
ankr blgesinde gerekleen alan
almalarmzda Kzlrmak ilesine bal
Karamrsel kynde de Alev inanl topluluklarn yerleik olduu tespit edilmitir.
Karamrsel kynde Alev, Snn inanl
topluluklar beraber yaamaktadr. Karamrsel kynde orum, Sungurlunun Azak
kynden gelme Dedemolu Ocann
mensubu dede ailesi bulunmaktadr120. De119 Alibey mahallesi kkenli Aleviler ayn soydan
olup Eleki Babann neslinden gelmektedir. Alibey
mahallesi Alevilerine gre Eleki Baba, Kou Baba ile
adatr. Eleki Baba, Kou Babaya 800 yl nce ikrar
verip talip olmutur.
120 Karamrsel kynde yerleik Dedemolu Oca dedelerinin soyad ayandr. Karamrsel kynde yerleik Hamza ayan Dede aslen orum
Sungurlunun Azak kynden olduklarn ifade etmitir.
Hamza ayan, Azaktaki Dedemolu Oca dedeleri-
200
ankr yresindeki Alev inan-dede

ocaklarnn ritel uygulamalar ve Alev
topluluun temsil ettii inansal profil son
derece nemlidir. ankr Alevleri, tarihselgeleneksel inan pratiklerini gnmze kadar korumutur. Yrede srdrlen cemler,
cemde gerekletirilen on iki erkn, on sekiz
hizmet, grg, erkndan geme, musahiplik
ve dr ritelleri bilimsel adan analiz edilmesi gereken verilerdir. Blge Alevlerinin
cemde pratik ettii musahip hutbesi, dr
duas gibi szl ve yazl kaynaklar kayt altna alnmaldr.
ankr
merkezli
Alev
inan-dede
ocaklarnn dier Alev inan-dede ocaklar ile inansal, kurumsal ilikisi, tarihsel
Alevliin el ele el Hakka eklinde ifade ettii rgtleniin en nemli rneklerinden
biridir. ankr Alevleri, Alev inan-dede
ocaklarnn temel statleri olan ocakl dedeocakl talip balantsn da srdrmektedir.
Blgede ocak kurumunun fonksiyonlarn korumas; bata cem olmak zere, Alev
inancna ait uygulamalarn geleneksel izgide devam etmesini salamaktadr.
nin kye daldn aktarmtr. Kasm Dedenin

Orafa, Mehmet Dedenin Karamrsele, Dedemolu Ocana bal bir dede ailesinin de Sungurlunun
Oyaca kyne yerletiini belirtmitir.
Hamza ayan, dedelik grevini ailelerinden en son
Mstk Dedenin yaptn sylemitir. Mstk Dede,
Azaktan Karamrsele g eden Mehmet Dedenin
oludur. Mstk Dede, Hamza ayann ise dedesidir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
KAYNAKLAR
AKTU, Ali.(1948).Avlakaya, Ovack,

Karabk. lkokul.
a. Yazl Kaynaklar
AKYOL, Hamdi.(1938).apar, abanz,

ankr. Ortaokul.
AVCI, Ali Haydar.(2006). Osmanl Gizli

Tarihinde Pir Sultan Abdal ve Btn
Deyileri. stanbul.
AKYOL, Hilmi.(1927).Bakrl, abanz,

ankr. lkokul.
GLPINARLI, Abdlbaki.(1995). VilyetName. stanbul.
ARSLANTRK, Muharrem.(1927). mitky,

Gerede, Bolu. lkokul.
HEZARFEN, Ahmet-ENER, Ceml.

(2002). Osmanl Arivinde AlevlerBektaler(Mhimme ve rde Defterlerinde).
stanbul.
AYAZ, smail.(1935). Yada, Gerede, Bolu.

lkokul.
KILI, Filiz-ARSLAN, Mustafa-BLBL,

Tuncay.(2007). Otman Baba Velyetnamesi.
Ankara.
KKEL, Cokun.(2007). Talca ve Eskiky
Balamnda Gven Abdal Oca. II.
Uluslararas Trk Kltr Evreninde
Alevlik ve Bektalik Bilgi leni.
Ankara.
Muhasebe-i Vilyet-i Anadolu Defteri(438
numaral 1530 tarihli Anadolu Eyaleti Tapu
Tahrir Defteri).
ONAN, Bilginer.(2003). Baba Hzr. Hac
Bekta Vel Aratrma Dergisi . Ankara.
SMER, Faruk.(1999). Safevi Devletinin
Kuruluu ve Gelimesinde Anadolu
Trklerinin Rol. Ankara.
TRKAY, Cevdet.(2001). Osmanl
mparatorluunda Oymak, Airet ve
Cemaatler. stanbul.
TRKDOAN, Orhan.(2006). Alev-Bekta
Kimlii. stanbul.
B. Szl Kaynaklar
AYDEMR, Zeynel.(1952). Dikmen, Gerede,

Bolu. lkokul.
AYDIN, Hasan.(1944). Bulgurcu, abanz,
ankr. Ortaokul(Dardan).
AYDUAN, Hasan.(1946). Deirmendere,
Alaca, orum. lkokul.
AYHAN, Arslan.(1949).
Karaky(Yukarkaraky), ubuk,
Ankara. lkokul.
BACAKSIZ, Hseyin.(1932). Koyunbaba,
Kalecik, Ankara. lkokul.
BALKILI, Ahmet.(1933). itky, ubuk,
Ankara. lkokul.
BEKTA, sgender.(1938). Ksrelik, ubuk,
Ankara. lkokul.
BEKTAOLU, Cell Abbas.(1946).
Bulgurcu, abanz, ankr. lkokul.
BEKTAOLU, Vel.(1949). Bulgurcu,
abanz, ankr. lkokul.
BYKKUZUKIRAN, Hac Mehmet.(1339).
Kargn, ubuk, Ankara. Eski alfabeyi
biliyor.
CIRLAK, Zeki.(1956). Karacaren(Yeilyurt
mah.), Altnda, Ankara. lkokul.
ACAR, Haydar.(1943). Kutluar, abanz,

ankr. Yksekokul.
AMUR, zzet.(1942). mercik, ubuk,

Ankara. lkokul.
AKAKOCA, Haydar.(1953). ehitler, negl,

Bursa. lkokul.
AYAN, Hamza.(1951). Karamrsel,

Kzlrmak, ankr. lkokul.
201
ELK, Abidin.(1337). Koumlar, Gerede,

Bolu. Okuryazar.
ELBOL, smail.(1930). Afar, Kalecik,

Ankara. Ky Enstits terk.
ELK, brahim.(1928). Karaaa, ubuk,

Ankara. lkokul.
ELBOL, Mehmet.(1958). Afar, Kalecik,

Ankara. niversite.
FT, smet.(1942). zbek, abanz,

ankr. lkokul.
ELBOL, Mustafa.(1926). Afar, Kalecik,

Ankara. Okuryazar.
DALKILI, Arif.(1937). Susuz, ubuk,

Ankara. lkokul.
ENGR, Hseyin.(1952). Mahmutolan,

ubuk, Ankara. Ortaokul.
DALKILI, Battal.(1948). Susuz, ubuk,

Ankara. lkokul.
ER, Seyit.(1935). Uygur, Amasya. lkokul.
DEDEOLU, Ali.(1941). Mart, abanz,

ankr. lkokul.
DEDEOLU, Halil.(1937). Mart, abanz,
ankr. lkokul.
DEDEOLU, Hasan.(1929). Mart, abanz,
ankr. lkokul.
DEDEOLU, Necati.(1937). Glda,
ERDEM, Ali.(1340). Ksrelik, ubuk, Ankara.

Okuryazar.
ERDEM, Rafet.(1931). Koumlar, Gerede,
Bolu. Okuryazar.
ERGN, Vel.(1941). Aydnck, Altnda,
Ankara. lkokul.
FER, Muzaffer.(1932). itky, ubuk,
Ankara. lkokul.
DEDEOLU, Satlm.(1930). Glda,

GEREKER, Behzat.(1955).
Ankara. lkokul.
DELGZ, Hseyin.(1937). ankr, Alibey

mahallesi. Okuryazar.
GKE, Kaya.(1958). Yellice, Kangal, Sivas.

niversite.
DEMRALAY, nver.(1950). Bakrl,

GKMEN, Metin.(1942). Aacalar, Mengen,

Bolu. lkokul.
DEMRHAN, Dastan.(1938). Hasandede,

Krkkale. lkokul.
GKOLU, Cafer.(1955). Demirci, ubuk,

Ankara. lkokul.
DEMRHAN, Hasan.(1949).
Karaky(Aakaraky), Altnda,
Ankara. Ortaokul.
GKOLU, Murat.(1948). Demirci, ubuk,

Ankara. Ortaokul.
GKOLU, Satlm.(1966). Demirci, ubuk,
Ankara. niversite.
DEMRHAN, Nazl.(1925).
Ankara. Okuryazar deil.
GKOLU, Yksel.(1941) Demirci, ubuk,

Ankara. lkokul.
DLMEN, Battal.(1338). Susuz, ubuk,

Ankara. Okuryazar.
GM, Muharrem.(1941). ayrengney,

Gerede, Bolu. lkokul.
DCOLU, Satlm.(1963). Demirci,

ubuk, Ankara. lkokul.
GMLOLU, Hseyin.(1952). Dalyasan,

ubuk, Ankara. Lise.
DOANOLU, Hsn.(1941). Dakalafat,

GNE, Kzm.(1949). Yeilyurt(omar),

Alaca, orum. niversite.
202
2011 / Yl: 1 Say: 1
GRPINAR, Mustafa.(1956). Aydnck,

Altnda, Ankara. lkokul.
GRSU, Musa.(1942). Yukaremirler, ubuk,
Ankara. lkokul.
GVEN, Ali.(1941). Karatepe, Eskiehir.
niversite.
GVEN, Hseyin.(1973).
Ankara. niversite.
GVEN, kr.(1948).
Ankara. lkokul.
MAMOLU, Sleyman.(1933). Kutluar,
KADEROLU, Kadir.(1335). Meeli, ubuk,
Ankara. Okuryazar.
KHYAOLU, Hseyin.(1925). Dalyasan,
ubuk, Ankara. Okuryazar.
KALENDER, Kadir.(1929). Sele, ubuk,
Ankara. Okuryazar.
KARADAVUT, Hseyin.(1927).
ayrengney, Gerede, Bolu. Okuryazar.
KARAKSE, Ali Rza.(1947).
Karacaren(Yeilyurt mah.), Altnda,
Ankara. lkokul.
KARAMAN, smail.(1933).
Ankara. lkokul.
KARSAVURANOLU, Ali.(1949). Karahac,
KAYMAK, smail.(1939).
zbek(Deirmencievi mah), abanz,
ankr. lkokul.
KESEN, Ali Muharrem.(1340). Ovack,
ubuk, Ankara. Okuryazar.
KILIARSLAN, Ahmet.(1952). apar,
abanz, ankr. Lise terk.
KILIN, Sadettin.(1930). Kuyumcu, ubuk,
Ankara. lkokul.
KILINARSLAN, Muhsin.(1955). Koumlar,
Gerede, Bolu. Yksekokul.
KIZILGZ, Zeynel.(1928). Davulalan,
Yldzeli, Sivas. Okuryazar.
KOAN, Ali.(1966). Oyaca, Sungurlu,
orum. lkokul.
KOAN, Sleyman.(1963). Oyaca, Sungurlu,
orum. lkokul.
KUTEMR, Hseyin.(1928). Sarsu, ubuk,
Ankara. Lise(Dardan).
KUVVET, Abdlkadir.(1947). Sarkoz, ubuk,
Ankara. lkokul.
KUVVET, Rza.(1928). Sarkoz, ubuk,
Ankara. Okuryazar.
KUZUKIRAN, Yusuf.(1941). Kargn, ubuk,
Ankara. Lise(Dardan).
MURATOLU, Ahmet.(1337). Dikmen,
Gerede, Bolu. Okuryazar.
OCAK, Cafer.(1940). Harhar, Alaca, orum.
retmen Okulu.
NEY, Cell.(1954). ayyaka, Sungurlu,
orum. lkokul.
KARSAVURANOLU, Mslm.(1959).
Karahac, abanz, ankr. lkokul.
ZBAY, Ahmet.(1942). Aaavundur,

KARSLI, smail.(1929). Kcl, Alaca, orum.

Okuryazar.
ZBEK, Hseyin.(1940). itky(Avdullah

mah.), ubuk, Ankara. Okuryazar.
KAYA, Haim.(1945). Yaylaclar, Ovack,

Karabk. Lise terk.
ZDEMR, Murat.(1944). zbek, abanz,

ankr. lkokul.
KAYA, Kerim.(1936). Koyunbaba, Kalecik,

Ankara. Ortaokul(Dardan).
ZDEMROLU, Halil.(1931). Mart,

203
ZEL, Battal.(1946). Kayapnar, Eskiehir.

lkokul.
TOZKOPARAN, Keml.(1965). Elmal,

Delice, Krkkale. Ortaokul.
ZER, Haydar.(1937). ayoba, Sulakyurt,

Krkkale. lkokul.
TRKN, Gazi.(1933). Banaz, Yldzeli, Sivas.

Okuryazar.
ZGREN, Dursun.(1946). Ksrelik, ubuk,

Ankara. lkokul.
ULUSOY, Cemalettin.(1933). Koubaba,

Baleyh, Krkkale. Okuryazar.
RAHMOLU, Dursun.(1934). Mart,

UYGUR, Air(Aur).(1941). apar, abanz,

ankr. Lise(Dardan).
RAHMOLU, Musa.(1941). Mart, abanz,

ankr. Ortaokul.
YANIK, Zeynel.(1949). Mahmutolan,

ubuk, Ankara. Lise.
RECEP, Sabri.(1940). Sarsu, ubuk, Ankara.

lkokul.
YAVUZOLU, Ali Ekber.(1960). Ankara,

Altnda, alkanlar Mah.(Demirci ky
kkenli). Orta terk.
SABIROLU, Niyazi.(1966). Aydoan,

Sungurlu, orum. niversite terk.
SARI, Mehmet.(1930). Yaykl, Alpu,
Eskiehir. Ky enstits terk.
YENGKGZ, Satlm.(1945).
Soanl(zmck mah.), Ovack,
Karabk. lkokul.
SEVGLCAN, Fatma.(1937). Karaaa,

ubuk, Ankara. Okuryazar deil.
YURDAKADM, Kadir.(1931). Sele, ubuk,

Ankara. lkokul.
SEVGLCAN, Ziya.(1932). Karaaa, ubuk,

Ankara. lkokul.
YURDAKADM, Vel.(1953). Sele, ubuk,

Ankara. lkokul.
ANALAN, Mustafa.(1939). Ksrelik, ubuk,

Ankara. lkokul.
YURDAKUL, Yaar.(1341). Mahmutolan,

TA, Ahmet.(1944). Karaaa, ubuk,

Ankara. lkokul.
ZAMOLU, Rza.(1932). Kutluar.

TA, Hseyin.(1940). Karacaren(Yeilyurt

mah.), Altnda, Ankara. lkokul.
ZOR, Ali.(1929). Karaky(Yukarkaraky),

TADELEN, Ali.(1926). Hisarck, Eldivan,

ankr. lkokul.
TEPEDB, Mehmet.(1934). Kzlibrik,
Atkaracalar, ankr. lkokul.
TOPU, Salih.(1930). Aaemirler, ubuk,
Ankara. Okuryazar deil.
204
AKKIRIK KYNDE TESPT EDLEN NAN

UNSURLARININ SOSYOLOJK ANALZ
THE SOCIOLOGICAL ANALYSES ON COMPONENTS OF
BELIEF IN AKKIRIK VILLAGE
Mustafa DAIDIR1
ABSTRACT
This paper is the presentation of my re-
ZET
Bu alma, sosyoloji blm bitirme
almas olarak, Alevilik inancnn nanDede Oca merkezli olarak Akkrk ky
rnei zerinden deerlendirilmesini ieren
almamn makale boyutunda sunumudur.
almada son snf rencisi olmann verdii younluk ierisinde elden geldiince
verimli olunmaya allmtr; ancak anlatlmaya allan konu, kukusuz burada anlatlandan daha derinlikli ve incelikli aklamalar hak etmektedir. Buna ramen, bu
alma Alevilik inancnn sosyolojik incelemesi balamnda mikro bir rnek ve ileriki
zamanlarda yapacam almalar iin bir
seach that involves the assesment of Alevi

belief from the sample of Dede-Belief Association centered Akkirik village. I wrote it as
my graduation thesis in sociology department. Through the intensity of being a senior man, I tried hard to be as efficient as I
can, but without any doubt, the subject that
is discussed here deserves more sophisticated and deeper explanations. However, this
paper should be read as a micro sample of
Alevi belief and an amateur introduction or
a step for further reseaches I will make in
the future.
Key words: Akkirik, Belief Dede Association, Alevism.
basamak, amatr bir giri olarak okunmal-
GR
dr.
Anahtar kelimeler: Akkrk, nan-Dede
Oca, Alevilik.
nsanlarn inanlar balamnda oluturduklar dnsel ve uygulaymsal unsurlarn analiz edilmesi, onlarn yaamlarnn dier taraflarnn anlalmas asndan
nemlidir. nsanlarn kendi kiisel tatminlerinin yannda, toplum ierisinde birlikte
1 Pamukkale niversitesi Sosyoloji Blm 4. Snf

rencisi.
yaadklar insanlarla aralarnda kuracak205
lar ilikilerin ynn belirlemede de dini
zgr olmas fikrine kimsenin itiraz yoktur;
inan, ok nemli bir yer tutmaktadr. nan-
ancak burada bahsettiimiz zgrlk ve bu
cn zayflad durumlarda insan, ahlaki
zgrln insanlar getirdii nokta, insan-
anlamda olumsuz davranmaya daha yakn
larn varmak istedikleri zgrln ne oldu-
olmaktadr. nsanlar aras ve toplumlar ara-
unun sorgulanmasn gndeme getirecek
s ilikilerde vicdan ok nemlidir. Vicdan,
seviyeye ulamtr. te tam burada, insan-
insann kendisine ve dier insanlara kar
l merkeze alacak yaamsal etik ilkelerin
saygsn, sevgisini ve muhabbetini koru-
belirlenmesinde, insanlarn gemi dnem-
mas konusunda ok nemli bir yol gsteri-
de ve gnmzde din inan erevesinde
ci konumundadr. Bu bakmdan insanlarn
ortaya koyduklar modellerin izlenilmesi
vicdanlarnn da ierisinde yer ald din
gerektii fikri tekrar glenmektedir.
inanlarn oluturan dnsel ereveleri

ve bu dnsel ereve ats altnda ortaya koyduklar inansal unsurlar, sosyolojik
olarak analiz etmek nemlidir.
Bu balamda kendi iinde yaadmz

toplumun; tarihinde ve bugnnde, toplumsal i blm ve rgtlenmenin olumasnda, insanlar aras ilikilerin temellen-
Gemi dnemde ve gnmzde insan-
mesinde, siyasi ve kltrel tarihin biimlen-
larn inan balamnda ortaya koyduklar
mesinde nemli bir yeri olan Alevilik inanc
toplumsal i blm ve rgtlenmelerin an-
ve bu inancn ortaya kard dnsel ve
lalmas, bu unsurlarn toplumsal uzlama
uygulaymsal erevenin anlalmas ok
ve dayanmann zayflad dnemlerde bir
nemlidir. Sosyoloji biliminin salad
yol gsterici olma ve bir toplumsal rgt-
aralarla bu konunun doru anlalmas ve
lenme rnei verebilmesi adna nemlidir.
anlatlmasna yaplacak olan katk hayati
Bu modellerin anlalmasnn ve anlatlma-
nemdedir. Burada Alevilik inanc, sosyolo-
snn, olumsuz olan durumu kurtarmadaki
jik incelemenin konusu yaplarak, Alevilik
ilevselliinin yan sra, kltr oluturan
inanc ierisindeki dnsel derinlik ve uy-
nemli bir dinamik olan din inancn kltr
gulaymsal zenginlik bir model olarak kar-
ierisindeki yerinin anlalmas konusunda
tlacak, insanlarn kendileri ile iinde yaa-
da ilevsellii vardr.
dklar toplum ve dnya arasndaki ilikileri
Din inancn ortaya kard toplumsal

rgtlenme biiminin toplumsal yaam d-
tekrar temellendirmeleri iin bir perspektif

sunulacaktr.
zenleyici ilevi, insanlarn gnmzde ok
Bu amaca ynelik olarak, bir ky bo-
nem verdikleri snrsz zgrlk fikri kar-
yutunda Alevilik inancnn grngleri,
snda yeterince anlalamamakta ve toplum-
Anadolu Alevilii asndan ok nemli bir
sal hayat ile dinsel olann arasndaki ilikisel
yaplanma ve rgtlenme biimi olan nan-
mesafe gn getike artmaktadr. nsanlarn
Dede Oca merkezli olarak incelenecektir.
206
2011 / Yl: 1 Say: 1
Yapm olduumuz lisans bitirme alma-
kk de olsa bir katk sunmasn ve nan-
s, Alevilik inancna mensup insanlarn ya-
Dede Oca eksenli almalara naizane bir
ad bir yer olarak Akkrk kynde tespit
rnek oluturmasn diliyorum.
edilen inan unsurlarnn sosyolojik incelemesini iermektedir.

almada nitel aratrma teknikle-
YERLEM VE YERLEMN
TARH
ri olan derinlemesine grme ve odak grup
Ordu ilinin Mesudiye ilesinin Topam
grmesi tekniklerinden yararlanlmtr.
belediyesine bal olan Akkrk Mahallesi,
Akkrka gidilmi, aratrlacak konu kap-
yine Topama bal Enalan, Ortalan, Ke
samnda hazrlanan sorular rehberliinde
ve hdere mahalleleri, Mesudiyeye bal
Akkrkllardan bazlar ile derinlemesine
Pnarl ky, Ordunun Glky ilesine ba-
grme, bazlar ile odak grup grmesi
l Kozren ky ve Ordunun Ulubey ilesi-
yaplm, yaplan grmeler grntl ve
ne bal Baardak ky ile komudur.
sesli olarak kayt altna alnmtr. Daha sonra kaytlarn deifresi gerekletirilerek, elde
edilen veriler phe duyulmayncaya kadar
grmelerin yapld kiilere teyit ettirilmitir. Bundan sonraki aamada da elde
edilen bilgiler yazya geirilerek almaya
son ekli verilmitir. almada katlml gzlem dier bahsettiimiz teknikler ile beraber
kullanlmtr. almada elde edilen bilgiler Akkrkllardan alnan szl bilgilere
dayanmaktadr.
almada ncelikle Akkrkn yerleimi ve bu yerleimin tarihi ile ilgili bilgiler
verilmitir. kinci blmde Akkrkta yaayan insanlarn inanlarn oluturan dnsel ereve, Anadolu Aleviliinde nemli
bir yeri olan nan-Dede Oca merkezli
olarak anlatlm, son olarak da inanca bal
olarak yaplan ibadetler ve inanlar anlatlmtr.
Akkrkn Civan, Karaotluk, Aa mahalle, Orta mahalle, Hartamalk ve Kuyli

olmak zere be mahallesi, Ericek adnda
bir mezras ve Talukur adnda bir yaylas
vardr. Akkrkllar, Talukur yaylasnda
haziran ve temmuz aylarnda, Ericek mezrasnda ise austos, eyll ve ekim aylarnda
kalmaktadrlar. Buralarda kk apl tarm
ve hayvanclk yapmaktadrlar. Bu yayla ve
mezra son yllarda tarm ve hayvancln
yan sra dinlenme amal olarak da kullanlmaktadr.
Akkrkta Davutlu slalesi olarak anlan aileler Dadr ve Usta, Habipli slalesi
olarak anlan aileler ensoy, Keeli slalesi
olarak anlan aileler Talukur, Bekdal slalesi olarak anlan aileler Bekda ve Mustafaustaoullar slalesi olarak anlan aileler
Kalfa soyadlarn almlardr. Gnmzde
Akkrkn Civan mahallesinde ensoy ve
Yukarda anlattm ekilde hazrlad-
Dadr, Karaotluk mahallesinde ensoy ve
m almann, konu ile ilgili literatre ok
Ersoy, Hartamalk mahallesinde Dadr,

207
Bekda ve Erek, Kuyli mahallesinde Da-
Akkrk, Cumhuriyetten 1976 ylna kadar
dr ve Baykara, Aa mahallede Dadr ve
ky stats ile Mesudiye ilesine bal kal-
Usta, Orta mahallede Kalfa, Talukur ve
m. 1976 ylndan itibaren de gnmzde
Bekda soyadl aileler yaamaktadrlar.
hlen bal olduu Topam belediyesine
Akkrkn nfusu mevsimlere gre deimektedir. Nfusu hane saysna gre d-
mahalle olarak balanm.
necek olursak; yaz mevsiminde yz elliye
NANCI OLUTURAN
kmakta k mevsiminde ise otuz haneye
DNSEL EREVE
dmektedir.
Akkrkta yaayan insanlarn inanlarn
Akkrk yaklak olarak iki asrlk bir
oluturan dnsel balam aklayabilmek
gemie sahiptir. Akkrka ilk gelenler or-
iin Anadolu Aleviliinin yaplanmasnda
manlk olan araziyi ap ky kurmular ve

buraya yerlemiler. Akkrk ad orman
kesimini ifade eden krmaktan geliyor.
Akkrkn yerlekesi tarihsel srete hi deimemi. Akkrkta gnmzde hl varln srdren en eski yap, yaklak bir asrlk olan bir samanlk. Akkrka ilk gelen slale olan Mustafaustaoullarnn bykleri
Ordunun Ulubey ilesinin ren kynden,
Bekdal slalesinin bykleri Ordunun
Grgentepe
ilesinin
Belen
kynden,
Davutlu slalesinin bykleri Ordunun

Grgentepe ilesinden, Keeli slalesinin
merkez bir neme sahip olan nan-Dede

Oca yaplanmas hakknda bilgi vermemiz
gerekiyor. nan-Dede Oca, Alevilik ile ilgili yaznda ihmal edilmemesi gereken bir
yaplanma ve rgtlenme biimidir.
nan-Dede Ocaklar, 13. yzylda Orta
Asyann Horasan blgesinden Anadoluya
gelen ve Horasan Erenleri olarak anlan inan
nderlerinin, dervilerin, Alevilik inancn
rgtlemek iin kurduklar inan merkezleridir. Bu dervilerin kurduu nan-Dede
bykleri Topam belediyesinin Ortalan
Ocaklarnn byk bir blm Hnkr
mahallesinden gelip Akkrka yerlemiler.
Hac Bekta Veli Derghna, bir ksm Erde-
Akkrka gelenlerin Anadoludaki ilk yer-
bil Derghna bal olup bir ksm da kendi
leim yerlerinin Gmhane ilinin Krtn
bana zerk bir konumdadr. ana kate-
ilesi olduu anlatlyor. Akkrka komu
goriye ayrlan ocaklarn bazlar arasnda el
olan kylerin Akkrkllar Krtnl olarak
ele, el Hakka dncesi temelinde, eitlie
anmalar bu dnceyi destekliyor.
dayal olan bir ballama grlr. Bu ba-
Akkrk, Cumhuriyet dnemine kadar
llamada her nan-Dede Oca birbirine
gnmzde Ordunun Mesudiye ilesine
eittir. En bata olan tekrar en sonda olana
bal Gzelce kynn bir mahallesi imi .
balanr. Burada inancn kendisine olan tes-
2 Gzelce o dnemde de Mesudiyeye bal bir kydr.
208
limiyet nemlidir. Kimin inancn hangi konumunu dolduraca nemli deildir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Horasan erenleri, Anadolunun farkl
Bunlarn yannda, yol olarak da ifade
blgelerine ve Balkanlara giderek oralarda
edilen Alevilik inancn; dnya var olma-
yaayan insanlar irat etmiler, gittikleri
dan nce Allah, Hz. Muhammed ve Hz.
yerlere bar, doruluk, drstlk gibi ah-
Alinin kurduu; Allaha beyaz bir nur, Hz.
laki deerleri ve bu ahlaki deerler zerin-
Muhammede krmz bir nur, Hz. Aliye
de ykselen, insan merkeze alan bir inan
yeil bir nur indii anlatlmaktadr. Allahn
sistemini tamlardr. nan-Dede Oca
bu yola talip olduu, Hz. Muhammedin bu
kurucusu, nderi dervilerin gittikleri yer-
yola rehber olduu ve Hz. Alinin bu yola
lere gtrd dn ve yaam biiminin
mrit olduu ifade edilmektedir. Rehber-
ierii ise, slamn z olduuna inan-
lik, mritlik ve talipliin buradan kald-
lan bir ekilde doldurulmutur. Bu ierii
na inanlmaktadr4.
oluturan inan; Allahn ei ve benzeri olmadn, Hz. Muhammedin Allahn elisi ve son peygamberi olduunu, Hz. Ali,
Hz. Fatma, Hz. Hasan, Hz. Hseyin ve Hz.
Muhammedin Ehl-i beyti oluturduunu,
Hz. Muhammedin soyunun Onun Ehl-i
beyti zerinden yrdn ve On iki
mamlar3 vastas ile de gnmze kadar
geldiini kapsamaktadr. Allahn insanl
Ehl-i beytin yz suyu hrmetine yarattna inanlmaktadr. Bu nedenle Ehl-i beyte
sayg ok nemlidir. Bu inanta AllahMuhammed-Ali lemesi nemlidir. Hz.
Aliye, Hz. Muhammedin Onu ok sevdii dncesi ile ok deer verilir. Yine Hz.
Muhammedin torunlar olan Hz. Hasan
ve Hz. Hseyine de ok sayg gsterilir ve
nem verilir.
erii yukarda ksaca deindiimiz gibi

doldurulan Alevilik inancn Horasandan
gelen derviler insanlara anlatmlar, bu
inan zerine bir yaam biimini gittikleri
yerlerde kurduklar nan-Dede Ocaklar vastas ile rgtlemilerdir. Bu nanDede Oca nderlerinden birisi de Karadeniz blgesine yerleen Gven Abdaldr.
Gven Abdal, Hnkr Hac Bekta Veli
Derghnn derviidir. Hnkr Hac Bekta Veli Velayetnamesinde Hnkr Hac
Bekta Veli ile Gven Abdal arasnda geen bir diyalou aktaran ve Dnya Gzeli
Menkbesiolarak bilinen bir tasavvufi anlat
bulunmaktadr(Glpnarl, 1995: 76). Cokun Kkel hocam ile birlikte yrtmekte
olduumuz, Gven Abdal Oca Sosyolojik
Alan almas erevesinde gittiimiz hemen hemen her Gven Abdal Oca men-
3 On iki mamlarn tarihsel sras yledir; mam Ali

(Hz. Ali), mam Hasan (Hz. Alinin olu), mam Hseyin (Hz. Alinin olu), mam Zeynel bidin, mam
Muhammed Bkr, mam Cafer-i Sadk, mam Musa-i
Kzm, mam Ali Rza, mam Muhammed Tak, mam
Ali Nak, mam Hasan Ali Asker ve mam Muhammed Mehd.
subu olan kyde bu menkbenin bize anlatlan ekli yledir:
4 Bu bilgileri bize Akkrk kyndeki almalarmz

srasnda Mehmet BEKDA verdi.
209
Hnkrn hizmetinde Gven Abdal adl
ken bir yavuz muhalif yel kt, az kald gemimiz
bir dervi vard, er terbiyesi grm bir zatt.
batacakt. Hemen vilayet erenlerini ardm,
Bir gn, Erenler ah dedi, gnlmde bir sorum
beni kurtarn, bin altn nezrimiz olsun dedim. O
var, izin verirseniz syleyeyim. Hnkr syle
anda erenler yetiti, gemiyi mbarek eliyle tut-
buyurdu: Gven, acaba dedi, eyh kimdir, mu-
tu, kyya kard. Adn sordum. Adm Hnkr
hip kimdir, k kimdir? Bize ltfedip bildirseniz.
Hac Bektatr, Rum lkesindenim dedi. Rum
Hnkr, hemen, Gven dedi, yerinden kalk, tez
lkesine nezrimizi nasl ulatracaz dedim,
git, bir sarrafta bin altn nezrimiz var, al gel,
ben birisini yollarm buyurdu. Ben, o gndere-
dedi. Gven Abdal, sarraf kimdir, hangi ehir-
cein adam ne ekilde dedim, senin eklini tarif
dedir demeden hemen belini balad, Hnkrn
etti. te seni dkknda grdm, elimle ardm.
elini pt, yola revan oldu. Gide-gide vard, bir
Hamdolsun ki hata etmemiim. u bin altn al,
ehre yetiti. Grd ki pek byk bir ehir. Ken-
erenlere gtr. Sonra bin altn daha sayd, bu
di kendisine, bizim lkede byle byk bir ehir
da dedi, erenlerin hizmetinde bulunanlara, on-
yoktu, acaba bu ehir, hangi ehir dedi. Kal ann
lara ver, yesinler, isinler. Bin altn daha sayd,
ii adamlarla doluydu. Gezerken bir adama, kar-
yanmzdan bo gitme dedi, bu bin altn da sen
de dedi, bu il, hangi il; bu ehir, hangi ehir? O
harca.
adam dedi ki: Buras Hindistan lkesi, bu ehre de

Delli (Delhi?) derler. Gven, bu sz duyunca
ard, kendi kendine; Rum lkesi nerede, Hindistan nerede, dedi. ehrin iinde yrmeye balad. Sokak sokak gezerken pazara ulat, o yana,
bu yana baknp giderken grd ki, karsnda bir
sarraf oturmada. Sarraf da bunu grnce hemen
kalkt. Beri gel dervi diye elini sallad. Dervi,
dkkna girdi, selam verdi. Sarraf, Gvene,
hangi ildensin dedi. Gven, Rum lkesinden,
dedi. Kimin hizmetindesin deyince Gven, Sultan Hac Bekta Hnkrn hizmetindeyim; bir
gn bana, bir sarrafn bize bin altn nezri var,
al gel buyurdu. gn oluyor, bu ehre geldim,
dedi.
Gven Abdal, o bin altn bir kese iine koyup koynuna sald. Sarrafla vedalap yine
yola revan oldu. ehir iinde giderken bir ardak
grd. Bir de bakt ki ardan penceresinde, gn
yzl bir gzel kz bakmada, kz grr grmez
bir canla k oldu. Sabr-karar kalmad, akl bandan gitti. Pencereye gzn dikti, tam gn
gece ylece kald. Kz, derviin hlini grnce
ard, halk grrse ktye yorar dedi, halayn ard, hli anlatt, git dedi, t ver de eksin gitsin buradan. Kz, bir tacirin kzyd, babas ticarete gitmiti. Halayk, gidip dervi dedi,
umduun eline gemez senin, vazge bu olmaz
sevdadan. Bu kz, ulu bir tacirin kzdr. Kullar, adamlar duyarsa bana i aarlar. yle bir
Sarraf, Hnkrn adn duyunca hemen
av elde etmek isteyen kiinin bol altn olmal.
dkkn kapad, Gven Abdal ald, evine gel-
Gven Abdal, halayn szlerini iitince aln-
di. Arlad, oturttu. gn eitli yemekler
ma, ne oldu ki, dedi; bin altn, kesesiyle koy-
verdi. Sonra dervi dedi, nezri olan sarraf benim.
nundan karp halaya gsterdi. Halayk bunu
Hindistan denizinde bir vakitler ticarete gider-
grnce kotu, kza geldi, bu dervi dedi, tekin
210
2011 / Yl: 1 Say: 1
adam deil, koynundan bin altnlk kese -
denizde helak olayazd, erenler diye ard, bin
karp gsterdi. Haslkelam, altna tamah ettiler,
altn nezretti; vardk, imdadna yetitik, gemi-
bir yolunu bulup dervii ieriye aldlar. Gven
sini kurtardk. Admz, yerimizi sordu, haber
Abdal, keseyi karp sevgilisinin nne koydu.
verdik, seni yolladk, yle byle demeden nez-
Tam eytan yoluna gideceklerdi ki, Gven, sev-
rimizi sana teslim etti. eyhlii biz yaptk; seni
gilisinin ayakucuna otururken bir de baktlar,
kolayca gtrp getirdik, seni o yz karasndan
duvar yarld, bir el kt, Gveni, gsnden
da kurtardk. klysa o kz yapt, bir vilayet
bir kakt, yere ykt, akln bandan ald. Kz, bu
grmekle k oldu bize; buraya gelmedike ka-
hli grnce kalkt, oturdu. Gvenin akl ba-
rar etmedi. Sonra emretti, o kz Gven Abdala
na gelince bu ne hl diye sordu. Gven Abdal,
nikhladlar. Dn dernek oldu, murat alp
eyhimiz Hac Bekta Hnkrn vilayetinden
murat verdiler(Kkel, 2005: 48-50).
oldu dedi, bylece beni bu kt iten kurtard.

Bunun zerine, Rum lkesinden nasl ktn,
oraya nasl geldiini, hsl o ana kadar bandan
geenleri bir bir anlatt.
Gven Abdal, Hnkrn ynlendirmesi ile Gmhanenin Krtn ilesinin Talca kyn nan-Dede Oca merkezi yapm, buradan balayarak Karadeniz blge-
Kz, bu kerameti gzyle grnce erenlere
sindeki insanlar irat etmitir. Burada Alevi
k oldu, ziyaretine varmak istedi. bin altn
retisini rgtleyerek, blgede eren d-
aldlar, beraberce akam saatinde yola ktlar.
ncesinin gelimesine katk salamtr. Bu
Gece yars, yrdler, ssz bir yerde yattlar.
katk 13. yzylda kurulu dneminde olan
Uyannca baktlar ki sabah olmu; ama bulun-
Osmanl Devletinin blgedeki hkimiyeti
duklar yer yattklar yer deil, kekikli, yavanl
asndan da stratejik bir neme sahiptir. Bu
bir yer, Arafat Dann yanndaki Kzlcazden
blgede Trkmen isknnn 13. yy. da bala-
gelen yolun yanndalar. Kalkp yola dtler.
mas yaplacak olan fetihleri daha kolay hle
Halifeler kar ktlar. Grp Hnkra g-
getirmitir.
trdler. Gven Abdal, erenlerin ellerini pp

ayaklarna yz srd. Bandan geeni bir bir
anlatt.
Alevi inancnda pirlik, halifelik, mritlik, dedelik, rehberlik ve taliplik nemli inansal statlerdir. Pirlik; Hac Bekta
Hnkr, Gven Abdal dedi, bu ilerde-
Velinin bulunduu makamdr. Bu nedenle
ki hikmeti bildin mi? Gven buyurun Erenler
Onun soyundan geldiine inanlan ve g-
ah dedi. Hnkr, sen bizden; eyh kimdir, m-
nmzde Ulusoylar olarak anlan slalenin
rit kim, muhip kimdir? k kim, diye sormu-
mensuplar pir makamndadr. Ulusoylarn
tun, biz de sana cevap verdik. Mrit odur ki, se-
Hnkrn neslinden gelip gelmedii hak-
nin yaptn yapar. Biz seni hizmete gnderdik,
knda farkl grler vardr. Bir gre gre
nereye gideceim, kimi greceim demeden yola
Hnkr evlenmemitir, dolaysyla ocuu
dtn; muhiplii sarraf gsterdi. Bir kerecik
da yoktur. Baka bir gre gre Ulusoylar,

211
Hnkrn hizmetisi olduklar iin Onun
ierdii uygulamalar yerine getirmek iin
neslinin devam olarak alglanmtr. Baka
nce teslim olmak, taliplii yaamak gerek-
bir gr de Ulusoylarn, Hnkrn soyun-
mektedir.
dan geldiini savunmaktadr. Bu tartmalara ramen Ulusoylar geni bir kesim tarafndan pir olarak grlmektedir. Bu sebeple biz
bu almada pir makamnda Ulusoylarn
bulunduunu sylyoruz. Gven Abdaln
Hnkra bal olmas gibi, Gven Abdaln
Bu inansal statler, Allaha ulamada

ve inansal uygulamalar yerine getirmede
ilevsel olabilecek bir ekilde tasarlanm,
birbirine aslnda eit olan konumlardr. Hibiri dierine gre daha avantajl deildir.
soyundan gelenler ve Onun kurduu nan-
Bir inan nderinin, derviin, nan-
Dede Ocana mensup talipler de Efendi
Dede Oca kurucusunun irat ettii in-
olarak da anlan pirlere baldr. Bu ballk
sanlar, artk o derviin ve dolaysyla Alevi
gnmzde de devam etmektedir.
inancnn talibi olurlar. Bu derviin soyun-
Halifelik makam, inan nderi olan dedeler ile pirler arasndaki iletiime katk salayan ara bir konumu temsil etmektedir.
dan gelenler de bu taliplerin dedeleri kabul

edilirler. Bu talipler ve dedeler nan-Dede
Oca kurucusunun rgtledii biimde
Alevi inancn yaamlar ve gnmze
Mritlik makam, inan nderi olan,
kadar devam ettirmilerdir. Bu nan Dede
cem ibadetlerini yrten dedelerin maka-
Ocaklar yol bir, srek bin bir dncesi et-
mdr.
rafnda ekillenen, ocaktan ocaa kk de-
Dedelik, nutuk dedelii ve soydan gelme dedelik olarak ikiye ayrlr. Nutuk dedelii; soydan gelen dedelerin gidemedikleri
iiklikler gsteren farkl zelliklere sahiptirler. Bu deiikliklere ramen zde ayn

inanc yaamaktadrlar.
uzak blgelere Hnkrn soyundan geldii-
Gnmzde Gven Abdal Ocana
ne inanlan efendilerin atadklar dedelerdir.
ait inansal ve dnsel zellikler, Gven
Soydan gelme dedelik ise nan-Dede Oca
Abdala ve Onun nan-Dede Ocana
kurucusu erenlerin soyundan geldiine ina-
mensup olan, baka bir deyile talip olan
nlan dedelerdir.
insanlar tarafndan hlen diri bir ekilde
Rehberlik makam, dedelik ile taliplik

arasndaki irtibat salayan, dedeler ile talipler arasndaki iletiime katk salayan bir
konumu temsil etmektedir.
srdrlmektedir. Akkrk da Gven Abdal Ocana talip olan insanlarn yaad

bir yerdir. Bu balamda Akkrkta Alevilik
adna, Gven Abdal Ocann dnsel ve
inansal zellikleri erevesinde yrtlen
Taliplik, inansal stat olarak en aada
ibadet ve inanlara, nanca bal olarak ya-
grnmesine ramen en fazla nem verilen
plan ibadetler ve inanlar blmnde dei-
konumdur; nk inanca girmek ve inancn
nilecektir.
212
2011 / Yl: 1 Say: 1
NANCA BALI OLARAK
kukusuz; ancak dedelerin, daha ok geldi-
YAPILAN BADETLER VE
i yere, yani soyuna sayg gsterilir. Bu de-
NANILAR
delerin Gven Abdaln soyundan gelmi
Akkrk,
Gven
Abdal
Ocann
inansal ve dnsel unsurlar erevesinde

Alevi inancna sahip bir kydr. Akkrk,
nfusunun tamam nceki blmde bahsettiimiz inansal statlerden taliplik stats-
olmalar, onlara sayg gsterilmesi iin ok

nemli bir nedendir. nsanlar, dedelere kar bu inanlarn ve dncelerini ocana
rahmet sz ile sembolize etmektedirler.
Akkrkllar
dedelerin
yan
sra
ne sahip olan bir kydr. Baka bir deyile
Hnkrn soyundan geldiine, dedelerin
ocak aidiyeti balamnda Gven Abdal
de onlara bal olduuna inandklar pirlere
Ocana talip olanlarn yaad bir yerdir.
veya baka bir deyile efendilere ok sayg
Akkrka inanca bal ibadetleri yrtmek
gstermekte ve inanmaktadrlar.
iin gemi dnemde Giresunun Dereli ilesinden, Ordunun Grgentepe ilesinden,

Ordunun Fatsa ilesinden ve Ordunun
Glky ilesinin Kozren kynden dedeler
gelmilerdir. Gnmzde genellikle Kozren kynden ve Grgentepeden dedeler
gelmektedirler. Akkrka geldikleri yerleri belirttiimiz dedeler, aileleriyle birlikte
bahsettiimiz yerlerde yaamaktadrlar. Bu
dedeler Gven Abdal Ocann kurucusu
olan Gven Abdaln soyundan geldiine
inanlan dedelerdir. Bu dedeler, Gven
Abdaln soyundan gelen Ali h, Veli h ve
Hdr h kollarndan dalmlar ve daha
sonra farkl slale adlaryla anlmlardr.
Bu kollardan Ali h koluna halifelik, Hdr h koluna mritlik, Gven Abdaln
soyundan gelen Kocaoullarna rehberlik
verildii, Akkrkta yaptmz grmeler
srasnda bize verilen bilgiler arasndadr.
Akkrka gelen dedelerin kiisel zellikleri de dedelerle Akkrkta yaayan talipler
arasndaki ilikilerde belirleyici olmaktadr
Bu dedeler ve pirler inan nderlii yapmalar karlnda kapsam tarif edilmi, snrlar izilmi, disipline edilmi bir cret almamaktadrlar. Talipleriyle beraber ibadet
yapmann maddi karlnn olmadna
inanmaktadrlar. Talipleri onlara gnllerinden geen bir lokmay kendileri vermektedirler. Talipler, dedelere ve pirlere ibadet
yaptrmalar ve aralarnda kan sorunlar
zmelerinde nderlik etmeleri karlnda, imknlar lsnde para, tahl, fndk
vb. vermektedirler. Eer efendilere veya dedelere talipler tarafndan verilen para deil
de tahl veya fndk gibi tarmsal rnler ise,
bu rnler satlp paraya evrilerek kendilerine teslim edilmektedir. Taliplerin gnl
rzasyla dedelerine verdiklerine hakullah5,
5 Hakullahn nereden kald ile ilgili Mehmet BEKDA u bilgileri vermektedir: Krklar krk kiidir.
Kadn erkek karktr. On yedisi erkek, yirmi kadndr. Krklara birinin katlabilmesi iin daha nce
orada olanlardan birisi, Allahn hikmetiyle, Ar-
Rahmana uar. Ar- Rahmana uann yerine yeni
birisi katlr. Krklar yine krk olur. Hz. Muhammed,
213
pirlerine verdiklerine ise nazr denilmekte-
ynelik bir rgtlenme biimidir. Bu rgt-
dir.
lenme biimi zaman ierisinde toplumsal

nsanlar dedelerin ve pirlerin dualar-
nn ok gl olduuna inanmaktadrlar.
Akkrktan Mustafa Dadr(1931 doumlu) adl talibin dedii; bu kye efendi gelmezse yapraklar amaz sz, bu inann ak bir
gstergesidir. nsanlar bu dedeler ve pirlerin temsil ettikleri makamlarn keramete
sahip olduuna inanmaktadrlar. Dedeler,
pirler ve talipler kendi aralarnda bu ekilde bir yardmlama biimini ortaya karmlardr. Bu yardmlama ve dayanma;
her trl kar ilikisini teleyen, gnllk
esasna dayanan ve kendi dinamikleriyle ve
imknlaryla inancn devamn salamaya
Krklara hemen giremedi. En sonunda Cebrailin
Ona ben bir fakr-u fakrullahm de yle gir demesinden sonra, yle diyerek girebildi. eri girince
bakt ki Krklarn banda damad Hz. Ali oturuyor.
Hz. Aliye: Ey Ali, settahsn (ermisin)! Sana Allah
desem yeridir dedi. Hz. Ali, parman yere vurdu.
Parmandan otuz dokuz damla kan akt. Bir damla
da dardan geldi. Gelen Selman ehidullahn kan,
dolaysyla ehidullaht. Krklar tamam oldu. Beraber
semah dndler. Sonra biri ara utu. Ardndan biri
daha Krklara kart.
Selman ehidullah, bir hkmdarn oluydu. Selman,
Hz. Aliye k oldu. Onun adn azndan drmez
oldu. Selman ve babas Mslman deildiler. Babas,
Selmana Hz. Alinin adn anmamas iin bask yapt. Basklar sonu vermeyince babas Selmann dilini
kestirdi. O da sonu vermeyince Selman uzak diyarlara srdler. Selman yine Ya Ali! diyerek gezindi
durdu. Selmann gzleri kr oldu. Bir gn dere kenarnda oturmu, bekliyordu. ki ku kendi aralarnda
yle konuuyorlard: u adam, u ottan alsa da gzne srse, gz iyileecek. Selman bu kularn arasndaki konumay duydu ve otu ald, gzne srd,
iyileti. Daha sonra geldi ve Krklara kart.
214
deimeden etkilenmi ve yaps bozulmaya

uramtr. Makro dzeyde kapitalist retim
ilikilerinin ve bu ilikilerin ortaya kard
insan tipinin yansmalar, bu rgtlenme biimini de olumsuz ynde etkilemitir.
1. Tark ve Pene
Alevilik inancnda cem ibadetlerinde
pene ve tark ile ibadet yapma eklinde
farkllk grlr. Tark veya dier bir adlandrmayla erkn- evliya; cennette olduuna
inanlan Tuba aacn ve Hz. Muhammede
altnda ikrar verilen Rdvan aacn temsil
eden, dedelerin grg ve ikrar hizmetlerinde dua ederek taliplerinin srtlarna dokundurduklar asadr. Pene veya pene-i l-i
aba olarak da anlan uygulama ise tark ile
ayn ilevi grecek ekilde, dedelerin taliplerine dua ederken sa ellerini srtna dokundurmalardr. Pene ayrca Beleri, yani
Ehl-i beyti de temsil etmektedir. Akkrkta
cem ibadetleri srasnda dedeler peneyi
kullanrlar; ancak daha nceleri ibadetlerin
tark ile yapld ve zamanla tarn yerine
penenin getii anlatlmaktadr.
2. Musahiplik
Alevilik inancnda drt kap ve bu drt
kapnn ierisindeki krk makam inanc ok
nemlidir. Bu drt kap srasyla; eriat, tarikat, marifet ve hakikattir. Bu kaplardan
insanlar srasyla geerler ve getikleri her
kapnn onlar, Allaha bir derece daha yaknlatracana inanrlar. Bu kaplar ve bu
2011 / Yl: 1 Say: 1
kaplar ierisindeki makamlar vastasy-
Musahip olmak isteyenler dedenin kar-
la kmil insan olma yolunda yrndne
sna karak musahip olmak istediklerini
inanlr. Bu kaplar gemek ok zor ve ayn
sylerler. Dede bu musahip olmak isteyen
oranda da nemlidir. Cem ibadetini yerine
babalara ve baclara birbirlerini tanmalar
getirmek tarikat kaps ierisinde bir konumu gsterir. Cem ibadetini yerine getirmek
ile birlikte eriat kaps geilmi, tarikat kapsna varlm olur. Cem ibadetini yerine
getirebilmek iin musahip olmak arttr.
iin sre verir. Verilen bu sre zarfnda musahip olmak isteyenler birbirlerini tartarlar.
Birbirlerini iyice tandktan sonra musahip olmaktan vazgemezlerse dede onlara
musahiplik hutbesi ad verilen duay okur.
Genel olarak Alevilik inancnda ve zel-
Bu canlar dualarn aldktan sonra musa-
de Gven Abdal Ocanda musahip ol-
hiplik kurban ad verilen kurban keserler
mak ok nemlidir. Musahibi olmayanlar
ve musahip olmu olurlar. Musahip olmak
cem ibadetine girememektedirler. Musahip-
iin on sekiz yan doldurmu olmak uy-
lik, bir erkek ve onun ei ile baka bir erkek

ve onun einin bir araya gelmesiyle drt
kiinin oluturduu bir birliktir. Cem ibadetinin yerine getirilii srasnda kadnlar
bac, erkekler baba adn almaktadrlar. Bu
balamda musahiplik iki bac ve iki babadan olumaktadr. Musahip olan babalar ve
baclar birbirleri iin karde, hatta kardeten
daha ileri olurlar. Musahipler birbirlerine
kz verip birbirlerinden kz alamazlar, onlarn ocuklar da karde olur. Musahipler birbirlerine bac ve karde olarak hitap ederler.
Musahiplerin ocuklar da birbirlerine bac
ve karde olarak seslenirler. Musahiplerden
birisinin ocuu, dier musahip babaya amca6, musahip bacya da nine diye hitap eder.
Musahipler birbirlerinin mallarn, mlklerini ortak kullanrlar. rnek olarak; bir musahip, musahibinden para istediinde o musahibine czdann teslim eder, para isteyen
musahip ihtiyac kadarn alr ve daha sonra
gun grlr. Musahip olacak olan babalarn

evli olmalar, bekr olmalarna tercih edilir;
nk babalarn bekr iken musahip olmalarna karlk evlendiklerinde birbirleri ile
anlaamama olaslklar vardr. Bu olasl
ortadan kaldrmak iin iki bac-iki babann
birbirleriyle iyi anlamalar ve birbirlerini
sevip saymalar gerekir.
Musahiplik, hsmlk ve yol kardelii
gibi adlarla da anlmaktadr. Sosyolojik anlamda musahiplik; kan akrabalnn dnda, insanlarn inan merkezli olarak kurumsallatrdklar, yardmlamay ve dayanmay salayan sanal bir akrabalk biimidir.
Genel olarak Alevilik inanc iin kullanlan
kldan ince kltan keskin ifadesi, musahiplik iin de kullanlmtr. Musahip olmak ve
musahiplii tayabilmek ok nemlidir.
geri brakr. Burada neyin ne kadar alnd-
3. Cem badeti
nn hesab tutulmaz.
Cem ibadeti yukarda da belirttiimiz
6 Yerel tabirle emmi.
gibi eriat kapsnn geilip tarikat kapsna

215
varld, tarikat kaps ierisinde deerlen-
rda belirttiimiz kurallar yerine getirmeye
dirilen, Alevilik inancnn diri ekilde de-
baldr. Bu anlamda cemevinin eii asln-
vam etmesinin salanmasnda ok nemli
da, olumlu ile olumsuz arasna izilen kr-
olan bir ibadettir. Akkrkllar, cem ibade-
mz bir izgidir de denilebilir. Cem ibade-
tinin namaz da kapsadn dnerek ve
tini yerine getirmek zere cemevine gelmi
inanarak be vakit namaz klmamaktadrlar.
olan insanlar arasnda herhangi bir sorun,
Onlar namaz eriat kaps ierisinde deer-
krgnlk, ksknlk olmad anlaldktan
lendirmektedirler. Be vakit namaz klnma-
sonra cem ibadetine balanlabilir.
d iin kyde hoca yoktur. Kye cami ilk

yapldnda hoca gelmi, ancak ok kalmadan ayrlmtr. O zamandan beri Akkrka
hoca gelmemitir7.
Cem ibadetini yerine getirebilmek iin
musahip olmann art olduunu nceki blmde belirtmitik. Cem ibadetini yerine
getirmenin baka nemli bir art da cem
ibadetine fizik ve ruhi adan tertemiz girmektir. Cem ibadetinin yaplaca mekn
olan cemevine girerken, dediimiz gibi, tertemiz olmak gerekir. Tertemiz olarak cemevine gelindikten sonra hi kimse ile krgn,
kavgal olmamak, kimse ile ilgili olumsuz
dncelere sahip olmamak gerekir. Eer
kiiler arasnda sorunlar varsa, bu sorunlar
Cem ibadeti kadnlar ve erkeklerin birlikte yerine getirdikleri, eitlie dayal, kalbi
doru olmayanlarn giremedikleri, herkesin
karde olduu bir ibadettir. Cem ibadeti; insanlarn birbirlerini grdkleri, muhabbet
ettikleri, toplandklar sosyal bir ortamdr.
Gven Abdal Ocana mensup taliplerin yaad bir ky olan Akkrkta cem
ibadetleri diri bir ekilde devam etmektedir. Cem ibadeti ierisinde kadnlara bac,
erkeklere baba denilmektedir. Cem ibadeti
esnasnda dede cemevinin kapsnn tam
karsnda oturmaktadr. Dedenin oturduu
blme post denilmektedir. Babalar, yzleri dedeye dnk olacak ekilde, dedenin
cem ibadetini yrtecek olan dedeler neza-
karsnda hill biiminde oturmaktadr.
retinde zmlendikten sonra, kiiler cem
Babalarn hill biimindeki durularna ge-
ibadetini yerine getirebilmek iin cemevine
dik denilmektedir. Baclar da yzleri dedeye
girebilirler. Burada fizik olarak cemevinin,
dnk olacak ekilde babalarn arkasnda,
eiin olumlu dnce ve niyet ile olumsuz
yine hill eklinde durmaktadrlar. Baclarn
dnce ve niyeti ayran ayrc bir rol
bu duruuna katar denilmektedir.
de vardr. Bu eikten ieri girebilmek yuka7 Uzun bir dnem, Cevat ensoy adnda bir kii cuma
namazlarnda hocalk yapm, Akkrkllar Cevat
ensoyun hocalk cretini kendileri demilerdir.
Gnmzde Cevat ensoy bu greve devam etmemektedir.
216
Cem on iki hizmet ad verilen hizmetlerin disiplinli bir ekilde yaplmasn ieren
bir ibadettir. Bu on iki hizmetin yerine getirilmesi srasnda hizmetleri yerine getirenlerin aldklar baz adlar vardr. Bu adlardan
2011 / Yl: 1 Say: 1
bazlar; imad, anabac8, sprgeci, beki, sucu,
tutmulardr. Gnmzde cem ibadetleri
kurbanc , tarikat azas ve ktr .
rahata yaplmasna karlk bekilik grevi
10
11
mad ve anabac, cem ibadetinin yrtlmesinde dededen sonra en yetkili iki kiidir. Bu kiiler cemevine giren insanlarn
birbirlerine kar razlklarn alrlar ve ibadete hazr bir ortam olutururlar. Cemevi
ierisindeki ortam ibadet edilmeye uygun
hle geldikten sonra imad ve anabac, cem
hl devam etmektedir. Beki, cem ibadeti

balarken gelip dededen dua almakta, cem
ibadeti bitinceye kadar cemevinin dnda
durmakta, cem ibadeti bittikten sonra tekrar
gelip dededen dua almakta ve grevi bitmektedir. Bekilik hizmetini babalar yerine
getirmektedirler.
ibadeti ierisinde kendilerine den grev-
k, cem ibadeti esnasnda yolu anla-
leri yerine getirirler. Burada cem ibadetinin
tan deyileri, On iki mamlarn adlarnn
yaplmas ksaca anlatlacaktr. Cem ok ay-
getii duaz- imamlar, Hz. Hseyinin
rntl ve yaplan her hareketin ve okunan
Kerbelda ehit edilmesini ve dier Alevi
her duann ok derin anlamlar ierdii bir
inan nderlerinin bandan geen ac olay-
ibadettir. Bu ibadetin yerine getirilmesi sra-
lar konu alan mersiyeleri okuyan hizmetli-
sndaki uygulamalar bal bana bir alma
dir. Ayrca Krklar Semah ve Gnller Semah
konusunu oluturabilir. Bu yzden cem ibadetinin yaplmas burada ayrntl olarak anlatlmayacak, ibadete ksaca deinilecektir.
ad verilen semahlarn dnlmesi iin saz

eliinde nefes okuma hizmetini yerine getiren de ktr. Akkrkn da talibi olduu
Sprgeci, cem ibadetinin yerine geti-
Gven Abdal Ocann cem ibadetlerinde
rilii srasnda dedenin okuduu dualarla
klar saz alarak deyi, nefes, duaz- imam
birlikte sprge hizmeti ad verilen hizmeti
ve mersiye sylemektedirler. Eer kyde
yerine getiren kiidir. Sprge hizmetini ge-
saz almay bilen k yoksa cem ibadeti ie-
nellikle baclar yerine getirmektedirler.
risinde klk hizmetini, dedeler yerine ge-
Beki, Alevilik inancnn rahata yaplamad zamanlarda ortaya km bir cem
tirmektedirler. klk hizmetini genellikle

babalar gerekletirmektedir.
grevlisidir. evresel baskdan dolay cem
Kurbanc, cem ibadetinden sonra yenile-
ibadeti gizli olarak yaplmtr. Bu ortamda
cek olan kurban kesme ve hazrlama iini
bekiler de cem ibadetinin yerine getirilii
yapan kiidir. Kurban kesme iini babalar
srasnda cemevi etrafna dalarak nbet
yerine getirmektedir.
8 Meydan bacs olarak da anlyor.

9 Pavuku olarak da adlandrlyor.
10 Gnmzde tarikat azal devam etmemektedir.
11 Baka nan-Dede Ocaklar ve blgelerde zakir,
blbl gibi adlarla da anlyor.
Sucu, cem ibadeti ierisinde saka suyu

hizmeti olarak adlandrlan hizmeti yerine
getiren kiidir. Su hizmetini genellikle anabac yerine getirmektedir.
217
Tarikat azal, gnmzde devam etti-
eit bir ekilde datlr. Kurban kesme ii
rilmeyen bir hizmettir. Tarikat azas, cem iba-
ile datma iini yapan kiiler ayn olmaya-
detine katlacak insanlar arasndaki sorun-
bilir. Eer kurban varsa datldktan sonra
larn zlmesine yardmc olan, ilerleyen
Kuran okumay bilen bir kii Kurandan
blmde bahsedeceimiz grg hizmetinin
ayetler okur ve cem ibadeti sona erer. Cem
yrtlmesi srasnda etkin olan bir kiidir.
ibadeti ierisinde dedenin okuduu duala-
Tarikat azal hizmetini genellikle babalar
rn hepsi Trkedir. Yalnzca cem ibadetinin
yerine getirmektedirler.
sonunda Kurandan okunan ayetler Arap-
Cem ibadetinin yerine getirilii srasn-
adr.
da grev alanlarn aldklar adlardan, ceme-
Cem ibadetinin yapl, ne iin yapl-
vine girebilmenin artlarndan, cem ibadeti
dna bal olarak kk deiikliklere
ierisinde kadnlarn ve erkeklerin nasl
uramasna ramen, genel itibaryla ok
adlandrldklarndan bahsettik. imdi cem
deimez. Cem ibadeti eitli nedenlerle ya-
ibadetinin yerine getiriliinden bahsedebi-
plabilir. Adak kurban kesildii gn veya
liriz. Cem ibadeti yapmak amacyla topla-
gece12, On iki mamlar orucunun tutuldu-
nan insanlarn hepsi geldikten sonra dede,
u gecelerde ve On iki mamlar orucundan
akam duas ad verilen duay okur. Eer
sonra kesilen On iki mamlar kurbannda,
lokma varsa nce lokma yenilir, daha son-
Hzr orucunun tutulduu gecelerde ve H-
ra cem ibadetine balanlr. mad insanlara
zr orucundan sonra kesilen Hzr kurbann-
birbirlerinden raz olup olmadklarn sorarak onlar cem ibadetine hazr hle getirir.
Bundan sonra srasyla on iki hizmet gerekletirilir. Bu hizmetlerin hepsinden burada
bahsetmeyeceiz. Cem ibadeti ierisinde On
iki mamlarn adnn getii duaz- imamlar, Kerbel olay ve mam Hseyinin katlediliini, dier imamlarn ve inan nderlerinin bandan geen ac olaylar anlatan
mersiyeler ve Alevilik inanc ile ilgili nefesler hep bir azdan sylenir. Allahn, Hz.
Muhammedin ve Ehl-i beytin adlar zikredilerek ibadete devam edilir. Cem ibadetinin iinde Krklar Semah, ardndan Gnller
Semah ad verilen semahlar dnlr. Eer
kurban kesilmise cem ibadetinden sonra
kesilen kurban cem erenlerine pimi hlde,
218
da, grg ibadetinden sonra kesilen grg

kurbannda, len kiinin ld gece kesilen kabir kurbannda13, yine len kiinin ardndan yedi hafta boyunca yaplan ve Cuma
olarak adlandrlan hizmetlerde, len kiinin ld gnden elli iki gn sonra kesilen ve elli iki kurban ad verilen kurbanda,
len kiinin ld yldan itibaren yedi yl
arka arkaya yaplan ve sene ba daveti olarak adlandrlan kurbanlarda14 ve musahip
kurban kesildiinde cem ibadeti yaplmaktadr.
12 Adak kurban; askere gidenler, kaza geirenler adna veya kuraklk gibi sebeplerden dolay kesilebilir.
13 len kiinin ld gece kurban kesilebilmesi iin
on sekiz yandan byk olmas gerekmektedir.
14 Bu sene ba davetlerini ve bu gnde kurban kesme
iini maddi imknlar olanlar yapmaktadrlar.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Gemi dnemde cem ibadetleri sonba-
lmsz olacaklarn syler. Hzr ile lyas kar-
harda balayp bahara kadar srer, kyde
deler deryada buuk gn yrdkten sonra
kn dede kalrm. lk zamanlar daha sk
balklar deryaya atlar. Bylece iki karde lm-
yaplan cem ibadetleri daha sonra haftada
szlk suyuna ular. Suyu ierler. Daha sonra
bir gn olmak zere, perembeyi cumaya
buuk gnde de geri dnerler. Deryann ky-
balayan gece yaplm, sonralar bu da b-
sna geldiklerinde halkn kendilerini beklediini
raklp sadece kurban kesilen gecelerde ger-
grrler. Deryann kysndaki halkn gzne
ekletirilmi. Gnmzde cem ibadetleri
kendilerini gstermemek iin un atarlar. Halk-
kurban kesilen gn ve gecelerde yaplmak-
tan kimse onlar grmez ve yerlerine ularlar.
tadr.
lmszlk suyunu alp geldiklerinde toplam

yedi gn geer15. Bu inantan dolay yedi
4. Hzr Orucu
Hzr orucu, ubat aynn on drdnden
balamak zere yedi gn tutulan bir oru-
gn Hzr orucu tutulmaktadr.
5. Muharrem Orucu
tur. Bu orutan sonra kyllerin birlikte
Muharrem orucu, aur orucu, aure
para toplayarak aldklar ve Hzr kurban
orucu ve On iki mamlar orucu olarak da
olarak adlandrlan kurban kesilmektedir
adlandrlan ve kurban bayramndan son-
ve bu kurbann kesildii gece cem ibadeti
ra tutulup on iki gn sren bir orutur. Bu
yaplmaktadr. Ayrca Hzr orucunun tu-
on iki gnlk oruca gn tutulan ve hr
tulduu gecelerde de eer kyde dede varsa
ehitler orucu olarak adlandrlan oru da
cem ibadeti yaplmaktadr
eklenerek oru, on be gne karlm olur.
Hzr orucunun tutulmasnn nedeni ile

ilgili Akkrk kynde u bilgiler ve inan
mevcuttur: Hzr ile lyas iki kardetir. Hzr
karann, lyas deryann bekisidir. Bunlar senede bir gn bulumaktadrlar. Bir gn babalar,
Hzr ve lyas kardelere eer lmszlk suyu
bulmazlarsa leceklerini bildirir. Hzr ile lyas
kardeler bunu nasl yapacaklarn babalarna
sorarlar. Babalar onlara; bir tepsinin iine balk
koymalarn, balklarn bir yzn kzartp dier yzn i brakmalarn, sonra da bu tepsiyle beraber deryaya yrmelerini, balklarn
deryaya atladklar yerde lmszlk suyunu
bulacaklarn, bulduklarnda da bu suyu ierek
Muharrem orucu, Hz. Hseyin Kerbelda,

muharrem aynda ehit edildii iin bu
ad almtr. Aur orucu16 olarak da anlan
muharrem orucunun Hz. Hseyinin doumundan nce de tutulduu, Hz. dem
ve Ondan sonraki tm peygamberlerin bu
orucu tuttuu anlatlmakta ve buna inanlmaktadr. On iki mamlar orucuna eklenerek gn tutulan hr ehitler orucu ise,
Kerbelda Hz. Hseyinin yannda yer ala15 Bu bilgileri Akkrk kynden Mehmet BEKDAtan
aldk. Mehmet BEKDA, Akkrk kynde krk yl
imadlk yapm, din bilgi seviyesi yksek bir kiidir.
16 Akkrk kynde muharrem orucu, aur orucu olarak anlyor.
219
rak ehit olan ocuklarn yas iin tutulmak-
Yedisini tutan havada uar
tadr. Hz. Hseyin, bu ocuklarn kannn
Sekizini tutan hulleler bier
kendi taraflarna doru aktn grnce, bu
Dokuzunu tutan cennetin aar
ocuklarn da yasnn tutulmas gerektiini

sylemitir17. Muharremde insanlar lks
olarak grdkleri yiyecekleri yemeyip, as-
Engr olmu, hak ceminde ezilir
gari dzeyde karnlarn doyururlar. Kana
Pir Sultan Abdalm onunda zahmet
kana su imemekte ve Hz. Hseyinin yas-
On birini tutana indi rahmet
n tutmaktadrlar. Muharrem orucunun ol-
On iki tutana nasiptir cennet
duu gecelerde eer dede varsa cem ibadeti
yaplmaktadr. Orutan sonra insanlarn
(Kln, 2005: 231)
birlikte aldklar bir kurban kesilir. Bu kurbann kesildii gece de cem ibadeti yaplr.
On iki mamlar, aure, aur ve yas- matem
orucu olarak da anlan muharrem orucunun tutulmasnn fazileti ile ilgili Pir Sultan
Abdaln u nefesi ok nemlidir:
Aure aynda matem orucu
Onlar tutana sevap yazlr
6. Krk Sekiz Perembe Orucu

Akkrkta insanlarn niyetlenerek krk
sekiz hafta boyunca Perembe gnleri tuttuklar oruca verilen addr. Bu oru istee
bal olarak tutulur ve ok yaygn deildir.
Bu oru krk sekiz hafta tutulduktan sonra
kurban kesilir ve cem ibadeti yaplr.
Kerbelda yatan Hasan Hseyin

Onlar grenin benzi bozulur
7. Semah
Gven Abdal Ocann talibi olan in-
Birini tutan hakkna yeter
sanlarn yaad Akkrkta Krklar Semah
kisini tutan gnahn atar
ve Gnller Semah olmak zere iki eit se-
nc tutanlar cennette yatar

mah vardr. Krklar Semah, cem ibadeti ierisinde imad ve anabacnn dndkleri bir
semahtr. Gnller Semah, cem ibadetinin
sonunda insanlarn istee bal olarak ger-
Drdn tutan veli dediler

Beini tutan ulu dediler
Semah, cem ibadeti ierisinde yaplan
Altsn tutana, dolu dediler
on iki hizmetten birisidir. Semah dnen in-
sanlar kendilerinden gemekte ve Allaha
17 On iki mamlar orucu ve hr ehitler orucunun tutulmas ile ilgili bilgileri bize Akkrk kynden Mehmet BEKDA verdi.
220
ekletirdii semahtr.
yaklatklarna
inanmaktadrlar.
Semah
dnmek deiimin, dnmn ve cokunluun sembolize edilmesidir.
2011 / Yl: 1 Say: 1
8. Kesilen Kurbanlar
9. badetlerin Yapld Meknlar
Akkrkta insanlar; adak adadklarn-
Akkrkta ibadetler gemi dnemden
da, Hzr ve Muharrem orularnda, Hakka
beri insanlarn kendi evlerinde yaplmak-
yryen(vefat eden) cann lm gecesinde ,
tadr. Kyde henz bir cemevi yaplm
Hakka yryen cann arkasndan yaplan
deildir. Kylnn hepsinin katld ortak
elli iki ve sene ba davetlerinde, kurban
kurbanlarda kydeki geni olan evler ter-
bayramnda19, grgden sonra ve musahip
cih edilmektedir. Akkrkta cemevi bulun-
18
hizmetinde kurban keserler.

Kesilecek olan kurbana dede, kurban du-
mamasna karlk Akkrkn mezras olan

Ericekte cemevi vardr. Ayrca Akkrkllar,
as adl duay okur ve kurban bu dua eli-
kutsal meknlar adl blmde de belirttii-
inde tekbirler. Dede tarafndan tekbirlenen
miz Karaglde ve Ulus Dervi Trbesinde
ve duas edilen kurban kurbanc tarafndan
de cem ibadeti yapmaktadrlar. Karagl
kesilerek20 hazrlanr. Hazrlanan kurban
ziyaretinde cemevi yoktur; ancak Ulus
lokmas insanlara datlr. Kurbanlarn in-
Derviin Trbesinin bulunduu yerde ce-
sanlara datlan her bir parasna kurban
mevi bulunmaktadr.
lokmas denir. Lokmalar kurban lokmas

olabilecei gibi meyve, biskvi, kuruyemi
vb. de olabilir. Bu lokmalar cem ibadetinden
sonra datlr; ancak Akkrkta insanlar
karlkl olarak birbirlerine verdikleri eyleri de bazen lokma olarak adlandrmaktadrlar.
10. Kutsal Meknlar

Akkrkta kutsal olarak kabul edilen
drt evliya, bir trbe ve bir de nazarlama
vardr. Nazarlama; insanlarn, salnda
sayg duyduklar, kerametini grdkleri dedelerin21 beni arayan burada bulsun diyerek
Kurban bayramnda kesilen kurbanlar
belli yerleri dua ederek iaretlemeleri sonu-
yukarda bahsettiimiz kurbanlardan farkl-
cu oluan ziyaret yeridir. Evliya ve trbe
dr. Bu kurbanlar kesecek olan kiiler kendi
olarak anlan meknlarn da insanlar tara-
balarna keserler ve datrlar. Bunun iin

dede olmazsa olmaz deildir. Akkrkta
kurban bayramnda kurban kesmek yaygn
deildir.
18 len kii iin vefat akam kurban kesilmesinin nedeni, kesilen kurbann len kiiyi srat kprsnden
geirecei inancdr. Bu kurbana kabir kurban da denir. Kabir kurban kesilmesi iin Hakka yryen cann on sekiz yandan byk olmas gerekir.
19 Bu kurban gc yetenler keserler.
20 Alevi ve Bektailerde kurban kesmek ifadesi yerine, tlamak tabiri kullanlr.
fndan sayg ve sevgi duyulan inan nderlerinin mezarlar olduunu biliyoruz.

Akkrk snrlar ierisinde yer alan evliyalar, Dz Grgen, Boyunduruk ve Evliya
olarak anlp, zel isimleri olmayan dier iki
kutsal mekndr. Bu evliyalardan Boyunduruk Evliyasnda, Gzelce ky snrlar
ierisinde yer alan Avara mevkiindeki Ulus
21 Bu ifadeyle, Alevi inan nderi olan dedeleri kastediyoruz.
221
Dervi Trbesine ziyaretler balamadan
Ulusolu Mehmet Derviin Trbesinin
nce kurbanlar kesilmi ve cem ibadeti ya-
adna iaretlemitir. Burada da Akkrkllar
plm. Boyunduruk Evliyasnda genellik-
son birka yldr adak adamakta, kurban
le kuraklk iin adanan kurbanlar kesilmi.
kesmekte ve cem ibadeti yapmaktadrlar.
Dz Grgen ve dier iki evliyaya yalnzca

ziyaretler yaplm, adaklar adanm, bura-
11. Grg
larda cem ibadeti yaplmam. Akkrkllar
Grg, Alevilik inancnda gelitirilmi,
ve evre kylerden gelen Alevi inanl insanlar bu kutsal meknlara, gemi dnemde adaklar adamlar ve dualar etmiler. Bu
durum gemite olduu gibi gnmzde de
devam etmektedir.
Ulus Dervi Trbesi Akkrkllarn yan
sra evredeki birok Alevi inanl insann
ziyaret ettii, adak adad, kurban kestii
insanlarn kendi kendilerini ylda bir defa

yargladklar ok nemli bir sistemdir. Grgde insanlar btn yl boyunca birbirlerine
kar ve inancn kendisine kar iledikleri
sularn hesabn vermektedirler.
Akkrkta gnmzde hlen aralarndaki sorunlar tarikatta halletmeyip mahkemeye bavuranlar ho karlanmamaktadr-
bir inan merkezidir. Trbeye Ordunun
lar. nsanlarn aralarndaki sorunlar mahke-
nye, Fatsa, Grgentepe, Ulubey ve Gl-
meye tamalar eriat olarak grlmektedir.
ky ilelerinden insanlar gelmektedir. Ulus
eriat da inanca gre ilk kapdr, oysa tari-
Dervi, Gven Abdal Ocann piri, dervi-
kat kaps eriat kapsna gre derece olarak
i ya da kurucusu da diyebileceimiz G-
daha ileridedir. Bu yzden inanca gre in-
ven Abdaln soyundan olup Ulusoullar
sanlarn kendi aralarnda kan problemle-
dede slalesine mensuptur. Asl ad Meh-
ri ve inanla ilgili iledikleri ihlalleri kendi
met Dervitir. Ulusolu Mehmet Dervi,
aralarnda tarikat kaps kapsamna giren
Ordunun Grgentepe ilesinde yaamtr.
grg ibadetinde zmeleri gerekmektedir.
Mehmet Derviin bykleri Grgentepeye,

Giresunun Dereli ilesine bal amlky
adl kyden gelmiler. Gnmzde Mehmet
Derviin soyca bal olduu Ulusoullar,
amlkyde ve Grgentepede yaamaktadrlar.
Grg, insanlarn aralarndaki sorunlar, bu sorunun muhatab olan herkesin katlmyla, dedenin rehberliinde ve hakemliinde zme kavuturmaya altklar bir
sistemdir. Dedeler burada hakem ve rehber
ise de belirleyici deildir. Yalnzca tart-
Akkrkn Ericek yaylasnda bulunan
lan sorunlarn zmne k tutacak bilgi-
nazarlama, yukarda bahsettiimiz Uluso-
yi salayacak otoriteyi teslim etmektedir.
lu Mehmet Derviin torunlarndan kr
Grgde sorunlar, sorunun muhatab olan
Dedenin yakn zamanda dua edip iaretle-
kiilerin, kyllerin huzurunda yaanan
dii bir ziyaret yeridir. kr Dede buray
problem ve skntlar karlkl mutabakat-
222
2011 / Yl: 1 Say: 1
la zmeleri eklinde sonuca ular. Dede
Daha sonra seyran suyuna koyma ad veri-
de, kiilerin kendi aralarnda hesaplatktan
len ilem uygulanmaktadr. Seyran suyuna
sonra vardklar kararlar kendi din bilgisi
koyma, len kiiyi, ld gn yaknlarnn
nda, sorunun taraflarnn razln al-
veya kyllerinin ykamas ilemidir. len
dktan sonra onaylar. Bu onaylamadan sonra
kii kadnsa kadnlar tarafndan, erkekse er-
dede talibine dua eder. Grgnn sonunda
kekler tarafndan ykanmaktadr. len kii-
kyllerin birlikte aldklar bir kurban ke-
yi ykama iinde grev alan kiilerin abdest
silir ve cem ibadeti yaplr. Grg kurban
alm olmalar arttr. l ykanrken ly
birlik kurban olarak da anlmaktadr.
ykayan, su tayan, ly ykayan kiiye su
Grg, ylda bir defa insanlarn birbirlerine, birbirleri nnde ve birbirlerine kar
hesap verdikleri, verdikleri bu hesap sonucunda dededen dua alarak inan anlamnda
temizlendikleri, adaleti salamaya ynelik
nemli bir sistemdir.
Sosyolojik adan grg, toplumsal dzenin salanmasnda ilevsel olabilecek ku-
dken olmak zere genellikle yedi kii grev

almaktadr. len kii, cenazesinin kalkaca
gn, tekrar ykanmaktadr. Bu ykama ileminde de seyran suyuna koyma ileminde
uygulanan kurallar ve ilemler geerlidir.
len kiinin defin ilemine kadar gerekletirilen hizmetler yukarda anlattmz
ekildedir. len kii defnedildikten sonra
da baz uygulamalar yaplmaktadr. len
rallar ileten, karlkl razla dayanan bir
kiinin defnedildii gece kabir kurban ad
yarglama sistemidir.
verilen bir kurban kesilmektedir.
Gnmzde her eyi etkileyen deiim,
Vefatn nc gn mezar stene git-
genel olarak Alevilik inancn ve inansal
me ad verilen bir hizmet gerekletirilmek-
uygulamalarn da etkilemitir. Bu balam-
tedir. Bu uygulamada len kiinin ruhu iin,
da grg uygulamas da hasarlar grm-
mezarnn stnde dua edilir ve lokma da-
tr; ancak her eye ramen varln srdr-
tlr.
mektedir.
12. lm An ve lm Sonras ile

lgili Uygulamalar
lmn krknc gn ise krk okuma

ad verilen bir uygulama gerekletirilmektedir. Krk okumada Kuran okunur ve cem
ibadeti yaplabilir. Krk okumada cem iba-
Akkrkta lm annda ve sonrasnda
deti yaplmas zorunlu deildir, isteyen ya-
uygulanan baz uygulamalar vardr. Kii-
pabilir. Eer len kiinin yaknlarnn maddi
nin lmesine gme ad da verilmekte-
imknlar kstlysa sadece evde l iin dua
dir. len kiinin yaknlar veya len kiiyi
edilir ve kk apl lokma datlr. Maddi
ilk grenler, len kiinin ncelikle yakas-
imknlar uygunsa yemek hazrlanp kyl-
n yrtmakta ve enesini balamaktadrlar.
ler davet edilir.

223
Kiinin lmnden sonraki yedi hafta

boyunca perembeyi cumaya balayan gece,
cenaze sahipleri yemek hazrlayarak kylleri davet eder ve cem ibadeti yaplr. Yedi
hafta Perembeyi cumaya balayan gece
yaplan bu uygulamaya cuma ad verilir.
Bu uygulama gnmzde deiiklie uramtr. steyenler hlen yedi cuma yapabilmekle birlikte maddi imknlar uygun
olmayanlar iin dedeler, cuma da yaplabilecei kararn almlardr. Bu cumalarda
kyde cem ibadetini yaptracak dede bulunmazsa cem yaplmayabilir; ancak, kyde o
gn dede bulunuyorsa cem ibadeti yaplr.
mn ve yardmlamasn salayan nemli

bir btnleme aracdr.
Akkrkta len kiinin lm ve lm
sonrasnda gerekletirilen hizmetler; kyller arasnda dayanmay, btnlemeyi
glendirici ilev grp len kiinin yaknlarnn aclarnn paylald nemli uygulamalardr.
13. Hdrellez
Hdrellez, Akkrkta her yl 6 Maysta
kutlanan bir gndr. Hdrellez, birebir Alevi inanc ierisinde yer alan din bir gn deildir. Hdrellez genel anlamda daha ok
Dier taraftan lmden sonraki elli
baharn geliinin kutland, doa ile birlik-
ikinci gn elli iki denilen uygulama yap-
te yaama fikrinin glendirildii bir gn
lr. Bu uygulamada maddi imknlar olanlar
olarak kutlanr. Hdrellez sadece Akkrkta
kurban kesebilirler, maddi imknlar olma-
kutlanan bir gn deildir. Hdrellez, G-
yanlarn kurban kesmeleri zorunlu deildir.
ven Abdal Ocana mensup dede ve talip
Bu uygulamada da len kiinin yaknlar ye-
ailelerinin yaad yerlerde ve Trkiyenin
mek verirler ve cem ibadeti yaplr.
deiik yerlerinde farkl ekillerde kutlanan
len kiinin defnedilmesinden sonra

yaplan uygulamalardan yukarda bahsettik. Bu uygulamalarda kurban kesilmesi
ve yemek verilmesi gibi uygulamalar len
kiinin yaknlar tarafndan gerekletirilir.
len kiinin yaknlarnn dnda kalanlar
bir gndr. Akkrkta hdrellez gnnde

gerekletirilen uygulamalar Gven Abdal
Ocana mensup dede ve talip ailelerinin
yaad yerlerde yaplan uygulamalarla
ok kk farkllk gsterse de temelde ayndr.
da len kiinin yasn ekerler, onun iin
Hdrellez gnnde sabah mezarlar zi-
yaplan cem ibadetlerine katlrlar. Yedi cu-
yaret edilerek mezarlkta dua edilir ve lok-
malarnda, elli ikisinde, krk okunmasnda
ma datlr. Daha sonra Akkrkn mezras
lokma databilirler. Lokma, daha nceki
olan Ericeke klr. Burada kyllerin hep-
blmlerde bahsettiimiz gibi Alevi inan-
sinin katksyla yemekler hazrlanr, kurban-
cnda insanlarn birbirleri arasnda payla-
lar kesilir ve cem ibadeti yaplr.
224
2011 / Yl: 1 Say: 1
Hdrellez gnnde yaplan bu uygula-
gereken davranlar ihlal edilebilmektedir.
malarn yannda, bugne mahsus olan ina-
Bu durum toplumun tamamnda ve insan
nlar da vardr. Hdrellez gn bak, balta
tipinde meydana gelen deiimin mikro bir
vb. keskin aletler tutulmaz, diki dikilmez,
yansmasdr.
hibir bitki koparlmaz. Hdrellezde bu fiilleri yapan kiinin varsa hayvanlarnn sakat
14. Ylba
yavru douracana, bu hareketlerinin ona
Ylba, Akkrkta gnmzde nere-
iyi gelmeyeceine inanlr. Kadnlar hdrel-
deyse unutulmu olan, gemi dnemde
lez gn akamst, evlerine yakn olan k-
kutlanlan bir gndr. Burada bahsettiimiz
yn ortak arazilerine msr, fasulye, kabak
ylba, her yl tm Trkiyede 31 Aralk 1
gibi bitkilerin tohumlarn ekerler. Bu uygu-
Ocaka balayan gece kutlanan ylbandan
lamann hepsine birden erice ad verilir.
hem gn olarak hem de uygulama olarak
Burada ekilen tohumlardan rn almak gibi
farkllk gstermektedir. Burada bahsettii-
bir ama yoktur; ancak bu uygulama inan
miz ylba, 13 Ocak 14 Ocaka balayan
asndan nemlidir. Ericenin amac, hd-
gece kutlanmaktadr. Bu gnde msr ekme-
rellez gn yaplmas yasak olan fiilleri bil-
i yaplp iine boncuk veya maden para
meyerek yapan kiinin, yapt bu davran-
atlmakta, bu paray bulan kii iin gelecek
n sonularndan kurtulma istemidir.
yln olumlu geeceine inanlmaktadr.
Hdrellez gnnn kutlanmasnn nemi, hdrellezin doa ile beraber yaama ve

doay koruma bilincini insanlara kazandrmasdr. Hdrelleze ait inanlar bir ynyle doay koruma adna kural ve yaptrm ilevi grmektedir. Hdrellez ile ilgili
inanlar ve gerekletirilen uygulamalar;
doann dengesinin bozulduu, evresel
kirlenmenin ve tahribatn artt gnmz
dnyasnda bir gnlk de olsa, insan-doa
ilikisi adna insanla ok nemli bir model
sunmaktadr.
Bununla birlikte insanlar, ylba gecesinin

sabah evlerine koyun veya buza getirmekte, ksa bir sre bu hayvanlar evlerinde
bekletmekte, beslemekte ve tekrar ahrlarna geri gtrmektedirler. Eve bir veya iki
hayvan getirilmektedir. Bunun yannda insanlar, evlerine komularnn kk ocuklarn da getirmektedirler. Bu uygulamann
nedeni; insanlarn, evlerine getirdikleri hayvanlarn ve kk ocuklarn yeni ylda evlerine bereket getireceine olan inanlardr.
Ayrca, ylba gecesinin sabah insanlarn
birbirlerinin evine gitmemesi gibi bir inan
Gnmzde Akkrkta hdrellez ile il-
da mevcuttur. Ylbanda gerekletirilen
gili inan ve uygulamalar hlen devam et-
uygulamalar ve inanlarn dnsel temeli,
tirilmektedir; ancak bu gnde yaplmamas
insanlarn gelecek ile ilgili olumlu beklenti225
lerini cisimletirmesi asndan nemlidir.
Alevilik ortaya kard iliki biimleri ile
Bu anlamda bu gn tm Trkiyede kutlan-
incelenmitir. Bu inceleme sonucunda mev-
makta olan ylbandan farkldr.
cut yaatlan ve yaanlan inansal etkinlik-
SONU
Alevilik inanc zerine aratrmaya dayanmayan tespitler yapmak yerine, sosyal
bilimlerin sunduu aralar kullanarak almalar yapmak, konu ile ilgili doru bil-
ler ve bu inansal etkinliklerin toplumsal hayata etkileri ortaya konulmu, deiimden

ehir kadar olmasa da kyn de etkilendii
grlmtr. Bu etkinin olumsuz bir sonu
dourduu ve insanlarn inansal anlamda
gemie zlem duyduklar anlalmtr.
giyi ak ve anlalr hlde aa karmak
almann yaplmasn zorunlu klan
her zamankinden daha acil hle gelmitir.
baka bir nokta, tarihin peinden koma an-
Bu alma, bu ama ve gaye ile yaplmaya
lamnda, inanca dair otantik ve z olan ya-
allmtr.
kalama gayretidir; nk gen nesil inan ile
almada Alevilik inancnn diri bir ekilde yaatld bir yer olarak Akkrk ky
rneklemi seilmitir. Akkrkn rneklem
seilme sebebi, Alevi inancna ait unsurlar-
ilgili etkinliklere byklerine oranla daha az

ilgilidirler. Bu da inanca dair dnce ve uygulamalarn hafzadan silinmesi tehlikesini
beraberinde getirmektedir.
da bozulmann en az yaand, deiimin
Sonu olarak alma; Alevilik inanc
karsnda en fazla direncin gsterildii bir
ile ilgili, nan-Dede Ocan merkeze alan,
yerleim birimi olmasdr. Aratrmada Ale-
ky boyutunda bir lisans almas olarak
vilik inancnn, Akkrkta kald hliyle
hazrlanmtr. Kendi amdan konuya giri
resmi ekilmi ve bu alma vastasyla
ve bir n basamak nitelii tayan mtevaz
tabir yerindeyse ekilen fotoraf baslm,
bir almann makale hline getirilmi ek-
okumakta olduunuz rn ortaya karl-
lidir.
mtr.
Kentlerde nfusun younlamas ve
kylerin boalarak kentlere gn artmas
her eyi olduu gibi Alevilik inancna dair
oluturulan inansal mirasn da bugnk
yaanlabilirliini etkilemitir. ehirde daha
hzl olmakla birlikte, kyde yaatlmaya devam edilen Alevilik de deiim geirmi ve
geirmeye de devam etmektedir. Bu deiim
karsnda Akkrkta yaanlan ve yaatlan
226
KAYNAKLAR
GLPINARLI, Abdlbaki.(1995). Vilayetname. stanbul.
KILIN, Aziz.(2005). Pir Sultan Abdaln
iirlerinde Temel Din nan Unsurlar.
Gazi niversitesi Hac Bekta Vel
Aratrma Dergisi - 35. Say. Ankara.
KKEL, Cokun.(2005). Gven Abdal
Oca zerine Bir Deerlendirme. Gazi
niversitesi Hac Bekta Veli Aratrma
Dergisi - 35. Say. Ankara.
2011 / Yl: 1 Say: 1
Kaynak Kiiler
AKKOYUN, Hasan.(1949). Doum Yeri:
Kozren Ky. kamet: Akkrk Ky.
renim Durumu: lkretim Mezunu.
Meslek: ifti. nansal Stat: Dede.
BEKDA, Fatma.(1929). Doum Yeri: Akkrk
Ky. kamet: Akkrk. renim Durumu:
Okuma Yazma Bilmiyor. Meslek: Ev
Hanm. nansal Stat: Talip.
BEKDA, Hanife.(1952). Doum Yeri: Akkrk
Ky. kamet: Akkrk Ky. renim
Durumu: Okuma ve Yazma Bilmiyor.
Meslek: Ev Hanm. nansal Stat: Talip.
BEKDA, Mehmet (1937). Doum Yeri:
Mesudiye. kamet: Akkrk Ky.
Meslek: ifti. nansal Stats: Talip.
BEKDA, Ruen.(1947). Doum Yeri: Akkrk
Durumu: lkretim Mezunu. Meslek:
ifti. nansal Stat: Talip.
DAIDIR, Ahmet.(1930). Doum Yeri: Akkrk

Durumu: Okuma ve Yazma Biliyor.
Meslek: ifti. nansal Stat: Talip.
DAIDIR, Mustafa.(1931). Doum Yeri:
Mesudiye. kamet: Akkrk Ky.
Meslek: ifti. nansal Stats: Talip.
DAIDIR, Salih.(1924). Doum Yeri: Akkrk
Ky. kamet: Akkrk KY. renim
Durumu: Okuma ve Yazma Biliyor.
Meslek: ifti. nansal Stat: Talip.
ENSOY, Hatun.(1946). Doum Yeri: nye.
kamet: Akkrk Ky. renim Durumu:
Okuma ve Yazma Biliyor. Meslek: Ev
Hanm. nansal Stat: Talip.
ENSOY, Mehmet.(1946). Doum Yeri:
Akkrk Ky. kamet: Akkrk Ky.
renim Durumu: Okuma ve Yazma
Biliyor. Meslek: ifti. nansal Stat:
Talip.
BEKDA, ehri.(1940). Doum Yeri:

Grgentepe. kamet: Akkrk Ky.
renim Durumu: Okuma ve Yazma
Biliyor. Meslek: Ev Hanm. nansal
Stat: Talip.
BEKDA, Urfani.(1942). Doum Yeri: Akkrk
Durumu: lkretim Mezunu. Meslek:
Muhtar.
227
228
ANTALYA TEKKEKY, ABDAL MUSA TRBES

ANMA TRENLER: YERLEK HALK LE ZYARET
TOPLULUK ZERNDEK ETKLER
ANTALYA TEKKEKOY, MEMORIAL CEREMONIES
OF ABDAL MUSA TOMB: EFFECTS ON SETTLED
COMMUNITIES AND VISITORS
Selma HANCI1
rin sosyal alarn geniletmektedir. Dinsel

inanlarnn merkezi gibi grdkleri Abdal
Musa Trbesi de bu vesile ile yaatlmak-
ZET
tadr. Kiiler birbirlerini ve kendilerini biz
Abdal Musa Trbesinin bulunduu
diye tanmlamaktadrlar. Trbeyi ziyaret ve
Antalyaya bal Tekkekyde alan aratrmas yaplm, kyde yaayan ve kye zi-
anma trenlerine katlmann sonucunda din

olgusunun dnda, kimliklerin korunmas
yareti olarak gelen kiilerle derinlemesine
ve devam ettirilmesi de salanmtr. Tr-
mlakatlar yaplm, bu sylemler ve gz-
benin ve anma etkinliklerinin dinsel, psiko-
lemler aracl ile de aratrma sonuland-
lojik, toplumsal ve ekonomik boyutlar var-
rlmtr. Abdal Musa Trbesi birok insann
dr. Din kurumu dier kurumlarla iiedir.
ritellerini gerekletirmek ve dualarn et-
Trbeyi ziyaretin birok kltrel nedeni ve
mek iin uradklar bir inan merkezidir.
sonucu vardr.
Abdal Musa, 2010 Haziran aynda dzenlenmi olan 26. Ulusal, 5. Uluslaras anma
trenleri ile anlmtr. Alevi ve Bektai
inancna mensup olan insanlar, Abdal Musa
Trbesini ziyaret iin toplanmaktadrlar.
Kyl halk anma trenleri yaplmaya balamasndan bu yana, gelen ziyaretileri evle-
Anahtar Kelimeler: Abdal Musa Trbesi, Alevilik ve Bektailik, dua, ibadet, inan,
kltr, misafirperverlik, ritel, tren, trbe
ziyareti
ABSTRACT
rinde arlamaktadlar. Anma trenlerinde
The field research was made in the vil-
kylerinde oluan kalabalk, Tekkekylle-
lage of Tekkeky in Antalya which has the
1 Yeditepe niversitesi, Antropoloji Blm 4. Snf

rencisi.
Shrine of Abdal Musa, lots of indepth interviews were made with the visitors and the
229
local people and by these discourses and
Abdal Musa Trbesi: Yerleik
observations the research was concluded.
Halk ve Ziyareti Topluluk
The tomb of Abdal Musa is a center of be-
zerindeki Etkileri
lief where the people go to practice their

religion and pray. Abdal Musa was commerodated in the summer of June in the
26th National and 5th International memorials. The visitors are Alevi and Bektashis.
The people from the Alevi-Bektashis culture
see the shrine as a centre of their religion.
The villagers have been hosting people who
come to visit the shrine in their houses since
the beginning of the memorials. There emerged some psychological, religious, cultural
Alan aratrmas Antalya ilinin Elmal

ilesine 14 km uzakta bulunan Tekkekyde yaplmtr. Tekkeky; Antalyann Elmal kazasna bal, ba ve baheler iinde,
Toroslarn arka yznde bir kydr. Tekkeky yaklak 280-300 hanelik bir kydr.
Kyn nfusu 1100 civarndadr. Kyde evler genelde tek katl olup nadir ekilde iki
katl evlere rastlanmaktadr. Kyde iftilik,
hayvanclktan daha ok gelimitir. Verimli
and economical contents and functions of
topraklar vardr. Nisan ve Mays aylarn-
the shrine. The crowd of visitors gathering
da apalama ilemi yaplmaktadr. Eyll ve
here contributes to the expansion of social
Austos aylarnda toplanan mahsln bir
network of the villagers. The tomb that is
ksm aileleler tarafdan tketilmekte, kalan
seen as a center of religious beliefs is valu-
ya da artan ksm da satlmaktadr. Kyde
ed and lived by this networks.Abdal Musa
geni tarm alanlar olmadndan, pek fazla
Tomb and Memorials are seen as a concept
tarmsal rn ticareti yaplamamaktadr.
that helps Alevi people gather together. The

people start to identifythemselves as we.
As a result of visiting the shrine and joining
to the memorials they do not only practise
their religion but also protect and preserve
their ethnic identities. The tomb and Abdal
Musa memorial activities have religious,
psychological, social and economic dimensions. Religion is interwined with other instititutions. As a conclusion, visiting the tomb
has many cultural reasons and results.
zellikle yaz aylarnda Trkiyenin

birok blgesinden gelen insanlarla dolan Tekkeky, birden fazla kltrn ortak
amalarla yaand bir alan hline gelmitir. Her Alevi kltr, farkl corafyalarda
farkl yaantlar kazanm, deiik zellikler gstermektedir. Tekkeky; Tokattan,
Eskiehirden, Malatyadan ve daha birok
kesimden Alevi ve Bektailere ev sahiplii
yapt gibi bunun yansra, Tekkeky yerlileri Bektai olarak bilinmektedir ki, ziyaret-
Key Words: Shrine of Abdal Musa,
ilerden farkl zellikleri vardr. Hazirann
Alevism, Bektashism, pray, belief, culture,
ikinci haftasnda dzenlenen Abdal Musay
hospitablity, ritual, memorials, visiting the
anma trenlerinde ky, binlerce Alevi ve di-
tomb.
er mezheplerden olan insanlarn urak yeri
230
2011 / Yl: 1 Say: 1
olur. Trkiyenin birok yerinden Alevi ve
bu iki grubun birbirleriyle olan iletiimleri-
Bektai kltrne mensup insanlar, kyde
ni, yerleik halkn trbe ile nasl btnle-
anma trenleri kapsamnda geceler, konak-
tiini, ziyareti kafilesi hakkndaki dn-
larlar. Gnbirlik ziyaretlerini gerekleti-
celerini, gelenek hline gelen davranlar
rip gidenler de vardr. Ky halk btn bir
ortaya koymak da aratrmann amalar
sene gelen ziyaretilerle ilikiler gelitirir ve
arasndadr. Ama, enlik gibi aktivitelerin
haziran aynn kalabalna, enliklere hazr-
etrafnda dnen ura ve kolektif almala-
lk yaparlar. Gelen ziyarteileri tansnlar ya
rn, kurum-kurulularn yan sra bireylerin
da tanmasnlar, evlerinde misafir ederler.
kiisel abalarnn da etkileri ile gerekleti-
Yerleik halk, trbe iin gelen ziyarteileri,
rildiklerini anlamaktr.
Tanr Misafiri sayp kaplarnn anahtarlarn bile teslim etmektedirler. Grld

zere Abdal Musa Trbesi, farkl corafyalardan birok Alevi ve Bektai inancna
mensup kiileri, kk bir kyde bir araya
toplayan nemli bir unsurdur.
Bu kltrlerin birbirleri ile olan etkileimlerini, anma trenlerinin dzenlendii
ayda gzlem yaparak incelemek ve anlamak, aratrmann temel amalarn oluturmaktadr. Hedef inanlarn, enlik gibi
aktivitelerin etkileimlerde ne gibi sonular
dourduunu, ky halk zerinde nasl etkiler gsterdiini, ziyareti ve yerleik halk
iin ne anlam ifade ettiini ortaya koyabilmektir. Deiik corafi yerleimlerden gelen
Alevi ve Bektai kltrne bal insanlarn
farkllklarn ya da benzerliklerini, ortak
bir kavram etrafnda nasl gsterdiklerini
bulmak, aratrmann dier bir amacdr.
Aratrmann bir sorusu da Abdal Musa
Trbesi ve enlikleri sayesinde bir araya
gelen binlerce kii iin bu aktivite, ne ifade
Aratrmann odak noktas din inanlar

balamnda Tekkekyde yerleik yaayan
halkn, trbe ve onu ziyarete gelen ziyaretiler ile ilgili genel dnceleri ve onlar nasl karladklardr. Kylnn gelenlerden
ne bekledii, trbenin nasl algland, enliklerin kltrler asndan anlam ve ilevi
ile nasl yrd gibi konular aratrmann odak noktalar arasndadr. Kylnn
gelitirdii ve zamanla deien misafirperverlik, bunu etkileyen faktrler, kazand
anlamlar da odak noktas olmutur. Grme grubu olarak yerleik yaayan 20 kii ve
ziyareti gelen 25 kii ile derinlemesine mlakatlar yaplmtr. Katlarak gzlem aratrma metodu ile yerleik halk ve ziyaretiler arasndaki ilikiler gzlemlenmi, anma
etkinliklerinin nasl bir atmosfer ierisinde
yaandna baklmtr.
Abdal Musa Derghnn Tarihsel

Adan Ele Aln
etmektedir? Ky halknn ziyareti halktan,
Abdal Musann Peygamber slalesin-
ziyareti halkn da ky halkndan beklenti-
den olduu, Hoydan Anadoluya geldii
lerini bulmak ve ayrca enlikler dneminde
belirtilir. Hac Bekta Velinin amcas Hay231
dar Atann olu Hasan Gazinin oludur.
Din, Toplum ve Abdal Musa
Abdal Musa Horasan erenlerindendir. Ab-
Trbesi
dal Musa, Hac Bekta Velinin nde gelen

halifelerindendir. Yazl kaynaklardan ve
sylencelerden bilindii zere 14. yzylda
yaam, Osmanlnn ilk padiahlarndan
Orhan Gazi ile birlikte Bursann fethine katlmtr. Abdal Musa Osmanlnn gelime-
Toplumu etkileyen en nemli kurumlardan birisi dindir. Yaplan alan aratrmasnda elde edilen bulgulara gre
Trkiyenin eitli blgelerinden Alevilik ve
Bektailik inancna bal insanlar Elmalnn
sinde nemli rol almtr. Bursann fethin-
Tekkekynde
den yola karak Abdal Musann doum ta-
Trbesini ziyarete gelmektedirler. Abdal
rihi, 1326 olarak bilinmektedir. Anadolunun
Musa Trbesi, Alevi ve Bektailerin inan
nl erenlerinden ve ermilerinden olan
ve ibadet merkezi olarak grlmektedir ve
Abdal Musa Sultan, ayn zamanda nl bir
zenle korunmaktadr.
ozan ve dnrdr. Ayrca halk arasnda

yaygn olarak bilinen geyik donuna girmesi gibi menkbeleri vardr.
Tekke;
Antalya
ili, Elmal
bulunan
Abdal
Musa
Din inan kkeninde, kutsalla kurulan

baa dayanmaktadr. Her din inan, doduu ve iinde yaad sosyal, siyasal ve co-
ilesi,
rafi koullara uygun olarak yaplanr. Din
Tekkekydedir. Abdal Musann bu belde-
tarihte birok deiimlerde etkili olmutur.
ye gelii ile birlikte ky kurulmutur. Abdal
Toplumsal kurumlardan aile, siyaset ve eko-
Musa Tekkesinin bu blgede kurulmas
nomik yaam dinin etkisiyle eitli alardan
ile buradaki halk da Bektailii kabul et-
deiimlere
mitir. Abdal Musa Elmaldaki derghn
Radcliffe-Browna gre bir dini anlamak ve
Tekkekye kurmutur. Bazlarna gre,
zn kavrayabilmek iin yaplacak ince-
Abdal Musa Sultan; Bursann fethine katl-
lemelerde inanlardan ok, dinsel eylemle-
dktan sonra Manisa, Aydn ve Denizli yresinde bulunmu, daha sonra da Trkmen
ve Yrklerin youn bulunduu Elmal yresinde tekkesini kurmutur. Abdal Musa
Tekkesi 1350 yllarnda yaplmtr. Deiik dnemlerde onarm gren tekke, zaman
iinde yklm, gnmzde ise sadece Abdal Musa Sultan Trbesi olarak kalmtr.
Abdal Musay ziyaret iin her yl on binlerce insan Anadolunun eitli blgelerinden
Tekkekye gelmektedir. Ayrca her yl Haziran aynda Abdal Musay Anma Tren
ve enlikleri yaplr.
232
uramtr(Tezcan,
1984:45).
rin, trenlerin ve bireysel veya kolektif ekilde yaplan dinsel rit(ayinle ilgili)lerin
zerinde durulmas gerekmektedir(Brown,
1968:44). Emile Durkheim ve Max Weber
iin din, kltr ve toplumun temel yapsdr.
Bireyin bir toplumu, dine uygun bir ekilde
bakmadan anlamas mmkn deildir. Her
ikisi de dini, temel bir anlam sistemi yani
toplumun olduu gibi kltrn de temel
bir bileeni olarak kabul etmilerdir(Edles,
2005:39).
2011 / Yl: 1 Say: 1
Din Semboller ve Ritellerin
bela verme oluuma ocuuma diye. Gnahla-
Toplum zerindeki Etkisi
rmzn affolmasn isteriz. Her sene birlik kur-
Alan
aratrmas
bulgularna
gre
banlar keseriz(Kamile Tekin, 1955).
Tekkekyde yaayan halk da kylerinde
Kiiler kendi davranlarn ekillendi-
bulunan Abdal Musa Trbesini belli d-
rir ve deneyimlerine anlamlar yklerler Ge-
nemlerde ziyaret etmektedirler. Blgede
ertz, toplumlarn iaret ve sembollerinin on-
yerleik olan halk topluluklar trbeye; dua
lar spesifikletirdiini, bu nedenle kltr-
etmek, dilek dilemek ve bu dorultuda kur-
lerin iindeki sembol ve iaretlerin yapla-
banlar kesmek, Abdal Musaya kar gnl
rna baklmas gerektiini vurgular(Geertz,
borlarn yerine getirmek iin gitmektedir-
1973:36). Victor Turner ise sembollerin, top-
ler. Tekkeky halk Bektaidir. Tekkeky-
lumun kltrnn devamn salamaya y-
ller iin Abdal Musann kylerinde oluu,
nelik mekanizmalar olduunu syler. Ritel
onlarn din inanlarn kuvvetlendirmitir.
sembollerinin sosyal birlii salayan birer
Abdal Musa Trbesinin kendi kylerinde
ara olduklarn vurgular. Ona gre kltr,
oluundan gurur duyduklarn belirten Sa-
bireylerin onlarn etrafndan dnen olaylar
dk Bey, trbeyi ziyaret etmesinin ve anma
nasl yorumladdr(Turner, 1997:183-184).
trenlerine katlmasnn sebeplerini u ekilde ifade etmilerdir:

Evliyalar insanlar eitmi, dilini ve dinini retmi, kltrel olarak yetitirmitir. Biz
onlara bu yzden sayg duyarz. Dua etmek, niyet etmek, varsa dileklerimiz kurbanlar kesmek
nedenlerimizdir(Sadk Doan, 1965).
Alan aratrmasnda elde edilen verilere

gre Tekkekyller, Abdal Musay kendi
kylerinde bulunmasndan dolay sahiplenmilerdir. Kendilerini civar kylerde
tek olarak grrler. Grld gibi Abdal
Musann hem inan merkezi olmas gibi
hem de sembolik olarak bir anlam vardr.
Derinlemesine mlakat yaptm, ken-
Tekkekyllere, Abdal Musann kendileri
disi ev hanm olan Kmile Hanm ve Ha-
iin nasl bir anlam tadn sorduumda
san Bey ise trbeyi ziyaret etmelerinin, dua
Aye Hanm, Abdal Musa ile kyde yaa-
etmeye ihtiya duyduklar anda belirdiini
yanlarn ekonomilerini badatrarak u ce-
sylemilerdir. Gnahlarnn affolmasn
vab vermitir:
istedikleri zaman Abdal Musaya sndklarn syleyen kyller, szlerini u ekilde

ifade etmilerdir:
Tekkekyde Abdal Musann i sahalar

varm. Dedelerimiz gelmi buraya, i bulmu,
karnlar doymu ve yerlemiler. 52 kyn
Hamur ii eder, tavuk eder gideriz. O bir
iinde tekiz bir Bektai ky olarak. Byk gu-
gven, o bir inantr; gvendiin dalar olur
rur duymaktayz. Onun yaknnda rahatmz
hani. Dua edersin gittiinde, el aarsn. Kaza
iyi(Aye Ertrk, 1963).

233
Ziyareti halk Abdal Musann baz riva-
rn birinin olmazsa dierinin, yzde yz duas
yetlerini duymu ve sylemlerle ilgili olarak
kabul oluyor. Bir yardm alnyor; ama rahmet
buraya gelmilerdir. Dilenen dileklerin ve
olsun, ama kaza bela olsun, bir hizmet alm
edilen dularn kabul olduuna inanlr. Sa-
oluyorsun(Mustafa Baytekin, 1955).
lk durumlarnn dzelmesi iin de trbede

dileklerde bulunurlar. Alan aratrmasndaki bulgulara gre kendilerini gvende hissetiklerini belirten Tekkekyller de onun
yaknnda olmann rahatlatc bir unsur olduunu belirtmilerdir. Kendilerini Abdal
Musa ile yaamaya altrmlar ve hayatlarnn bir yerine onu da koymulardr. Dua
etmek ve benzeri aktiviteleri yapmak iin
bu mekn semilerdir. Abdal Musa manevi rahatlk iin gidilen bir mekn hline
gelmitir. Tekkekyl Mustafa Bey insanlarn birbirleri ile iyi geinmeleri gerektiini
ve yzyze bakmann, iliki iinde olmann
nemli olduunu vurgulam ve unlar ifade etmitir:
Herkesin inancna ve itikatna gre, Allah gstermeye, insann bandan her ey geiyor. Biz onu Allahn elisi olarak gryoruz.
Allahn elisi Hz. Peygamberin kendisidir;
fakat O da Cenab- Allaha sz geen bir ulu
yatr olduu iin, bir evliya olduu iin oraya
kurban adarz, kurbanmz hedaye eder, keseriz. nsanlar, inancna gre, oradan kendisinde
gre bir yenilik hisseder. Tabi inancmza gre
ne adarsan, ne dilersen kurban kestiimiz zaman, o dileimizi yerine getirmi oluyoruz. Biz
de bundan mutluluk duyuyoruz insan olarak.
Trbenin de burada olmasnn bir ayrcal var.
Abdal Musa Trbesi ierisinde ve evresinde yaplan riteller kyller tarafndan

ibadet olarak tanmlanmtr. Kyde trbe
iin kurbanlar kesilmektedir. Bunlara birlik
kurbanlar denir. Kurbanlar halk arasnda,
halk ile yenmektedirler. Dileklerinin gereklemesi iin de kurban kesenler vardr.
Aslnda ok fazla bir aktivite yapmadklarn syleyenler de olmutur. Dua etmek ve
ziyaret etmek gibi balca nemli ibadetleri gerekletirmektedirler. Kasm, Aralk,
Ocak, ubat aylarnda srekli olarak cem
ibadetleri yaplmaktadr. Derinlemesine
mlakat yaptm etin Bey, Abdal Musay
ziyaret ve anma trenlerine katlmak dnda ibadet anlamnda neler yaptklarn u
ekillerde ifade etmitir:
Her Cuma akam cem yaplr. Ben bir kurban keserim, o bir kurban keser, 400 tane kurban
kesilir bir senede. Haneler her biri mutlaka bir
kurban keser. Hz. brahimin kurban olur bunlar. Alevilik ve Bektailik genel yolu iinde, kn cem ibadetleri yaplr; yani bunun haricinde
cemler yaparz. Bazen, az da olsa, paneller yaparz kltr merkezimizde. Kardaki anfitiyatroda baz etkinlikler yaparz. Yine Abdal Musa
ile alakal, Tekke ky ile alakal baz etkinlikler
yaplr (etin alhan, 1976).
nsanlar bir dilek diledii zaman kabul olmayabi-
Alan aratrmas bulgularna gre hem
liyor; ama onun huzuruna vard zaman, onun
ziyaretiler hem de yerleik Tekkeky halk
vastas ile, evveli Allah diyelim, yani insanla-
genelde sylencelere dayal bilgilere sahip
234
2011 / Yl: 1 Say: 1
olmular; dedelerinden, babalarndan Ab-
dilemek ve gnahlarnn affolmas eklin-
dal Musann rivayetlerini rendiklerini
de aklamtr. Elinden bir ey gelmediini
sylemiler ve onun yceliini bu rivayet-
ve burada dua ederken huzur bulduunu
lerle kantlama yoluna gitmilerdir. Bunla-
vurgulayan Hamide Hanm, kendi asn-
rn hepsi, yaptklar Abdal Musa ziyaretinin
dan sebeplerini u ekilde ifade etmitir:
gereklilik olduu dncesini desteklemelerine yardmc olmaktadr. Abdal Musa

Trbesinin renilmesi genel olarak, Alevi
ve Bektailerin bir ibadet yeri arayndan
ortaya kmtr. Genelde ziyareti halk Abdal Musann baz rivayetlerini duymu ve
sylemler balamnda buraya geldiklerini
belirtmilerdir. Trbede dua ederken dilenen dileklerin kabul olduuna inananlar
Gnahlarmz affettirmek iin, dua etmek iin geldik. Kzlarma dua etmek iin geldik. Kendimi huzurlu hissediyorum. Dilek diliyoruz, kabul oluyor. Buraya gelmesem iimde
bir boluk kalacakt. Keke senede bir defa deil
de daha ok gelebilsek. Alevilii yaayabilsek
rahata(Hamide Acpnar, 1957).
Baz
topluluklarda
atalarn
ruhlar
vardr. Kimi aile bireylerinin, yaknlarnn
nemlidir. nsanlarn, evrelerinde gelien
salk durumlar dzelsin diye dileklerde
baz olaylara sebep ararken bu olaylarda
bulunmak iin gelmilerdir. Kimisi Abdal
atalarnn ruhlarnn etkisinin olabileceini
Musaya sayg duyduunu belirtmi, kimisi
dnmeleri, onlarn, atalarnn ruhlarnn
de geleneklerini yaatmak iin buraya gel-
lmden sonra geri dneceine inanmalar-
diklerini vurgulamlardr. Derinlemesine
dr. Geriye dnen ruhlar tpk insanlar gibi
mlakat yaptm Mehmet Bey, anma etkin-
iyi ya da kt olabilir. Onlar insanlar gibi
lerine katlma ve trbeyi ziyaret etmesinde-
hislere ve duygulara sahiptirler. Yardmse-
ki sebeplerini u ekilde ifade etmitir:
ver olanlar da vardr(Haviland, 2002: 414).
Salk, shhat, yaknlarmzn salklar

iin dileklerde bulunmak zere geldik. Alevi olduum iin, kltrme sahip kmak iin geliyorum. Kalabal daha ok seviyorum ben, o yzden kalabalk zamanlarnda geliyorum. Kendi
kimliimizi, yllarca sakladmz kimliimizi ortaya koymak iin geliyorum. nyarglarla yaklalan kimliimizi, gelsinler grsnler(Mehmet
Berber, 1973).
Yaplan aratrmada Abdal Musann Alevilik ve Bektailik iin nemli bir ahsiyet olduu bilinen bir gerek olarak ortaya kmtr. Abdal Musann ulu bir kiilik olduunu
syleyenler, kendilerini onun yaknnda hissetmek istediklerini belirtmilerdir. Abdal
Musa hakknda gemiten bugne srdrlen rivayetler de kiilerin, Abdal Musaya
olan inanlarn kuvvetlendirmektedir. Hemen hepsi farkl sfatlar kullanarak Abdal
Derinlemesine mlakat yaptm Hami-
Musay pozitif bir duygu ile anlatma gere-
de Hanm ise ailesi ile Elazdan gelmitir
i duymulardr. Ziyaretilerden bir ksm,
ve trbeyi ziyaret etme sebeplerini dilek
onun gerekte kim olduunu bilmediklerini

235
ancak kendilerine hissettirdiini fakat bu
Bir dine has zihniyetin, o dinin men-
hissin tarif edemedikleri bir duygu olduu-
subu olan bireyler tarafndan paylalmas
nu sylemilerdir. Kye anma etkinliklerine
veya yaylmas neticesinde, insanlar gn-
gelen kiiler genelde Antalya ili ve evresi
lk faaliyetlerini yaparken veya hatta tabi-
ile stanbul, zmir, Mula, Isparta, Finike,
at seyrederken bile bu zihniyetin etkisinde
Afyon, Konya, Malatya ve Sivas gibi yerle-
kalrlar(Keskin, 2004: 9-10). Alan aratrma-
im yerlerinden gelmektedirler. Tekkekye
snda elde edilen bulgulara gre yaplan
gelip de birka gn arabalarnda, adrlar-
ritellerin znde Allah sevmek olduu
da, Tekkeky sakinlerinin bahelerinde kalanlar olduu gibi, Tekkeky halknn evlerinde konaklayanlar da olmutur. Bunun
yannda gnbirlik trbeyi ziyaret etmi ve
anma etkinliklerinin bir gnne katlanlar
da olmutur. Abdal Musann kiiler iin ne
anlam ifade ettiini sorduumda, cevaplarda u telaffuzlar ortaya kmtr:
Heyecan veriyor bana. Buraya geldiim zaman eitli duygular iine giriyorum(Sleyman
ener, 1965).
vurgulanmtr. Bu dorultuda insan sevgisinin de gerekli olduu dnlmektedir.

Yaplan ibadet niteliindeki davranlarda
insan sevgisinin de yaatld dnlmektedir. Birok ifadede, bu inancn temelinde
sevgi ve hogrnn yatt dile getirilmektedir.
Din trenlere katlmak kiiye gnl
rahatl, gven duygusu kazandrr. Din
trenler sosyal ba glendirerek gerginlii azaltr. Ritellere katlarak ve ayn eye
Ermi bir kii; iyi huyuyla, ahlak ile, uar-
inanarak birbirlerine balanan insanlar ba-
su rivayeti ile inanyoruz ona(Ceml Kara,
l olduklar grupla zdeleirler. Bize tuhaf
1959).
veya egzotik gelebilecek din uygulamalarn
Abdal Musa bize sevgiyi, hogry

retmitir(Birgl Gke, 1976).
Bizce nemi trelerimizden gelmesi, bizi
koruduunu dnmemiz ve ulu bir insan
olmasdr(Nusret Akyol, 1956).
imden biliyorum anlamn, anlatmaya alyorum ama anlatamyorum Tam olarak hakknda bir bilgim yok. Yardmsever bir
insanm(Birgl Gke, 1976).
birok sosyal ve psikolojik ilevi bulunabilir.

Yatrlar iin, belli ve nemli din gnler
iin kurban kesmek genel bir trendir. Kurban ile tren eski Trk geleneklerinde de
beraber yrmektedir. nananlar arasndaki
balar glendirerek birlik olunduu duygusunu yaratmaktadr(Erseven, 1990:67).
Alevilerde btn olarak piirilen kurban
etine lokma denir. Kurbann kan, kutsal
Eski gelenekleri hatrlatyor. Aleviliin
saylan ruhlar, atalar iin aktlr. Yaayanla
temellerinin yollarn hatrlatyor(Sevda
lm olan atas arasndaki bu ban gc,
Sungur, 1959).
atalara ard arkas kesilmeyen bir saygy
236
2011 / Yl: 1 Say: 1
gerektirmektedir. Rica ve kran dualar
da ziyaretilere haz vermektedir. badetle-
yaplr, bu dorultuda da kurban sunulur.
rin gerekletirildii ortamda sosyal iliki-
amanlkta, amann atalara kurban sun-
ler de gelitirilmektedir. Trbeyi ziyarete
mas asndan Alevi ve Bektailik, aman-
gelmi olan halktan derinlemesine grme
la benzer zellikler gsterir(Erz, 1977:
yaptm Salih Bey trbe iinde ve etrafnda
301-305).
yaptklar riteller ve ibadetleri u ekilde
Alan aratrmasnda ortaya kan bul-
ifade etmitir:
gulara gre Abdal Musa Trbesi ierisinde
Birlik kurbanna katldk. Gnlnden ne
ve evresinde yaplan riteller, ibadet sayl-
koparsa herkes biraz para veriyor. Birletiriyo-
maktadr. Dular edilmekte ve dilekler dilen-
ruz insanlar kestiimiz kurbanlarla. Buraya
mektedir. Trbede Abdal Musann yannda
gelenlerin genelde bir dilei olur. u dileim
dua ettiklerini syleyen ziyaretiler, yaptk-
olursa, Allah nasip ederse kurbanm keseceim
lar dualarn rahatl ve huzuru ile bu dua-
denir. Lokmalar piirip getirilir(Salih Kayaba-
larn hatrna lokmalar datmlardr. Lok-
, 1973).
malar her trl yiyecek tr olabilir. Bazen

ekmek aras helva, trbede rastlanlan dier
kiilere datlm, bazen de evlerde yaplm olan hamur ii yiyecekler datlm ya
da kesilen kurbanlarn belli bir ksm poetlenerek akrabalara, aile dostlarna ya da hi
Yadigr Hanm ise derinlemesine mlakatmzda dualar ederek, aaca apt balayarak yakn akrabalar ve ailesi iin de dilekler dilediini belirtmitir. Szlerini ise u
ekilde ifade etmitir:
tannmayan kiilere datlmtr. fadelerde
Alevi inan merkezinde dua insanlarn
ortaya kan eyler ziyaretilerin gelen dier
iinde gerekletiinden, buras da biraraya
topluluklarla btnletii ve bunun iin de
gelme ksm oluyor. Zaman ve mekn yoktur
aba sarfettikleridir. Lokma denilen yiyecek-
aslnda, dua her yerde olur. Dualar ettik. Kur-
ler hi tannmayan kiilere datlmaktadr.
ban kestik. Lokmalar yaptk. Cem trenlerine
Bireysel olarak ve birleerek de kurbanlar
katldk ve burada lokmalarmz dattk. Kur-
kesilmitir. Trbede maddi durumlar uy-
ban kestik. apt baladk. ocuklarmn dile-
gun olan ziyaretiler, dileklerinin kabul ol-
ini diledim. Derdimizi, belamz anlatyoruz
mas amacyla ya da kabul olmasndan son-
trbede(Yadigr Kilit, ?).
ra kran duygularn bildirmek iin kurban

kestiklerini belirtmiledir.
Derinlemesine mlakatlarda Mehmet

Bey ise gerekletirdii aktivitelerle dier
Baz ritller gerekletirilmekte, bunla-
insanlarla da iliki kurduunu ifade etmi-
rn yannda paylam ierisine girmek ve ge-
tir. Yaptklarnn bakalar ile paylamlara
leneklerin dier ziyaretilerle konuulmas
vesile olmasn u eklide ifade etmitir:

237
Kurban kestik elimizden geldii kadar.
Riteller sosyokltrel hayatn kutsalla-
Kurban aevinde piirdik. Gelen misafirle-
rn toplumsallatrmakta, dinle ilikili olan
re ikram ettik pilavyla beraber. ok da g-
gelenein kutsallklarn bnyesinde barn-
zel oldu. nsanlar yedi. Allah kabul etsin
drmakta ve ayn zamanda din inanlar ey-
dediler(Mehmet Berber, 1973).
leme dntrerek kolektif bir paylamn
badet deyince ne anlalaca nemli-
konusu
hline
getirmektedir(Stausberg,
dir. badet bireylerin tanrlara, yce kudret-
2006:59). Durkheima gre ritler ise, bireyi
lere, atalara, llere kar yerine getirmeleri
mensubu olduu topluma balayan balar
gereken dinsel buyruklarn tmne denir.
glendirmekte, toplumu yeniden retmek-
Bundan insann birtakm kudretlere ba-
te ve yaratmaktadr(Durkheim, 1947:225).
n salayan ilemler ve pratikler anlalr

(Ankermann, 1971: 20). Dinsel alan ilgilendiren belirli ilem ve eylemlerin ne kan
bir zellii, insanlarn yce varlklara ve
kudretlere kendini vermesi, onlara korku
ve saygyla kark bir biimde davranmalardr. Tapnlan, korku ve sayg duyulan
kudretler, toplumlarn dinsel ve kltrel
badetin en nemli zelliklerinden bir

tanesi inan ve duadr. Eski dilde iman karlnda kullanlan inan, inanmak, itimat
etmek anlamna gelir. Din terminolojisinde
inan, mutlak tasdik manasndadr. Dua
ise, yaln hliyle yce kudretlerin yardmn
ve acmasn salamak, onlar harekete ge-
yaplarna gre deikenlik gsterir. Bireyin
irmek iin insann iinde bulunduu duru-
yneldii kudret, yce varlk, yce Tanr
ma gre o anki sesleniidir. Dualar sessice
olabildii gibi; efsane kahramanlar, ata-
okunduu gibi, yksek sesle, mrldanarak
lar, ller, belli hayvan ve bitki trleri; g-
ya da belli bir uyum ierisinde ark gibi de
ne, ay, gkyz; su, aa, ate gibi eler
okunur(rnek, 1971:85).
de olabilir(rnek, 1971:78). Kasm, Aralk,

Ocak ve ubat aylarnda srekli olarak cem
Abdal Musay Yaatan Sosyal
ibadetleri yaplmaktadr. badeti oluturan
Mekanizmalar
ana fikrin temelinde kmelenen asal davranlar kurban, on iki hizmettir. Abdal Musa
Trbesi ierisinde ve evresinde yaplan riteller kyller tarafndan da ibadet olarak
tanmlanmtr. Alevi ve Bektai kltrle-
Tekkekyller, Abdal Musann kendi

kylerinde oluu nedeniyle ziyaret aktivitesini, ocukluktan balayan bir srete deneyimlerine dahil etmilerdir. Kiiler gemi-
rinde, atalarn ruhlarnn yaatlmas gayesi
ten beri aileleri ile bu trbeyi ziyaret etmi
olduu ortaya kmtr. badetler nasl kii-
ve bunu devam ettirmilerdir. Sosyal alar
leri ayn ortamda buluturuyor ve zihniyete
ve rivayetler Abdal Musaya ziyareti etki-
balyorsa, Tekkekyde de ziyaretiler ve
lemitir. Aile bunun nemli bir faktrdr.
bireyler Abdal Musay ortak bir zihniyetle
Ailede ocukken ya da gen iken yaplm
ulu saymaktadrlar.
bir aktivitenin devam ettirilmesi sz konu-
238
2011 / Yl: 1 Say: 1
sudur. Kiiler bu devamlln srmesi iin
Dedelerimizden rendik. Mucizelerini
de kendi ailesindeki bireyleri ve yaknlar-
duyduk, Dur Da mucizesine inandk. o-
n tevik etmektedirler. Gelen ziyaretile-
cukluumdan beri biliyorum. Kalktk geldik bu
rin ou Abdal Musay kendi ocuklarna,
gzel atmosferi grmeye. Alevi ve Bektailerin
akrabalarna, evresindeki dier insanlara
tm de bilir. Ben de biliyorum tabi. Yazlan
anlattn sylemitir. ocuklarn da bura-
eserler yaklsa da atlsa da bu iirler vastas ile
ya gelmeleri konusunda tevik ettiini sy-
u zamana kadar gelmitir. Kendi ocuklarmza
leyen Mustafa Bey, okullarda Bektailik ile
da kltrmz devam ettirmesi amal tevik-
ilgili bir bilgi verilmediini ve bu grevin
lerde bulunuyorum. Okulda da Alevilik ile ilgi-
de kendisine ait olduunu dnmektedir.

Mustafa Bey dncelerini u ekilde ifade
etmektedir:
Eskiden byklerimiz geliyormu, biz de
geliyoruz. Aileden duyduk. ocuklarm da alp
geliyorum, onlarn da renmesini istiyorum.
Yaknlarm, misafirlerimi davet ediyor, tavsiye
ediyorum ou zaman. Kzm alt iin gelemedi, yoksa onu da getirirdim. Bu etkinlii,
kalabal genler bilsin. Biz zaten rendik,
nemli olan onlarn devam ettirmesi. Kendilerine kalm bir ey yine de. ocuklarm gelsin diye
zorlamyorum(Mustafa enol, 1956).
li bir ey retmedikleri iin onlar da kulaktan

dolma bilgilerle yetiiyorlar(Salih Kayaba,
1973).
Alevi ve Bektai topluluklarnn sosyolojisi iki zel kulvarda yrr. Bunlar; din
ve kltrdr. Bu topluluklar birinci olarak
Trk kltrnn devamlln salar, ikinci
olarak da slam dini iindedirler(Bal, 1997:
16). Trkiyede, Balkanlarda, Ortadouda,
Avrupada ksacas dnyann byk bir
ksmnda kendilerini Alevi, Bektai olarak tanmlayan topluluklar yaamaktadr.
Bunlarn farkl corafyalarda yaamalar
benzerliklerinin yannda farkllamalarn
Yaptmz mlakatlarda Salih Bey ise,
da beraberinde getirmitir. Btn bu top-
Abdal Musay ziyaret etmek gibi bir etkin-
luluklarn zellikleri, rgtlenme biimleri,
lii ailesinden duyduunu ve rendii-
deerleri, yaama tarzlar, kltrleri, inan
ni vurgulamtr. Bunlarn yannda Abdal
ve ibadetleri aratrlmaldr. Anadoluda
Musa hakknda anlatlan baz rivayetlerin

de bunda etkili olduunu sylemitir. Byle
bir etkinlii tm Alevi ve Bektai topluluklarnn bildiini ya da bilmesi gerektiini
Aleviler eitli blgelere dalm olsalar da

blgesel olarak farkl bir yaam biimi gsterseler de ortak bir kltre ve dnya grne sahiptirler(Erseven, 1990:101).
sylemitir. Kendi ocuklarn da kendi kl-
almada ziyaretiler ve yerleik halk
trn devam ettirmesi iin Abdal Musay
arasnda hibir farkllk gzlemlemedikleri-
ziyaret etmek konusunda tevik eden Salih
ni belirtenler olduu gibi, yresel farkllklar
Bey, dncelerini u ekilde ifade etmitir:
olduunu kabul edenler de vardr. Hemen

239
hepsi inanlarnn zlerinin ayn olduun-
ekil olarak farkllklar olsa da amalar bir-
dan bahsetmilerdir. Herkesin inancnn
dir. Bazen ibadet ekilleri farkl insanlara rast-
kendisine olduunu, Abdal Musaya gelen-
lyoruz. Sorular farkl oluyor bu insanlarn.
leri kendileri gibi grdklerini vurgulam-
Tekkekynde yetimi bireyler olarak biz ayn
lardr. Birou zde bir olduklarn belirt-
ekilde ibadetlerimizi gerekletiriyoruz. Cem
milerdir. Konumalar sonucunda birtakm
yapar, kurbann keser, yedirir gider ou. Biz de
ekilsel farkllklar olsa da bunlarn pek de
bunlar yapyoruz. Yol bir, srek binbir. Srek
nemli ayrntlar olmad fikrine ulalm-
ayn yola varan, ama ayrnts farkl olan bin bir
tr. Kimlik ve kltrn devam ettirilmesini

saladklar dorultuda eit olduklarn,
zde bir olduklarn vurgulamlardr.
Abdal Musay ziyaret etmenin kendi bana onlar benzer klmaya yettiinin nemi
vurgulanmtr. ekilsel farkllklar gzard
edilmekte ve herhangi bir rahatszlk yaratmamaktadr. Burada Abdal Musa, ortak
dncenin sembol durumundadr. Derinlemesine mlakatlarda Sleyman Bey ise
znde herkesin ayn olduunu, ibadet ekillerinin eletirilmemesi gerektiini, ekilsel
farkllklarn nemli olmadn belirtmitir.
Abdal Musaya gelen insanlarn ayn amala
geldiini, herkesin birlik olmas ve rgtlenmesi gerektiini savunmaktadr. Sleyman
Bey dncelerini u ekilde ifade etmitir:
znde hepsi ayn, fark yok aslnda. Kimisi
biraz daha modernletirmi. badetin ekli yoktur.
Gidip o insana dua ediliyor. Herkes ayn inanla
geliyor yani. Herkes kendi ibadetinden sorumludur. Birlik olunmal. Halk rgtlenmeli, her eyi
derneklerden beklememek gerekiyor(Sleyman
Balk, 1954).
tane yol anlamna gelmektedir. Gelen ziyaretilerin gnllerini, ballklarn Abdal Musaya
sunmalarndan tr mutlu oluyoruz(Ali
Eri, 1965).
Hseyin Bey ziyaretiler ile aralarndaki fark u ekide yorumlamtr:
Hayr, yani fark yok derken tabi ki bir
Doudan, Batdan, Balkanlardan gelen Alevi
ve Bektailer ile arada ufak tefek nans var, fakat
zde fark yok. Yani medya kld, artk her eyi
ortaya getiriyor. Belki 50 yl nceki dnemlerde
herkesin kendi rf ve detleri vard. te Alevilik ve Bektailik hususunda da z ayn; Allah,
Muhammed, Ali; 4 kap, 40 makam, eline-dilinebeline sahip olmak. Bunlar hangi Aleviye sorarsanz sorun, Balkanlardaki Alevi de, Doudaki
Alevi de aynsn syler. Birisi Semah elini
aarak yapar, birisi farkl. Buna benzer farkllklar var yani. imdi Alevilik ve Bektailikte
yol birdir ama ekil bir aacn dallar gibidir.
Ayrlr yani herkesin grne gre, herkesin
inancna gre. Abdal Musa Semah farkldr,
Krklareli Samah farkldr. Bazs hibirini bilmez; ancak inan ayndr. imdi, zde aynyz,
ufak tefek ekilsel farkllklar var tabi. Sivastan
Tekkekyl Ali Bey, ziyaretiler ile ara-
gelenle, Antalyadan gelen bir olmaz tabi. Cemi
larndaki benzer ya da farkl tutumlar u
ayn yaparz; ama kimisi kurban keser, kimisi
ekilde ifade etmitir:
kesmez(Hseyin Yarhan, 1964).
240
2011 / Yl: 1 Say: 1
Toplum yaantsn ilgilendiren hemen
szkonusu olmaktadr. Karlkl ilikiler,
her alanda, hemen herkesin gr birlii
dostluklar eklinde ortaya kmaktadr. Mi-
ettii ve bu anlamda toplumun genel kl-
safir almann avantajlar, baka illere gitmek
trnn bir paras olan ilikisel normlar
zorunda kaldklarnda kalacak yer sknts
toplumdaki deerleri yanstmas ve dei-
ekmedikleri zaman ortaya kmaktadr.
ik roller arasnda iliki kurmas bakmn-
Kyller misafir alarak bu sistemin yrme-
dan nemlidirler(Yavuz, 1964:2-3). Abdal
sine katkda bulunmaktadrlar. Tekkekyl-
Musay ziyarete gelen kiilerin yerleik halk
ler anma trenleri ncesi nemli hazrlklara
tarafndan anma trenleri kapsamnda misa-
girimektedirler. Tekkekyllerden derinle-
fir edildii ortaya kmtr. Yerleik halk ve
mesine mlakat yaptm Murat Bey, anma
ziyaretiler birbirleri arasnda dostluk ili-
etkinliklerine hazrlanlarn u ekilde ifa-
kileri kurmaktadrlar. Yaplan aratrmada
de etmitir:
Tekkeky halk gelen kiileri misafir etmektedirler. Misafir etme geleneinin sosyal ve
dinsel boyutlar vardr. Tekkekyller, Abdal Musaya gelenlerin, kendi meknlarnda
oluundan dolay, kendilerine geldiini belirtirler. Kaplarn alanlar tansnlar ya da
tanmasnlar Tanr misafiri olarak evlerine
almaktadrlar. Onlar sistemin devam ettirilmesinde bu ekilde rol almaktadrlar.
Tekkekyller kylerinde arladklar
ziyareti halk ile baz ilikiler gelitirmilerdir. Gelenleri evlerinde arlamaya alan
Tekkekyller yer kapasitesinin snrl olmasndan dolay herkesi misafir edememilerdir. Genelde gelen aileler yine ayn eve
Biz bu sene 20-25 kii arladk bir hafta

boyunca. Bunlarn ilerinde geen senelerden
tandmz insanlar da vardr. Zaten 365 gnn 50 gnn konferans solununda yaplan
toplantlarla geirmekteyiz. Nasl yapabiliriz de
insanlar menun edebiliriz diye(Murat Saldran, 1957).
Derinlemesine mlakat yaptmz bir
dier kii de genelde her yl ok byk bir
kalabal evinde misafir ettiini sylemi ve
hibir karlk beklemediinin altn izmitir. Gelen misafirler ile ilikiler gelitirdiini
belirten Mustafa Bey, trenler ncesinde hazrlanlanlarn u szlerle anlatmtr:
gelir, nk memnun kalmlardr. Abdal
Biz bir hafta nce gelen misafirlerimize
Musay sahiplendiklerinden dolay ona ge-
evlerimizi temizleriz. Gelen misafirlerimizi evle-
lenleri de kendilerine gelmi sayarlar. Evlere
rimize buyur ederiz. Hibir karlk beklemeden.
hi tanlmam kiilerin bile misafir olarak
Kendi ahsma bu trenler balad balayal evim-
alnmas, dinsel bir temele balanmaktadr.
de 50 kii, 80 kii, olduunu bilirim. Ben kendim
Karlkl oluan ilikilerin kendi hayat-
darda yattm. Misafirleri darda koymadm.
larnda faydal olduu dnlmektedir.
Bu sene 8-10 kii geldi evime. Trenler bitesiye
Allahn istediinin de bu olduu dnl-
kadar kalacaklar. Sabahleyin bir aile vard evim-
mekte ve bu sayede din bir inanca balama
de. Onlar uurladk memeleketlerine. Onlar

241
da bizi buyur ettiler. nallah biz de gideceiz
ho sohbetler, muhabbetler oluyor, gzel oluyor
(Mustafa Baytekin, 1955).
yani(brahim Tekin, 1945).
Nursel Hanm da ev hanmdr. Bu yl
Mustafa Bey, gelen ziyaretilerle ilikile-
evine 30 kadar misafir almtr. Bunlarn
rini, kurduklar dostluklarla dile getirmitir.
iinde tanmadklar da vardr. Hi kimseyi
Karlk oluan ilikilerin kendi hayatlarnda
darda brakmadklarn sylemi, btn
faydal olduunu u ekilde ifade etmitir:
ihtiyalar dorultusunda ziyaretilerin istediklerini karladklarn u ekilde ifade

etmitir:
imdi trbeye gelenlerle dostluklar, yaknlamalar, tanmalar, kardelikler meydana

geliyor. imdi rnek olarak; onlar buraya geldii
Allah nasip etti de misafir aldk. 30 kadar
zaman biz onlara evimizi ayoruz, sevgiyle say-
misafir aldk. Bulduklar yerlere yattlar valla.
gyla yaklayoruz. nsanz, bizim de onlara bir
Sen hi dta kalan misafir grdn m? Para b-
iimiz dt zaman onlar da bize bizden daha
rakan oluyor, brakmayan oluyor. Bizden iste-
fazla ilgi ve sevgi gsteriyorlar. Ne oluyor. Dost-
dikleri btn ihtiyalar biz veriyoruz. Alyoruz
luklar pekiiyor. nsanlar daha scak oluyor. Her
misafiri, gle gle uurlatyoruz. Yine geliveren
iki taraf birbirlerinden honut oluyor. Allahn
diyoruz(Nursel Tekin, 1976).

Tekkekyller kylerinde arladklar
ziyareti halk ile baz ilikiler gelitirmilerdir. Gelenleri evlerinde arlamaya alan
bizden istedii, insan olarak budur. Vallahi kaplarmz sonuna kadar ak. Anahtar veririz gelen ziyaretilere. Bizim iimiz olduu iin karz. Onlar kendi evleri gibi buray kullanr. Her
eyimiz ortadadr. Onlarn yanna gittiimde,
Tekkekyller, hliyle herkesi misafir ede-
ne kadar iyi insanlarsnz dediimde bana, hayr
memilerdir. Yaklak 5000e yakn ziyareti-
o sizin iyiliiniz diye cevap verdiler(Mustafa
nin evlerde misafir edildii tahmin edilmek-
Baytekin, 1955).
tedir. Genelde, gelen aileler yine ayn eve

gelir; nk memnun kalmlardr. Gelen
misafirlerle diyaloglarndan memnun kalan
ev sahipleri gelitirilen dostluklardan keyif
aldklarn belirtmilerdir. Abdal Musay
sahiplendiklerinden dolay, ona gelenleri de
kendilerine gelmi sayarlar. brahim Tekin,
derinlemesine mlakatlarmzda ziyaretilerle ilikilerini u ekilde ifade etmilerdir:
Anma trenlerinin soyut olduu kadar

somut etkileri de gzlemlenmitir. Dardan bir ok insan gelmekte ve kyde alveri yapmaktadrlar. Kendi yetitirdikleri
sebze ve meyveleri satarak para kazananlar olduu gibi, st ve st rnleri satanlar
da gzlemlenmitir. Bunun yansra 5-10
hane, kurbanlk koyun besleyip ziyaretilere satmaktadrlar. Dzenlenen etkinlikle-
Tanr misafiri onlar. Telefonlar, adres-
rin kyn Abdal Musa Dernei tarafndan
ler alrz. Abdal Musann hatrna isterse yz
dzenlenmesi ve biletli olmasndan dolay
bin kii gelsin biz arlarz. Kalabalk olunca
elde edilen paralar, kyn belli yaplarnda
242
2011 / Yl: 1 Say: 1
kullanlmaktadr. lkokul yeni yaplm, 8
gelirlerin derneke kullanldn, kyn
yllk eitime geilmitir. Anfideki oturaklar
geliimine katkda bulunduunu aklam
tahta iken betonlanmtr. enliklerden top-
ve ky esnafnn kazandn syleyerek d-
lanan paralarla kltr binas yaplmtr. Ev-
ncelerini u ekilde ifade etmitir:
ler eskiden daha az odal iken ziyaretilerle

gelitirilen ilikilerden sonra, onlar misafir
etme adna daha da geniletilmi ve oaltlmtr. Kltr merkezinin almas, anma trenlerinin balamas ve bu trenlerden elde
edilen ba ve gelirler ile kye salk oca
yaplm, kyn yollar dzeltilmitir. Kye
gelen yolun nceden iki araba bile tayabilecek potansiyeli yokken, imdi daha geni
hle getirilmitir. Anma trenlerinin dzenlendii 5 bin kii kapasiteli bir anfitiyatro da
yaplmtr.
Zeynel Tekin anma trenlerinin kyleri
zerindeki etkilerini u ekilde ifade etmitir:
nceleri pek bilen yoktu, daha ok anma
trenlerinden sonra tannd. Evveli ok korkulurdu ibadetler gerekletirilirken. Cem yapmaya korkardk. Aleviler hakknda kan negatif yorumlara karlk ibadet eklimizi herkese gster-
Kalabalk bana salamasa bile, kyllere kr salyor. Kyn esnaf ve dier hizmet
edenler faydalanyor hliyle. Alverilerimiz
yaplyor. Bundan dolay kye byk bir mebla kalyor desem olur. Kurban paralar, kar
taraftan denen paralar byk bir gelir salyor
kyllere. Kurban derileri ve dier sakatatlar
hususunda da dernek faydalanyor. Dernein o
yaplan balardan mtevellit elde ettii gelir
de dernee gelir olarak yazlyor. Dernek de burann hizmetlerinde kullanyor o eyleri(Turan
Tekin, 1949).
Ziyaretilerin de Abdal Musay ziyaret iin kylerine geldikleri Tekkeky halk
ile ilgili, iliki kursunlar ya da kurmasnlar
belli dnceleri vardr. Yerleik halkn nasl insanlar olduklar hakknda sorduum
sorulara karlk olarak Zeynep Hanmn
ifadesi u ekildedir:
dik. Artk kaymakam da geliyor valisi de geliyor,
yi insanlar. Hibir sknt yaamadk. Bak
herhangi bir yasak kalmamtr. imdilerde biz
grevlileri var hizmet ediyorlar. Buradaki insan-
nerde kaldk diye krlyor insanlar. Bize anlatan
larla yemeklerini, sofralarn paylayorlar. Ya-
yanl anlatlm diyorlar. Her yere szmz
l teyzelerle muhabbet etmek memnun etmekte
duyurabiliyoruz. Her yerde de szmz gekin-
beni (Zeynep Doan, 1969).
dir. Etkinlikler olduu sra bu trbenin evresinden arsalar alnyor. Aevleri yaplmaktadr.
Faydalar vardr. Geliri fazla olanlar dernee
yardm ediyorlar(Zeynel Tekin, 1969).
Sleyman Bey her iki tarafn da sorumlu olduunu, evinde misafir edildii kyl
aile ile ilikiler gelitirdiini vurgulamtr.
Kald evdeki insanlara kendince belirleye-
Derinlemesine mlakat yaptm Turan
cei miktarda para brakacan sylemitir.
Bey anma trenleri esnasnda elde edilen
Gelitirilen dostluk ilikisinden memnun

243
olan Sleyman Bey, dncelerini u ekil-
dierleri de rutin olarak yaptklar pratikle-
de ifade etmitir:
re geri dnmlerdir.
Hogrl olmak gerekiyor. Buras ok

gzel diye gelmek gerekmiyor. Buras bir ilehanedir. ok da rahatmza dkn olmama-
Abdal Musa Anma Trenleri ve

Kimlik Duygusu
lyz. Telefonlarmz aldk birbirimizin, dost
Mezheplerde gl bir kimlik duygusu
kazandk. Bir daha gelip de kalrsak gnlmz-
vardr. Bir mezhepte olan kimse mezhepte-
den ne koparsa memnun etmeye alacaz
ki dierleri iin bizden biri kavramn geli-
insanlar(Sleyman Balk, 1954).
tirir. Bir mezhep ayn zamanda kendisini
Murat Bey ise derinlemesine grmelerde, Tekkeky halk ile ilgili ok olumlu
konumutur. Yllardr, trbeyi ziyarete geldiinde kald bir aile olduunu syleyen
Murat Bey yerleik halkn evrensel deerlere sahip olduunu dnmekte ve dncelerini u ekilde ifade etmektedir.
35-40 senelik dostlarmz. Hep evlerinde
farkl bir topluluk olarak da grr(Wilson,

1981: 28).
25 Haziran gn sabah saatlerinde, trbe nnde birlik cemi gerekletirilmitir.
Cem trenleri Alevi ve Bektai inancnn bir
ibadet eklidir. Cem treni, Abdal Musa
hepimizin niyazlarn, dualarn, dileklerini
kabul eylesin. cmlesi ile balamtr. Sohbetlerde hereyi unutmak iin birlik olun-
yatrdlar. Mkemmel insanlar. Misafirperver
mas gerektii mesajlar verilmitir. Anma
ve cana yaknlar. Sevecenler. Misafirperver in-
trenlerinde halk ozanlar konserlerde ve
sanlar. Hep abla, karde, aabey diyorlar. Evren-
trklerinde, siyaset adamlar da sylemle-
sel deerlere sayg gsteren insanlardr. Burada-
rinde kimlik duygusunun korunmas gerek-
ki halk hereyden nce Abdal Musadan bugne
tiini vurgulamlardr.
deien, gelien birlik ve beraberlik ruhunun olduu bir ky(Murat, ?).
Anma trenlerine, ky halk ile birlikte

gelen ziyaretiler ile kyn nfusu yaklak
Ziyaretilerin anma trenleri sonras ya-
olarak on be bine ulamtr. Kimi ziyaret-
va yava gitmeye balamasndan sonra, Te-
iler anma trenleri kapsamnda gelmeleri-
kekyller kylerindeki durumu, sszlk
nin nedeni olarak kalabal ok sevmek ol-
olarak tanmlamlardr. Kyde kyllerin
duunu belirtmilerdir. Hep bir arada olma
de deyimiyle sakinlik, sszlk meydana gel-
duygusunun, birlik olunduunu hatrlatm
mektedir. Ky bir anda eski hline dnm,
olmas, onlar ziyaret zamanlar dnda
bu duruma da en ok sosyal alar dar olan
anma trenlerinde bulunmaya itmitir. Ale-
ve ancak anma trenleriyle yeni ilikiler ku-
vi ve Bektai toplumlarnn birarada olma
rabilen kadnlar ierlenmilerdir. Kyl eski
duygusu, ziyaretileri mutlu etmektedir.
yaamlarna, tarlalar olanlar ekin ilerine,
Kalabalk olmann bir cokusu olduunu be-
244
2011 / Yl: 1 Say: 1
lirten ziyaretiler, farkl insanlarla tanma-
fesine inanan insanlar arasnda. yle gzel mu-
larnn ve kaynamalarnn gven duygusu
habbetler olur ki o muhabbetlerden dostluk do-
gibi gzel duygular iinde barndrdn
ar, insanlk doar(Seyfi Arslan, ?).
belirtmilerdir. Derinlemesine grmelerde kalabaln kendisine verdii hissin baka olduunu syleyen bir ziyareti, Abdal
Musay ziyaret iin hep anma trenlerinin
Sonu olarak kalabaln birlik duygusu

ve coku yarattn, ziyaretilerin bu durumdan dolay anma trenlerini zellikle
olduu zamanlar tercih ettiini dile getir-
tercih ettiklerini syleyebiliriz. Ziyaretiler
mitir. Kalabalk, kendisine birlik olunduu
kalabalk olmann kendine zg bir atmos-
duygusunu hissettirmektedir. Kalabalk ie-
feri olduunu, ayn inantan olan birok
risinde insanlarla ilikiler gelitirdiini ve
insann biraraya gelmesi ihtimalinin dodu-
bundan byk mutluluk duyduunu sy-
unu belirtmilerdir. Abdal Musay ziyaret
leyen Osman Bey, dncelerini u ekilde
etmek dnda, oluan kalabalkta bulunmak
ifade etmitir:
da ayn lde nemlidir.
Kalabalk olunmali ki hissedilebilsin. Bura-
Bir toplum sisteminin yapsn meydana
ya gelmek ok gzel, Elhamdlillah Mslmanz.
getiren roller, toplumun kltr, bu klt-
Kalabaln cokusu gzel hissettiriyor. ok duy-
rn yaratt deerler, gruplar ve kurumlar,
gusal bir ey. Bizim var olduumuzu hissetiri-
fonksiyonel teoride sistemin ayakta durma-
yor. Alevi kkenli olan insanlarn arasnda kt

bir olay yaanmaz. Bu da insana gven veriyor.
Kn gelindiinde bu tat alnamyor. Kalabal
daha ok seviyorum ben, o yzden kalabalk zamanlarnda geliyorum(Osman ark, 1962).
sn salayan bir uyum iindedirler (Brown,

1952:180). Dernekler kiileri biraraya getiren,
onlara dayanma olasl salayan toplum
bnyesinin rndrler. Toplum ierisindeki grup ilkilerini ve karlar yanstrlar.
Seyfi Bey, kye dardan ticaret ama-
Dinsel deer ve inanlar deer kalplarna
l gelen kiilerin yaratt kalabalktan pek
uygun olduu srece ileyebilmektedirler.
memnun deildir. Buna ramen kiilerin
Aksi hlde dinsel deer ve inanlar top-
birbiriyle ile sohbet etmesinin, tanmasnn
lumda blc ve paralayc olur(Ycekk,
olumlu olduunu dnen Seyfi Bey, d-
1971:63). Tekkekyller dernekleme yolu-
ncelerini u ekilde ifade etmitir:
na gitmilerdir. Ziyaretilerden farkl olarak
Milletin birbiriyle scak bir ekilde kayna-
Abdal Musa ile daha ok iie yaamaktadr-
mas ve ho sohbetlerde bulunmas gzel oluyor.
lar. Abdal Musa Kltr Merkezini kurarak
ok fazla tanmalar oluyor ve baka yerlerde
kltrlerini devam etmeye almaktadrlar.
denk geldiimizde konuuyoruz. Heveslikler,
Kyllerde, anma trenleri dzenlenmezse
yeni bir dnyaya gelmek gibi hissetiriyor. Kimse
kyn ve Abdal Musann tannmayaca
kimsenin szn kesmez Alevi ve Bektai felse-
dncesi vardr.
245
Abdal Musay ziyarete gelen kiile-
tedir. Tekkekyde anma etkinlikleri sre-
rin Abdal Musann aslnda kim olduuna
since gelen ziyaretiler youn bir kalabalk
dair genelde pek fazla bilgisi yoktur. Ziya-
oluturmakta ve bu kalabalk hissi de onlara
retilerin ou ehirlerden gelmektedirler.
var olduklarn ve kendi inanlarna sahip
Kltrlerini kendi sosyal alanlarnda yaa-
olan baka insanlarn da olduunu gster-
tamadklarn dnmektedirler ve bunu
mektedir. Abdal Musa bir ibadet merkezi
yapabilecekleri meknlarn snrl olduunu
olarak grlmekte ve anma etkinliklerinde
savunmaktadrlar. Abdal Musa Trbesi ge-
oluan kalabaln birlik olduklarn hatr-
leneklerini yaatmak iin nemli bir mekn
lattn dnlmektedir. Yerleik halk da
olma niteliindedir. Kimlik ve aidiyetle ilgili
kylerinde tand ya da tanmad kiileri
gl bir referans kayna, sosyokltrel ya-
evlerinde misafir ederek bu kltrn korun-
amn geneliyle gelenek ve deiimle uyum-
mas ve devam ettirilmesinde nemli rol oy-
lu bir sanat olan mzik, sosyal sorunlar ile

eitli duygusal eilimlerin davurumlar
iin de gl bir aratr(Tracey, 1954, 235).
Yaplan aratrmada elde edilen bulgulara
namaktadr.
Ritler de toplumsal deime ile deiikliler gstermektedirler. Dinin ortaya kn-
gre anma trenlerinde mzik iin trk-
dan itibaren toplumla ilikisi byk lde
ler umudumuzdur denmitir. Mziin bu
karlkl etkileime dayal sosyal bir ekil-
ekilde devam salayc ve duygular ifade
de ilemektedir. Dinin bu sosyal karakteri,
edici ilevi ortaya kmaktadr. Mzikler
onun dier toplum olaylar ile karlkl etki
kltrn devamlln salamak bakmn-
tepki ilikileri iinde bulunmas ve din olay-
dan iin de mesajlar barndrmaktadr.
larnn belli llerde corafi, toplumsal ve
Abdal Musa Trbesini ziyaret ve anma

trenleri Alevi ve Bektai topluluklar arasnda dayanmann salanmasnda nemli
rol oynamaktadr. Hem trbeyi ziyaret hem
kltrel deikenlere bal olarak deimesine yol amaktadr(Gnay, 2004: 46).
Sonu
de dier ziyaretilerle beraber olmak ama
Trbe, kltrlerin deimelerine ve ken-
edinilmitir. Ziyaret ve trene katlm ey-
di ilerinde anlamlar oluturup yaam ekil-
lemlerinde kimlik duygusunun korun-
leri belirlememelerine etki eden bir sembol
maya alldn grmekteyiz. Birlikten
olduu gibi bireyler de bu semboln ekil-
kuvvet doar felsefesinden hareketle bu-
lenmesine katkda bulunmaktadrlar. Alevi
rada gelip birlik ve beraberlik duygusunu
ve Bektai kltrnden olan insanlar Abdal
yaamak isterler. Abdal Musada bulumak
Musa Trbesini bir inan merkezi olarak
beraberlik, dayanma duygusu ve kltrle-
grmektedirler. Bu somut sembol kiilerin
rini devam ettirme zelliine sahiptir. Ma-
birbirleri ile ilikiler gelitirdii, dinsel ri-
nevi duygular ve sosyal alar genilemek-
tellerini gerekletirdii bir mekn zerin-
246
2011 / Yl: 1 Say: 1
de gereklemektedir. Gerekletirdikleri
ritellerin de baz sosyal, dinsel, psikolojik
ierikleri ve ilevleri ortaya kmtr. Sosyal
Sonu olarak belirtilmesi gereken nemli noktalar u ekilde sralanabilir:
Abdal Musa Trbesi ve Anma T-
ilevlerinden bahsetmek gerekirse, Abdal
renleri hem yerleik halkn hem de
Musa Trbesinin etrafnda kesilen kurban-
ziyaretilerin
lar rnek verebiliriz. Kesilen ve datlan
mektedir.
kurbanlar kiilerin birbirleri ile tanmala-
yaamlarn
etkile-
Trbenin bireyler zerinde dinsel,
rn salarken dier yandan insanlara din
sosyal, psikolojik ilevleri ve etkileri
grevlerini yerine getirmenin huzurunu
vardr.
vermektedir.
i kltrnn inan merkezi olmas
Abdal Musay ziyaret etmek ve anma
dorultusunda sembolik bir anlam
trenlerine katlmak hem ziyaretileri hem

de yerleik yaayan halk etkilemektedir.
Anma trenleri ile Tekkeky daha bilinen
tamaktadr.
eyleme dntrerek kolektif bir
lerin younluu eski dnemlere gre daha
paylamn konusu hline getirmek-
fazladr. Abdal Musay ziyaret etmek kiitrenleri de Alevi ve Bektai inancna men-
Abdal Musa Trbesi etrfnda gerekletirilen riteller, din inanlar
bir blge hline gelmitir. Gelen ziyareti-
lere gnl rahatl kazandrmtr. Anma
Abdal Musa Trbesi Alevi ve Bekta-
tedir.
Abdal Musa Trbesi etrafnda gerekletirilen riteller bireyin mensu-
sup olan kiileri bir araya toplamtr. Kii-
bu olduu topluma kar balarn
ler birbirleri arasnda farkllk grmezken,
glendirmekte, toplumu yeniden
kendilerini biz diye tanmlamaktadrlar.
retmekte ve yaratmaktadr.
Alevi ve Bektai inancndan olan kiiler Ab-
Aile ve rivayetler, trbenin varl-
dal Musay ziyaret etmelerinin sebeplerini,
nn aktarlmasnda, nemli iki belir-
dinsel-sosyal tabanlara dayandrmaktadr-
leyici unsurdur.
lar. Kimlik duygusunun korunmaya all-
nsanlar gnlk faaliyetlerini yapar-
mas, kiileri burada toplanmaya itmitir.
ken dinin etkisinde kalmaktadrlar.
Yaplan aratrmada yerleik halkn, yaam-
Misafirperverlik kavram kyde or-
larn, kendi ilerinde anma trenlerine gre
taya kan doal bir tutumdur. Bun-
ekillendirdii, ziyaretileri arlamak iin
da trbenin ve anma trenlerinin
hazrlk yaptklar ortaya kmtr. Trbe-
etkisi byktr.
nin ayn zamanda kendi kylerinde oluu
Bireyler sosyo-ekonomik, dinsel ko-
da meknsal alglar farkllatrmtr. Trbe
ullarn etkisi altnda kimlik ve kl-
ynetimi ve korunmas konusunda yerleik
trlerini korumaya almaktadrlar.
halk sz sahibidir.
Trbe bu dorultuda bir aratr.

247
Trbe ve tekke gibi Alevilik ve Bektailiin sembolleri toplumun kltrnn devamn salamaya ynelik
mekanizmalardr.
Toplumu etkileyen en nemli ku-
rumlardan birisi dindir. Din kltr ve toplumun temel yapsdr. Bireyin bir toplumu
dine bakmadan anlamas mmkn deildir.
Son yllarda Alevilik ve Bektailik hakknda
birok aratrma yaplm olsa da trbe ve
tekkelerin etrafndaki tutumlara ilikin aratrmalar snrl kalmtr. Dinsel ieriin ne
olduundan ok, anlam sistemlerinin hangi
tabanlarda oluturulduuna bakmak gereklidir.
KAYNAKLAR
HAVLAND, A. William.(2002). Kltrel

Antropoloji. ev. Hsamettin na.
stanbul.
KESKN, Mustafa.(2004). Din ve Toplum
likileri zerine Bir Genelleme.
Dinbilimleri Akademik Aratrma
Dergisi IV. Say 2.
KONGAR, Emre.(1972). Toplumsal Deime
Kuramlar ve Trkiye Gerei. Ankara.
GEL, Bahaeddin.(1989). Trk Mitolojisi Cilt
I. Ankara.
RNEK, Sedat Veyis.(1971). lkellerde Din,
By, Sanat, Efsane. Ankara.
STAUSBERG, Michael.(2006). Rituel, A
Lexicographic Survey of Some Related
Terms from an Emic Perspective. Leiden.
TAMBAH, Stanley Jeyaja.(2008). By, Din
ve Aklcln Kapsam. ev. Ufuk Can
Akn. Ankara.
BAL, Hseyin.(1997). Alevi-Bektai

Sosyolojisi. stanbul.
TEZCAN, Mahmut.(1984). Eitim Sosyolojisi.

Ankara.
BROWN, Radcliffe.(Trz). Structure and

Function in Primitive Society. Routledge.
London.
TURNER, V.(1997). Symbol in African

Ritual s. 183-194, Dolgin, J.L.,
Kemnitzer, D.L., Schneider, D.M (ed.)
Symbolic Anthropology: A Reader in
the Study of Symbols and Meanings.
Newyork.
DURKHEM, Emile.(1947). The Elementary

Forms of The Religious Life. A Study in
Religious Sociology. Illinois.
EDLES, Laura Desfor.(2005). Uygulamal
Kltrel Sosyoloji. stanbul.
ELADE, Mircea.(1995). Dinin Anlam ve
Sosyal Fonksiyonu. ev. Mehmet Aydn.
Konya.
ERZ, Mehmet.(1977). Trkiyede Alevilik
Bektailik. stanbul.
ERSEVEN, Cem lhan.(1990). Alevilerde
Semah. Ankara.
GNAY, Gngr.(1989). Trk Din Tarihi.
Kayseri.
GVEN, Bozkurt.(1974). nsan ve Kltr.
stanbul.
248
TURNER, Victor.(1974). Dramas, Fields and

Metaphors, Symbolic Action in Human
Society, New York.
WLSON, Bryan.(2004). Din Mezhepler;
Sosyoloji Bir Aratrma. ev. Ali hsan
Yitik. stanbul.
YCEKK, Ahmet N.(1971). Trkiyede
rgtlenmi Dinin Sosyo-Ekonomik
Taban. Ankara.
Kaynak Kiiler
ACIPINAR, Hamide.(1957). 26.06.2010 tarihli
grme. Elaz. Ziyareti.
2011 / Yl: 1 Say: 1
AKYOL, Nusret.(1956). 23.06.2010 tarihli

grme. stanbul. Ziyareti.
BALIK, Sleyman.(1954). 25.06.2010 tarihli
grme. Ankara. Ziyareti.
BAYTEKN, Mustafa.(1955). 19.06.2010 tarihli
grme. Tekkeky halkndan.
BERBER, Mehmet.(1973). 18.06.2010 tarihli
grme. Erzincan. Ziyareti.
ALHAN, Mustafa.(1975). 21.06.2010 tarihli
ALHAN, etin.(1976). 19.06.2010 tarihli
ALHAN, Hasan.(1956). 18.06.2010 tarihli
ARIK, Osman.(1962). 24.06.2010 tarihli
grme. stanbul. Ziyareti.
DEMR, Adnan.(1965). 27.07.2010 tarihli
grme. Antalya. Ziyareti.
DOAN, Celal.(1952). 16.06.2010 tarihli
DOAN, Sadk.(1965). 20.06.2010 tarihli
DOAN, Zeynep.(1969). 24.06.2010 tarihli
ER, Ali.(1965). 21.06.2010 tarihli grme.
Tekkeky halkndan.
ERTRK, Aye.(1963). 17.06.2010 tarihli
ERTRK, Sleyman.(1948). 21.06.2010 tarihli
GKE, Birgl.(1976). 18.06.2010 tarihli
grme. Sivas. Ziyareti.
KARA, Cemal.(1959). 26.06.2010 tarihli
grme. Tunceli. Ziyareti.
KARDA, Trkan.(1961). 20.06.2010 tarihli
KARDA, Zeynep.(1962). 22.06.2010 tarihli

KAYA, Cemal.(1964). 15.07.2010 tarihli
grme. Mula. Ziyareti.
KAYABAI, Salih.(1973). 27.06.2010 tarihli
grme. Burdur. Ziyareti.
ZELK, Zahir.(1955). 17.06.2010 tarihli
grme. zmir. Ziyareti.
SALAM, ahin (1967). 26.06.2010 tarihli
grme. Afyon. Ziyareti.
SALDIRAN Sleyman.(1958). 26.06.2010
tarihli grme. Tekkeky halkndan.
SALDIRAN, Murat.(1957). 14.07.2010 tarihli
SUNGUR, Sevda.(1959). 25.06.2010 tarihli
grme. zmir. Ziyareti.
ENER, Sleyman.(1965). 23.06.2010 tarihli
grme. Mula. Ziyareti.
ENOL, Mustafa.(1956). 19.06.2010 tarihli
grme. Ankara. Ziyareti.
TEKN, brahim.(1945). 14.07.2010 tarihli
TEKN, Kamile.(1955). 20.06.2010 tarihli
TEKN, Nursel.(1976). 18.06.2010 tarihli
TEKN, Turan.(1949). 20.06.2010 tarihli
TEKN, Zeynel.(1969). 25.06.2010 tarihli
YARHAN, Ali.(1958). 16.06.2010 tarihli
YARHAN, Hseyin.(1964). 22.06.2010 tarihli
249
250
YAZI TESLM KURALLARI

1. Dergiye gnderilecek yazlar, Word ( 7 veya
8 st versiyon, IBM uyumlu ) programnda
melerinin birer fotokopisi ile birlikte en ksa

srede yazarlara gnderilir.
yazlm olmaldr.
2. Yazlar Times New Roman karakterinde, 12
punto ve bir buuk satr aralyla yazlmaldr. Yazlar sayfann bir yzne basl bir ekilde, elektronik posta ile teslim edilmelidir.
3. Makalede sayfa snrlamas yoktur. Makalelerin en fazla 250 kelime Trke ve ngilizce
zetleri de yazyla gnderilmelidir. zette,
YAZILARIN GNDERLECE ADRES

Adres: 1201 Sokak No: 55 Ostim-ANKARA
Tel: 0.312 267 35 51
Belge Geer: 0.312 267 35 59
Elektronik Posta: info@alevilikarastirmalaridergisi.com
aratrmann kapsam ve amac belirtilmeli,

kullanlan yntem tanmlanmal ve ulalan
sonular ksaca verilmelidir.
4. Yazda paragraflar girintili olmal; ancak girintiler iin sekme veya boluk tular
kullanlmamaldr. Paragraf zelliklerinden
ayarlama yapnz.
KAYNAKLARIN DZENLENMES
1. Makalede kaynaklardan yaplan atflar metin
ii dipnot yntemi ile gsterilir. Metin ii dip-
5. Yazar ismi ya da isimleri makalede deil ma-
notta parantez alarak yazarn veya yazarla-
kaleye ilitirilecek kapak sayfasnda yer al-
rn soyad, atf yaplan kaynan yayn tarihi,
maldr. Bu kapak sayfasnda, yazar isimleri
alntnn yapld sayfa numaras gsterilir.
dnda metin bal, yazarn adresi, telefonu, varsa elektronik posta ve faks numaras
yer almaldr.
2. Orijinal makalede atf yaplan dipnotun sahibi isim olarak dillendiriliyorsa ayrca parantez ii dipnotta isim soyad bilgisi verilmez.
7. Hakem raporlar dorultusunda yazarlar-
Sadece atf yaplan kaynan yayn tarihi ve
dan, yazlarnda baz dzeltmeler yapmalar
alnt yaplan kaynan sayfa numaras gste-
istenebilir.
rilir.
8. Yaznn yaymlanmas konusunda son karar
3. Atf yaplan kaynan yazar iki kiiyse, her
dergi yayn kuruluna aittir. Yayn kurulu ka-
iki yazarn da soyad parantez ii dipnotta
rarna ilikin bir mektup, hakem deerlendir-
verilir.
251
4. Atf yaplan kaynan yazar says ikiden faz-
6. Dergide yaynlanm bir makaleye atf ya-
la ise, ilk yazarn soyadndan sonra vd. ifa-
plmas durumunda yntem rnekteki gibi
desi kullanlr.
olmaldr:
5. Makalenin atf yaplan ilgili blmnde, atf-
AKDA, M.(1990). Trk eitim sisteminde
ta bulunulan kaynak birden fazla ise parantez
yatay ve dikey geiler. Milli Eitim Dergisi,
ii dipnotta iki kaynan aras noktal virglle
94, 67-72.
ayrlr.
6. Klasik sayfa alt dipnot yntemi sadece makale sahibinin yapaca ek bilgi ve zel aklamalarda kullanlmaldr. Sayfa alt dipnot
7. Yaplan atf yaynlanmam bir teze ait ise

kullanlacak yntem u ekilde olmaldr:
AKDA, M.(1993). Genel Liselerin Matema-
verilecei zaman metinde ilgili yere say ile
tik ve Fen retiminde Karlalan Sorunlar.
dipnot dlmelidir.
Yaynlanmam Doktora Tezi. nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Malatya, Tr-
Kaynakann Dzenlenmesi
kiye.
1. Kaynakada atf yaplan kaynaklar yer almal
dirisine ait ise kullanlacak yntem u ekilde
melidir.
olmaldr:
2. Ayn yazara ait birden fazla eserden atf yaplmsa, sralamada yayn tarihi temel alnmaldr.
retim ile Power Point Destekli retimin
Abdulbaki.(1992).
Alevi-
Bektai Nefesleri. stanbul.

4. Kaynakada atf yaplan eviri kitabn gsterilmesi rnekteki gibi olmaldr:
FORDHARA, Frieda(2008). Jung Psikolojisinin
Ana Hatlar. ev. Aslan Yalner. stanbul.
5. Derleme kitaptaki bir makaleden atf yaplmas durumunda kullanlacak yntem u ekilde olmaldr:
KALPAKLI, M.(Ed.).(1999). Osmanl Divan
iiri zerine Denemeler. stanbul.
Bilimleri Kurultay. nn niversitesi Eitim

Fakltesi. Malatya. Trkiye. 06-09 Temmuz.
rnekteki gibi olmaldr:

GLPINARLI,
AKDA, M. ve Tok, H.(2004). Geleneksel

renci Eriimine Etkisi. XIII. Ulusal Eitim
3. Kaynakada atf yaplan kitabn gsterilmesi
252
8. Yaplan atf bir kongre veya sempozyum bil-
ve soyadna gre alfabetik bir sralama izlen-
9. nternette bir yayndan yaplan atf u ekilde

olmaldr:
KKEL, Cokun. (2006). Seyyid Garip Musa
Sultan
Oca.
com.22.10.2010
http://www.aleviocaklari.
GUIDELINES FOR MANUSCRIPTS TO BE SENT TO THE

JOURNAL
1. Manuscripts must be written in Word 7 or 8
further version (IBM compatible).
2. Manuscripts must be written in Times New
Roman 12 font,with 1,5 line spacing on only
one page of the paper, and must be submitted
MANUSCRIPTS MUST BE SENT TO:
Journal of Alevism-Bektashism Studies

Adress: 1201 Sk. No: 55 Ostim-ANKARA/TURKYE
Phone Number: +90.312 267 35 51
in to the editorial board in one copy and by

e-mail.
3. There is no page limitation of the article. Abs-
Fax: +90.312 267 35 59

E-mail: info@alevilikarastirmalaridergisi.com
tracts of the articles, maksimum 250 words

,both in Turkish and English, , must also be
sent to the board. Abstacts should briefly co-
CITATIONS
ver the purpose, scope, method and conclusions of the study.
1. Texts must follow in-text footnote system.

In paranthesis in the text, authors surname,
4. Indentation must be used but, not with space

or tab key. Please use the paraghraph settings
date of publication, and page number is given.
of the computer.
2. If the authors name is mentioned, without
5. Author or author name(s) must be written on
a cover page. The cover page must also include the title, author(s)` adress(es), phone number, e-mail and fax number (if any).
7. Authors might be asked to make some corrections on their manuscripts upon the evaluations of the referees of the journal.
8.
Final decision for publication belongs to the

board. A letter concerning the decision of
the board is going to be sent to the author(s)
along with a copy of the referee evaluation as
soon as possible.
quotations,the name and surname of the author is not written on text footnote. Only the
date of publication and page number of the
cited sourse is given.
3. If cited source has two authors, both are given in paranthesis in the text.
4. If cited source has more than two authors, after the surname of the first author, et als. is
used.
5. If the cited sources are more than one, they
must be separated by semi-colon.
253
6. The classical foot note under the page system
6. A journal article Akda, M.(1990). Trk ei-
must be used by the author only for the addi-
tim sisteminde yatay ve dikey geiler. Milli
tional and private explanations, on the same
Eitim Dergisi, 94, 67-72.
page and enumerated.
7. Unpublished thesis Akda, M.(1993). Genel

Liselerin Matematik ve Fen retiminde
Karlalan Sorunlar. Yaynlanmam Dok-
REFERENCES
1. References must include only the cited sources and be given in alphabetical order.
2. If more than one source of the same author
are cited, they must be put in a chronological
order.
tora Tezi. nn niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits. Malatya, Trkiye.
8. Conference paper Akda, M. ve Tok, H.(2004).
Geleneksel retim ile Power Point Destekli retimin renci Eriimine Etkisi. XIII.
Ulusal Eitim Bilimleri Kurultay. nn niversitesi Eitim Fakltesi. Malatya. Trkiye.
3. Book GLPINARLI, Abdulbaki.(1992). Alevi-
06-09 Temmuz.
Bektai Nefesleri. nklap. stanbul.

9. Internet article KKEL, Cokun.(2006). Sey4. Translated book Bahtin, M. M.(2004). Dostoyevski Poetikasnn Sorunlar. ev, C. Soydemir. stanbul.
5. Compiled book Irzk, S.(2004). znenin Vefatndan Sonra Kadn Olarak Okumak. Ed, Parla ve Irzk. Kadnlar Dile Dnce(s. 35-56).
stanbul.
254
yid Garip Musa Sultan Oca. http://www.

aleviocaklari.com. 22.10.2010
Sofu mezhebimin nesin sorarsn

Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz
Gzlye gizli yok ya sen ne dersin
Biz tccar deiliz alp satmayz
Erkn gzetiriz yoldan sapmayz
Gnlmz ganidir kibir tutmayz
ah Hatayi'm eydr Muhammed Ali
Onlardan rendik erkn yolu
Ali Muhammed'dir Muhammed Ali
ah HATAY

Alevi̇li̇k Araştirmalari Dergi̇si̇

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Alevi̇li̇k Araştirmalari Dergi̇si̇

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

A

ALEVLK ARATIRMALARI DERGS

Journal of Alevism Studies

Uluslararas Hakemli Bilimsel Akademik Sreli Yayn

ALEVLK ARATIRMALARI DERGS

ALEVLK ARATIRMALARI DERGS

Ankara, Haziran - 2011

Alevilik Aratrmalar Dergisine

ALEVLK ARATIRMALARI DERGS MTYAZ SAHB

BLM-DANIMA VE HAKEM KURULU

Ali Rza KOYT

EDTRDEN .............................................................................................................................................. XIII

HACI BEKTA VELYETNAMESNDE BR KAHRAMAN ............................................................. 15

TRKYEDEK BEKTA-ALEV KLTRNE DAR FARKLI BR EVRE: ............................ 25

HAMZA BABA VE ESERLER ................................................................................................................. 39

YEMNNN FAZLET-NME ADLI ESERNDE GEEN ZEL ADLAR .................................... 49

CNKLERDEN GN IIINA ................................................................................................................ 81

BR MONOMTOS RNE OLARAK DEMR BABA VLYETNAMES.................................. 99

EYHLER KASABASI VE KARAAA KYLERNN NAN .................................................... 107

ALEVLERDE VE SNNLERDE BENZER SEMBOLLER VE ....................................................... 149

ANKIRI LNDEK ALEV KYLER HAKKINDA ....................................................................... 163

AKKIRIK KYNDE TESPT EDLEN NAN UNSURLARININ .............................................. 205

ANTALYA TEKKEKY, ABDAL MUSA TRBES ANMA TRENLER: .................................. 229

YAZI TESLM KURALLARI .................................................................................................................... 251

zgr Sava ZDORU

Key Words: Devir, Devriye, Universe,

Varln Birlii lkesince; evren tablosunun her varl

Our paper that has been discussed in terms

yle bir sona doru tamtr. Evrendeki

of devran, knowledge, nokta philosophy and

her eyin birbiriyle bal ve birbirine z-

existence circle concepts has been integrated

de olduu aktr. Btn var edilmilerin

with devriye texts.

ayn btnn paralar olduu, dolaysyla

1 Prof. Dr., Gazi niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk

hepsinin zlerinin birbirine e olduu, her

ALEVLK ARATIRMALARI DERGS

ve ona uygun gelime salanrsa, btnn

kavramdr. Devretmek, devir; dnp dola-

tam grntsn yanstabilecei ileri s-

p balang noktasna gelmektir. lem-i

rlmtr. Btn evrenin birbirinin kar-

Gayptan lem-i uhuda inen varln koz-

dei hatta insann kendisi olduu bilgisini

mik bilince ulama abasdr.

simgeleyen Evrendeki teklii ve birlii

Devriye konusunu anlamak iin ie

lim Bir Nokta di, Cahiller Onu

kendi doas iinde, onu amakszn hudut-

bundan daha iyi ifade edilemez, bu tr cev-

suz bir tekmle davetlidir. Dnya mimari-

her ancak ilim ehrinin kapsnn azndan

Bu konu, Trk dnce tarihinde de

Bu yargnn en nemli yan, vahdet-i

Farabiden itibaren incelenmi ve nemli

vcuda(vcut birlii) yapt vurgudur. Ca-

tespitlere ulalmtr. Bir sonraki yazmzda

hiller, yani tekin gerek, okun illzyon

derinliine ele alnacaktr.

olduunu anlamayanlar, onu paralara b-

Alevi-Bektai retisine gre; Tanr,

Deveran, Arapa(d-v-r) kknden t-