Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Araling Panlipunan
Modyul para sa Mag-aaral
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Kasaysayan ng Daigdig
Araling Panlipunan Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon, 2014
ISBN: 978-971-9601-67-8
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa
Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o
tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang
nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng
produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na
ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa
isang Kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga
tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Assistant Secretary: Lorna D. Dino, PhD
Mga Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul para sa Mag-aaral
Mag Manunulat: Rosemarie C. Blando, Michael M. Mercado, Mark Alvin M. Cruz, Angelo C.
Espiritu, Edna L. De Jesus, Asher H. Pasco, Rowel S. Padernal, Yorina C.
Manalo,at Kalenna Lorene S. Asis
Mga Konsultant: Wensley M. Reyes at Edgardo B. Garnace
Mga Tagasuri: Pablito R. Alay, Rogelio F. Opulencia, Larry M. Malapit, Mc Donald Domingo M.
Pascual, Jeremias E. Arcos
Book Designer: Conrado Viria, Visual Communication Department, UP College of Fine Arts
Mga Tagapamahala: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo Jr., EdD, Rosalie B.
Masilang, PhD, Enrique S. Palacio, PhD, at Armi Samalla Victor
DepEd Complex
Office Address: 5
2thnd Floor
Floor Mabini
Dorm G,Building,
PSC Complex
Meralco Avenue,
Pasig City
Philippines
1600Philippines 1600
Meralco
Avenue,
Pasig City,
Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com
PAUNANG SALITA
Pangunahing tunguhin ng K - 12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang makahubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni, mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makabansa, at makatao na may pambansa at pandaigdigang pananaw
at pagpapahalaga sa mga usaping pangkasaysayan at panlipunan.
Ang modyul na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig. Ang
mga kaalaman at mga gawaing sa modyul na ito ay makakatulong upang higit
mong mapahalagahan ang mga pangunahing pangyayaring naganap sa daigdig sa
ibat ibang lugar sa pagdaraan ng panahon. Mapupukaw ang iyong pag-unawa sa
kahalagahan at epekto nito sa kasalukuyang panahon. Inaasahan ding malilinang
ang iyong kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos, pagsasaliksik, mapanuring
pag-iisip, mabisang komunikasyon at pag-unawa sa heograpiya, kasaysayan,
politika, ekonomiya, kultura, at lipunan ng daigdig mula sa sinaunang panahon
hanggang sa kasalukuyang panahon.
Binubuo ng apat na Yunit ang modyul na ito. Ang bawat yunit ay nahahati
naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Heograpiya at
mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig. Ang Daigdig sa Klasikal at Transisyonal
na Panahon naman sa Yunit 2. Ang Yunit 3 ay ang Pag-usbong ng Makabagong
Daigdig. Samantalang ang Yunit 4 ay ang Kontemporaryong Daigdig.
Halina at maglakbay sa daigdig sa ibat ibang panahon at tuklasin ang mga
gintong butil ng kasaysayan. Tara na. Aral na.
TALAAN NG NILALAMAN
Modyul I Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan sa
Daigdig
Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Mga Aralin at Sakop ng Modyul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Panimulang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
53
55
110
112
116
117
MODYUL 1
Panimulang Pagtataya
Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot mula sa mga
pagpipilian. Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.
1. Alin sa isa sa limang tema ng heograpiya ang tumutukoy sa bahagi ng
daigdig na may magkakatulad na katangiang pisikal o kultural?
A.
lokasyon
C.
paggalaw
B.
lugar
D.
rehiyon
2. Anong panahon sa kasaysayan ng daigdig ang itinuturing na pinakamaagang panahon sa pag-unlad ng tao batay sa mga ginamit na kasangkapan
at naging hudyat din ng pagtatapos ng Panahong Pleistocene ?
A.
Mesolitiko
C.
Neolitiko
B.
Metal
D.
Paleolitiko
imperyo
C.
kalinangan
B.
kabihasnan
D.
lungsod
Alexandria
C.
Pyramid
B.
Hanging Gardens
D.
Ziggurat
Tropikal na klima
C.
B.
Maladisyertong init
B.
C.
D.
agrikultura
III.
labis na pagkain
II.
kalakalan
IV.
pangangaso
A.
IV, I, III, II
C.
B.
D.
I, II, III, IV
B.
C.
D.
B.
C.
D.
y.
z.
A.
w at z
C.
y at z
B.
x at y
D.
z at w
B.
C.
D.
B.
C.
D.
Limitado lamang ang kakayahan ng mga sinaunang tao upang makagawa ng mga kahanga-hangang bagay sa daigdig.
B.
C.
B.
C.
D.
B.
C.
Limitado ang karne dahil hindi marunong ang mga makabagong tao
na magpaamo ng hayop.
D.
16. Ano ang kahalagahan ng kalakalan sa mga sinaunang tao na napakikinabangan pa rin sa kasalukuyan?
A.
B.
C.
B.
C.
D.
B.
C.
D.
B.
Dahil higit na mataas ang antas ng pamumuhay ng mga tagaMesoamerica kaysa sa mga kabihasnang itinatag sa Asya at Africa.
C.
D.
20. Ano ang isang patunay na kapaki-pakinabang ang mga pamanang inihandog ng mga sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang panahon?
A.
B.
Patuloy pa ring ginagamit ang papel, compass, at imprentang naimbento ng mga sinaunang Tsino.
C.
D.
ARALIN 1
HEOGRAPIYA NG DAIGDIG
Sa araling ito pagtutuunan mo ng pansin ang pag-aaral ng heograpiya ng daigdig. Tatalakayin dito ang malaking bahaging ginampanan ng heograpiya sa
paghubog ng pamumuhay ng tao mula pa noong sinaunang panahon.
Halina at simulang tuklasin ang pisikal at kultural na heograpiya ng daigdig.
ALAMIN
Sa pagsisimula ng iyong paglalakbay sa unang aralin ng modyul na
ito, pagtutuunan mo ng pansin ang dalawang gawaing pupukaw sa iyong
interes. Bukod dito, ipakikita sa mga gawaing ito ang iyong dati nang alam
tungkol sa heograpiya, gayon din ang antas ng kahandaan ng bawat isa
sa mga paksang nakaloob dito. Simulan mo na.
GAWAIN 1: GEOpardy!
Suriin ang kasunod na GEOpardy board. Pagkatapos, bumuo ng tanong na
ang sagot ay salita o larawang makikita sa GEOpardy board. Isulat sa sagutang
papel ang nabuong tanong at ang sagot nito.
Pacific Ocean
Antarctica
gubat
lahing Austronesian
globo
bundok
compass
bagyo
Tropikal
PAUNLARIN
Matapos ang pagbabalik-tanaw sa mga nalalaman mo tungkol sa
daigdig, sisimulan ngayon dito ang pagtalakay sa mga konsepto at
klasipikasyon ng heograpiya bilang asignatura. Bukod dito, tatalakayin
ang katangiang heograpikal ng daigdig bilang planeta at tirahan ng
lahat ng organismo, kabilang ang tao. Sasagutan mo rin ang mga
mapanghamong gawaing magbibigay ng karagdagan at wastong
kaalaman tungkol sa heograpiya ng daigdig.
11
na
saklaw
ang
http://digital-vector-maps.com/
WORLD/GL-1068-Asia-Globe.
htm
anyong lupa
at anyong tubig
likas na yaman
klima at panahon
Basahin at unawain ang teksto gayon din ang diyagram tungkol sa limang
tema ng heograpiya.
Taong 1984 nang binalangkas ang limang magkakaugnay na temang heograpikal sa pangunguna ng National Council for Geographic Education at ng Association of American Geographers. Layunin ng mga temang ito na gawing mas
madali at simple ang pag-aaral ng heograpiya bilang isang disiplina ng agham
panlipunan. Sa tulong ng mga temang ito, mas madaling mauunawaan ng tao
ang daigdig na kaniyang ginagalawan. Unawain ang kasunod na diyagram.
12
Kapaligiran bilang
pinagkukunan ng
pangangailangan ng tao;
gayon din ang pakikiayon
ng tao sa mga pagbabagong
nagaganap sa kaniyang
kapaligiran
13
Psychological - Paano
tiningnan ang layo ng lugar
Lokasyon
Napiling
Bansa
Interaksiyon ng
tao at kapaligiran
Rehiyon
Paggalaw
14
2.
3.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Planets2013.jpg
Nasaan ang planetang Daigdig sa solar system? Ano ang iyong masasabi sa posisyon ng Daigdig sa solar system?
Isa ang Daigdig sa walong planetang umiinog at umiikot sa isang malaking
bituin, ang Araw. Bumubuo sa tinatawag na solar system ang mga ito. Ang lahat
ng buhay sa Daigdig halaman, hayop, at tao ay kumukuha ng enerhiya mula
sa Araw. Gayon, halos lahat sa kalikasan at kapaligiran mula sa hangin, alon,
ulan, klima, at panahon ay naaapektuhan ng Araw. Mahalaga rin ang sinag
15
ng Araw sa mga halaman upang mabuhay at maganap ang photosynthesis. Samantala, ang mga halamang ito ay nagbibigay ng oxygen na mahalaga sa lahat
ng nilalang. Ang pagkakaroon ng buhay sa Daigdig ay masasabing dulot ng tiyak
na posisyon nito sa solar system, patunay na ang pag-inog nito sa sariling aksis
at ang paglalakbay paikot sa Araw bawat taon.
com/earths_interior.html
Ang mantle ay isang patong ng mga batong napakainit kaya malambot at natutunaw ang ilang
bahagi nito.
Estruktura ng Daigdig
http://en.wikipedia.org/wiki/
Plate_tectonics
16
http://www.studyzone.org/testprep/
ss5/b/comcontocheml.cfm
http://www.rocksandminerals4u.
Paano nakaaapekto
ang mga plate sa
pagbabago ng
hitsura ng ibabaw
ng daigdig?
5.9736 x 1 024 kg
Tinatayang Edad
Populasyon (2009)
Lawak ng Kalupaan
Lawak ng Karagatan
Uri ng Tubig
40 066 km
39 992 km
Diyametro sa Equator
12 753 km
Diyametro sa Poles
12 710 km
Radius sa Equator
6 376 km
Radius sa Poles
6 355 km
Bilis ng Pag-ikot
Orbit sa Araw
17
Longitude at Latitude
Sa pagtatakda ng lokasyon ng isang lugar sa globo o mapa, mahalagang mabatid
ang ilang termino at konseptong may malaking kaugnayan dito. Sa pamamagitan ng pagbibigay ng longitude at latitude ng isang lugar, maaaring matukoy
ang lokasyon nito sa globo o mapa sa paraang absolute, astronomical, o tiyak.
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang mahahalagang imahinasyong guhit na matatagpuan
sa mapa o globo.
Tinatawag na longtitude
ang distansiyang angular na
nasa pagitan ng dalawang
meridian patungo sa
kanluran ng Prime Meridian.
Ito rin ang mga bilog (great
circles) na tumatahak mula
sa North Pole patungong
South Pole.
Longitude
West
(+)
East
(+)
tm
//
mth
o/tr
rjtnh
go/
o/jrn
rrg.
rn.oe ml
naer hmtl
.aler hy.t
.le srayr.
ww
a
ww ss
/ww lolos
:/:/ /GG
ttpp ssss/
ht claa
m
/
Prime
meridian
http://images.yourdictionary.com/
international-date-line
18
http://www.avontrail.ca/
coordinates.html
http://2012books.lardbucket.org/books/regional-geography-of-the-world-globalization-people-and-places/s04-01-geography-basics.html
Tinatawag na latitude
ang distansiyang angular
sa pagitan ng dalawang
parallel patungo sa hilaga o
timog ng equator.
19
Mga Kataga:
1. Planetang Daigdig
2. mantle
3. plate
4. pagligid sa Araw
5. longtitude at latitude
E
O
C
A
R
20
Ang Klima
Ang daigdig ang tanging planeta sa solar system na kayang
makapagpanatili ng buhay. Ang malaking bahagi ng ating planeta ay may kaaya-ayang atmospera at sapat na sinag ng araw,
init at tubig upang matustusan ang pangangailangan ng mga
halaman at hayop sa balat ng lupa.
Mahalaga ang papel ng klima, ang kalagayan o kondisyon
ng atmospera sa isang rehiyon o lugar sa matagal na panahon.
Pangunahing salik sa pagkakaiba-iba ng mga klima sa daigdig
ang natatanggap na sinag ng araw ng isang lugar depende sa
latitude at gayon din sa panahon, distansiya mula sa karagatan,
at taas mula sa sea level.
http://www.qldaccommodation.com/
tag/alaska
_______________________
_______________________
21
2.
3.
4.
5.
22
May mga kontinenteng nagtataglay ng marami at kaunting bansa. May pitong kontinente ang daigdig Africa, Antarctica, Asya, Europe, North America,
at South America, at Australia. Sa mga estadistika, ang karaniwang isinasama
sa Australia ay ang Oceania na tumutukoy sa mga bansa at pulo sa Micronesia,
Melanesia, at Polynesia.
Ipinakikita sa Diyagram 1.5 ang mapa at mahahalagang datos ng mga kontinente ng daigdig.
Nagmumula sa Africa ang malaking suplay ng
ginto at diyamante. Naroon din ang Nile River na
pinakamahabang ilog sa buong daigdig, at ang
Sahara Desert, na pinakamalaking disyerto. Ang Africa
ang nagtataglay ng pinakamaraming bansa kung
ihahambing sa ibang mga kontinente.
23
Gayundin, ang South America ay hugis tatsulok na unti-unting nagiging patulis mula sa
bahaging equator hanggang sa Cape Horn
sa katimugan. Ang Andes Mountains na may
habang 7 240 km (4 500 milya) ay sumasakop sa
kabuuang baybayin ng South America.
Bilang ng
Bansa
Asya
44 614 000
44
Africa
30 218 000
53
Europe
10 505 000
47
North America
24 230 000
23
South America
12 814 000
12
Antarctica
14 245 000
-NA-
Australia at Oceania
8 503 000
34 685 745
14
Kontinente
24
phillipriley.comswiki.wikispaces.net
Nile River
Sahara Desert
2.
Rocky
Mountains
Egypt
3.
Andes
Mountains
4.
Cape Horn
K-2
Argentina
5.
Kangaroo
Lhotse
Tibet
6.
Tasmanian
Devil
Micronesia
Appalachian
Mountains
Hudson Bay
Iberian
Peninsula
Balkan
Peninsula
Italy
2.
3.
Bundok
Lokasyon
Everest
8 848
Nepal/Tibet
K-2
8 611
Pakistan
Kangchenjunga
8 586
Nepal/India
Lhotse
8 511
Nepal
Makalu
8 463
Nepal/Tibet
Cho Oyu
8 201
Nepal/Tibet
Dhaulagiri
8 167
Nepal
Manaslu
8 163
Nepal
Nanga Parbat
8 125
Pakistan
Annapurna
8 091
Nepal
27
Average na
lalim (sa
talampakan)
Pacific Ocean
12 926
Atlantic Ocean
76 762 000
11 730
Indian Ocean
68 556 000
12 596
Southern Ocean
20 327 000
13 100
Arctic Ocean
14 056 000
3 407
Karagatan
Pinakamalalim na Bahagi
(sa talampakan)
28
disyerto
bulubundukin
dagat, look,
golpo
ilog
Source: phillipriley.comswiki.wikispaces.net
Anyong Tubig
Anyong Lupa
Greenland
Nile River
Madagascar
Amazon River
Borneo
Yangtze River
Mt. Everest
Mt. Kilimanjaro
Mediterranean Sea
Sahara Desert
Caribbean Sea
Bering Sea
Arabian Sea
Bay of Bengal
Tibetan Plateau
Hudson Bay
Scandanavian Peninsula
Gulf of Mexico
Arabian Peninsula
Persian Gulf
29
2.
3.
YL
YL
YL
KL
YL
KL
30
2.
3.
Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa ating kapaligiran at sa heograpiya ng daigdig sa pangkalahatan?
Heograpiyang Pantao
Saklaw ng heograpiyang pantao (human geography) ang pag-aaral ng wika,
relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa ibat ibang bahagi ng daigdig.
Wika
Itinuturing ang wika bilang kaluluwa ng isang kultura. Nagbibigay ito ng pagkakakilanlan o identidad sa mga taong kabilang sa isang pangkat. May 7, 105 buhay
na wika sa daigdig na ginagamit ng mahigit 6 200 000 000 katao. Nakapaloob
ang mga wikang ito sa tinatawag na language family o mga wikang magkakaugnay at may iisang pinag-ugatan. Tinatayang may 136 language family sa buong
daigdig. Ang mga pamilya ng wikang ito ay nagsasanga-sanga sa iba pang wikang
ginagamit sa ibat ibang bahagi ng daigdig. Ipinakikita sa talahanayan 1.5 ang
ilan sa mga pangunahing pamilya ng wika sa daigdig.
Talahanayan 1.5 Mga Pangunahing Pamilya ng Wika sa Daigdig
Pamilya ng
Wika
Buhay na
Wika
Bahagdan ng mga
Nagsasalita
Afro-Asiatic
366
5.81
31
Austronesian
1 221
5.55
436
46.77
Niger-Congo
1 524
6.91
Sino-Tibetan
456
20.34
Bangladesh,
Bhutan,
China,
Kyrgyzstan,
Laos,
Myanmar,
Pakistan, Thailand, at Viet Nam
Indo-European
India,
Nepal,
Pinagkunan: http://www.ethnologue.com/statistics/family
32
Relihiyon
Mabibigyang kahulugan ang relihiyon bilang kalipunan ng mga paniniwala at
rituwal ng isang pangkat ng mga taong tungkol sa isang kinikilalang makapangyarihang nilalang o Diyos. Nagmula ito sa salitang religare na nangangahulugang
buuin ang mga bahagi para maging magkakaugnay ang kabuuan nito. Dahil sa
mga paniniwalang nakapaloob sa sistema ng isang relihiyon, ay nagiging batayan
ito ng pagkilos ng tao sa kaniyang pang-araw-araw na pamumuhay.
Kahit ang ating mga ninuno ay mayroon nang sistema ng mga paniniwala
na nagsisilbing gabay sa kanilang pamumuhay. Ngunit hindi ito katulad ng mga
relihiyon sa kasalukuyan na may organisado at sistematikong mga doktrina. Sa
kasaysayan ng daigdig, naging malaki ang bahaging ginampanan ng relihiyon
sa buhay ng tao, bilang indibidwal at kasapi ng isang lipunan. Naging malaking
salik ito sa pagtatag at pagbagsak ng mga kaharian, at pagkasawi ng maraming
buhay. Dahilan din ito ng pag-unlad at pag-iral ng mga kultura. Hanggang sa
kasalukuyan, nananatiling malaking bahagi ng buhay ng tao ang relihiyon.
Makikita sa pie graph ang mga pangunahing relihiyon sa daigdig at ang
bahagdan ng dami ng tagasunod ng mga ito.
Lahi/Pangkat-Etniko
Tila isang malaking mosaic ang daigdig dahil na rin sa maraming natatanging
paglalarawan at katangian ng mga naninirahan dito. Isang batayan nito ang race
o lahi na tumutukoy sa pagkakakilanlan ng isang pangkat ng mga tao, gayundin
ang pisikal o bayolohikal na katangian ng pangkat. Maraming eksperto ang bumuo ng iba-ibang klasipikasyon ng mga tao sa daigdig, ngunit marami rin ang
nagsabing nagdulot ito ng kontrobersiya sapagkat maaaring magpakita rin ito
ng maraming diskriminasyon.
Sa kabilang banda, ang salitang etniko ay nagmula sa salitang Greek na ethnos na nangangahulugang mamamayan. Ang mga miyembro ng pangkat-etniko
ay pinag-uugnay ng magkakatulad na kultura, pinagmulan, wika, at relihiyon
kaya naman sinasabing maliwanag ang kanilang sariling pagkakakilanlan.
Sa hudyat ng guro, sagutin ang mga gabay na tanong.
1. Ano ang ibig sabihin ng heograpiyang pantao? Ano ang pagkakaiba nito
sa pisikal na heograpiya?
2. Ano-ano ang saklaw ng heograpiyang pantao? Ipaliwanag ang bawat isa.
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang heograpiyang pantao?
4. Paano nakaaapekto ang heograpiyang pantao sa pagkakakilanlan ng
indibiduwal o isang pangkat ng tao?
5. Paano magiging instrumento ang heograpiyang pantao sa pagkakaisa ng
mga tao sa daigdig?
34
10
Pahalang
Pababa
1.
Kaluluwa ng kultura
2.
3.
4.
7.
9.
5.
Salitang-ugat ng relihiyon
10.
Matandang relihiyong
umunlad sa India
6.
8.
Pangkat ng taong
may iisang kultura at
pinagmulan
35
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa pisikal na
katangian at heograpiyang pantao ng daigdig ay bibigyan ng malalim
na pagtalakay sa tulong ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay ng kabuluhan sa paghubog ng heograpiya sa kabuhayan at
pamumuhay ng tao.
Deskripsiyon
Puntos
Pagsasalaysay
10
Pagsasadula
10
Pagkamalikhain
Kabuuan
36
25
2.
3.
4.
5.
37
2.
3.
Paano naipakita ang pagkakakilanlan ng mga mamamayan sa napiling bansa batay sa gawain?
4.
5.
Pamantayan
Deskripsiyon
Puntos
Nilalaman ng
Kasuotan
10
Disenyo ng
Kasuotan
10
Pagmomodelo
Kabuuan
25
38
ARALIN 2
apoy
bato
kahoy
banga
buto ng hayop
2.
3.
Isunod ngayon ang pagbuo ng I-R-F Chart upang matukoy ang iyong
nalalaman tungkol sa mga sinaunang tao.
39
PAUNLARIN
Pagkatapos masabi ang alam mo ngayon tungkol sa paksa, ay maaari nang
magtungo sa susunod na bahagi ng aralin. Sa yugtong ito, inaasahang
iyong matututuhan ang mahahalagang konsepto tungkol sa mga sinaunang
tao sa daigdig gamit ang mga teksto, graphic organizers, at mga gawaing
higit na magpapayabong sa iyong kaalaman.
Batay sa makaagham na pag-aaral ng pinagmulan ng tao, nakita ang mga ninuno
ng tao may 2.5 milyong taon na ang nakalilipas. Sila ang Homo species (homo
na nangangahulugang tao) nagtagumpay makiayon sa kanilang kapaligiran at
nagawang harapin ang mga hamon ng sitwasyon noong sinaunang panahon.
May tatlong pangkat ng Homo species na nabuhay sa daigdig at naging mga
ninuno ng mga kasalukuyang tao. Pag-aralan ang diyagram tungkol sa Teorya ng
Ebolusyon ng tao mula sa pagiging ape hanggang sa paglitaw ng mga Homo sapiens.
Ape sinasabing
pinagmulan ng
tao
Australopithecine
tinatayang ninuno ng
makabagong tao; Ape
na may kakayahang
tumayo nang tuwid
http://www.thejunglestore.com/ape
http://news.nationalgeographic.com/news/2012/10/121026-australopithecus-afarensis-human-evolution-lucy-scapula-science/
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_erectus
40
Lucy pinakatanyag na
Australopithecus afarensis
na natuklasan ang mga
labi noong 1974
Pagkaraang lumitaw ang mga Homo species partikular ang Homo habilis
noong dakong 2.5 milyong taon ang nakararaan, nagsimula na rin ang Panahong
Paleolitiko, ang unang yugto sa pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao.
Pinakamaagang pananatili ng
tao sa daigdig
Pinakamahabang yugto sa
kasaysayan ng sangkatauhan
Maiuugat sa pagsisimula ng
paggamit ng kasangkapang
bato ng mga Hominid
Panahong Paleolitiko
dakong 2 500 000 10 000 BCE
Upper Paleolithic Period
41
Cro-Magnon
ttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Homo_
sapiens_neanderthalensis.jpg
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Cro-Magnon.jpg
42
Panahong Neolitiko
dakong 10 000 4 000 BCE
43
Panahon ng Tanso
Panahon ng Bronse
Panahong Metal
4 000 BCE Kasalukuyan
Persian Silver Cup
Panahon ng Bakal
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Elam_cool.jpg
44
@Paraan ng Pamumuhay
___Tweet:_______________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Komento
2.
3.
45
1.
1.
2.
1.
2.
3.
2.
3.
3.
2.
3.
4.
Mga pangyayari sa
iba-ibang yugto ng
pag-unlad
Kahalagahan sa Kasalukuyan
Paggamit
ng apoy
Pagsasaka
Pag-iimbak ng labis
na pagkain
Paggamit ng mga
pinatulis na bato
Paggamit ng
mga kasangkapang
metal
47
Pagtatayo ng
mga permanenteng
tirahan
Pag-aalaga
ng mga hayop
Paglalarawan
Puntos
Nilalaman
10
Ebidensiya
10
Kabuuan
20
2.
3.
48
PAGNILAYAN at UNAWAIN
Sa puntong ito, mayabong na ang iyong kaalaman tungkol sa paksa.
Higit pang palalalimin at patatatagin sa bahaging ito ang iyong kaalaman
sa pamamagitan ng kritikal at malikhaing pag-iisip. Isang hamon para sa
iyo na makabuo ng mga konsepto at makapagbahagi ng iyong kaalaman
sa pangkatang gawain sa bahaging ito.
GAWAIN 6: Archaeologist at Work
Bumuo ng apat na pangkat para sa gawaing ito. Isiping miyembro ka ng isang
pangkat ng mga archaeologist na nakahukay ng mga artifact sa isang lugar.
Inyong susuriin ang bawat artifact na nahukay gamit ang Artifact Analysis
Worksheet 1. Pagkatapos nito, pag-uusapan ang mga ginawang pagsusuri at
sama-samang sagutan ang Artifact Analysis Worksheet 2.
Task Card
Kabilang ka sa pangkat ng mga archaeologist mula sa ibat ibang bahagi ng daigdig na kasalukuyang naghuhukay sa Catal Hyk. Nakapaloob sa task card na ito ang ilang artifact na
natagpuan ng inyong pangkat sa nasabing lugar.
Ang Iyong Misyon
Gamit ang Artifact Analysis Worksheet 1, suriin ang bawat artifact na nahukay sa Catal Hyk. Tingnan
ang pisikal na katangian, gamit, at kahalagahan ng mga artifact na ito.
Kaligirang Impormasyon
Ang Catal Hyk sa kasalukuyan ay isang lugar sa Turkey. Sinasabing umunlad ang sinaunang pamayanan na ito 9000 taon na ang nakararaan. Ang lugar na ito ay may lawak na 32 acres o halos 24
football fields. Malapit ang Catal Hyk sa pampang ng Ilog Carsamba.
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
3. Bakit mahalaga ang artifact na ito sa
kasalukuyang panahon?
a. pang-araw-araw na gawain
_____________________________________
b. paraan ng paglilibing
c. sining
_____________________________________
d. pinagkukunan ng pagkain
49
2.
Ano ang mga patunay na ang Catal Hyk ay lumitaw noong panahong Neolitiko?
3.
Pamantayan
Paglalarawan
Puntos
Mahusay na nasuri ang katangian ng bawat artifact; mahusay na natukoy ang gamit at kahalagahan ng mga na ito
10
10
Pag-uulat
Kabuuan
50
25
Mural Painting
Isang Pigurin
Imahe mula kay Prof Michael Fuller, St. Louis Community College http://users.stlcc.edu/
mfuller/catalhuyuk.html.
51
52
ARALIN 3
53
2.
Batay sa mga guhit na nasa loob ng tatlong frame, ano ang iyong
pagkakaunawa sa salitang kabihasnan?
54
PAUNLARIN
Sa bahaging ito, tatalakayin ang katuturan ng kabihasnan at ang
impluwensiya ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan.
Gayon din ang mahahalagang pangyayari ng mga sinaunang kabihasnan
sa daigdig. Susuriin din ang mga aspektong humubog sa pamumuhay ng
mga nanirahan sa mga kabihasnang ito.
Maging matalino sa pagsagot ng mga gawain sa bahaging ito simulan
mo na.
Kabihasnan Katuturan at mga Batayan
a. Magbigay ng kahulugan ng salitang kabihasnan. Pakinggan din ang ibibigay
na kahulugan ng mga kamag-aral.
b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may kaugnayan
sa kabihasnan.
c. Batay sa nabuong concept map, ano ang iyong sariling pagpapakahulugan
ng salitang kabihasnan?
d. Pag-aralan ang mga larawan at sagutin ang mga pampropsesong tanong.
http://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighting-for-the-crown/
http://www.fishfarming.com/tilapia.html
http://forum.philboxing.com/viewtopic.php?f=8&t=110850&p=2818140
http://depositphotos.com/4400538/stock-photo-Ancientegypt-hieroglyphics-on-wall.html
http://listdose.com/top-10-inventions-that-changed-human-lives-forever/
55
2.
Ano ang kahulugan ng larawan ng isda at palay sa aspektong pangkabuhayan ng mga sinaunang tao? Bakit mahalaga ang aktibong
kalakalan sa pagtaguyod ng kabihasnan?
3.
4.
5.
6.
56
Mesopotamia (Iraq)
Egypt
Huang Ho (China)
57
Heograpiya ng Mesopotamia
Nagsimula sa malawak na lupaing dinadaluyan ng mga
ilog Tigris at Euphrates ang kauna-unahang mga lungsod sa daigdig, tinatawag na Mesopotamia ang lupaing
matatagpuan sa pagitan ng mga ilog na ito. Sa kasalukuyan, matatagpuan ito sa Iraq at bahagi ng Syria at Turkey. Matatagpuan ang Mesopotamia sa rehiyon ng Fertile
Crescent, isang paarkong matabang lupaing nagsisimula
sa Persian Gulf hanggang sa silangang baybayin ng Mediterranean Sea. Ang regular na pag-apaw ng ilog Tigris at
Euphrates ay nagdudulot ng baha na nag-iiwan ng banlik
(silt). Dahil dito, nagiging mataba ang lupain ng rehiyon
na nakabubuti sa pagtatanim.
Ang Mesopotamia ay walang likas na hangganan kaya
mahirap ipagtanggol ang lupaing ito sa ibang karatig lugar. Naimpluwensiyahan
din ito ng mga karatig lugar dahil na rin sa mga ugnayang pangkalakalan at
tunggaliang militar.
Sa mga taong 5500 BCE, daan-daang maliliit na pamayanang sakahan ang
matatagpuan sa kapatagan ng hilagang Mesopotamia na pinag-ugnay-ugnay
ng malalayo at mahahabang rutang pangkalakalan. Bunga ng pag-unlad ng
lipunan sa mga sumunod na taon, nagkaroon ng mga pagbabago sa aspektong
panlipunan, pampolitika, at panrelihiyon na nagdulot ng sentralisadong kapangyarihan. Isang halimbawa ang Uruk na itinuturing na isa sa mga kauna-unahang
lungsod sa daigdig.
59
Sa kasalukuyan, isa lamang ang India sa mga bansa sa Timog Asya. Subalit
kung susuriin, ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag-usbungan ng sinaunang kabihasnang namumukod-tangi sa iba.
Mapa ng Egypt
http://egypt-trade.wikidot.com/
62
Mapa ng Mesoamerica
http://clccharter.org/aa/projects/ancientcivilizations/
mesoamerica.html
63
Sa pagitan ng mga
ilog
Lupain ng
Yucatan Peninsula
Timog ng
Mediterranean
Egypt
Tsino
Biyaya ng Nile
Indus
Nasa tangway ng
Timog Asya
Dumadaloy ang
Indus River
Nasa Kanlurang
Asya
Mesoamerica
Mesopotamia
Nasa kanluran
ng Yellow Sea
2.
3.
64
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
65
2.
3.
4.
66
Mga Sinaunang
Mga
Sinaunang
Kabihasnan
Kabihasnan
sa Daigdig
sa Daigdig
Sa itinatag na mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, ang pangkat ng mga taong nanirahan at nagtatag ng mauunlad na pamayanan sa Mesopotamia ang
kauna-unahang nakapagtaguyod ng kabihasnan. Binubuo ang kabihasnang
Mesopotamia ng mga lungsod-estado ng Sumer, at mga itinatag na imperyo ng
Akkad, Babylonia, Assyria, at Chaldea.
Ang Kabihasnang
Ang
Kabihasnang
Mesopotamia
Mesopotamia
sa Kanlurang
sa Kanlurang
Asya Asya
Sumer (3500 - 2340 BCE)
Ziggurat
http://www.bible-archaeology.
http://www.bible-archaeology.
info/ziggurats.htm
info/ziggurats.htm
Sargon I
http://en.wikipedia.org/wiki/Sarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Sargon_of_Akkad
gon_of_Akkad
Si
Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng MesopotaIsa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si
mia
sa Sin
lungsod-estado
ng Akkad o Agade.
Naram
(2254 - 2218 BCE)
Isa
sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si
Noong 2100 B.C.E. panandaliang nabawi ng lungNaram
Sin ng
(2254
- 2218
BCE)
sod-estado
Ur ang
kapangyarihan
nito at pina-
Sargon I
Cuneiform
ginamitan ng(hugis-sinsel)
paraan
ng pagsulat na
stylus at clay oang
luwad
na lapida
ginamitan
ng
stylus
at
clay
o
luwad
na
lapida
Nag-alaga sila ng mga baka, tupa, kambing, at baboy.
Noong 2100
munuan
ang Sumer
B.C.E.atpanandaliang
Akkad.
nabawi ng lungsod-estado
ng
Ur
ang
kapangyarihan
nito at pinaBumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay ng mga
munuan
Sumer
at Akkad. Sa loob ng suAmorite atang
Hurrian
sa Mesopotamia.
Bumagsak
munod
na tatlong
ang dinastiyang
siglo, ang mga
Ur lungsod-estado
sa pagsalakay sa
ng mga
katimugan,
Amorite
atpartikular
Hurrian sa
angMesopotamia.
Isin at Larsa, ay Sa
nagtungloob ng sugalian upang
munod
na tatlong
makontrol
siglo,
angang
rehiyon.
mga lungsod-estado sa
katimugan, partikular ang Isin at Larsa, ay nagtunggalian upang makontrol ang rehiyon.
67
Sa panahon ng kaniyang paghahari, nasakop ni Hammurabi ang mga kaharian sa hilaga, kabilang ang
kahariang Ashur.
Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa hilagangsilangang bahagi ng Black Sea. Lumisan sila at nanirahan sa
Asia Minor (kasalukuyang Turkey).
Code of Hammurabi
http://commons.wikimedia.org/
wiki/File:Code-de-Hammurabi-1.jpg
Ashurbanipal
http://commons.wikimedia.org/
wiki/File:Kinadshburn.JPG
Hanging Gardens
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Hanging_Gardens_of_
Babylon.jpg
http://en.wikipedia.org/wiki/Cyrus_
the_Great
Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong Persian sa kanilang imperyo. Hinati ang imperyo sa mga
lalawigan o satrapy at pinamahalaan ng gobernador
o satrap.
2.
3.
4.
70
http://www.thenagain.info/webchron/india/harappa.html
Planado at malalapad
ang mga kalsada nito.
Harappa
Natagpuan sa
kasalukuyang Punjab na
bahagi ng Pakistan. May
350 milya ang layo nito
mula sa Mohenjo-Daro
pahilaga.
Ang pagkakaroon
ng mga palikuran ng
mga kabahayan ay
itinuturing na kaunaunahang paggamit
sa kasaysayan ng
sistemang alkantarilya o
sewerage system.
http://en.wikipedia.org/wiki/Mohenjo-daro
Mohenjo-Daro
Ang Mohenjo-Daro ay
nasa katimugang bahagi
ng daluyang Indus River.
Steatite Seal
http://phys.org/news168539680.html
73
Brahmin
kaparian
Ksatriya
mandirigma
Vaisya
mangangalakal, artisan,
magsasakang may lupa
Sudra
magsasakang walang sariling lupa, Dravidian, inapo
ng Aryan na nakapag-asawa ng hindi Aryan
Pariah
naglilinis ng kalsada, nagsusunog ng mga patay,
nagbibitay sa mga kriminal
74
Kapakinabangan Ngayon
2.
3.
Mahalagang Pangyayari
Lions of Sarnath
http://en.wikipedia.org/wiki/Emblem_of_india
Pagbagsak
Nagsimulang humiwalay sa
imperyo ang ilang mga estadong malayo sa kabisera.
Sa pagbagsak ng Imperyong
Maurya noong ikalawang
siglo BCE nagtagisan ng
kapangyarihan ang mga
estado ng India. Sa sumunod
na limang siglo, ang hilaga
at gitnang India ay nahati
sa maliliit na kaharian at
estado.
77
Tagapayo ni Chandragupta
Maurya si Kautilya, ang may
akda ng Arthasastra. Naglalaman ito ng mga kaisipan hinggil
sa pangangasiwa at estratehiyang politikal.
Imperyong Gupta
Pagkatatag
Mahalagang Pangyayari
Si Reyna Kumaradevi
at Chandragupta I
http://commons.wikimedia.org/
wiki/File:Queen_Kumaradevi_
and_King_Chandragupta_I_on_a_
coin_of_their_son_Samudragupta_350_380_CE.jpg
Pagbagsak
Sa pagsapit ng ikaanim na
siglo CE, nagsimulang humina at bumagsak ang Gupta
sa kamay ng panibagong
mananakop, ang mga White
Hun, na maaaring mga Iranian o Turk mula sa Gitnang
Asya.
78
Imperyong Mogul
Pagkatatag
Mahalagang Pangyayari
Taj Mahal
http://commons.wikimedia.org/
wiki/File:Taj_Mahal_2012.jpg
Pagbagsak
Sa pagsapit ng ikaanim na
siglo CE, nagsimulang humina at bumagsak ang Gupta
sa kamay ng panibagong
mananakop, ang mga WHite
Hun, na maaaring mga Iranian o Turk mula sa Gitnang
Asya.
79
Maurya
Gupta
Mogul
Datos:
Datos:
Datos:
Pinuno:
Pinuno:
Pinuno:
Aral na Natutuhan:
2.
3.
Kabihasnang Tsino
Xia (2000 - 1570 BCE)
Oracle Bone
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Orakelknochen.JPG
Confucius
http://en.wikipedia.org/wiki/FileConfocius_Tang_Dynas
81
Confucius
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:The_Great_Wall_of_China_at_
Jinshanling.jpg
Han (202 BCE - 200 CE)
Grand Canal
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Kaiserkanal01.jpg
Tang (618 - 907 CE)
82
Forbidden City
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Forbidden_City_Courtyard.jpg
Ang mga Mongol ay kaiba sa mga Tsino sa aspektong kultural, tradisyon, at wika. Pinanatili nila
ang kanilang pagkakakilanlan at namuhay nang
hiwalay sa China na hindi nila pinagkatiwalaan.
Maraming aklat ang nailimbag sa pamamagitan ng pamamaraang movable type. Lumaki rin ang populasyon ng
China na umabot sa 100 milyon.
83
Lalong humina ang Dinastiyang Qing nang magapi ang hukbong Tsino sa Digmaang Sino-French
(1883-1885) at Digmaang Sino-Japanese (18941895).
http://www.inquirer.net/
84
1.
Nakasulat sa mga oracle bone ang mga naiwang kasulatan ng mga sinaunang
Tsinong nabuhay sa dinastiyang ito
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
85
Kabihasnang Egyptian
Ang sinaunang kasaysayan ng Egypt ay kadalasang hinahati sa mga panahong
batay sa dinastiya ng naghaharing pharaoh. Ang pharaoh ang tumayong pinuno
at hari ng sinaunang Egypt at itinuring ding isang diyos na taglay ang mga lihim
ng langit at lupa. Para sa mga pharaoh, sila ang tagapagtanggol sa kanilang
nasasakupan. Sa pangkalahatan, maituturing na kontrolado ng isang pharaoh
ang lahat ng aspekto ng pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian. Kabilang
sa kaniyang mga tungkulin ang pagsasaayos ng mga irigasyon, pagkontrol sa
kalakalan, pagtatakda ng mga batas, pagpapanatili ng hukbo, at pagtiyak sa
kaayusan ng Egypt.
Ang mga iskolar na nag-aaral sa kasaysayan ng Egypt ay tinatawag na mga
Egyptologist. Batay sa ilang tala, mahahati ang kronolohiya ng kasaysayan ng
Egypt sa sumusunod na pagpapanahon:
1
Pre-dynastic
Period
Nauna sa Panahon
ng mga Dinastiya
Early Dynastic
Period
Panahon ng mga
Unang Dinastiya
Old Kingdom
Matandang
Kaharian
Middle
Kingdom
Gitnang Kaharian
New Kingdom
Bagong Kaharian
Late Period
Huling Panahon
86
3
1
5
4
7
6
http://en.wikipedia.org/wiki/
Hieroglyphics
87
3
1
7
6
menes Memphis
Ang proseso ng pagbubuo ng isang estado ay nagtagal ng ilang siglo. Mahalagang salik ang pagkakaroon ng mga alyansa sa harap ng mabilis na mga
pagbabago sa aspektong pangkabuhayan at politikal. Unti-unti ring lumaki ang
populasyong nangailangan ng mas intensibong irigasyon para sa mga lupang
sakahan. Dalawang kaharian ang nabuo sa kahabaan ng Nile, ang Upper Egypt
at Lower Egypt. Noong 3100 BCE, isang pinuno ng Upper Egypt, sa katauhan
ni Menes, ang sumakop sa Lower Egypt na nagbigay-daan upang mapag-isa ang
lupain sa mahabang panahon. Si Menes ay isa sa mga pinakaunang pharaoh sa
panahon ng Unang Dinastiya ng Egypt. Maliban sa pagkakaroon ng pinag-isang
pangangasiwa, nagtalaga rin siya ng mga gobernador sa ibat ibang lupain. Ang
Memphis ang naging kabisera sa panahon ng paghahari ni Menes.
Tungkol saan ang nasa larawan?
3
1
5
4
Matandang Kaharian
Great Pyramid
Khufu
Seven Wonders
88
Pepi II
89
http://en.wikipedia.org/wiki/
gizapryramid
3
1
5
4
7
6
Gitnang Panahon
Mentuhotep I
Itjtawy
Amenemhet II
Hyksos
Hyksos noong 1670 BCE at kanilang napasailalim ang Egypt sa loob ng isang
siglo. Hindi nagtagal, ang kanilang paggamit ng mga chariot ay natutuhan din ng
mga Egyptian. Nang lumaon, dahil sa kawalan ng kontrol sa kabisera, nagsimula
ang panibagong panahon sa kasaysayan ng Egypt.
Ikalawang Intermedyang Panahon
Nagpatuloy ang pamamahala ng mga Ika-13 at Ika-14 na Dinastiya sa alinman
sa dalawang lugar, sa Itjtawy o sa Thebes. Subalit nang lumaon, nagsimulang
humina ang kanilang kontrol sa lupain. Ayon sa mga tala, ang Ika-13 Dinastiya
ay nagkaroon ng 57 hari. Ito ay nagpapahiwatig ng kawalan ng kapanatagan at
katatagan sa pamamahala. Ang Ika-15 Dinastiya ay nangingibabaw sa isang bahaging Nile Delta. Ang naging pangunahing banta sa mga pharaoh ng Thebes ay ang
Ika-16 na Dinastiya na tinatawag ding Dinastiya ng Great Hyksos na namayani
sa Avaris. Nagawang palawigin ng mga pinuno rito ang kanilang kapangyarihan
hanggang sa katimugang bahagi na umaabot sa Thebes. Ang pangingibabaw ng
dinastiya ng mga Hyksos ay natapos sa pag-usbong ng Ika-17 Dinastiya. Nagawang mapatalsik ng mga pinuno nito ang mga Hyksos mula sa Egypt.
Anong pangkat ng tao ang nasa larawan?
3
1
5
4
7
6
Bagong Kaharian
Empire Age
91
Ahmose Hatsheput
Akhenaton
Rameses II
Ang Bagong Kaharian ay itinuturing na pinakadakilang panahon ng kabihasnang Egyptian. Ito ay pinasimulan ng Ika-18 Dinastiya. Tinatawag din ito
bilang Empire Age. Naitaboy ni Ahmose (1570 - 1546 BCE) ang mga Hyksos mula
sa Egypt noong 1570 BCE. Sinimulan niya ang dinastiya ng mga dakilang pharaoh mula sa Thebes at namayani mula sa Delta hanggang Nubia sa katimugan.
Panahon din ito ng agresibong pagpapalawak ng lupain ng Egypt sa kamay ng
malalakas na mga pharaoh. Ang kapangyarihan ng Egypt ay umabot sa Nubia
sa katimugan hanggang sa Euphrates River sa Mesopotamia, sa lupain ng mga
Hittite at Mitanni.
Si Reyna Hatshepsut (1503 - 1483 BCE), asawa ni Pharaoh Thutmose II (1518
- 1504 BCE), ay kinilala bilang isa sa mahusay na babaing pinuno sa kasaysayan.
Siya ay nagpagawa ng mga templo at nagpadala ng mga ekspedisyon sa ibang
mga lupain. Sa kaniyang pagkamatay, lalo pang pinalawig ni Thutmose III (1504
- 1450 BCE), anak ni Thutmose II, ang Imperyong Egypt.
Isa sa mga tanyag na pharaoh noong ika-14 na siglo BCE ay si Amenophis IV
o Akhenaton (1350 - 1334 BCE). Tinangka niyang bawasan ang kapangyarihan ng
mga pari sa pamahalaan. Tinangka rin niyang baguhin ang paniniwala ng mga
tao ukol sa pagsamba sa maraming diyos. Pinasimulan niya ang bagong relihiyon na nakatuon sa pagsamba sa iisang diyos, si Aton, na sinasagisag ng araw.
Sa kasamaang-palad, hindi tinangkilik ng mga pari ang ganitong pagtatangka.
Sa pagkamatay ni Akhenaton, tuluyang nawala ang kaniyang sinimulan. Siya ay
pinalitan ni Tutankhamen (1334 - 1325 BCE) na noon ay siyam na taong gulang
pa lamang nang maupo sa trono.
Ang Ika-19 na Dinastiya ay pinasimulan ni Rameses I (1293 - 1291 BCE).
Siya ay sinundan nina Seti I (1291 - 1279 BCE) at Rameses II (1279 - 1213 BCE).
Si Rameses II ay isa sa mahusay na pinuno ng mga panahong ito. Sa loob ng
20 taon, kinalaban niya ang mga Hittite mula sa Asia Minor na unti-unting pumapasok sa silangang bahagi ng Egypt. Natapos ang alitan ng Egypt at Hittite
nang lumagda sa isang kasunduang pangkapayapaan si Rameses II at Hattusilis
III, ang hari ng Hittite. Ito ang kauna-unahang kasunduang pangkapayapaan sa
pagitan ng dalawang imperyo sa kasaysayan ng daigdig. Pinaniniwalaang ang
Exodus ng mga Jew mula Egypt ay naganap sa panahon ni Rameses II. Muli na
namang humina ang pamamahala sa Egypt sa kaniyang pagpanaw.
Ikatlong Intermedyang Panahon
Ang Ika-21 Dinastiya, na tinawag din bilang Tanites, ay pinasimulan ni Smendes
(1070 - 1044 BCE) ng Lower Egypt. Ang dinastiyang ito ay napalitan ng mga hari
mula sa Libya na nagpasimula naman sa Ika-22 Dinastiya. Ang unang pinuno
92
3
1
5
4
7
6
Huling Panahon
Psammetichus
Cleopatra VII
Tauhan
8.
Tauhan
2.
Bagay
7.
Bagay
3.
Panahon
6.
Panahon
4.
Tauhan
5.
94
Tauhan
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Nagsilbing mga bantayog ng kapangyarihan ng mga pharaoh at naging libingan ng mga ito
8.
2.
3.
4.
Sino ang mga naging pinuno ng Egypt? Ano ang kanilang naging
papel sa paghubog ng kabihasnan sa Egypt?
5.
95
Hayop na jaguar
Dalawa sa sentrong Olmec ay ang San Lorenzo at ang La Venta. Ang mga
lugar na ito ay mga sentrong pangkalakalan kung saan ang mga produktong
mineral tulad ng jade, obsidian, at serpentine ay nagmumula pa sa malalayong
lugar tulad ng Costa Rica.
Katulad ng iba pang kulturang umusbong sa America, ang kabihasnang Olmec
ay humina at bumagsak. Sinasabing sila ay maaaring makihalubilo sa iba pang
mga pangkat na sumakop sa kanila. Gayunpaman, ang mga sinaunang taong
sumunod sa kanila ay nagawang maitatag ang dakilang lungsod ng Teotihuacan.
97
98
Paano nagsimula
ang kasaysayan ng
kabihasnang ito?
2.
3.
4.
Mesopotamia
Mesoamerica
Sinaunang
Kabihasnan
Indus
Tsino
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
100
Batay sa mahahalagang impormasyon tungkol sa mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, ituon ang isipan sa pagsisimula, paglago, at tuluyang
pagbagsak ng bawat kabihasnan. Makatutulong ang susunod na gawaing
tatalakay pa rin sa kasaysayan ng mga sinaunang kabihasnan.
GAWAIN 12: Kabihasnan (Pathway Diagram)
1. Makilahok sa iyong pangkat. Unawain ang sumusunod na panuntunan.
a. Bibigyang-pansin ng Pangkat 1 ang Kabihasnang Mesopotamia, Pangkat
2 ang Kabihasnang Indus, Pangkat 3 ang Kabihasnang Tsino, at Pangkat
4 ang Kabihasnang Egyptian.
b. Batay sa iyong pag-unawa sa pinag-aralang kasaysayan, aktibong makilahok
sa iyong pangkat sa pagkumpleto ng Pathway Diagram sa pamamagitan
ng paglalagay ng mahahalagang pangyayari ayon sa pagkakasunod-sunod
ng mga ito. Isulat ang isang pangyayari sa bawat hakbang.
c. Pagkatapos mabuo ang pathway diagram, punan ang mga bilog ng iba
pang impormasyon tungkol sa nakatalagang kabihasnan kabilang ang
ekonomiya, kultura, at lipunan nito.
d. Gawin sa manila paper ang kasunod na diyagram.
101
Paglalarawan
Puntos
Nilalaman
Nakapaloob sa diyagram ang 5 o higit pang mahahalagang pangyayari sa nakatalagang kabihasnan; wasto ang pagkakasunod-sunod nito
10
Pag-uulat
10
Iba pang
impormasyon
Kabuuan
25
2.
3.
4.
Paglalarawan
Puntos
Gawang
Estatuwa
Angkop ang estatuwa bilang kinatawan ng piniling pinuno ng pangkat; wasto ang mga simbolo
at datos na ikinabit sa estatuwa
10
Pag-uulat
Mahusay na ipinakilala ang nakatalagang pinuno batay sa estatuwa; naglahad nang higit sa
tatlong impormasyon tungkol sa nasabing pinuno
10
Orihinalidad
Natatangi ang pagkakabuo ng estatuwa; gumamit ng mga akmang disenyo upang maging
makatotohanan ang hitsura
Kabuuan
103
25
Code of Hammurabi
Cuneiform
104
Epic of Gilgamesh
water clock
paggawa ng unang mapa
sexagesimal system o pagbibilang na
nakabatay sa 60
astronomiya
Indus
Sewerage System
Arthasastra
Ayurveda
105
Ramayana at Mahabharata
Decimal system
Halaga ng pi (3.1416)
Taj Mahal
Tsino
Great Wall of China
I Ching at Bing Fa
106
Feng Shui
Kalendaryo
Star map
magnetic compass
seismograph
wheel barrow
water clock
sundial
chopsticks
abacus
pamaypay
payong
Egypt
Pyramid
107
Mummification
Hieroglyphics
Geometry
Sagradong pagdiriwang
108
Ambag
Kabuluhan
2.
3.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa yugtong ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa impluwensiyang
heograpikal at mga sinaunang kabihasnan sa daigdig ay bibigyan ng malalim
na pagtalakay sa pamamagitan ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito
ang pagbibigay-kabuluhan sa impluwensiya ng heograpiya at pamana ng
mga sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang pamumuhay ng tao.
Paglalarawan
Puntos
Nilalaman
12
Teknikal na
Pagbuo ng
Liham
Anyo at
Disenyo
Kabuuan
25
2.
Ano ang kapakinabangang dulot ng naturang pamana sa mga Pilipino? Magbigay ng halimbawa.
3.
4.
Kung ikaw ay nabuhay sa kabihasnang nagkaloob ng nasabing pamana, ano ang iyong reaksiyon?
5.
111
ILIPAT AT ISABUHAY
IKALAWANG BAHAGI:
a. Panimula (Tungkol saan ang panukalang proyekto?)
b. Katuturan (Mahalaga bang isagawa ang proyekto? Bakit?)
c. Kapakinabangan (Sino ang makikinabang nito? Sa paanong
paraan?)
IKATLONG BAHAGI:
a. Mga hakbang sa pagkamit ng layunin (Ano-ano ang dapat gawin
upang magtagumpay sa hangarin ng pangkat?)
b. Pondo ng proyekto (Paano makakukuha ng salaping gagastusin sa
proyekto?)
c. Pagsasanay (Sino at paano sasanayin ang mga tauhan sa pagkamit
ng proyekto?)
d. Kagamitan (Ano-ano ang kagamitan upang magawa ang proyekto?)
IKAAPAT NA BAHAGI:
a. Inaasahang bunga (Ano-ano ang inaasahang bunga o resulta kung
isasagawa ang proyekto?)
b. Mensahe sa kinauukulan at sa taong-bayan (Ano ang nais mong
sabihin upang maging matagumpay ang preserbasyon ng mga sinaunang ambag at pamana ng bansa?)
c. Guhit ng isasakatuparang proyekto (Ano ang hitsura ng kalalabasan
ng gagawing proyekto?)
113
Nilalaman ng
Panukalang
Proyekto
Kumpleto ang
nilalaman ng
panukalang
proyekto;
100% na wasto
ang itinala
sa panukala;
makatotohanan
ang lahat ng
sagot sa tanong;
may kabuluhan
ang gawang
panukala;
mahusay ang
iginuhit sa
magiging bunga
ng proyekto
Mahigit sa 50%
ang nawala sa
panukalang
proyekto;
mahigit sa 50%
ang hindi wasto
sa mga itinala
sa panukala;
may 50% sa
nilalaman ng
panukala ay hindi
makatotohanan;
may pagaalinlangan sa
kabuluhan
ang gawang
panukala;
hindi gaanong
malinaw ang
guhit
Mahigit sa 50%
ang nawala sa
nilalaman ng
panukalang
proyekto;
mahigit sa 50%
ang hindi wasto
sa mga itinala sa
panukala; hindi
maka-totohanan
ang panukala;
hindi maipakita
ang kaugnayan
ng guhit sa
panukala
Pinagkunan ng
Datos
Ibinatay sa 3
Ibinatay sa 2
o higit pang
sanggunian ang
sanggunian ang datos
datos na kabilang
sa panukalang
proyekto (aklat,
pahayagan, video
clip, internet, at
iba pa)
114
Presentasyon
ng Panukalang
Proyekto
Mahusay ang
paglahad sa
presentasyon;
malinaw at
malakas ang
boses ng
tagapagsalita;
lubos na
naipaliwanag
ang bawat aytem
sa panukala
Maayos ang
paglahad sa
presentasyon;
may ilang
kinabahan at
mahinang boses;
naipaliwanag
ang higit sa 75%
ng kabuuang
aytem sa
panukala
Karaniwan ang
paglahad sa
presentasyon;
maikli at hindi
binigyan ng
pansin ang
maraming bahagi
ng panukala;
hindi gaanong
maunawaan
ang pagsasalita;
mahigit sa
50% ang hindi
naipaliwanag sa
panukala
Hindi malinaw
ang paglahad sa
presentasyon;
hindi
naipaliwanag
ang maraming
bahagi ng
panukala; hindi
maunawaan
ang pagsasalita;
kaunti
lamang ang
naipaliwanag
115
TALASALITAAN
Ahimsa doktrina ng pag-iwas sa pananakit ng anumang may buhay na organismo
Caste pagkakahati-hati ng tao sa lipunang Hindu noong Panahong Vedic
Core pinakamalalim na bahagi ng daigdig; binubuo ng inner core at outer core; halos 1380
milya ang kapal ng outer core
Crust pinakaibabaw na bahagi ng daigdig; matigas at mabatong bahagi ng planeta
Dinastiya pamamahala ng mga miyembrong nagmula sa iisang pamilya o angkan
Hellenistic nagmula sa salitang Greek na nangangahulugang to imitate Greeks; tumutukoy
sa kasaysayan, panahon, imperyo, kultura, at sining na may impluwensiyang Greek
pagkaraan ni Alexander the Great
Heograpiya pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig at interaksiyon ng tao sa kapaligiran
Heograpiyang pantao sangay ng heograpiya na tumutukoy sa pag-aaral ng wika, relihiyon,
lahi, at pangkat-etniko sa ibat ibang bahagi ng daigdig
Hominid miyembro ng pamilya ng mga mammal na may kakayahang tumayo sa dalawang paa
kabilang ang tao, gorilya, chimpanzee, at orangutan
Khanate estadong nasa hurisdiksyon ng isang khan (pinunong lokal ng ilang bansa sa gitnang
Asya)
Klima kalagayan o kondisyon ng atmospera na karaniwan sa mga malaking rehiyon o lugar sa
matagal na panahon
Kontinente pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw ng daigdig
Khyber Pass lagusan o daanan sa kabundukan sa pagitan ng Afghanistan at Pakistan na naguugnay sa Timog Asya at Kanlurang Asya
Mantle binubuo ng makakapal at maiinit na tunaw na bato; halos 1800 milya ang kapal
Nome malalayang pamayanan ng sinaunang Egypt
Nomarch pinuno ng nome
Oracle bone tawag sa mga tortoise shell at cattle bone na ginagamit upang mabatid ang
mensahe o saloobin ng mga diyos ng mga Tsino
116
Pacific Ring of Fire rehiyong nakapaligid sa Pacific Ocean na katatagpuan ng mga aktibong
bulkan
Plate malaking masa ng solidong bato
Satrap gobernador o pinuno ng satrapy
Satrapy lalawigan ng Imperyong Persian
Steppe malawak na damuhang lupain na may kakaunting puno; matatagpuan sa silangang
Europe at Asya
Terra-cotta anumang bagay (tulad ng banga, pigurin o estatwa) na yari sa pinainitang luwad
Vedas sagradong aklat para sa mga Hindu; binubuo ng mga himnong pandigma, ritwal at mga
salaysay.
SANGGUNIAN
A.
Aklat
Mateo, PhD Grace Estela C, Kasaysayan ng Daigdig, edisyon 2012
B.
Module
EASE Module Araling Panlipunan III, Modyul 2
EASE Module Araling Panlipunan III, Modyul 3
117