iTe

iTe

Fl-SF

ITe

ITe

Brig

Labbc

{te

R c~ inl cyc :

FL.SF

Michel

Jacques A;r.a m

Trk esi: Azade Aslan

gn
kilapl

Pcch

Ne cJo{J('u ne c/e

yan/

'teraHarn pas+as

..... .... . .......................................... 5

Blfl'lek

fl'l

"lfc/II" , "ayn(
O

c/e~lc/ir!

kolay

............. .......................

Qefl1ek+ir? ..... ............. ..............

-;:..afl'lan nasl yapfl'lal?

-1

_..

c.e~l/fl1

. ...... .............................. /'2

haksr~Jk yara+r

Ba?en yasalar

T op j fA

. ...................................... 3

_ii

rrefl'len

...................... /3

-1,/

lfl1yl ....................... ..

15

/tc/il olana kifl? karar verir? ................................ 17

Bu

haksl?Jk!

............... .............................. ..................... 11

Herkesin kenc/i

haksl2ik kd'su varqr

... '21

Bil' baka haks?/k ku+usu ................................ 2::2.

{nsan haklar ,_, .......... .................................. ............... '21,{

... ve

OC(Ak. haklar

................................................... 1.6

Peki, ya ce?.alar? Onlar ne

Pols

yarar? .. ::2.8

korkusu ............................. .......................... 30

Hakl ce-;:..a,

haks!?

f+aksl2ii/<

$ic/c/e+ ...................................... ..... 31,{

:=

ce-;:..a

.................................... 32

fke cifl1i"2-c/e! ........................................................... 37

Ne

clo~ru

t"\e c/e

yanl

k:.erefl kahval+ela +uru

eonalelo spor
orap

yiyor .

ayakkablarnn

iine

~iYfliyor.

L-usi okula plak ayakla ~ieliyor .

k:.eVin hep bir parfla~ kula~nela
uyuyor .
lYzarsel pop

fl2-ik+en bakasn

elinle fliyor .
cflili

pa+en

L-i~

ayak

kaYflay seVfliyor.

+rnaklarna

siyah oje

sryor .

Btn bunlar ne doru ne de yanl. yi ki, hayatta bir yanda sadece doru l ar , dier yanda Ca

sadece

yanllar

yok. Her iki dakikada bir, yaptmz eyin doru mu yan l m o l duunu sorgulamak zorunda kalmyoruz. Sadece yapyoruz
ve bunun byle olmas da ok iyi.
Ancak, her yerde hakszlk bulunduunu dnyonz: Evde, okulda, ite, btn gn, hi durmadan.
Gnde ka kere, "Bu hakszhk! " diyonL: acaba?

'{

Ik. ('i,

<~ i

''Ya$f'I1uf' ya$IYo f'! Bu f,aksl"2.llk , panaY'f'a

5jiqecek+ik."

"Bu f,aksl"2.llk, okul 2.Qf'I1anl f,i f,asta

olf'l1uyof'uf'l1 ."
"k:ekif'l1 tlf'nqa yanq , bu f,aksl"2.llk. "
"Dif'l1itf'i 'qen qaf,a

yava kouyof'uf'l1 ,

bu f,aksl"2.llk. "
"Bu f,aksl"2.llk, bu ya2. su qeni2.Qnasl

qolu, yii2.ef'l1iyof'u2. ...

As l n d a 'ou nl ukla ,

"bu

nn s k yo r" a nl a m na

hakszlk"

ifadesi, "bu ca-

gelir.

~('allarlr\ pas+as
Pastaqaki tasulyeyi kif'l1 bulacak? '(O f'5jo ,
4nabel , DOf'l1inik, Seil ve Jan tasulyeyi
bUlf'l1ak ve kf'al
pas+ann

tacn

ka2.Qnf'l1ak iin

evf'eSinqe qniiyof'. DOf'l1inik

kiiiik bi f' kabarklk 5jf'qii bile ; '(0f'5j0

beya2. bif' nokta 5jf'c{ii$iinii
qi$ef'le f' iyse f,ala

af'yorlaf' .

sanyo f',

Sonuta,

f,ef'kes tasulyenin iinqe bulunqu$una

f

4 ::.

inanci/~ ayn

ci ii i () i istiyor,

Pastay

payla()ak i()kQns/~, Tart/()alara

ver()ek

~irip,

iin , Ifnabel'in

son

()asann altna

I]erkese I]an~i parann verilece~ini

syle()esine

karar veriyorlar, Ifnabel

I]ibir

ey ~re()eyece~i

ans

yok , 'tani, ister

iin, I]ile

iste()e~

yap()a

aciil olacak,

Bir blme kural buldular. Kimseyi kaynayan

bir kuraL. .Eer fasulye Yorgo'ya karsa, bunun
hakszlk olduu sylenemeyecek.
Yine de fasulye ona karsa , Yorgo kral olacak ve bir hediye alacak' dierleriyse hibir ey
olamayacak ve hibir ey de alamayacaklar. Ama
kimse, "Y()1'go nun kralolmas adil deil!" demeyecek. nkli herkes, ortak olarak belirlenen
blme kmalnn adilolduunu biliyor. Adalet,
ncelikle bir pa y lam meselesidir. Eer, dnyadaki btn insanlarn her gn yiyecek bir tabak
pilavlar olsayd, "Her gn yalnzca tek bir tabak
pilav yemek hakszlk, " diye dlilinmezdik. Ama,
bazlar gnde elli tabak pilav, stine de kebaplar, dondurmalar, pastalar yiyorsa, "Bu adil deil,
dier insanlar a," deriz. Paylam ok kt yapl
dnda, bu adaletsizliktir.

BliA(ek

kolay

cle~tlclir!

Kendi doum gnrnek pastadan herkes kadar

yeme m adil mi? Bu benim kendi doum gnm
olduuna gre, belki de bakalarndan daha byk
4D4 f

. lt:'

bir para almam daha adil olur. Ama en iyi arkadalarm da daha fa7.la yemeli, nk onlar daha
ok seviyorum. Ve kkler daha kk paralar
almal, nk onlarn mideleri daha kk. Ve
saattir yemek yemeyenler, bir saat nce yiyenlere
gre daha fazla almal. Oftl Bc)lmek gitgide karmaklayor. Sonu olarak, yine d en kolay herkesin ayn miktarda almasna karar vermek. Bylesi kolay ve h7.l; stelik, kendimi7.e bin tane soru
sormaTI1za da gerek kalmyor. br trl tart
may bilireme7.dik.
le , ok pratik bir adalet: Ilerkese ayn ey.
Ama gerekte, hibir ey byle yrmeyor!
Beinci snfn retmeni, Fransz htbol takmnn

kalecisinin kazand kadar para kazanr m? Hayr.

Kaleci retmenin y7. kat kazanr. Oysa, re
menin nemli bir m eslei var; ocuklara, bir mr
boyunca ilerine yarayacak eyler retiyor. Fransz futbol taknnn kalecisiyse yaln7.ca gelen toplar tutuyor!
Btn ocuklar yazn deniz kysna tatile gider mi? IlayL Dir sr ocuk hayatnda hi deni7.
grmemitir, bazlarysa her yl denize gider.
Herkesin yeterli yiyecei var mdr? Hayr. Mil13

yonlarca insan ne isterse onu hatta daha [azlas1111

yer; milyonlarca baka insansa hep atr, hatta
al ktan lenler bile vardr.
yleyse? Paylam nerede? Bu "herkese eit "
meselesi, pasta konusunda ie yanyordu , ama dier konularda gerekten de durum hi byle deil!
J

ti+is+an

lkesinin

v'a+ancla l a i'l , yi/ba

+a+ilinin aclale+si2- olclu$una

inanyor :

8a2-J ocuklai' ok , ba-;wlai'1 yalnl2-Ca bii'

ya Ca iki, ba2-Jlai'1 ok byk , ba2-Jlai'/ysa
z:,

ok kk f}ecbyeler
bu

f}aksr~J/klarl

bir yasa

alyor. Va+af"lqalar

fdiqer,-.,eye karar verip,

k,-.,as

iif"l oy kullaf"l/yorlar:

K:.as/,-., aY/f"lqa b+f"l af"lf"le babalara,

ocuklarlf"la f"le heqiye e+,-.,eye
f}akl a r

olqu~uf"lu

ya"2-Qf"I bire r ,-.,ek+up

fdf"lqerilecek. fVlek+up, f}er ya iif"l

allf"labilecek heqiyeyi belirtecek.
Bu yd, al+l-seki2-

ya aras

erkek

ocuklar iif"l heqiye, bir 20ro

ve bir kitap; ayf"ll

yataki

iif"lse, bir ,-.,akyaj

af"l+as

kutu ref"lkli kuruboya.

LO

kyafe+i

kl21ar
ve bir

Hediyeler datlrken kusursuz bir eitlik salan

yor.
Ama, sekiz yandaki Antemin klk deitir
meyi hi sevmiyor ve kitap okumaktan da nefret
ediyor. Yedi yandaki Karen okumaya baylyor;
ama makyaj yapmak hi ilgisini ekmiyor ve gazl
kalemle resim yapmay da kuruboya kullanmaya
ercih ediyor.
Evet doru , bu lkenin yasas eitlii salama
ya alyor. Ama kim ylba gecesini Eitistan' da
geirmek iser ki? Bu yasa, insanlarn zevklerini,
isteklerini , kiiliklerini gz nne almyor. Bu lkede, herkesin ayn ekilde giyinmek, ayn eve
sahip olmak, ayn yere tatile gitmek zorunda olduunu da syleyebilirdik. Bu gerekten de tam bir
eitlik olurdu.
Ancak gryoruz 1 i, bu ok da harika deiL.
Artk ki msenin seme ha kk yok, kimse zgr deiL.

Fikir, ok iyi, ok cmert bir fikre ben7.ese de,

ada l e herkesin ayn olmas anlamna gelir diyemeyiz.
Hibir ey bu kadar basit deildir.

ii

D ierleri ne haks zl k

etmeden , daha az eye sahip o lanl a ra daha ok ey vermek iin z ml er

ararz. Daha iyi bir b l m sa l amaya almak
hk metlerin, siyasi partilerin, kurumla rn iidir.
Bay

2.ora'rr

iyi bir ii var. !-fer ytl

ver!4i c/iiyor . c/er-e iir her ek

!4rc/eriirc/e , syleriyor; "Bu paray
hiikiir-e+e

ve rr-ek+e r

bk+ r-; oru

'ocuklarr-a , eir-e hec/iyeler

ve

kerc/ir-e yer i bir saat alr-ak iir

saklar-ay tercih ec/erc/ir- ,"

Ama, yasann Bay Rona dan istedii tam da bu: Btn paray kendisi ve ailesi iin saklamamas. Yasa ondan, payna dCenin bir ksrmn bakalarna
vermesini istiyor. Vergilerle, bn ocuklar iin
okullar ina ediliyor, retrnen le1n maa l ar deniyor. ll astaneler kuruluyor ve herkes orada tedavi grebi liyor. Yol lar yaplyor ve hed es bu yollarn stnde gidip gelebiliyor. Tatil kamp l ar dzenleniyor, daha az para kazananlar iin kantin ler
II cuzlatr lyor, i hulamaya nlara para veriliyor ...
Day Rona ' nn bir ii var para kazanyor ve
yasa gere ince, paylan yerliden bltrmek, daha adil o lmak iin vergi veriyor.
-orma ld e, yasa lar adaleti salamaya yarar.

8a2.(\ yasa/ar
~aksl2J/k yara+r
15 t+a-;uran 1760, U'2-Qk bir

lke. !l1u5a ve Peter 50kakta futbol

oynuyor. Peter'in baba51
eVlerinin

yaknnQa

yeni

~eliyor
a/an

ve ona
bir parka

.sitfl1eyi neriyor. OraQa trafl1bolinler ve

qe v k ayql f' aJdaf'

va f' f1?/ .

Petef'

sevniyof'

ve

fl1usa 'yl qavet

eqiyof' ; ikisi qe
hef1? tf'af1?bolinqe
~plaf1?ak , hef1? qe

futbol f1?a la f' lna

of'aqa qevaf1?
etf1?ek istiyof'laf' .
" if1?k.nsr~. .," qiyof'
Pete f" in

"fl1usa

babas ,

~elef1?e-;z....

Bu

paf'ka siyahlaf'n ~if'f1?esi

yasak .
~n

fl1an/~ baka

bif'

taf1?af1?laf's/nl?. ... Petef'

syleniyof' , af1?a yapacak hibif'

ey

yo k, yasa byle .

Bu lkede de yasalar; siyah derili insa nla rn beyaz

derHilerle ayn parkIarda oynamaya, gzel mahallelerde oturmaya, en iyi okuHara gitmeye, baz
otobslere binmeye, beyazlarla ayn mesleklere
sahip olmaya, seimlerde oy vermeye h ak l a rn n
/,1

('(T/e (../1'112.

(',sf

olmadn

sylyor.
Ve tahmin edebileceiniz gibi, bu ya ' alar koyanlar.., beyazlar,
Baka lkelerde de yasalar, kadnlarn araba
srmeye, yalnz sokaa kmaya, kiminle evleneceklerine karar vermeye haklarnn olmadn
sylyor.
Ve tahmin edebileceiniz gibi, bu yasalar koyanlar .. , erkekler.
Hakszlk yaratan, herkesi eit olarak deer
lendirmeyen yasa lar vardr.
Adil yasalarsa, doalolarak evrensel, yani herkes iin a dil o l a nlardr.

Eer,

sihirli bir denein dokunuuyla beyaz derili insanlar siyah olsalard, Musa'nn lkesindeki
yasalara kar karlcu'd.
Ayrca , btn erkekler kadn oluverselerdi, baz lkelerdeki yasa l ar annda deitirid e rdi. Sz
konusu yas a larn adaletsiz olduunu fark ederlerdi.
15

llerkesin bir bakasnn yerinde olabil eceini

hayal etmek. .. ite, yasa l ar adil klan dnce.
Yarn herkesin; 1 adn, erkek, ocuk, siyah, beyaz, sar, Yahudi, Hristiyan, Mslman, herhangi
bir elinden ya da dinsiz, zengin, fa kir, e ngelli , u
ya da bu meslekten, herhangi bir bastala yakalanm biri. .. olabileceini hayal etmek.
Sonuta adalet, yasalara karar veren i ri setiimiz zaman , yani oy verdi imizde sa l anmaya

f6

balar: Ya ln zca

kendini, arkadalarn, kendilerine benzeyenleri, yaknnda oturanlar ya da ay n

meslekten o l a nl a r d nme yen kiileri semek
nemlidir.

Ik/tl olana ki"" karar verir?

Adilolana karar veren lerin emir verenler o ldu unu dnrz: Yeti kinler, anne babalar,
retmen, okul mdr ya da mdiresi, patron,
baka nlar, babakan , kraL. .. Ama, emir veren kii
o lmamz, her zaman adil olclu umu z an l amna
gelmez!
IC.ral, korufl'lalaryla birlik+e krc/a a+la
~e;uyor. U-uk+ar krfl'll;u
8u~iir krfl'l;uc/ar rere+

eVler ~riiyor .
ec/iyor; bu

rec/erle askerlerire o krfl'll;u

hefl'ler yakfl'lalar r

eVleri

efl'lrec(iyor.

ehre ~elc(i$irc(e, ~a2..e+ecic(e

c(uruyor . Vaf;i J(a2.. ~a2..e+esirc(e,

kerc(i hakkrc(a

pek

ho o/fl'layar eyler

ya;ulc(I$lrl ~riiyor. 4skerlerire, hefl'ler

o !3a~e t e yi yasa k/ afl?a/a rr efl?ree/iyor .

Dr yo/ure/a ,

e/ikkatiri

harika bahe/er

ekiyor . 8u bahe/er/e iI!3i1erer

bah,..lar/arl

bu/e/uruyor

ve

or/ara ,

a/fl?ak ~e r e saray/r/r bahes i re

!3e / fl?e/eri r i

efl? r ee/iyo r .

Burada, btn kararlar tek bir

insa nn

isteklerine

bal. B a kal a rnn h a kla rn

hi umursamaya n bir
insa nn ... Ad il bir lkedekinin ram tersi bu durum .
He r

1{1

eya d a l ets iz .

llibir

cL ze nl e me,

hibir k1..1-

ral oL11asaydl, okulda da durum byle olurdu. Bir

sabah mdr, deri koku undan nefret enii iin
deri mo nt giyen ieri cezalandrr, bir ()retmen
ba ard iin ders ara l arnda konuu l masn
yasaklar, yemekhanede bir baka retmen sal ar uzun olan kzlara bir yerine iki tatl verirdi.
Yasann amac , birka insann kaprislerinin
clierlerini ynetmesini engellemektir.

(-fenri ve f't1ari bir

~ek+up

ku+usu

yapyorlar. I(u+u saloncia . iine ,

"'aya+larncia "'aks/'2- bulciuklar "'er
eyi

ya'2.Jp a+/yerlar . I(u+unun iis+iine ,

kaln ulu, siya'" bir kale~le " (-faks,.;z../k

I(u+usu " ya'2.Jyorl ar.

2a~an '2-Q~an,

ku+uyu

a~alarn ,

anne ve

babalarncian

ya'2.Jlanlarl

oku~alarn

ve ikaye+leri "'akkncia onlarla

konu~alarn

iS+iyorlar . (-fenri ve f't1ari,

bu yn+e~i ~eli +iriyo r; iink anne ve

babalarnn onlar ciinle~ek

iin '2-Q~an
19

aYIf'fI?ac:/!l<.!a rlrll cliiiiniiyo rlar . 4yrca , f.tenr i

ve fYlari kutunun iine , "Bu f,aks/"2Jk ,
bi2..i clinlefl?iyors,(\U-:a., f,ep aceleni-:a. vart
ya-:a.l bir fl?ek+up Ca a+/yorlar.

Bu hafta
"Bu

yazlanlar okuyalm.

haksl7.lk ,

benim

akam

saat H'c.lc

sndrmem gerekiyor; lenri'ninse 9'a kadar okuma hakk var. " (Mari)
"Bu hakszlk, arkadalarmn haftalk on be
lira harl var, benimse on." (Henri)

'20

rj

'Bu haksL:lk, Mari daha kk olduu iin

hep onun tarafn tutuyorsunuz: Bir alamas yctiyor, hemcn her eyi ona veriyorsunuL: ," (Ilenri)
"Bu hakszlk, Herui daha byk olduu iin
onun her cy i yapmasna izin veriyorsunuz' o
diL:ileri izleyebiliyor, bense yalnzca bebek izgi
filmlerini. " (Mari)

I-I-erkes/f\ k.ef\41
~aks/21lk kutusu var41i'
Henri ve Mari hayatlarnda pek ok eyi haksz
buluyor. Baz kurallarn deiip deiemeyeceini
grmek iin bundan anne ve baba l arna sz etmekte, bu konuyu on larla tartmakta hakllar .
Yetikinler de bunu yapyor. Eer , otobs o
frleri daha fazla para kazanmama y haksz buluyorlarsa, bunu patronlarna an l atyorlar; bu da ie
yaramnsa, grey yapmak iin almay durdumak
gibi baka yntemler uyguluyorlar.
Tekerle kli sandalye kullanan insanlar, her yerde merdiven olmas111 haksL: bulyorlar. Onlara
gre, eke rl e ldi sandalyeleriyle stnden geebi-

lecekleri rampalann yaplmas daha adil olurdu.

Seslerini duyurmak iin , gazetelere ya da hkmete yaz yor ya da gsteril er dzenliyorl ar.
Henri, Mari, otobs ofrleri, tekerlek li sandalye kullananlar, daha fazla adalet istiyorlar.

Bir

baka haks/-;Jk

kutusu

Bir baka haks/'2.J/k kutusuncia unlar

okuyoru2,...:
"On ya/nclaki ocuklarn fabrikalarcia
al/t/~

lkeler var, bu hi acid cle~d{"

"Sokaklarcia yatan insanlar var ,

bu acid cle~i/t"
r.

r:

" ocuklaf'n

e/ven anne babalaf' vaf',

bu ae/iI e/e.ill"
"lkelef'ine/en kafl'layan insanlaf' vaf' ,
bu ae/iI e/e. ii i "
"Te e/a vi Bf'fI'Iek iin ye+ef'li paf'as
olfl'layan has+alaf' vaf', bu ae/iI e/e.ill "

Gc)ryoruz ki, burada artk , evdeki, okuklaki, gi.'n

lk ha ya tmuzda ki hakszlklardan sz etmiyoruz.
Bize dokunan, ama yalnzca bize dokunan adalet
sorunlarndan S7. etmiyoruz. Artk , insanlarn tam am iin, btn insanlar iin var olmas gere-

)."3

ken bir adaletten sz ed iyoru 7..

Eer Henri'nin arkad alarndan daha az harl varsa , bunun haksl7.lk olup olmadn her zaman tartabiliriz. Ama a insanlar, fabrika larda
alan ya da dayak yiyen ocuklar grclmz
de, bunun adilolmadn hemen anlarz , bunun
tartlacak yan yoktur. Bir hakszlk olduunu
annda kavrarz; kimse bunlarn adilo l duunu
syleyemez.
Bu adalete, "evrensel" adalet diyoruz. Yalnzca
baz insanlar deil , dnyadaki btn erkekleri,
btC kadnlar , btn ocuklar
savunan bir adalet bu.

((Isan
nsanlar,

haklar ...

herkes iin adilolan ve olmayan nemli

eyler konusunda an l amaya vardlar. Btn bunlar da nsan Tlaklar Hvrensel Bilditp,esi denen
bir metin halinde yazdlar . nsan haklar, h r esin
sahip olmas gereken h akla rdr : yi gelirli bir ie
sahip olna hakk , gvenlik iinde yaama hakk,
(ilkes inden ayrlma ve geri gelme hakk , isteclii
2.'f

dine inanma ya da hibirine inanmama hakk,

okuma yazma renme , eitim grme hakk. ..
Birok lke, ayru fikirde olduunu sylemi
ve insan J faklar Evrensel Bildir,.l?esi' ni imzalamtr.

Ama, btn bu haklann tamamn uygulayabilmi ok fazla lke yoktur. Evsizler sokakta yattnda insan Haklan Hvrersel Bildirge.si'ne uyulmam olur; nk bildirge herkesin barnna hakkna sahip olduunu syler.
Ba:L1 kadnlar eYlenecekleri erkei seme hakkna ,a hip olmadklannda, insan Haklar EV1'ensel Bildirp,esi'ne u yulmam olur; nk bildirge
herkesin evlenecei kiiyi seme hakkna sahip olduunu syler.
Bir insan, srf
lkeyi ynetenlerle
ayn k'de deil
diye hapse girdiinde, insan
Haklar

Evrensel
l3ildirgesi'ne
uyulmam olur.

Ama bu bildirgenin varl bile byk bir ilerleme. Du, daha adil bir dnya iSLediimizin kant.
Bu, ayn zamanda herkesin biklirgeyi savunabilecei, bildirgedeki insan haklarna sayg duymyan lkeleri k111ayabilecei , onlar saygszl
tekrarlamamaya ikna edebilece i ve hatta belki
de , on lar ceza l andrabilecei anla mna gelir .

... ve cocuk

haklar

Ayn

zama nda , bir de ocuk Hak/an mldi1rgesi

vardr. nk, h akszln kurban ocuklar olduunda , hakszlk daha da ktdr.
BUB", ye4i"ci s/,,/tlar f,avu"2-Q Bi4iyof' .
fferkes soyu"fl1a o4as/"c/a ve ... telake+f
4rfl1a" fl1ayosu"u u"u++u~u"u tark ec/iyor.
Bu(u Y"2...fl1e ~re+fl1e"i"e

syleyecek.

'td/" ba/"c/a" beri 4rfl1a" "c ke~

fl1ayosu"u u"u+uyor. Norfl1alc/e, Y"2...fl1e
~re+fl1e"i

o"a bir fl1ayo c/" veriyor,

afl1a bu ke~ Si"ir/e"c/i: " 4r+k yeter,

fl1ayo"u bir c/af,a u"u+fl1afl1a" Berek+i~i"i
6

"i~

c (: i

.9ren~en

iin lflak y-:?-eceksin , bu

sana c/ers olur( " K:.abus(

4rkac/alarnn

ve k:uarn nnc/e rtllflak(

Arman ' n

buna ka r kmas gerekiyor.

ocuk Haklar Bildirgesi yle dcr: "Okul c.lisiplininin, ocuklarn onuruna sayg duymas gerekir. "
Annan ' plak yzmck zorunda brakmal
onun onuruna sayg duymayan aalayc bir harekct. Arman ' n buna kaJj kma hakk var, yzmc
rc Lmeni bunu anlamal\. Anlay gstcrme7.sc,

2.7

Arman annesine, babasna ya da snf retmeni

ne, hatta belki de bir hakime haklarna sayg duy ulmadn , ondan istenen eyin adil olmadn
anlatnal.
IIaklarnl , yasay ,

neyin adil ol duunu bilmek, kendimizi savunmamz ve ada let talep etmemizi salar. Yasalar da ite buna yarar,

Peki, ya ce2.Qlar?
t/ar ne ie yarar?
Can Dpor'l,
Bay ve Bayan
1Gafi'n;n eVini

soyuyor.
fi? ce vf} e

AHn

rle ri ,

+eleVi2-yonu,
bin liray ve bil~isayar
al/yor, Polis,

sofu+urfl?aqan

sonra Can Dpon'u buluyor. Can

yar~danacak,

Itfl?a
f}er
1..8

ve

belk,i qe f}apse

anlaYQfI?Qq/~1
eyi

1Gafiler'e

bir

ey

~eri

var:

verqi,

~irecek, .
alq/~
paralarn

Ca ;

nk bi r ku ruunu bil e har cafl'lafl'l/+;

s+elik hibir ey qe k r tlfl'lafl'l/+t. f+e r

eyi ~eri vercli~ine ~ r e ,

n iye s e r best

braktlfl'lafl'l/+?

Rafiler mutlu, her eylerini geri aldlar. Ama yk

burada bitmiyor.
Can Dpon bir adaletsizlik yapt; nk yasa,
almann yasak olduunu sylyor. aldklarn
geri vennesi yeterli deiL. Adaletsizlii ortadan kaldrmak iin hrsz cezalandrlacak. Yasann i
nenmesi, adaletin ypranmas gibidir. Ve bir ey
yprandnda ya da krldnda, onu tamir etmeye a l nz . Cezalar da bu ie yarar. Eer hrsz her
eyi geri verdikten sonra rahat rahat evine gitseydi, insan l arn byk ounluu adalete sayg duyulmachn cl:.ilinrd.

Baz

durumlar dala da ktdr. Eer, Can Dpon soygun srasnda birini ldrseydi, adaleti
yerine getirmek iin, ama ayn zamanda da kendimizi korumak iin onu hapse a.tardk. nk
o, tehlikeli biri olurdu ve baka birini ldnnesini engellemek iin onu hapiste tutmak gerekirdi.

Polis korkusu
Cezalar baka bir ie de yarar: Korkutmak.
Trkiye'de yasa, "Otoyolcia saatte 120 kilometreden daha h zl gitmek yasakt r, " der.
8UBfl trafik polisleri tatilqe. I(ifllse
otoyol/ar kOfltrol

I(ifllileri,

etflliyor. Ne olacak?

ortalkta

trafik polisi

Bf'flflleSe qe yasafl/fl hala Beerli

oqu.uflu qflp yava

4flla

bUfllarfl says

ok fa:ua

qe.il!

Biqiyor.

Berektefl qe

4celeSi o/afl/ar saatte

160 kiloflletreyle, byk

arabas

o/afl/af'

:2.00le Biqiyor: Nereqeyse herkes,

e$/eflfllek iifl efi a"2Jflqafl bir ke~
Ba~

peqal/fla Soflufla kaqar

basyor .

4flla ertesi Bfl, poliS otoyolufI

keflar(\qaki

yerifli

itibarefi, srcler

a/q.

aflqafl

sakiflleiyor

ve yifle saatte 1:2.0 kiloflletrey/e

Biqiyorlar .

30

Trafik polisi bulunmadnda, birok insan ar

luzl gidiyor; nk yakalanmaktan korkmuyorlar.
Oysa, yasa hala geerli; kurallar polisle birlikte ortadan yok olmuyor! Trafik polislei geri geldiin
de herkes dikkatli davranyor; nk polis, para
cezas verebildii ve eb liy tleri alkoyabildii iin
korku uyandryor. Bunu sylemek rahatsz edici,
ama cezalar olmadmda, insanlarn her zaman
yasaya uymak iin byk bir istek gsterdikl ri
sylenemez.

1/

/-fakl

ce:a.a, ~aks,.;2.. ce;u

Cefl1 'in !jn boyunca e/ers aras /ne/a

baheye

kfl1asl

yasak . nk

yapfl1aya !jie/en herkese su pskr+fl1ek

iin +wlalle++eki fl1usluklarn yanna
saklane/!

Cefl1 suyla oynafl1ann yasak

ole/uBunu !jaye+ iyi biliyor . Bu, okulun

kurallarne/an bi ri . crakalane/'B' iin
p i fl1an ; afl1a ce2.alane/,rde/IB' i in

sylenfl1iyor . Daha k+s ele

olabilire/i!

Cem

cezaS1l1 anlyor.

Sinirleneli, nk cezalandrlmak hibir zaman ho bir ey deildir. Ama

iten ie, bunun haksz bir ccza o l madn hissediyor.
4lis

kr2-!jn : fYle/r, bir haf+al/Bna

!jafl1e -boy"una (!jeYfl1boy) el koYe/u!

'r:::..orie/ore/a oynuyore/u , fl1 e/r !jele/i
ve okula !jafl1e - boy !je +irfl1enin yasak
ole/uBunu sylee/i . 4 1is bu kural hi
e/uYfl1afl1/+, .

'r:::..on+rol e++;: 'r:::..orie/ore/a

astl

yne+fl?elik+e qe byle bir ey

ya"2-fl?/yorqu. I(i fl?sen i n qe byle bir

kuralqan haberi yoktu .

Alis cezasn anlamyor. Onun ne hissettiini hayal

edebiliyoruz. Hibir yasa olmadnda, bjr cezay
haksz bulmak normal. Anne babamz perembe
akam televizyon izlediimiz iin bizi cezaland
nyor, ama perembe akam televizyon izlemenin
yasak ol duunu nceden sylememilerse , o zaman bu ce7.a tamamen hakszd r .
8enjafl?in ve TOfl?as
I(av~ay

8enjafl?in

kav~a

bala++/ :

eqiyor.
TOfl?as 'a

bir +ekfl?e a+/yor.

TOfl?as qa onun
karnna

bir

YUfl?ruk atarak
kenqini
savunuyor .
Tafl? o s/raqa ,
~re+fl?en

onlarqan yana
qniiyor! ~re+fl?en
33

TO/'l?as ' ce-:a..alanc/ryof' ; kOf'ic/orun

kesincle c/uracak ve yarna kac/ar

yii2- kere , "'fu/'l?ruk at/'l?a/'l?al/Y/2-"

ya-:a..acak,

T o/'l?as bu c/uru/'l?a sinir

oluyor: k:.av$ay Benja/'l?in balatt ,

a/'l?a ce-:a..ay alan kenc/isi. Bu haks,.~Jk!

Tomas cezay haksl7. buluyor. OkLld a kavga etmenin yasak o l d u u nu biliyor. Ama retmenin
en azndan ikisini de cezalandrmas gerektiini
dnyor .

Hakl ,

ama bir haks1zln k urba n o l duu

muzda ne yapabil iri7. ki?
13yle zaman larda genellikle her ey i krp
dkmek, ba rp armak , koarak dnyann
br ucuna kadar gitmek isteri7.,

fYlusa ,

arkac/a

Peter'i takip ec/iyor

ve onun parka $irc/i.9ini $riiyor . Peter'in

babas hakl , $if'ite $erekten c/e ,

.. Siyahlarn $ir/'l?esi yasaktr " ya2Jyor .

3'1

fl'lusa yine qe
$i r(} eye
pa rkn

arkaqaki
+r(}anyor

kouyor.

ve

ka r a r ve r iyo r,

evr es inqe qnyor ,

pa r(} ak /k /a ra

+ra(}bolin/e r e qo~ r U

I+erkesin !3 i+$iqe

qa~a

ykse~e 2Jp/aql~lnl $r(}ek ~evesi ni

ka(}ilyor .

bekiyi

K:.enqine qo~ru ~1"2-la $e /en

$r(}yor .

8eki onu

yaka/yor

ve karak ota $+ryor . 'fo/qa fVlusa 'yl

!3ren/er ai/es i ne habe r ver i yo r /ar ;
arkaqa/ar

!3eliyor ve ka r akolun nnqe

$s+e r i yap(}aya ba/yor/a r. I+e r kes

sinir/eniyor , po/is/ere
po/is /er

+a a+ilyor ,

cop/arn ka r yor ,

bi r kav$a

byk

kyor .

Haks zlk iddet d ourur.

nk

haks zlk , i d

detin ta kendisid ir. P a rkn giri inde, " S i ya hlarn

girmesi yasa ktr" tabdas n grmek iddettir ; b u,
vf cuduill u za bir yumruk yemekten daha ktdr.
Ve bir yumruk yediimi zde de, buna yumrukla
k a r lk vermemek iin ke ndimi zi zor lu ta r z.
Adalets izlik , i nsanla rn iine fl(e ye rlet i r i r .
AI:..,s

i..

Zaman zaman , hakszlklar o kadar dayanlmaz

bir hal alr ki, insanda kavga etme istei uyandrr.
Ve bazen de, insanlar hakszla son vermenin
baka hibir yolunu bulamaz.
Musa ' nn (ilkesinde yasa la r deiti. Artk yasalar, derilerinin rengi nedeniyle insanlar arasnda
ayrm yapmay yasaklyoL Adaletin yerlemesi iin
birok insan sava~ verdi.
Ama adalet iin sava~111ak , yalnzca iddete
bavurmak deilclir. 'e 111utlu ki, hakszln insanlarn iine yerle~L rdi i fke, iddetten baka bir
eye de dnebiliyOI': Bir ey leri deitirme enerjisine ...
Hakszla kar isyan, inanlmaz bir enei verebilir.

36

(1urat,

Bora 'ya pas veriyo r ; Bora vuruyor

ve topu kaleye
bii+n
ona

~nqeriyor ,

takrr arkaqalar

c;OU

Bora'nn

stne

a+layp

sarlyor. 4rra f}akerrin qq~n

quyrraqllar :

Bora topa eliyle

qokunrru ,

bu neqenle BOl sayllrrayacak . Bora ,

"Bu

f}akerr

-;urqeli ,

benirr elirr

qe~rreqi! "

qiye

salqryor,

kfr eqiyor ,

yakalyor

topa

f}aykryor . !+akerre

ve ona

forrras/nqan

vurrraya kalkyor.

fkeqen B'UA qnrrii . I(rrr/-;u

kart

ve oyunqan

saf}aqan

kyor,

oynarra f}akkn

a+llrra!

ii

rra

Bora
sresince

qa kaybeqiyor .

Aslnda ,

Bora kesinlikle topa eliyle dokunmad.

Hakem yanld ; bu olabilir. Go ln saylmas gerekirdi ; bu hakszlk. Bora her eyi krmak istiyor.
(1u r a+ ,

Bo r a'ya pas veriyor, Bora vuruyo r

ve topu kaleye Bnqeriyor . c;OU

btn

+akrr arkaqalar

stne

Bora ' nn
a+layp

37

ona 5ardyor. 4r>a haker>in qc{~n

quyr>aqdar:

Bora topa eliyle

bu neqenle $01
haker>

qiye

qokunr>u,

5aydr>ayacak .

Bora, "Bu

2Jrqeli, benir> elir> topa qe~r>eqW

haykryor.

Bora

ir>in

5tnqe,

ya++~

yerqe kalyor, bo~a2Jnqa bil' q~r>le

fkeye

bo~uluyor.

bil' oyuncuyla

4ntrenrn onu

qe~itirr>e5i

baka

$erekiyor.

Burada , hakszlk Bora ' y mahvetti.

g kald ; boluk.

e nerji, ne

/'I1urat, Bora'ya pa5 veriyor; Bora vuruyor

ve topu kaleye $nc{eriyor. ~OU Bora'nn

btn

taklr> arkaqalar

5tne

atlayp

ona 5ardyor. 4r>a haker>in qq~n

quyr>aqdar:

Bora topa eliyle

bu neqenle $01
haker>

2Jrqeli,

5aydr>ayacak.

benir> elir>

qiye

haykryor .

ar>a

yapacak hibir

Bunu

Bora, "Bu

topa

haker>e

ey

qokunr>u,

qe~r>eqi! "

qe 5y/yor;

yok. Bora iinqe

ok byk bil' fkenin yk5elqi~ini

hi55ec{iyor. ~rr5n2- 5i2-! I+aker> bu $ol
5ayr>lyor, tar>ar>, ar>a

3(}

50nrakileri 5ayacak!

Bora bir i la] !jib i 0Yf'l a f}! aya ba ly o r.

if'laf'l"f}!a~ bir ef'lerji y/e clo luyo r, yo r!juf'llu~u

ralaf'l kalf}!/yor , ar+II< I]ibir yeri f'le kraf}!p
Ca !jirf}!iyor. B+f'I rakiplerif'le al If}! a+/yor

ve f}!af'l bi+if}!if'le iki clakika kala sol

aya~/yla I]arika bir !jol a+/yor.

fl<:e, ona g ve byk bir savasma istei verdi ...

bir gol daha aLmak iin.
H a ks zlk fl<:e yara tr , btn a hi..ku ku yok.
Ancak, bu fleyle ne yapa~amz bize ka lr . Her
-eyi k11111ak m? Yklmakm? Ya da btLfkcyi ac.la'-le ti kl rmak iin kullanmak m?
-

"-

,.

,_ -i'

/"

.L

,'"

-,

Hrigitte Labbc uzun sre etii m sekt rnde g revald ktan

sonra a lmalarn , ka rk fe l sef kavra m la r ocuklara
aktarab ilmek zeri ne YOunla t rd.
Michel Puech Paris'te Sorbonne niversitesi Felsefe
Blm ' nde ret i m yesi. Dizinin felsefi ierii ni denetledi.

lr l l 1' f't':lst':f~

2 - ADALET VE HAKSIZUK

Yazan: Hrigin' Lahbe, ~i<:hd Pu(.'ch

lksimky<:n: J ~K4\.I(:s A~flJl 'l'rk(;<: yaym cdirli: ~hiren B(':ykan
r:mn~IZ<.~t a.) h nd~lI) TOrk deI l l'e l : A7.adt": Aslan Son okuma: Hande D emi a

zgn ad: la ju ..,Uce e I'injus/ice Edilions Milim, 2000

(;s)J. nc: lbon jl'll.ln,

;)11(11 T(ltllnu.Y.'

t:rrk-,,:> !'Wi..... ..I.,... w.:dd.orum!.n.:n)

T f k~'(: yayn l;kbn: Gn Kiapl .

~:ll l

1006 Yayn haklif!, Milalt y,tyncvj'nden

al nl'l\{(. Tm yaym haklan sa k l dr. T:Hllhn iin }' :p ll ilt:a k k sa alnhlar d n d a,
Y :-i)' III<,:t) n ya zl izni olm<kszn hibir y<>lIa oa ltlam az Vt' kull<tOlktmaz.

. bask:

Ekim 2006, iR hask: N i $:r 20'12 (H<:r b~t sk 2000'<:r atk }'Hpdmtlf. )
SB

978-975-6227-40-4

't\ww.gunisigik.irapHgi.com
K:p:k uygl.ll"nKI: Bom GO(~I B:sk .:c.'i i h az rl k : N(... lih:tn zn:rbn
I h~k: {j(";o:cgc:n U:t.., m ",> ,.,. , ;(~pe .\bh "':.01<'> Cd, ">4 (:~dl.lnc :S41 1 ~ hnh l ((I212) ;S ii !-; :>Ct.f,k:t !).ij

C;I~I..:~1 Kit.. pl hir Mi: Org...... iz..'l.:>}'on R.:-.stol,t:-.yo Yayncll, IAd. :>t i. kurulu~uclur. SE'llim,<t: t06-M. 2439
Proflo Pln:. Cemal $.1lir Sok. 2G/ :tH Rj ~kcidi)'t:ko)' 31387 j ~t~-uhu l 1'eleol): (0212) 2 J2 <)9 73

F:k~: (02 12):ll7 91 7-f E-po:,:.: info@gi::i:;il<t:pligi(om

lTre lTre
Haya+

ar/a+a"

FL..SF
ki+aplar