Jaargang 23, nummer 1, 2010

Homepage

Onderwerpen

Updates

Nieuwe Skepter

Digitale drugs
Hallucineren met binaurale beats
door Dirk Koppenaal en Rob Nanninga

Heb jij 6 minuten om mee te doen aan wetenschappelijk onderzoek naar

binaural beats?
Hanneke den Hartigh, student aan de UvA, zoekt personen die een online
vragenlijst willen invullen voor haar onderzoek naar een mogelijke relatie tussen
de manier waarop iemand reageert op binaurale beats en bepaalde
persoonlijkheidskenmerken. Klik hier voor meer informatie.

I-Doser is een computerprogramma waarmee je high of stoned kunt

worden. Het werkt met speciale geluidsbestanden. Zon bestand noemt
men een dose en er zijn verschillende soorten te koop. Er wordt
beweerd dat ze uiteenlopende effecten in de hersenen teweegbrengen.
Het Amerikaanse Monroe Instituut biedt de methode al meer dan dertig
jaar aan.
Er heerst enige paniek onder Amerikaanse ouders sinds ze hebben ontdekt dat
kinderen tegenwoordig experimenteren met een nieuw soort verdovende
middelen: digitale drugs. De pubers zetten hun koptelefoon op en gaan met
gesloten ogen in het donker op bed liggen om een kwartier of langer te luisteren
naar kosmische klanken met achtergrondgeruis. Na afloop moet je stil blijven
liggen, dan voel je je alsof je zojuist marihuana, ecstasy, LSD, speed, cocane,
opium of peyote hebt gebruikt. Het effect is afhankelijk van het gekozen
geluidsbestand. (Driessen, 2010)
De sensaties kunnen legaal en relatief goedkoop worden opgewekt met I-Doser,
een programma dat op de pc of op mobiele apparatuur zogenoemde binaurale
beats toevoegt aan mp3-bestanden. De beats ontstaan door via het rechter- en
linkerkanaal van een koptelefoon twee afzonderlijke tonen aan te bieden die in
frequentie slechts klein beetje van elkaar verschillen. Je hoort dan een toon die in
een bepaald ritme vibreert, klopt of zweeft. Als het frequentieverschil 5 hertz
bedraagt, hoor je hem vijf keer per seconde aanzwellen. De frequenties moeten
naar men zegt heel nauwkeurig worden bepaald en je hebt een hoogwaardige
koptelefoon nodig om het effect ten volle te kunnen ervaren.
De I-Doser pc-applicatie is gratis, maar de populaire iPhone-versie kost
momenteel 4 euro. Volgens de gebruiksaanwijzing kunnen de bijgeleverde
geluidsbestanden onder meer depressieve gevoelens verdrijven en innerlijke rust
bevorderen. Wie op zoek is naar drugservaringen, moet voor elke drug nog circa
3 euro bijbetalen. De duurste dosis kost 150 euro en heet Black Sunshine. Deze
is bedoeld voor spirituele zoekers en brengt je in contact met je ziel.
Aanvankelijk verkocht I-Doser bestanden die slechts eenmalig konden worden
afgespeeld, maar de huidige digitale shots kunnen onbeperkt worden beluisterd.
Voor smartphones zijn inmiddels tientallen goedkopere en gratis applicaties
beschikbaar, waarmee je soms ook onofficile i-doses kunt beluisteren.
Er wordt beweerd dat de geluidsbestanden van I-Doser uitgebreid zijn getest
door een team van ervaringsdeskundigen. De website van het bedrijf werd in
oktober 2003 geregistreerd door Christopher Canavan, maar staat momenteel op
naam van een zekere Nick Ashton, een jonge twintiger die het product in 2005
zou hebben ontwikkeld. Hoewel nadere gegevens ontbreken en het zelfs niet
bekend is waar het bedrijf is gevestigd, presenteert I-Doser zichzelf als
wereldleider op het gebied van binaurale hersengolftechnologie. Door middel van
binaural beats zou het mogelijk zijn de hersenactiviteit te synchroniseren. Het
klinkt als een fraai verkoopverhaal dat riekt naar onzin. Toch bestaan de beats
wel degelijk, al is dat niet meteen een reden voor paniek.

Het ritme van binaurale tonen

Een pianostemmer kan een stemvork van 440 hertz gebruiken om de A te
stemmen. Zolang de toonhoogte nog een klein beetje afwijkt, kan hij horen dat
de geluidssterkte fluctueert. De golven zijn dan niet helemaal met elkaar in fase,
waardoor ze elkaar afwisselend versterken en verzwakken. Dit zijn monaurale
beats, die ontstaan doordat de geluidsgolven met elkaar interfereren. Je hebt er
geen koptelefoon voor nodig en kunt ze ook met n oor horen.

De binaurale beats werden in 1839 ontdekt door de Pruisische natuur- en

weerkundige Heinrich Wilhelm Dove. Ze kunnen niet door interferentie ontstaan
omdat beide tonen met behulp van een koptelefoon gescheiden worden
aangeboden. Uiteraard beschikte Dove nog niet over zon koptelefoon. Hij
gebruikte twee stemvorken die hij voor beide oren hield. Bij latere proeven
plaatste men de stemvorken in twee afzonderlijke kamers. De proefpersoon zat
in een derde kamer en het geluid van de stemvorken werd via buizen naar zijn
linker- en rechteroor geleid. Het was echter niet uitgesloten dat de tonen zich op
de een of andere manier in het oor met elkaar vermengden, bijvoorbeeld door
botgeleiding. De binaurale beats werden pas serieus genomen toen bleek dat ze
ook optreden wanneer je een goede koptelefoon met oorkussens gebruikt.
Blijkbaar ontstaan ze pas wanneer de hersenen de binnenkomende signalen
verwerken.
Het fenomeen wekte meer belangstelling nadat de biofysicus Gerald Oster er in
1973 een uitgebreid artikel over publiceerde in Scientific American. Hij
rapporteerde dat binaurale beats het duidelijkst worden waargenomen rond de
440 hertz. Geen van zijn testpersonen kon onder 90 hertz of boven 900 hertz
nog beats of zwevingen horen en het frequentieverschil tussen beide tonen
mocht niet groter zijn dan 30 hertz. Binaurale beats zijn minder duidelijk
waarneembaar dan monaurale beats en kunnen niet worden versterkt door het
geluid harder te zetten. Ze worden beter opgemerkt als men ruis toevoegt.
(iPhone-bezitters kunnen dit verifiren met de app Brain Wave, want die biedt de
mogelijkheid de sterkte van het ruissignaal zelf in te stellen.)
Gewone, monaurale beats zijn minder goed hoorbaar naarmate de geluidssterkte
van beide tonen meer van elkaar verschilt. Dat is bij binaurale beats niet het
geval. Een Nederlands onderzoek uit 1964 scheen zelfs te hebben aangetoond
dat de binaurale beats ook nog kunnen worden waargenomen wanneer een van
beide signalen onder de gehoorgrens ligt. Dit wordt echter tegengesproken door
recenter onderzoek.
Om de herkomst van een geluid te kunnen plaatsen moeten de hersenen een
relatie leggen tussen kleine verschillen in de geluiden die beide oren ontvangen.
Het ligt voor de hand dat binaurale beats als gevolg van dit
lokalisatiemechanisme tot stand komen, al meende Oster te hebben aangetoond
dat beide processen verschillend zijn en plaatsvinden in andere hersengebieden.
Modern onderzoek wijst uit dat binaurale beats een bijproduct zijn van een
gespecialiseerd systeem in de hersenstam dat zorgt voor geluidslokalisatie. Ze
worden op dezelfde manier verwerkt (gehoord) als akoestische geluiden.
Oster ontdekte dat patinten met bepaalde neurologische afwijkingen, waaronder
de ziekte van Parkinson, geen binaurale beats kunnen waarnemen. Zo zouden de
beats als diagnostisch hulpmiddel kunnen dienen. De waarde van deze methode
is echter nog niet door andere onderzoekers bevestigd.

Gratis beatgenerator
I-Doser maakt gebruik van SBaGen, een binaurale beatgenerator die in 1997
werd ontwikkeld door de Engelsman Jim Peters. Hij stelde zijn
computerprogramma beschikbaar onder een zogenoemde copyleft-licentie. Dit
betekent dat men de software desgewenst mag aanpassen en verkopen, mits dit
recht ook aan anderen wordt doorgegeven. Men is verplicht om de broncode bij
te voegen en moet duidelijk aangeven waar de software oorspronkelijk vandaan
kwam. De ontwikkelaars van I-Doser hadden hier echter lak aan. Nadat Jim
Peters door gebruikers van zijn programma was aangespoord om actie te

ondernemen, schikte hij de zaak in 2007 voor het symbolische bedrag van
duizend dollar. (Finley, 2010)
Peters erkende dat hij met hulp van een goede advocaat veel meer had kunnen
eisen van het miljoenenbedrijf. Maar dat leek een moeizame weg omdat hij zelf
niet in de VS woont en het hem niet duidelijk werd met wie hij te maken had.
Naast SBaGen is er meer vrije software om binaurale beats te genereren. Een
bekend voorbeeld is Gnaural, waaraan meerdere programmeurs al sinds het
midden van de jaren 1990 vrijwillig meewerken.
Binaurale beats zijn in. Ook enkele Nederlandse bedrijven maken er op internet
reclame mee. Een voorbeeld is de firma Helende Klanken van klankhealer Coen
Tuerlings en klanktherapeut Kees Peters. Zij beschikken over een cd met
eenheidsgevoel, die zorgt voor een neurobiologische verandering en een
toename van verbondenheid met je ware ik. De tranceklanken zijn afgestemd
op de energiesystemen van je lichaam en van de kosmos. De ultralage aarde
frequenties openen poorten naar inzicht, balans en harmonie. Het kost slechts
12,50 om dit alles te kunnen ervaren.
Iets duurder (18) zijn de Hemi-Medi cds van de hypnotherapeut Wim Kijne,
maar dat is inclusief kabbelende riviertjes en vogelgeluiden. De cds zijn speciaal
gemaakt voor ontspanning en meditatie, al meent Kijne ook te mogen stellen dat
het dagelijks beluisteren van de cds allerlei helende effecten heeft, die helaas
door gebrek aan interesse van wetenschappers nog niet zijn aangetoond.
Een WishDisc van het Nederlands Instituut ter Bevordering van Relaxatie en
Persoonlijke Groei kan je met behulp van binaurale klanken binnen enkele
minuten naar het alfabewustzijn leiden. De cd bevat bovendien subliminale
boodschappen, die rechtstreeks in het onderbewustzijn worden verankerd. Je
kunt kiezen uit een ruime collectie affirmaties, zoals ik weet wie ik ben, ik ben
een winnaar, mijn lichaam herstelt zichzelf... Als je eigen teksten wilt gebruiken,
betaal je twintig euro meer en kost de cd 47,50.
Het gebruik van muziek of speciale geluiden om een bepaalde gemoedstoestand
op te wekken is natuurlijk niets nieuws. Bij muziek is de reactie afhankelijk van
de persoonlijke voorkeur: de een zweeft weg bij minimal music, terwijl een ander
daar juist nerveus van wordt. De binaurale beats zouden daarentegen een
techniek zijn waarmee men, afhankelijk van de geluidsfrequenties, bij iedereen
gelijksoortige bewustzijnsveranderingen teweeg kan brengen. I-Doser zou zelfs
in staat zijn met een geheim, empirisch vastgesteld algoritme gebaseerd op
tijdsduur, amplitude en frequentie selectief drugsgerelateerde systemen in de
hersenen te benvloeden. Er bestaat echter geen enkele theorie of hypothese die
een link tussen binaurale beats en verhoogde neuropeptiden (opiaten) of
neurotransmitters (cocane, LSD) kan leggen. Het lijkt aannemelijk dat de
effecten die gebruikers ervaren in hoge mate benvloed worden door hun
verwachtingen.
Wetenschappelijk onderzoek naar I-Doser bestaat niet, maar de site heeft een
forum waar gebruikers ervaringen uitwisselen. Het merendeel van de bezoekers
is er zeker van dat I-Doser iets doet. Dit hoeft geen verbazing te wekken als
men zich tijdens een sessie afsluit van de buitenwereld in de verwachting iets
ongewoons te zullen ervaren. De gebruikers zijn het er overigens over eens dat
het effect niet te vergelijken is met de chemische tegenhanger, waaraan ze de
voorkeur geven.
Jim Peters heeft nooit ervaren dat binaurale beats konden leiden tot gerichte

bewustzijns- of drugeffecten en Gerald Oster schreef daar ook niets over.

Uiteraard hebben we zelf een aantal digitale shots geprobeerd: drie kwartier met
de ogen dicht luisteren naar ruis en woewoewoe. En ja, het doet wel iets: het
versterkt ons skeptisch denken. Verontruste ouders kunnen gerust meeluisteren.

Alfagolven
Het Amerikaanse Centrepoint Research Instituut ziet meditatie als de sleutel tot
persoonlijke ontwikkeling, verhoogd bewustzijn en een betere gezondheid. Het
instituut werd in 1989 opgericht door twee beoefenaars van Transcendente
Meditatie. Ze gingen ervan uit dat meditatie voor veel dingen goed is: het
vermindert stress, wat helpt om de bloeddruk te verlagen en hartklachten te
voorkomen. Het vergroot ook je creativiteit, doelgerichtheid en levensgeluk. Maar
het is een langdurig proces, waarbij het jaren kan duren voordat je het gewenste
stadium bereikt. Het artikel van Oster inspireerde de oprichters om met binaurale
beats een vergelijkbare bewustzijnstoestand op te wekken. Dit leidde uiteindelijk
tot Holosync, een methode die iedereen in staat stelt om razendsnel de
moeilijkste meditatiefases te bereiken. Het idee hierachter klinkt logisch en
eenvoudig. Diepe meditatie leidt tot een toename van langzame hersengolven.
Als je die golven via binaurale beats kunt opwekken, dan kun je ervoor zorgen
dat iemand moeiteloos in een meditatieve toestand raakt.
De neuronen in de hersenen produceren zwakke elektrische stroompjes. Wanneer
groepen neuronen tegelijkertijd actief zijn, kan men dit op de hoofdhuid meten in
de vorm van het elektro-encefalogram (EEG). Analyse van het EEG laat zien dat
de elektrische stroompjes soms met een vast ritme fluctueren door ritmische
ontladingen van groepen neuronen. Dit noemen we hersengolven. Op basis van
de frequentie worden de golven opgedeeld in verschillende types: delta (0-5 Hz),
thta (4-7 Hz), alfa (8-12 Hz), smr (12-15 Hz), bta (16-30 Hz), gamma (30-80
Hz). In het algemeen geldt dat de frequentie hoger is naarmate je actiever en
alerter bent.
Het EEG is tegenwoordig zon goede diagnostische tool voor de bestudering van
hersenfuncties, dat het niet meer dan redelijk lijkt te veronderstellen dat
hersengolven zelf nut hebben. De golven spreken tot de verbeelding, al zijn ze
slechts een bijproduct van neurale activiteit. Wanneer tijdens een
meditatieoefening de alfagolven in de hersenen toenemen en sterker worden,
dan is men geneigd om alle effecten van de meditatie aan deze golven toe te
schrijven. Het opwekken van alfagolven zou dan een makkelijke manier kunnen
zijn om het heil te verkrijgen.
Alfagolven zijn echter niet voorbehouden aan mensen die in een speciale
meditatieve bewustzijnstoestand verkeren. Velen kunnen ze eenvoudig opwekken
door de ogen te sluiten en zich nergens op te concentreren. Het verwerken van
visuele informatie gaat moeilijk samen met alfagolven. De golven treden niet
onvermijdelijk op wannneer men zich ontspannen voelt en zijn ook niet
onmisbaar. Er bestaan normale mensen die maar zelden alfagolven produceren.
Bovendien kunnen ze ook voorkomen bij personen die allerminst lekker in hun
vel zitten. Allerlei positieve ervaringen en bijzondere effecten die aan de golven
worden toegeschreven, blijken zich eveneens voor te doen wanneer mensen ten
onrechte geloven of te horen krijgen dat hun hersenen op een bepaald moment
veel alfagolven produceren. (Beyerstein, 1999)
De psycholoog Dale Foster (1990), een onderzoeker van het Monroe Instituut,
probeerde alfagolven op te wekken door proefpersonen te laten luisteren naar
binaurale beats met een frequentie van 10,5 hertz. Zijn EEG-metingen toonden

aan dat het goed lukte. Maar een groep proefpersonen die hij naar het geluid van
de ruisende zee liet luisteren, deed het zelfs nog iets beter. Ze vonden dit geluid
ook aangenamer dan de beats.
Het effect van intense externe stimuli op het EEG wordt al sinds de jaren 1930
onderzocht. Gebleken is dat het EEG een relatieve toename van het alfaritme
toont wanneer iemand zich concentreert op stroboscopisch licht met een
frequentie van 10 hertz. Neurologisch gezien is dit niet bijzonder; zenuwcellen
reageren op een audiovisuele prikkel, zodat bij een sterke stimulus het EEG een
hersengolffrequentie toont in het ritme van de aangeboden stimulus. Het is ook
bekend dat je door monotone geluidsritmes in een enigszins veranderde
bewustzijnstoestand kunt raken.
Met gevoelige EEG-metingen en speciale algoritmes is men er in geslaagd
hersengolven te onderscheiden die overeenstemmen met het ritme van binaurale
beats, al waren er ook onderzoekers die ze niet konden vinden. Met de huidige
technologie is men eigenlijk nog niet goed in staat om signalen uit auditieve en
niet-auditieve gebieden van elkaar te onderscheiden. Vooralsnog geldt dat het
beste EEG-onderzoek hoogstens zwakke signalen heeft kunnen aantonen. Deze
lijken op de signalen die opgewekt worden door monaurale beats en ze komen uit
gebieden waarvan bekend is dat ze bij het verwerken van geluiden betrokken
zijn. (Pratt, 2010)

Het Monroe Instituut

Robert A. Monroe (1915-1995) was de eerste die binaurale beats propageerde als
een middel om bijzondere bewustzijnstoestanden te creren. Monroe behaalde in
1937 een bachelorgraad in techniek en werkte aanvankelijk als regisseur en
tekstschrijver voor radiozenders. In de jaren 1950 startte hij een eigen bedrijf
dat radioshows produceerde en eigenaar werd van meerdere stations. Hij
componeerde ook achtergrondmuziek en probeerde geluidsbanden te
ontwikkelen waarmee je in je slaap dingen kon leren. Tijdens het inslapen voelde
hij vaak vreemde vibraties en in 1958 kreeg hij zijn eerste out-of-body
experience toen hij s avonds in bed aan zweefvliegen dacht. In de loop der jaren
lukte het hem steeds beter om een uittredingstoestand op te wekken.
Monroe schreef een boek over zijn astrale reizen naar andere dimensies, dat met

hulp van de parapsycholoog Charles Tart in 1971 werd uitgegeven. Hij richtte ook
een eigen laboratorium op en slaagde erin om dit parttime te bemannen met
twee jonge wetenschappers, de fysicus Thomas Campbell en de elektrotechnicus
Dennis Mennerich. Monroe leerde hun hoe ze moesten uittreden en in ruil
daarvoor ontwikkelden ze nieuwe methoden om het bewustzijn te veranderen,
die ze op zichzelf uitprobeerden. Het artikel van Gerald Oster zette hen op het
spoor van de binaurale beats. De eerste proefnemingen met deze beats, waaraan
een groep vrijwilligers meedeed, leverden fantastische resultaten op. De geluiden
schenen niet alleen uittredingservaringen maar ook helderziende waarnemingen
te kunnen opwekken.
Na het vertrek van Campbell en Mennerich werd het onderzoek door anderen
voortgezet, waaronder Fred Holmes Skip Atwater, de huidige leider van het in
1978 opgerichte Monroe Instituut. Hij was eerder luitenant in het leger en
betrokken bij de opzet van parapsychologische experimenten van de CIA,
waaraan hij als remote viewer meedeed. Het Monroe Instituut ontwikkelde vanaf
de jaren 1980 een ruime collectie audiocassettes en cds met binaurale beats, die
werden verkocht onder de gepatenteerde merknaam Hemi-Sync. Meestal
bevatten ze ook geleide visualisaties of andere verbale suggesties. De cds
richten zich vooral op persoonlijke en spirituele groei. Het instituut biedt op dit
terrein tevens allerlei workshops, cursussen en opleidingen aan.
Volgens Monroe en zijn navolgers zijn de Hemi-Sync geluiden bevorderlijk voor
de synchronisatie van de linker- en rechterhersenhelft. Monroe was ervan
overtuigd dat gesynchroniseerde hemisferen tot een veranderde staat van
bewustzijn leiden en het geestelijk welzijn verbeteren. Ze zouden ook kunnen
helpen om het immuunsysteem te versterken, de bloeddruk te verlagen, pijn te
verlichten, allergien te onderdrukken en chemotherapie dragelijker te maken.
Het Monroe Instituut deed onderzoek naar de effecten, maar dit waren geen
gerandomiseerde en geblindeerde studies met een controlegroep. Het onderzoek
was vooral bedoeld was om producten te ontwikkelen waarover de gebruikers
tevreden waren.
Op de website van het instituut staat een zogenaamde neuromap, die laat zien
dat de hersengolven na afloop van een Hemi-Sync behandeling opmerkelijk
symmetrisch en evenwichtig over beide hersenhelften zijn verdeeld. Het plaatje
(zie boven) is door meerdere websites overgenomen, maar er staat nergens bij
welk onderzoek zulke resultaten heeft opgeleverd. Ik (dk) stuurde hierover een
e-mail naar het Monroe Instituut en ontving een eerlijk antwoord van de
psychologe Hillary Webb, de huidige onderzoeksdirecteur. Ze dacht dat de
afbeelding tot stand was gekomen door met 24 elektroden gedurende een minuut
elke seconde de thta-activiteit te registeren en daar het gemiddelde van te
nemen. Maar ze merkte daarbij op dat het niet gaat om een typerend resultaat
van zulke metingen. Het plaatje werd uitgekozen omdat het er fraai uitzag. Er is
nooit een onderzoeksartikel over verschenen en er bestaan zelfs helemaal geen
publicaties waarin wezenlijke veranderingen in het hersengolfpatroon van de hele
hersenen werden aangetoond.
Synchronisatie van beide hersenhemisferen lijkt geen wenselijk doel, behalve
wanneer je ernaar streeft iemand een epileptische grand mal aanval te
bezorgen. De hersenen kunnen niet goed functioneren als afzonderlijke gebieden
met uiteenlopende functies in hetzelfde tempo gaan marcheren. Synchrone
hersenritmes zullen hooguit op kleine schaal tijdens het uitvoeren van een functie
waarneembaar zijn en zich beperken tot gespecialiseerde, samenwerkende
hersengebieden, die in beide hersenhelften kunnen liggen.

Entrainment
Het effect van binaurale beats wordt vaak toegeschreven aan entrainment,
waarbij de frequentie van neuronen die in een bepaald ritme vuren door andere
hersencellen wordt overgenomen. Wetenschappers spreken in dit verband ook
over de frequency following respons (FFR). Kunnen de zenuwcellen die betrokken
zijn bij de binaurale beats inderdaad grote groepen hersencellen die niet
betrokken zijn bij de auditieve signaalverwerking synchroom laten meevuren?
Christiaan Huygens was de eerste die over entrainment schreef. In 1665
beschreef hij hoe de slingers van twee gelijke uurwerken die aan dezelfde muur
waren bevestigd na enige tijd in (anti)fase van elkaar slingerden. De verklaring
wordt gezocht in energieoverdracht via de muur. In de natuur komt het
verschijnsel wijdverbreid voor. Zo kunnen gistcellen elkaar zodanig benvloeden
dat ze een toenemende regelmaat in levensstadia vertonen. Een zwerm
vuurvliegjes kan gelijktijdig oplichten, en veel natuurlijke gebeurtenissen worden
gesynchroniseerd door het dag-nacht ritme. Entrainment is een breed begrip en
omdat de oorzaak niet altijd begrepen is, lijkt het een mysterieus verschijnsel.
Misschien wordt entrainment daarom genoemd als een mogelijk
werkingsmechanisme voor alternatieve methoden zoals NLP en Quantum Touch.
Brainwave entrainment is de favoriete verklaring voor de veronderstelde
bewustzijnsveranderende effecten van binaurale beats.
Volgens Skip Atwater van het Monroe Instituut staan de hersenkernen die de
binaurale beats verwerken in verbinding met de reticulaire formatie. Deze
bestaat uit een netwerk van verbonden neuronen en is verantwoordelijk voor de
regulatie van de activatietoestand van het zenuwstelsel. Zo speelt de reticulaire
formatie een belangrijke rol bij het regelen van het bewustzijnsniveau en het
slaap-waakritme. Zij is ook betrokken bij de regulatie van motivationele
processen, spierrekkingsreflexen en de cordinatie van autonome functies als
ademhalen, hartslagfrequentie en pijnbeleving. Wat Atwater vergeet, is dat dit
niets bijzonders is; de kernen die visuele prikkels verwerken of bijvoorbeeld het
evenwicht regelen zijn er eveneens mee verbonden. Bovendien worden binaurale
beats op dezelfde wijze verwerkt als andere geluiden.
Eigenlijk is er geen fysiologisch mechanisme bekend dat brainwave entrainment
kan verklaren en heeft men ook niet met een EEG overtuigend kunnen aantonen
dat het daadwerkelijk plaatsvond. De hersenen zijn een complex orgaan dat we
in zekere zin kunnen vergelijken met een ingewikkelde schakelkast. Net als in de
schakelkast wordt een signaal verwerkt door speciaal daarvoor beschikbaar
gestelde leidingen (hersenbanen) en schakelrelais (hersenkernen). Nog meer dan
in de rest van het lichaam beschikken de hersenen over controlemechanismen
om iedere vorm van onbeheerste signaalverwerking in schakelkasttermen:
kortsluiting genoemd tegen te gaan.
Af en toe gaat het fout. In de neurologie wordt gebruik gemaakt van
lichtflitsprikkeling (intermittent photic stimulation) om een bepaalde vorm van
epilepsie op te sporen. Naar schatting acht procent van de kinderen en
jongvolwassenen is gevoelig voor deze vorm van epilepsie. Dat velen van deze
potentile patinten zelf niet op de hoogte zijn van hun gevoeligheid, geeft aan
dat deze vorm van brainwave entrainment zelfs onder pathologische
omstandigheden een zeldzaam verschijnsel is. En dat is maar goed ook, want als
ieder ritmisch signaal tot synchronisatie van grote delen van de hersenen zou
leiden, zou epilepsie volksziekte nummer n zijn.
Sommige beoefenaars van meditatie maken gebruik van een vorm van

audiovisuele input om in trance te geraken. In analogie hiermee is het denkbaar

dat concentratie op binaurale beats andere hersensystemen benvloedt die niets
met het gehoor te maken hebben. Dit is echter niet de brainwave entrainment
die de aanhangers van binaurale beats propageren, want waarom zijn deze beats
dan zo speciaal en is een drum niet veel beter geschikt?

Hemi-Sync bij operaties

Uit enkele gecontroleerde proeven bleek dat patinten tijdens een operatie
minder pijnstilling nodig hadden als er binaurale beats van Hemi-Sync werden
afgespeeld. Deze experimenten verdienen de aandacht omdat ze in serieuze
wetenschappelijke tijdschriften verschenen. Er werd ook een controlegroep
gebruikt. De patinten waren niet bekend met Hemi-Sync en de anaesthesist wist
niet wat ze via een koptelefoon te horen kregen.
In een studie van Kliempt (1999) werden patinten met propofol onder narcose
gebracht en kregen ze de pijnstiller fentanyl, die aanzienlijk sterker is dan
morfine. Door de hartslag en de bloeddruk continu te meten, bepaalde de
anaesthesist hoeveel fentanyl er tijdens de operatie moest worden toegediend,
een methode die niet erg nauwkeurig is. Patinten die men onder narcose naar
rustige klassieke muziek of een lege geluidsband liet luisteren, hadden vierenhalf
keer zoveel fentanyl nodig als de 25 patinten die de geluiden van Hemi-Sync te
horen kregen een onwaarschijnlijk groot verschil.
De cassetterecorder werd pas aangeschakeld nadat de patint onder narcose was
en de onderzoekers schrijven dat de anaesthesist niet kon horen wat er werd
afgespeeld. Zelfs bij volledig verdoofde patinten is het echter niet is uitgesloten
dat ze onbewust kunnen herkennen welke behandeling ze krijgen omdat hun
gehoor niet helemaal is uitgeschakeld. Als het onderzoek niet goed geblindeerd
was, zou er een placebo-effect kunnen optreden. Om te onderzoeken of het
effect werkelijk aan binaurale beats te danken is, kan men deze beter met
soortgelijke monaurale beats vergelijken. Een ander kritiekpunt was dat de
patinten verschillende soorten operaties ondergingen, met uiteenlopende
pijnsensaties.
Lewis en collegas (2003) besloten de studie van Kliempt te herhalen met een
betere proefopzet. De narcosediepte werd bepaald op basis van een soort EEG-
maat en alle patinten ondergingen gelijksoortige operaties. De onderzoekers
rapporteerden dat het gebruik van Hemi-Sync de dosis fentanyl met 30% kon
reduceren bij patinten die een maagverkleining ondergingen. De controlegroep
luisterde naar een lege tape. De binaurale beats hadden daarentegen geen effect
op patinten die aan de rug werden geopereerd.
Dabu-Bondoc en collegas (2003) onderzochten of er met Hemi-Sync minder
propofol nodig was om patinten onder narcose te houden, maar de resultaten
verschilden niet van de controlegroep.
In een tweede studie van Dabu-Bondoc (2010) werd naar het pijnstillend effect
van fentanyl gekeken. De patinten werden in drie groepen verdeeld en mochten
al een half uur voordat de operatie begon luisteren naar witte ruis, muziek of een
Hemi-Sync cassettebandje dat speciaal bedoeld was voor surgical support. Het
Monroe Instituut vermeldt dat deze tape ook verbale suggesties bevat om de
patint naar een toestand van ontspanning te leiden. Het onderzoek was dus niet
geblindeerd. Met Hemi-Sync kon de dosis fentanyl tijdens de operatie met ruim
25% worden teruggebracht, een verschil dat net significant was (p=0,046).

Het lijkt logisch om het effect op pijnstilling te onderzoeken, omdat bekend is dat
meer stress leidt tot een hogere pijnsensatie. Opiaatbehoefte als maat voor
pijnstilling staat binnen de anaesthesiologie echter bekend als een notoir
onbetrouwbare techniek. In twee van de bovenstaande studies is het EEG
gebruikt om de diepte van de narcose te meten. De narcose is diep genoeg als er
relatief veel laagfrequente golven optreden. Maar als binaural beats ook zulke
golven kunnen opwekken, dan zou de anaesthesist ten onrechte kunnen oordelen
dat de patint voldoende verdoofd is: een pijnlijke vergissing!

Literatuur
Atwater, F. Holmes (1997). Accessing binaural states of consciousness with a binaural beat
technology. Journal of Scientific Exploration, 11(3), 263-274.
Beyerstein, B. (1999). Pseudoscience and the brain. In Sergio Della Sala (ed.), Mind-Myths.
New York: John Wiley and Sons, 59-82.
Dabu-Bondoc S. et al. (2003). Hemispheric synchronized sounds and intraoperative
anesthetic requirements. Anesthesia & Analgesia, 97, 772-775.
Dabu-Bondoc S. et al. (2010). Hemispheric synchronized sounds and perioperative analgesic
requirements. Anesthesia & Analgesia, 110, 208-210.
Driessen, C. (2010). Amerikaanse jeugd is totaal de weg kwijt dankzij iDrugs. De Pers, 18
juli.
Finley, K. (2010). Binaural beats with SbaGen beat generator Jim Peters. Technoccult.net,
blog van 22 juli.
Foster, D.S. (1990). EEG and subjective correlates of alpha-frequency binaural-beat
stimulation combined with alpha biofeedback. Hemi-Sync Journal Online, 8(2), 1-2.
Kliemp, P. et al. (1999). Hemispheric-synchronisation during anaesthesia: a double-blind
randomised trial using audiotapes for intra-operative nociception cobtrol. Anasthesia, 54,
769-779.
Lewis A.K. et al. (2004). The effect of hemispheric synchronization on intraoperative
analgesia. Anesthesia & Analgesia, 98, 533-536.
Oster G. (1973). Auditory beats in the brain. Scientific American, 229, 94-102.
Pratt, H. et al. (2010). A comparison of auditory evoked potentials to acoustic beats and to
binaural beats. Hearing Research, 262, 34-44.

Met dank aan Gerard Borst, Neurowetenschappen, Erasmus MC, Rotterdam.

Dirk Koppenaal en Rob Nanninga zijn redacteur van Skepter.

Stichting Skepsis. Het is niet toegestaan artikelen uit Skepter op andere websites over te nemen.

Het tijdschrift Skepter is een uitgave van de

stichting Skepsis. U kunt het werk van de
stichting steunen door donateur te worden of
een abonnement te nemen.
Voor 4 euro ontvangt u de nieuwste Skepter
als proefnummer. Meer informatie over een
abonnement of donateurschap is te vinden op
de aanmeldingspagina.
NIEUWSTE SKEPTER

Naar de bovenkant