Kudeta ni Balagtas

Posted on 03/30/2008 by Roberto Aonuevo

Napagdiskitahan kong titigan muli ang Pinagdaanang Buhay ni Florante at ni Laura sa Cahariang Albania (1861)
ni Francisco (Balagtas) Baltazar noong nakaraang linggo. Kung pagtitiwalaan ang sinabi ni Hermenegildo Cruz,
ang nasabing awit ay unang inilimbag noong 1838 ngunit sa kasamaang palad ay hindi na matagpuan ang nasabing
edisyon. Ipinagdiriwang ngayong taon ang masasabing ika-170 taon ng pagkakalimbag ng Florante at Laura. Sa
lahat ng akdang nalathala sa Filipinas, ang naturang awit ni Balagtas ang dumanas ng mahaba at masusing paglilitis
ng mga kritiko at iskolar, at nilapatan ng kung ano-anong lente ng pagbasa kaya ang orihinal na pakahulugan at
paghihiwatigang isinaad ng awit ay lumampas sa sarili nito upang angkinin ng buong sambayanan.
Hindi ko na uulitin pa ang sinabi ng mga kritiko, gaya nina Virgilio S. Almario, Eduardo Calasanz, Isagani R. Cruz,
Silvino V. Epistola, Jose Mario Francisco, Lucila Hosillos, Bienvenido Lumbera, Ruth S. Mabanglo, Vivencio Jose,
B.S. Medina, Epifanio San Juan, Lope K. Santos, Soledad S. Reyes, at Benilda S. Santos. Hindi sa kanila
nagwawakas ang pagbasa kay Balagtas, at pinakamakapal ang aklat ni Fred Sevilla, na inilugar ang akda at ang
awtor sa panahon, pangyayari, at iba pang bagay na maaaring may kaugnayan sa pagkakabuo ng nasabing awit.
Binilang ko kung ilang salitang banyaga ang pumasok sa naturang Tagalog na awit at nagulat ako na .015.02
porsiyento lamang na salita ang may bahid ng Espanyol. Umaabot sa kabuuang 136 salitang Espanyol ang
nakapasok sa Tagalog, at pawang pangngalan iyon na maaaring tumutukoy sa tao, lugar, o bagay. Ano ang ibig
sabihin nito? Mapili si Balagtas sa pagtanggap ng salitang mula sa ibayong dagat. Hindi lahat ng salita ay ipipilit
niyang ipasok sa Tagalog upang maging kosmopolitano ang testura ng kaniyang akda.
Kabilang sa mga salitang banyagang ginamit ni Balagtas sa kaniyang tula ang sumusunod: adarga; adios; Adolfo;
Adonis; Aladin; Albania; altar; Antenor; atropos; Arco; astrologia; Atenas; Aurora; Averno; Bandila (bandera);
Baselisco; batalia; Beata; Briseo; buitre; cabayo (cabaio; caballo); caliz; campo; carcel; catuno (tono); Celia; cetro;
cipres; ciudad; Cocito; coleto; conde; consejo; corales; corona; cristal; Crotona; cuadro historico; Cupido; diamante;
dicho; Dios; ducado; duque; Edipo; ejercito; Embahador; Emir; Epiro; escuela; Estanque; Eteocles; Etolia; fama;
Febo; filosofia; Flerida; Florante; Floresca; General Osmalic; Grecia; guerra; guerrero; Hiena; higuera; Houris;
imperio; incienso; Laura; leguas; leon; letra; libo; Linceo; lira; lobo; maestro; maquina; Marte; matematica; Medialuna;
Menalipo; Minandro; Miramolin; Monarca; moro; mundo; musa; musica; Narciso; Nayadas; ninfa; oras (hora); orden;
Oreada; original; Palacio Real; paraiso; Parcas; Percia (Persia); perlas; Persiano; pica; pincel; Pitaco; plumage;
Pluto; Polinice; Princesa; Profeta; Quinta; Reina; Reino; rub; salas; sello; sierpe; Sigesmundo; sirenas; soldado;
Sultan Ali-Adab; topasio; tragedia; trigo; trono; turbante; turco; Turquia; vasallo; Venus; verdugo; verso; victoria; viva;
voses; Yocasta (Reina Yocasta).
Pansinin na walang banggit hinggil sa diyos o santo ng mga Kristiyano. Ang dios na binanggit sa talaan ay
tumutukoy kay Cupido imbes na kay Hesukristo. Kahit ang salitang Cristiano (Kristiyano) ay iniwasan, at
mahihiwatigan lamang ito nang banggitin ang Moro na mula sa Persia na kabukod ng mga Kristiyano mula sa
Albania. Masinop din ang pili sa mga salitang may kaugnayan sa pamunuan, gaya ng Conde, ducado, duque, emir,
ejercito, general, reina, reino, prinsesa, profeta, soldado, vasallo, Venus, at verdugo. Ang reino ay ginamit na
panumbas sa kaharian, at pinananatili ang gamit ng hari para sa king. Pinakamababang banggit ang vasallo at
soldado ngunit kung ano ang tiyak na larawan nila ay kailangan pang hulaan ang anyo. Ang awit, kung gayon, ay
mahihinuhang nakatuon sa maharlika at kauri nito, at hindi sa mga tao na nakapailalim sa kanila.
Ang ibang salitang may alusyon sa mitolohiyang Griyego, Romano, at Arabe ay Adolfo, Adonis, Aladin, AliAdab, Antenor, Briseo, Celia, fama, febo, Florante, Floresca, Linceo, Menalipo, Minandro, Osmalic, Pluto, Polinice,
Segismundo, Sirenas, Venus, at Yocasta. Gayunman, walang tuwirang tumbasang alusyon sa mga salita mula sa
pinag-ugatan nitong kasaysayan tungo sa bagong sagisag sa awit ni Balagtas. Halimbawa, ang Osmalic ay maaaring
hango sa ngalan ni Osman I, na noong 1288 ay naging tagapagtatag ng Imperyong Ottoman. Si Adolfo ay maaaring
ginagad kayAdolf, ang Konde ng Nassau at inihalal na maging haring Aleman noong 1292. Hindi magtatagal ang
pamumuno ni Adolf at patatalsikin siya ng mga elektor saka mapapatay sa Bakbakan sa Glheim noong 1298. Si
Aladin ay maaaring hango sa ngalan ni Alauddin Khilji na noong 1296 ay pumalit sa napatay na si Jalaluddin ng

Delhi. Si Ali-Adab ay maaaring hango sa ngalan ni Ali Bey, ang pinuno ng Memelukes, at naging Sultan ng Ehipto.
Ang Florante o Floresca ay maaaring hango sa ngalan ng Florence, ang pangunahing Europeong lungsod sa
larangan ng kalakalan at pananalapi noong 1282. At si Minandro ay maaaring hango sa ngalan niMinander na isang
manunulat ng komedyang Griyego.
Maiuugnay sa itaas ang mga pook na binanggit, gaya ng Albania, Atenas, Averno, campo, ciudad, Estanque, Etolia,
Imperio, Grecia, Palacio Real, Persia, reino, at paraiso. Limitado ang mga pook na binanggit sa awit ni Balagtas, at
ang iba ritoy binanggit lamang nang walang mahabang paglalarawan, gaya ng Etolia, Grecia, at Persia. Ang Etolia
ay maaaring ang Anatolia, na noong 1515 ay sinakop ni Selim I, ang Sultan ng Turkey; o kung hindiy ang Ethiopia,
na noong 1500-1001 BK ay naging independiyenteng gahum. Hindi naman malinaw ang estanque (sanaw o
tubigan) na binanggit, at mahihinuha lamang na disyerto ang paligid ng kaharian. Hindi naman ako naniniwalang
ginagad sa Inferno ni Dante Alighieri ang kagubatang kinalalagakan ni Florante, bagaman malayang isipin ang
gayon, dahil ang averno ng kagubatan ay hindi lamang hitik sa mga ilahas na hayop bagkus pintuan din ng impiyerno
sa sinumang namumuhay sa siyudad o kaharian. Kung babalikan ang pamagat ng awit ni Balagtas, nakasaad doon
na ang awit ay kinuha umano sa cuadro historico o pinturang nagsasabi ng mga pangyayari sa imperyo ng Gresya
noong unang panahon. Anuman ang ibig sabihin ni Balagtas, mahihinuhang lumilikha na siya ng anomalya dahil ang
kaniyang akda ay walang tuwirang alusyon sa makasaysayang Gresya at hindi maikakahon lamang sa lunan ng
Gresya. Ginamit lamang niya ang Gresya, Albania, Persia, at Etolia sa pangalan lamang ngunit ang pinakapuso ng
akda ay mahihinuhang hinugot sa kalooban ng Katagalugan.
Kaya ang Florante at Laura ay maiisip na pinagsalikop na kasaysayan at kathang-isip o mito na ang bunga ay kagilagilalas na malikhaing guniguning pampanitikan. Maly si Balagtas sa mitolohiya, kasaysayan, politika, tula, dula,
wika, at pakahulugan na pawang bumubuo sa isang di-karaniwang diskurso para sa karaniwang Tagalog dahil hindi
naman lahat ng Tagalog noon ay may oportunidad na makapag-aral o makapagbasa ng panitikang Tagalog.
Maaaring sinulat ni Balagtas ang kaniyang awit hindi para sa kaniyang henerasyon, bagkus para sa darating na
henerasyong handang umunawa sa lalim at lawak ng kaniyang pagkagagap sa panulaang Tagalog. Maaari ding
ang Florante at Laura ay hindi lamang idinisenyo upang basahin kundi pakinggan at itanghal din para sa kaluguran
ng madla. Sa gayong pangyayari, hinahatak ng makata ang Katagalugan sa modernong diskursong lalampas sa
itinatakda ng relihiyon o politika o kultura; at ang nasabing Katagalugan ay nagsisilbing kritiko o konsumidor ng tula
ng makata. Tumataas samakatwid ang kamalayan ng madla, at ang madla naman ay nagpapatalas din sa makata
upang lumikha ito ng higit na kapaki-pakinabang na tula para sa sambayanan.
Ang pinakamagagandang saknong sa Florante at Laura ay yaong hindi nababahiran ng anumang salitang mula sa
Espanyol, at kung nabahiran man ay mahahalatang matagal nang tinanggap iyon sa wikang Tagalog. Ang mga
tauhan ay nag-uusap, at ang nasabing pag-uusap ay pabalik-balik sa bawat tauhan upang mapiga ang inaasam na
katotohanan. Halimbawa, may diskurso sina Florante at Aladin, at ang usapan ay maaaring hindi tuwid bagkus
nagmumula sa isip o damdamin. Lalawak pa iyon kung isasaalang na may kani-kaniyang usapin sina Florante at
Aladin, mulang ugnayan sa kani-kaniyang sinisinta hanggang sa sistema ng pamilya tungong malawak na kaharian o
bayan. Ipakikilala rin ang iba pang tauhan sa awit upang luminang sa kanilang katauhan, at lapatan ng angkop ng
resolusyon ang gusot sa pagsasalaysay.
Kudeta ang ubod na mahuhugot sa awit ni Balagtas. At ang kudetang ito ay hindi lamang mula sa Albania o Persia,
kundi sa kalooban ng Tagalog na nakapailalim sa prehuwisyo at panggigipit ng mananakop na Espanya. Maaaring
walang kalayaan noon si Balagtas na ibulalas ang lahat ng kabaguhan na ibig niyang ipasok sa panitikang Tagalog.
Masikip man ang padron ng awit, de-kahon man ang mga naunang awit ng pakikipagsapalaran at pag-ibig, nakalikha
pa rin si Balagtas ng masasabing subersibong diwain at ang diwaing iyon ay hindi niya ipinaloob sa wika at
diskursong Espanyol bagkus sa wika at diskursong Tagalog. Nagtagumpay na ang kudeta ni Balagtas. At hindi na ito
dapat tawagin pang kudeta bagkus himagsikang Tagalog, at himagsikang pampanitikang ikararangal ng buong
Katagaluganalinsunod sa konsepto ng Katipunan.

Mga Katawagang Pampanitikan noong 1947 at 1950

Posted on 03/11/2008 by Roberto Aonuevo

Kung gaano kasumpa-sumpa ang pamunuan ng Komisyon sa Wikang Filipino ngayon, kapuri-puri naman ang
pamunuan ng Surian ng Wikang Pambansa noong 1947-1950 dahil malaki ang malasakit nito na payamanin hindi
lamang ang pambansang wika bagkus maging ang panitikang Filipinas. Bumuo ito ng lupon na kinabibilangan ng
mga panitikero, manunulat, editor, kritiko, at dalubwika na nagsikap payamanin ang batis ng mga katawagang
pampanitikan na magagamit ng mga estudyante, guro, at kritiko sa pagsusuri ng mga akda. May ginawang
konsultasyon ang lupon, bago ipinalaganap ang kanilang ginawang listahan ng salitang pampanitikan. Tandaan na
noong panahong iyon, baguhan pa lamang ang Filipinas hinggil sa panunuring pampanitikan o pagbubuo ng
teoryang pampanitikan. Noong 16 Oktubre 1947, pinagtibay ng SWP ang mga sumusunod na salita na magagamit sa
pag-aaral ng panitikan. Kabilang dito ang sumusunod:
1. unitykaisahan
2. ornamentalmapalamuti
3. profoundmarurok
4. objectivepalayn
5. timepanahon
6. incidentpangyayari
7. treatmenttalakay; pagtalakay
8. unusualdi-karaniwan
9. ordinarykaraniwan
10. naturalliks
11. overwrittenmaligoy
12. synopsisbud
13. denoumentkakalasn
14. emphasisdin
15. restraintkatimpian
16. forcefulmabisa
17. slangbalbal
18. essaysanaysay
19. descriptionpaglalarawan
20. endwakas
21. differentnaiiba
22. artisticmasining
23. greatdakila
24. deepmalalim
25. dramadula
26. problemsuliranin
27. solutionkalutasn
28. dictiontats o katatasn (ukol sa pagbigkas)
29. structure, framework, plotbalangkas
30. refineddalisay
31. stylehimig
32. parallelagapy
33. fablekata
34. subject, topic, themepaksa
Madaragdagan pa ang nasabing listahan, at noong 21 Enero 1950 ay inihayag ng SWP ang iba pang katumbas na
katawagan sa Ingles:

1. atmospherealuhimig
2. abstractkipil
3. aktor, aktresartista
4. articlelathala
5. backgroundduyo
6. beatkumpas; unday
7. brieftipil
8. coherencekaugnayan
9. conclusionkawakasan
10. convingcingnesskapaniwalaan
11. dialoguesalitaan
12. dramatis personaetauhang-dula
13. epicepiko, tulang pangkabayanihan
14. expository biographytalambuhay na palahad
15. expository writingpagsulat na palahad
16. feature articlepananging lathala
17. imaginaryguniguni; pangguniguni
18. originalorihinal; sarili
19. soliloquymunimuni
20. accentdiin
21. allegorical storykuwentong alegoriko
22. asidepasarili
23. balladbalada
24. book reviewsuring-aklat
25. burlesquetudy; patudy
26. complexitykasalimuutn
27. conflictpagsasalungatan
28. denoumentkalutasn
29. didacticnakapagtuturo
30. emphasiskasiglahan
31. experimentalpasanay
32. expositionpaglalahad
33. expository narrativesalaysay na palahad
34. farcepalabs; saynete
35. fictionistmangangatha
36. motivationpagganyak
37. originalitykasarilinan
Mapapansin sa listahang ito na ang karamihan sa mga lahok ay ginagamit pa hangga ngayon, kahit sa teksbuk. Na
mabuti. Nadagdagan din ang mga katawagan sa paglipas ng panahon, dahil ang mga kritiko at manunulat ay
umimbento mismo ng mga salita para gamitin sa panunuri o pagbubuo ng teoryang pampanitikan. Inaasahan na ang
bagong henerasyon ng mga manunulat sa Filipino ay lalong magpapasigla sa pagbubuo ng mga terminong
pampanitikan, upang makabuo ng sariling diskurso na hindi lamang basta panumbas o salin o halaw, bagkus sariling
katawagang taal sa Filipino at siyang magagamit sa pagsusuri ng mga akdang Filipino, alinsunod sa diskurso ng mga
Filipino.