iiler.

iiliin tantm:
szlkte ia kelimesi -y-a kknden gelen yaylmak, mehur olmak,
peinden gitmek, bir kimsenin taraftar olmak, yardmcs olmak,
ayrlmak frkalamak vb. Anlamlarn ifade eden bir kelimedir.1
Deyimsel tanmna gelince, eyh Mfid yle tantmtr: ''
m'minlerin emiri Hz. Ali'ye velyet yoluyla balanan, onun
Peygamberden sonra faslsz halifeliine inanan, hilafet makamnda
ondan ncekilerin immetini tanmayan, itikatta onu kendinden nce
hi bir halife tabi olmayan mstakil bir nder kabul eden kimselere
denir.2
ehristani yle tantmaktadr:
ia zellikle Ali'ye (r.a) taraftar olanlardr. Onun imamet ve
hilafetinin anlam ak veyahut kapal nas ve vasiyetle sabit
olduunu kabuk edenler. nanclarna gre imamet Ali evlatlarndan
bakasna intikal etmez, eer ederse bu bakasnn bir zlm veya
kendilerinin takyyeleri sebebiyledir.3
iiliin pek ok alt mezhep varken ben sadece Pakistan'da var olan
drt mezhebini tantmakta iktifa ediyorum.
mamler:
1. mamler:

1 Muhammad b. Muhammad murteza ez-Zebid, Tacu'l-Urus min cevahiri'lKamus, daru'l hidaye, -y-a, cild 21 s. 301.
2 eyh mfid H.413, Evilu'l Maklt, tehkik: eyh ibrahim el-Ansri. elMu'temer el-Alemi li elfiyyeti'-eyh mfid, H.1413, s. 35 arapasi ise:

- - -
.
3 Muhammed b. Abdlkerim e-ehristan, el-Milel ve'n-Nihal, ev.
Prof. Dr. Mustafa Z slam Mezhepleri. Ensar neriyat stanbul, Mays
2005. 6. ia, S. 147 Arapas ise yledir:
.
.
: .

. (elMilal ve'n-Nihal, muessesetu'l-halb s. 146)

ehristaniye gre imamiyye Hz. Peygamber'in vefatndan

sonra Hz. Ali'nin vasfna ima edilerek deil, bizzat kendisine
iaret edilmek suretiyle zhir nas ve gerek bir tayinle imam
olduunu iddia edenlerdir.4
sma'iller.
Bunlar balangta hep imamilerdir sadece imam ca'fer'den
sonraki imam'da imamlerden ayryorlar ylece imam
ca'fer'den sonra imamiyye iasnn inand imam musa
kazime imam olarak kabul etmeden imam ca'ferin buyuk olu
isma'ile imam olarak inaniyorlar. Bu ayrnt ehristani'nin elMilel ve'n-nihel'de bulunmaktadr.5
Zeydler:
Zeyd b. Ali b. -Hseyn b. Ali b. Eb Tlib'in (radyallahu anh)
mensuplardr. imamet Ftma (r.a) evlatlarnda devam
edeceini belirterek, bakalarnn imam olmasnn ciz
olmadn ileri srmlerdir. Onlara gre Fatma neslinden
olan , lim, cesur ve cmert olan kimseler imamet davas ile
ortaya ktklarnda ister Hasan isterse Huseyin neslinden
olsunlar onlara imam olarak itaat etmek vciptir ..Zeydiyye,
imamet zelliklerini haiz bulunan iki imamn iki ayr yerde
ortaya kmasn ciz grm onlardan her ikisine de itaatn
gerekliini ortaya koymutur.. Zeyd b. Ali, usul konularnda
Mu'tezile'nin ba ve lideri, Vasl b. Ata el-Gazzali'nin rencisi
oldu. Zeyd itizal mezhebini ite bu zattan ald; bu
sebeble Zeyd'in mensuplarnn hepsi mutezil oldu. Zyedin
duunceleri arasnda daha stn (efdal) varken daha az
feziletlinin (mefdul) imamet caizdir Ahkam konusunda
daha stn olana danlr ortaya kan meselelerde onun
verecei hkme gre hareket edilir.6
Bohrler:
Bohriler isma'ililerin Pakistan'daki alt ksmdr. bunlarn erkekler zel
bir apka takyorlar kadnlar da ozel bir tesettr takyorlar. Bohrilerin
merkezi kerai ehrindedir. Bunlarn hatta mescidin minaresi bile
zel bir ekil'de bina edilir. Minaresi sekiz ke ile yaplr. Karaideki
merkezi caminin ad "tahiri mescit'tir" o da sadar ilesindedir. Sadar
konak gibi pakistandaki buyuk ehirlerin merkezine denir. Genel'de
bohri olmayanlara camiye ieriye girmeye izin vermiyorlar ve her
cami iin bir gvenlik var. Ben iki farkl camiye girmeye altm
4 Z, imamiyye, s. 163 Arapas:

( ehristani, s.162)
5 ehristani, s. 191.
6 Z Zeydiyye s. 157-158.

fakat izin verilmedim. Camide sadece nama klnmaz, akm ve bohri

toplumuyla bal iler de ynetilir. Bu iler genel de ofisler gibi
sabah'ta idare edilir bana da gvenlik sabah'ta gelmemi sylemiti
hal bu ki bohriler iin cami har zaman aktr. Bir kez ocukken
benim medresedeki rehmetli olan snf arkadam mua'z b. Ahmed,
ki o da tamirci olan kendi aabisiyle beraber olarak ieriye girmiti
ve bana har namaz'dan sonra matem etmelerini sylemitir.
Pakistan'da ii Vaizlere Zakir denir ve programn meclis denir.
Camiler dnda imam bargah yada imam bara adl yerler
ayrtlmaktadr. mam bargah'ta matem, meclis gibi dier faaliyetler,
Z'l-Cenah adl at beslemek ve medreseler yaplmaktadr.
Pakistan'da bugnk limlerden birisi eyh Ali ehidi, zakirleden en
nl olan ise karai ehrindeki Talib Cevheri'dir. Eski nl alimlere
gelince "Sibhetu'l-Mercan Fi sar Hindistan" adli eserin muellifi
gulam ali azad el-Huseyn el-Vasit el-Belgirami (. 1220/1785)de ii
biri idi. Seyyid ali han medeni (.1120) kapsaml bir alim idi. Hadis
alanndaki eserle yledir: "el-Derecatu'r-Refia fi Tebekati'-ia",
"Riyadu's-Salikin fi erhi es-Sehife el-Kamile es-Seccadiyye"
Medreseler ve niversitelerden birisi bakent slamabad'da var olan
Camia-i Kevser'dir.
Pakistan'da iiliin varl:
Temuz 2009'deki CIA Factbook'un aratrmasna gre Pakistan'da
iilerin varl %20'dr ayrca karai niversitesi'ndeki demografik
aratrma enstitusuna gre oran %12-15'tr.7 Akide aratrma
merkezi adli ii bir sitesinde var olan oran %30'tur. 8 PEW aratrma
merkezinin 2009'deki yapt aratrmasna gre oran %10-15dr.
Nufus says ise 17-26 milyondur. 9 Prof. Dr. Hasan Onat'n Veli Nasr'n
Foreign Affairs, Temmuz/Austos 2006'da yaynlad "When the
Shiites Rise" isimli makaleden nakil ettii oran ise %20 ve toplum
nfus 165.8 milyonun 33.2 milyon iidir.10
7 shtiaq, s. 81-82
8 www.aqaed.com e-iatu fi'l-Alem, Pakistan, pakman200@yahoo.com.
1Muherrem 1425 http://www.aqaed.com/shia/world/pakistan/ 5-09-2015
18:27.
9 www.pewforum.org Polling And Analyss October 7, 2009 Religion,
Mapping The Globel Muslim Population.
http://www.pewforum.org/2009/10/07/mapping-the-global-muslimpopulation/ 5-9-2015.
10 Onat, s. 209. Ve makale sitesi ise udur:
https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2006-07-01/when-shiites-rise
05-09-2015 saat 19:01

Pakistan'da genel de iilerin mezhep yaamaktadr. Onlar da

imam, isma'il ve zeydlerdir. Fakat genel'de hepsi imamilerdir diye
grnyorlardr ve aralarnda fark edilmez. Ancak isma'ililerin iki alt
ksm farkl grnmektedir onlarda bir aa hanilerdir bir de bohriler
diye isimlendiriliyorlar, bunlar kendi ayr bir tantma ttmektedirler.
Hint ktasndaki ii alimleri tanmak iin aada verilen eserlerde
fayda grnmektedir.
1. es-Seyyid ebu'l-hasan kemir, "teracumu'l-ulemai'l-kamilin".
2. el-hekim es-seyyid ali akber el-hind, "teracumu'l-ulema".
3. Hidayet huseyin b. Vilayet huseyin el-hind, "tuhfetu'l-a'yan fi
tazkireti fudeli Hindistan".
4. es-seyyid huseyin arif en-nekv, "tezkira ulema-i imamiyye
Pakistan" bu eser aslnda urduca'dadr ve Farsaya da
evirilmitir. Ayrca bunun bir eser daha var. O da "barr-i segir
ke imamiyya musennifin"dir.
5. es-seyyid ali neki (doum tarihi 1324), "teracum mehir
ulemai'l-hind" buna "tarihu'l-meahir" da denir.
6. el-mevla muhammad ali el-kemir el-leknev, "nucumu's-sema
fi teracumi'l-ulema".
7. el-mirza mehd b. muhammad ali el-kemir el-leknev,
"tekmiletu nucumi's-sema".
8. es-seyyid ali han el-meden, "selafetu'l-asr".
9. es-seyyid i'caz huseyin b. Mir muhammad keli el-kentor elleknev (1240-1286)"uzuru'l-ikyan fi teracumi'l-e'yan".
Ayrca pakistan'da iilerin en byk medreselerden birisi
Lahor ehrinde var olan cami'atu'l-Muntazar dir onun resmi
sitesi yle dir:
www.jamiatulmuntazar.com
Alehinde yazlan orduca'da en kapsamli kitap dizi ise barelv
akmna mensup olan Mevlana Muhammad Ali irazi'nin yazd
eserlerdr. O da akaid-i ce'feriyye (4 cilt) fkh ce'feriyye (4 cilt),
tuhfe-i ce'feriyye (5 cilt) amir muaviye'nin dmenlerin ilm
muhasebesi (2 cilt) ve mizanu'l-kutub 1 ciltlik eserlerdir.
Urduca'da alehinde yazlan kitaplarn bir arada toplad sitesi ise
yledir.
Radd
e
Shia
Urdu
Books:
http://islamicforum.net/index.php?showtopic=16642