Crkve su arhitektonski tipovi i osnovni graditeljski elementi.

Crkva je graevina u kiojoj se obavlja hrianski verski ritual. (arhitektonska pojava)

Zajednica vernih u Hristu koju ine krteni vernici (oni koji su prolo obred
INICIJACIJE, koja u rimsko vreme ne postoji) koji predstavljaju delove jedinstvenog
organizma hrianske crkve okupljene oko duhovnih voa. (socijalna pojava)
EKLEZIJA (gr. crkva) do IV veka oznaavala je socijalnu kategoriju okupljenu oko
Hrista, a od IV veka ovim terminom oznaava se arhitektonski tip. Crkvu ne ine
samo graevinski elementi ve i ukrasi, dekoracija (mozaici)...
U srednjem veku crkva je dar namenjen Bogu, manifestacija moi onih koji su je
podizali tj. KTITORA.
Arhitektura nije preuzeta iz antikog hrama. U naosu/celi uvala se statua boanstva
, to je najsvetiji deo hrama kome sumoglida pristupe samo svetenici. To su bile
male prostorije i predstavljale su kuu Boga. U rimsko vreme smatralo se da se
boanstvo ovaplouje kroz skulpturu. Hriani nisu preuzeli tip antikog hrama jer je
to bio mali prostor, a obredi su se odvijali ispred hrama gde je stajao oltar (libacija,
rtvovanje ivotinja). Rimljani koji su bili hriani verovali su samo u jednog Boga i
okupljali su se u kuama, u zatvorenom prostoru zbogprogona hriana do III veka.
Prvi hrianski hram javlja se u IV veku koji ima PROFANI KARAKTER, to je bila
BAZILIKA koja je do tada sluila kao dvorska sala za audijencije, sudnica, trnica,
biblioteka... Bazilika (pr. Bazilika u Triru) je poduna graevina sa polukrunom
apsidom i nije izdeljena stubovima. U apsidi se nalazio tron na kome je sedeo car
gde se pojavljivao i kao vladar i kao sudija. U nii ili apsidi stajala je careva statua
koja je podrazumevala da se car tu nalazi. Apsida je bila najsvetije mesto bazilike, pa
samim tim i hrianske crkve. Ona je nasleena iz antikog Rima. Ovaj prostor je
donekle izmenjen.
Konstantinova Bazilika u Rimu je nizom stubova podeljena na tri dela, srednji ili
glavni brod je iri, tu su i manji boni prostori-brodovi. Na zapadu ima apsidu gde se
nalazila statua cara. Ulaz je na junij strani. Ono to je izmenjeno jeste da se danas
ulaz nalazi naspram apside. Srednji brod je zasveden na veoj visini od bonih, tako
se formirao zid za osvetljenje sa krova?, to je takoe preuzeto iz rimskih graevina.
Prva hrianska bazilika sagraena je za vreme Konstantina, Lateranski bazilika u
Rimu. To je petobrodna poduna graevina, gde je srednji brod iri od bonih.
SLOBODNI NOSAI
STUBOVI
STUPCI
od kamena od komada kamena ili opeke
KRUNI PRESEK
KVADRATNI PRESEK
Stubovima je ova bazilika podeljena na brodove. Apsida se nalazi na zapadu. U
prvim godinama Milanskog edikta mesto apside nije bilo strogo odreeno, ali kasnije
je utvreno da bude na istoku. Zid srednjeg broda je vii i tako se stvara mogunost
za prozore (rane hrianske crkve su bile velike graevine). Unutranjost je dobro
osvetljena, ima drvenu tavanicu.
Stubovi u unutranjosti su nosili arhitravnu gredu ili lukove (arkade). Kod nekih
crkava izmeu bonih brodova nalazile su se galerije.
unutranja priprata/NARTEKS

ZAPADNI ANSAMBL
spoljanja priprata/EGZONARTEKS

Egzonarteks razvio se iz atrijuma koji se nalazio u istonom delu predstavljajui

dvorite, PORTIK/kolonada koja je u gornjoj zoni pokrivena. U sredini atrujuma
nalazila se esma za ABLACIJU (ritualno pranje pre ulaska u crkvu).
Na sredini naosa i blago ka jugu nalazi se AMVON/postolje, preedikaonica sa kog
svetenik ita jevanenje. Od amvona do oltarskog prostora vodi SOLEA/OLTARSKA
PREGRADA. Razmak meu stubovima zove se INTERKOLUMNIJA i to su uglavnom
niske parapetne ploe. ASNA TRPEZA je od mermera, a nad njom nalazi se
CIBORIJUM/BALDAHIN koji poiva na 4 stuba nad kojima se nalazi KALOTA.
EFHANISTIJA-glavni obred.
U oltarskoj apsidi nalazi se SINTRONON/SUBSELIJUM sedite za svetenike koji
ima 9 stepenika, 9 redova sedita. Na najviem je EPISKOPSKI PRESTO. Ispod
sintronona nalazi se prolaz ka istoku crkve. OLTARSKA PREGRADA je niska sa
stubovima na kojima poiva greda, za razliko od pregrade u IKONOSTASIMA su
umetnute ikone. Vrata na pregradi se zovu CARSKE DVERI. Oltarski prostor u
gornjem delu moe da bude odeljen TRIJUMFALNIM LUKOM koji moe biti bogato
dekorisan. TRANSEPT/POPRENI BROD imaju rane crkve i on e se zadrati sve
do gotike, njime se proiruje prostor za prijmanje vernika, ali i za svetenike. Moe
stubovima biti izdeljen na brodove. Njime se stvara krst u osnovi, na mestu gde se
ukrta sa glavnim brodom nalazi se UKRSNICA, izand nje moe da se nae KULA
(na zapadu) ili KUPOLA (na istoku).
Crkva Sv. Irine 6. vek-Justinijan
Na sredini je kupola, trobrodna bazilikasa narteksom, apsida na istoku.
Sv. Sofija u Ohridu-11. vek
Trobrodna sa kupolom, sa egzonarteksom.
KUPOLA ima razliite oblike, ali je to zapravo KALOTA koja poiva na KUBUSU
kvadratnog preseka. Kod graevina krune osnove kupola poiva direktno na
stubovima.
TROMPE/PANDANTIFI su sferini trouglovi kojima se premoava jaz izmeu
kvadratne osnove i kalote. Javljaju se relativno rano u 6. veku. Spolja ima TAMBUR
koji je krunog preseka, spolja moe biti valjkast i poligonalan. Ravne drvene
tavanice su loe reenje zbog svetlosti, zato su poeli da ih zasvoavaju.
POLUOBLIASTI SVOD ima poprene lukove i dobija SEGMENTE, ali moe biti i
neizdeljen.
TRAVEJ je SEGMENT koji je u donjem delu odeljen stupcima a u gornjem segmentom
krova.
KRSTASTI SVODOVI imaju krst u preseku, mogu biti rebrasti kada su kraci krsta
odeljeni rebrima. Javlja se u romanici, a posebno je zastupljen u gotici.
ROTONDE su graevine centralnog plana, mogu se upisatu u krug, nad centralnim
delom najee se nalazi kupola. POLIKOHALNA OSNOVA se gradi retko jer je
teko izvodljiva. Imamo tetrakonhos, trikonhos....POLIGONALNA OSNOVA ima
centralni plan i vodi poreklo od rimskih carskih mauzoleja. Od mauzoleja nastale su i
KRSTOOBRAZNE CRKVE koje e se zadrati i u Vizantiji.
UPISANI KRST- krst je upisan u spoljni zid
RAZVIJENI TIP
SAETI TIP
ne vidi se u osnovi krst, njega ine svodovi
krst je upisan u
gornjoj zoni
svodovi u pravcu SJ, IZ
kupola
poiva
na
PILASTRIMA
ine krst u gornjoj zoni
(prislonjenim
stupcima)

kupola je na slobodnim nosaima

KRSTIONICE simbolika ponovnog raanja prihvaena je u krstionicama, dok je u
sreditu PISCINA u koju se sliazilo stepenicama.
Svaki od ovih delova, a posebno MOBILIJAR (amvon, solea, ciborijum) ima svoje
simboliko znaenje koje je prvi put zabeleeno u SIRIJSKOJ HIMNI 6. VEKA koja
je bila posveena crkvi. CRKVA je SLIKA SVETA sa svim svojim delovima, SVOD je
NEBO, KUPOLE su NAJVIA NEBESA u kojoma ivi Gospod. 4 VELIKA LUKA na
kojima poivaju kupole su 4 STRANE SVETA. Mermer je imao jasnu ulogu, svetlo se
odbija od mermera i tako dobijamo svetlost koja izbija iz same crkve. Crkva je
okruena DVORITIMA i PORTICIMA koji predstavljaju PLEMENA IZRAILJA
okupljenih oko KOVEGA ZAVETA. 3 PROZORA na apsidi simboliu SVETO
TROJSTVO, a SVI PROZORI predstavljaju APOSTOLE, MUENIKE, SVETITELJE.
AMVON se nalazi na sreditu i simbolie MESTO NA SIONU gde su se Hristos i
apostoli okupljali. 9 SINTRONONA predstavlja ANELE koji okruuju Hrista.
EPISKOPSKI presto je u stvari HRISTOV presto.
Sv. German (8. vek) :
APSIDA-Vitlejemska peina
TRPEZA-Hristov grob, presto Gospodnji
CIBORIJUM-mesto raspea, Koveg zaveta
TRON/SINTRONON preso Hrista okruenog apostolima
AMVON-kamen Sv. Groba
Ovo tumaenje e se mnogo ee javljati jer je mnogo itaniji od Sirijske Himne.
Delovi su imali i ulogu i znaenje.
Tehnike zidanja vode iz antike:
Neureen raspored kamena
Mogu biti redovi, povezani vezivom

OPUS INCERTUM

Naizmenino se reaju 2 ili vie

redova kamena ili opeke

OPUS MIXTUM

Kamenje rasporeeno u vidu

opekom
riblje kosti

OPUS

Kamenje pravilno rasporeeno

OPUS QUADRATUM

Kamenje poreano u vidu

ahovskog polja

OPUS RETICULATUM

SPICATUM/aranje