Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Chumbesaj taan
Editorial
Valladolid, Yucatn
Abril 2013
Tin jenantaj ik
Victor Ciau
Waaj ma uuchu teche man bin aj kreejtej , juun tenake binen tuun peel soolar
Tuuxaan jumpe saajka luum, tuux kuj jaxaa soskil uuchilak, ka oktiin poole in xa lik,
Tiin tinaj kableoob, ka tin tsaa ka tiin sasijkuntaj ichij, katuloon ookoon ichij, yaax ba tek ile
yaab boteyasoobij , masen maas nojchi kaaj ek ximbate, cheen jumpe baaj te ilaj kase
Jumpej tsuu ta, beey taant ti uj maansale, te tseeltaj, ka seguirnajoon siixti, ma xaanchajoni ka
jokon, ma saan joken beyo, ka alaten men in nae, baax kuj yuchu teex, ka tiin nuukaj ti e mix
baal, pero si chak a wich; je tuno miix le kiin tuuko, ka kauuj chibal Waaj uj kiinal in pool, in
wiitsno be tu tsaok kuentaj ka tu jaalo, xiik ilbij le xmen Waaj ulanoo;
Josa in suerte ka alatene iik chu,milen; nib olaj ti, x men, meen yetel kaxoob tu tskunten,
bey tuun uchi in kreejtico, yaan le kakas ikalo
Oonajak
Kaajsaj
Valladolid, Yucatn
Abril 2013
Kaajsaj
Pgina 3
Valladolid, Yucatn
Abril 2013
Kaajsaj
Pgina 4
Valladolid, Yucatn
Abril 2013
Baax yaakunaj?
Aj-tsoon
Silverio Tuz Ek
Kaajsaj
Pgina 5
Valladolid, Yucatn
(Cotidianidad de vida)
Abril 2013
Bejlae, viernes, tan u taal u yakabtal ka kuchen tin kaajal, in wiche tan u katikten ka in jeelse, le peekoobo ku
kamikenoob yetel u chiibaloob, ku tsaypachtikoob in paach, seten kiimak in wol tumen bin kaa in xuxh junpit
kiiwaaj.
Yum j-emiliooy bey tan u pajtiken tu jool u yoteche, kulukbaj jool naj, tan u jaayk u stats, baale uch patak mix
tu bin ich kool tumen tsaay kakaskojaanil ti, minaan u muk u yookoob, utiaal u xibale ku yaantikubak yetel u
xoltej, ku yaalike, pulyajtaabij, baaxe ma u yojel maxi.
Yaab mejen paalal tan u baxtikoob boolaj ka tu yilenoobe, ka tu jaan patoob u baxal, le paalala suukaan u
jokoloob baxal chumuk bej, kiimak u yooloob taan u man u sitoob tumen u yojeliloobe samale saabado
minaan xook, kaawoobe taan u sakach kaayoob tu kab le xnuk oxo, yaan max aalike, kaan ku yilikoob, u jajile
binkaajoob wenel, sasamal beyo.
Jach tin wokol tin naajil ka kaj u toslankij ja, ka seb ook in walkab tin wotoch, bin kaajen ichkil tsokole kin kutaj
janal, man tin pool. jumpel xdoose chooy tin chaa utiaal in kintik, baale tuubtene, ka loknajij, ka binen in wile
taayatak u saapal. Beyxane, in walak peeke. kiimak u yol ken u yil binkaa janal tumen u yojele yaan in pulik ti jun xet
waaj wa jee baaxak ken in jaante, ku nachike, ku bisik tankab u jaantej.
U yooxojil le naajo tu beetal in jokol kutal tankab, le sis ikob bey ku ka liksik in wole, kin waalik ti in waale ku
tasten sis ja. Yum j-emiliooy tsook u yokol tu yotoch, che u juum u pakach u yatan kin wuuyuk, lela u kat yaale
binkaajoob janal, u book tsajbil jeey ku kuchul tak tin ni, jach kiimak in wol bix in wilik u mul ximbal u kuxtalil kmayakaj, ku jetsik tu kaaten in wol, ku beetik in ka chiik in muuk u tiaal ken ka suunaken meyaj.
Kaajsaj
Pgina 6
Valladolid, Yucatn
Abril 2013
Kaajsaj
Pgina 7
Valladolid, Yucatn
Abril 2013
Tsolxikin
Miguel Angel Pat Poot
Yanchaj juntenake' juntul x-ko'olel yetel juntul u paale' kimen u yuum.
Jump'el k'iin tune', le chan xi'ipalo' bin yiknal u na' ka' tu ya'alajti'e':
na' tene' tin kaxantaj taak'in, je'el kin taasik techa', ku ya'alik bin.
Tu'ux yaan tun paal, ka' in li'isej, ku nuka'al ti'.
Ma' same' u na'e' tu ch'a'aj le taak'ino', tu to'aj ka tu li'isaj. Jump'el k'ine'
tune' le x-ko'olelo' tan u tsikbal yetel u yu'ulabe', ba'ale' ka' tu yilaj le paal
beyo' tu li'isa'aj le taak'ino', ka'a joki'.
Tu jeel k'iine' le chan xi'ipalo' tu biinsaj ulak' taak'ine', ka' tu ya'alaj:
Na', je'el tin ka'a kaxantaj ulak' le taak'ina', je'el xan kin taasik
techa'. Ku ya'alik.
tu'ux yaan tun paal ka' in li'isej, ku ya'alik u na' ti'. Leti'e' tu ka'a
ch'a'aj le taak'ino' ka tu lisaj. P'at beyo'. Man k'iino'obe' le chan xi'ipalo'
layli' u biinsik ya'ab taak'in.
U na'e' tu tukultaje', tulakal le taak'in ku biinsik u paalilo', chen kaxantbil u
beetik, mix jun mal tu k'at chi'tuba'e' tu'ux ku sen jo'osik le taak'ino', wa
ba'ax ku beetik, wa tu'ux ku najaltik. Ku p'atal chen beyo', man ya'ab
k'iino'obe' le na'tsile' tu tukultaje' tulakal le taak'in ku biinsik u paalile', u
tojol u meyaj, mix junten tu ts'aj u yol u kaxt tu'ux ku ch'a'abal le taak'iin
ku binsa'al ti' tumen u paalilo'. Bey manik u kuxtal le paalo', le ka nojochchaje'. Le xi'ipalo' ook ookol ichil jump'el naaje' ba'ale' chu'uki', kaj
biinsa'ab k'albil. Le ka' k'a'al tuune', tu tuxtaj t'anbil u na'. Ka bin u na' u yil
u paalil tu'ux k'ala'ano', tu ya'alaj ti':
paal ba'ax tun ka beetik waaye'. Ku ya'alik, ba'ale' leti'e tu nukaj:
Nats'abaj in na', ka' in mukul a'altech yo'osa'al ma' u yu'ubal.
Le ka' tu nats'ubaj u na'e', tu ya'alaj ti' ba'axten k'ala'an, ba'ale' tu jatk'uxtaj u xikin u na'. Ka tu ya'alaj:
Le ka' tin biinsajtech in yax ookol tin chan paalile' mix junten ta
k'at'aj ten tu'ux tin ch'a'aj le taak'ino', chen ta wa'alaj tene' ka' in ts'a' ti'
teech ti'al a li'isik, leete'e tun kin bo'otik beya', la'a beetike', tin jatk'uxtaj a
xikin, yo'osal tu jeel k'iine' ka'a kan a tsol in xikin tu beel.
IMPULSO EDITORIAL
Mara Estela Nah Canul
Alejandra Sasil Snchez Chan
ILUSTRADOR
Jorge Alfredo Tec Jimenez
DIRECTORIO
Dr. Carlos Bojrquez Urzaiz
Rector de la Universidad de Oriente
Dr. Carlos Alberto Prez y Prez
Director Acadmico
C.P. Amireyoly Burgos Aguilar
Directora Administrativa
Dr. Lzaro Tuz Ch
Presidente de la Ctedra
Alfredo Barrera Vsquez
L.D.P. Jos Asuncin Balam Arellano
Diseo
Colabora con nosotros envindonos tus textos en lengua maya, con una frase en espaol que indique la idea general del contenido de la
colaboracin. La extensin mxima ser de una cuartilla. Remtanla a la siguiente direccin de correo electrnico:
rodrigo.ordonez@uno.edu.mx
Kaajsaj
Pgina 8