LCH S VN HA X HI CHU U

NH HNG CA KIN TRC HY LP RMA C I

N KIN TRC TY U TRUNG I
Ths. Bi Th nh Vn
i hc Ni V H Ni

Kin

trc Ty u trung i, c bit

2. Trc khi c thc ct xut hin,

trong giai on Phc Hng chu nh

ngi ta s dng ct g trong cc cng trnh

hng su sc bi kin trc Hy Lp Rma

kin trc. Mi loi thc ct c h thng kch

c i. Cc nghin cu v ngh thut kin

thc, t l, trang tr v mang hnh thc

trc cho rng, khng th a ra mt cng

ring.

thc bt di bt dch cho nhng nh hng

, m ch c th xt n trn nhng kha
cnh khc nhau ca kin trc vi t cch l
mt loi hnh ngh thut. nh hng c bn
nht ca kin trc Hy Lp Rma c i i
vi cc cng trnh ca Ty u thi trung i
l thc ct, cc kiu kt cu vm, b nh v
trang tr tng nh.

Thi c i, cc cng trnh kin trc Hy

Lp Rma s dng ph bin cc thc ct
rich, Inich, Cranh. Thc ct rich ra
i sm nht (th k VII TCN), do ngi
la sng to ra, sau pht trin mnh
Plpned, Nam Italia v Xixin Loi
thc ct ny c 20 g sng ng, tot ln v
mnh chc, nghim tc v suy t. S dng

I. Thc ct

kiu ct rich, n i Hy Lp c mt

1. S dng thc ct trong cng trnh

b cc n gin vi hnh dng trm tnh v

Theo M.Ooclva, thc ct (order) l

h thng t l v trang tr ct 1. Cn Ng
Huy Qunh trong Hnh thc kin trc c
in th gii th cho rng: Thc ct l tng
quan thm m gia ct, b ct v dm xp
t theo mt trt t nhp nhng, s lin kt
ni ti gia cc b phn kin trc v
nhng chi tit ca cc b phn kin trc

vng chc. Khc vi rich, thc Inich, c

v ngoi mnh d, nhiu tnh trang tr hn,
mang dng dp thanh thot v kiu hnh.
Thn ct Inich c 24 g sng ng, c
ct v u ct hnh m nh trn c hnh
xon c loe ra ri cun vo trng rt lch
lm. Cc tm ngang c ba di v bng ngang
trang tr. Pha trn l nhng tm ph iu.
Thc Inich ph hp hn vi n i qui m

M.Ooclva, 1964, Nh ha s v k ha Phlrngx,

trch theo Tm hiu m thut c i, trung c, phc
hng, NXB Vn ha thng tin, H Ni, tr. 68.

Ng Huy Qunh, 1997, Hnh thc kin trc c in

th gii, NXB Vn ha dn tc, H Ni, tr.3.

61

nh hng ca kin trc...

va v nh. Thc ct Cranh ra i mun

v thn ct c trang tr khc nhau. Mt s

hn hai thc ct trn, vi ng nt mnh

ti liu cn cho bit: mt s cng trnh

mai, giu trang tr, u ct rt hoa l nh mt

kin trc ln, cc ct thng c hnh ci du

lng hoa kt bng nhng tng l phin tho

ngc, c trang tr bng hoa l (l acanthe

dip (acanthe). Trong khi ct Inich ch nhn

phin tho dip) hoc bng nhng hnh

thy c pha trc th thc Cranh li c

cun vo nhau. Cng c lc u ct trang tr

th cm th trong khng gian i xng nhiu

bng cnh ngi hay th. Cc ct trong kin

chiu.

trc Rmng c nhim v vm mi nhiu

Ngoi vic s dng v nng cao cc ct

ca Hy Lp, kin trc Rma c i cn sng
to thm hai thc ct mi: Toxcan v
Cmpodit (t hp).
Theo cc nh nghin cu, cch thc ct
Hy Lp Rma c i ni chung l nhng
kiu mu v chun mc khng th thay i,
d ch mt kch thc rt nh, tm kim s
hi ha hn. Chng tr thnh c in, chu
ng c s th thch ca thi gian v c
v tr quan trng trong sng to kin trc th
gii sau ny, c bit l trong kin trc Ty
u trung i 3.
Bc sang thi trung i, kin trc
Rmng xut hin Ty u v chu nh
hng ln ca kin trc Hy Lp Rma c
i. Cc cng trnh theo kiu kin trc ny
thng mang v th mc, cng nhc, nng
v phn nh trnh pht trin x hi v
quyn lc tn gio bao trm x hi v t
tng cm dc ca n. Trong kin trc
Rmng, nhiu loi hnh tng c s
dng, vic dng cc ct cng khng nht
qun. Ct thng c vng trn hoc nhiu
cnh c trang tr n gin. Gia chn ct
3

Ng Huy Qunh, sd.

hn l trang tr nh trong kin trc Rma c

i, ng thi cng l ni lm chun cng
nh lm im ta cho cc bc tng 4. Nhiu
ct trong kin trc Rmng c xy vo
tng v ua ra mt khong nht nh.
Nhn chung, cc ct trong kin trc
Rmng cha t n ci p no hn so vi
thi k c i trc . Gii thch v iu
ny cc nh nghin cu cho rng, nguyn
nhn dn n tnh trng ny l do trnh
cn thp ca nhng ngi th dn gian
ng thi v h li b chi phi bi nh
hng ca nh th Thin Cha gio, nn sc
sng to b hn ch 5.
Mc d c hn ch bi khng t c
n Thc nh trong kin trc Hy Lp
Rma c i, nhng cc ct trong kin trc
Rmng vn l mt bc tin ln so vi h
thng ct g v kt cu trong thi s k
trung i. Phong cch Rmng tr thnh
mt tro lu kin trc si ng, c bit
cc in trang min nng thn chu u.
Trong cun Lch s kin trc, ng Thi
4

Xem L Phng Hong, 1999, Cc cng trnh kin

trc ni ting trong lch s th gii c trung i, NXB
Gio Dc, H Ni.
5
ng Thi Hong, 2000, Lch s kin trc, NXB
Khoa hc k thut, H Ni, tr. 195.

62

Nghin cu Chu u - European studies review No11(146).2012

Hong cho rng: H thng ct trong kin

tng c Vnid, mt kin trc ngi cho

trc Rmng cng ni ln phong cch kin

rng, cng trnh phn nh s vinh quang

trc ca ngi ng thi hi ging v

v hng v ca nc cng ha trong ton b

mun tm n cht t hi hng v phong

lch s Vnid. Hai mt ng ca Cung tng

cch Rma .
Bc sang th k XII, mt phong cch
mi c tm thy cc cng trnh kin trc,
l kin trc Gtich. Phong cch Gtich
thng c thy trong kin trc ca cc
thnh th. Theo kin trc Gtich, h thng
ct dn dn mang v p th tc, v p
cm tnh, mm mi hn. So vi kin trc
Rmng, cc ct trong mt cng trnh kin
trc Gtich l h thng chu lc hn. C bn
ct chu lc ca mt vm, hai trong s c
th c xy vo tng, hai ngoi. Hnh
thc trang tr cho cc ct khng thay i
nhiu, c th s dng mt ngi, hnh hoa l,
cc hoa vn hnh hc. Do c s tin b trong
kt cu vm, ct trong kin trc Gtich
cao hn so vi ct trong kin trc Rmng,
nhng cy ct cao ti vi ba chc mt. Cc
nghin cu cho bit, h thng kt cu, trong
c cc ct to cho Nh Th hnh dng
thanh mnh nhng li khin cho con ngi
cm thy nh b trc Cha v quyn uy ca
Nh Th 7.
Tiu biu cho kin trc Gtich l cc
cng trnh Php nh Nh th ennit, Cung
tng c Vnid mt cng trnh k nim
chnh tr v th tc hong trng c xy
dng vo u th k XII. Nhn xt v Cung

c Vnid c 36 ct ln p, trn c cun

i vi tng mt, c 71 ct nh hn trn
cng c cun rt hoa l i vi tng hai, tng
trn cng l tng c p trng v
hng c ba tng th hin mt v hi ha, mt
nhp iu thng nht m bin ha khng sao
nm bt c.
2. S dng nhiu thc ct trong mt
cng trnh
Cc thc ct Hy Lp Rma ch thc
s c nh thc v s dng hiu qu trong
kin trc Phc Hng, c bit l thi k i
Phc Hng.
Hy Lp - Rma c i, nhiu cng
trnh xy dng bng tng v tr to ln,
chng nhng mi s. Ct tr thnh
hnh thc trang tr mt tng ln v cc nh
cng cng m t lm cc nhim v cn bn
v xy dng hn. C nhng cng trnh, mi
tng li c nhng thc ct khc nhau. n
c nh nh ht Macxen Rma (xy dng
vo khong th k I TCN): thc rich
tng mt, thc Inich tng hai, thc
Cranh tng ba, tng bn p dng li xy
ct tr vung nh c cnh nhch ra khi
tng mt khong. Nh vy, thc nng
di cng v thc nh dn ln trn.
Li dng nhiu thc ct cc tng khc
nhau cng c p dng rng ri di thi

6
7

Nt.
L Phng Hong, 1999, sd.

Phc Hng. Nhm m bo cho cng trnh

63

nh hng ca kin trc...

xy dng c bn vng, cc kin trc s

Mt s cng trnh kin trc Phc Hng

Trung i Ty u cng nhng thc ct

nh lu i Ruyxenlai, lu i Mxxidi, cung

nng di, thc ct nh ln trn. Trang tr

in Luvr hc tp cch dng nhiu thc

trn ct thi Phc Hng th hin s nh

ct trang tr mt ng ca cng trnh

nhng, mm mi cng c th l to nn s

nhm to v sinh ng, thanh thot, hi ha

trang nghim cho cng trnh kin trc. Mun

v m p cho cng trnh.

xy cho tng nh (nht l tng di) c v

3. Kin trc hng ct

mnh m, c khi s trang tr khng dnh ct

m ch s dng cc tng . Nhng tng
tht hay gi vi kch thc ln c
dng cho tng di, cn cc tng trn l loi
nh hn. C th thy r iu ny trong kin
trc lu i Mxidi, Canslria xy dng
u th k XVI ti Rma. Cn lu i
Ruxenlai (xy dng th k XV), thc y
l nhng trang tr bng ct nh nh tng bn
u trng Clid vi s khc nhau ba
tng. Mi hng ct ny chu chung mt ci
dm. Cc hc gi cho rng, li trang hong
mt nh nh vy cn gi l li hng thc
nh rt ph bin trong cc thi i sau cc
nc chu nh hng bi vn ha Phc
Hng nh Php, c, Hungari, H Lan.
in hnh cho kiu kin trc ny l lu i

Trong kin trc Hy Lp - Rma c i,

kin trc hng ct 9 c dng ph bin. Cc
ct khng c phn b c xp thnh hng
trn mt mt phng chung, bn di dy
hng ct l cc bc (n Hy Lp), hoc l
chn ct c th ging nh cc b ct chung
cho tt c cc ct (n Rma). Khong
cch gia cc ct thng bng 1/3 chiu cao
ca ct. Ngi c i Hy Lp Rma tnh
ton rng, nu t bn ct th hai ng
ngang cho qua chn ct v u ct cng vi
ng trc ca hai u ct v cun to thnh
hnh vung. Nhng khong cch hp nht v
rng nht c thit k gia hai ct
m bo cho v p hi ha, thanh thot ca
chng.

nhc vin do Mikenlnggil Bunarti thit

Tnh n nh v v p hi ha ca cc

k vo th k XVI, lu i Vanmaran

cng trnh kin trc Hy Lp Rma c i

Visenli do Palai v kiu v xy dng. Li

thuyt phc cc nh kin trc s Phc

dng thc nh vy ngi ta gi l thc

Hng. Vic nhn mnh ch ngha nhn th

ln. Thng thng cc kin trc s Phc

(ci p ca con ngi) trong cc cng trnh

Hng dng c hai thc ln nh cho mt mt

ny l iu h ang tm kim th hin

nh .

trong cng trnh ca mnh, p ng kht

vng chung ca cng chng trong m
trng trung c. tu vin Xanh ennit,

ng Thi Hong, 1993, Kin trc v ngi kin

trc s qua cc thi i, tp 1, NXB Xy dng, H
Ni.

ngi ta xy dng gio ng bng cch to

9

Nhiu ct cng chng chung mt dm mi.

64

Nghin cu Chu u - European studies review No11(146).2012

nhng dy ct chc chn i din nhau tng

Trong kin trc Phc Hng, t nhng

i mt. Mi nhm hai ct i din cho

cng trnh c qui m nh n nhng cng

nhau s nng mt vm cung hnh van ct

trnh ln u khng lm ngi ta cm thy

cho nhau. Cu trc ny rt chc chn: cc

nng n (nh nh th Xnta Maria). Nhn

vng cung s cn i ngay ti nhng im

xt v iu ny, ng Thi Hong trong

giao nhau (cng l tm ca chng). C tip

cun Kin trc v ngi kin trc s qua cc

tc cng vic nh th i vi tng nhm bn

thi i cho rng, cc cng trnh Phc Hng

ct, ngi ta s xy dng c c gian

ging kin trc Hy Lp ch cao nhng

chnh. Do lc ca cc vng cung van

nm bt c chiu rng, ng thi li khng

ln cc ct nn khng cn phi xy tng

ln t con ngi 11. Cc cng trnh kin trc

dy, c th c c ca s cao v ln hn

thi Phc Hng lun c nh gi l nhng

hoc c th c nhng khong trng v xy

tc phm trong sng v thun khit. Nhng

dng nhng gian bn vi cc dy ct khc.

khng gian tuy rng nhng khng qu xa vi

Cc ct y cao n hng chc mt, nng

cc kin trc thi k ny to cm gic

cc thnh ng Gtich ln cao 30 40m.

tnh ti v n nh i vi mi ngi khi

Trong cng trnh nh th Xanh Pie,

natt Bramngt (1444 1514) hc
tp cch thit k kiu Hy Lp, nhng hng
ct y li c quy trn quanh di vm
mi. Vic p dng kin trc hng ct
mang li hiu qu ln, n to cho cng
trnh s thanh thot, nh nhng v lch lm.

chim ngng n. Cc nh nghin cu rt

c l khi cho rng, n tng v nhng cng
trnh kin trc c to ra con ngi
khng ch nm hnh thc b ngoi hay tm
vc ca chng, m su sa hn, l ngun gc
ca hnh dng hay tm vc chnh l v
p h thng kt cu ca mi cng trnh 12.

Tip theo, hng ct thc c nh kin

II. Mi vm

trc Mikenlnggil cho thm phn tin

Cc kin trc s cho rng, kt cu mi

snh v li vo ca nh th Xanh Pie. Cc

hc gi c nh gi cao v hng ct kin
trc c c vn dng trong vic xy dng
nh th Xanh Pie, bi nhng yu t ny
gp phn khng nh to nn thnh cng rc
r ca cc kin trc, a n s bt t ca
cc cng trnh 10.

vm c vai tr quan trng trong vic to cho

cng trnh nhng dng v v khng gian
khc nhau, quyt nh v p v s bn vng
ca n. Trong kin trc Rma, mi vm
c chia thnh ba loi chnh: Vm na tr,
c dng ng vi hnh thc na trn; Vm
giao thoa, cn gi l vm kha (v hai na
vm phn giao nhau c kha); v Vm bn
11

10

ng Thi Hong, 1993, Kin trc v ngi kin

trc s qua cc thi i, sd.

Nt, tr. 108

Ph. Sribc, 1997, Xy dng xa v nay, NXB Xy
dng, H Ni.
12

65

nh hng ca kin trc...

cu (Cupn). Vic chng chic vm nng

tng song song trn ngi ta t cc

nh th khin nh th Rma c i ch c th

vin chng ln nhau to hnh vm cung

xy thp.

sao cho cui cng chng gp nhau to

n Pngtng trong kin trc Rma c

i vi nhng vung c chia trn nc
vm (ketxng) vi nhng bng ngang vng

thnh hnh bn nguyt. (V vn ny c th

tm c thm cun Lch s kin trc ca
ng Thi Hong).

quanh di y to nn mt khung cnh bt

Trong kin trc Rmng, hai bn vm

thng v mt khng kh phiu lng. Kt cu

c xy dng theo hnh xng c. chu

vm ca ngi Rma c i c kin trc

c sc p ca mi vm, ng thi nng

Rmng tip thu v ci tin, n kin trc

cao c nh th v lm cho n tr nn vng

Gtich, kiu kt cu vm c pht trin

chc, cc nh xy dng Phc Hng b

mt bc v tm cao mi vi k thut xy

nhiu cng sc ci thin nc vm. Cc

dng v qui m hn hn cc kin trc trc

bc tng c ni rng ra bng cch gia c

kia. Kiu mi vm Rma c i c cc

chng vi cc ct. Ton b mi vm s da

kin trc s Phc Hng a vo s dng trn

trn nhng dy ct. bn ngoi, xy dng

c s kt hp vi nhng tin b v k thut

thm cc tng p bng gch tht chc. Nh

xy dng to ra nhng vm mi khng l.

th Knchstden th k XII l mt in

Kin trc vn ngh Phc Hng vn s dng

hnh cho h thng kt cu vm Rmng. Nh

i tr cc hnh thc kin trc c i Hy Lp

th Tulud (Php) l cng trnh theo

v Rma nhng sp xp b cc ht sc thun

phong cch Rmng duy nht cn gi c

khit 13.

phn kin trc ban u ca n.

S ra i ca phong cch Rmng th

Tuy nhin, trong kin trc Rmng, h

k X khin cho kin trc Ty u tin ln

thng kt cu vi ct v c bit l vm mi

mt bc mi. Cc kt cu vm c s

cn cha t ti phng n ti u. Vm mi

dng v pht trin p ng yu cu ca Nh

dy v nng (c vm dy n 60 cm) nn tn

Th v quy m khi m s tn ang ngy

km vt liu xy dng. nh sng chiu mt

cng tng ln. l cht liu chnh dng cho

cch gin tip bi cc ca s ca hai gian

cc cng trnh kin trc Rmng v vm

bn hoc t pha ca s ca gian chnh vn

c un theo hnh bn nguyt. Vm

khng cho cc bui cu nguyn, khng

trong kin trc Ty u trung i c dng

ph hp vi khng kh ca nhng thnh th

b sn cng c lm bng , sau

mi c gii phng sau ny.

c xy di ra to mt vm hnh bn
nguyt lin tc cho trn nh th. Hai bc

Kin trc Gtich ra i giai on sau

c nhng gii php mi tin b hn v kt
cu vm. Th k XII, cc nh xy dng vng

13

Xem ch thch 11.

66

Nghin cu Chu u - European studies review No11(146).2012

Noocmng (Php) tm cch gia c phn

mi. Tt c cc loi vm trong kin trc

xng c bng hai vm cung giao thoa nhau.

Gtich tit kim c nhiu vt liu cho

Theo cc nh nghin cu, l cc gn cung

vm, chiu dy ca vm ch cn khong 25

giao nhau pht hin c ngha khai sinh kin

30cm. Hnh mt li c to nn trn trn

14

trc Gtich . Vic xy dng cc tr gc c

cc nh th l tng trng cho bu tri y

tc dng gim bt sc p m vm bn

sao, chp cnh cho cm gic bay bng,

nguyt ln cc bc tng.

lng mn ca con ngi. Cc hc gi cho

Trong cc thnh ng, yu t nh sng

rt c coi trng. Nhng tn Thin Cha

rng, y l mt bc tin ln i vi con

ngi thi trung i trong kin trc.

gio tin rng, nh sng dn dt tm linh con

Kt cu mi vm trong kin trc Gtich

ngi n vi Cha mt cch t nhin. V

thuyt phc nhiu kin trc s. Nhiu

ngi u tin pht hin ra vai tr ca nhng

cng trnh kin trc ni ting cc nc

gn cung giao nhau trong vic bin nh th

chu u ng thi theo c xy dng

thnh mt chn sng sa vi khng gian

phong cch ny. Ti Php, ngi ta s nhc

khong ng, cao ro l tu vin trng Sug

n: nh th Ntr am Pari, nh th

(1081 1151) ca tu vin Xanh ennit. Kt

Remx biu tng rc r ca tinh thn thi

cu vm to cho kin trc nh th nhng

i, ni ng quang ca nh vua Php, nh

khng gian rng ri, khong t v ngp trn

th ln nht nc Php Amimng. Cn

nh sng cng lung linh nhng sc mu c

c l nh th Clnh

phn chiu qua cc lp knh nhiu mu t

trn . Thnh ng mang phong cch
Gtich c miu t rt thanh lch vi khng
kh trang trng bi m thanh ca cc i h
cm. Chnh v th, c kin cho rng h
thng kt cu Gtich l mt trong nhng
sng to c bit nht, khin cho cng trnh
kin trc mang v u vit v v p c bit
m trc cc h thng kt cu, k c
nhng nn kin trc pht trin cao nh Rma
c i, cha t c 15.

Bc sang thi hu k (TK XV TK

XVI) khi nhng bn tho chp tay tm thy
t trong dit vong ca Bidntin, nhng iu
khc c i khai qut ln t nhng hoang
ph ca Rma, trc mt ca phng Ty
ang kinh ngc by ra mt th gii mi ca
c i, Hy Lp, trc hnh tng huy hong
ca n, ni u bun ca trung th k bin mt.
Italia xut hin s phn vinh ngh thut
cha tng c ging s ti hin thi k c i
c in m sau s khng th t n na

Cc vm Gtich c chia ra lm nhiu

(Ph. nghen trong Bin chng v t nhin)

loi khc nhau: vm 4 mi, 6 mi, nhiu

th thi hu k trung i (th k XV XVI),

kin trc Phc Hng ra i v tr thnh mt

14

ng Thi Hong, 2000, Lch s kin trc, NXB

Khoa hc k thut, H Ni.
15
Nt, tr. 217.

67

nh hng ca kin trc...

trong nhng trang huy hong nht ca lch s

con v Mikenlngil. Nhiu phng n

kin trc th gii.

c a ra, nhng thnh cng nht vn l

Trong Bin chng v t nhin, nghen

cho rng v p trng l ca kin trc Phc
Hng khin ni u bun ca trung th k
bin mt 16. Ngoi vic s dng cc loi vt
liu , gch rng ri, c bit dng va
lin kt, c gch thng tm, gch men s,
gch lu li, dng st trong kt cu chu lc,
ng, ng l trang tr th v mt kt cu
dung hp c nhng thnh tu k thut
ca cc nn kin trc Rma c i, Bidngtin
v Hi gio rp, a chng ln mt trnh
kh cao vi nhng vm hnh bn cu
him thy trong lch s.
Tiu biu cho vic hc tp kiu vm
Rma c i mt cch sng to trong phng
n ca kin trc s Phc Hng c thc
hin trong qu trnh xy dng nh th Xanh
Pie Rma trong sut gn mt th k (cui
th k XV u th k XVI). Nh th Xanh
Pie l nh th rng ln nht th gii c
ngun gc t mt cng trnh Basilica c c
t thi Cngxtngtin. Tng truyn n c
t trn ngi m ca thnh Phrt (Xanh
Pie), ngi t s mt ca o C c,
ngi khi sng ra gio khu Rma, bc tin
bi ca tt c cc gio hong.
Nhiu th h kin trc s ni ting nht
ca thi Phc Hng c huy ng
thit k v thi cng nh th nh Bramngt,
Raphaen, Prudi, Antni Xng Ganl

phng n ca k s Bramngt. Trong na

th k thi cng, mt s chi tit b thay i
do nhng cuc u tranh x hi ng thi
gia cc giai cp vi Gio hong Rma
Italia, trong c c cuc u tranh ngh
thut tn gio. Ch n th k XVI,
Mikenlnggil Bunarti c ch nh tip
tc cng trnh th phng n ca Bramngt
mi c thc hin hu nh nguyn vn, ch
tr mt s chi tit mt ng v tin snh
ca cng trnh.
Mikenlnggil dnh nhiu cng sc
nghin cu vm chnh s - thnh phn
quan trng nht xc nh ton b phong cch
nh th Xanh Pie. Chic vm mi c mt
khng hai trong lch s kin trc ny cui
cng c t thnh cng ln mi ca nh
th Xanh Pie vi ng knh 41,9m, cao
52m (tnh t nn cng trnh ln nh vm l
137,8m). Nghin cu ca ng Thi Hong
cho bit: Mc d ng knh vm cha vt
qua kch thc kin trc c i, nhng chiu
cao ca n th vt hn gn 10m, l mt n
lc ln ca kin trc s nhm to cho cng
trnh v thanh thot, nh nhng. nh vm
tr nhng a nh sng vo vi tin b
ca k thut xy dng mi, nhng ny
nhiu hn hn s n Pngtng c i.
Vi hai lp v lm cho mt ngoi vm c
dc thoi hn, mi vm nh th nh c
ko cng ra bi mt lc vn ng mnh lit
ni ti. n tng ny cng hon chnh do c

16

Dn theo ng Thi Hong, 1993, Kin trc v

ngi kin trc qua cc thi i, sd, tr. 108.

thm h thng sng ng ca nc vm, ni

68

Nghin cu Chu u - European studies review No11(146).2012

c thp n cao cht vt. Kin trc s Giuli

thnh n cng nh du s thng li ca tro

Ccl Acgan cho rng: Mi vm ny

lu kin trc Phc Hng chu u.

ha nhp lm mt vi c ta nh, to thnh

III. B nh

biu tng v ci u ca th gii C c

gio v ca c vm tri bao trm mt cch
l tng ton b tri t. Chic vm mi
s khin cho tn tui ca tc gi tr
thnh bt t, cng l minh chng cho s
kinh in ca phong cch Rma trong kin
trc c i nh hng ti kin trc Phc
Hng thi trung i 17.
Mt tiu biu cho kin trc mi vm l
nh

th

Xngta

Maria

Phlri

Phlorngx c xy dng t th k XIV

XV. Nhn xt v cng trnh, nhiu kin
cho rng, kin trc ny cha ng trong n
nim t ho dn tc ca ngi Italia, ni ln
s phc hi nn vn ha truyn thng b t
on t thi Rma c i 18. Qua nhiu kh
khn, cui cng sau 50 nm, chic vm ti
42m c ph ln mi ca nh th cao
60m (bng ngi nh 20 tng hin i) theo
phng n ca Brunlexky (1377 1446).
Chic vm mi c cc kin trc s
ng thi nh gi cao. Theo nh kin trc
s Anbiecti, chic vm mi em li cho
tc gi ca n s vinh quang vnh cu vi
danh hiu nh sng ch v lnh o xy
dng chic vm mi ln nht, th hin s
v i ca nhn dn Txcan. Cn cc nh
nghin cu th khng nh, s kin hon

17

c thm Tm hiu M thut c i, Trung c,

Phc hng, 1964, NXB Vn ha Ngh thut, H Ni.
18
ng Thi Hong, 1993, Kin trc v ngi kin
trc s qua cc thi i, sd, tr. 109.

mt s cng trnh kin trc c Rma,

b nh l mt bc tng cao, bn trn c mt
ng, pha di c nh. Nim (Php)
c mt ta nh c xy dng t cui th k
I TCN mt cng trnh t ti s hi ha
tuyt vi v s qun bnh ca cc t l v
cht lng ca vic thc hin 19. Trong
nhng b nh cao, ngi ta cng thy xut
hin cc thc nh i vi ct, gm cc phn
, thn v mt ng.
Kin trc Phc Hng cng c tin
hnh xy dng trn cc b. Cc b c th
chim c mt tng hoc m phng theo thit
k ca kin trc Hy Lp Rma c i. Khi
b chim tng hm nh phi t ca s rng
c nhiu nh sng. Tc gi cun M thut
Hy Lp La M, Qui php to hnh v
phong cch cho bit: Mt s nh xy dng
hi u thi Phc Hng Bc c nn nh
c bit ua ra 1, 2 bc nh hnh gh chy
sut chiu di nh. Lu i Mxidi do kin
trc s Mikenld Mikelodidi Bactlm
(1397 1473) xy dng, lu di nhc vin
do Mikenlnggil hay in Luvr Php
do kin trc s Pie Lsc thit k l nhng v
d in hnh cho cc xy dng ny 20.
19

Xem tranh v trch dn trong Hunh Ngc Trng,

Phm Thiu Hng dch, 1996, M thut Hy Lp La
M, Qui php to hnh v phong cch, NXB M
thut, H Ni, tr. 199.
20
Hunh Ngc Trng, Phm Thiu Hng dch, 1996,
M thut Hy Lp La M, Qui php to hnh v
phong cch, sd.

69

nh hng ca kin trc...

IV. Trang tr tng

Nhng tm hoa cnh nhau theo nhiu

Trong kin trc Hy Lp - Rma c i

m tp khc nhau trn cc bc tng nh thi

c t cc hng to pha di, cc hng

nh pha trn hay dng c li mt tng
li lm th s trang tr nhm to cho cng
trnh c v mnh m. iu ny cng c trong

Phc Hng ging nh nhng tm Pan rt

p 22. Li trang tr ny c th dng c mt
tng ngoi cng nh mt tng trong nh
nhng nhiu hn mt trong.

phong cch Phc Hng. Nhng kin trc s

Trong kin trc c i, nhng nh mt

thi Phc Hng tip thu kiu trang tr c

tng thng khng chia mt tng ra cc

Hy Lp Rma, bng cch dng li ni

phn. Tuy nhin, iu ny khng din ra i

nhm tit kim chi ph v cng sc ch to

vi kin trc nhng nh nhiu tng. Cc tng

vt liu. ni c th dng cho sut mt

c nh du bng nhng ng ngang.

tng hoc ch dng cho tng gc di nh

lu i Mxidi (tng 1). Kiu trang tr ny
kh ph bin Phlorngx trong thi k u
thi k Phc Hng nn cn gi l kiu
Phlorngx. Trong kin trc Phc Hng,
ngi ta s dng mt to, ni nhiu tng
di, cn tng trn th nh dn, t ni
hn. cng mt tng, khng phi hng
no cng cao bng nhau v l iu kh v
khng cn thit khi xy dng. C th thy
kin trc ny lu i Pitti, Ricacdi.
Ngoi ra cn c li trang tr mt tng
bng nhng phin ni chm kim cng
nh Lu i Kim Cng Italia 21. Sau ny,
vo thi i Phc Hng, xut hin thm kiu
trang tr bng hoa nhiu mu sc khc
nhau nh nhng tc phm tuyt m v trang
tr mt tng bng hoa nhiu mu trong
kin trc c (vn chu nh hng ca ngh
thut Ixlam). Tc gi Ng Huy Qunh trong
Hnh thc kin trc c in th gii cho bit:

Sang thi Phc Hng, cc nh kin trc

Italia chia mt tng trong cng trnh ca
mnh thnh nhiu phn tng ng vi s
tng bi cc tng ngang mt tng ngoi.
trnh n iu, cc mt tng c mi
nhn, khng chia hoc c th chia ra thnh
nhiu hng ngang nh khng tng ng vi
sn ca cc tng gc.
C th thy kin trc Phc Hng k
tha v pht trin nhng thnh tu ca kin
trc Hy Lp Rma c i. Trong hon cnh
mi, da trn nhng c s kinh t - x hi
vi t tng tin b (ch ngha nhn th, ch
ngha t do), cc kin trc s a cng
trnh ca mnh tin ti nh cao ca kin trc
Ty u trung i. Nh vy, kin trc Phc
Hng tr thnh phong cch C in, l
mu mc v tiu chun mi cho kin trc
chu u ni ring v kin trc th gii ni
chung.

21

Xem ph lc Ng Huy Qunh, 1997, Hnh thc

kin trc c in th gii, NXB Vn ha dn tc, H
Ni.

22

Ng Huy Qunh, sd.