Ankara niversitesi

SBF Dergisi,
Cilt 69, No. 4, 2014, s. 807-834

YARGININ SYASALLAMASI EREVESNDE

SUU VE SULUYU VME SUU:
YEN DZENLEMENN ANLAMI*
Ar. Gr. Nisan Kuyucu
Ankara niversitesi
Siyasal Bilgiler Fakltesi

z
4. Yarg Paketi ile ak ve yakn tehlike lt eklenen Trk Ceza Kanunu m. 215te tanmlanm
suu ve suluyu vme suu, Trkiyede ifade zgrlnn snrlandrlmasnn aralarndan biri
olagelmitir. Bu almada maddenin nceki halinden kaynaklanan sorunlarn tespit edilmesi ve Trkiyede
ak ve yakn tehlike kriterinin mahkemelerce nasl yorumland ortaya konarak 2013 ylnda yaplan
deiikliin olas anlam bulunmaya allacaktr. Bu aba srasnda, ifade zgrlnn snrlar
bakmndan yargnn siyasal iktidarla olan ilikisinin nemi de kendiliinden ortaya kmaktadr.
Anahtar Szckler: fade zgrl, suu ve suluyu vme suu, ak ve yakn tehlike kriteri,
yarg-iktidar ilikileri, AHM kararlar

Praising the Offence and the Offender in the Context of the Politicization
of the Judiciary: The Meaning of the New Regulation
Abstract
The crime of praising the offence and the offender is defined in Article 215 of the Turkish Penal
Code, which has been used (and is being used) as a tool to limit freedom of expression in Turkey. A new
criteria containing the the clear and present danger element was added to the crime as with the 4 th Judicial
Reform Package. In order to find the possible outcomes of the amendment in the reform package, , problems
arising from the former version of article 215 and the ways in which judicial bodies interpret the clear and
present danger criteria will be discussed. In the meantime, the importance of relations between the judiciary
and political power in terms of the limits of the freedom of expression will also be analyzed.
Keywords: Freedom of thought, praising the offence and the offender, clear and present danger,
relations between political power and judiciary, ECtHR jurisprudence
* Makale geli tarihi: 03.03.2014

Makale kabul tarihi: 17.10.2014

808 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

Yargnn Siyasallamas erevesinde

Suu ve Suluyu vme Suu:
Yeni Dzenlemenin Anlam

Giri
Trkiyede ceza kanunundan kaynaklanan ifade zgrl sorunlar son
dnemde byk oranda halk kin ve dmanla tahrik veya aalama
suunu dzenleyen TCKnn 216. maddesi ve Trk milletini, Trkiye
Cumhuriyeti Devletini, Devletin kurum ve organlarn aalama suunu
dzenleyen 301. maddesi zerinden tartlyor. Gerekten de bu hkmler,
Hrant Dinkin bir gazete yazsnda yer alan ifadeleri nedeniyle 301. maddeden
yarglanmas srecinin lmyle sonlanmas ile de belleimize kaznd zere,
ok vahim sonulara yol aabiliyor. Kamuoyunda oka tartlm ve aada
da ele alnacak Oran-Kabolu karar ile de 216. maddenin ifade zgrlnn
resmi ideoloji ile imtihannn bir rnei grlmt. Bu maddelerin yaratt
sorunlarn byk lde hkmlerin lafzndan deil yarg pratiklerinden
kaynaklandn, ifade zgrlnn ada demokratik bir dzenin
gerektirdii biimiyle uygulanmas iin kat edilmesi gereken ok yol olduunu
en batan sylemek mmkn.
fade zgrlyle ilgili hkmlerde yargnn ifade zgrlnn
snrlarn ve kapsamn nasl belirledii, iktidar karsnda kendisini nerede
konumlandrd ile dorudan ilgilidir.1 nk ifade zgrlne, esas olarak
kendisini tek hakikat olarak sunan resm ideoloji(nin) sorgulanmas ya da ona
kar klmas sz konusu olduunda ihtiya duyulur (Sancar, 2004: 170). Bu
1Trkiyedeki

son yllarda kabul edilen yarg paketlerini ifade zgrl asndan da

deerlendiren bir alma iin bkz. Karakaya, Naim ve Hande zhabe (2013), Yarg
Paketleri: Hak ve zgrlkler Asndan Bir Deerlendirme (Geni Kapsaml Rapor),
(stanbul: TESEV Yaynlar). Trkiyedeki yarg sistemine ilikin gncel bir eletiri
iin bkz. Ertekin, Orhan Gazi, Faruk zsu, Kemal ahin, Muzaffer akar, Uur Yiit
(2013), Trkiyede Yarg Yoktur, (stanbul: Tekin Yaynevi)

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu:809

Yeni Dzenlemenin Anlam

balamda TCKnn ifade zgrl bakmndan sorunlu hkmlerinden birisi

de m. 215te yer alan suu ve suluyu vme suudur.
Suu ve suluyu vme suu doktrin tarafndan neredeyse tamamen bir
kenara itilmitir. Ne ceza hukuku zel hkmler kitaplarnda, ne erhlerde
birka istisna dnda bu sua yer verilmektedir.2 te yandan yarglar ve
savclar, baz siyasi hkmllerin anma etkinliklerinde ya da Krt hareketine
ya da onun sembolik isimlerine ilikin olumlu yarg ieren tm aklamalarda
bu hkm hemen hatrlamakta ve ifade zgrln kstlamak iin
uygulamaktadr. Bu hkm, hukuk uygulayclar tarafndan, tpk TCKnn
216., 301. ve 318. maddelerinde olduu gibi, resm ideoloji(ye) ters den
eletirel dncelerin yasaklanmas iin kullanlmaktadr.
Suu ve suluyu vme suu insan haklar aktivistlerinin getirdii
eletirilerin ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin (AHM) ifade
zgrlne ilikin Trkiye aleyhine verdii kararlarn sayca artmasnn
sonucu olarak 4. yarg paketi kapsamnda deiiklie uramtr. Bu
deiikliin uygulamada ne gibi sonulara yol aaca henz belli deildir.
Bu almada maddenin deimi halinde yer alan ak ve yakn
tehlike kriterinin Trkiyedeki yarg yerlerince nasl uyguland ortaya
konularak ok yaknda sonularn greceimiz bu deiikliin, ifade
zgrlnn gereklemesi iin ne gibi imknlar ierdii, etkili bir koruma
getirip getiremeyecei sorularna yant bulunmas amalanmtr. imdiden
sylenebilir ki; yargnn siyasal iktidarla olan ilikilerinin en berrak biimde
ortaya kt ifade zgrlyle ilgili hkmlerde yaplan deiiklikler,
Trkiyede, ounlukla iyi niyetli abalar olmaktan teye gidememitir.3 O
kadar ki; Trkiyenin siyasi tarihi hakknda bilgi sahibi olabilmek iin ifade
zgrlne getirilen snrlamalarn izinin srlmesinin yeterli olaca
sylenebilir (Altparmak, 2007: 10).
Aada, ncelikle literatrdeki eksiklik de gzetilerek suu ve suluyu
vme suunun deiiklikten nceki biiminin yol at sorunlar ve bunlarn
nedenleri irdelenecektir. Bu nedenlerin, madde metnindeki sz konusu
deiikliin umulduu gibi sonu verip vermeyecei konusunda yol gsterici
2Bu

eksiklie deinilmiken Erdener Yurtcann 2012 tarihli Yargtay Kararlar

Inda Kamu Barna Kar Sular isimli kitabn anmak gerekir. Bkz. Yurtcan,
Erdener (2012), Yargtay Kararlar Inda Kamu Barna Kar Sular, Idefix EKitap.
3TCK m. 301de yaplan ok sayda deiikliin maddenin yaratt sorunlar
zemedii grlmtr. Bkz. Algan, Blent (2008), The Brand New Version of Art.
301 of the Turkish Penal Code and The Future of Freedom of Expression Cases in
Turkey, German Law Journal, 9 (12): 2237-2251.

810 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

olduu dnlmektedir. Daha sonra ilk olarak deiikliin getirdii kriterin,

kayna olan Amerikan hukukunda tad anlam ve ardndan da bu kriterin
Trk hukukunda nasl ele alnd Milli Gazete ve Oran-Kabolu dava
rnekleriyle ortaya konulacaktr. Bylece 215. maddede yaplan deiiklikle
ilgili gereki beklentilerin neler olacann ortaya konulmas hedeflenmitir.
Bu srada suu ve suluyu vme suunun bir ceza kanununda yer almasnn
gereklilii sorununun karlatrmal almalar gerektiren baka bir makalenin
konusu olabilecei dnlerek bu tartma kapsam dnda braklmtr.

I. Suu ve Suluyu vme Suu

A. 5237 Sayl TCKnn Kabulndeki lk Biimiyle
1. Suun Unsurlar

Suu ve suluyu vme suu, 5237 sayl TCKnn Kamu Barna

Kar Sular balkl blmndeki 215. maddede yer alr. Madde metni u
ekildedir: lenmi olan bir suu veya ilemi olduu bir sutan dolay bir
kiiyi alenen ven kimse iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Bu
madde, 2013 ylnda yaplan deiiklikten sonra lenmi olan bir suu veya
ilemi olduu sutan dolay bir kiiyi alenen ven kimse, bu nedenle kamu
dzeni asndan ak ve yakn bir tehlikenin ortaya kmas halinde, iki yla
kadar hapis cezas ile cezalandrlr. eklini almtr.4 Bu balkta madde
metninin 2013 deiikliinden nceki hali bu alma iin gerektii kadaryla
incelenecektir.
TCK m. 215te yer alan kamu bar kavram, kamu gvenliinden geni,
kamu dzeninden dar bir anlam tamaktadr (Parlar ve Hatipolu, 2008: 3158).
Kamu bar, kiilerin huzur iinde yaad, bireylerin temel deerlerinin
korunduu ve hukukun stnl ilkesinin geerli olduu bir durumu ifade
eder (Aydn, t.y.). Yasa koyucu, suun ya da sulunun vlmesinin kiileri su
ilemeye dolayl yoldan tevik edeceini ya da en azndan su olan fiile ya da
suu ileyen faile kar knama duygusunu azaltc etki yaratacan varsayd
iin 215. maddede yer alan sua bu balk altnda yer vermitir (Soyaslan,
2012: 524-525).
Gerekede maddenin anlamn somutlatracak bir aklama yoktur.
Buna gre;

4nsan

Haklar ve fade zgrl Balamnda baz Kanunlarda Deiiklik

Yaplmasna Dair Kanun, Kanun No. 6459, Tarih: 11.04.2013, Resmi Gazete S.
28633.

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu: 811
Yeni Dzenlemenin Anlam

Madde metninde, suu ve suluyu vme suunun tanm yaplmtr.

Buna gre suun olumas iin, failin ilenmi olan bir suu veya ilemi
olduu sutan dolay bir kiiyi alenen vmesi gerekmektedir. lenmi
olan bir suun failini veya kanuna uymayan kiiliini, srf su ilemesi
sebebiyle vme hali de cezalandrlmaktadr. Su ilemi olan kiinin
vlmesi halinde, aslnda bu kii araclyla ilenmi olan su
vlmektedir (Adalet Bakanl, t.y.).

Madde metninden anlalabilecei zere bu suun maddi unsuru,

ilenmi olan bir suun ya da ilemi olduu sutan dolay bir kimsenin alenen
vlmesidir. Burada eski TCKden farkl olarak herhangi bir suun deil somut
bir suun veya su ilemi bir kiinin iledii su bakmndan vlmesi
aranmtr (Yurtcan, 2012: 13).5
lenmi olan su, su ilemi kii, vmek ve aleniyet kavramlar
aklama gerektiren kavramlardr. Buna gre, ilenmi olan sutan
bahsedebilmek iin kesinlemi bir mahkmiyet hkmnn bulunmas arttr.
rnein; hkmn aklanmasnn geri brakld durumlarda kesinlemi bir
mahkmiyet hkm bulunmadndan, bu davalarn konusu sulara ilikin
olarak suu ve suluyu vme suunun gerekletii sylenemez (en, 2008:
108). Su ilemi kii ise masumiyet karinesi gerei kimse sululuu bir
mahkeme kararyla sabit oluncaya dek sulu saylamayacandan, kesinlemi
bir mahkmiyet hkmne dayanarak sank olmaktan km ve fail olmu kiiyi
ifade eder.
vmek, Trk Dil Kurumunun szlnde birini veya bir eyin
iyiliklerini, stnlklerini syleyerek deerini yceltmek olarak
tanmlanmtr.6 Bu su bakmndan vmenin, ilenmi bir sua veya su
ileyen bir kimseye ilikin beeninin ya da benimsemenin, kar tarafa
alanmak zere aklanmas anlamna gelecei ifade edilmektedir (Parlar ve
Hatipolu, 2008: 3158). Maddenin gerekesinde de belirtildii gibi, su ilemi
olan kimsenin vlmesi yoluyla suun vld dnlmektedir. Bu
vgnn, kiileri kamu barn bozacak davranlara itecei kaygsyla byle
bir su tanmna ihtiya duyulduu anlalmaktadr.
55237

sayl TCKnn 215. maddesinin eski TCKdaki karl 312. maddenin 1.

fkrasdr. Buna gre; Bir crm alenen ven veya iyi grdn syleyen veya halk
kanuna uymamaya tahrik eden kimseye alt aydan iki yla kadar hapis cezas verilir.
Grlebilecei gibi burada su ileyen kimsenin vlmesi yer almad gibi somut bir
suun ilenmi olmas art da aranmamtr. Bylece eski TCK zamannda kanunda
crm olarak tanmlanan bir fiilin iyi bir davran olduunun alenen aklanmas
suun oluumu iin yeterli grlmekteydi.
6Bkz. http://www.tdksozluk.com/s/%F6vmek/, Son Eriim: 25.10.2013.

812 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

Suun veya sulunun vlmesinin su olmas iin aleniyet unsurunun da

gereklemesi gerekmektedir.7 Aleniyet, belirsiz sayda kiinin suu grmesi
ya da duymas anlamna gelir.8 Ancak aleniyetin gereklemesi iin bu kiilerin
suu duymas ya da grmesi ihtimali yeterlidir; bu ihtimalin mutlaka
gereklemesi gerekmez. Aleniyet, suun, nitelii gerei ya da tesadfen genel
olan yerlerde, basn-yayn yoluyla ya da baz durumlarda zel yerlerde
gereklemesi yoluyla salanr (Yaln Sancar, 2006: 173).
Suu ve suluyu vme suu, 4. yarg paketinden nceki bu haliyle soyut
tehlike suu oluturmaktadr. Bu tr sularda herhangi bir zarar ya da zarar
ihtimali ortaya kmam olsa da suun unsurlarnn gereklemesi, suun
ilenmi saylmas iin yeterlidir (nder, 1989: 61). Ancak vme hareketinin
somut bir su ya da su iledii iddia edilen somut bir kiiyle balantl olarak
gerekletirilmesi gerekir. Buna gre, bir kiiyi ilemi olduu somut bir sula
ilgili olmayan bir ekilde vmek, suu ve suluyu vme suu kapsamnda
deerlendirilmemelidir (Yurtcan, 2012: 13).
Tehlike sular, zellikle de soyut tehlike sular, yasallk ilkesine aykr
olduklar gerekesiyle eletirilmektedir. zellikle ifade zgrl, siyasal
sular gibi kategorilerde somut tehlikenin varlnn aranmamas, kii
zgrlklerini snrlayc, haksz cezalandrmalara yol ama riski iermektedir.
Eylemin zarar neticesini yaratmaya uygun olmamasna ramen
cezalandrlmas, bata dnceyi aklama hakk olmak zere, demokratik
haklarn snrlandrlmas sonucunu yaratr (zek, 1998: 45).
2. Trkiyedeki Yargsal Uygulama

Soyut tehlike sular, ifade zgrl asndan ok kstlayc bir etki

yaratr (Aydn, t.y.). Bir zararn ya da zarar tehlikesinin domas beklenmeden,
ne anlama geldii son derece belirsiz ve yargcn yorumuna sonuna kadar ak
vme fiilinin olumasyla gerekleecek suu ve suluyu vme suunun,
demokratik bir toplumda bu haliyle var olmas, sakncal sonular dourur. Bu
su tipinin ceza kanunlarnda yer almasnn gereklilii tartmas bir yana,
aada yer alan somut rneklerin de gsterdii gibi TCK m. 215te yer ald
7Yargtay

9. Ceza Dairesi verdii bir kararda cezaevinde hkml olan sann

yazd ve muhatabna ulaamadan cezaevi idaresince el konulan dilekelerin suu ve
suluyu vme niteliinde ifadeler ierdiini; ancak aleniyet unsurunun
gereklememesi sebebiyle suun oluamayacan belirtmitir. Bkz. Yargtay 9. Ceza
Dairesi, E. 2007/8098, 03.10.2007.
8Aleniyete ilikin deiik grler iin bkz. Gkcen, Ahmet (2001), Halk Kin ve
Dmanla Aka Tahrik Suu, Ankara: Liberal Dnce Topluluu:142 vd.

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu:813

Yeni Dzenlemenin Anlam

haliyle suu ve suluyu vme suunun, ifade zgrlnn kullanmn ar

snrlad iin demokratik bir toplumda yeri olmayan bir suu ierdii
imdiden sylenebilir.
Madde metninden kaynaklanan sorunlar bir kenara braklp yarg
pratiklerine bakldnda, TCK m. 215in ok byk ounlukla ifade
zgrlnn snrlarn at iddia edilen eitli aklamalar gerekletirenler
aleyhine kullanld grlr. Bu adan suu ve suluyu vme suu yarg
kararlarnda da, Trkiyede dnce zgrln kstlamak iin kullanlan
aralardan biri olagelmitir. Suu ve suluyu vme suundan yarglananlarn
saysna baktmzda, ifade zgrl bakmndan Trkiyedeki vahim
tablonun olumasndaki etkenlerden birinin de bu su ve bu suun yarg
tarafndan uygulanma biimi olduu grlr. Adalet Bakanlnn verilerine
gre TCK m. 215ten 2009 ylnda 4775, 2010 ylnda 3408 ve 2011 ylnda
2513 dava almtr. Bu yllarda alan davalarda verilen toplam mahkmiyet
karar says 1557, toplam beraat karar says ise 4265tir.9
Yarg kararlarna bakldnda bu hkmn yargnn hoa gitmeyen
ifadeleri yasaklama aralarndan biri olarak kullanld grlr. rnein,
DEHAP Mardin l Bakan olan sank hakknda, yapt bir basn aklamas
nedeniyle alan davada () Bunun en gl ve somut rnei ABnin
KONGRA-GELi terrist listesine almasdr. Son derece talihsiz olan bu
kararn halkmza hibir ekilde fayda getirmeyecei ve tekrar atmal bir
srecin balayaca ynnde bizleri kayglandrmaktadr eklindeki
ifadelerinin ve ABnin ald karar kkrtc olarak nitelemesinin suu ve
suluyu vme suunu oluturduu kabul edilmitir.10 Yargtay Ceza Genel
Kurulu (CGK), bu ifadelerle sann sz konusu rgt terr rgt olarak
kabul etmediini, kabul edenlere de kar ktn, bylece rgtn yasa d
eylemlerini desteklediini dnmtr. Kararn devamnda ise bir terr
rgtnn iledii sular meru sayma(nn), dnce ve kanaat zgrlnn
snrlarn a(t) ifade edilmitir.
Kararda vme fiilinin ne zaman gereklemi saylacana, her iyi
grme(nin) ya da onaylama(nn) vme saylp saylmayacana ilikin bir
belirleme olmad gibi, failin ifadelerinin neden dnce ve kanaat
zgrlnn snrlarn a(t) da tartlmamtr. Ayrca grlebilecei gibi
9Veriler,

Adli Sicil ve statistik Mdrlnn internet sayfasndan alnmtr. 2012

ylndan beri madde numaralarn ieren istatistiklere ve dolaysyla 215. maddeye
ilikin verilere ulamak mmkn olmamaktadr. Bunun yerine 215. maddeye ilikin
istatistikler iin kamu barna kar sular kategorisine bakmak gerekmektedir.
Bkz. http://www.adlisicil.adalet.gov.tr/istatistik_2011/ist_tab.htm
10CGK, E. 8-345, K. 13, T. 30.01.2007.

814 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

burada bir rgtn iledii sabit olan sularn vlmesi sz konusu olmad
gibi, somut bir sutan dolay bir rgtn vlmesi de sz konusu deildir.
Bir baka davada, parti tekilatna hitaben yazd zgemiinde yer alan
1984'ten bu yana bu mcadelenin iinde yaandk ve yaatldk. () atma
esnasnda 3 vatandamz ehit oldu. Bu mcadele baladndan beri iinde
yer aldk ve de devam etmekteyiz. Bu mcadele iin elimizden geleni her zaman
yaptk ve ta ki lnceye kadar devam edeceiz eklindeki ifadeleri dolaysyla
hakknda 3713 sayl Terrle Mcadele Kanunu (TMK) m.7/2de yer alan terr
rgtnn propagandasn yapma suundan dava alan sank, dava sonucunda
suu ve suluyu vme suundan dolay 2 ay hapis cezas almtr. CGK bu
davaya ilikin olarak failin bu ifadelerini, yasad bir terr rgtnn
eylemlerini onaylayarak, ona sahip kmak, anlan rgtn iledii sular iyi
grmek anlamna geleceinden ve bir terr rgtnn iledii sular meru
saymak, iyi grmek, dnce ve kanaat aklama zgrl snrlarn aan
bir eylem olduundan suu ve suluyu vme niteliinde grmtr. Oysa
kararn ieriinde, sz konusu ifadelerin iddete ve terr yntemlerine
bavurmay tevik edecek herhangi bir ibare iermedii CGK tarafndan tespit
edilmitir. 11 Hatta bu nedenle bu ifadelerin TMK m. 7/2 uyarnca deil TCK
m. 215 uyarnca incelenecei belirtilmitir. Buna ramen bu ifadelerin neden
ifade zgrl snrlar iinde kalmad kararda yer almamtr. Burada da
somut bir suun ya da somut bir su dolaysyla bir kimsenin vlmesi sz
konusu deildir. Ancak ne ilk derece mahkemesi ne de CGK bu noktaya dikkat
etmitir.
AHMnin yakn tarihli bir kararna da konu olan bir dier davada ise
Halfeti Cumhuriyet Basavclna protesto amal verilen Ben de sayn
calan diyorum ve bu suu ileyip kendimi ihbar ediyorum. ierikli
dilekelerin suu ve suluyu vme suunu oluturup oluturmad
incelenmitir. Yerel Mahkeme, sann, uluslararas kamuoyu tarafndan da
terr rgt olarak kabul edilen bir rgtn liderine sayn diyerek bu kiiye
sayglarn ifade ettiini; bu ifadenin de o kiinin ve lideri olduu terr
rgtnn iledii sular hakl grmek anlamna geldiini savunmutur.
Mahkeme, iddete ya da terre tevik edici olmadn belirttii bu ifadelerin
ifade zgrlnn snrlarn atn sylemi; ancak bu szlerin neden ifade
zgrlnn snrlarn atn gerekelendirmemi ve san suu ve suluyu
vme suundan mahkm etmitir.12

11CGK,

E. 2007/9-69, K. 2007/99, T. 17.04.2007.

ve Dierleri/Trkiye, Bavuru No. 25764/09 vd. , 01.10.2013, par. 10.

12Yalnkaya

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu:815

Yeni Dzenlemenin Anlam

ncekilerden farkl olarak bu davada Yargtay 9. Ceza Dairesi sz

konusu dilekedeki ifadeleri kanaat aklamaktan ibaret grm ve bozma
karar vermitir.13 Bylece Dairenin nceki kararlarndan farkl ynde karar
verdii grlmektedir. Dairenin nceki kararndan ayrlmasna yol aabilecek
nitelikte yeni bir hukuki deiiklik olmamasna ramen bu karar deiikliine
neyin yol am olduunu tespit etmek gtr. nk bu srete yarg pratiine
etki edecek bir toplumsal deiim de yaanmamtr. Krt Almnn
gndemde olduu 2012 yl iinde verilen kararlarda Yargtayn sanki bu
hkm yeni konmu gibi aniden Anayasann 90. maddesine atfla AHMnin
ifade zgrl kriterlerini uygulamaya balad da gz nne alndnda
yarg pratiklerindeki deiimlerin siyasi gelimelerle uyumlu olduu
grlmektedir.
rnein, Yargtayn 2012 ylnda verdii bir kararda, bir hkml
hakknda cezaevine yazlan ve onun salk koullarna ilikin talepleri ieren
dilekede bu hkmlye sayn denmesi, AHM kararlarna atfla
deerlendirilmitir. Kararda, sayn szcnn ilenen bir suu yahut
iledii su nedeniyle kiiyi vc nitelikte bulunma(d) ve sann
hkmlnn sal ile ilgili kendi deer yargsn ieren dncelerini
akla(d) ifade edilerek sank hakknda verilen mahkmiyet hkmnn
bozulmasna karar verildii belirtilmitir.14
Oysa bu davalarda dava konusu ifadelerin suu ve suluyu vme
kapsamnda deerlendirilemeyeceini sylemek iin ifade zgrlne
bavurmadan nce somut bir suun ya da somut bir sutan dolay bir kimsenin
vlmesinin sz konusu olup olmadna baklmas yeterlidir. Burada sayn
calan denilerek suu ve suluyu vme suunun ilenmi saylabilmesi iin
sz konusu hkmlnn mahkm olduu somut bir sutan dolay vlmesi
gerekmektedir. Tek bana bir kimseye sayn denmesi bu madde metni
erevesinde su tekil edemez. Oysa su oluturduu iddia edilen ifadelerde
vlen kiinin somut bir suuna gnderme yaplmamakta ve sayn ifadesi tek
bana bu kiinin iledii bir suun ilenmesini tahrik edici nitelik de
tamamaktadr. Yarg merciilerinin srekli olarak suu ve suluyu vme
suunun unsurlarnn oluup olumadn deerlendirmeden mahkmiyet
hkm kurmas, grleri toplumda aznlkta kalan ya da muhalif grlere
sahip olan kiileri cezalandrlma korkusu iinde brakmaktadr.
Yargtayn 2012 ylndan beri suu ve suluyu vme suuyla ilgili
olarak kulland AHMnin ifade zgrlne ilikin uygulad ilkeler, ifade
13Yargtay 9.
14Yargtay 8.

Ceza Dairesi, E. 2010/8911, K. 2012/5154, T. 18.04.2012.

Ceza Dairesi, E. 2009/18022, K. 2012/21275, T. 20.06. 2012.

816 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

zgrlnn snrlarn olmas gerekene yaklatrmas bakmndan nemlidir.

Suu ve suluyu vme suunun ilendiinin tespit edilebilmesi iin somut
dayanaklarn mevcut olup olmadn ortaya koymak bakmndan AHMnin
ifade zgrl davalarnda kulland ltlerin rehber olarak kullanlmas,
Trkiyenin ifade zgrl sorununun zm asndan olumlu bir adm
olacaktr.
Yukarda CGKnin 2012 tarihli kararna konu olan ve Abdullah calana
sayn denmesinin suu ve suluyu vme suu oluturup oluturmadnn
incelendii karar, yerel mahkemenin mahkmiyet hkmnden sonra ifade
zgrlnn ihlal edildii iddiasyla AHMnin nne gitmitir.15 AHM,
yerel mahkemenin verdii kararn Bavurucularn ifade zgrlne bir
mdahale niteliinde olduunu tespit ettikten sonra, ncelikle bu mdahalenin
yasal bir dayanann olup olmadn sorgulamtr. TCK m. 215teki
dzenlemeyi yasal bir dayanak olarak kabul eden AHM, bu dzenlemenin
Avrupa nsan Haklar Szlemesinin (AHS) 10. maddesinin 2. fkras
anlamnda16 ulusal gvenliin korunmas meru amacn tadn
belirlemitir.17
AHM, ifade zgrl davalarnda uygulad metoda uygun olarak son
aamada sz konusu snrlamann demokratik toplumda gereklilik ltne
uygun olup olmadn incelemitir. Gereklilik kavramn zorlayc toplumsal
ihtiya kriteriyle aklayan AHM, snrlamann izlenen meru amala orantl
ve bu amaca ulamak iin uygun ve elverili olup olmadn detayl bir ekilde
incelemitir. Bavurucularn dilekelerinde yer alan ifadelerden, onlarn
Abdullah calan ya da PKK tarafndan gerekletirilmi eylemleri
desteklediklerine ya da onayladklarna ilikin bir karm yapmann mmkn
olmadn ve yerel mahkemenin de belirttii gibi Bavurucularn iddete ya da
terr eylemlerine tevik niteliinde bir ifadelerinin bulunmadn belirten
15Bavurucular

ayrca 6., 7. ve 14. maddenin de ihlal edildiini ileri srmtr. Bu

makalenin konusunun dnda kald iin kararn bu iddialara ilikin ksmlar
burada konu edilmeyecektir. AHMnin ifade zgrl itihadna ilikin kapsaml
bir alma iin bkz. zbey, zcan (2013), Avrupa nsan Haklar Szlemesi
Inda fade zgrl Kstlamalar, TBB Dergisi, (106): 41-92.
16AHS m.10/2: Grev ve sorumluluklar da ykleyen bu zgrlklerin kullanlmas,
yasayla ngrlen ve demokratik bir toplumda ulusal gvenliin, toprak
btnlnn veya kamu gvenliinin korunmas, kamu dzeninin salanmas ve su
ilenmesinin nlenmesi, saln veya ahlakn, bakalarnn hret ve haklarnn
korunmas, gizli bilgilerin yaylmasnn nlenmesi veya yarg erkinin yetki ve
tarafszlnn gvence altna alnmas iin gerekli olan baz formaliteler, koullar,
snrlamalar veya yaptrmlara tabi tutulabilir.
17Yalnkaya ve Dierleri/Trkiye, par. 27-29.

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu: 817
Yeni Dzenlemenin Anlam

AHM, mdahaleyi gerekli klacak ak ve yakn bir tehlikenin de olumadna

dikkat ekmitir. Mahkeme bu tespitlerden yola karak demokratik toplumda
gereklilik kriteri asndan yerel mahkemelerin Bavurucularn ifade
zgrlklerine mdahaleyi hakl klacak bir neden gstermediklerinden bahisle
ihlal karar vermitir.18
Grld gibi AHM, ifade zgrlne getirilecek snrlamalar
konusunda titiz bir inceleme yapmaktadr. Oysa Trkiyedeki yarg
merciilerinin verdii kararlarda, bir ifadenin suun ya da sulunun vlmesi
nitelii tadnn ve ifade zgrlnn snrlarn atnn belirtilmesiyle
yetinilmektedir. Her ne kadar AHMnin bu bavuruyla ilgili kararn
vermesinden nce Yargtay 9. Ceza Dairesi mahkmiyet kararyla ilgili bozma
kararn aklam olsa da o kararda da ifade zgrlne ve dava konusu
sayn ifadesinin niteliine ilikin bir tartma yer almamaktadr. Daire,
kararnda, AHMnin ifade zgrlne ilikin itihadn eitli kararlardan
rnekler vererek sralam; ancak bunlarn somut davayla olan ban kurmadan
bozma ynnde sonuca varmtr. Bu nedenle de Yargtayn hangi hukuki
gerekeyle bir sene ncesinde ifade zgrl kapsamnda grmedii bir sz
ifade zgrl kapsamnda grmeye baladn anlamak mmkn
olmamaktadr. AHM, Trkiyeye ilikin olarak verdii baka kararlarda da
yerel mahkemelerin iddete ar ya da nefret sylemi iermeyen ifadeleri
ieriinden ve balamndan bamsz olarak deerlendirerek ifade zgrln
ihlal eden kararlar verdiini tespit etmitir (Altparmak ve ndl, 2013: 7).
Anlan davalarn tamamnda, hangi fiillerin vme kapsamnda
grlebilecei tartlmadan, siyasi hkmllerle ilgili hoa gitmeyen her trl
aklama ifade zgrlnn korumas dnda braklarak suu ve suluyu
vme suu kapsamnda deerlendirilmitir. Oysa AHMnin Trkiye aleyhine
verdii benzer kararlardan grlebilecei gibi iddete ve terr eylemlerine
tevik ya da nefret sylemi kapsamnda olmayan bir ifadenin, srf belli baz
kiilere ya da rgtlere ilikin olduu iin veya toprak btnlnn ya da
kamu gvenliinin korunmas bahanesiyle cezalandrlmas ifade zgrlne
aykrdr.19
fade zgrlnn ar snrlandrlmas sonucunu dourduu iin
demokratik bir toplumda yeri olmad belirtilen bu dzenleme, 4. yarg
paketinden nceki bu haliyle, henz d dnyada herhangi bir etki yaratmayan
ve gelecekte de yaratp yaratmayaca bilinmeyen eylemleri cezalandrarak
zgrlkler alanna fazla mdahale nitelii tamaktadr. vme fiilinin
18Yalnkaya

ve Dierleri/Trkiye, par. 35-38.

Srek/Trkiye (No. 4), Bavuru No. 24762/94, 08.07.1999, par. 60; Gzel ve
zer/Trkiye, Bavuru No. 43453/04; 31098/05, 06.07.2010, par. 61.

19Bkz.

818 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

cezalandrlmasnn sebebi kiilerin dolayl yoldan su ilemeye tevik edilmesi

ya da haklarnda olumsuz dnlmesi gereken kiilere ilikin hogry
artrmas ise bu suun ilenmi saylabilmesi iin bu sonularn gereklemesi
ya da en azndan gerekleeceinin somut olarak tespit edilmesi gerekir.
Bu suun bu haliyle ve uygulanma ekliyle ierdii sakncalar bununla
da kalmamaktadr. Yarg pratiklerine bakldnda bir kere su ileyen kiinin
cezasn ekse bile suu ve suluyu vme suu erevesinde l de olsa canl
da olsa sonsuza dek sulu olarak kabul edildii grlmektedir. Deniz
Gezmi, brahim Kaypakkaya ya da artk var olmayan rgtlerle ilgili
ifadelerin ya da eylemlerin suu ve suluyu vme suu kapsamnda
deerlendirilmesinin ne anlama geldiinin tartlmas gerekir. (bkz. Bianet,
15.07.2008; Bianet, 06.05.2008; Radikal, 27.01.2011). dama mahkm edilmi
olan Adnan Menderes ya da Celal Bayarn isimleri havaalan, niversite gibi
kamu binalarna verilebilirken Deniz Gezmi, Vedat Aydn ve Musa Anterin
isimlerinin cadde, park ya da sokaklara verilmesinin talep edilmesi suu ve
suluyu vmekten cezalandrlabilmektedir (Bianet, 03.06.2008).
Ayrca eer suun amac dolayl teviki nlemekse kamuoyunda sayg
gren, aklamalar ok fazla kiiye ulaan siyasilerin ya da tannm kiilerin
bu sutan daha ok mahkm olmas gerekirdi. Oysa yargnn uygulamas bunun
tam tersini gstermektedir. rnein, Umut Kitabevinin bombalanmas
olaynn sanyla ilgili olarak dnemin Genelkurmay Bakan orgeneral Yaar
Bykantn yazl, grsel ve sosyal medyada byk yank uyandran
Tanrm, iyi ocuktur. ifadesi ve olayla ilgili yarglamay hukuk cinayeti
olarak nitelemesi suu ve suluyu vme kapsamnda deerlendirilmemitir
(Radikal, 2012; Bianet, 2007). Oysa bu ifade ile eski bir PKK hkmlsnn
kitabevinin bombalanmas eylemi ho grlmektedir. Bir genelkurmay
bakannn bir bombalama eyleminin sann iyi ocuk ve bu sann
yarglanmasn hukuk cinayeti olarak nitelemesi, ayn nitelemeyi hak etmek
isteyenleri dolayl yoldan tevik edecek nitelikte grlebilir. Bu olayla ilgili
olarak Bykant aleyhine adil yarglamay etkilemeye teebbsten dava
almas gndeme gelmi; ancak bu ifadenin gerekletirilen ve su nitelii
tayan eylemi vme saylp saylmayaca kamuoyunda hi tartlmamtr.
Benzer bir ekilde Hrant Dink cinayeti davasnn san Ogn Samast ile
Samsun Emniyet Mdrl Terrle Mcadele ube Mdr ve bir emniyet
grevlisinin Trk Bayra nnde yine ana-akm medyaya yansyan bir
fotoraf ektirmeleri ve bu srada alnan ses kaydnda yer alan samimi
konumalar suu ve suluyu vme olarak grlmemitir. Bu olayla ilgili
olarak yalnzca fotorafta yer alan iki emniyet mensubu hakknda grevi
ktye kullanmak ve soruturmann gizliliini ihlal sulamalaryla dava

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu:819

Yeni Dzenlemenin Anlam

alm ve delil yetersizliinden beraat karar verilmitir (NTVMSNBC,

25.01.2013). Yargtay 4. Ceza Dairesi ise
sanklarn amalarnn kasten insan ldrme suundan pheli
Ogn'n iledii suun doru bir davran olduu ynnde kamuoyuna
mesaj vermek olup olmad ve haklarnda 5237 sayl TCK'nn 215.
maddesinin uygulanma olana bulunup bulunmad karar yerinde
tartlmadan su niteliini yanl deerlendiren ve yerinde grlmeyen
gerekelerle sanklar hakknda beraat kararlar verilmesi(ni)

hukuka aykr bularak bozma karar vermitir.20

Gke Fratn Trk Solu Dergisinde yaymlanan Dersimliler
Devletten zr Dilesin yazs hakknda suu ve suluyu vme ve halk kin ve
dmanla tahrik sulamasyla alan davada ise takipsizlik karar verilmitir.
Fratn dava konusu yazsndaki "Sizin dedeleriniz, tpk imdiki PKK'l
hainler gibi devlete kar silahla ayaklanmlard ve elbette devletimiz de onlar
silahla yok etti! yi de yapmtr. Hatta az bile yapmtr" eklindeki ifadeleri,
stanbul 2. Asliye Ceza Mahkemesi tarafndan Dersim isyan srasndaki
isyanclarn hareketlerini engellemeye alan ve isyan bastran devlet
kuvvetlerinin hareketlerini vme su saylmaz. Hibir devlet, kendisine kar
isyan edenleri ho grmez. denilerek kovuturulmamtr (T24, 28.11.2011;
Radikal, 28.05.2012). Bylece yaznn ieriinde yer alan Dersim katliamn
vc nitelikteki aklamalar suu ve suluyu vme kapsamnda
grlmemitir.
Bu kararda Mahkemenin, Dersim Katliamndan tr yukardaki
alntda grlebilecek ekilde devleti savunan ifadeler kullanmas dikkat
ekicidir. Bir mahkemenin ifade zgrlne ilikin verdii kararda kendisini
devletten taraf grerek bir ifadeyi baka bir gereke sunmadan cezalandrmas
ya da cezalandrmamas son derece tehlikelidir.
Demokratik bir dzende hkimin karar verirken objektif olmas,
devletten ya da onun resmi syleminden yana bir tavr almamas gerekir. fade
zgrl asndan ya da daha zelde suu ve suluyu vme suu asndan
suun gereklemi saylmas iin aranan unsurlar bellidir. Hkimin karar
verirken bu unsurlar bir yana brakp kendi siyasi tavrna gre karar vermesi
hkimin tarafszl ilkesine aykrdr (Centel, 1996: 29). Buna ramen ifade
zgrlne ilikin dzenlemelerin nasl uygulanaca, devletin yapsyla ve
yargnn ifade zgrln baskc m zgrlk m yorumladyla dorudan
balantl olmaktadr (Algan, 2008: 2240).

20Yargtay 4.

Ceza Dairesi, E. 2010/27631, K. 2012/30616, T. 17.12.2012.

820 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

Bu rneklerin verilmesinden amalanan, bu kiilerin suu ve suluyu

vme suundan mahkm olmalar gerektiini gstermek deildir. 5237 sayl
TCKda 2013 ylndan nce yaplan deiiklikten nceki ekliyle bu hkm,
ifade zgrln hukuka aykr biimde snrlandrd iin aslnda kimse
aleyhine uygulanmamaldr. Ancak madem bu dzenleme Trkiyedeki yarg
yerlerinin uygulamakla ykml olduu AHMnin ifade zgrl itihadna
aykr bir biimde uygulanmaktadr; o zaman en azndan objektifliin
salanmas gerekir.
Yukarda verilen rnekler dikkate alndnda bu hkmn
uygulanmasnda yarg yerlerinin objektif davrandn sylemek son derece
gtr. Dolaysyla TCK m. 215in bu halinin yarg yerlerinin elinde muhalif
dnceleri bastrmann ve kiiler zerinde bir oto-sansr yaratmann arac
haline geldii sylenebilir. Anlan rneklerdeki bu hkmden yarglanp ceza
almam kiiler ise bu suun bizatihi varlnn baz sular ve sulular vmek,
dllendirmek sonucunu dourduunu dndrtmektedir.
Uygulamas ve metni her dnemde eletiri konusu olmu bu madde, son
yllarda hkmetin de gndemine girmitir. nce 2012 ylnda 3. yarg
paketiyle m. 215ten dava almasnn ve hali hazrda sren kovuturmalarn ve
kesinleen mahkmiyet kararlarnn infaznn ertelenmesi ynnde bir
dzenleme yaplmtr.21 Ardndan 2013 ylnda karlan 4. yarg paketiyle de
madde metninde deiiklik yaplmtr. Bir sonraki balkta bu deiikliin ne
olduu ve bunun yarg pratii bakmndan muhtemel etkisi tartlacak;
getirilen yeni dzenlemenin ifade zgrlnn kullanm asndan bir
deiiklik yaratp yaratmayaca sorusu yantlanmaya allacaktr.

216352

sayl Yarg Hizmetlerinin Etkinletirilmesi Amacyla Baz Kanunlarda

Deiiklik Yaplmasna ve Basn Yoluyla lenen Sulara likin Dava ve Cezalarn
Ertelenmesi Hakknda Kanun, R.G. Tarihi: 05.07.2012, Geici m. 1:
31/12/2011 tarihine kadar, basn ve yayn yoluyla ya da sair dnce ve kanaat
aklama yntemleriyle ilenmi olup; temel ekli itibaryla adl para cezasn ya
da st snr be yldan fazla olmayan hapis cezasn gerektiren bir sutan dolay;
a)Soruturma evresinde, 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi
Kanununun 171 inci maddesindeki artlar aranmakszn kamu davasnn almasnn
ertelenmesine,
b)Kovuturma evresinde, kovuturmann ertelenmesine,
c)Kesinlemi olan mahkmiyet hkmnn infaznn ertelenmesine,
karar verilir.

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu: 821
Yeni Dzenlemenin Anlam

B. Deiiklikten Sonra
Kamuoyunda 4. yarg paketi olarak bilinen nsan Haklar ve fade
zgrl Balamnda Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair
Kanun22, TCKnn suu ve suluyu vme balkl 215. maddesinde
deiiklik yapmtr. Bu deiiklikle madde metni, lenmi olan bir suu ya
da ilemi olduu sutan dolay bir kiiyi alenen ven kimse, bu nedenle kamu
dzeni asndan ak ve yakn bir tehlikenin ortaya kmas halinde, iki yla
kadar hapis cezas ile cezalandrlr eklindeki yeni haline kavumutur.
Yukarda anlan davalarn gsterdii gibi, TCK m. 215in yarg
yerlerince uygulanma biimi, kamuoyunun ok farkl kesimlerinden insanlarn
ifade zgrlklerinin haksz yere kstlanmasndan dolay yllardr madur
olmalarna yol amtr. Bu nedenle bu maddede yaplan her olumlu
deiiklikte bu insanlarn, iinde bulunduklar siyasi gruplarn ve onlara destek
veren herkesin katksnn olduu aktr. Bunun yan sra ifade zgrlne
getirilen snrlamalarn uluslararas kamuoyu ve zellikle de AHM ve Avrupa
Konseyi Bakanlar Komitesi nezdinde youn eletiri konusu olmas da bu
deiikliin yaplmasnda etkili olmutur. Nitekim 4. yarg paketinin genel
gerekesinde AHM kararlarnn etkisi grlmektedir.
Buna gre 4. yarg paketiyle getirilen deiikliklerle insan haklar
alannda ortaya kan aksaklklar(n) i hukukta zme balanmas ve
AHMnin ihlal kararlarna konu olan baz kanun maddelerinde deiiklik
yaparak Trkiyenin itibarnn dzeltilmesi amalanmaktadr.23 Gerekten de
AHM 2010 ylnda ifade zgrlne ilikin yar pilot niteliinde bir karar
vererek Trkiyedeki ifade zgrl sorununun sistemik yapsn aka
ortaya koymutur. 24
AHM Gzel ve zer kararnda, terr rgtlerinin bildiri ve
aklamalarn basan ya da yaynlayan herkesin yazlarn ierii ve hangi
balamda yazldklar gz nne alnmadan Terrle Mcadele Kanunu m.6/2
uyarnca mahkm edilmesinin ifade zgrlnn ihlaline yol atn tespit

22nsan

Haklar ve fade zgrl Balamnda baz Kanunlarda Deiiklik

Yaplmasna Dair Kanun, Kanun No. 6459, Tarih: 11.04.2013, Resmi Gazete S.
28633.
23nsan Haklar ve fade zgrl Balamnda Baz Kanunlarda Deiiklik
Yaplmasna Dair Kanun Tasars ve Adalet Komisyonu Raporu, Sra S. 445, Genel
gereke.
24Bkz. Gzel ve zer/Trkiye.

822 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

etmi ve konuyla ilgili bireysel ve genel baz nlemlere hkmetmitir.25 Bu

karar uyarnca hkmetin sz konusu maddeyi yrrlkten kaldrma ya da bu
maddede AHS ve AHM kararlarndaki standartlara uygun bir deiiklik
yapma ykmll bulunmaktadr (Altparmak ve ndl, 2013: 6).
AHMnin bu kararla Trkiyedeki yarg yerlerine ynelttii, ifadelerin
ieriklerinin ve hangi balamda sylendiklerinin dikkate alnmadan karar
verildiine ynelik eletiri, suu ve suluyu vme suu kapsamnda verilen
kararlar asndan da geerlidir.
Zaman iinde 215. maddeye ilikin yarg pratii deimedike suu ve
suluyu vme kapsamnda verilen cezalarn da AHM nezdinde bir pilot karar
gerektirecei ortadadr. Kald ki; hali hazrda AHM, 215. maddeden (ya da
ETCK m. 312den) yarglama yaplm baz davalara ilikin olarak Trkiyeyi,
ifade zgrln demokratik toplum dzeninin gereklerine uygun olmayan
bir biimde snrlandrd iin mahkm etmitir.26
Getirilen deiiklikle suu ve suluyu vme fiilinin su saylmasnn
zorlaaca, yaplacak deerlendirmelerin sbjektif nitelik tayaca ve her
somut olay balamnda hangi ifadenin suu ve suluyu vme fiili balamnda
kamu dzeni asndan ak ve yakn tehlike oluturduunun ayrca
tartlmasnn gerekecei yolunda grler ifade edilmitir (en, 22.03.2012).
Bunun yannda 4. yarg paketi tasarsndaki muhalefet erhinde, getirilen
deiikliin siyasallam yargya son derece geni bir hareket alan
sala(yaca) ve bunun Ergenekon davasnda yarglanan milletvekillerini
vc nitelikte szler syleyenlerin cezalandrlmasna yol aabileceini
belirten grler bulunmaktadr.27
Bir sonraki balkta, maddeye eklenen kamu dzeni asndan ak ve
yakn tehlikenin orta kmas kriterinin anlam, ak ve yakn tehlike(den)
ne anlalmas gerektii ve bu ltn ifade zgrlne getirilen snrlamalar
AHS ve AHM kararlar nda kaldrmaya m, suu ve suluyu vme fiilinin
su saylmasn zorlatrmaya m yarayaca; yoksa eskiden bu kapsamda
grlmeyen baz kiileri vc ifadeleri de suu ve suluyu vme kapsamnda
deerlendirmeye mi yol aaca gibi sorular yantlanarak aklanmaya
allacaktr.

25Gzel

ve zer/Trkiye, par. 63, 76.

Kl ve Eren/Trkiye, Bavuru No. 43807/07, 29.11.2007; Blent
Kaya/Trkiye, Bavuru No. 52056/08, 22.10.2013.
27nsan Haklar ve fade zgrl Balamnda Baz Kanunlarda Deiiklik
Yaplmasna Dair Kanun Tasars ve Adalet Komisyonu Raporu, Muhalefet erhleri,
s. 26.
26Bkz.

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu:823

Yeni Dzenlemenin Anlam

II. 4. Yarg Paketiyle Getirilen Dzenlemenin

Anlam
A. Ak ve Yakn Tehlike Kavram28
Ak ve yakn tehlike, Amerikan hukukunda bir ifadenin ifade
zgrlnn korumasndan karlp karlamayacan belirlemek iin
uygulanan bir testtir. Amerikan Anayasasnn Ek 1. Maddesinde
Kongre; bir dinin kurumsallamas ile ilgili ya da zgr ifadeden
yararlanlmasn yasaklayan ya da ifade ya da basn zgrln ya da
kiilerin bar iinde toplanmasn veya ikyetlere zm bulunmas iin
hkmete dileke verme hakkn kstlayan hibir yasa yapamaz.

kural yer almaktadr. Amerikan doktrininde bu kural uyarnca ifade

zgrlnn nasl anlalmas gerektiine ilikin farkl grler mevcuttur.
Kimi hukukular ifade zgrlnn yasayla veya deil, herhangi bir
snrlandrmaya tabi tutulamayacan savunurken bunun karsnda
mstehcenlik gibi sosyal saygnlk tamayan29 ifadelerin kapsam dnda
tutulabileceini syleyenler, ifade zgrlnn toplumun karlaryla
atmas durumunda bireysel faydayla toplumsal fayda arasnda denge
kurulmas gerektiini savunanlar ile ak ve yakn tehlike testini geen
ifadelerin snrlandrlabilecei grnde olanlar yer alr (Brennan, 1965: 4-9).

28Her

ne kadar Trk hukukunda yerleik ifade ak ve yakn tehlike ise de kavramn

dayand Amerikan hukukunda present kavramnn Yksek Mahkeme
kararlarnda mevcut kelimesine karlk gelecek ekilde anlald grlmektedir.
Bu makalede kavram karmaasna yol amamak adna ak ve yakn tehlike
deyimi kullanlmaya devam edilecektir. Ancak Amerikan hukuku ile ilgili yerlerde
bu deyimin ak ve mevcut tehlike olarak anlalmas daha uygun olacaktr. Bkz.
Aydn, yk Didem (2011), Dnce zgrlnn Anlam ve levi Inda
Dnce zgrln Snrlamann Anayasall, Hacettepe Hukuk Fakltesi
Dergisi, 1(2): 21. dipnot.
29Amerikan Yksek Mahkemesi kararlarnda redeeming social importance olarak
geen bu ifade, Sait Gran tarafndan Anayasa D Muhteval fade Testi olarak
ele alnmtr. Grann eseri, Amerikan Yksek Mahkemenin ifade zgrlnn
snrlarn belirlerken kulland ltler hakknda ayrntl bir inceleme iermektedir.
Bkz. Gran, Sait (1969), fade Hrriyeti zerinde darenin Yetkileri, (stanbul:
Cezaevi Matbaas): 76-80. Ayrca Amerika Birleik Devletlerinde dnce
zgrlnn kapsamna, snrlarna ve gncel tartmalara yer veren ayrntl bir
alma iin bkz. Aydn, yk Didem (2004), Demokraside Dnce zgrl
ve Ceza Hukuku I Amerika Birleik Devletleri rnei, (Ankara: Sekin Yaynclk).

824 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

Ak ve yakn tehlike testinin Amerikan hukukundaki geliimi, ifade

zgrlnn geniliinin siyasi iktidarla ve iinde bulunulan siyasi ortamla ne
kadar balantl olduunun en gzel rneklerinden biridir. Genel olarak ifade
zgrlnn koruma alannn zaman iinde artarak geniledii sylenebilir
(Aydn, 2004: 78). Ak ve yakn tehlike testi en ok Amerika Birleik
Devletlerinin (ABD) komnizm korkusu iinde olduu yllarda eletiriye ve
deiiklie tabi tutulmutur. Bu korkunun rn olan Smith Kanunu ve Birinci
Dnya Sava dneminde kartlan Casusluk Yasas (Espionage Act) ak ve
yakn tehlike testinin akbetini de belirlemitir. lk dnem kararlarnda
hkmete ynelik bir komplonun varln ak ve yakn tehlike olarak
yorumlayan Amerikan Yksek Mahkemesi, ifade zgrlnn kstlanmasnn
bir korkuya dayandrlamayaca gerekesiyle eletirilmitir.30 McCharty
dneminin sonuna gelinirken ak ve yakn tehlike testi soyut dncelerin
deil yalnzca somut eylemlere arnn kstlama sebebi olabilecei anlayna
doru evirilmitir.31
AHM tarafndan aka ve tek kriter olarak benimsenmese de son
dnemde sk sk bavurulan32 ancak Trk hukukunda yasalar dzeyinde
kendisine yer bulan ak ve yakn tehlike testi, ABDde ilk olarak Schenck
davasnda kullanlmtr. Bu davada ifade zgrlnn snrnn
belirlenmesinde kullanlan kelimelerin () ak ve yakn bir tehlike

30Ak

ve yakn tehlike testinin Amerikan Yksek Mahkemesinin erken dnem

kararlarnda yer alan ve ifadelerin tehlikeliliinin cezalandrlabilmesi iin yeterli
grld, bir nevi soyut tehlike suu anlayn yanstan bu biimine zararl eilim
testi de denmektedir. Bkz. Hakyemez, Yusuf evki (2000), Militan Demokrasi
Anlay ve 1982 Anayasas, (Ankara: Sekin Yaynclk): 70 vd.
31Ak ve yakn tehlike testinin Amerikan hukukundaki geliimine ilikin ayrntl
bilgi iin bkz. Arslan, Zht (2003), fade zgrlnn Snrlarn Yeniden
Dnmek: Ak ve Yakn Tehlikenin Tehlikeleri, zipek, Bekir Berat, Teorik ve
Pratik Boyutlaryla fade Hrriyeti, (Ankara: Liberal Dnce Topluluu): 57-62.
32zellikle Trkiyeye kar alan ve 1999 ylnda karara balanan dnce zgrl
davalarndaki kar oylarda, AHM yarglarnn nemli bir snrlandrma kriteri
olarak veya yokluu snrlandramama art olacak ekilde ak ve yakn tehlike
kriterini nerdikleri grlmektedir. rnein bkz. Erdodu ve nce/Trkiye, Bavuru
No. 25067/94, 08.07.1999; Karata/Trkiye, Bavuru No. 23168/94, 08.07.1999.
AHM, yukarda anlan ve suu ve suluyu vme suundan hkm giyen
Bavurucular tarafndan alan davalarda da ak ve yakn tehlike kriterini
snrlandrmann ltlerinden birisi olarak uygulamtr. Bkz. Yalnkaya ve
dierleri/ Trkiye; Kl ve Eren/Trkiye.

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu:825

Yeni Dzenlemenin Anlam

yaratabilecek ekilde kullanlp kullanlmadklar(nn) tespit edilmesi gerektii

ifade edilmitir.33
Bir tehlikenin ak olmas onun erkeklerin kadnlar yaktklar zaman
sergiledikleri cad korkusu(ndan) farkl, gerek ve somut bir tehlike olmasn
gerektirir. Tehlikenin yakn olmas ise ifadenin makul bir tartma ortamn
ortadan kaldrabilecek ve bylece bizatihi kendisinin ifade zgrln sekteye
uratabilecek bir etki yaratacak olmasn ifade eder. Byle bir sonu
dourmayacak, kart grlerin aklanmasyla makul bir tartma ortamna
imkn verebilecek trden ifadeler yakn bir tehlike yaratmayacaktr (Baker,
1977-1978: 968-969).
Birinci Dnya Sava srasnda Philadelphia Sosyalist Partisi Genel
Sekreteri Schenckin savaa ve askere gitmeye kar kan bildiriler datmas
olaynn ifade zgrl erevesinde deerlendirildii Schenck davasnda,
Birok yerde ve olaan zamanlarda sanklarn bildirideki ifadelerinin anayasal
haklar kapsamnda grleceini kabul ediyoruz. Ancak her eylemin zellii
yapld dnemin artlarna baldr denilerek ifade zgrlnn kapsam
belirlenirken iinde bulunulan somut artlarn da gzetilmesi gerektii ifade
edilmitir.34 Bylece ifade zgrlnn snrlar belirlenirken ak ve yakn
tehlike ltnn esas alnd durumlarda, ifadelerin iinde bulunulan
artlarda ak ve yakn bir tehlike meydana getirip getirmediinin tespit
edilmesi gerekir (Gran, 1969:150).
Grlebilecei gibi ak ve yakn tehlike testi aslnda bir ispat kural
gibi iler. Bir ifade ancak ak ve yakn tehlike oluturduu ynnde kant
varsa cezalandrlabilir (Strong, 1969: 44). Bu durumda bir ifadenin yalnzca
ierii nedeniyle cezalandrlamayaca; ifade edildii zaman, yer ve artlar da
gz nnde bulundurularak yaratt ya da hemen yaratabilecei bir etki
nedeniyle cezalandrlabilecei sylenebilir (Sancar, 2006: 206).
Ak ve yakn tehlike testinin ABDde 1919 ylndan bu yana geirdii
deiiklik iinde vard son nokta, Brandenburg kararyla aklanabilir. Bu
karardan nce somut ve gerekletirilebilir bir fiile davet ya da tahrik ve
tevik, uzak bir gemie ynelik olsa da hibir ekilde korunmuyordu. Bu tr
fiilleri gerekletiren rgtlere ye olanlar asndan ak ve yakn tehlike
testinin uygulanmasna gerek bile grlmyordu (Aydn, 2004: 348).
Brandenburg karar ile iddet kullanmn ya da kanuna aykrl tevik edecek
eylemlerin yasaklanabilmesi iin bunlarn kanuna aykrl tevik edici ya da
kanuna aykrla yol ac nitelikte olmalar ve bu tr bir fiili tevik etmeye ya
33Schenck/United
34Schenck/United

States, 249 U.S 47 (1919), Karar Tarihi: 03.03.1919.

States.

826 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

da gerekletirmeye elverili olmas gerektii belirtilerek iddet ya da kanuna

aykrlk propagandas yapan her ifadenin cezalandrlamayaca ilkesi
benimsenmitir.35 Testin geldii bu son aama zellikle bir sonraki balkta ele
alnaca gibi Yargtayn bu lt uygulamas asndan nemli bir noktadr.
Yukardaki rneklerden de anlald gibi ak ve yakn tehlike testi her
davada ayn ekilde uygulanmam; bazen yerini baka testlere brakm ve
oka eletiriye tabi tutulmutur. Bunlardan bazlar ak ve yakn tehlike
kavramnn Trk hukukunda uygulanmasnn barndrd riskleri de gsterir
niteliktedir. Ancak ncelikle ak ve yakn tehlike testinin ABDdeki
uygulamasyla Trk hukukundaki uygulamas arasnda kyaslama yaplmasn
engelleyebilecek nitelikte farkllklar olduunu belirtmek gerekir.
yle ki; ak ve yakn tehlike testi bir dnem, Amerikan hukuk
doktrininde ak ve yakn tehlikeden, ifadenin yol amas gereken tehlikenin
gereklemesinin kesine yakn olmas gerektii anlaldndan, rnein
hkmeti devirmeyi planlayan grlerin ancak hkmet ykldnda ak ve
yakn tehlike oluturmu saylacaklar eletirisiyle karlamtr (rnein bkz.
Nathanson, 1950: 1168-1175). Yani, ak ve yakn tehlike testi Amerikada
ifade zgrln fazla geni tuttuu iin eletirilmitir. Ak ve yakn
tehlike kavramna ilikin eletirilere kavramn Amerikan hukukundaki anlam
gzetilerek yaklalmaldr. ncelikle ak ve yakn tehlike testinin ifade
zgrlnn snrlandrlmasn yasamann yetkisinden alarak yargcn
sbjektif yorumuna brakan etkisi nedeniyle uygun bir yntem olmad ifade
edilmitir (Bork, 1971: 33). Bundan baka ak ve yakn tehlike kavram,
yalnzca soyut ve zararsz dncelere zgrlk tanmak anlamna gelecei,
etkili dncelerin yasaklanmas sonucunu douraca iin de eletirilmitir
(Emerson, 1963: 911).
Her ne kadar oka eletirilmi olsa da ak ve yakn tehlike kriteri
zgrlk bir yorumla ele alndnda Amerikada rnei grld zere
tehlikeyi somutlatrmann ve ifade zgrlnn kullanmn salamann bir
arac olabilir. Ancak yine zellikle McCharty dneminde36 grld gibi
devletin ya da hkmetin bekasna ilikin korkularn ar bast bir dnemde
daraltc yorum ile ifade zgrlnn kullanmn imknsz hale getirecek bir
araca da dnebilir. fade zgrln dzenleyen kurallar asndan sknt
da burada yatmaktadr. ou durumda ifade zgrlnn kullanm mevcut

35Brandenburg/Ohio,

395 U.S 444 (1969), Karar Tarihi: 09.06.1969.

dnemde kurulan bask rejimine ve bunun zgrlklere etkisine ilikin bkz.
Schrecker, Ellen (2004), McCarthyism: Political Repression and the Fear of
Communism, Social Research, 71(4): 1041-1086.

36Bu

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu: 827
Yeni Dzenlemenin Anlam

yasal dzenlemelerden ziyade, yargnn uygulamas nedeniyle mmkn

olmamaktadr.37
B. Ak ve Yakn Tehlike Kavramnn Yargtay
Tarafndan Uygulan
Soyut tehlike sular zellikle ifade zgrln zedeleyen dzenlemeler
olmalar bakmndan her zaman eletiriye tabi tutulmulardr. Bu eletiriler
ETCK m. 312/2de dzenlenen halk kin ve dmanla tahrik veya
aalama suunun soyut tehlike oluturduu ve ifade zgrlnn nnde
bir engel olduu tespiti zerinde younlamt (rnein bkz. Alacakaptan,
2000: 19 vd.; Yaln Sancar, 2003: 89-99). Gerekten de sz konusu fkrann
2002 ylnda urad deiiklikten nce halk; snf, rk, din, mezhep veya
blge farkll gzeterek kin ve dmanla aka tahrik eden kimse(nin)
cezalandrlaca ifade edilmi; yargca tehlikenin somut olup olmadn tespit
etme ve buna gre davranma ykmll ykleyecek hibir ibareye yer
verilmemitir. 2002 ylnda bu fkrada yaplan bir deiiklikle kamu dzeni
iin tehlikeli olabilecek bir ekilde dmanla veya kin beslemeye tahrik
etme kstas getirilerek suun gereklemesi iin somut bir tehlikenin varl
art hale gelmitir.
Bu deiiklie ramen dzenleme somut tehlikenin varlnn tespitinde
kullanlacak hibir lte yer vermedii ve yargya ok geni bir yorum alan
tand iin eletirilmeye devam etmitir. Bu eletirilerde maddenin
uygulanmasndaki sorunlarn zlmesi iin Amerikan hukukundaki gibi ak
ve yakn tehlike ltnn burada kullanlmasnn tehlikeyi somutlatrmaya
yardmc olaca sylenmitir (rnein bkz. Yaln Sancar, 2003: 99).38
Nihayet 2005 ylnda yaplan kanun deiikliinden sonra ak ve yakn
tehlike kavram madde metnine girmitir.
TCK m. 216nn gerekesinde yargcn, kullanlan ifadeler dolaysyla
tehlikenin gerekleip gereklemediini dayanak noktalarn gstermek
suretiyle belirle(mesi) gerektii ifade edilmitir. Bunun yan sra

37fade

zgrln ceza hukuku ile siyasi iktidarn ilikisi iinde ele alan bir yaklam
iin bkz. Yaln Sancar, Trkan (2009), Ceza Hukukunda zgrlk ve Baskc
Yaklamlar-Yargtay Ceza Genel Kurulunun Kabolu-Oran Karar, Kabolu,
brahim . (Der.), Prof. Dr. Ylmaz Aliefendioluna Armaan, Ankara: Yetkin
Yaynlar): 401-435.
38Ahmet Gkcen daha da ileriye giderek bu dzenlemenin suu soyut tehlike suu
olmaktan karmad kansndadr. Bkz. Gkcen, 2001: 327.

828 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

fade zgrl ile bu tip tehlike sular arasnda ak ve mevcut

tehlike kriterinin var olmas gerekir. Buna gre, yaplan konuma veya
ne srlen dnceler toplum asndan ak ve mevcut bir tehlike
oluturduu takdirde yasaklanabilmekte, keza byle bir tehlikenin varl
somut olarak, aka tespit edilmedike sz konusu sutan dolay
cezalandrma yoluna gidilemez (Adalet Bakanl,t.y).

denilerek yargca bir kez daha, tehlikeyi somutlatrma ve tehlikenin hangi

nitelikte bir tehlike olduunu dayanak noktalarn da gstererek belirleme devi
verilmitir.
Suu ve suluyu vme suuna 2013 ylnda getirilen bu kriterin ceza
kanununa ilk kez ETCK m. 312/2nin karl olan 216. madde ile girdii gz
nne alndnda sz konusu kriterin yarg pratiinde ne ekilde uygulandn
tespit etmek 215. maddede yer alan dzenlemenin dnce zgrlnn
salanmas asndan somut olarak ne anlama geldiini belirlemek asndan
yol gsterici olacaktr. Aada CGKnin TCK m. 216ya ilikin verdii iki
farkl karar ak ve yakn tehlike kriterinin anlamn tespit edebilmek
amacyla incelenecek ve 215. maddedeki deiiklikten ne beklemek gerektiine
ilikin bir ipucu bulunmaya allacaktr. Seilen bu kararlar ak ve yakn
tehlike kriterinin anlamna ilikin farkl yaklamlar rneklemek iin seilmi
olup kriterin yarg pratiinde girdii btn anlamlar tespit etmek iddias bu
almann snrlarn amaktadr.
1. Milli Gazete Karar39

Sank Mehmet evki Eygi ve sorumlu yaz ileri mdr Selami

alkan hakknda Mehmet evki Eyginin Milli Gazetede yaymlanan Din
Dmanl Terr balkl yazsndaki ifadelerinin halk kin ve dmanla
tahrik suunu oluturduu iddiasyla kamu davas almtr. Yerel
Mahkemenin mahkmiyet kararyla Yargtay 8. Dairesinin temyiz karar
arasnda uyumsuzluk olduu iin dosya CGKnin nne gitmitir.
Sz konusu yaz, Bir gazetede bir takm yazarlar halkn anasna,
avradna, kzna svp saysalar, byle yaynlar alaklk, edepsizlik, rezillik,
namussuzluk, erefsizlik, vahilik olmaz m? ... milletin dinine imanna,
mukaddesatna, eriatna saldrmak da bunun gibidir ve belki daha alaka ve
namussuzcadr eklinde balam ve yazar yaznn devamnda slama ve
Mslman halka dmanlk yap(tn) syledii kiiler iin Sabatayc,
Selanik dnmesi, dinsiz gibi sfatlar kullanm ve bu kiilere ar eletiriler
getirmitir.
39CGK,

E. 2004/8-201, K. 2005/30, T. 15.03.2005.

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu:829

Yeni Dzenlemenin Anlam

CGKnin ounluk kararnda, sz konusu yazda yer alan ifadelerin ar

eletiri, ok edici, incitici ve rahatsz edici olmann tesinde hedef kitleye kar
kin ve dmanca aklama(lar) olduu ve hitap ettii kitlenin de bu duygularla
hedeflenen kitleye kar kin ve dmanlk beslemesi iin aka tahrikte
bulun(duu) belirtilmitir. Daha sonra bu ifadelerin kamu dzeni asndan bu
nedenlerle tehlike oluturduu sylenmi; ancak madde gerekesinde yargcn
grevlerinden biri olarak belirlenmesine ramen bu tehlikenin nasl olutuuna
ilikin hibir somut dayanak gsterilmemitir.
Ayrca CGK incelemesini, lehe kanun kuralna ramen kararn verildii
tarihte 5 aydr yrrlkte olan 5237 sayl TCKnn 216. maddesi zerinden
deil 765 sayl ETCK m. 312/2 zerinden yapmtr. Dolaysyla bu
deerlendirmede ak ve yakn tehlike lt hi kullanlmamtr. CGK bu
hususa ilikin olarak m. 312/2 zerinden yapt incelemenin TCK m. 216
gzetildiinde de ayn sonucu verdiini belirtmekle yetinmitir.
CGKnin bu tutumu, ak ve yakn tehlike kriterinin umulduu gibi
tehlikeyi somutlatrarak dnce zgrlnn keyfi olarak snrlandrlmas
bakmndan bir koruma getirmediini gstermektedir. CGK bu davada, ETCK
m. 312/2 ile TCK m. 216 arasnda bir fark bulunmadn varsayarak karar
vermitir. Ak ve yakn tehlike kriterine getirilen, yargcn yorumunun fazla
n planda olduu eletirisinin bu karar bakmndan gerekletii grlmektedir.
Ak ve yakn tehlike kriteri tehlikenin somutlatrlmas iin gereken
aralar yargca sunmamakta, bu aralar bulmay yargca brakmaktadr. Bu da
ifade zgrlnn korunmasn sbjektif bir yoruma brakmak anlamna
gelmektedir.
2. Oran-Kabolu Karar40

Babakanlk nsan Haklar Danma Kurulunun Aznlk Haklar ve

Kltrel Haklar Komisyonu yesi olan Baskn Oran ve brahim . Kabolu
hakknda Baskn Orann hazrlad ve Kurul tarafndan onaylanan rapordaki
ifadelerin halk kin ve dmanla tahrik ettii iddiasyla kamu davas
almtr. Yerel mahkeme raporun bilimsel niteliini gzeterek ve ak ve
yakn tehlikeyi yaratacak iddet ars iermemesi nedeniyle beraat karar
vermi; ancak Yargtay 8. Ceza Dairesi beraat kararn bozmutur.
Bu bozma kararna kar H.Y.A.nn kar oy gerekesinde Yasallk
ilkesiyle birlikte dnldnde kamu gvenliinin bozulmad, ak ve yakn
tehlikenin ortaya kmad aktr denilmitir. Ayrca raporun hibir yerinde
iddete tahrik bulunmad ve bu durumda verilen mahkmiyet kararnn,
40CGK,

E. 2007/8-244, K. 2008/92, T. 06.03.2007.

830 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

anayasaya aykr dnmenin toplumsal tehlike olarak alglanmas ve halk

kin ve dmanla tahrik suunun snrlarn zgrlkler aleyhine geniletmek
anlamna gelecei ifade edilmitir.
Yargtay 8. Ceza Dairesinin bozma kararna kar Yargtay Cumhuriyet
Basavcl itiraz yasa yoluna bavurmutur. Basavcla gre, her ne kadar
765 sayl eski TCKnn 312/2. maddesi bakmndan suun unsurlar
gereklememi olsa da 5237 sayl TCK m.216 bakmndan kamu gvenlii
asndan ak ve yakn tehlike(nin) ortaya kt somut olgulara dayanarak
aka tespit edilmemi olduu iin sanklarn beraat etmeleri gerekmektedir.
Yargtay Cumhuriyet Basavclnn iki yasa arasndaki farkn somut
davalarn deerlendirilmesi asndan dorudan farkllk yaratacan ortaya
koymas ve aka ifade etmesi bakmndan bu grler olduka nem
tamaktadr. Ancak itiraznamede rapordaki ifadelerin halk kin ve dmanla
tahrik oluturduunun kabul edilmesi eletirilmesi gereken bir noktadr
(Sancar, 2009: 428).
CGK ise Yargtay 8. Ceza Dairesinin bozma kararna kar verdii
bozma kararnda sz konusu raporun bu haliyle resmi gr sorgulad(n),
su tekil etmeyecek tarzda ve ifade zgrl snrllyla eletirdii(ni)
belirterek
rapordaki
aklamalar
ifade
zgrl
kapsamnda
deerlendirmitir. Konuyu ak ve yakn tehlike kriteri bakmndan da ele
alan Kurul, rapor nedeniyle toplum kesimleri arasnda bir infialin ya da
taknln yaanmam, kamu gvenliini bozan herhangi bir somut olgunun
meydana gelmemi olduunu, ayrca raporun kamu gvenliine ynelik ak
ve yakn bir tehlikeyi ortaya karacak iddet arsn iermedii(ni)
belirtmitir.
CGKnin karar zgrlk bir yaklam rneklemektedir. Kararda
ak ve yakn tehlike kriteri tehlikenin somutlatrlmas iin kullanlm;
resm gr eletirdii aka sylenen ifadelere demokratik bir dzende
yer verilmesi gerektii ifade edilmitir. Ancak kararn ekinde yer alan kar
oylarda ak ve yakn tehlike kriterinin zgrlkleri kstlayc yaklamlar
nlemeye yetmedii aka grlmektedir. S. etinkol ve H. Akda kar
oylarnda, Millet szc alt kimlikleri red anlamna gelir demenin kamu
dzeni ve kamu gvenlii asndan tehlike yaratacan, raporun alt kimlik,
st kimlik ayrm yapmak, millet kavramnn blnebilir olduu(nu)
vurgulamak, anayasa ve yasalarmzda olmayan yeni aznlk kavramna yer
vermek suretiyle eletiri ve ifade zgrl snrlar(n) aan, toplumda kaos ve
iddet oluturabilecek nitelikli ierii ile toplumsal tehlike yarattn ifade
etmitir.
Buna ramen CGKnin karar, yarg kararlarnda yarglarn
tarafszlna glge drc ifadelerin yer almas dikkat ekicidir. CGK

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu:831

Yeni Dzenlemenin Anlam

kararnda sk sk resm gr(ten) sz etmektedir. Yarg kararlarnda sk

rastlanmayan bu ibare (Sancar, 2009: 430) bir gerein aka itiraf olarak
grlebilir. fade zgrl ile ilgili kararlarda en bata devletin resm gr
ile bireylerin grlerinin uyumluluu tartlmaktadr. Bunun sonucunda
yargnn tutumuna gre ya resmi gr hukukun kendisi haline gelmekte ya da
demokratik ilkeleri yorumunda dikkate alan yarg bireylerin ifade
zgrlnden yana karar vermektedir. Yarg kararlarnda resmi gr(ten)
sz edilmesi, devlet ile hukukun ikiliini reddeden ve devleti hukukun kendisi
ile zdeletiren Kelsenin (Kelsen, 2009: 182) temel hak ve zgrlkler
bakmndan tehlike tayan grlerini anmsatmaktadr.

Sonu
Yargtay kararlar incelendiinde, suu ve suluyu vme suunun siyasi
iktidarlarn ve yargnn houna gitmeyen ifadelerin cezalandrlmas amacyla
kullanlmaya elverili olduu grlmektedir. nsan haklar savunucularnn
verdikleri mcadelenin sonucunda TCK m. 215te yer alan dzenlemeye ak
ve yakn tehlike lt eklenerek suun soyut tehlike suu olmaktan karlp
somut tehlike suuna dntrlmesi ve bu yolla ifade zgrlne bir
gvence getirilmesi hedeflenmitir.
Ancak ak ve yakn tehlike kriterinin TCK m. 216 uyarnca Yargtay
tarafndan verilen kararlarda elikili bir uygulamaya sahip olduu
dnldnde yeterli bir gvence getirmeyecei grlmektedir. Yargtay bu
kriteri dava dosyasnda yer alan ifadelerin siyasi niteliine bakarak sistematik
olmayan bir ekilde uygulamtr. Ak ve yakn tehlike kriterinin Trk
hukukunda ve Amerikan hukukunda var olu sebebinin farkll bu elikiyi
aklamaya yardmc olacak niteliktedir. Amerikan hukukunda ak ve yakn
tehlike kavram ifade zgrlnn hibir snrlamaya tabi tutulamaz mutlak
bir hak olduu dncesine kar geliirken Trkiyede tam tersine ifade
zgrlnn ar snrlandrlmasnn nne geme arac olarak
kullanlmaktadr.
TCK m. 216 bakmndan incelenen Yargtay kararlarnda maddeye
eklenen ak ve yakn tehlike kriterinin yargcn zgrlk yorumuna bal
olarak ifade zgrln korunmaya deer bir hak olarak gerekletirmeye
elverili olduu grlmektedir. Ancak Amerikan hukukundaki uygulamasnn
da gsterdii gibi bu kriter yargya geni bir yorum alan brakmaktadr. Bu
durumda baskc bir yoruma tabi tutulmas halinde tehlikeyi somutlatrmak
adna getirilen bu deiikliin uygulamada herhangi bir farkllk
yaratmayabilecei de gz nnde bulundurulmaldr.

832 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

Trkiyede yargnn ifade zgrln ilgilendiren konulardaki

tutumuna bakldnda yasal dzenlemelerdeki deiikliklerin sorunlar
zmeye ou zaman yetmedii grlmektedir. Bu durumun TCK m. 216
bakmndan nasl gerekletii yukarda verilen rneklerde grlmektedir.
Defalarca deiiklik geirmesine ramen yarg pratiklerinde bir deiiklik
salanamayan TCK m. 301 bakmndan ya da siyasi partilerin kapatlmasnda
Anayasa Mahkemesinin rgtlenme zgrl aleyhine kararl tutumu
asndan da durum benzerlikler tamaktadr (Algan, 2011). Yargnn dnemin
siyasal ortamndan ve eitli g odaklarnn basklarndan etkilenmeden karar
verebilecei demokratik ortam salanmadan bu sorunlarn zlmesi zor
grnmektedir.
Benzer bir durum 2013 ylnda deitirilen TCK m. 215 asndan da
geerli olacaktr. Oysa yarg yerlerini balayc nitelikte olan AHM
kararlarnda, ifade zgrlnn korunmas bakmndan yargcn yorumunu
snrlandrmay ve temel bir insan hakk olan ifade zgrlnn geni bir
uygulama alan bulmasn hedefleyen somut baz kriterler belirlenmitir.
Yukarda ele alnan AHMnin yeni tarihli Yalnkaya ve Dierleri kararnda
da bu ilkeler yer almaktadr. Dolaysyla yarg yerlerine srekli olarak AHM
itihatlarna uygun kararlar vermeleri gerektii ve bunun da AHMnin ifade
zgrlne ilikin itihatlarn sralamak deil bu itihatlarda yer alan
metodolojinin somut olaya uygulamak anlamna geldii hatrlatlmaldr. Bu
yolla 215. maddeye eklenen ak ve yakn tehlike kriterinin baskc
yorumlarn elinde etkisizlemesinin nne geilebilir.

Kaynaka
Adalet

Bakanl
Yeni
Ceza
Adaleti
Sistemi
Tantm
bb.adalet.gov.tr/mevzuat/maddegerekce.doc (20.06.2014)

Sitesi,

www.ceza-

Alacakaptan, Uur (2000), Fikir ve Dnce zgrl ve Tehlike Sular ada Bat
Hukukunda Bu Konudaki Dnce ve Uygulamalar, Trk Hukuk Kurultay, 2: 6-32.
Algan, Blent (2011), Dissolution of Political Parties by the Constitutional Court in Turkey: An
Everlasting Conflict between the Court and the Parliament?, AHFD, 60 (4): 809-836.
Algan, Blent (2008), The Brand New Version of Art. 301 of the Turkish Penal Code and The
Future of Freedom of Expression Cases in Turkey, German Law Journal, 9 (12): 22372251.
Arslan, Zht (2003), fade zgrlnn Snrlarn Yeniden Dnmek: Ak ve Yakn
Tehlikenin Tehlikeleri, ZPEK, Bekir Berat, Teorik ve Pratik Boyutlaryla fade Hrriyeti,
(Ankara: Liberal Dnce Topluluu): 49-62.

Nisan Kuyucu Yargnn Siyasallamas erevesinde Suu ve Suluyu vme Suu:833

Yeni Dzenlemenin Anlam
Aydn, yk Didem (2004), Demokraside Dnce zgrl ve Ceza Hukuku I Amerika
Birleik Devletleri rnei, (Ankara: Sekin Yaynclk).
Aydn, yk Didem (2011), Dnce zgrlnn Anlam ve levi Inda Dnce
zgrln Snrlamann Anayasall, Hacettepe Hukuk Fakltesi Dergisi, 1(2): 26-63.
Aydn, yk Didem, Dnce zgrl ve YTCK Asndan Salt fade Suu Tiplerine Eletirel Bir
Bak", http://www.turkhukuksitesi.com/makale_1055.htm, (10.11.2013).
Altparmak, Kerem (2007), Bitmeyen Sorun: fade zgrl, Kolektif, fade zgrl: lkeler ve
Trkiye (Ankara: letiim Yaynlar): 9-19.
Altparmak, Kerem ve Hsn ndl (2013), Gzel ve zer/Trkiye Kararnn Uygulamas,
zlenmesi Raporu, http://www.aihmiz.org.tr, (15.11.2013).
Baker, Edwin C. (1977-1978), Scope of the First Amendment Freedom of Speech, UCLA Law
Review, 25:964-1040.
Bork, Robert H. (Gz 1971), Neutral Principles and Some First Amendment Problems, Indiana
Law Journal, 47 (1): 1-35.
Brennan, William J. (Kasm 1965), The Supreme Court and the Meiklejohn Interpretation of the
First Amendment, Harvard Law Review, 79 (1): 1-20.
Centel, Nur, Ceza Muhakemesi Hukukunda Hakimin Tarafszl, (stanbul: Kazanc Hukuk
Yaynlar).
Emerson, Thomas I. (1963), Toward a General Theory of the First Amendment, Yale Law
Journal, 72 (5): 877-956.
Ertekin, Orhan Gazi, Faruk zsu, Kemal ahin, Muzaffer akar, Uur Yiit (2013), Trkiyede
Yarg Yoktur, (stanbul: Tekin Yaynevi).
Gkcen, Ahmet (2001), Halk Kin ve Dmanla Aka Tahrik Suu, (Ankara: Liberal Dnce
Topluluu).
Gran, Sait (1969), fade Hrriyeti zerinde darenin Yetkileri, stanbul: Cezaevi Matbaas.
Hakyemez, Yusuf evki (2000), Militan Demokrasi Anlay ve 1982 Anayasas, (Ankara: Sekin
Yaynclk).
Karakaya, Naim ve Hande zhabe (2013), Yarg Paketleri: Hak ve zgrlkler Asndan Bir
Deerlendirme (Geni Kapsaml Rapor), (stanbul:TESEV Yaynlar).
Kelsen, Hans (2009), General Theory of Law and State, (New Jersey: The Law Book Exchange).
Nathanson, Nathaliel L. (1950), The Communist Trial and the Clear-and-Present-Danger Test,
Harvard Law Review, 63 (7): 1168-1175.
nder, Ayhan (1989), Ceza Hukuku Genel Hkmler, (stanbul: Beta Basm).
zbey, zcan (2013), Avrupa nsan Haklar Szlemesi Inda fade zgrl Kstlamalar,
TBB Dergisi, (106): 41-92.
zek, etin (1998), 1997 Trk Ceza Yasas Tasarsna likin Dnceler, stanbul niversitesi
Hukuk Fakltesi Mecmuas, 2 (1-4): 21-68.
Parlar, Ali ve Muzaffer Hatipolu (2008), Trk Ceza Kanunu Yorumu, (Ankara: Sekin Yaynclk).
Sancar, Mithat (2004), Devlet Akl Kskacnda Hukuk Devleti, (stanbul: letiim Yaynlar).
Schrecker, Ellen (2004), McCarthyism: Political Repression and the Fear of Communism, Social
Research, 71(4): 1041-1086
Soyaslan, Doan, Ceza Hukuku zel Hkmler, (Ankara: Yetkin Yaynlar).

834 Ankara niversitesi SBF Dergisi 69(4)

Strong, Frank R. (1969), Fifty Years of Clear and Present Danger: From Schenck to Brandenburg
and Beyond, Supreme Court Law Review, 41: 41-80.
en, Ersan ( Austos 2008), Suu ve Suluyu vme, Ceza Hukuku Dergisi, 7: 101-110.
en, Ersan (22.03.2012), Suu ve Suluyu vme, http://www.haber7.com/yazarlar/prof-dr-ersansen/1004862-sucu-ve-sucluyu-ovme (08.11.2013).
Yaln Sancar, Trkan, Trk Ceza Kanununun 159. ve 312. Maddelerinde Yaplan Deiikliklerin
Anlam, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 52 (1): 89-99.
Yaln Sancar, Trkan (2006), Alenen Tahkir ve Tezyif Sular, (Ankara: Sekin Yaynclk).
Yaln Sancar, Trkan (2009), Ceza Hukukunda zgrlk ve Baskc Yaklamlar-Yargtay
Ceza Genel Kurulunun Kabolu-Oran Karar, Kabolu, brahim . (Der.), Prof. Dr.
Ylmaz Aliefendioluna Armaan, (Ankara: Yetkin Yaynlar): 401-435.
Yurtcan, Erdener (2012), Yargtay Kararlar Inda Kamu Barna Kar Sular, Idefix E-Kitap.

Yarg Kararlar ve Raporlar

Yargtay 9. Ceza Dairesi, E. 2007/8098, 03.10.2007.
Yargtay 4. Ceza Dairesi, E. 2010/27631, K. 2012/30616, T. 17.12.2012.
CGK, E. 8-345, K. 13, T. 30.01.2007.
CGK, E. 2007/9-69, K. 2007/99, T. 17.04.2007.
CGK, E. 2007/8-244, K. 2008/92, T. 06.03.2007.
CGK, E. 2004/8-201, K. 2005/30, T. 15.03.2005.
nsan Haklar ve fade zgrl Balamnda Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun
Tasars ve Adalet Komisyonu Raporu, Sra S. 445.
Gzel ve zer/Trkiye, Bavuru No. 43453/04; 31098/05, 06.07.2010.
Srek/Trkiye (No. 4), Bavuru No. 24762/94, 08.07.1999.
Yalnkaya ve Dierleri/Trkiye, Bavuru No. 25764/09 vd. , 01.10.2013.
Kl ve Eren/Trkiye, Bavuru No. 43807/07, 29.11.2007.
Blent Kaya/Trkiye, Bavuru No. 52056/08, 22.10.2013.
Erdodu ve nce/Trkiye, Bavuru No. 25067/94, 08.07.1999.
Karata/Trkiye, Bavuru No. 23168/94, 08.07.1999.

nternet Siteleri
http://www.adlisicil.adalet.gov.tr.
www.tdksozluk.com
www.bianet.org
www.radikal.com.tr
www.ntvmsnbc.com
t24.com.tr