QENDRA E STUDIMEVE

ALBANOLOGJIKE
INSTITUTI I GJUHSIS
DHE I LETRSIS

STUDIME
FILOLOGJIKE

3-4
LXVI (XLIX)

2012
TIRAN

REDAKSIA

Prof. dr. Valter MEMISHA (kryeredaktor)

Prof. dr. Shaban SINANI (zv. kryeredaktor), prof. dr. Ludmila BUXHELI (sekretare
shkencore), akad. prof. dr. Kolec TOPALLI, prof. dr. Seit MANSAKU, prof. dr. Rami
MEMUSHAJ, prof. dr. Agron DURO, prof. as. dr. Anila OMARI, prof. dr. Laura
SMAQI, prof. as. dr. Spiro GJONI, prof. as. dr. Dhurata SHEHRI, prof. as. dr.
Enkeleida KAPIA.

Redaktore: Engjllushe Karaj

Faqosse: Dorina Muka
Copyright 2012 Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis - T gjitha t
drejtat t rezervuara

ISSN: 0563-5780

Del dy her n vit

Pron letrare e Institutit t Gjuhsis dhe t Letrsis
t Qendrs s Studimeve Albanologjike t RSH
Adresa e redaksis: Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis
Rruga Naim Frashri, nr. 7, Tiran

PASQYRA E LNDS
LUDMILA BUXHELI

Prsri pr profilin e Cipos si gjuhtar dhe

gramatikan
Kostaq Cipo dhe Fjalori i gjuhs shqipe 1954
Ndihmesa e Kostaq Cipos n studimin e
teksteve t vjetra shqipe
Kostaq Cipo pr kompozitat e shqipes
Nga vepra Fjalor etimologjik i gjuhs shqipe
IV
Tipare t ligjrimit administrativ n gjuhn
shqipe
Ritrajtim i prcaktorit kallzuesor dhe i
kallzuesit emror
Vshtrim stilistikor i leksikut t veprs
Lahuta e Malcis
Lokucione ndajfoljore me struktur dyfjalshe
Teksti biblik n veprn e Migjenit
Mitologji antike greke n prozn e Kadares

VALTER MEMISHA
ANILA OMARI
THANAS FEKA
KOLEC TOPALLI
RAFAELA MARTETA
ANILA EPANI
ORJETA BAJA
HAREDIN XHAFERI
SHABAN SINANI
ELIDA QENAMI

DISKUTIME
M se e kryera e mbiprbr e gjuhs shqipe
Vshtrim krahasues i dy varianteve: Nata e
Ustiks, 1989 dhe Nj nat dhe dy agime
2002, t shkrimtarit Petro Marko

ADRIAN HAXHILLAZI
FATJONA MEMI

MATERIALE DHE DOKUMENTE

T dhna rreth fjalorit shpjegues t Sotir Pecit

THOMA DHIMA

KRITIK DHE BIBLIOGRAFI

Plotsi dhe objektivitet n analizn e nj
autori rilindas (vlersim pr monografin
Mihal Grameno Jeta dhe Vepra t studiuesit
Thanas L. Gjika)

Klara Kodra

JETA SHKENCORE
Seminar pr arumanishten n Bushten
(Buteni) t Rumanis (Ina Arapi, Dhori Q.
Qirjazi)

5
23
35
45
55
79
95
107
119
137
187
209
221

233
239

245

Shefkije Islamaj

4
-

Kongresi VIII i akcentologjis s gjuhve

balto-sllave (Kolec Topalli)
Seminari XXXI ndrkombtar pr gjuhn,
letrsin dhe kulturn shqiptare (Adelina
erpja)
Gramatik historike e gjuhs shqipe e
akademik Kolec Topallit u prurua n
Prishtin (Bardh Rugova)
Shefkije Islamaj, Gjergj Fishta - Gjuha dhe
stili I, II, Instituti Albanologjik, Prishtin
2012, 528 + 576 faqe (Vilma Proko-Jazexhiu)
Konferenc shkencore pr shkollat e para
shqipe (Kolec Topalli)
Konferenc ndrkombtare pr 100-vjetorin e
Pavarsis s Shqipris (Kolec Topalli)
Konferenca shkencore Dyzet vjet t shqipes
standarde arritje dhe probleme aktuale
(Adelina erpja)
Akademia solemne n 40-vjetorin e Kongresit
t Drejtshkrimit t gjuhs shqipe (Adelina
erpja)
Leximet e Iluminizmit n Europn Lindore
(Eriona Tartari).

247
248
253
255
269
270
271
273
274

Nr. 3-4

STUDIME FILOLOGJIKE

2012

ANILA EPANI
RITRAJTIM I PRCAKTORIT KALLZUESOR
DHE I KALLZUESIT EMROR
Fjal kye (key words): kallzues (predicate), prcaktor kallzuesor
(predicative coplement), kpuj (copula), gjysmkpuj (semicopula).
1.
Hyrje
Prgjithsisht, n traditn ton gramatikore jan pranuar si dy
gjymtyr t veanta kallzuesi emror, nj nga nnndarjet e kallzuesit,
dhe prcaktori kallzuesor, nj gjymtyr e dyt me lidhje t dyanshme
me kallzuesin dhe kryefjaln ose kundrinorin. Ajo q i lidh kto
gjymtyr me njra-tjetrn sht pjesa e dyt emrore, e cila sht e njjt
n t dyja rastet. Pjesa e par e kallzuesit emror sht folja jam (Njeriu
sht qenie q krkon siguri pr t ardhmen e tij; Pasi mbaroi fjaln,
syt e tij ishin t vagllt.), e cila shrben si kpuj pr t lidhur kryefjaln
me pjesn emrore t kallzuesit, kurse n ndrtimet me prcaktor
kallzuesor pjesa e par prmban disa folje, si bj, dukem, mbaj,
mbetem, caktoj, emroj etj. (E vetmja gj q nuk dua sht t'ju dukem i
mrzitshm ndrsa m lexoni; M ndodh ende t mbetem i magjepsur
nga drita e shklqyeshme q banon brenda saj), t cilat nuk mund t
qndrojn m vete, pasi nuk kan kuptim t plot. Pavarsisht nga prirja
e shumics s gramatikanve pr ti par si dy gjymtyr m vete, shtja
e ktyre gjymtyrve sht diskutuar her pas here dhe mbetet srish e
diskutueshme n gjuhsin ton. Fillimisht do t shohim se si shfaqen
kto gjymtyr n disa sintaksa1 t shkruara nga autor shqiptar q n
1

A. Xhuvani, Njohnit e para t sintakss shqipe, Shtypshkronja Teknike, Tiran,

1933; I. D. Sheperi, Gramatika dhe sintaksa e gjuhs shqipe, Vlor, 1927; K. Cipo,
Sintaksa. Instituti i Shkencavet. Tiran, 1952, 124 f.; t Justin Rrota: Gjuha e shkrueme
ase vrejtje gramatikore. Botimi I. Akademia e Shkencave e Shqipris. Biblioteka
franeskane At Gjergj Fishta Kolana e shkrimtarve franeskan. Botime
Franeskane. Shkodr, 2006, 612 p.; M. Domi, Gramatika e gjuhs shqipe, Pjesa II.
Sintaksa. Tekst pr shkollat tetvjeare e shkollat e mesme, Tiran. 1954; S. Prifti,
Sintaksa e gjuhs shqipe. Prishtin, 1971; Gramatika e gjuhs shqipe, II, Tiran, 2002,
484 f.; Th. Dhima, Gjuha shqipe Sintaksa (Tekst pr studentt e fakulteteve t gjuhve t
huaja dhe t shkencave t edukimit). SHBLU, Tiran, 2005, 211 p.; M. eliku; M.
Karapinjalli; R. Stringa, Gramatika praktike e gjuhs shqipe, Ilar, 2007; R. Memushaj,

96

Anila epani

gramatikat e para e deri m sot. M pas do t shqyrtojm ndonj mangsi

t vrejtur gjat vzhgimit m t hollsishm n mnyrn se si jan
trajtuar e n fund do t propozojm nj riklasifikim t kallzuesit, gj q
on n rivshtrimin e gjymtyrve t msiprme.
2.
Prmbledhje e qndrimeve pr kto gjymtyr n studime t
ndryshme
Sa i prket kallzuesit emror, si nj nga grupimet e kallzuesit, vihet
re se n sintaksa t ndryshme t shqipes nuk ka qndrime t njjta pr
interpretimin e tij. Kjo duket n tri klasifikimet e ndryshme pr
kallzuesin t ndeshura n sintaksat e vzhguara prej nesh: 1) N
sintaksn e Dh. Xhuvanit, I. D. Sheperit, K. Cipos, J. Rrots, M. Domit
dhe S. Priftit kallzuesi ndahet n foljor dhe n at emror; 2) Th. Dhima
dhe R. Memushaj2 njohin vetm kallzuesin foljor dhe at me pjes t
pandryshueshme t ligjrats, por t dy dallojn n mnyrn se si i
trajtojn ato elemente q nga shumica pranohen si kallzues emror (m
posht do t ndalemi m hollsisht n problematikat q shfaq pranimi ose
jo i kallzuesit emror dhe argumentet q sjell secili studiues); 3) N
sintaksn e Akademis, t M. elikut dhe T. Topallit dallohen tri klasa
kallzuesish: foljor, emror dhe me pjes t pandryshueshme t ligjrats.
Q nga ky klasifikim shihet qart se disa studiues nuk e pranojn
kallzuesin emror, por edhe brenda atyre q e klasifikojn si nj nga
grupet e kallzuesve, vihen re qndrime t ndryshme.
Konkretisht, n Sintaksn e Akademis dhe n sintaksat e Xhuvanit,
Sheperit, Cipos, Rrots, Domit, Priftit, elikut dhe Topallit, si e
prmendm m sipr, pranohet kategoria e kallzuesit emror. Ajo q i
dallon ata sht shtja e kpujs: n Sintaksn e Akademis, t
Xhuvanit, t Domit dhe t Topallit pranohet si kpuj vetm folja jam,
kurse Sheperi, Cipoja, Rrota, Prifti dhe eliku e zgjerojn kategorin e
kpujs duke pranuar si t tilla edhe disa folje t tjera q i afrohen foljes
jam. Te K. Cipoja vihet re nj luhatje vetm n prcaktimin e foljeve q
ndrtojn pjesn e par t kallzuesit emror. n fillim t sintakss ai
_______________________
Bukuria e gjuhs - Gjuha shqipe 3 (pr klasn e tret t gjimnazit t prgjithshm), Enti
i Teksteve dhe i Mjeteve Msimore, Podgoric, 2009; T. Topalli, Gramatika e gjuhs
shqipe sintaksa e fjalis (sprov monografike), Shkodr, 2011, 746 f.
2
N fakt, ky studiues e prfshin grupin e kallzuesve me pjes t pandryshyeshme t
ligjrats n kallzuesit e prbr.

Ritrajtim i prcaktorit kallzuesor dhe i kallzuesit emror

97

prmend vetm foljen jam. M tej, kur trajton predikatin si nj pjes

kryesore t fjalis, ai e zgjeron kt grup foljesh: Predikati emror sht
nj emr a nj mbiemr q lidhet me kryefjaln me an t foljes
substantive: me qen ose dhe me aso foljesh, q nuk jan n gjndje t
prcaktojn, vetm pr vetm, nj veprim, si jan pr shmbll foljet:
duket, mbet.3 Rrota nuk prdor ndonj emrtim pr t dhe vetm nga
prshkrimi q i bhet grupit t dyt t kallzuesve kuptohet q bhet fjal
pr kallzuesin emror. Ashtu si dhe Cipoja, prve foljes jam, ai
prmend edhe disa folje t tjera: mbes, thirrem, quhem, emnohem, dukem,
mbahem, zgjidhem, gjykohem, gjindem, vhem etj. Pak a shum po kto
folje dalin dhe te Sheperi n cilsin e kpujs prve foljes jam.4 Ky i
fundit e quan atribut5 apo dhe kallzues emrin ose mbiemrin q i lidhet
kryefjals me ann e kpujs, pra at q n Sintaksn e Akademis
emrtohet pjes emrore e kallzuesit emror.
M. eliku sht i mendimit pr hapjen e mtejshme t klass s
foljeve kpuj, gj q on n zgjerimin e kallzuesit emror duke
prfshir n t t ashtuquajturit prcaktor kallzuesor: Interpretimi i
ktyre foljeve (dukem, emrohem, bj etj. - shn. yn), por edhe i shum
foljeve t tjera, si kpuj, t afrta, por jo aq t kuptimsuara sa kpuja
jam, zgjeron kallzuesin emror dhe mnjanon prcaktorin kallzuesor a
kallzuesorin si gjymtyr e veant e fjalis6. Edhe n sintaksn7 e tij t
re, ky autor mban t njjtin qndrim, por nisur nga struktura dypjesshe e
kallzuesit emror dhe nga natyra e tyre gramatikore, propozon q ai t
mund t quhet kallzues emror i prbr ose kallzues kpujor i
prbr.8
I nj mendimi krejt t kundrt me t sht Th. Dhima, i cili i fut t
dyja kto struktura nn gjymtyrn e quajtur kallzuesor, q sipas tij: ...
shfaqet me dy variante: kallzuesori pran foljes jam dhe kallzuesori

K. Cipo, Sintaksa, Instituti i Shkencave, Tiran, 1952, f. 62.

I. D. Sheperi, Gramatika dhe sintaksa e gjuhs shqipe, Vlor, 1927, f. 149.
5
Po aty, f. 148.
6
M. eliku, Tekst ushtrimesh pr sintaksn e shqipes standarde (Pajisur me shnime
teorike dhe me modele t zgjidhura), Tiran, 2007, f. 89.
7
M. eliku, Sintaks e gjuhs shqipe (prbrsit sintaksor) - vshtrim i ri teorik,
Tiran, 2012, 439 f.
8
Po ai, po aty, f. 155.
4

98

Anila epani

pran disa foljeve t tjera9. Ai e argumenton kt qndrim me faktin

nisur nga materiali konkret se midis ndrtimeve me foljen jam + nj
emr a mbiemr (kallzues emror) dhe ndrtimeve me folje t tjera +
nj emr a mbiemr (prcaktor kallzuesor) nuk ka dallime as
strukturore, as kuptimore. Ndryshe nga Th. Dhima, R. Memushaj i
prfshin t dyja kto elemente te kallzuesi i prbr: Kjo do t thot se
n t gjitha kto raste kemi kallzues t prbr dhe, si rrjedhim, termat
kallzues emror dhe prcaktor kallzuesor jan t panevojshm.10
Qndrimet e ndryshme t disa autorve pr kallzuesin emror
pasqyrohen edhe n pranimin ose jo t prcaktorit kallzuesor. Te
Xhuvani nuk prmendet prcaktori kallzuesor, por nga shembujt e
dhn pr cilsorin kuptohet se ai nuk e dallon at nga cilsori i
zakonshm q prmendet dhe n sintaksat e tjera. M. eliku nuk e sheh
prcaktorin kallzuesor si gjymtyr fjalie, por jep argumentet se prse e
prfshin te kallzuesit emror. R. Memushaj nuk pranon prve
kallzuesit emror, edhe prcaktorin kallzuesor, t cilt i sheh si
kallzues t prbr. Ndrsa i nj mendimi krejt ndryshe shfaqet Th.
Dhima, i cili jo vetm q e pranon prcaktorin kallzuesor apo
kallzuesorin, si e quan ai, por e zgjeron edhe m tej, duke prfshir n
t edhe strukturat me kpujn jam + pjesn emrore. N sintaksat q e
veojn kt gjymtyr, prshkrimi i saj her bhet pran prcaktorit apo
cilsorit e her brenda grupit t plotsve a plotsorve dhe del me
emrtime t veanta n autor t ndryshm, si: kallzues i kundrins ose i
kryefjals te Sheperi; cilsor kallzojuer (atributi predikativ) te Rrota;
paralelisht me termat plots predikatif i objektit ose i subjektit k. cipoja
prdor termat kallxore predikative, prkatsisht emrore predikative;
plots kallzuesor (predikativ) i kryefjals ose emrore kallzuesore a
predikative dhe plots kallzuesor (predikativ) i kundrins te Domi;
plotsor kallzuesor (predikativ) i kryefjals dhe i kundrins te Prifti11;
kallzuesor te Th. Dhima dhe prcaktor kallzuesor te Sintaksa e
Akademis dhe T. Topalli. Qndrimet e ndryshme dhe termat e shumt

Th. Dhima, Gjuha shqipe, Sintaksa (Tekst pr studentt e fakulteteve t gjuhve t

huaja dhe t shkencave t edukimit). SHBLU, Tiran, 2005, f. 125.
10
R. Memushaj, Bukuria e gjuhs III, tekst i gjuhs shqipe pr shkollat e mesme t
prgjithshme t Malit t Zi, Podgoric, 2009.
11
Ky autor veon edhe plotsorin kallzuesor (predikativ) pr gjymtyr t tjera t dyta.
Vep. e cit., f. 89.

Ritrajtim i prcaktorit kallzuesor dhe i kallzuesit emror

99

pr kt gjymtyr flasin pr nj gjymtyr t diskutueshme e cila ende

shihet si e till edhe n sintaksat e sotme.
3.
shtje t diskutueshme lidhur me qndrimet pr
gjymtyrt n fjal
N Sintaksn e Akademis, klasa e kallzuesve foljor ndahet n dy
nnklasa: kallzues t thjesht foljor dhe kallzues t prbr foljor,
pasi ky i fundit formohet nga dy fjal kuptimplote, nga t cilat e para
tregon nj mnyr veprimi (fillim, vazhdim, mbarim, prforcim, rritje
progresive t veprimit) ose modalitetit (domosdoshmri, supozim,
mundsi etj.) kurse e dyta shpreh nj veprim.12. Nga shembujt e vjel
sht vn re se edhe kallzuesi emror13 ndeshet shpesh me nj folje t
till q tregon mnyr veprimi ose modalitet, t paravendosur por
pavarsisht nga kjo, n kt sintaks por dhe n punime t tjera nuk ka
nj nnndarje t kallzuesit emror n t thjesht dhe n t prbr, ashtu
sikundr kallzuesi foljor. Vetm M. eliku v n dukje paraprirjen e
kallzuesit emror nga nj folje modale14, pr t cilin thot se merr tiparet
e nj kallzuesi t prbr modal15, por pa e grupuar m vete. Mendojm
q pr sa koh pranohet grupi i kallzuesve emror dhe ky del edhe n
ndrtime me dy folje ku e para sht nj folje aspektore, modale etj. dhe
e dyta sht folja kpuj jam s bashku me gjymtyrn emrore, do t
duhej edhe nj nngrupim i ktij kallzuesi, pra: kallzues i thjesht
emror (Ai sht i lumtur) dhe kallzues i prbr foljor (Ai duhet t jet i
lumtur).
Si argument kryesor pr zgjerimin e kategoris s kpujs edhe me
folje t desemantizuara, t cilat kan nevoj t domosdoshme t
plotsohen kuptimisht nga nj fjal tjetr (dukem, emrohem, mbes, l,
mbaj, gjej, kam, bj etj.) dhe pr trajtimin e ktyre ndrtimeve si nj e
tr nn emrtimin kallzues emror M. eliku prdor faktin se pjesa
emrore sht e lidhur ngushtsisht me foljen-kpuj dhe ka nj lidhje t
12

Gramatika e gjuhs shqipe, II, Tiran, 2002, f. 183.

M posht do t propozojm nj riklasifikim t kallzuesve ku nuk e pranojm klasn
e kallzuesve emror.
14
Nga shembujt rezulton q del dhe me folje aspektore. Sa pr ilustrim: N rrafshin e
shprehjes, ai vazhdoi t jet origjinal duke e zgjeruar hapsirn krijuese dhe artikulimin
figurativ. Ura e Miqsis filloi t jet e pamjaftueshme.
15
M. eliku, Tekst ushtrimesh pr sintaksn e shqipes standarde (Pajisur me shnime
teorike dhe me modele t zgjidhura), Tiran, 2007, f. 92.
13

100

Anila epani

pandashme semantike, gj q e bn sipas tij t pashkputshme si nj

gjymtyr e dyt e fjalis.16 Por, n Sintaksn e Akademis prmendet nj
grup m i madh foljesh q pranojn prcaktor kallzuesor pr t cilat
nuk mund t themi se jan t desemantizuara, si p.sh. bisedoj, dgjoj,
dorzoj, flas, mendoj, pyes, prcjell, shptoj, shprndaj, vshtroj, ul etj.,
pasi pjesa emrore pas tyre mund edhe t mos prdoret dhe fjalia prsri
qndron kuptimisht. Mbiemri i penduar n fjalin e marr si shembull n
Sintaksn e Akademis: Djali uli syt i penduar, se iu duk q e teproi,
mund t largohet pa e cenuar kuptimin e fjalis: Djali uli syt, se iu duk
q e teproi. M. eliku prqendrohet vetm te disa folje t cilat realisht
mund t ken nevoj pr gjymtyrn emrore pr tu plotsuar kuptimisht,
por qndrim do t mbahet me kategorin e foljeve t prmendura m
sipr? Nse i qndrojm ides s elikut pr ti marr si kallzues
emror t gjitha ndrtimet ku pjesa emrore ka lidhje t ngusht me
foljen dhe kryefjaln (por dhe me kundrinorin - shn. yn), do t duhej q
t prfshiheshin n grupin e kallzuesve emror t gjitha foljet e
prcaktuara n Sintaksn e Akademis t cilat marrin prcaktor
kallzuesor. N kt mnyr do t zgjerohej s teprmi klasa e
kallzuesve emror.
R. Memushaj, n tekstin shkollor (pjesa e sintakss) e ndan
kallzuesin n dy lloje: t thjesht e t prbr, dhe pr kt t fundit jep
tet mnyra t shprehjes s tij, midis t cilave fut edhe ndrtimet me
foljen ndihmse17 jam + nj emr ose mbiemr me disa folje q nuk mund
t qndrojn m vete, pasi nuk kan kuptim t plot + emr ose mbiemr.
Si e kemi prmendur m lart, ky studiues e mendon t panevojshm
prdorimin e termave kallzues emror dhe prcaktor kallzuesor pr
kto ndrtime. Sipas nesh, prfshirja e ktyre modeleve brenda
kallzuesit t prbr nuk jep ndonj zgjidhje, por vetm sa e zgjeron
klasn e kallzuesve t prbr duke e br shum heterogjene. Jemi t
nj mendimi me studiuesin Th. Dhima pr ti trajtuar ndrtimet e
msiprme si kallzuesor, por do t duhej t sqarohej statusi i foljes jam
n paragrafin pr kallzuesit. N Sintaksn e Akademis veimi i
ndrtimeve me jam + pjes emrore nga ato me folje q pranojn
16

Po ai, po aty, f. 89-90.

N Sintaksn e Akademis folja jam n t tilla ndrtime trajtohet si folje
gjysmndihmse, duke e dalluar nga prdorimet e saj si folje ndihmse s bashku me
foljen kam pr t formuar koht e prbra t foljes: kam msuar, jam msuar.
17

Ritrajtim i prcaktorit kallzuesor dhe i kallzuesit emror

101

prcaktor kallzuesor motivohet me faktin se kto folje kan kuptim t

plot leksikor dhe mund t trajtohen si kallzues, ndryshe nga folja jam e
cila n kto ndrtime ka kuptim abstrakt, funksionon si kpuj dhe nuk
funksionon si gjymtyr fjalie jasht ksaj lidhjeje.18 Ndaj mendojm q
nse i prmbahemi qndrimit t studiuesit Dhima, duhet t veojm
kallzuesit e shprehur me foljen jam nga ata t shprehur me folje
kuptimplota, qoft edhe me foljen jam kur ka kuptimin e gjendjes,
ekzistencs, brenda klass s kallzuesve.
N asnj nga prkufizimet pr prcaktorin kallzuesor nuk vihet n
dukje lidhja e tij me nj mbiemr dhe emr foljor, ndonse n prdorime
m t rralla, por vetm m pas prshkrimi i tij bhet duke e grupuar sipas
lidhjes me nj folje, me nj mbiemr foljor dhe nj emr foljor.
4.
Pr nj riklasifikim t kallzuesit foljor
N literaturn gjuhsore kpuja (nga latinishtja copula - nj lidhje q
bashkon dy gjra t ndryshme) sht nj folje q prdoret pr t lidhur
kryefjaln apo kundrinorin e nj fjalie me pjesn emrore t saj. Nj folje
kpuj sht semantikisht e errsuar n kuptimin q nuk luan rol n
kuptimsin e t gjith fjalis, nuk shton ndonj nuanc kuptimore, ndaj
her pas here edhe mund t largohet. N gjuhn shqipe nj funksion t
till e luan folja jam, por duhen dalluar rastet kur kjo folje prdoret me
kuptim t plot leksikor, si dhe kur sht fjal shrbyese me funksion
thjesht gramatikor pr ndrtimin e kohve t prbra t foljeve ku, prve
kuptimit gramatikor t kohs dhe t diatezs, shpreh edhe kuptimet
gramatikore t vets dhe t numrit. Si e pam dhe n studimet pr
shqipen, por dhe n literaturn e huaj, nj funksion t till lidhs e luajn
edhe folje t tjera (dukem, ngjan, bhem, mbetem, emroj etj.), t cilat e
kan t nevojshme pranin e pjess emrore pr tu plotsuar kuptimisht.
Nj pjes e studiuesve shqiptar i fusin n nj grup me foljen jam, ndrsa
t tjert i veojn prej saj, pavarsisht nga ngjashmria e ndrtimeve.
Ndonse prdoren n struktura t ngjashme, folja kpuj jam, ndryshe
nga tipi i foljeve t prmendura t cilat i shtojn kuptim pjess emrore
s cils i paravendosen, nuk i shton asnj nuanc kuptimore ksaj pjese.
Nisur nga ky dallim, pr kt grup foljesh n literaturn e huaj prdoret
termi gjysmkpuj (semicopula). Foljet gjysmkpujore zn nj vend
t ndrmjetm midis kpujs dhe foljeve t plota, pasi shfaqin ngjashmri
18

Gramatika e gjuhs shqipe, II, Tiran, 2002, f. 241-242.

102

Anila epani

me t dyja palt. Kjo shpjegohet me faktin se kjo klas foljesh ndeshet n

dy lloj prdorimesh: shpesh si folje t plota, por edhe si folje
gjysmkpuj.
Nisur nga sa prshkruam m sipr, mendojm se kallzuesit foljor
mund t riklasifikohen, dhe kjo mund t ndihmoj n shmangien e
problemeve pr emrtimin e pjess emrore pas foljes kpuj jam dhe
foljeve gjysmkpuj.
Prve ndarjes kallzues foljor dhe kallzues me pjes t
pandryshueshme t ligjrats, propozojm ndarjen e kallzuesit foljor si
vijon:
Kallzues foljor:
1.
me folje t plota:
a) t thjesht (Kufje q t lexojn mendimet dhe t bjn q
t dgjosh kngn e duhur pr gjendjen tnde shpirtrore.).
b) t prbr (Kshtu filluan t mendojn pr gjetjen e
rrugs s mundshme pr realizimin e shtjes madhore).
2.
me folje kpujore dhe gjysmkpujore:
a) t thjesht (Goli i djeshm kundr kombtares ishte i
pavlefshm; M ndodh ende t mbetem i magjepsur nga drita e
shklqyeshme q banon brenda saj).
b) t prbr (Mund t premtoj se mund t
jem i sinqert, por s'mund t premtoj kurr se do t jem i
paanshm; Kjo mund t duket e uditshme, por n fakt sht
rezultati i nj studimi t gjer).
Si shihet nga klasifikimi i msiprm, secila klas e propozuar e
kallzuesve ndahet m tej n t thjesht e t prbr, ku pr kt t fundit
si pjes e par e tyre n t dyja grupet jan t njjtat folje
gjysmndihmse, t cilat jan prshkruar n mnyr thuajse shteruese n
Sintaksn e Akademis. Sipas ktij klasifikimi, nuk flitet m pr
kallzues emror, por pjesa emrore si pas foljes jam, dhe pas foljeve
gjysmkpujore merret si prcaktor kallzuesor. Duhet t theksojm se
foljet jam dhe ato gjysmkpujore kur dalin me kuptim t mvetsishm
do t merren si kallzues me folje t plota. Pr t br kt dallim
ndihmon gjymtyra pas tyre: nse kjo e fundit: 1. ka lidhje t dyanshme
me foljen-kallzues dhe kryefjaln ose kundrinorin dhe 2. sht e
nevojshme pr plotsimin e kuptimit t foljes-kallzues, kemi t bjm
me prdorimin e tyre si folje kpuj dhe gjysmkpuj ose me terma
sintaksor kallzues me folje kpujore dhe gjysmkpujore; kur nuk ka

Ritrajtim i prcaktorit kallzuesor dhe i kallzuesit emror

103

lidhje t dyfisht dhe nuk sht e domosdoshme pr foljen-kallzues

flasim pr kallzues me folje t plota.
Me kt riklasifikim t kallzuesit kemi br prpjekje pr t
sheshuar problematikn e prshkruar m sipr lidhur me kallzuesin
emror dhe prcaktorin kallzuesor. Megjithat mendojm se krkohen
studime t mtejshme t posame pr kto gjymtyr, duke br vjelje
shteruese e duke i analizuar shembujt si nga ana strukturore, po ashtu dhe
nga ana semantike par n kndvshtrimin e msiprm.
BIBLIOGRAFI
B. Aarts, Oxford Modern English Grammar, Oxford University
Press, Feb. 10, 2011, 432 pages.
Sala Ahmetaj-itaku, Kallzuesi n sintaksat shqipe, Filologji 1997, 4,
201-207.
K. Cipo, Gjuh dhe gramatik. Dy fjal rreth gjuhs, Gjuha jon, 2000
/ 1-2.
K. Cipo, Gramatika e gjuhs shqipe pr klasat e V-ta, VI-ta, VII-ta t
shkollave shtatvjeare, Botim i Ministris sArsimit, Tiran,
1949.
K. Cipo, Gramatika shqipe, Instituti i Shkencavet, Tiran, 1949.
K. Cipo, Sintaksa, Instituti i Shkencave, Tiran, 1952, 125 f.
M. eliku, Sintaks e gjuhs shqipe (prbrsit sintaksor) - vshtrim i ri
teorik, Tiran, 2012, 439 f.
M. eliku, Sintaks e gjuhs shqipe (prbrsit sintaksor) - vshtrim i ri
teorik, Tiran, 2012, 439 f.
M. eliku, Tekst ushtrimesh pr sintaksn e shqipes standarde (Pajisur
me shnime teorike dhe me modele t zgjidhura), Tiran, 2007,
229 f.
M. eliku; M. Karapinjalli; R. Stringa, Gramatika praktike e gjuhs
shqipe, Ilar, 2007.
M. eliku; M. Karapinjalli; R. Stringa, Gramatika praktike e gjuhs
Shqipe, Toena, 2007, 503 f.
M. Domi, Gramatika e gjuhs shqipe, Pjesa II. Sintaksa. Tekst pr
shkollat tetvjeare e shkollat e mesme, Tiran, 1954.
Th. Dhima, Gjuha shqipe Sintaksa (Tekst pr studentt e fakulteteve t
gjuhve t huaja dhe t shkencave t edukimit). SHBLU, Tiran,
2005, 211 f.

104

Anila epani

Gramatika e gjuhs shqipe, II, Tiran, 2002, 484 f.

L. Haegeman; H. Wekker, A Modern Course in English Syntax,
Routledge, Dec. 6, 2012, 208 pages.
R. F. Higgins, The Pseudo-Cleft Construction in English, New York:
Garland, 1979.
R. Huddleston, Introduction to the Grammar of English, Cambridge
University Press, Sep 27, 1984, 500 pages.
R. Kreyer, Introduction to English Syntax, Peter Lang, May 15, 2010 258 pages.
E. Lafe, Gramatika shqipe e Kostaq Cipos (1949) dhe disa mendime t
autorit pr gjuhn letrare (me rastin e 50-vjetorit t botimit).
Gjuha jon, 2000 / 1-2, f. 98-101.
R. Memushaj, Bukuria e gjuhs III, tekst i gjuhs shqipe pr shkollat e
mesme t prgjithshme t Malit t Zi, Podgoric, 2009.
S. Prifti, Sintaksa e gjuhs shqipe, Prishtin, 1971.
S. Riza, Sistemi foljor i letrarishtes shqiptare bashkkohore, Tiran,
1994.
Justin t Rrota, Sintaksi i shqipes, Botimi III. Biblioteka franeskane At
Gjergj Fishta Kolana e shkrimtarve franeskan, Botime
Franeskane, Shkodr, 2005, 141 f.
I. D. Sheperi, Gramatika dhe sintaksa e gjuhs shqipe, Vlor, 1927.
T. Topalli, Gramatika e gjuhs shqipe sintaksa e fjalis (sprov
monografike), Shkodr, 2011, 746 f.
M. Totoni, Prcaktori kallzuesor si kategori sintaksore, GjShLSh, 6,
1980, 72-81.
M. Totoni, Sintaksa e gjuhs shqipe - fraza e prbr, Arbria, Tiran,
2012, 559 f.
A. Xhuvani, Njohnit e para t sintakss shqipe, Shtypshkronja
Teknike, Tiran, 1933.
SUMMARY
REINTERPRETATION OF PREDICATIVE COMPLEMENT
AND NOMINAL PREDICATE
The object of this article is the issue of predicative complement and
nominal predicate as two parts of sentence that have different attitudes in
Albanian studies. Some scholars treat them as two separate parts, some

Ritrajtim i prcaktorit kallzuesor dhe i kallzuesit emror

105

other extend the concept of copula, including the predicative

complements at the group of nominal predicate and finally, another
group of scholars do not accept nominal predicate, but they include both
types of constructions or in the class of nominal predicates, either in the
class of predicative complements.
At the beginning of the article we focus on how these parts of
sentence are treated in some syntax written by Albanian authors from the
very beginning until today. Then it is examined any deficiencies noted
during the detailed observation in the way they were treated and finally it
is proposed a reclassification of predicates, which leads to the
reinterpretation of the concerned parts sentence. Since this
reclassification remains in the status of a proposal, further special studies
are required for these class of sentences parts analyzing exhaustive
examples by structural, as well as by semantic according to the above
view.