1 Terör Örgütleri̇ni̇n İdeoloji̇ Unsuru Olarak Kullandiği Bazi Di̇nî Kavramlar

TERR RGTLERNN DEOLOJ UNSURU OLARAK
KULLANDII BAZI DN KAVRAMLAR *

Yrd. Do. Dr. Ali KUYAKSL
Gaziantep Polis Meslek Yksek Okulu
akuyaksil@hotmail.com
ZET
Gvenlik ihtiyac kiilerin ve devletlerin varlklarn devam ettirebilmeleri iin hayati neme sahiptir. Trkiyenin gvenlii asndan i gvenlii tehdit eden terr olaylar dnyadaki dier devletlerde olduu gibi varln devam ettirmektedir. Gnmzde de
inan zgrl, temel insan haklar arasnda yer almaktadr. Dini
duygular radikalizme alet olmayacak ekilde, shhatli dini ve ilmi
bilgilerle srekli beslenmelidir. Bu yaplmad takdirde bazen dinin yasad iddete ara olarak kullanlmas, bazen de ekonomik,
ahsi, siyasi emellere alet edilmesi eklinde inanc ktye kullanma grlebilecektir.
Terristler, ideolojik izgideki eitli fikir, dnce ve inan sistemlerini referans olarak kullanmakta, bu yolla da kendileri asndan eylemlerine ve hedeflerine meruiyet kazandrmaya almaktadrlar. Gnmzde dini motifli terr rgtleri, bir ksm dini
bilgileri dinin znden ve btnlnden kopararak, parac bir
yaklamla klieletirip, sloganlatrp meruiyet kayna olarak
kullanmaktadrlar. Trkiye slmi deerler ile siyaset arasndaki
sorunlarn nasl ele alnaca konusunda Seluklu ve Osmanl uygulama birikimleri ile rnek model haline gelmi bir lkedir.
Bu alma; giri den sonra baz temel kavramlar, terr rgtlerinin genel yaps, dayand ideolojiler, radikal dini terr rgtleri,
dini motifli terrn d nedenleri arasndaki fikir akmlar ve baz
kavramlar alt balklar ile genel deerlendirme ve sonu ksmndan olumutur. Bu alma bir alan aratrmas deildir. Aratrmada ikinci kaynaklar zerinden betimsel aratrma yntemi
kullanlmtr.
Anahtar Kelimler: Terr, deoloji, Dini Motifli Terr rgt,
Radikalizm.
79
Say :1 Yl: 2014
RELIGIOUS CONCEPTS THE TERRORIST

ORGANIZATIONS USE AS AN IDEOLOGICAL
ELEMENT
ABSTRACT
Security need has a vital importance to maintain existing of a state
or people. Terror events which threaten the internal security in terms
of the security of Turkey have been existing like in the other countries. Today, liberty of belief is among the essential human rights.
The religious feelings must be fed with sound religious and scientific knowledge, in a way that will not be violated in favour of fundamentalism. Otherwise, the abusing of belief will be seen in some
ways such as abusing the religion as a means of illegal violence,
and sometimes abusing it for the economic, political and individual
purposes.
Terrorists use thinking, believing and ideas systems having ideological components as reference and in that way, they try to legitimate
their activities and goals. Today, the terrorist organizations based on
religion use some of religious knowledge as a legitimacy source by
breaking it up from its entity and wholeness and by making it as a
slogan or a clich with a partial approach. With Selchuks and Ottomans application samples, Turkey is a model country on the issue
of how the problems between policy and Islamic values could be
handled.
This study consists of those sub-titles as some certain concepts,
the general structure of terrorist organizations, the ideologies they
count on, fundamental religious terrorist organizations, the external reasons of religious based terrorist organizations and ideological
movements among them, including chapters as a general assessment
and the conclusion. This study is not a field research. In this study,
scientific research method on the second sources is used
Keywords: Terror, Ideology, Religious Based Terrorist Organizations, Fundamentalism
80
ASSAM Uluslararas Hakemli Dergi (ASSAM - UHAD) ASSAM International Refereed Journal
1. GR
Gvenlik ihtiyac kiilerin ve devletlerin varlklarn devam ettirebilmeleri iin hayati neme sahiptir. Gvenlik kuvvetleri lkeyi dardan gelen saldrlara kar koruma ve kamu
dzenini koruyarak i gvenlii salama grevini yerine getirmektedir. Trkiyeye dier
devletlerin d saldrlar, uluslararas dengelerden dolay fazla sz konusu olmamaktadr.
Ancak i gvenlii tehdit eden terr olaylar ise dnyadaki dier devletlerde olduu gibi
bizde de varln devam ettirmektedir. Gnmzde terr ok ciddi bir sorundur ve dnya
barn tehdit etmektedir. Trkiye son otuz yldr devlet btesinin nemli bir blmn
terrle mcadeleye ayrmaktadr.
Halkmz ve zellikle genliimiz, iinde bulunduu durumun nemini kavramal ve uyank olmaldr. lkemiz yetmi alt milyonluk nfus potansiyeli, zengin yeralt-yerst
kaynaklarna ve ayrca gelimekte olan ekonomik ve teknolojik gce sahiptir. Blgede
mevcut politik, askeri ve ekonomik dengede arlkl bir milli gce ve corafi konuma
sahip bir Blge Devletidir. (Acarz, 1999: 81).
Terrizmin fikri temelini oluturan Anarizm, nce felsefi bir akm olarak ortaya kmtr.
Daha sonra bu felsefi ynn yitirerek deiik ideolojiler iin bir ara durumuna dmtr. Bu aamadan sonra anarizm, artk terrizm olarak anlmaya balanmtr. Uluslararas sistem de zellikle iki kutupluluk dneminde sper glerin birer d politika arac haline gelmitir. Gnmzde gl devletler kendilerine zarar dokunan bir konuda hemen
terrizm damgasn vurmaktadrlar. Fakat ayn terr aletini dmanlarna kar kendileri
de kullanmaktadrlar. Bu adan terrizmin, dnya gndeminde uzun sre kalacan sy81
Say :1 Yl: 2014
leyebiliriz (Kuyaksil, 2000: 589).

nsanlk tarihi boyunca din ve inanma duygusu insanln gndeminden hi dmemitir.
Gnmzde de inan zgrl, temel insan haklar arasnda yer almaktadr. Dini duygular
radikalizme alet olmayacak ekilde, shhatli dini ve ilmi bilgilerle srekli beslenmelidir.
Bu yaplmad takdirde istismara msait bir ortam oluacaktr. Bu istismar bazen dinin
yasad iddete ara olarak kullanlmas, bazen de ekonomik, ahsi, siyasi emellere alet
edilmesi eklinde grlebilecektir.
Terristler, ideolojik izgideki eitli fikir, dnce ve inan sistemlerini referans olarak
kullanmakta, bu yolla da kendileri asndan eylemlerine ve hedeflerine meruiyet kazandrmaya almaktadrlar. Gnmzde dini motifli terr rgtleri, bir ksm dini bilgileri
dinin znden ve btnlnden kopararak, parac bir yaklamla klieletirip, sloganlatrp meruiyet kayna olarak kullanmaktadrlar. Bu aratrmada terr rgtlerinin
ideolojileri ve yaplarndan sonra radikal dini terr rgtleri hakknda bilgi verilmitir.
Daha sonra radikal dini terr rgtlerinin kullanm olduu baz kavramlar rneklerle
aklanmtr.
2. BAZI TEMEL KAVRAMLAR
Bu balk altnda zerinde tartmalar olmakla birlikte alma ierisinde sk sk geen
baz temel kavramlar aklanmaya allacaktr: Terr, terrizm, terrist, anari, anarizm, anarist.
Terr kelimesi hakknda zetle kelimenin szlk anlamndan yola karak u ekilde bir
tanma rastlamaktayz: Terr, insanlar yldrmak, sindirmek yoluyla onlara belli dnce ve davranlar benimsetmek iin zor kullanma ya da tehdit etme eylemidir (Akbulut,
1993: 47).
12.04.1991 tarih ve 3713 sayl Terrle Mcadele Kanunun 1 inci maddesi terr u ekilde tanmlamaktadr:
Terr; bask, cebir ve iddet korkutma, yldrma, sindirme veya tehdit yntemlerinden
biriyle Anayasada belirtilen Cumhuriyetin temel niteliklerini, siyasi, hukuki, sosyal, laik,
ekonomik dzenin deitirmek, devletin lkesi ve milleti ile blnmez btnln bozmak, Trk Devletinin ve Cumhuriyetinin varln tehlikeye drmek, devlet otoritesini
zaafa uratmak ve ykmak veya ele geirmek, temel hak ve hrriyetleri yok etmek, Devletin i ve d gvenliini, kamu dzenini veya genel sal bozmak amacyla bir rgte
mensup kii veya kiiler tarafndan giriilecek her trl eylemlerdir.
Bu tanmda da grlecei zere, terre ok geni bir anlam yklenerek, rgtlenme, iddet ve eylem unsuru n plana kartlmaktadr.
Terr teriminin hatrlatt terrizm; devlet otoritesini ve dzenini ykmak, deitirmek,
belirli amalar gerekletirmek iin giriilen siyasal nitelikli iddet eylemlerinin tmdr. Dier bir ifadeyle terrizm, Karmadan cinayete kadar uzanan ve amac sindirme olan iddet eylemlerine verilen isim dir. Yaln anlam ile terrist, terr eyleminde
bulunan kiidir. Baka bir ifade ile terrist; terrizmi savunan, belirli siyasal amalar
korkutmak, yldrmak, sindirmek ve amalar dorultusunda ynlendirebilmek iin iddet
82
kullanan kiidir (Yunusolu, 1992:78)(*).

Terr ile ska geen, bazen birbirlerinin yerine kullanlan baz kelimeler zerinde de ksaca durmakta yarar vardr. Anari kelimesi Yunanca bir kelime olup; baboluk, din ve
nizam tanmamak, birden babo kalmak, bata hkmet olmamak, hkmetinin otoritesi
kalmam bir milletin durumunu anlatmak iin kullanlmtr (Yein vd., 1985: 56). Anari kelimesinin ifade ettii mana ve mefhumu, aynen ifade eden baka kelimeler dilimizde
mevcuttur. Nitekim gnlk hayatta, Trke asll kargaadan baka, herc mer, fitne,
fesat ve pek az kullanlm olsa da fevza gibi Arapa meneli kelimeler de kullanlmaktadr (Canan, 1984: 31). Anarizm= (Fevza, Kaos hali, tedhi felsefesi); ferde emir veren
her nevi devlet tekilatn kaldrarak, kiiyi kaytsz ve artsz hrriyete kavuturmay
gaye edinen siyasi ve hukuki nazariyelere, felsefi anlaylara verilen isimdir. Buna gre
fert ve cemiyet hkmetsiz olabilir ve o zaman herkes tabii haklarn muhafaza eder ve
birtakm kabiliyetlerini gelitirir. Anaristler ferdiyeti olduklar iin toplumcu olan sosyalistlerden ayrlmakla birlikte devleti ve deerleri ykmakta ibirlii yaparlar (Bolay,
1990: 17). Anarizm, her trl otoriteyi reddeden ve bu otoritenin yklmasn hedefleyen
bir akmdr. Anarizm, komnizm ve faizmde olduu gibi siyasal bir doktrin, bir dnya
gr olarak terrizmden ayrlmaktadr. Terrizm ise, Anarizmden farkl olarak mevcut
sistemi hedef almakla birlikte yerine yeni bir sistem ngrmektedir (Sekin, 2001: 38).
Anarist; anari taraftar, anari ve karklk karan (Yein vd., 1985: 56). Radikal; kkl, kkten, cezr bir eyin temelinden ve temel esasndan. Radikalist; her eyin temelden
deimesini isteyen, yeniliki, detleri tmyle brakma yanls. Radikalizm; her alanda
kkl deiiklii savunma, eski messeseleri tmyle brakmay savunma, ar yeniliki
(afak, 2002: 464).
Dini radikalizm bir motivasyon teknii olarak kullanlmaktadr. Filistinde igale, zulme
hakszla kar hareketler dinselletirilerek dini radikalizm haline getirilmektedir. Buradaki radikalizm dinin kendisinden kaynaklanmaz, dini kullanma biiminden kaynaklanmaktadr. 11 Eyllde ABDndeki kuleler bombalandnda Filistinde mthi bir sevin
yaand. O sevin gsterilerinin grntleri de ABDndeki televizyonlarda yaynlanarak,
btn Mslmanlarn bu ekilde sevin duyduklar hakknda genelleme yapld. Dnyadaki Mslmanlar bu olay onaylamad. Filistindeki sevin de dinin kendisinden deil,
dinselletirilmi devlet terrnden kaynaklanmaktadr. srail de ayn ekilde dinsel radikalizmi dini motivasyon arac olarak kullanmaktadr. Radikal Yahudilerden bir gen,
eski srail Babakan zac Rabini, ihanetle sulayarak ldrd. Bu olayda, milli ve dini
duygular kararak, fke ve nefret radikalizmi beslemitir. Bir dinin radikal olup olmadn anlamak iin retisine bakmak gerekir. Hogrszl, fkeyi, nefreti, acmaszl yntem olarak benimsiyorsa, o din radikal anlaya sahiptir ve toplumsal bara hizmet
etmez. Eer bir din insanlara dengeli, sabrl, efkatli, saygl ve nazik olmay neriyorsa
radikalizm ahlakn beslemiyor demektir. yiyi, doruyu, gzeli, insanlara yardm tavsiye
eden slam dininin radikalizmi beslemediini grmek gerekir (Tahran, 2010: 120-122).
Terrizm kavram ve tanmlama problemleri ile ilgili olarak ayrntl bilgi iin bkz: (Bee, 2002: 23-30).
83
Say :1 Yl: 2014
3. TERR RGTLERNN DAYANDII DEOLOJLER, GENEL YAPISI VE

HEDEFLER
Bir anari ve terr ortamndan bahsedebilmek iin devlet ve devlet glerine kar bir
organize tekilat, yani bir rgtn bulunmas gerekir. Daha deiik bir ifadeyle sylemek
gerekirse, anari ve terr hareketleri bireysel deildir. Bal bana organize olmu grup
hareketleridir. Anari ve terr ortamnn sebebi anayasal dzene aykr ideolojilere gre
hareket eden rgtlerdir. Demek ki anari ve terrn ideoloji ve rgt olmak zere iki ana
unsuru bulunmaktadr (Kuyaksil, 2000: 602-603). Bu iki ana unsura, nc bir unsur
olarak eylemleri de ieren, hedef unsurunu ilave edebiliriz. lkemizdeki Avrupa Birlii
uyum almalar sreci ierisinde artk ideoloji yasalara aykr bir eylem oluturmad
srece gvenlik asndan fazla bir sorun oluturmamaktadr. Genellikle terr rgtleri
ideolojilerini gerekletirmeye ynelik eylemlerini yasa d bir ekilde gerekletirmektedirler.
3.1. deoloji
rgt iin en basit anlamyla ideoloji; bir hedefe varabilmesi iin takip edilecek
yol anlamndadr. Belli bir ideolojisi bulunmayan bir anari ve terr hadisesinden
bahsedilemez. deoloji terr hadisesinin rehberi gibidir. Gerekletirilecek iddet
eylemleri, ilenecek konular, kabul edilen ideolojiye gre belirlenir. Gnmz uluslararas
siyasal sisteminde, tm devletlerin uluslararas ilikilerde dayana kendi ulusal kardr.
Hatta insanlk adna yapld ileri srlen d yardmlar dahi ileriye dnk bir ulusal
kar yatrmdr. Devletlerin birbirlerinin halkna kabul ettirmeye altklar ideolojileri
de ulusal karlarnn bir aracdr. Bu adan belli bir ideolojiye dayanarak hareket eden
terr rgtleri farknda olsalar da olmasalar da o ideoloji sahibi d devletin menfaatine
hizmet etmektedirler (Kuyaksil, 2000: 598).
deoloji, terrist yaplanmalarn dayanak ve hareket noktasn oluturduundan olmazsa
olmaz bir unsur olarak kabul edilmektedir. Bir terrist organizasyondan sz edebilmek
iin siyasi bir fikir etrafnda, belirli bir hedefe ynelik hareket eden insanlarn varl
szkonusu olmaldr deoloji unsurunun yer almad iddet ieren bir hareket
terr olarak adlandrlamaz. Bu durum rgtl su kapsam ierisinde ele alnan bir
konudur. eitli su rgtleri, tamamen kar ve g kavgalarna dayal olarak bir takm
rgtlenmelere gitmek suretiyle iddet uygulamakta, adam ldrmekte ve maddi zararlara
neden olmaktadr (Sekin, 2001: 53).
Souk sava dnemlerinde Trkiyede olduu kadar dnyada da terr rgtlenmelerinin
ideolojik temelini genellikle Marksizm - Leninizm - Maoizmden yani komnizm ideolojisinden aldklar anlalmaktadr. Komnizm ad terrizm ile birlikte anlm, ideolojik
felsefi ynnden ok bu yn ile tannmtr.
Milliyeti yani etnik kaynakl terrn bilinen en belirgin ekli Faizm olarak karmza
km ve uzun dnem bu ad ile beraber anlmtr. Milliyetilik, etnik- rki temele dayal,
sahip olduu rkn dier rklardan farkl ve stn bir zellii olduu tezinden hareket eden
bir ideolojidir. Sahip olunan etnik kimlik her eyin zerinde grlr.
20. yyda Kapitalizm, Liberalizm ve Demokrasi batnn tm dnyaya ihra etmeye
alt deerler olmutur. Bu deerleri zellikle NATO bnyesi lkelerde ve nc
dnya lkelerinde yaymaya allmtr. Ayrca bu lkelerin Sosyalist dou blouna kay84
mamas iin, gayri resmi bir yapda rgtler kurularak, sol terre kar sa terr ve slamc
terr tevik edilmitir (Ylmaz, 1993:136-138; Koru, 1992: 53-57). Daha sonraki gelimeler karsnda ise NATO nun dmann simgeleyen rengi krmzdan yeile (slam
lkelerine) dnmtr. Kapitalist lkelerin ynetimleri sermaye birikimini ellerinde bulunduran ok uluslu irketlerin etkisinden kurtaramamaktadr. ok uluslu irketin lehine
olarak baka lkelere resmi veya gayri resmi mdahalede bulunmamaktadrlar. zellikle
ABD, ngiltere ve Alman petrol irketlerinin menfaat kavgalar, dier lkelerde ihtilallere
i atmalara dnebilmektedir(*).

3.1.1. Dini Kaynakl deoloji
Bir ksm terr rgtleri iddeti merulatrc g olarak dini kullanmaktadrlar. Terr
rgtleri z itibariyle, kendilerinden istenilen eylemleri yapmaya istekli, kararl ve adanm bireyler isterler. Bu insanlarn rgtn amalad eylemleri baaryla yerine getirebilmesi iin gl bir psikolojik donanma ihtiyalar bulunmaktadr. Baz din retileri,
rgtler tarafndan yeni bir yorumla bu noktada bamsz, gl ve sorgulanmas zor bir
merulatrma arac haline getirilir (Cinolu ve zeren, 2009: 21).
Terrizm olgusunun ortaya kmasna neden olan ideolojik temellerden biri de din unsurudur. Din olgusu tarihin her dnemindeki etkinlii ile kendini gstermektedir. Burada
sadece yaygn dinleri anlamak yanl olacaktr. Bu dinlerin yannda yaygn olan inanlar
da dikkate almak lazmdr. Son yllarda dnya gndemine din terr olgusunu getiren
unsur ran ve Ortadoudaki gelimelerdir. zellikle Filistin davasnn savunuculuu etrafnda oluan baz yaplanmalar iddet unsurunu tamaktadrlar. randa 1979 ylnda
meydana gelen deiimden sonra, Batya bir tepki olarak din motivasyonlu terr hareketlerinin ortaya kt gzlemlenmektedir. Dnyada slam kimliini tayan ve terre
bavuran kiiler ve rgtlerin daha ok kendilerine kar yaplan ve igal ya da hakszlk
olarak nitelendirilen davranlara bir tepki olarak ortaya ktklar, dorudan mcadele
edecek glerinin olmad yerlerde dolayl mcadele unsuru olarak iddet eylemlerini
tercih ettikleri grlmektedir. zellikle Ortadouda bulunan lkelerin ynetimlerinin
halkn inan, kltr ve deer yarglarna ters den uygulamalar, diktatrce bir ynetim
ierisinde halkn ezilmilii gibi birok neden bu lkelerde yaayan kiileri kendi ynetimlerine ve bu ynetimleri destekleyen d glere kar mcadele ierisine itmektedir.
Bu mcadele zaman zaman iddet eylemleri ile birlikte kendini gstermekte, terre varan
uygulamalar beraberinde getirmektedir.
Dini kaynakl terr sadece slam dinine mal etmek ok yanltr. Bu durum batl lkeler
ve basn tarafndan zellikle gzard edilmektedir. Ancak bugn Balkanlar, Karada ve
baka birok yerlerde meydana gelen olaylara baktmzda; Hristiyan din motivasyonu
arkasna da snlmak suretiyle ilenen cinayetler terr asndan gzard edilemez. Din
kaynakl terre son yllarda Japonyada da rastlanmaktadr. slm inan ierisinde terr
olay deerlendirildiinde daha ok ii inan etrafndaki insanlarn terr olgusuna yatkn
olduklar grlmekle beraber bir genelleme yaplamaz.

*
Bu konuda geni bilgi iin bkz: (Karada, 1991; Nebiler ve Parlar, 1996).
85
Say :1 Yl: 2014
3.2. rgt
Belli bir amaca varabilmek iin faaliyet gstermek maksadyla bir araya gelmi ve organize yap kurmu gruplara rgt denmektedir. rgt ile ideoloji birbirinden ayrlmayan
iki halka gibidir. Terr olaynda ideoloji beyin gibi ise, rgt vcut gibidir. kisi birbirini
tamamlamaktadr. Terr rgtn meydana getiren unsurlar ana ve destek unsur olmak
zere ikiye ayrabiliriz.
Ana unsurlar da kendi arasnda ksmdan olumaktadr: a) Kuvvetli ve ekirdek Lider
Kadro: Her terrist hareketin ekirdei sahip olduu lider kadrosudur. Bu kadro genellikle aydn ve eitilmi kiilerden olumaktadr. Lider kadrolar gizlenmek ve eylemleri
daha yakndan ynetmek iin lkelerin byk ehirlerinde yerleir ve faaliyet gsterirler.
iddet olaylarna girmezler, her zaman perde arkasnda kalrlar. b) Yeralt rgt: rgtn alt yapsdr. Her rgte gre yaplama farkl olmaktadr. Lider kadronun ynetimi ve
ynlendirmesi altndadr. c) Vurucu-Militan G: Eylemleri gerekletiren, daha dorusu
tetiki tabir edilen rgt mensuplardr. rgtsel zincirin en son halkasn tekil ederler.
Kamuoyunda rgt denince ilk akla gelen bu kiilerdir. Ancak gerekte, rgtsel organizasyon ierisinde en alt seviyede faaliyet gsteren kiilerdir.
Destek unsurlar da i destek ve d destekten olumaktadr.
destek
; terr rgtlerinin faaliyet gsterdii lke kamuoyundan destek grmeleridir. Bu destek maddi olabildii gibi,
basn ve yayn yolu ile destek de olabilir. D destek ise; bir lkenin anayasal dzenine
kar illegal bir faaliyet ierisinde olan bir rgtn baka bir lke tarafndan desteklenmesidir. Daha ziyade komu olan ve dost olmayan lkeler tarafndan bu destek verilir.

3.3. Terr rgtlerinin Eyleme Ynelik Hedefleri
Terrizm ne bir konvansiyonel sava ekli, ne adi bir su, ne de iletiim aralarna yarayan gelii gzel bir deliliktir. Terrizmi farkl klan en nemli zellii, onun belirli politik
amalara erimek iin kulland kendine mahsus stratejisidir. Bu strateji hakknda fikir
edinmek iin ulalmak istenen amalara bakmak gerekir. Biz lkemizin durumunu gz
nne alarak bir snflandrma yapacaz:(*) 1. Propaganda, 2. Otoriteyi sarsmak, 3. Otoriteyi iddete yneltmek, 4. rgt mensuplarnn moralini ykseltmek, 5. Yldrma ve
sindirme, 6. Halkn moralini bozmak.
4. RADKAL (DN) TERR RGTLER
1979 ran devriminden sonra, btn dnyada olduu gibi, Trkiyedeki radikal grup ve
kiiler arasnda dinin bir idare sistemi olarak devrim aamasyla gerekletirebilecei inancnn olumas, dini kaynakl tedhi hareketlerine etkide bulunmutur. Nitekim
Trkiyede radikalleen gruplarn byk ounluu, ran meneli ve ii yazarlar ile dinin
siyasi anlamda yorumlanmasna arlk veren din adam ve yazarlarn eserlerinden nemli
lde etkilenmitir. Bylece Hizbullah bata olmak zere slam Hareket gibi dini ideolojiyi temel alan terr rgtleri, byk lde mezhepsizlie dayanan, ancak fikri temellerini ii dnyasndaki yazar ve dnrlerden alan yeni bir din anlayn Trk toplumuna
tamaya balamlardr.
*
Daha fazla bilgi iin baknz: (Kuyaksil, 2000: 606-609; Korkmaz, 1999: 79-86; Acarz, 1999:83-84).
86
Trkiyedeki radikalleen rgtlenmeler temel slami grup ve anlaylara ters dmekte,

geleneksel anlamdaki slam anlayn devam ettiren kii ve gruplara kar tavr almakta
ve hatta dman olarak alglanmaktadrlar. Gerek manadaki slam anlaynn her trl iddetin karsnda oluu ve slam gerek yaps ierisinde yaamaya alan kkl gruplarn varl, radikal unsurlarn etkisini nemli lde krmaktadr. Son yllarda
Trkiyede radikal rgtlenmelerin ve fikirlerin ortaya kmas ile birlikte geleneksel dini
gruplar ve nderlerinin, radikal unsurlara ve onlarn terr eylemlerine kar tavr aldklar
gzlenmektedir.
lkemizde irticai faaliyet tanmna giren ahs ve kitleleri belirlerken glklerle karlalmaktadr. Genelde mrteci, fundamentalist, kkten dinci ve radikal gibi sfatlarla tanmlanan ahs ve gruplar snflandrmada farkl anlaylar hkimdir. Terre girmi
gruplarn dndakileri birbirinden ayrmak ve tasnif etmek olduka gtr. Ama konuyu
daha iyi anlayabilmek iin bu tasnifin de yaplmas gerekmektedir. Bu ihtiyatan hareketle
lkemizdeki dini kesimler kendi ierisinde beli bir ayrma tabi tutularak incelenmitir(*):
1- Dini Motifli Terr rgtleri: Hizbullah-lim, Hizbullah-Menzil, BDA-C, slami Hareket rgt, CB-AFD, Vasat, Mslman Genlik, Ceyullah, Tekfir, El-Kyam, TevhidSelam/Kuds Ordusu, Selefiler, Malatyallar (afak-Deiim).
2- Radikal Dini Gruplar: Radikal sylemlere sahip olmakla birlikte gnmzde silahl
eylemleri bulunmayan Malatyallar, Yeryz, Hizbullahi Vahdet, Hizbullahi Davet, Yneli, (Haksz), Ekin, Buru (Tohum), Mcahede, Rahmet, Vahdet, Tevhid-i ekirdek,
Akabe, Sahabe, Yldz, Fecr, Hizbt Tahrir gibi 20 civarnda grup.
3- Dini ahsi veya Siyasi Ynden stismar Edenler: Siyasi partiler, Vakflar, Dernekler,
Ticari Kurumlar-irketler, Medyum, frk ve Muskaclar.
4 - Tarikat ve Dini Cemaatler: Nakibendi, Kadiri, Haznevi gibi tarikatlar ve Sleymanc,
Ik, Nurcu gibi oluumlar. Bu kesimin faaliyetleri, radikal dini gruplara gre nazaran
farkllk arz etmektedir. Geni tabana sahip ve faaliyetlerini byk lde yasal/hukuki
imknlardan istifade etmek suretiyle yrtmektedirler.
5 - nancnda Samimi Olanlar: Halkmzn byk ounluu dini deerlere bal olarak,
herhangi bir oluumun etkisinde kalmakszn dini vecibelerini yerine getirmeye alan
vatandalarmzdr. rtica ile mcadelede kapsamnda yrtlen almalarda inancnda
samimi olan vatandalarmzn rencide edilmemesi gerekir.
Trkiyede dini ideoloji etrafnda terr eylemlerine bavuran rgtleri incelediimizde
karmza El-Kaide dnda nemli rgt kmaktadr. zelikle Dou ve Gneydou
Anadolu Blgesinde ortaya kan Hizbullah rgt. stanbul ve zmir gibi byk illerimizde gerekletirdii soygun ve benzeri eylemlerle dikkatleri eken slami Hareket
rgt. Eylem taktii asnda zayf ancak her olayn arkasnda propaganda amal olarak
yer almak isteyen slami Byk Dou Aknclar Cephesi olarak adlandrlan BDA-C
rgt.
El-Kaide rgt Abdullah Azam tarafndan kurulan Mekteb el-Hidemat (Hizmet Brosu)
adl kurulu araclyla, dnya apnda bir slmi yardm rgt gibi alyordu. Bu
*
Radikal dini terr rgtler ve eylemleri hakknda daha geni bilgi iin bkz; (2000: 1065-1081; Acarz, 2000: 879-893; Sekin 2001: 123135; Aklan, 2002, 97-103.; KORKMAZ G., age., s.125-135.
87
Say :1 Yl: 2014
rgtn sadece slam lkelerinde deil, Amerikada da brolar vard. Ladin bu yardm
rgtne kayt olan gnlller iin bilgisayar ortamnda bir veri taban oluturdu. 1988de
Usame bin Ladin kamplara gelen gnlllerin listesini kaide, temel manasna gelen
El-Kaide adn verdii bir bilgisayar dosyas etrafnda derlemitir. El-Kaidenin temeli
de ite bu veri tabanyla atlm oldu. 1989da Azam ldrlnce adamlar El-Kaideye
katlarak glenmesini salamlardr. 1996ya kadar Afganistan, Suudi Arabistan ve
Sudanda bulunmutur. Daha sonra Sudandan kartlnca tekrar Afganistana gemitir.
23 Austos 1996da yaynlad bir deklarasyonla slm genlii, Arap topraklarn igal
eden Amerikallar ldrmeye aryordu. 23 ubat 1998de daha da ileri gitti ve dnya
apnda ABDnin karlar olan her yerde saldrlar dzenlenmesi ars yapt. (http://
www.egm.gov.tr/temuh/terorizm10 _makale3.htm; 2009). El-Kaide eylemleri, Yemen,
Somali, Suudi Arabistan, Pakistan, ABD, ngiltere ve Trkiye gibi lkelerde devam etmitir. Amerikadaki ikiz kulelere saldr ile de eyler zirve yapm oldu. Bylelikle terrle
mcadele gerekesi ile Amerikann bata Afganistan olmak zere birok yere askeri mdahale yapmasnn gerekesini oluturdu.
5. LKEMZDEK DN MOTFL TERRN DI NEDENLERNDEN FKR
AKIMLARI
Son zamanlarda slm ve siyaset zerine yaplan aratrmalarda ve yaynlarda artlar
gzlenmektedir. 11 Eyll 2001 tarihinde El-Kaidenin Dnya Ticaret Merkezine saldrdnn duyulmas zerine, kamuoyunun siyaset ve slam zerine ilgisi artmtr. Bu konularda yurt iinde ve dnda yaynlarn saysnda art olduu sylenebilir. Mstakil olarak
siyasal slam konusunu ileyen kitaplardan birka rnek verelim. Kemal H. KARPAT hocann Amerikada yaynlanan almas ngilizceden slmn Siyasallamas Osmanl
Devletinin Son Dneminde Kimlik, Devlet, nan ve Cemaatin Yeniden Yaplandrlmas
ad ile iar Yaln tarafndan evirisi yaplm ve stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar
arasnda kmtr (2005). Dr. Abdullah MANAZ tarafndan Dnyada ve Trkiyede
Siyasal slmclk isimli bir alma yaplm, Ulusal Birlik in Dnce Eylem Vakf
tarafndan yaynlanmtr (1998). Prof. Dr. Nur SERTER tarafndan Dinde Siyasal slam
Tekeli isimli bir alma yaplarak Sarmal Yaynevi tarafndan yaynlanmtr (1997).
Amerikal siyaset bilimci ve istihbarat uzman Graham E. FULLERin yazd The Future of Political Islam isimli almas 2003 ylnda Amerikada yaymlanmtr. Sz
konusu alma, Trkeye Siyasal slamn Gelecei ad ile Mustafa ACAR tarafndan
evrilerek Tima Yaynlar tarafndan yaymlanmtr (2004).
lkemiz asndan baktmzda dini motifli terrn yurt d kaynaklarnn temelini genel
olarak Ortadou corafyasnda hkim olan baz radikal fikir akmlarnn oluturduunu
grrz. Bunun yannda Hilafet Devletinin yeniden kurulmas fikri, Mslman halklarn
yaad topraklardaki atmalar, srailin Filistin politikalar, rann rejim ihrac abalar
ve A.B.Dnin yanl politikalar lkemizde dini motifli terr rgtlerinin d sebepleri
arasnda sayabiliriz. Bu konularda geni bilgi iin Trkolunun Trkiyede Dini Motifli
Terrn Arka Planndaki Nedenler isimli almasna baklabilir (2006: 40 -95).
Dnya sahnesinde slami hareket ve glerin ortaya k, slam lkelerinin smrge
devletlerine kar bamszlklarn kazanmalarna sebebiyet veren savalardan sonra, ok
daha etkin bir ekilde kendisini gstermitir. Mslman lkelerdeki sosyal, siyasal, eko88
nomik ve kltrel problemler halk slamc hareketlerin etki alannn iine itmitir. Mslman halklar, corafi ve kltrel adan Snni-Arap Ortadou, Snni-Hint alt ktas, ii
ran ve Selefi-Vehhabi Suudi Arabistan merkezli fikir akmlarnn etkisi altnda kalmtr. Bu anlam ile slamc hareketleri tarif ederken, bir enternasyonalden deil, slamclk
eklindeki etki alanndan sz etmek gerekir. Msr ve Arap dnyasnn byk bir ksmndaki hvanl Mslimin ve Hint Alt Ktasndaki Cemaat- slami (Banglade, Pakistan,
Hindistan), Msr ve Hindistan merkezli Snni etki alan olarak kabul edilirken; Lbnan,
Afganistan ile Irakn bir blmnde ran merkezli ii etki alanndan, Afganistann bir
blm ve Suudi Arabistanda ise Vehhabi (Selefi) anlaytan sz etmek mmkndr.
Radikal fikir akmlarn yukarda ad geen lkelerde yaygn olmasnn sosyo-kltrel ve
ekonomik nedenlerinin yannda, slam lkelerindeki idarecilerin, demokratik bir anlay
sergileyememeleri de bulunmaktadr. Nitekim demokrasinin yaygnlat gnmz dnyasnda, bata Arap lkeleri olmak zere, birok slam devletleri, sylemlerinin aksine
tamamen despotik bir yapya brnmlerdir. Bu da ezilen halk kitlesinin gnlnden geenlerin dillendirildii akmlarn olumasna ve glenmesine neden olmutur.
Trkiye balamnda dndmzde ise bu fikir akmlarnn sadece birinin etkili olduunu syleyemeyiz. lkemizdeki radikal gruplar son dnemlerde dnya zerindeki
btn radikal dnce akmlaryla bir noktada bulumu ve bu fikir akmlarnn hemen
hemen tmnden etkilenmitir. zellikle Seyyid Kutub, Ali eriati, Humeyni ve Abdullah Azzamn kitaplar, dini konularda a ve yetersiz olan toplumumuzda nemli oranda
sahiplenilmitir. lkemizde bu radikal fikirlerden sadece birini kabul edip dierlerini reddetmekten ziyade, sz konusu dini referanslarn hepsinden istifade etme eilimi yaygn
olmutur. Ama bu akmlardan biri dierlerine nazaran daha n planda tutulmutur.
Trkiyede slamcln ivme kazanmasnda ve dnsel yapsnn oluturulmasnda tercme faaliyetlerinin nemli bir etkisi vardr. slamcln dnce yaps, 1960 sonrasndaki tercme hamlesiyle, Msr ve Pakistandan kaynaklanan Selefi bir slam anlaynn
izlerini hl tamaktadr. 1980den sonrada yine (zellikle ranl yazarlardan yaplan)
tercmeler vastasyla ekillenen slamc enternasyonalizm, radikal slamcln giderek
marjinallemesinden sonra etkisini ksmen kaybetmekle birlikte, varln srdrmektedir. Afganistann Ruslar tarafndan igalinin ardndan ise Selefi-Vehhabi fikir akmlarnn
youn bir ekilde etkisi hissedilmektedir (Trkolu, 2006: 41).
Trkiyedeki radikal dini akmlara kaynaklk eden fikir akmlarnn yapsn, lke endeksli olarak incelememiz yerinde olacaktr. Zira bu tr dnceler, baka baz uluslarda
potansiyel olarak bulunmakla birlikte, sz konusu problemin dillendirilmesi ve matbuat
yoluyla lkeye yaylmas ve bunun tercmelerle da yansmas, aada ele alacamz
merkezler kanalyla olumutur.

5.1. ran Merkezli Fikir Akmlar
slami gruplar iin randaki 1979 devrimi 20. yzyln en nemli sivil halk hareketi
olarak grlmtr. Bu hareket slami devrim konusunda gemite tereddt yaam
birok kiiye baarnn o kadar da uzakta olmadn hatrlatmtr. slm adna randaki
monari ile yz yla yakn bir sre mcadele eden bir neslin Humeyni ile tarih sahnesine
koymu olduklar nokta, slamc yaplarn ve rgtlenme biimlerinin topluma, tarihe,
siyasete ve yarna bak asn deitirmitir. ran merkezli fikir akmlarn tam olarak
anlayabilmemiz iin ncelikle iilik kavramnn anlalmas gerekmektedir.
89
Say :1 Yl: 2014
iilik, Hz. Muhammedden sonra halife olacak kiinin seilmesinden kaynaklanan siyasal
bir olaydr. O gn bir grup insan, halifeliin Ebu Bekire, dier bir grup ise Peygamberin
damad ve amcasnn olu olmas nedeniyle Aliye ait olmas gerektiini ileri srdler.
Aslnda bu sorun tamamen siyasal olup, o gnk devlet ynetiminde iktidar ele geirmek
iin yaplan bir mcadeledir. Halifeliin Hz. Ali ve ondan sonra onun soyundan gelen
kiilere ait olmas gerektiini ileri sren dnce sistemine iilik denir. Bu dnceye
gre ilk imam Hz. Alidir. Daha sonra Hz. Alinin soyundan onbir imam daha gelmitir.
Bu dnceye gre onikinci mam olan Mehdinin 873 ylnda kaybolduu savunulur.
Mehdinin kyamet gn tekrar yeryzne dneceine inanlmaktadr.
mamet doktrinine gre mamn (Halifenin) grevi; Peygamberin siyas, idar ve asker
adan halifesi olmakla kalmayp, baz zelleriyle Peygamberin grevinin manevi boyutlarnn da devam ettirilmesidir. 12. mam tekrar yeryzne gelene kadar Allahn kelamn
halka aklayacak bilgiye sahip kiilere ihtiya vardr. Bu kiiler de geni din bilgisine sahip olan mtehitlerdir. Bu dnceye gre asl meru ynetim, 12. mam ynetimi olup,
mevcut ynetimler gayr merudur. Bu kural, ii Mslmanlarn tarihin nemli bir blmnde siyasal ynetime, varolan yapya ve mevcut siyasal iktidara kar muhalif bir tavr
koymaya itmitir. Tarih boyunca ran ulemasnn, ran ynetimine muhalefet etmesi, buna
rnek verilebilir. Bu dnce, ran Devrimine tarihsel bir boyut kazandrmtr.
Humeyninin fikirlerini ok ksa zamanda geni corafyalarda etkili olmasnn en nemli faktrlerden birisi mezhepsel olarak iplerin yneticilerden ziyade ulemada olmasyd. randa hakim olan ii mezhebi balangtan beri belli ayrt edici zelliklere sahiptir.
Dier mezhepler, sapkn ve zalim de olsalar yneticilere itaati ngrrken, iilik onlara
kar direnmeyi tavsiye etti ve onlarn ynetiminin gayr meru olduunu syledi. ran
dndaki iilerin olmad ya da aznlkta bulunduu lkelerde yneticilere olan nceki
itaat gelenei muhafaza edildi. Yneticilere meru otorite ulul-emr olarak itaat edildi.
ii akidesine gre, yalnzca imamlar ya da onlar adna hareket edenler, meru otoritedirler. Bunun dnda kalan tm ynetimler gayri merudur. Bu akide, tarih boyunca deiik
ynelimlere kar olan ii ayaklanmalarnda aa vurulmutur.
Humeyni Mevdud ve Kutubtan farkl olarak, evresinde etkili olan din adam ve dnrleri de kendi saflarna katmay bilmi ve bunlarn sylemlerinden olduka istifade
etmitir. Bunlardan en nemlisi ise phesiz ki Ali eriaitidir. Kendisinin fikirleri ran
dnda o kadar ok rabet grr ki bazlar onu ran Devriminin asl ideologu olarak tanmlarlar. Ali eriati, sosyoloji renimi grm ve Fransada din sosyolojisi konusunda
doktora yapmtr. Humeyni ile ayn dnceleri paylamasna ramen, slam Bat dncesine gre sosyolojik ve felsefi adan yeniden yorumlamtr. eriati, randaki aydn
ve okumu kesime hitap etmi ve bunlar etkilemitir. eriati, dini bir ideoloji gibi sunarak
aray ierisinde olan slami kesimin mevcut sorunlarna ve ihtiyalarna karlk vermek
iin abalamt. eriati, slam, bir ideoloji olarak yorumlam, buna aktivite kazandrm
ve aydn kitleye kabul ettirmitir. Humeyni ise, medreseden yetien bir din adam olarak,
bu dorultudaki dncelerini cami ve medresede geni halk kitlelerine benimseterek bu
kitleyi harekete geirmi ve liderliinde devrimi gerekletirmitir (Tkolu, 2006: 47).
ran merkezli fikir akmlar Mslman toplumlarn yaad corafyalarda mevcut
iktidarlara bakaldry alam ve yllarca devletin varln kendi varlnn stnde tutan
lkemizdeki geleneksel anlay sarsmtr. Trkiyede bulunan dini radikal akmlarn,
ran devriminden ileri derecede etkilendikleri, onun metodunu uygulama yolunda aba
90
sarf ettiklerini syleyebiliriz. Eleman temin etme faaliyetine ynelik olarak, etkili
olduklar yerlerdeki cami ve kitapevlerini kullanmaktadrlar. Ayrca ran asll Ali eraiti
vb. yazarlarn eserlerinin Trkeye tercme edilerek ideolojik alt yapnn yaylmas
faaliyetlerine de devam edilmektedir. Humeyninin lm ile birlikte bu faaliyetlerde
azalama olduu sylenebilir. Ayrca ynetimin devrimin ilk yapld yllara gre daha
lml bir tavr sergilemesi ve ABD ile olan ilikilerini gelitirmeye almas da bu tr
faaliyetlerin ksmen azalmasna katks olmutur.

5.2. Msr Merkezli Fikir Akmlar
Trkiyedeki dini akmlarn etkilenme alanlarndan nemli bir etkenin de Msr merkezli
olduu grlmektedir. Msr, Ortadouda slamc rgtlenmelerin en sklkla rastland
Arap lkesidir. Gndelik hayat dahi Ehl-i Snnet anlayna bal gelenein dzenledii
bu lkede, slamc hareketler ilk olarak Batllama ve Bat egemenliine kar duyulan
tepkinin zerinde tekilatlanmtr. Msrdaki slamc hareketlerin tanmlanabilmesi, her
eyden nce Msr ortamnn znel artlarnn bilinmesine ve takip edilmesine baldr.
Ortadoudaki corafi ve etnik yaps ile etkili olan Msr, inan konusundaki bu homojen
yaps ile de 20. yzyldaki radikal slmi dncenin olumasnda slamc dnr ve yazarlar ile etkili olmutur. Muhammed Abduh, (. 1905) Hasan el-Benn, (. 1949) Seyyid
Kutub, Abdulkadr Udeh (. 1954) ve Muhammed Kutubun 1950lerden sonra yaanan
slmi gelimelerde muhakkak ki ok byk etkileri vardr. Bunlar ierisinde zellikle
Hasan el-Benn ve Seyyid Kutubun (1906-1967) fikirleriyle ekillenen ve 1928de Hasan el-Benn tarafndan kurulan Msrdaki hvanl Mslimin Hareketi, belki de Msr
tarihinin en kark dnemlerinden birinin rndr. Bu dnem, gerekten de, Avrupa
smrgeciliinin doruk noktasna, ama ayn zamanda Atatrkn 1924te kaldrd stanbuldaki Osmanl hilafetinin ortadan kalkmasna tekabl eder. Dolaysyla slm dnyas
hem Batl gler tarafndan paralanmakta, hem de kendi ierisinde karklklar yaamaktadr Dnya zerindeki mminlerin birliini simgeleyen hilafetin yerini laik ve Trk
milliyetisi bir cumhuriyet almtr. Mslman Kardelerin kurulmas, bu deiiklikler
ve yenilikler arasnda ortaya km tepkisel bir akmdr (Trkolu, 2006: 51).
1926 ylna kadar ngiliz igali altnda kalan ve bu tarihte yar bamszlna kavuan
Msrda halk, toplumsal sorunlarnn zm iin yeni umutlar ararken, geleneksel slamclktan baka are grnmyordu. Bu aray ortamnda Hasan el-Benn 1928de bu
tekilat kurdu. Mslman Kardeler Tekilat toplumun her kesiminden geni bir taraftar
toplad ve bir ka yl iinde Msrn en gl tekilat oldu. Seyyid Kutup 1951 ylnda
ABDnden dndkten sonra, uzun bir hapis hayatnn ardndan 1966 ylnda idam edilmitir. Bugn birok siyasal slamc tarafndan eserleri okunmaktadr. hvanl Msliminin en nemli iki hedefi vardr. Bunlar: 1- slam vatannn yabanc hakimiyetinden
kurtarlmas ki, bu her insann tabii hakkdr. Zulm ve bask kabul edilemez. 2- slam
hkmlerine dayal bamsz bir slam devletinin kurulmas (Aksn, 2000:242).
Hasan el-Benn, ada olan Hint-Pakistan Cemaat-i slaminin kurucusu Ebul Ala
Mevdudiden de esinlenerek slam siyasal bir sistem olarak tanmlamaya abalayan yeni
bir dnce hareketini balatt. Bu hareketi bir ze dn, yani ilk mmin toplumunun
zgn esin kaynaklarna dn olarak merulatrd. zellikle 1926dan sonraki ngiliz
egemenliine son vermek amacyla slam bir hareket noktas olarak grlm, ngilizlere
kar verilecek mcadelenin cihat olaca fikri benimsetilmitir. Hasan el-Benn, her ne
91
Say :1 Yl: 2014
kadar g kullanmn bir alternatif olarak elinin altnda tutmusa da, dzene kar tavr
ve tutumlar yumuak olmu; iddet hareketlerinin ierisinde bulunduu grlmemitir.
Nitekim Bennnn kitap ve konumalarnda, ynetime kar ak bir dmanl gsteren
veya onu reddederek, ona kar devrim hareketine girimeyi ifade edecek aklamalara
pek rastlanmaz. Hasan el-Benndan sonra rgtn nemli simalarndan olan ve renimi tamamlamak amacyla I949da Amerikaya giden Seyyid Kutub, Hasan el-Bennnn
lmnden sonra, hvn:l Mslimin hareketi iinde 1951 ylndan itibaren hareketin ideologu olarak liderlii stlenmitir. Kendisine gre bu grevi stlenmesindeki temel sebeplerden birisi, kendisi Amerikadayken, Amerikan basnnn Arap davasndaki Siyonist
yanl politikalar ve Batnn iki yzl politikalardr. Seyyid Kutub, slm syleminin
netlii, edebi slubu ve arpc t verii ile eserlerinin ulat binlerce insann lideri
haline gelmitir (Trkolu, 2006: 52).
Seyyid Kutubun Mslman toplumlar zerindeki en etkili kitaplardan biri olan Yoldaki
aretlerden baz alntlar yaparak deiik grleri aktarlacaktr: Btn ilerin son
merci beerin hkm olan, btn sultalarn kayna beer olan her hkm, beeri ilahlatrma ve insanlarn Allahtan baka birbirlerini Rab edinmeleridir. Bu ilann manas,
gasbedilmi (zorla ele geirilmi) ilh otoriteyi ekip alarak Allaha geri vermektir. Gasbedenleri kovmaktr. Kendilerince oluturulmu hukuk ilkeleriyle insanlar ynetenleri,
kendilerini Rabbler yerine koyup da, kendilerinden olan insanlar kul yerine koyanlar.
te; Allahn lemlerin Rabb oluunun iln demek, yeryznde Allahn hkimiyetini
yerletirmek zere beer hkimiyetine son vermek demektir (Kutub, 1986:69).
Mslmana akidesinden dolay sava aan, onu dininden alkoyan, eriatn uygulanmasna engel olan her yer Drl-Harb dir. Akidesinin hakim olduu, eriatnn yrrlkte
olduu her yer Drl-slmdr (Kutub, 1986:159).
Seyyid Kutubun kendisinin slami literatre farkl anlamda yerletirdii bir dier husus
ise Taut kavramdr. Bu kavram genel manada lkede ynetimi elinde bulunduranlar yani devletin yasama yrtme ve yarg organlarn kastederek kullanmaktadr. lkeyi
Allahn idaresini temsil eden Kuran hkmlerinin dnda yneten ahslar ve kurumlar
da bu kavram karlamaktadr. Bu kavram lkemizdeki baz radikal gruplar tarafndan da
sklkla kullanlmaktadr.
Seyyid Kutubun bata Yoldaki aretler olmak zere, eitli eserlerini yzeysel bir tarzda
okuyan kimse, hemen bir eyler yapmas gerektii ve o andan itibaren Mslman cemaat
ierisinde kalarak eserlerde izilen snrlar dnda slamiyeti yaayan cahiliye toplumu
ile btn balarn koparmak zorunda olduu eklinde bir dnceye kaplarak toplumdan uzaklamaktadr. Seyyid Kutub, Ehl-i Snnet inancnn dna kan baz grleri
kabul etmesi ve tekfir konusundaki tutumu gerekesiyle birok lim tarafndan da tenkit
edilmitir. Bununla beraber Seyyid Kutubun gr ve tezleri baz cemaatler ve yazarlar
tarafndan daha da radikalletirilerek yorumlanmtr. Ancak bu yorumlarda, Kutubun
tefsirine yklenmesi mmkn olmayacak anlamlar vermilerdir.

5.3. Suudi Arabistan Merkezli Fikir Akmlar
Suudi Arabistan merkezli fikir akmlarn anlayabilmek iin ncelikle bu fikrin kayna ve
gemii hakknda ksaca bilgi vermek gerekir.
Suudi Arabistan Krallnn kkleri, bn Teymiyenin (661/728) Selefi grlerini benim92
seyen Muhammed bn Vahhab ile yarmadann gneyinde bulunan Dariyya civarndaki kabilelerin efi olan Muhammed bn Suud arasndaki antlamaya dayanr. Devrinin
en byk mcedditlerinden olan bn Vahhab 1745te grlerinin yaylmas konusunda
bn Suudu ikna etmeyi baarr. bni Suudun da katlmyla askeri gce kavuan Vahhabilik, yarmadada hzla yaylr. Ancak Selefi gr bni Teymiyenin de ncesine yani
slamiyetin ilk yllarndaki Haricilere kadar gtrebiliriz. Hariciler, slam frkalar arasnda, mezhebini en kat ekilde savunan, grlerine en iddetli ball gsteren, en
fazla dindarlk yapan, en atlgan ve gz pek ve en radikal gruptur. badete dknlkleri,
zahidlikleri, fikri ve dini taassuplar, buna bal olarak katlk ve taknlklar, savamaktan ve lmden hi ekinmemeleri, tehlikeler karsnda gz karalklar, Kuran ezberlemekle ve ok okumakla beraber ayetleri anlamadaki sathilikleri, nasslarn zahirlerine
sarlmalar gibi zellikleriyle tannmlardr.
Vahhabiliin kendi snrlar dna k 1950li yllarda balar. Bu dnemlerin baskn
ideolojisi olan Baas tipi Arap sosyalizmine ancak bir slam pakt kurarak kar koyabileceine inanan Kral Faysal, bu hedefine ulamak iin klasik Vehhabi sylemi kullanr.
Onun giriimiyle kurulan Medine slam niversitesi, eriat Faklteleri, Rabta, daretlBuhs gibi kurumlar bu srete vazife grdler. zellikle 1962de Mekkede kurulan ve
dnyadaki slam Vahhabiletirme
yi hedefleyen tutarl ve sistemli ilk kurum olan Dnya slam Birlii (Rabtal-lemi slam) dnyadaki birok lkeye din adamlar yollayarak, Vahhabi dnrlerin (zellikle bni Teymiye ve bn Abdlvahhab) kitaplarn bedava datarak ve zellikle cami yapmlarna mal kaynak salayarak etkinliini artrmaya
alr. Suudiler mali gcn kabul ettirerek, toplumsal adan muhafazakr olan Vahhabi
slamc akma her tarafta yaylma ve slamn uluslararas davurumunda kuvvetli bir
konum elde etme imkan vermitir. Etkisi, Humeynici ran kadar bariz deildir; ama daha
derindir ve zaman iinde yaylr. Bu akm, 196Ol yllarda baskn kan ilerici milliyetilik nazarnda avantajl duruma gemi, kendine itaat eden dernekleri ve ulemay kayrarak dinsel alan yeniden dzenlemitir. Bu akma Suud ailesi tarafndan kayda deer bir
mal ak rnga ederek de birok taraftar temin edilmitir. Rusyann Afganistan igali
Vahhabi gr iin byk bir frsat olmu, dnyadaki slami hareketlerden etkilenerek bu
blgeye gelen cihatlarn ounu etkilemitir. Tabii ki bunda Usame b. Ladin ve hocas
Abdullah Azzamn ok nemli katklar olmutur (Trkolu, 2006: 66).
Selefi dnceyi benimseyen ahslarn Trkiyeyi Darl-Harp (Mslman olmayan insanlarn yaad, yani sava alabilecek lke) olarak grdkleri, byle bir devlete bal
olduklar iin cami imamlarnn arkasnda namaz klmadklar, ynetimi benimsememeleri sebebiyle devlet memurluunda almayarak zel irketlerde altklar, askere gitmedikleri, vergi vermedikleri bilinmektedir. Bunun sebebine gelince en nemlisi lkede
eri kanunlarn uygulanmamas ve parlamentolarda karlan kanunlardr.
6. DEOLOJ UNSURU OLARAK KULLANILAN BAZI DN KAVRAMLAR
6.1. Allahn ndirdii le Hkmetmeyen Kfirlerin Ta Kendileridir (Maide Suresi:44)
Radikal gruplar bu ayeti ve devamndaki iki ayeti ileri srerek yneticileri ve kanunlar
uygulayanlar kfirlikle itham etmektedirler. Bu ayetin ini sebebine ve hususi bir konuda
m yoksa genel olarak m geerli olduu konusunu hi gznne almamaktadrlar.
93
Say :1 Yl: 2014
Yukarda slogan eklinde kullanlan ayet blm ve konu ile ilgili Kuran- Kerimin 5.
suresi olan Maide suresinin 44, 45 ve 47inci ayetlerinin meallerini Elmall M. Hamdi
Yazrn Hak Dini Kuran Dili isimli tefsirinden aktaryoruz (T.Y., Cilt:3: 243):
44. Ayet: - inde hidayet ve nur bulunan Tevrat, elbette biz indirdik. Mslman olan
Peygamberler, Yahudiler hakknda hkmedenler, kendilerini Tanrya adam zahitler,
limler de, Allahn kitabn korumakla grevlendirildiklerinden o kitaba gre (onunla
hkm verirler) ve onun Allahn kitab olduuna ahitlik ederlerdi. nsanlardan korkmayn, benden korkun, ayetlerimi az bir paraya satmayn. Kim Allahn indirdiiyle hkmetmezse, ite onlar kfirlerin ta kendileridir.
45. Ayet: - Biz Tevratta onlara, cana can, gze gz, buruna burun, kulaa kulak, die di
ve yaralara karlk ksas (deme) yazdk. Bununla beraber kim ksas hakkn balarsa,
bu kendi gnahlarna kefaret olur. Ve kim Allahn indirdiiyle hkmetmezse, ite onlar
zalimlerin ta kendileridir.
47. Ayet:- ncil ehli de Allahn ona indirdikleriyle hkmetsinler. Kim Allahn indirdii ile
hkmetmezse, ite onlar fsklarn ta kendileridir.
Bahse konu olan ayeti kerime ve onu takip eden iki ayet, btn tefsircilerin ittifak ile ehli
kitap olan Yahudiler hakknda indirilmitir. Hepsinin gr ve rivayetleri bu noktada birlemektedir. Ancak tefsircilerin bu ayet hakkndaki gr ayrlklar ayetlerin genel
ve zel bir mana ifade etmesi ynndendir.

6.1.1. Nzul Sebebi (Ayetin ini sebebi)
Bu ayetin indirili sebebi btn tefsircilerin ittifakyla Yahudilerin Tevratn kelimelerini
alaya alp hkmetmelerini deitirmeleridir. Yahudiler, Tevrat ayetlerini zenginlere ve fakirlere farkl ekilde uygulamlar, zina fiiline uygulanan recm cezasn zengin ve itibarl
kimselere krba cezas eklinde tatbik etmilerdi. Adam ldrmede kimine yar diyet,
kimine tam diyet uygulamlard. Ayrca Peygamberimiz (s.a.v.) Tevrattaki sfatlarn da
deitirmilerdi (Krknc, 1985: 14)
Nzul sebebi hakknda Elmall M. Hamdi Yazrn Hak Dini Kuran Dili isimli tefsirinde zetle aadaki bilgiler verilmektedir (T.Y., Cilt:3: 243-245):
Ebu Hureyre, Ber b. zip, bn Abbas ve daha biroklarndan gelen rivayetlerin zetine
gre Tevratta srailoullarndan zina edenlere recm (talamak suretiyle ldrme) emredilmiti ve bunu tatbik ediyorlard. Nihayet bir gn byklerinden birisi zina etmi, recm
iin toplanmlar, fakat ileri gelen sekinler ve memleketin saygn kiileri kalkmlar,
yasaklamlar. Sonra zayflardan birisi zina etmi, bunu recm etmek iin toplanmlar. Bu
defa da dknler grhu kalkm, arkadanz recm etmedike bunu da etmeyin, ikisini
de recm edin demiler. Bunun zerine, mesele zorlat, geliniz bir aresine bakalm
demiler. Recmi brakp tahmine karar vermiler ki, ynden rlm, zifte bulanm bir
kam ile krk krba vururlar, yzn karalarlar, ters yzne bir eee bindirip dolatrr
tehir ederlermi. Peygamberimiz Medineye eref verinceye kadar byle yapyorlarm.
Ber b. zip (r.a.)den rivayet edildii zere bir gn Resulullah Medinede byle bir
Yahudinin dolatrldna bizzat rastlam, limlerden birini arm, Sizde zina edenin cezasn byle midir? diye sormu, evet demi. Musaya Tevrat indiren Allah iin
syle, kitabnzda zina edenin cezasn byle mi buluyorsunuz? deyince, byle yemin
vermeseydin sylemezdim, dorusu recimdir demi ve kssay nakletmitir.
94
Sonra Yahudi ileri gelenlerinden Ysre adnda bir kadn Hayber ileri gelenlerinden bir
Yahudi ile zina yapm. Kureyza oullarndan bir takmlarn Resulullaha gndermiler,
Sorunuz bakalm zina hakknda ona indirilen hkm nedir? Korkarz ki bizi rsvay eder,
ayet celt (denekle vurma cezas) derse tutunuz, recim (talamayla ldrme cezas) derse
saknnz demiler. Gelmiler, sormular. Ebu Hureyre (r.a.)n rivayetine gre: u adam
ihsanndan (namuslu yaamasndan) sonra namuslu bir kadn ile zina etti, seni hakem yapyoruz, hkm ver demiler. Bunun zerine Peygamberimiz kalkm Yahudilerin dershanelerine gitmi, Ey Yahudi toplumu bana en bilgilinizi karnz buyurmu Onlar
da Kalanlar iinde Tevrat en iyi bilen budur diye Abdullah b. Sriyay gstermiler
ki, henz gen ve yaa dierlerinden kk ve tek gzl imi. Resulullah bununla tenha
kalm ve meseleyi am. Ey bn Sriya, Allaha ve Allahn srail oullarna olan
nimetlerine and vererek sylyorum. Namuslu hayatndan sonra zina eden kimse hakknda Allahn Tevratta recm ile hkmettiini bilmiyor musun? buyurmu. O da Allah
iin evet, ey Kasmn babas (Muhammet)! Bunlar senin Allah tarafndan gnderilmi
bir peygamber olduunu kesin bir ekilde bilirler ve fakat haset ediyorlar (kskanyor)
demi. Resulullah da oradan km, gelip hkmn vermi, zina eden erkek ve zina eden
kadnn ikisinin de recmini emretmi. Beni Osman b. Galip, b. Neccr Mescidinin kaps
nnde recm edilmilerdir Bir de krime ve Katde ve daha bazlarnn rivayetine gre
Beni Nadir Yahudileri Beni Kureyzadan daha haysiyetli ve erefli imi. Bunun iin Beni
Kureyzadan biri Beni Nadirden birini ldrrse ldrlr. Fakat Beni Kureyzadan birini ldrrse yz vesak (1 vesak=200 kg) hurma diyeti alnrm. bn Zeydin rivayetine
gre Huyey b. Ahtebi, Nadirli iin iki diyet, Kureyzal iin bir diyet hkmedermi. Sonra
Beni Nadirden biri, Beni Kureyzadan birini ldrm. Beni Kureyza da Peygamberimizin hkmne mracaat etmiler Peygamberimiz tarafndan musavat (eitlik) ile hkmedilmesi zerine Beni Nadirin bu eitlik hkmne raz olmayarak chiliye deti zere
stnlk sevdasnda bulunmalar sebebiyle nazil olmutur.
Bu sebebe gre, Yahudilerin slm yoluna, Muhammed Aleyhisselmn hkmne iman
ve ittiba etmemekle yalnz Kurna ve Muhammet Aleyhisselma deil, kendi dinleri
ve kitaplar olduklarn iddia ettikleri Tevrat ve Musa eriatn da tanmayp mutlak ilahi
hkm inr ederek cahiliye hkmleri peinde komak istediklerini beyan ve ispat etmekle; hem iman iddialarna ramen kfr, hem ilim ve eref iddialarna ramen cehalet,
bozgunculuk ve azab hak etmeleri ile cezalandrm ve sebebin zellii ile beraber mefhumun genelliine gre de bu hkmn yalnz Yahudilere mahsus olmayp Hristiyanlk ve
dierleri hakknda da byle olduunu ve dolaysyla slm eriatnn, umumun eriat ve
herkesin yolu olup, bunu tanmayan Yahudi ve Hristiyanlarn kendi din ve eriatlerini de
tanmam olacaklarn anlatm ve bu ekilde Mslmanlarn mmetler aras vazifelerindeki geniliin nemini gstermitir (Yazr, T.Y., Cilt:3: 258-259).
6.1.2. Yorum ve Deerlendirme
Allahn indirdii ile hkmetmeyerek ilh emir ve yasaklar ineyenlerin durumu adan deerlendirilmi olup iledikleri kusur ve gnahn cinsine gre nitelendirilmilerdir.
Birincisi (44. yet), Allahn indirdiini inkr ettikleri veya hafife aldklar iin onunla hkmetmeyenler olup bunlar kfirlerdir. kincisi (45. yet), Allahn indirdiine inand halde
onunla hkmetmeyenlerdir. Allahn hkm adaleti, onun zdd zulm temsil ettiinden
onunla hkmetmeyenler zalimlerdir. ncs (47. yet), Allahn indirdii ile hkmetmemek, Onun emrinden kmak manasna geldii iin onunla hkmetmeyenler fsklardr.
95
Say :1 Yl: 2014
Baz mfessirler de bu yetleri yle yorumlamlardr: Eer bir kii ilahi hkm yanl,
kendisinin veya bakasnn hkmn kabul ederek, buna gre hkm verirse bu kii kfir,
zalim ve fasktr. Eer bir kii ilahi hkmn doruluunu kabul eder ve buna aykr bir
hkm verirse slmn dna km olmazsa da imanna zulm ve fsk kartrm olur.
Eer bir kii hayatn her alannda Allahn hkmn inkr ve reddederse her bakmdan
kfir, zalim ve fask saylacaktr. lh hkm baz noktalardan kabul eder, bazlarnda
reddederse iman ve slmn kfr, zulm ve fskla kartrm olur 44 ve 45. yetler Yahudiler, 47. yet Hristiyanlar hakknda inmi olmakla birlikte bu hkmler btn insanlar
iin geerli genel kurallar niteliindedir (Karaman vd., 2006: 279).
Tefsircilerin ounluuna gre bu ayet genel deil, hususidir. Tevratn hkmlerini deitiren ve bozan Yahudilere mahsustur, Mslmanlar kapsamamaktadr. Bir ksm tefsirciler de ayetin hkmnn sadece Ehli Kitab deil, btn Mslmanlar da kapsadn
ileri srmlerdir. Ancak Mslmanlarn Allahn inzal ettii hkmleri inkar etmeleri
halinde bu ayetin kapsamna gireceklerini belirtmilerdir. Kurann hkmlerini tasdik ettii halde, onunla hkmetmeyen Mslmanlarn ise, kfir deil ancak gnahkr
olacaklarn belirtmilerdir. Tefsircilerin bu aklamalarna btn slm tarihinde, sadece Ehli Snnet itikadndan ayrlan Hariciler kar kmtr. Hariciler gnah ileyen her
Mslmann kfir olaca grn iddia etmilerdir (Krknc, 1985: 7).
Haricilerin bu gr tarih ierisinde zaman zaman ileri srlmtr. Osmanl zamannda
Kanun- Esasi (Anayasa) grlrken birtakm kimseler bu ayeti delil gstererek, 1876
Anayasasn karanlar ve 1908de Kanun- Esasiyi tekrar yrrle koyanlar kfr ve
dalalete sapmak ile sulamlardr.
O dnemin nemli alimlerinden olan ve etkisi gnmze kadar gelen Said Nursi, Mnazarat isimli eserinde bu konuya deinmitir (2007: 296-298): Maatteessf, su-i tesadf ile hkmete itiraz edenlerden ehl-i ifrat ve ehl-i terfite rast geldim. Ehl-i ifratn bir
ksm, Araptan sonra slamiyetin kvam olan Etrak tadlil (Trkleri dalalete sapmakla
sulamak) ediyorlard. Hatta bir ksm o derece tecavz etti ki, ehl-i kanunu (Anayasa ve
kanuna uyanlar) tekfir ederdi. Otuz sene evvel olan Kanun-i Esasyi ve Hrriyetin ilann
tekfire delil gsterdi; vemen lem yahkm bim enzelallahi (kim Allahn indirdii ile
hkmetmezse), hccet ederdi. Bare bilmezdi ki, men lem yahkm (kim hkmetmezse) bimana men lem ysaddk (kim tasdik etmezse manasnda)tr. Acaba sabk
istibdad, hrriyet zanneden ve Kanun-i Esasye itiraz eden adamlara nasl itiraz etmeyeceim. endan (geri), hkmete itiraz ederlerdi; lkin, onlar istibdadn daha dehetlisini
istediler. Bunun iin onlar reddederdim.

6.2. Yahudi ve Hristiyanlardan dostlar edinmeyiniz? (Ayet Meali, Maide Suresi:51)
Radikal gruplar bu ayeti ileri srerek Yahudi ve Hristiyanlarn kfir olduklarn ve bunlarla dostluk kurmann Kuran tarafndan yasaklandn ileri srerek, dnyadaki Yahudi
ve Hristiyan devletlerle iliki kurulmamas gerektiini, ya da kurulan ilikilerin kesilmesi
gerektiini ileri srmektedirler.

6.2.1. Ayetin Mealleri
Yukarda slogan eklinde kullanlan ayet ve konu ile ilgili Kuran- Kerimin 5. suresi olan Maide suresinin 51inci ayetinin mealini Elmall M. Hamdi Yazrn Hak Dini
96
Kuran Dili isimli tefsirinden aktaryoruz (T.Y., Cilt:3: 243):

51. Ayet: -Ey iman edenler! Yahudileri ve Hristiyanlar dost edinmeyin. Onlar birbirlerini dostudurlar. Sizden kim onlar dost edinirse, phesiz o onlardan olur. phesiz Allah
zalim kavmi doru yola iletmez.
Ayn ayetin meali Diyanet leri Bakanl tarafndan Prof. Dr. Hayrettin Karaman bakanlnda, Prof. Dr. Mustafa arc, Prof. Dr. brahim Kfi Dnmez ve Prof. Dr. Sadrettin Gm tarafndan hazrlatlan Kuran Yolu Trke Meal ve Tefsir isimli eserde u
ekildedir (2006:290-291):
51. Ayet: -Ey iman edenler! Yahudileri ve Hristiyanlar veli edinmeyin. Onlar birbirlerinin velileridir. Sizden kim onlar dost edinirse phesiz o da onlardandr. Allah zalimler
topluluuna hidayet vermez.
Baka bir meali de Hayrat Neriyat tarafndan lmi Aratrma Merkezine hazrlattrlan
Kurn- Kerm ve Muhtasar Meali isimli eserden aktaryoruz (2004: 116):
51. Ayet: -Ey iman edenler! Yahudileri ve Hristiyanlar dost edinmeyin! Onlar birbirinin
yrndrlar. Buna ramen iinizden kim onlar dost edinirse, artk phesiz o, onlardandr. Muhakkak ki Allah, zlimler topluluunu (inkrlarndaki srarlar sebebiyle) hidyete
erdirmez.
6.2.2. Yorum ve Deerlendirme
Bu ayetin yorumunu, ilk nce Elmall M. Hamdi Yazrn Hak Dini Kuran Dili isimli
tefsirinden zetleyerek aktaryoruz (T.Y., Cilt:3: 265-266): Yahudileri ve Hristiyanlar
dostlar edinmeyin. Onlara vel olmaynz deil, itimat edip de yr tanmaynz, yardaklk
etmeyiniz. Velyetlerine, hkmlerine, yardmlarna mracaat etmek, mhim ilerin bana getirmek yle dursun, onlara gerek bir dost gibi tam bir samimiyetle itimat edip
de kendinizi kaptrmaynz. zetle onlar dost olur sanp da yakn dostlarnz gibi sk
fk beraberliklere dalmaynz, tuzaklarna dmeyiniz, isteklerine itirak etmeyiniz. Grlyor ki Yahudiler ve Hristiyanlara dostlar olmaynz buyrulmam, Yahudiler ve
Hristiyanlar dost edinmeyiniz nk Allah sizi, din hakknda sizinle savamayan ve
sizi yurtlarnzdan karmayan kimselere iyilik etmekten, onlara adaletli davranmaktan
men etmez (Mmtehine, 60/8) buyrulmutur. u halde mminler Yahudi ve Hristiyanlara iyilik etmekten, dostluk yapmaktan, onlara mir olmaktan yasaklanm ve men edilmi
deil, onlar dost edinmekten, yardaklk etmekten yasaklanmtr. nk onlar mminlere
yr olmazlar Yani Yahudiler birbirinin, Hristiyanlar da birbirinin dostlardrlar. Bunlarn dostluklar kendilerine mahsustur. Bu da hepsi arasnda deil, bazs arasndadr. Ve
siz mminlerden her kim onlar dost tanr, veli edinirse, phe yok ki, o da onlardandr.
Onlara benzemi, onlarn huyunu kapmtr. O artk hakka deil, onlara ve isteklerine
hizmet eder. Netice itibariyle onlardan saylr. Ahrette onlarla beraber hair olunur. Allah
zalimler gruhunu her halde doru yola karmaz. u halde Yahudi ve Hristiyanlar dost
edinenler de onlardan olur, balarn kurtaramazlar.
imdi bu ayetin yorumunu Diyanet leri Bakanl tarafndan Prof. Dr. Hayrettin
Karaman bakanlnda, bir heyete hazrlatlan Kuran Yolu Trke Meal ve Tefsir isimli eserden zetleyerek aktaryoruz (2006:291-294): yetin ifadesine gre Yahudileri veya
Hristiyanlar dost edinenler onlardan saylr, yani onlara benzer, onlarn huyunu kapar,
97
Say :1 Yl: 2014
geree deil onlar gibi hev ve heveslerine uyarlar, bylece zalimlerden olurlar; Allah
zalimleri hidayete erdirmeyecei iin kurtulua ve mutlulua eremezler. slm limlerinin
byk ounluuna gre Gayr Mslimlerle samimi dostluk kuran kimse kfre rza gstermedike dinden km olmaz, ancak kimi dost edinecei konusunda hataya dm
olur Ancak mmin olmayanlar dost edinme yasa, onlarla iyi geinmemek anlamna
gelmez. Toplum ve devletin emniyet ve selmeti bakmndan devlet srlarn onlara verecek derecede kendileriyle samimi olmamak veya devletin srlarn yahut menfaatlerini
alkadar eden nemli grevleri onlara teslim etmek yanl olmakla birlikte onlarla beer
mnasebetlerin iyi yrtlmesinde bir saknca yoktur. Kuran Mslmanlara kar dmanca tavr almayan gayri Mslimlerle beer mnasebetlerin iyi yrtlmesini, gerektiinde onlara iyilik edilmesini, haklarnda adaletli davranlmasn tavsiye etmekte, byle yapanlar yce Allahn sevdiini bildirmektedir (Mmtehine, 60/8). Mslmanlarn
menfaatine olduu mddete onlarla uluslararas dostluk anlamalar imzalamakta da
bir saknca yoktur. Nitekim Hz. Peygamber Medinedeki Yahudilerle vatandalk anlamas yapt gibi mrik kabilelerle de ittifak anlamas yapmtr. Samimi dost edinilmesi yasaklananlar ancak slma ve Mslmanlara kar dmanca tavr alanlar, onlarla
savamak ve onlar yurtlarndan karmak iin birbirlerine destek verenlerdir. Yce Allah
bu tr Gayri Mslimlerle dostluk balar kuranlar zalimler olarak nitelemitir (Mmtehine, 60/9).
Ayn konu ve ayn ayetle ilgili grler Cumhuriyetten nceleri de gndeme gelmitir.
Said Nursinin kinci Merutiyetten sonra arktaki airetler arasnda yapt sohbetler esnasnda sorulan suallere verdii cevaplardan meydana gelen Mnazarat isimli eserinde
bu konu ile ilgili ksm ksaca aktarmak da (2007: 170-174) konunun aydnlatlmas asndan faydal olacaktr:
Sual: Yahudi ve Nasar (Hristiyanlar) ile muhabbetten Kuanda nehiy vardr: L tettehzl yehde vennesar evliy. Bununla beraber nasl Dost olunuz dersin?
Cevap: Evvel: Zaman bir byk mfessirdir; kaydn izhar etse, itiraz olunmaz Demek bu nehiy, Yahudi ve Nasar ile Yahudiyet ve Nasraniyete olan ayineleri hasebiyledir.
Hem de, bir adam zat iin sevilmez; belki, muhabbet sfat veya sanat iindir. yle ise,
her bir Mslmann her bir sfat Mslman olmas lzm olmad gibi, her bir kfirin
dahi btn sfat ve sanatlar kfir olmak lzm gelmez. Binaenaleyh, Mslman olan bir
sfat veya bir sanat, istihsan (gzel bulmak) etmekle iktibas etmek (alnt yapmak) neden
caiz olmasn? Ehl-i Kitaptan bir haremin olsa, elbette seveceksin!...
Saniyen: Zaman- Saadette (Peygamberimizin yaad dnemde) bir inklb- azm-i din
(byk dini bir deiiklik) vcuda geldi. Btn ezhan (zihinler) nokta-i dine evirdiinden, btn muhabbet ve adaveti o noktada toplayp muhabbet ve adavet ederlerdi.
Onun iin, gayrimslimlere olan muhabbetten nifak (iki yzllk, mnafklk) kokusu
geliyordu. Lkin, imdi lemdeki, bir inklb- acib-i meden ve dnyevdir. Zaten onlarn ekserisi dinlerine o kadar mukayyet (bal) deildirler. Binaenaleyh, onlarla dost
olmamz, medeniyet ve terakkilerini istihsan ile iktibas (gzelce almak) etmektir ve her
saadet-i dnyeviyenin esas olan (dnya mutluluunun temeli) asayii muhafazadr. te
u dostluk, katiyen nehy-i Kurande (Kurann yasana) dhil deildir.

98
6.2.3. Trkiye Darl - Harbdir. Trkiyede Cuma ve Bayram Namaz Klnmaz.

Radikal gruplar tarafndan lkemizi kargaa ve terr ortamna gtrlmesine alet olarak kullanlan bir mesele de Darl-Harb ve Darl-slm meselesidir. k kayna
bulma imkn bulmayan baz sylentiler, bilgi dzeyi yksek olmayan, safdil baz
Mslmanlarn tereddtlere, zihin karklklarna derek yanl inan ve davran
sergilemelerine sebep olmaktadr. Bu cahillik ve sapklkla dolu iddialara gre; slm
memleketlerinin ou, bu arada Trkiyede Darl-Harbtir, Darl-slm deildir.
Birok kargaay da beraberinde getirecek olan bu iddiann tamamen bo bir iddia olduu
hibir ciddi dayanann olmadn bata belirtmekte fayda vardr (Canan, 1982: 308).
ncelikle konunun anlalmas asndan kavramlarn tanmlanmas uygun olacaktr.

6.3.1. Tanmlar
Arapada ev, mahalle, bir kavmin konaklad veya yerletii yer anlamna gelen dr kelimesi mecazi olarak kabile manasn da ifade eder. slam Hukukunda ise, slm veya
slm d bir ynetimin hakimiyeti alndaki lke anlamnda kullanlr. Buna gre bir lkenin slm veya kfre nisbet bakmndan niteliinin tayin ve tespitinde temel l ynetim ve hkimiyettir. Darl-Harb, klasik slm hukuku kaynaklarnda kfr ynetiminin
hakim olduu lke, kfir liderin emir ve idaresinin yrrlkte olduu lke eklinde
tarif edilmitir (zel, 1993: 536).
Son dnemlerin byk limlerinden mer Nasuhi Bilmen de Hukuku slmiye ve Istlahat
Fkhiyye Kamusu isimli eserinde bu konular incelemitir. Bilmene gre (1988: 335) Dari
Harb; ehli slm ile aralarnda muvadaa ve musalaha bulunmayan Gayri Mslimlerin lkesidir.
Darl-Hharb terkibi her ne kadar ilk bakta kendisiyle drlislm arasnda sava
halinin mevcut olduu lke manasn ifade ediyorsa da slm hukuku kaynaklarnda
drlislm dndaki lkeler anlamnda ve bugnk yabanc lke tabirinin karl olarak kullanlmtr Baz Batl melliflerin ileri srd, Mslmanlarn Gayri
Mslimlere kar srekli sava hali iinde bulunduklar ve dolaysyla drlislmn dier
lkelerle mnasebetlerinin sava esasna dayand, szkonusu ayrm ve adlandrmann
da bundan kaynakland eklindeki iddia gerei yanstmamaktadr. slm hukukundaki
hkim telakkiye gre Gayri Mslim milletlerle savan meruiyet sebebi onlarn Mslmanlara sava amalardr Mslman hukukular, mevcut ilikileri yanstan en briz
zellik olarak bu lkeleri genellikle drlharp eklinde adlandrmakla birlikte ayn anlamda darlkfr, darirk ve dier baz tabirleri yaygn bir biimde kullanmlardr
(zel, 1993: 536).
Darlislm tabiri ise, fkh kitaplarnda Mslmanlarn hakimiyeti altndaki yer veya
Mslmanlarn imamnn (devlet bakan) hkm ve sultasnn yrrlkte olduu lke
eklinde tarif edildii grlmektedir. Buna gre darlislm, Mslmanlarn hkimiyeti
alnda bulunup, slm hukuk sisteminin uyguland lkedir. Bu durumda nfusun Mslman veya gayri Mslim, az veya ok olmas nemli deildir. Bu ller erevesinde
darlislmn ortaya k Hz. Peygamberin Medine dnemine rastlar. nk Mslmanlar Mekke dneminde henz mstakil bir idareye ve siyasi tekilata sahip deildiler
Mslmanlar Medinede siyas anlamda bir toplum meydana getirip gayri Mslimlerle
mnasebetleri milletleraras bir mahiyet kazannca slm ynetiminin faaliyet ve hukuk
dzeninin uygulama alan olarak darlislm da teekkl etmi oldu (zel, 1993: 542).
99
Say :1 Yl: 2014
. Nasuhi Bilmene gre (1988: 369) Dari slm; Mslmanlarn eli altnda, hkimiyeti
dairesinde bulunan yerlerdir ki, ehli slm, oralarda emn ve eman iinde yaayarak vazife-i
diniyelerini ifaya muktedir bulunurlar.

6.3.2. Bir Yer Ne Zaman Drlislm Olur?
Hanefi kitaplar, bir yerin drlislm saylmas iin muhtar (tercih edilen) gr olan imameynin (Eb Yusuf ve Muhammedin) grlerini, yani bir yerde slm ahkmnn icras
artn zikrederken, ifadeyi biraz mphem brakrlar. Yani okuyucu, ilk nazarda bir yerin drlislm saylmas iin orada her meselesiyle slam eriatnn tam tatbikatta olmas
gereini anlarlar. Bu anlay bir ksm hatal ve tartmal neticelere sebep oluyor. Sz
gelimi, bugnk slam memleketlerini ve bu meyanda Trkiyeyi drlharb telakki etme
gafleti buradan ortaya kyor (Canan, 1982: 310).
Bir drlharbin drlislm haline gelmesi iin yalnz bir art vardr ki, a da o drde
slm ahkmnn icra edilmeye balamasndan ibarettir. Velev ki iinde eski gayri Mslim
ahalisinden bazlar mukim bulunsunlar, velev ki o dr dr-i slma muttasl bulunmasn.
Binaenaleyh slm mcahitleri, Gayri Mslimlere ait bir lkenin herhangi bir beldesini
feth ederek iinde Cuma, bayram vesaire gibi slm ahkmn icraya balasalar o belde
bir dr-i slma tahavvl etmi olur. Bu hususta btn Hanef mctehitleri mttefiktirler
(Bilmen, 1998: 369; zel, 1993: 542; Canan, 1982: 313).
Hanefi mezhebine mensup bir ulema heyeti tarafndan hazrlanan Feteva-i Hindiyede bu
konu yle gemektedir: Bil ki, Darl Harb, Bir artla Darul slm olur. Bu art da, o
yerde slm hkmnn izhar edilmesidir. O halde bu konuyu ylece zetlemek mmkndr: 1- Darl Harb, bir artla Darul slm olur. 2- Darl Harbi Darul slm haline
getiren art slm ahkmlarnn Darl Harbde icra edilmesidir. 3- Darul slm haline
gelen Darl Harbin Darul slma bitiik olmas art deildir. 4- inde ahkm- slm
uygulanan Darl Harbin iinde eski gayri Mslimlerin mukim olmas Darul slm olmasna engel tekil etmez. 5- inde Tautun heva ve hevesinden kaynaklanan ahkm-
irkin tatbik edildii bir Darl Harbde, slm ahkamlar da uygulanmaya balansa artk
o Darl Harb bir Darul slm olmutur (elik, 1988:89-91).

6.3.3. Bir Drlislm Ne Zaman Drlharb Olur?
Bu konudaki kaynaklarda genel olarak . Nasuhi Bilmen tarafndan verilen bilgiler dili
sadeletirerek tekrarlanmakta veya aklanarak izah edilmektedir (1988: 370). Bilmenin
verdii bilgilere gre bir dari slmn -Allh Teal muhafaza buyursun- bir dari harbe
tahavvl, mam zama gre u artn tahakkukuna mtevakkftr:
(1) Dari harbe muttasl (bitiik, komu) olmaldr.
(2) erisinde irk ahkm icra edilmelidir.
(3) inde evvelki eman ile emn bir Mslim veya zimm kalmam olmaldr Bu art
tahakkuk etmedike bir belde veya bir lke dari harb saylmaz.
mam zamn bu grn gnmz din alimlerinden Mehmet Krkncnn
aklamalarndan (1985: 28-31) zetleyerek aktaryorum. erisinde irk ahkm
icra edilmelidir grn, bitemamiha yani yzde yz tatbik edilecek eklinde
aklamaktadr. Kfr ahkmnn yzde yz tatbik edilmedii mesel, sadece Cuma ve
100
bayram namazlarnn klnabildii bir diyara darl-harb denemez. Serahsi bu hususta

yle buyurur: Bu artn tahakkuku iin orada irk ahkmnn tamamyla aktan aa
icra edilmesi ve slm ahkmnn kat surette kaldrlm olmas gerekmektedir. Burada
mam zam hkimiyet ve kuvvetin tamamyla ehl-i kfrde olmasna itibar eder Baz
arzalar sebebiyle ehl-i kfrn hkimiyetinde bir noksanlk olursa oras darl-harb
olamaz. Nitekim yukarda da zikredildii gibi sadece Cuma ve bayram namazlarnn ifa
edilmesiyle oras darl-slm olur. Dari harbe muttasl olmaldr art da aklanmaktadr. Yani o diyarn snrlar ve komu hudutlar tamamen kfirler tarafndan kuatlm olacak. Eer bir diyarn hudutlarndan herhangi bir taraf darl-slmla muttasl,
yani bir Mslman memleketine komu olursa, o diyar darl-harb olamaz. nk mam zama gre, bir Mslman memleketle komu olan Mslmanlar tamamen malup
saylmazlar. O Mslman memleket ile iman, ahlk, itikad, ictima, siyas, ticar ve
ananev ilikilerini devam ettirebilirler; slm eairi yaatabilirler.
inde evvelki eman ile emn bir Mslim veya zimm kalmam olmaldr artnda, ilk
emandan maksat ise, dman istilasndan nce darlislamda Mslman ve zimmilerin
slm hukuku gereince sahip olduklar can ve mal gvenliidir. Bu gvenlik hi kesintiye uramadan devam ediyorsa o yer darlharbe dnmez (zel, 1993: 542).
Mliki ve Hanbel fakihleriyle Hanefilerden Eb Yusuf ve mam- Muhammede gre
drlislam, iinde kfr ahkmnn uygulanmasyla drlharbe dnr. Bu gr kyasa
dayanmaktadr; yani drlharb slm hkmlerinin tatbikiyle darlislma dntne
gre darlislam da kfr hkmlerinin uygulanmasyla drlharbe dnr (zel, 1993:
542).
lkemizde vatandalarmz amelde Hanefi mezhebine mensuptur. Ancak Dou
ve G
neydou kesimlerinde afi mezhebine mensup vatandalarmz da belirli bir younluu
tekil etmektedirler. Bu nedenle darlislam konusunda bu mezhebin grne de ksaca
deinmekte fayda olacan dnyoruz. afiilere gre, dr- slm ksmdr:
(1) : Mslmanlarn ikamet ettikleri yerler
(2) : Mslmanlarn feth edip eski ahalisini ierisinde bir cizye mukabilinde iskn eyledikleri yerler.
(3) : Evvelce Mslmanlarn ikamet edip, bilahare gayr- Mslimlerin zapt ettikleri yerler.
Mslmanlarn bu yerlere olan kadim istilalar, bunlarda dr- slm olmak hkmnn
istimrar (devam etmesi) iin kfidir. Demek oluyor ki: Bir belde bir kere dr- slm
odlu mu, artk ondan sonra mutlaka, yni: gerek bilhere oraya Gayr Mslimler mstevli
olsunlar ve gerek olmasnlar ve orada Mslimlerin ikametine gerek msaade etsinler ve
gerek etmesinler oras, dari kfr, dari harb hkmnde olamaz (Bilmen, 1988: 371). Buna
gre, eskiden slm hkimiyetine giren btn memleketler dr- slmdr, onlara dr-
harb ahkm uygulanmaz ve onlarn kurtarlmas gerekir (Canan, 1982: 313).

6.3.4. Bir Yerde Hem Drlislm Hem de Drlharb Hkmleri Beraber Uygulanrsa Durum Ne Olur?
bnu bidin bir yerin slm beldesi saylabilmesi iin icras gereken ahkma misal olarak
Cuma ve bayram namazn zikreder: Drul harb iinde ehl-i slamn Cuma ve bayram
gibi slm ahkmn icra etmesiyle drul slm olur, hatta orada yerli kfirler bulunmaya
101
Say :1 Yl: 2014
devam etse ve hatta dr- slma muttasl bulunmasa bile (Canan, 1982: 311). bni
bidine gre bir diyarda Mslmanlarn ahkm ile mriklerin ahkm birlikte icra
edilirse oras yine darl islmdr. Bezzaziyede, Peygamber Efendimiz (sav) Medine-i
Mnevvereye teriflerinde orada Yahudiler ve mriklerin hkm cari olduu halde
Resulllah Efendimiz (sav) slm icraatna balamasyla o beldenin darlislama inklap
ettii kaydedilir (Krknc,1985: 29-30).
Ebu Hanifeye gre, bir hkm bir illetle sabit olunca o illetten bir ey kald srece ayn
hkm devam eder. Drlharp, orada slam hkmlerinin tatbikiyle drlislm olmutur.
Bu sebeple istilaya urayan drlislmda slm hkmlerinden bazlar mevcutsa illetten
bir cz mevcut olacandan drlislm hkmne devam eder Ebu Hanifenin grn yle aklamak mmkndr: slm hkimiyeti altnda bulunan bir yer slm d
glerin eline getiinde lke hkmnn deimesi iin fiili hkimiyet yeterli deildir.
Hkimiyetin el deitirmesiyle birlikte Mslmanlarn daha nce sahip olduklar can ve
mal gvenliinin kesintisiz devam etmesi, Mslmanlarn ibadetlerini yerine getirmede,
dini ve eitim faaliyetlerini srdrmede serbest olmalar, bunlarn o yerde mevcut ynetimin grmezlikten gelemeyecei bir gce sahip bulunduklarn ve dolaysyla fiili de
olsa gayr slmi hkimiyetin tam gereklemi saylamayacan gstermektedir. Bu da
slm hkimiyeti altnda bulunan bu yerin kfr hkimiyetine gemi saylmasna engeldir. Bu durumda lkenin darlislm kalmaya devam ettiini belirtmek, lkedeki kfr
hkimiyetinin hukuken geerli olmad anlamndadr (zel, 1993: 542).

6.3.5. Darl- Harbte Cuma ve Bayram Namaznn Klnmas
Gnmzde baz radikal gruplara mensup kimseler, Trkiyenin darl-harb olduunu
iddia ederek Cuma namaznn klnmayacan ileri srmektedirler. Bunun yannda ayrca
Cumann klnabilmesi iin Halifenin / Sultann izni gerekir, Trkiyede Sultan bulunmadna gre izin de szkonusu deildir. Bu nedenle Cuma namaznn artlar olumamtr.
Klnmamas gerekir, klnrsa geersiz olur, fikrini ileri srerek, Cuma namaz konusunda
Mslmanlar bu ibadetten vazgeirmek iin gayret gstermektedirler.
Yukarda da belirtildii gibi baz arzalar sebebiyle ehl-i kfrn hkimiyetinde bir noksanlk olursa oras darl-harb olamaz. Nitekim yukarda da zikredildii gibi sadece Cuma
ve bayram namazlarnn ifa edilmesiyle oras darl-slm olur (Krknc, 1985: 29).
Cuma ve bayram namazlar, minare ve ezan, eir tabir edilen slm dininin alametleri ve
simgeleridir. eirlerin bulunmas ve riayet edilmesi o beldenin Mslman olduunun,
slmn yaandnn bir gstergesidir. Bunlarn bulunmamas veya riayet edilmemesi de
tam tersine o beldede slmn bulunmadnn ve Mslmann yaamadnn bir iaretidir. Bu husus slamn varl ve mesaj asndan ok nemlidir.
Cuma gnnn nemine ve haftalk toplu ibadet gn seilmesinin anlamna ilikin olarak Hz. Peygamberden birok hadis rivayet edilmektedir. Bunlardan bazlar yle sralanabilir: Gnein doduu en hayrl gn Cumadr; dem o gn yaratlm, o gn Cennete girmi ve o gn Cennetten kmtr. Kyamet de Cuma gn kopacaktr. Baka bir
hadiste bu gnde yaplan dualarn kabul edilecei bir ann (icbet saati) bulunduu haber
verilmektedir. Yine Cuma gn ile ilgili olarak, gerekli temizlii yaptktan sonra camiye
gidip hutbe dinleyen ve namaz klan kimsenin daha nceki Cuma ile bu Cuma arasnda
iledii gnahlarn affedilecei belirtilmi, bu gn hafife alarak Cuma namazn terk
eden kimsenin kalbinin mhrlenecei bildirilmitir. Kurban bayram arefesinin Cumaya
102
rastlamas halinde halk arasnda o yl yaplan haccn, hacc- ekber (byk hac) olarak
isimlendirilmesi de Cumann nemiyle ilgilidir (Apaydn, 1998:287-288).

6.3.5.1. Cuma Namaznn Rektlar ve Kln
Cuma namaz aslnda iki rekttr. le namaz vaktinde cemaatle klnr. Tek bana klnmaz. Cuma namazna yetiemeyen kimse yerine le namazn klar. Cumann farz olan
bu iki rektndan ayr olarak, 4 farzdan nce, 4 de farzdan sonra olmak zere 8 rekt
da snneti vardr. Vakit geldikten sonra, nce Cumann 4 rektl ilk snneti klnr. Ondan
sonra camiin iinde i ezan okunur. Ezandan sonra hatip minbere kar ve hutbe okur.
Hutbe bittikten sonra, mihraba geerek imam olur ve cemaatle iki rekt Cuma namaz klnr. Bu iki rekt farzdan sonra, cemaat 4 rekt da Cumann son snnetini klarlar. Bylece
Cuma namaz tamamlanm olur (Dikmen, 1983: 363).
Bundan sonra biri 4, dieri iki rekt olarak klnan iki namaz vardr ki, bunlar Cuma
ile ilgili deildir. Drt rektl olan Cumann ilk snneti gibi klnr. Klnan bu namazn
ismi, Zuhr-i hirdir. Bu namaz ayet Cuma namaznn sahih olmama durumu olursa,
o gnn le namaz yerine gemesi iin fakihler tarafndan dnlm bir tedbirdir.
ayet Cuma namaz sahih olmusa, bu namaz kazaya kalm bir le namaznn yerine
geer. Kaza borcu olmayan iin ise, nafile namaz hkmn alr. Zuhr-i hirden sonra da,
iki rekt vaktin snneti diye bir namaz klnr. Bu iki rekat sabah namaznn kazas olarak
da klnabilir.
Esasen Hz. Peygamberden ve ilk dnemden gelen rivayetler arasnda zuhr-i hir diye bir
namaz yoktur. Bu namaz Cumann shhat artlarnn, zellikle Cuma namaznn bir blgede bir tek camide klnmas artnn ehirlerin nfusunun artmas sebebiyle gereklememesi, dolaysyla bir ehirde birka yerde namaz klma mecburiyetinin ortaya kmas
ile birlikte gndeme gelmi bir namazdr. Cumann her yerleim biriminde tek bir camide
klnmas namazn sahih olmas iin art grld takdirde, bir ehirde sadece bir camide Cuma namaz klmann da artk imknsz hale geldii gznnde bulundurulursa, bir
ehirde birka camide klnan namazlardan sadece birinin sahih, tekilerin btl olmas
kanlmaz olur. Cuma namaz batl olan kiilerin de le namazn klmalar gerekir.
Hangisinin sahih hangisinin batl olduu bilinmediine gre, hepsinin ihtiyaten yeniden
le namaz klmas en uygun zmdr. te bu son le namaz, byle bir ihtiyatn hatta
kaygnn rn olup, o gnn le namazn kurtarma dncesiyle klnmaktadr. Fakat
bu tedbirin kayna olan kayg ve varsayma mahal yoktur. nk Cuma namaznn bir
camide klnmas, Cumann anlamna uygun olmakla birlikte, nfusu milyonlara ulaan
byk ehirlerin ortaya kt gnmzde bu artn yerine getirilmesi mmkn deildir.
Fakihlerin byle bir art ileri srm olmalarn kendi dnemlerindeki artlarla irtibatlandrarak aklamak gerekir. Dolaysyla mam- Muhammedin grne uyularak, izdiham olsun
olmasn bir ekilde birden fazla camide Cuma namaznn klnabileceinin tercih edilmesi kanlmazdr. Nitekim sonraki Hanefi fkhlar da bu itihad fetvaya esas almlardr (Apaydn, 1998: 303).
6.3.5.2. Cuma Namaznn Shhatinin art Olarak zin Meselesi
Cuma namaznn klnmamas konusunda ileri srlen grlerden birisi de izin meselesidir. Gnmzde baz kimseler Cuma namaznn klnabilmesi iin Halifenin izninin art
olduunu ileri srerek memleketimizde Cuma namaznn klnamayacan iddia etmekte
103
Say :1 Yl: 2014
ve Cuma namaz klan Mslmanlar bu ibadetten vazgeirmek iin gayret gstermektedirler.

ncelikle Cumann farz olmasnn artlar ayr, shhatinin artlar ayrdr. Farz olmasnn
artlarn ksaca belirtelim: 1. kl
-bali ve erkek olmak, 2. Hr ve serbest olmak, 3. Yolcu olmayp mukm olmak, 4. Hasta olmamak, 5. Kr ve ktrm olmamak, 6.Namaza gitmeye mani ve gitmemeyi mbah klacak bir zr olmak. Shhatinin artlar ise; 1. Cumay
le vaktinde klmak, 2. Namazdan evvel hutbe okumak, 3.Cuma klnan yer herkese ak
olmak, 4. mamdan baka en az 3 erkek cemaat olmak, 5. Cuma namazn kldrmak iin
vazife sahibi, yani Cumay kldrmaya resmen izinli bir kimse bulunmaldr, 6. Cuma klnacak yer bir belde veya belde hkmnde bir yer olmaldr. Ksaca isim olarak belirttiimiz bu artlarla ilgili ayrntl bilgileri ilmihal kitaplarnda bulmak mmkndr (Dikmen,
1983: 364; Apaydn, 1998: 289-302; Bilmen, T.Y.:160-166).
Hanefiler, Cuma namazn devlet bakan veya temsilcisinin ya da bunlar tarafndan yetkili klnan bir kiinin kldrmas gerektiini ileri srmlerdir. Hanefilerin dndaki dier
mezhepler Cuma namaznn geerlilii iin bu art aramaz (Apaydn, 1998: 298). Fkh
kitaplarmzda Cuma namaznn klnmas iin Halifenin izninin art olduuna dair hkm mevcut deildir. Sadece mam- Azam Hazretleri Cumann edasnn artlarndan
birini Sultann yahut onun vazifelendirdii birisinin kldrmas olarak kabul etmitir.
Grld gibi bu art da, Halifeden deil, Sultandan, yani devlet reisinden sz edilmektedir. Eer Sultann yerine Halife esas alnsa, bugn dnyann hibir yerinde Cumann klnmamas icap edecektir. mam- afi, mam- Mliki, mam- Hanbel ve Hanefi
mtehitlerinden mam- Muhammed ve mam- Yusuf Cumann klnmasnda Sultann
izni gerekmedii itihadndadrlar. Bu zatlara gre bu noktada, dier namazlarla Cuma
namaznn bir fark yoktur. Vakit namazlarnda sultann izni gerekmedii gibi Cumada da
gerekmez (Krknc, 1985: 44-45)
Konunun toplumsal kkenine tarihi olarak bakmak da konunun anlalmasnda yardmc
olacaktr. Cuma namaz drt halife dneminden hemen sonra siyasi bir ierik kazanmaya
balamtr. Baz yrelerde ve dnemlerde, hutbelerde Hz. Aliye, baz dnemlerde ve
yerlerde Hz. Muviyeye lanet okunduu grlmtr. Hutbeler bir anlamda siyasi kanaatin ve hangi tarafta olunduunun gstergesi haline gelmitir. leriki zamanlarda ise hutbenin biri adna okunmas, onun isyan bayra ektii ve siyasi bamszln ilan ettii
anlamna gelmeye balamtr. zellikle Abbasilerden itibaren resmi veya yar resmi mezhep durumunda olan Hanefi mezhebinin alimleri ister istemez bu siyasi konjonktrden
etkilenmiler ve Cuma namaz iin daha nce bulunmayan bir takm artlar ileri srmek
durumunda kalmlardr (Apaydn, 1998: 298).
mam- Azamn Sultann
iznini art komasnn hikmeti baz fkh kitaplarnda yukardaki aklanan siyasi atmasforden farkl olarak aklanmaktadr (Krknc, 1985: 45). Bu
aklamalara gre; Cuma namaznda kalabalk bir cemaate kar hutbe okumak eref vesilesi saylmaktadr. Birok imtiyaz sahibi kimsenin bu erefe nail olmak iin yarmalar
ekime, fitne ve kargaala sebep olacaktr. Dolaysyla Cumann gecikmesi veya klnamamas ihtimali ortaya kmaktadr. Bu ihtimalin oluturduu endie ile mam- Azam
Sultann ya da onun tayin ettii kimsenin kldrmasn art komutur. T ki, intizamn
salanmasyla huzur ve skn ierisinde Cuma namaz klnabilsin.
Bir ksm radikal gruplar, Cuma namazn terk etmenin yollarn aratrarak, Cuma namaz
klmamakla bayram sevincini yaamaktadrlar. Bu zmre Cuma namazn terk etmekle
slm devletine kavuacana inanr. Bu zmreye gre Darul Harbde veya istil altn104
daki beldelerde Cuma namazn mstevli glerden ari (basksz, habersiz) bir ekilde
klmann hibir yolu yoktur (elik, 1988: 179). Oysa Mslmanlar, Cuma namazn terk
etmenin yollarn deil, shhatli bir ekilde eda etmenin yollarn aratrmakla mkelleftirler.
zin artnn h
l
geerliliini koruduu kabul edildii takdirde; bir lkede camilerin yaplmasna izin verilmesi, imamlarn maalarnn devlet tarafndan denmesi ve bu iler
iin kamusal bir rgtlenmenin mevcut olmas, Cuma namaznn klnmas iin de izin
saylr ve art yerine gelmi olur. Sonraki Hanefi fkhlar, devlet bakannn veya izninin
bulunmamas durumunda bir cemaat tekil edebilen Mslmanlarn aralarndan birine
Cuma imaml salahiyeti vererek bu namaz klabileceklerine fetva vermilerdir (Apaydn, 1998: 298).

6.4. Kfr Tek Millettir.
Radikal gruplarn szl ve yazl olarak en ok kullandklar sloganlardan birisi; kfr
tek millettir slogandr. Bu slogan z itibari ile Mslman kfire, kfir de Mslmana
miras olamaz hadisine dayanlarak karlm bir miras hukuku kuraldr.
Mirasta hak sahibi olabilmek iin eyin bulunmas arttr: Miras brakann vefat etmesi, vrisin hayatta olmas ve mirasa mani halin bulunmamas gerekir. Fakihler halin
mirasa engel olduunda ittifak etmilerdir. Bunlar: klelik, ldrme ve din farkdr. Drt
mezhebin ittifakyla vris ile miras braklan arasndaki din fark -birinin slm dierinin baka dinden olmas- mirasa manidir. Ne akrabalk ne de evlilik sebebiyle Mslman kfire, kfir Mslmana vris olamaz. Rasulullah (s.a.v.) Mslman kfire, kfir
Mslmana vris olamaz buyurmutur. Yine iki ayr dinden olanlar birbirlerine vris
olamazlar buyurulmutur. Tercih edilen gr de budur. nk Mslmanla kfir arasnda velayet (dostluk ve yardmlama) alakas yoktur (Zuhayl, 1994:324-333)
Kfr Tek Bir Millettir. Aralarnda Eb Hanife, fi, Dvud, Ahmed bin Hanbelin de
bulunduu bir grup ilim adam Bakara, sresi, 120. yet-i kerimeye dayanarak kfrn tek
bir millet olduunu sylemilerdir. nk Yce Allah; Onlarn milletine (dinine) (2/
Bakara, 120) diye buyurarak (Hristiyan ve Yahdiler iki ayr dine mensup olduklar halde) millet kelimesini tekil olarak zikretmitir. Bunlar ayrca; Sizin dininiz size; benim
dinim bana (109/el-Kfirn, 6) buyruunu, Hz. Peygamberin de: ki ayr millete mensup kimseler arasnda miraslk olmaz (Eb Dvud, Feriz 10; Tirmiz, Feriz 16; bn
Mce, Feriz 6; Ahmed bin Hanbel, II/187) hadisini de delil gsterirler. Yani burada iki
ayr milletten kast, slm ve kfrdr. Bunun delili ise Peygamber Efendimizin: Mslman, kfire miras olmaz. (Buhr, Feriz 26; Mslim, Feriz1; Eb Dvud, Feriz 10;
Tirmiz, Feriz 15) anlamndaki bir baka hadisidir. mam Mlik ve kendisinden gelen bir
baka rivyette, Ahmed bin Hanbel ise kfrn ayr milletler olduu grndedir. Buna
gre Yahdi Hristiyana miras olmad gibi; Yahdi ve Hristiyan da Mecsiye miras
olmaz. Onlar bu grlerine Peygamber Efendimizin ki ayr millete mensup kimseler
arasnda miraslk olmaz hadisinin zhirini delil alrlar (http://www.ihya.org/kavram/
kavramlar- ansiklopedisi/dt-4914.html).
htilaf- din (taraflarn ayr dinlerden olmas) her iki taraf iin de irse manidir. Bundan dolay
bir Mslman, bir gayr-i Mslime; bir gayr-i Mslim de, bir Mslmana vris olamaz.
Mesel bir Mslman ile onun ehli kitap olan kars arasnda veraset cri olamayaca
105
Say :1 Yl: 2014
gibi, bunlardan doan ocuklar din bakmndan babalarna tabi bulunduklarndan, bunlarla
kitabiye (Hristiyan veya Yahudi) olan anneleri arasnda da verset cri olmaz. Ehl-i kitap
olan muhtelif milletler arasnda verset cri olduu gibi, ehl-i kitap ile kitb olmayanlar
arasnda da verset cereyan eder. nk bunlarn hepsi bir millet mesabesindedir. Dolaysyla, bir Hristiyan bir Yahudiye vris olabilecei gibi; bir Yahudi veya bir Hristiyan da
bir Mecsiye vris olabilirler (Abddurahman el - Hanef el Berv, 1987: 496).
Mrisle vrisin ayr dinlerden oluu bir miras engelidir. Bu konuda slm hukukularnn
gr birlii vardr. Mslman kfire, kfir de Mslmana nesep hsml veya evlilik
akdi bulunsa bile miras olamaz. Dier yandan gayri Mslimler birbirine miras olabilirler. nk kfr ehli tek millet saylr. Ehl-i, kfr birbirinin velisidir (el-Enfl, 8l73)
yetinin genel anlam btn Gayri Mslimlerin hepsini kapsamna alr. Hakkn dnda
sapklktan baka ne vardr (Ynus,10/32) yeti de bunu ifade eder (http://www.sorularlaislamiyet.com/ subpage.php?s=article&aid=1441).
Bazlar kfr tek millettir sz ile, kfir deil mi, hepsi de ayndr, ha Amerika, ha
Rusya, ikisi de birdir demeyi kastediyorlar. Peki ehli kitap kafirler ile tamamen inansz,
ateist, materyalist kafirler bir mi? aralarnda hi ayrm yok mu?
slm hukukunun bir maddesini yanl anlayarak varlan bu toptanc hkm eksiktir,
hatldr. Hatt yanltr. Zira slm, Hristiyan kfiri ile Komnist kfirini bir tutmaz.
Arasna byk fark koyar. nk Hristiyan kfiri ehl-i kitap kfirdir. Ama ateist/
materyalist kfiri ehl-i kitap kfir deildir. Hibir semav kitab kabul etmez. Mutlak
dinsiz, btnyle kfirdir. Bu sebepledir ki, slm, bir semav dine inanm olan Hristiyan
kfirin kestiine yenir, der. Hristiyan bir kadn nikhla almaya cevaz verir. Ama ateist
komnist kfirin ne kestii yenir, ne de kadnsa Mslman nikh altna alnabilir. te bu
iki fark da gsteriyor ki, slm kfr bir tutmuyor, ehl-i kitap kfirle, hibir kitab kabul
etmeyen komnisti bir birinden ayryor.
Aratrldnda grlyor ki, o kide miras hakkndadr. Kfr, mirasta tek millettir.
Yni, slmn dndaki kfirlerin hepsi de miras olmak hususunda tek millettirler. Birbirine miras olabilirler. Bir Yahudi, bir Hristiyana, bir Hristiyan bir kitapsza miras
olabilir. Ayr dinde olmalar varis olmalarna mni olmaz. Ama slmda yle deildir.
slmda din ayrl irse mnidir. Yni, Mslmanla Mslman olmayan bir akraba arasnda miras cereyan etmez. Din ba olmaynca miras ba da olmaz. Nitekim Hristiyan
bir kadnla evlenen Mslman, vefat edince kadn hl Hristiyan ise Mslman kocasnn
mirasna sahip olamaz. nk aralarnda din ayrl vardr. Kocas Mslman, kendisi
Hristiyandr. Hristiyan biri Mslman birine miras olamaz. Bu hususta son dakikaya
itibar olunur. Yni lmeden nceki hl l alnr. Bu sebeple, gayr-i Mslimin biri lmeden nce Mslman olsa, slma girmi olarak vefat etse, geride kalan gayr-i Mslim aile
fertleri miras olarak malna sahip olamazlar. Merhumun lmeden nce hidyete ermesi,
hidyete ermemilerle olan alkasn kesmi, miras ban kaldrm olur. Mslman olmayan akrabalar mirasna hissedar olamazlar. u kadar da malmdur ki, Mslmanlar
arasndaki mezhep ayrl irse mni deildir. Bu sebeple ilerle snnler miras olurlar.
ilerden kz alan bir snn vefat ederse i kars mirasna sahip olur. Mslmanlarn ayr
lkelerde yaamalar da irse mni deildir. Msrda yaam ecdadnn mirasn Trkiyedeki Mslman isteyebilir (http://www.ahmetsahin.org/makaledetay.asp?id=249).
106
6.5. Ktl Men Edilmesi (Nehy-i Anil Mnker) Meselesi

Ktln men edilmesi ile ilgili olarak da bir hadis sk sk kullanlmaktadr. Bu hadis;
Sizden her kim bir mnkeri (ktlk) grrse onu eliyle dzeltsin. Eer ona muktedir
olmazsa diliyle, diliyle de yapamazsa kalbiyle (buz etsin); bu da imann en zayf derecesidir eklindedir.
Bu hadis-i erif, Feteva-i Hindiyede yle izah edilmitir: Bir ktl kuvvet kullanarak
defetmek devletin vazifesidir. Zira kuvvet kullanmak salhiyeti ferdin deil, devletindir
ve onun hakkdr. Dil ile dzeltmek yani tebli vazifesini yapp insanlar irat etmek lim
ve mritlerin, kalben buz etmek de avm- nsn grevidir. Bu izahtan da aka anlald gibi, sulularn cezasn vermek devletin ve adaletin grevidir. Hibir kimse kendini
hkim, savc ve infaz grevlisi yerine koyarak, gerek kendi hukukuna, gerek milletin
hukukuna yaplan hakszln cezasn kendisi veremez. Eer her insan hakkn bu ekilde almaya kalkrsa, toplum dzeni bozulur, emniyet ortadan kalkar ve anari ve terr
meydan alr ve bunun zarar btn topluma dokunur. unu da ifade edelim ki, devletin
bir elinde kuvvet, dier elinde hikmet ve adalet olmaldr. Baz insanlar da ikaz ve ikna
ile yola gelip kanunlara uyduklar halde, bazlarnn da bu yolla slahlar mmkn olmaz.
Elbette ki, bunlara kar kuvvet kullanlacaktr, bu da devletin grevidir. Evet, devlet masumun hakkn zalimden almak, terr ve anariyi nlemek ve her trl fitneyi ortadan
kaldrmak iin elbette kuvvet kullanr ve kullanmaldr da. Bu durum devletin devam ve
bekas, milletin huzur ve selameti iin arttr. Ancak devlet cebir ve kuvvet kullanrken,
masum ile zalimi, sulu ile susuzu, kanunlara uyan vatanda ile fitne karan, toplumun
huzur ve rahatn bozmaya alan anarist ruhlu insanlar birbirinden ayrt etmeli ve bu
hususta ok dikkatli olmaldr. Adalet adna bilerek veya bilmeyerek masum ve susuz
insanlara hakszlk ve zulmetmekten hassasiyetle kanmaldr. Dil ile dzeltme vazifesi
limlerindir, bunun da yolu tebli ve irattr. Zira slamn neir ve ilan edilmesinde en
byk esas olan tebli, ancak ilim ve ikna yoluyla yaplabilir. Resul-i Ekrem Efendimiz
(s.a.v) de mcahedesine teblile balam ve Kurann nuruyla akllar ve kalpleri teshir
etmitir. Asr- Saadetten bugne kadar slamn inkiaf, teali ve terakkisi mtemadiyen
tebli ile olmutur Kavl-i leyyinle, yani tatl dille sylenen her sz, kalpleri teshir eder,
insanlar birbirine rapteder ve dostluklar artrr. Hatta en inat ve mtekebbir insanlar
bile insafa getirir ve onu hakk kabule mecbur eder. nsan bazen tatl bir sz ile en aziz
ve mukaddes olan hayatn dahi feda eder. Bazen de bir sz insann kalbini fethedip onun
iradna vesile olur. Konumalarnda sert, kaba ve kk drc ifadelerle muhatabn
rencide edenler, hakl davalarn anlatamadklar gibi, muhataplarnn da nefretlerini kazanrlar. Zira rfk ve mlyemet vifak ve ittifak; sertlik ve katlk ise nifak ve ikak netice
verir (http://www.zamanhollanda.nl/haberdetay.asp?id=1037).
Abdlgani Nablusi Hazretleri buyuruyor ki: Emr-i maruf ve nehy-i mnkeri elle yani g
kullanarak yapmak hkmete; dille, sz ve yaz ile [kitaplarda ve dier yayn vastalarnda] yapmak din adamlarna, limlere, kalble yapmak [emr-i maruf yapanlara, dua ederek
ve maddi yardmda bulunmak] ise her Mslmana farzdr. Kendinin ve Mslmanlarn
dinine veya dnyasna zarar gelecek ileri brakmak vacib olur (http://www.hakikidinimiz.com/ 2010/01/yol-levhas-olmak.html).
Hadis-i erifte geen iman zafiyeti, o mnkeri defetmeye gc yetmeyen bir mminin
iman zayftr eklinde anlalmamaldr. Nitekim mam- Nevev bu hadiste geen,
iman zafiyeti meselesini sevabn noksaniyeti olarak tefsir etmitir. Yine birok
limlerimiz, hadiste geen iman lafzna, amel manasn vermilerdir. Hadiste ge107
Say :1 Yl: 2014
en her kim lafz ile de; her Mminin kendi yetki sahas ierisinde cereyan eden bir
mnkeri defetmekten veya hi olmazsa ona buz etmekten mesuldr. Nitekim bir hadiste,
yle buyurulmutur: Hepiniz obansnz, hepiniz idare ettii raiyetinden mesuldr.
Aile reisi aile fertlerinden, retmen rencilerinden ve nihayet devlet btn bir
milletten sorumludur. Bu mesuliyetin bir ciheti de raiyeti ktlklerden korumak, onlarn
iledikleri mnkerleri defetmektir. Bu konuda gerek fertler, gerekse devlet zerine den
vazifeyi yapmakla mkellefdir (Krknc, 1985: 76-77).

6.6. Zalimler in Yaasn Cehennem
Bu sz Bedizzaman Said Nursiye aittir. Bu sz de radikal gruplar gerek slogan olarak,
gerek yaptklar toplumsal gsterilerde pankart eklinde yazarak sk sk kullanmaktadrlar. ncelikle bu szn tarihi olarak ortaya k hakknda bilgi vermenin faydal olacan dnyorum. kinci olarak bu szn sahibi Bedizzamann baz dncelerini ksaca
aktararak, sylenen o szn radikal amal olarak kullanlp kullanlamayaca hakknda
ksa bir deerlendirme yaplacaktr.

6.6.1. Szn Sylendii Tarihi Ortam
31 Mart Vakas olduktan sonra, eriat isteyen ve ismi karan onbe kadar hoca idam
edilir. Bedizzaman, onlar mahkeme binasnn bahesinde asl durduklar ve kendisi de
pencereden onlar grd bir halde yarglanr. Mahkeme Bakan Hurit Paa -Sen de
eriat istemisin?... diye sorar. Bedizzaman cevap verir: -eriatn bir hakikatine, bin
ruhum olsa feda etmeye hazrm. Zira eriat, sebeb-i saadet ve adalet-i mahz ve fazilettir.
Fakat ihtillcilerin isteyii gibi deil!.
Bedizzamann Divan- Harbdeki (Skynetim Mahkemesi) bu kahramanca mdafaas,
kk bir risale olacak kadar ierie sahip olup, o zaman iki defa baslarak yaymlanmtr. O dehetli mahkemede idamn beklerden beraat etmi (Skynetim Mahkemesi karar ile susuz bulunmu) ve mahkemeye teekkr etmeyerek, yolda Bayezidden
t Sultanahmete kadar arkasnda kalabalk bir halk kitlesi olduu halde: Zalimler iin
yaasn Cehennem! Zalimler iin yaasn Cehennem! nidalaryle ilerlemitir (Heyet,
2008:61). Bu durum o dnemin gazetelerinden; 23 Mays 1909 tarihli Tanin ve 24 Mays
1909 tarihli Sabah gazetesinde haber olarak yer almtr (ahiner, 2005: 137-139).
Bu bilgilerden de anlalaca gibi Bedizzaman Said Nursi 31 Mart olaynda hem de o
zamanki skynetim mahkemesi tarafndan susuz bulunmutur. Buna ramen bu din
alimi yllarca 31 Mart olaynn liderlerinden birisi ve irticac olarak kamuoyuna tantlmaya allmtr. Bunun sonucunda kendisi, talebeleri ve lmnden sonra da kitaplarn okuyanlar veya bulunduranlar hakknda yzlerce dava almtr. Bu davalar sonuta
beraat ile neticelenmekle beraber, davalarn uzunluu sebebi ile insanlar madur duruma
dmlerdir. Fakat bu maduriyet bu insanlar zerinde devlete kar menfi (olumsuz) bir
hareket ierisinde bulunmamlardr. Bunun sebebi, bu kitaplarn (Risale-i Nur Klliyat)
genelinde insanlara vermi olduu iyi bir insan olma, iyi bir Mslman olma bilincidir.

6.6.2. Bedizzaman Said Nursinin lmeden nceki Son Dersi
Bedizzaman Said Nursinin btn hayatnda takip ettii deimez bir dsturu msbet
hareket etmektir. Asayiin ancak msbet hareket ve iman hizmeti ile gerekleeceini
108
vurgular. Btn mrn bu davann tahakkuku iin geirir. Talebeleri ve takipilerinin

de asayiin manevi bekileri olma roln benimsemeleri neticesinde toplum dzenin
bozucu bir eyleme katlmamlardr. Deiik dnemlerde haklarnda alan yzlerce davalardan susuz bulunmu ve beraat etmilerdir.
Bedizzaman Said Nursi Ankaraya son gidilerinde talebelerine bir nevi vasiyeti hkmnde dersler vermitir. Bu dersler onun 87 yllk mrnn en son dersleri olmutur.
Bedizzaman bu son dersini talebelerine not aldrr ve ayn gn nerettirir (ahiner, 2005:
441). Aada asayi ve mspet hareketle ilgili fikirlerine rnek olarak, bu son dersten
baz ksmlar aktaracaz (Nursi, 2008: 249-255):
Bizim vazifemiz mspet hareket etmektir. Menfi hareket deildir Bizler syii muhafazay netice veren mspet iman hizmeti iinde; her bir skntya kar sabrla, krle
mkellefiz.
Asl mesele bu zamann cihad- mnevisidir. Mnevi tahribatna kar sed ekmektir.
Bununla dhil syie btn kuvvetimizle yardm etmektir. Evet, mesleimizde kuvvet var.
Fakat bu kuvvet, syii muhafaza etmek iindir
Btn hayatmda btn kuvvetimle syii muhafazaya almm. Bu kuvvet dhile
kar deil, ancak harici tecavze kar istimal edilebilir. Mezkr yetin dsturu ile vazifemiz, dhildeki syie btn kuvvetimizle yardm etmektir
imdi milyonlar hakiki talebeleri Cenb- Hak bana vermi. Biz btn kuvvetimizle dhilde ancak syii muhafaza iin mspet hareket edeceiz. Bu zamanda dhil ve
hriteki cihad- mneviyedeki fark pek azmdir
Biz dnyaya bakmyoruz. Baktmz vakitte onlara yardmc olarak alyoruz. syii
muhafazaya mspet bir ekilde yardm ediyoruz. te bu gibi hakikatler itibariyle bize
zulm de etseler ho grmeliyiz
Demek Risale-i Nur; beeri anaristlikten kurtarmaa bir derece vesile olduu gibi, slmn iki kahraman kardei olan Trk ve Arab birletirmee, vesile olduunu dmanlar da tasdik ediyorlar
Hem dhildeki cihad- manevi; mnev tahribata kar almaktr ki, maddi deil
mnev hizmetler lzmdr. Onun iin ehl-i siyasete karmadmz gibi, ehli-i siyaset de
bizimle megul olmaa hibir haklar yok!...
Dnceleri dorultusunda hayatndaki fiilleri tutarl olan bu lim insann kendisi, kitaplar ve takipileri yllarca tehlikeli olarak deerlendirilmilerdir. Bu durum karsnda halk
dini bilgi ihtiyalarn, sosyal ve kltrel zellikleri bize benzemeyen baka slam bilginlerinden tercmeler yoluyla gidermeye almtr. te bunun sonucunda lkenin dhili
asayiine zarar verebilecek nitelikte slami isimler tayan kii ve gruplar ortaya kmtr.
Hatta bu gruplar szkonusu din limine kar olan sevgi ve bilgisizlii de kullanarak onun
szn kendi menfi davranlarnda bir ara olarak kullanmaya almaktadrlar.
30 Mart 2014 mahalli seimleri srasnda Babakanmzn Bedizzamana ait Zalimler in Yaasn Cehennem szn zaman zaman kullanmtr. Yine Bedizzamana Said
Nursiye ait rtl-cz eserinin Diyanet leri Bakanl tarafndan baslmas ve
devamnn da baslacak olmas, radikal dini gruplarca yaplan propagandalarn etkisini
azaltmasna sebep olmutur. Hatta samimi dindar insanlarn devlete olan sevgisi ve gveninin artmasna vesile olmutur. zellikle bu etki Dou ve Gneydou blgelerinde daha
belirgin olmutur.
109
Say :1 Yl: 2014
Bedizzaman, ki Mekteb-i Musibetin ehdetnmesi adn tayan bir rislesinde

eriatta yzde doksan dokuz, ahlk, ibdet, hiret ve fazilete aittir, yzde bir nisbetinde
siysete mtealliktir, onu da ululemirlerimiz dnsnler diyerek, dinin yzde doksan
dokuz gibi tamamna yakn bir ksmnn tatbikat ve yaanmasnn fertleri ilgilendirdiini
syledii gibi, hayatnn son zamanlarnda yazd bz mektuplarnda Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinden Hkmet-i slamiye, Devleti slmiye diye bahsederek devletimizin de milletimize uygun ve layk olduunu ifade etmitir (Canan, 1982: 315).

7. GENEL DEERLENDRME VE SONU
lkemiz, jeopolitik yapsndan kaynaklanan hassas durumu nedeniyle her dnem bir
tehditle kar karya kalmtr. Bazen din ve mezhep kavgalar, bazen ideolojik kavgalar,
bazen etnik nedenlere dayanan kavgalar eklinde ortaya kan tehdit ve ykc faaliyetlerle
mcadele etmek zorunda kalmtr.
Gnmzde dini motifli terrizmin/radikalizmin referans kayna olarak: rgtsel hedeflere gre yanl yorumlanm, dinin znden ve btnlnden koparlarak parac bir
yaklamla klielletirilmi ve sloganlatrlm dini ideolojileri sayabiliriz. Bu kapsamda
dini motifli terrizm veya radikalizm ile mcadelede baar iin aadaki hususlara dikkat edilmesi gerektii kanaatindeyiz:
Problem sadece gvenlik boyutuyla ele alnmamal, konuya sosyal, kltrel, dini, ekonomik vb. tm ynleriyle yaklalmaldr.
Sivil toplum kurulular; yerine getirdikleri grevler asndan, bir devlette hem demok-
ratik kurum ve kurallarn yerlemesine hem de toplumsal deerlerin aktarlmasna katk

salarlar. Hkmetler terrle mcadelede bu kurulularn desteini almaldr. Probleme
zm retecek heyetlerde sivil inisiyatife, aydn, din ve bilim adamlarna arlk verilmelidir.
Dini terrle mcadelede kullanlan terminolojiler de zenle seilmelidir. iddet eylemleri ile toplumun dini inanlarn ayn kategori ierisinde gsterecek tarzdaki ifadelerden
kanlmas gerektii aikrdr. Bu balamdan olarak, slami terr, Yahudi terr, Hristiyan terr, Selefi terr gibi kavramlardan kanlmaldr.
slam dini savalarda bile; savaa itirak etmeyenlere, masumlara, yallara, kadn ve
ocuklara, hatta ekili tarlalara ve aalara zarar verilmemesini ngrmektedir. Dier dinlerde de bu tr yaklamlarn mevcut olduu dnlmektedir. Dinlerin terrizme bak
asn ortaya koyacak tarzda, tm eitim kurumlarna ve kitaplarna bu konuda zel blmler ilave edilmelidir.
Devletin dinin doru bir ekilde renilmesinde nclk etmesi, halkn gznde dini
temsil eden kurum ve kurululara kar duyarl davranmas radikal rgtlere byk darbe
vuracak, taban oluturmada glkle karlaacaklardr.
nsanlk tarihi boyunca din ve inanma duygusu insanln gndeminden hi dme-
110
mitir. Bu duygu, birey ve toplumlarn adeta temel ihtiyalarndan biri gibi grlmeli ve
shhatli dini ve ilmi bilgilerle srekli beslenmelidir. Bu alan bo brakld takdirde dini
duygularn istismar dnya gndeminden hi dmeyecektir. Bu istismar bazen iddet
olarak karmza kacak, bazen de dinin ekonomik, ahsi, siyasi emellere alet edilme
eklinde tezahr edecektir.
Devletin ykc, blc ve irticai faaliyetlerle ilgili olarak zamannda halk bilinlendirmesi, her zaman ve her yerde halkn yannda olduunu hissettirmesi, gstermesi gerekir.
Terre bulaanlarn er ya da ge adalet mekanizmasna hesap vereceklerine halk inandrarak halk desteini arkasna almas gerekir.
rticai terr rgtleriyle mcadelede temel strateji hedefi bytmek olmamaldr.

ncelikle silahl gruplar zerinde younlaarak terre aday dier dini gruplarn zerinde
caydrc bir etki oluturulmaldr. Bu etkinin salanabilmesi iin devletin gl olduu her
eyi yakndan takip altna alabildii, sua ynelinmesi halinde bunun gizli kalmayaca
ynnde kanaat oluturulmaldr. Terr rgtlerine potansiyel tekil edebilecek tm dini
grup ve akmlarn oluum ve geliimleri sistemli bir ekilde takip ve kontrol altnda
tutulmaldr. Hukuk dna ktklarnda gerekli mdahale yaplmaldr.
Dini konular polemik arac olmaktan karlmal, tartmalar bilimsel temelde uzmanlara braklmaldr.
Dini inanlarnda samimi dindarlarla, dini istismar eden, iddet unsuru bir ara olarak
kullananlar belirgin ekilde ayr tutulmaldr. Dinin ve dindarlarn hedef alnd kanaatine sebep olabilecek yaklamlardan kanlmaldr. rtica ile mcadelenin slamla mcadele olmad anlatlmaldr. Mcadele yaplrken samimi dindar vatandalarn nsan
Haklar Evrensel Beyannamesi madde 18 ile, Avrupa nsan Haklar Szlemesi madde
9 ile ve T.C. 1982 Anayasasnn 24. maddesi ile tannan Din ve Vicdan Hrriyeti ihlal
edilmemelidir. Aksi takdirde bu durumu, terr rgtleri radikal gruplar, vatandalarn
devlet ynetimine kar gven kaybetmelerine ve kendilerine yanda kazanmada bir propaganda arac olarak kullanacaklar bir gerektir.
KAYNAKA
Abddurahman el - Hanef el Berv, (1987), Fetvyi Hindiye/ Fetvyi Alemgiriyye 14.
Cilt, (Tercme: Mustafa EFE), Ankara: Aka Yaynlar.
Acarz, S. lhan, (1999), Terr ve Terr rgtleriyle Balantl Toplumsal Olaylar:
Trkiyede Terrn Sebebleri ve Hedefleri, 75.Ylda Zlf Aar Polis Okulunda Konferanslar, (Editr: Ali Kuyaksil), Elaz.
Acarz, S.lhan, (2000) Trkiyede Terr ve Hizbullah Terr rgt, I.Milletleraras
Huzur ve Gvenlik Sempozyumu, Elaz: Frat niversitesi Rektrl.
Akbulut, lhan, (1993), Terr ve Tasnifleri, Trk dare Dergisi, Yl:65, Say:399, Ankara.
111
Say :1 Yl: 2014
Aklan, Necati, (2002), Genlik ve Terrizm, Ankara: EGM Basmevi ube Mdrl
yayn.
Aksn, Ahmet, (2000), Dini Syleme Dayal Terr rgtlerinin Propagandalar zerine
Baz Tespitler,
I.Milletleraras Dou ve Gneydou Anadoluda Gvenlik ve Huzur Sempozyumu Bildiriler 27-28-29
Mart 2000, Elaz.
Apaydn, H. Yunus, (1998), Namaz, lmihal I man ve badetler, stanbul: Diyanet Vakf
Neriyat Pazarlama ve Ticret A..
Bee, Ertan (2002), Terrizm, Avrupa Birlii ve nsan Haklar, Ankara: Sekin Yaynlar.
Bilmen, mer Nasuhi, (1988), Hukuk slmiye ve Istlahat Fkhiyye Kamusu Cilt:3, stanbul: Bilmen
Yaynevi.
Bilmen, mer Nasuhi, (T.Y.), Byk slm lmihali, stanbul: Bilmen Yaynevi.
Bolay, S. Hayri, (1990), Felsefi Doktrinler Szl, Ankara: Aka Yay., Beinci Bask.
Canan, brahim, (1982), Kuran ve Hadise Gre Ahir Zaman Fitnesi ve Anari, stanbul:
Trdav A..
Canan, brahim, (1984), slm Inda Anari Sebebler Tedbirler areler, stanbul: Cihan
Yaynlar, 2.Bask.
Cinolu, Hseyin ve zeren, Sleyman, (2009), Uluslar aras Literatrde Din ve Terrizm, Polis Dergisi, Yl:15, Say: 59-60, Ocak-Haziran 2009, Ankara.
elik, Mustafa, (1988), Darul Harb Fkh, stanbul: l Yaynlar.
Dikmen, Mehmet, (1983), Tasvvuf ve Hikmet Inda slm lmihali, stanbul: Cihan
Yaynlar.
Fuller, Graham, E., (2004), Siyasal slamn Gelecei (eviren: Mustafa ACAR)
stanbul: Tima Yaynlar.
Gler, Zuhal, (2000), Din Eksenli rgtler, I.Milletleraras Huzur ve Gvenlik Sempozyumu, Elaz: Frat niversitesi Rektrl.
Heyet, (2008), Risale-i Nur Klliyat Mellifi Bedizzaman Said Nursi Hayat Meslei,
Tercme-i Hali, stanbul: rnk Neriyat
Karada, Raif, (1991), Petrol Frtnas, stanbul: Divan Yaynlar, Beinci Bask.
Kapat, H. Kemal, (2005), slmn Siyasallamas Osmanl Devletinin Son Dneminde
Kimlik, Devlet, nan ve Cemaatin Yeniden Yaplandrlmas, (eviren: iar YALIN),
stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2. Bask.
Krknc, Mehmet, (1985), Darl-Harb Nedir?, stanbul: Cihan Yaynlar.
112
Korkmaz, Grol, (1999), Terr ve Medya likisi, Ankara: EGM Basmevi.

Kuyaksil, Ali, (2000), Uluslararas Sistem ve Terr, I. Milletleraras Dou ve Gneydou Anadoluda Gvenlik ve Huzur Sempozyumu Bildiriler 27-28-29 Mart 2000, Elaz.
Manaz, Abdullah, (1998), Dnyada ve Trkiyede Siyasal slmclk, zmir: Ulusal Birlik in Dnce Eylem Vakf Yayn.
Nebiler, Hali,l- Parlar, Suat, (1996), Petroln Ekonomi Politii, stanbul: Sarmal Yaynevi, Birinci Bask.
Nursi, Said, (2007), Mnazarat, stanbul: Yeni Asya Neriyat, 5. Bask.
Nursi, Said, (2008), Emirda Lhikas II, stanbul: rnk Neriyat, 3. Bask.
zel, Ahmet, (1993), Drlharp, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, Cilt:8,
stanbul: Diyanet Vakf Neriyat Pazarlama ve Ticret A..
zel, Ahmet, (1993), Drlislm, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi,
Cilt:8, stanbul: Diyanet Vakf Neriyat Pazarlama ve Ticaret A..
afak, Ali, (2002), Ansiklopedik Hukuk Szl, Ankara: Selim Kitabevi.
ahiner, Necmeddin, (2005), Bilinmeyen Taraflaryla Bedizzaman Said Nurs;
stanbul: Nesil Yaynlar, 49. Bask.
Sekin, Orhan, (2001), Devlet Gvenlii ve Haberalma, Ankara : Polis Akademisi Bakanl Yaynlar.
Serter, Nur, (1997), Dinde Siyasal slam Tekeli, stanbul: Sarmal Yaynevi.
Tahran, Nevzat, (2010), Toplum Psikolojisi, stanbul: Tima Yaynlar.
Trkolu, Mehmet, E., (2006), Trkiyede Dini Motifli Terrn arka planndaki nedenler,
Kahramanmara: KS Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi.
Yazr, Elmall, Hamdi, (T.Y.), Hak Dini Kuran Dili, Cilt:3, stanbul: Feza Yaynclk.
Yein, Abdullah, vd., (1985), Osmanlca Trke Ansiklopedik Byk Lgat, stanbul:
TRDAV Yaynlar.
Ylmaz, Veli, (1993), Terr Hukuku Avrupa Birlii Demokrasisi, stanbul, Tmzamanlar
Yaynclk, Birinci Bask.
Yunusolu, Krat, (1992), :Devlet Gvenlii ve stihbarat, Ankara: Emniyet Genel
Mdrl Basmevi.
Zuhayl, Vehbe, (1994), slm Fkh Ansiklopedisi, Cilt:10, stanbul: Faza Yaynlar.
http://www.ihya.org/kavram/kavramlar-ansiklopedisi/dt-4914.html; (Eriim Tarihi:
02.05.2014)
http://www.ahmetsahin.org/makaledetay.asp?id=249; (Eriim Tarihi: 02/05/2014)
http://www.zamanhollanda.nl/haberdetay.asp?id=1037; (Eriim Tarihi; 20/10/2009)
113
Say :1 Yl: 2014
http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=1441; (Eriim Tarihi:

02.05.2014)
http://www.hakikidinimiz.com/2010/01/yol-levhas-olmak.html Eriim Tarihi; (18/01/2010)
http://www.egm.gov.tr/temuh/terorizm10_makale3.htm; Eriim Tarihi; (18/09/2009)
114

1 Terör Örgütleri̇ni̇n İdeoloji̇ Unsuru Olarak Kullandiği Bazi Di̇nî Kavramlar

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

1 Terör Örgütleri̇ni̇n İdeoloji̇ Unsuru Olarak Kullandiği Bazi Di̇nî Kavramlar

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

TERR RGTLERNN DEOLOJ UNSURU OLARAK

KULLANDII BAZI DN KAVRAMLAR *

Say :1 Yl: 2014

RELIGIOUS CONCEPTS THE TERRORIST

Say :1 Yl: 2014

leyebiliriz (Kuyaksil, 2000: 589).

kullanan kiidir (Yunusolu, 1992:78)(*).

Say :1 Yl: 2014

3. TERR RGTLERNN DAYANDII DEOLOJLER, GENEL YAPISI VE

Say :1 Yl: 2014

Trkiyedeki radikalleen rgtlenmeler temel slami grup ve anlaylara ters dmekte,

Say :1 Yl: 2014

Say :1 Yl: 2014

Say :1 Yl: 2014

Say :1 Yl: 2014

Say :1 Yl: 2014

Kuran Dili isimli tefsirinden aktaryoruz (T.Y., Cilt:3: 243):

Say :1 Yl: 2014

6.2.3. Trkiye Darl - Harbdir. Trkiyede Cuma ve Bayram Namaz Klnmaz.

Say :1 Yl: 2014

bayram namazlarnn klnabildii bir diyara darl-harb denemez. Serahsi bu hususta

Say :1 Yl: 2014

Say :1 Yl: 2014

ve Cuma namaz klan Mslmanlar bu ibadetten vazgeirmek iin gayret gstermektedirler.

Say :1 Yl: 2014

6.5. Ktl Men Edilmesi (Nehy-i Anil Mnker) Meselesi

Say :1 Yl: 2014

vurgular. Btn mrn bu davann tahakkuku iin geirir. Talebeleri ve takipilerinin

Say :1 Yl: 2014

Bedizzaman, ki Mekteb-i Musibetin ehdetnmesi adn tayan bir rislesinde

ratik kurum ve kurallarn yerlemesine hem de toplumsal deerlerin aktarlmasna katk

nsanlk tarihi boyunca din ve inanma duygusu insanln gndeminden hi dme-

rticai terr rgtleriyle mcadelede temel strateji hedefi bytmek olmamaldr.

Say :1 Yl: 2014

Korkmaz, Grol, (1999), Terr ve Medya likisi, Ankara: EGM Basmevi.

Say :1 Yl: 2014

http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=1441; (Eriim Tarihi:

Você também pode gostar