Prof.

dr Ivan ijakovi
isijakovic@yahoo.com
www.sijakovic.com

LITERATURA
1) Milovan Mitrovi, Sociologija sela , Beograd,

1998.
2) Cvetko Kosti, Sociologija sela ,
Beograd,1975.
3) Henri Mendras, Seljaka drutva, Zagreb,
1986.
4) Krstan Maleevi, Kuda ide nae selo?,
Beograd, 2004.

Provera znanja kriteriji

Kriteriji

Maks. bodova

Potrebno za prolaz

Pohaanje nastave

10

Angaman na nastavi

10

Testovi tokom semestra

30 (2x15)

18

Seminarski rad

20

11

Zavrni ispit

30

19

UKUPNO

100

60

Globalni odnos ruralno-urbano

Polovina globalne populacije ivee do kraja

2008. godine u gradovima, prvi put u istoriji,

procenjuje UN u najnovijem izvetaju.
Do sredine XXI veka u gradovima e iveti
6,4 milijarde ljudi u poreenju sa 3,3 milijarde
koliko ih je sada, a svetska populacija e do
2050. narasti na 9,2 milijarde sa trenutno 6,7
milijardi, prognozira se u izvetaju.

U najrazvijenijim regionima - Evropi, Severnoj

Americi i Okeaniji, daleko vie ljudi ivee u

urbanim sredinama, kao i u Latinskoj Americi
i na Karibima. Izuzetak u tom trendu su Afrika
i Azija, ali na tim kontinentima ivi najvei
deo svetske populacije.
Azija i Afrika jo imaju veu ruralnu od
urbane populacije. Sada na tim kontinentima
u gradovima ivi 40 odsto populacije.

Sa ubrzanom urbanizacijom, svetska ruralna

populacija, oekuju u UN, poee da opada za

desetak godina i mogla bi da se spusti na 2,8
milijardi ljudi u 2050. sa 3,4 milijarde koliko je
sada.

Pokazatelji za Republiku Srpsku

RS

BL

1996
.

2001
.

2006
.

2011

2015

Grad

39,0
%

45,0

47,4

49,2

53,0

Selo

61,0

55,0

52,6

50,8

47,0

Grad

42,0

50,0

52,8

56,3

59,5

Selo

58,0

50,0

47,2

43,7

40,1

Metafora
Svet je globalno selo

Nastanak i razvoj sociologije sela

Sociologija kao nauna disciplina
Sociologija sela (Ruralna sociologija) kao

posebna socioloka disciplina

Mesto sociologije sela u sistemu sociolokih
disciplina
ta prouava sociologija sela?
Selo kao drutvena grupa
Selo kao ivotna i radna zajednica
Seljatvo kao klasa (sloj) drutva

 Nain ivota na selu

Drutveni odnosi na selu
Drutvene pojave, procesi i tvorevine na selu
Odnos selo - grad
Specifinosti rada na selu
Poljoprivreda kao zanimanje
Promene u poljoprivredi i transformacija sela
Seoska ekonomija
Promene u drutvu i njihov uticaj na selo

 Demografska kretanja na selu

Ekologija i selo
Seoska kultura
Sistem vrednosi na selu
Budunost sela
Sociologija sela je nauka koja se bavi

prouavanjem nastanka i razvoja sela,

drutvenih odnosa, oblika rada i naina ivota
na selu, te odnosa selo-grad i poloaja sela u
drutvu.

Izvori sociologije sela

Antika misao o selu (Ilijada i Odiseja, Platon,

Aristotel)
Stari Rim i selo
Feudalizam i vezanost za zemlju
Francuska revolucija i ubzanje prvobitne
akumulacije kapitala
Industrijalizacija i ruralni egzodus
Ekonomska uenja i problemi sela
Marksizam i seljako pitanje

...Razvitak kapitalistikog oblika proizvodnje

presekao je ivotni nerv sitnog gazdinstva u

poljoprivredi; ono neodoljivo nazaduje i
propada. (F. Engels)
Emil Dirkem i francuska sociologija
Razvoj sociologije sela izmeu dva Sv. Rata SSSR, Poljska, Italija, Rumunija, ehoslovaka
Vuk Karadi, Jovan Cviji, Valtazar Bogii,
Sreten Vukosavljevi,

Odnos sociologije sela i srodnih naula

Soc. sela i nauka o poljoprivredi
Soc. sela i soc. grada
Soc. sela i ekonomija
Soc. sela i soc. rada
Soc. sela, antropologija i etnologija
Sociologija sela i socijalna psihologija

SOCIOLOKI METOD
znaaj metoda za nauku
metod i metodologija
pored naunog, postoje i drugi oblici saznanja
veza predmeta i metoda sociologije
znaaj analitikog postupka (analiza,

apstrakcija,specijalizacija,klasifikacija i
dedukcija)
i sintetikog postupka u naunom istraivanju
(sinteza, generalizacija, konkretizacija,
spajanje, indukcija)

Faze naunog istraivanja

izbor teme formulisanje problema istraivanja
odreenje predmeta istraivanja (teorijsko,

operacionalno)
Ciljevi istraivanja: a)nauni (deskripcija,klasif. i
tipologija nauno otkrie, nauno objanjenje i
nauna prognoza
b) praktini ciljevi (praktina primena, razvojno
istraivanje, akciona osnova za izradu strategije)
hipotetiki okvir
prikupljanje naune grae

Nauni opis pojave koja se istrauje

Nauno objanjenje istraene pojave
Ukljuenje dobijenih rezultata u naunu teoriju i

sistem nauke
Instrumenti i tehnike sociolokog istraivanja

posmatranje
razgovor i upitnik
klasifikacija i merenje
statistika analiza

eksperiment
uporedna analiza
analiza sadraja
studija sluaja (case study)
Faze istraivakog projekta

uvodni deo
formulisanje problema istraivanja
odreenje predmeta istraivanja (teorijsko,

opertacionalno)

cilj istraivanja (nauni, praktini)

postavljanje hipoteza
varijable
tehnike prikupljanja podataka
uzorak
analiza dobijenih rezultata
zakljuak
literatura i izvori

Osnovni elementi projekta

Naziv projekta
Naruilac
izvoa projekta
Rezime projekta
Osnovni podaci o organizaciji koja izvodi

projekat

Pozadina, Okruenje (obrazloenje teme

istraivanja)
Cilj (evi) projekta
Plan projekta (aktivnosti: radionice, okrugli stolovi,
prezentacije, promocije)
Metodi i instrumenti istraivanja
Kalendar aktivnosti
Implementacija projekta
Vrednovanje projekta
Projektni tim
Budet projekta

Elementi seminarskog rada ili eseja

Obim: 4000 5000 rei
Samostalni izbor ili zadata tema
Izbor teme (oblast, interesovanje, namere,

aktuelnost, mogunosti istraivanja, primena svih

faza metodolokog postupka)
Skica rada
A) uvod (ta se eli istraivati)
B) okvir istraivanja (pojmovi, teme, kategorije koje
treba objasniti)
C) osnovni rezultati rada (ta je dokazano ovom
analzom)
D) dostupnost literature, izvora, podataka

PRIMER

Uzroci depopulacije sela u RS

A. Uvod: zato je ova tema znaajna
B. Okvir istraivanja: pojam depopulacije, uzroci depopulacije:
prirodni, ekonomski, socijalni, kulturni; poloaj sela, strategija
razvoja sela.....

C. Rezultati istraivanja: demografska slika sela u RS,

natalitrt, prirodni prirataj, naputanje sela; istoriski
uzroci i sistem vrednosti; socijalni uzroci, infrastruktura;
ekonomsko stanje sela; zdravstvo; obrazovanje, kultura,
uloga institucija....

D. Zakljuak
E. Izbor literature (15 referenci)

Pojmovno kategorijalni aparat

Sociologije sela
Selo
Seljatvo (zajednica, socijalni sloj-klasa)
Seljako drutvo sporna teorijska kategorija
Seoski (seljaki) nain ivota: rad, izvori

egzistencije, uticaj trita, stanovanje,

komunikacija, uticaj prirodnih procesa, odnosi na
selu, porodica, domainstvo, susedstvo.
Naselja, transformacija poljoprivrede, seoska
ekonomija, lokalni uticaji i organizacije, seoski
identitet, tehnoloki napredak, meuljudski
odnosi.

Tradicija, kulturni obrasci, modernizacija sela,

sterotipi o selu i seljatvu.

Ruralna struktura: prirodni uslovi,
stanovnitvo, svojinski odnosi, seljakov rad,
tehnika sredstava, organizacija rada u
poljoprivredi, dravna agrarna politika.

Funkcije sela
Proizvodna, ekonomska funkcija
Demografska funkcija
Socijalna funkcija
Ekoloka funkcija
Antropoloko-kulturna funkcija

Tipovi seoskih naselja

Prema geografskom poloaju: a) brtska,

b)planinska, c)ravniarska sela, d)sela u dolinama

Prema gustini naselja (J.Cviji): a)sela razbijenog
tipa, b) sela zbijenog tipa
Prema veliini: a)mala sela-do 500 stanovnika,
b) srednja sela-500-1000, c)velika sela, sa
prateim objektima preko 1000 stanovnika
Prema tipu gazdinstva: a)poljoprivredna,
b)meovita, c)nepoljoprivredna, specijalizovana
(rudarska,banjska)

Prema udaljenosti od saobraajnica: a)sela

blizu puteva, b) sela udaljena od glvnih

komunikacija
Prema blizini grdskog naselja: a) prigradska,b)
manja udaljenost od grada, c)vea udaljenost
o grada

Karakteristike agrarne i ruralne

drutvene strukture
Agrarna struktura skup elemenata

poljoprivredne proizvodnje i njihov uticaj na

seosku zajednicu i ire drutvene delove
1.Prirodni uslovi
2.Stanovnitvo
3.Svojinski odnosi i veliina poseda
4.Seljakov rad
5.Tehnika opremljenost
6.Organizacija rada i usmerenost proizvodnje
7.Dravna agrarna politika

Ruralna drutvena struktura

1.Karakter naselja, veliina, stanovnitvo
2.Lokalna organizacija (grupe, ustanove)
3.Starosedeoci i imigranti (doseljenici)
4.Vezanost za seosku ekonomiju
5.Seoska kultura
6.Ukupan odnos moderno - tradicionalno

Poljoprivreda kao oslonac agrarne i

ruralne strukture
Istorijski razvoj poljoprivrede
Karakteristike zemljita :
1.Klima
2.Vlaga
3.Pedoloki sastav
4.Stepen degradacije hemijskim sredstvima
5.Tipologija zemljita (ravniarsko, breuljkasto,

brdsko-planinsko, planinsko)
6.Namena (oranice, vonaci, vinogradi, livade,
panjaci)

7. Arondacije, komasacije, melioracije

8. Ekologija (priroda, ume, reke, opti

ambijent, ekoloka ravnotea)

9. Odrivi razvoj
10.Biotehnologija
11.Zdrava hrana

Seosko gazdinstvo
Tradicionalno poimanje
Problemi i mogunosti u vreme socijalizma
Veliina i struktura (poljoprivredno, meovito,

nepoljoprivredno
Ulaganja u razvoj (napredakili stagnacija,
nagli pad)
Tempo i putevi transformacije
Dopuna seoskom gazdinstvu
Mogunosti agrobiznisa

Agrarna politika
Novi svojinski odnosi (nestanak PK i zadrune

svojine)
Trite i otkup poljoprivrednih proizvoda
Kapital i finansiranje (krediti)
Mere podsticaja u poljoprivredi (stimulisanje ,
nagrade i fondovi)
Cene i pariteti
Porezi
Zdravstvo, osiguranje, penzije