Arbnesha Mexhuani

INTEGRIMI I TEKNOLOGJIS
INFORMATIVE T KOMUNIKIMIT
N MSIMDHNIE DHE NXNIE

Prishtin, 2014

Arbnesha Mexhuani

INTEGRIMI I TEKNOLOGJIS INFORMATIVE

T KOMUNIKIMIT N MSIMDHNIE
DHE NXNIE

Prishtin, 2014

Botues:
Instituti Pedagogjik i Kosovs
Pr botuesin:
M. Sc. Ismet Potera

Autor:
Arbnesha Mexhuani
Recensent:
Prof. asoc. dr. Naser Zabeli

Ekipi hulumtues:
Arbnesha Mexhuani
Skender Mekolli
Zehrije Plakolli

Prpunimi i t dhnave dhe

prgatitja teknike:
Skender Mekolli

Lektor:
Arif Demolli

Prmbajtja
Prmbledhje .............................................................................. 6
Hyrje.......................................................................................... 7
I. METODOLOGJIA .............................................................. 16
1.2. Dizajni i hulumtimit .............................................................. 17
1.3. Popullata dhe mostra ............................................................. 17
1.4. Instrumentet ........................................................................... 18
1.5. Procedura e mbledhjes s t dhnave .................................... 18
1.6. Procedura e analizs s t dhnave ........................................ 20
1.7. Pjesmarrsit n hulumtim .................................................... 20

II. REZULTATET ME MSIMDHNS.............................. 22

2.1. Pajisja e shkollave me kompjuter ........................................ 24
2.3. Njohurit e msimdhnsve pr prdorimin e kompjuterit ... 26
2.4. Vijimi i msimdhnsve n trajnime pr TIK ....................... 27
2.5. Organizatat q kan ofruar trajnime pr TIK-un ................... 28
2.6. Programet kompjuterike q i zbatojn msimdhnsit .......... 29
2.7. Integrimi i teknologjis informative t komunikimit............. 31
n msimdhnie ............................................................................ 31
2.8. Metodat msimore prmes TIK-ut q zbatojn ..................... 32
msimdhnsit gjat procesit msimor ......................................... 32
2.9. A msojn nxnsit prmes kompjuterit n ........................... 34
klas dhe n shtpi me udhzime t msimdhnsve ? ................ 34
2.10. Disa arsye t msimdhnsve q nuk e zbatojn TIK- ....... 35
un pr msimdhnie dhe nxnie ................................................... 35
2.11. Prdorimi i TIK- ut nga fmijt me nevoja t veanta ........ 37
2.12. Sa ju ofrojn msimdhnsit material shtes nga ................ 39
3

interneti ......................................................................................... 39
2.13. Prdorimi i internetit nga msimdhnsit ............................ 40
Tabela 5. ....................................................................................... 40
2.14. Sa i udhzojn msimdhnsit nxnsit pr ........................ 42
hulumtime n internet pr nevoja msimore ................................ 42
2.15. Materialet ndihmse nga interneti ....................................... 43
2.16. Sa jan t informuar msimdhnsit se pr far ................ 45
arsye nxnsit e prdorin internetin .............................................. 45
2.17. Rndsia e internetit pr msim........................................... 47

III. REZULTATET ME NXNS ......................................... 49

3.1. Klasat e prfshira n hulumtim.............................................. 49
3.2. Pajisja e shkollave me kompjuter ........................................ 50
3.3. Kurset pr prdorimin e kompjuterit ..................................... 50
3.4. Njohurit e nxnsve pr ta prdorur kompjuterin ................ 51
3.5. Koha q shfrytzojn nxnsit pran kompjuterit ................. 52
3.6. Pr ka e prdorin nxnsit kompjuterin ............................... 53
3.7. Programet kompjuterike q prdoren nga nxnsit ............... 55
3.8. Integrimi i TIK-ut gjat procesit t msimdhnies ................ 57
3.9. Prdorimi i metodave msimore prmes TIK-ut nga ............ 57
msimdhnsit .............................................................................. 57
3.10. Prdorimi i mjeteve tjera audio-vizuale............................... 59
( TV, DVD, projektor...) ............................................................... 59
3.11. Prdorimi i TIK-ut sipas udhzimeve t msimdhnsve ... 61
3.12. Sa i udhzojn msimdhnsit q prmes integrimit t ....... 62
TIK-ut t kryejn detyrat e shtpis ............................................. 62
3.13. Msimdhnsit lndor q integrojn TIK- n msim ........ 63
3.14. Ndikimi i kompjuterit n arsimimin e nxnsve.................. 65
3.15. Rndsia e TIK-ut pr msim .............................................. 66

3.16. Opinionet e nxnsve .......................................................... 69

3.17 Opinionet e msimdhnsve ................................................ 70

Gjetjet kryesore nga hulumtimi............................................... 72

IV. PRFUNDIM ................................................................... 74
V. REKOMANDIME ............................................................. 76
5.1. Rekomandime pr msimdhns ........................................... 76
5.2. Rekomandime pr MASHT-in ............................................. 79
5.3. Rekomandime pr nxns...................................................... 80
5.4. Rekomandime pr prindr ..................................................... 82

Literatura ................................................................................. 83

PRMBLEDHJE
Hulumtimi Integrimi i teknologjis informative t komunikimit n
msimdhnie dhe nxnie sht nj domosdoshmri, sepse nj ndr
prioritetet kryesore t MASHT-it pr TIK, t paraqitur n Planin
Strategjik t Arsimit n Kosov 2011-2016, sht edhe integrimi i
teknologjis msimore n procesin e msimdhnies dhe t nxnies.
Ky hulumtim fokus kryesor ka studimin e gjendjes n disa shkolla
t mesme t ulta, pr mnyrn e integrimit t teknologjis
informative n procesin e msimdhnies dhe t nxnies.
Hulumtimi sht kryer n katr shkolla t Prishtins dhe katr
shkolla t fshatrave t Prishtins. sht krkuar q t gjendet nj
mesatare e nxnsve dhe e msimdhnsve, t cilt integrojn
TIK-un n klasat e nivelit t mesm t ult. Nxnsit dhe
msimdhnsit jan anketuar prmes pyetsorve prkitazi me
zbatimin e TIK-ut pr msimdhnie, si dhe mnyrat e prdorimit
t tij. Prmes pyetsorve jan anketuar nxns t klasave t
shtata dhe t nnta. Ndrkaq sa i prket msimdhnsve, jan
anketuar msimdhns klasor, msimdhns t klasave t gjashta,
shtata, teta dhe t nnta. Pyetjet kan qen t hapura dhe t
mbyllura. Pr analizn e t dhnave teorike jan shfrytzuar
metodat e hulumtimit shkencor, si metoda krahasuese,
prshkruese dhe statistikore. Ndrsa, analizat e t dhnave t
grumbulluara prmes pyetsorve jan paraqitur n form
kuantitative dhe kualitative. Gjat ktij procesi komentet e
nxnsve ishin kategorizuar n tema lidhur me integrimin e TIKut n msimdhnie. S fundi, punimi nxjerr n pah se integrimi i
TIK-ut n procesin e msimdhnies ende nuk sht duke u
realizuar n at mas sa q nxnsit TIK-un ta prdorin pr nevoja
arsimore. Punimi prfundon me nj diskutim t ktyre rezultateve
dhe zbatueshmrin q kan kto rezultate drejt politiks s
edukimit t tashm dhe reformave n Kosov.
6

HYRJE
Integrimi i teknologjis informative t komunikimit n
msimdhnie dhe nxnie nnkupton prdorimin e
kompjuterve dhe software-ve n mnyr produktive,
shfrytzimin e internetit dhe prdorimin e rrjeteve
kompjuterike pr qllime t msimdhnies dhe t nxnies.
Ministria e Arsimit Shkencs dhe Teknologjis, duke u
mbshtetur n prirjet globale t jets dhe t arsimit t sotm, si
dhe n kompetencat evropiane pr arsimin (nj ndr t cilat
sht prdorimi dhe zhvillimi i aftsive t teknologjis s
informacionit dhe t komunikimit), ka vendosur si prioritet t
sajin integrimin e TIK-ut n msimdhnie/nxnie. Prdorimi i
TIKut n t gjitha proceset jetsore sht kthyer n nj
domosdoshmri jetike n mbar botn. Edhe n arsim, si n
do fush t jets, TIK-u ka sjell nj kthes rrnjsore n
zhvillimin e kulturs s t nxnit, duke i br njohurit m t
qasshme pr t gjith nxnsit. Aplikimi i TIK-ut n
msimdhnie, ofron prfitime t mdha pr nxnsit dhe rrit
aftsit konceptuese dhe perceptuese t tyre gjat ors s
msimit duke lehtsuar t nxnit. TIK-u sjell dinamizm n
msimdhnie/nxnie dhe i vendos nxnsit n kontroll pr t
nxnit e tyre, duke lejuar progres zhvillimi t pavarur.
TIK-u, si aftsi funksionale e lexim-shkrimit digjital, nxit dhe
zhvillon te nxnsit nj sr aftsish t tjera, t tilla si: aftsi
matematikore, aftsi komunikuese, aftsi t t menduarit kritik
dhe t zgjidhjes s problemeve, aftsi pr t punuar n grup,
aftsi pr t prdorur shumllojshmri burimesh e
instrumentesh etj. Mirpo dukuri shqetsuese te ne sht se
TIK-u n mas t madhe po keqprdoret nga nxnsit duke
7

qndruar or t tra pran kompjuterit dhe duke e prdorur pr

Fcb. dhe lojra t ndryshme. Te kta fmij mungojn
udhzimet konkrete n orientimin pr prdorimin e drejt t tij.
Prve familjes, q luan nj rol t madh n kontrollimin e
fmijve gjat prdorimit t kompjuterit, rol shum t
rndsishm luajn edhe msimdhnsit, t cilt me udhzimet
e tyre, mund ti stimulojn nxnsit q TIK-un ta prdorin pr
nevoja msimore.
Pajisja e shkollave me kompjuter ndikon n mas t madhe n
prdorimin e drejt t tij. Msimdhnsit gjat orve msimore
me udhzime te tyre dhe me kshilla konkrete kan mundsi ti
orientojn nxnsit n prdorimin e drejt t kompjuterit. Por
jo t gjitha shkollat e kan nj mundsi t ktill. Nj numr i
konsiderueshm i tyre kan vetm nga nj apo dy kompjuter,
t cilt i prdor drejtori i shkolls. Megjithat, pavarsisht
ksaj, msimdhnsit mund t gjejn mnyra t ndryshme pr
integrimin e teknologjis si mjet pune pr nevoja arsimore,
qoft me prdorimin e pajisjeve t tyre personale si laptop, ipad, apo me shfrytzimin e pajisjeve t kolegve t tyre e n
disa raste edhe kur vet nxnsit sjellin n shkoll laptopat e
tyre. Shpenzimi i kohs s nxnsve duke keqprdorur
kompjuterin pr komunikim dhe lojra t ndryshme mund t
shndrrohet n prdorim efektiv t tij n qoftse msimdhnsit
e integrojn TIK-un n procesin e t nxnit, duke i udhzuar
nxnsit q t hulumtojn pr nevojat e tyre msimore t
prshtatura n kurrikuln e tyre lndore. Qasja e
msimdhnsve duke prdorur metodn tradicionale t puns,
msuesi n qendr, dhe dhnia e informatave duke u bazuar
vetm n pjesn teorike t materialeve, sht edhe nj ndr
faktort q ndikon n pasivizimin e nxnsve dhe n mos
stimulimin e tyre pr pun, pr kt arsye sht edhe i
8

nevojshm ky hulumtim; t vlersohet se sa dhe si

msimdhnsit i stimulojn nxnsit e tyre q kompjuterin ta
prdorin si mjet pune,pr t siguruar cilsin e rezultateve
arsimore, meqense do shteg i t nxnit ngrihet dhe duhet t
buroj nga msimdhnsit.

INTEGRIMI I TIK-UT N MSIMDHNIE DHE

MSIMNXNIE SIPAS LITERATURS
BASHKKOHORE
Nj prmbledhje bashkkohore e literaturs q ka t bj me
studimenga praktika t suksesshme dhe politika arsimore
ilustron progres t rndsishm n Evrop, nprfshirjen e
TIK-ut n msimdhnie. Gjat studimit t literaturskemi hasur
seidentifikimi i kritereve pr praktikat e suksesshme t TIK- ut
n fushn e arsimit sht tepr i vshtir, pr shkak se nj
praktik q ka funksionuar mir n nj kontekst, mund t mos
jet aspak e till n nj kontekst tjetr.
Pajisja e shkollave me TIK sht zakonisht hapi i par n
agjendn e hartuesve t politikave, megjithat investimi vetm
n pajisjen e shkollave me teknologji informative t
komunikimit ishte nj praktik jo e mir, ashtu si raportuan
disa nga vendet evropiane. Politikat duhet t sigurojn nj
vizion afatgjat, t shpjeguara n objektiva t detajuara n nj
shkall t gjr veprimi, t zgjerimit t aksesit pr t gjith,
rritje t cilsis s arsimit, riformim i organizimit dhe i
menaxhimit t proceseve t arsimit, aftsimi pr t nxnt
afatgjat, shtimi i kompetencave t TIK-ut t nxnsve,
msuesve dhe stafitadministrativ,ngritja e efektshmris n

administrimin e shkolls. ,,shtje kryesore sipas studimeve

t shumta sht prqndrimi n shfrytzimin e TIK nga
msuesit dhe nxnsit pr qllime arsimore, sesa shfrytzimi
praktik i kompjuterve bashk me mjetet dhe programet e tij1.
Lidhur me kt shtje duhet t prcaktohet nj program.
,,Msuesve u nevojiten (80%) shprehi jo teknik e dhe (20%)
shprehi teknike, ndrsa ,,nxnsit, s pari duhet t prpunojn
informacionin q marrin, dhe pastaj ta lidhin at me prvojat q
ata njohin nga jeta e tyre: pra lidhja e tekniks me jetn reale
dhe me natyrn.2 Pavarsia, puna n grupe. ,,shprehit baza t
nevojshme (t lexuarit, t shkruarit, skicimi) dhe shprehi t
tjera t nivelit t lart t njohjes jan kushte paraprake pr nj
prdorim t suksesshm t TIK-ut3.
N librin CALL Environments (Egbert & Hanson-Smith, 1999)
jan prshkruar disa metoda se si t zhvillohet msimi me an
te mjeteve t ndryshme teknologjike pr grupet e ndryshme t
pjesmarrsve (nxnsve). Nj ndr metodat ishte edhe metoda
e bashkveprimit gjat msimit prmes TIK-ut. Sipas tij, kjo
metod relizohet nxns me nxns, nxnsi me grupin dhe
grupi me grupin. ,,Nxnsit munden q gjithashtu t
bashkveprojn me njerz t ndryshm, si me shokt e klass,
msuesin, nxnsit e klasave t tjera, nxns nga komunitete t
ndryshme dhe njerz nga e gjith bota. Meq nxnsit
vendosen npr grupe, prej tyre krkohet q t jen aktiv n
or, pr kt krkohet bashkpunimi, por pr t arritur kt
1Brown,

J. D. Computers in language testing: Present research and some

future. 1997. f.37.
2
Musai, Bardhyl, Godole Tidita, Abdurrahmani Jonila. Edukimi Mediatik.
Tiran. 2011
3
http://europa.eu.int/comm/education/pol/policy/_en.html#programe ( pare
pr her t fundit m: (25.02.2013 )

10

bashkveprim q msimi t bhet sa mi i leht, krkohet q

msuesi t siguroj q bashkveprimi t jet efektiv 4 .
,,Teknika t tjera jan kur msuesit i zhvillojn detyra, t cilat
rrisin mundsin e bashkveprimit social sa m cilsor. Prmes
ksaj teknike, msuesi duhet t prpiqet q t gjith nxnsit t
jen aktiv n or. Ka nxns t cilt nuk jan aktiv n or,
ather msuesi/ja duhet tia caktoj secilit nga nj rol specifik,
n mnyr q t gjith nxnsit n grup t marrin pjes edhe s
bashku t arrijn qllimin e grupit. Kjo struktur mundson q
nxnsit t kontaktojn me njri-tjetrin duke msuar. Sa m
shum q t ken nevoj pr bashkpunim, aq m shum
efektiv do t jet bashkpunimi. Kto principe jan bazat e
teknikave si msimi kooperativ (bashkpunues) 5 . Teknik
tjetr sht prezantimi i punimeve n klas. Nxnsit i
prezantojn punimet e tyre n klas pr ti vlersuar msuesi/ja.
Shtrohet pyetja: Cila sht arsyeja q nxnsit e tjer t
dgjojn prezantimet e grupeve t tjera? ,,Msuesi/ja duhet tu
paraqes nxnsve arsye pr t dgjuar prezantimet, si, pr
shembull, t bjn vlersimin e prezantimeve t shokve, t
marrin shnime, q do tu duhen pr ndonj kuiz apo test, ose
t krkohet ndonj prmbledhje e prezantimit q ata dgjuan6.
N kt mnyr msuesi i inkurajon t gjith nxnsit q t
dgjojn dhe t japin prgjigjet e duhura.

Joy Egbert and Elizabeth Hanson-Smith., CALL Environments: Research,

Practice, and Critical Issues, page 55.
5
Po aty f. 57.
6
Sivakova, D. Ndikimi i teknologjis s informacionit dhe komunikimit n
prmirsimin e msimit, Bitola, 2007. f. 86

11

Pajisja e shkollave me kompjuter dhe funksionimi i tyre

sipas modeleve t huaja
Pajisja e shkollave me kompjuter dhe mnyra e shfrytzimit t
tyre sht nj faktor q ndikon n bashkveprimin dhe n
bashkpunimin e nxnsve, prandaj msuesi duhet t ket
parasysh organizimin e klasave gjat dizajnimit t aktiviteteve
q realizohen me ndihmn e teknologjis msimore. Pasiq
proesi i msimdhnies ,,nuk sht pranim dhe shprndarje e
diturive por edhe proes i shum anshm i cili realizohet me
aktivitete si, vizatime, kng, loj, aktivitete sportive, si dhe
prmes Tik-ut7.
Vendosja e kompjuterve mund t bhet n mnyra t
ndryshme, duke i vendosur n kabinete t informatiks deri te
klasat me nj dhe shum kompjuter.
Shkollat shtetrore n Shtetet e Bashkuara t Ameriks
Shkollat n SHBA i pajisin zakonisht arsimtart me nga nj
kompjuter, edhe pse nj kompjuter mund t duket i
pamjaftueshm pr disa aktivitete q bhen me ndihmn e
kompjuterit. Klasa me nj kompjuter ka disa prparesi:
Msimdhnsi/ja mund t shoh se far jan duke br
nxnsit n kompjuter.
Msimdhnsi/ja ka m shum kontroll mbi nxnsit dhe m
shum mundsi pr t lehtsuar udhzimet.
Teknologjia sht do koh n dispozicion.
Nxnsit mund t shohin njri-tjetrin dhe t bashkpunojn pa
pengesa.
sht m e leht pr msuesin/en t jap informat kthyese.
7

August Vitak Osnovni problemi vo rabotata na grupi, Beograd, 1964, f

57

12

Duke pasur vetm nj kompjuter n klas, vmendja

zhvendoset nga teknologjia n msim dhe n bashkveprim.
sht m e leht t prdorsh vetm nj konfiguracion.
N mjedise t ktilla nxnsit nuk bashkpunojn me shok t
tjer me t largt, por klasat etilla jan shum t prshtatshme
pr prforcimin e mardhnieve me shokt n klas
(komunikimi sy nsy). Kto tri kontekste: laboratori, klasa me
shum kompjuter dhe klasa me nj kompjuter dhe shum
mjedise t tjera t pajisura m mjete t teknologjis ndihmojn
dhe prkrahin aktivitete t ndryshme msimore
Bashkveprimi n nj klas me shum kompjuter
N klasat me shum kompjuter mund t bhen m shum
aktivitete grupore. ,,Klasat me shum kompjuter kan m
shum prparsi se sa nj kabinet tradicional i kompjuterve.
N kt lloj t klasave, ku monitort e kompjuterve jan t
futura n tavolina dhe tavolinat t organizuara n grupe nga tre
ose katr, nxnsit munden t shohin m lirshm njri-tjetrin
dhe msuesin dhe t komunikojn m lirshm8. Ndryshe nga
kabinetet, nxnsit kan hapsir t punojn pa kompjuterin
dhe t prdorin at vetm kur u duhet ose nse u duhet. N kt
mjedis teknologjia shrben si mjet pr t gjitha llojet e
ushtrimeve (detyrave), q nga krijimi i faqeve t internetit deri
n krijimin e portfoliove personale. N kto mjedise msuesit
mund t japin detyra t cilat bhen me ndihmn e kompjuterit,
gjat s cilave nxnsit punojn me shokt e tyre n internet
ose me shokt e klass q i kan afr.

Joy Egbert and Elizabeth Hanson-Smith. CALL Environments: Research,

Practice, and Critical Issues.1999 f. 67

13

Metoda e bashkveprimit n kabinetin e TIK-ut

N nj klas tradicionale ku msimi zhvillohet me ndihmn e
teknologjis, nxnsit rrin n vendet e tyre, ose ulen para
kompjuterit, q mund tua bllokoj shikimin atyre q jan
prapa dhe ata nuk mund t shohin. Edhe pse thuhet se kto
kabinete i takojn s kaluars, ata jan t dobishm jo vetm
pr aktivitetet individuale t nxnsve, si prdorimi i
programeve t ndryshme, krkimi n internet, shkrimi i letrave,
drgimi i letrave elektronike dhe plotsimi i aktiviteteve tjera,
por gjithashtu edhe pr t punuar n detyra individuale si pjes
e bashkepunimit me ndonj person tjetr online. Megjithat
mundsit e kufizuara pr t lvizur dhe vshtirsia pr t
ndar programin e vshtirson bashkpunimin sy m sy pr m
shum nxns, ose nxnse q punojn n grupe. Kto klasa
jan m t mira pr msimin individual dhe pr bashkpunime
q bhen online (prmes internetit).
Pajisja e shkollave me teknologji msimore ndihmse pr
nxnsit me nevoja t veanta
Arsimi gjithprfshirs bazohet n ide t rndomt se do
fmij dhe do familje jan t vlersuar njsoj dhe meritojn
prvoja dhe mundsi t barabarta. Duke u bazuar n kt, sht
e rndsishme pr t siguruar ndihm pr secilin fmij gjat t
msuarit dhe pjesmarrje t barabart. E drejt e do fmije me
nevoja t veanta arsimore sht q t edukohet me fmij t
moshs s njjt dhe t ken qasje n programin e prgjithshm
eduakativ 9 . Ekziston teknologjia msimore ndihmse, q
9

http://affnet.ucp.org/uploads/Inclusive%20Education.pdf (par pr her t

fundit ( 17 shtator2014)

14

shum qendra informative kombtare n Evrop kan br

klasifikimin e pajisjeve q jan projektuar kryesisht pr njerzit
me nevoja t veanata. ,,Teknologjia ndihmse hap bot t re
pr fmijt n procesin e gjithprfshirjes10
Pajisjet ndihmse t teknologjis u mundsojn personave me
aftsi t kufizuara realizimin e detyrave t prditshme jetsore,
ndihmojn n komunikim, arsim, pun apo n detyra
rekreative, prkatsisht u ndihmojn pr t arritur pavarsi m
t madhe n rritjen e kualtietit t jets s tyre. N teknologji
msimore ndihmse prfshihen: pajisjet alternative hyrse q
jan: ,,tastiera alternative dhe t adaptuara, tastiera t
zgjeruara, maus ergonomik dhe alternativ, sisteme pr tregues
(kursor), pajisje q e kontrollojn kursorin me kok, pajisje q
kontrollojn kursorin me lvizjen e syve apo t gojs,
prkatsisht t gjuhs, klikime, ekran me t prekur, sistem pr
njohjen e t folurit, programe pr konvertimin e t folurit n
tekst, program pr diktim, tastiera virtuele, programe pr
ndrrimin e kursorit, pajisje ergonomike kompjuterike etj.
Pajisjet alternative dalse u kushtohen prgjithsisht
personave t verbr apo me dmtime shikimi, q u ndihmon ti
prdorin dhe t ndrveprojn me kompjuterin. Ktu prfshihet
tastatura Brain. Teknologjia ndihmse hap bot t re pr
fmijt n procesin gjithprfshirs. Ajo u mundson t ken
qasje te programi i shkollave t rregullta dhe t jen t
suksseshm n msim.11

10

Lawrence. Johnston, L. Carpenter, L. (2007), Assistive technology access

for all students, Pearson, New Jersey, f. .85
11
Po aty, f. 88,89, 90

15

I. METODOLOGJIA
N tekstin vijues do t shqyrtohen aspektet metodologjike t
hulumtimit mbi mnyrn e integrimit t TIK-ut n
msimdhnie dhe nxnie nga msimdhnsit dhe nxnsit.
Gjat fazs s par t puns, ne i kemi kushtuar vmendje t
posame prcaktimit t shtjeve kryesore mbi t cilat edhe
kemi realizuar punn pr t ardhmen. Nj nga detyrate para, me
t cilat jemi marr sht hulumtimi dhe analiza e mnyrave t
msimdhnies prmes integrimit t TIK-ut. Kjo faz e puns ka
filluar me nj pasqyrim mbi kriteret dhe studimet ekzistuese,
mbi integrimin e TIK-ut n msim. Kjo sht arritur duke
studiuar literatur dhe burime t tjera q lidhen me integrimin e
TIK-ut n msimdhnie dhe nxnie, si dhe duke br analizn
epolitikave arsimore ndrkombtare dhe vendore.
Hulumtimi sht br n tet shkolla. Katr shkolla kan qen
t qytetit t Prishtins dhe katr t fshatrave t komuns s
Prishtins. Jan prgatitur instrumentet e hulumtimit
pyetsort, ndrsa si teknik sht prdorur anketimi i
msimdhnsve dhe i nxnsve. Pyetsort jan shprndar n
shkolla dhe jan plotsuar nga msimdhnsit dhe nxnsit.
Pas grumbullimit t pyetsorve, ka filluar futja e t dhnave t
pyetsorve n programin kompjuterik SPSS. Faza tjetr sht
raportimi, q bazuar n t dhnat nga hulumtimet dhe
diskutimet e grupit punues, ne kemi nxjerr nj raport me
rekomandimet pr Ministrin e Arsimit Shkencs dhe
Teknologjis, pr msimdhnsit dhe pr nxnsit. Faza
prfundimtare sht faza e publikimit, n t ciln paraqiten
rezultatet nga hulumtimi, q do t shrbejn si rekomandime
pr t ardhmen pr Ministrin e Arsimit.

16

1.2. DIZAJNI I HULUMTIMIT

Hulumtimi q sht realizuar n kto shkolla sht nj

hulumtim cilsor dhe sasior, q sht nj mnyr e veant e
mbledhjes, organizimit dhe analizs s t dhnave. Qllimi i
ktij hulumtimi ka qen t grumbulloj informacione
gjithprfshirse, sistematike dhe n thellsi pr secilin rast
interesistudimi. Hulumtimi sht kryer n katr shkolla t
mesme t ulta t fshatrave dhe katr shkolla t qytetit.
Nxnsit e shkollave t mesme t ulta jan prfshirn kt
studim pr arsye se niveli i arsimit t mesm t ult sht baz
e t nxnit dhe e ndryshimeve, d.m.th. kta nxns jan m t
prirur pr tiu ekspozuar ndryshimeve. Kto ndryshime
padyshim po shkaktojn efekte t ndryshme te nxnsit, duke
filluar nga dshira e madhe pr t hulumtuar n rrjet, qndrimi
i gjat para kompjuterit, e deri te humbja e interesimit t tyre
pr msim dhe largimi i vmendjes nga shkolla. Arsye tjetr e
zbatimit t hulumtimit me kto grupmosha sht se edhe
Korniza e Kurrikuls pr arsimin fillor dhe t mesm parasheh
q msimdhnia dhe nxnia t mbshtetet edhe n integrimin e
shtjeve ndrkurikulare: si teknolgjia informative e
komunikimit. Prmes ktij studimi synohet t identifikohen
mnyrat e integrimitt teknologjis informative n procesin e
msimdhnies dhe nxnies.

1.3. POPULLATA DHE MOSTRA

Pr t marr informacione sa m gjithprfshirse dhe pr t

pasur nj pasqyr sa m reale t gjendjes, n hulumtim jan
prfshir nxnsit dhe msimdhnsit e nivelit t mesm t
ult.
17

Madhsia e mostrs me nxns: Mostra e nxnsve prbhet

prej 235 nxnsve: 187 nxns kan qen nga klasa e nnt dhe
48 nga klasa e shtat.
Madhsia e mostrs me msimdhns: Msimdhns kan qen
gjithsej 90: 20%t tyre kan qen klasor, ndrsa t tjert
lndor.
1.4. INSTRUMENTET

Hulumtimi sht realizuar prmes pyetsorve, q sht nj

metod e prshtatshme pr grumbullimin e t dhnave dhe pr
t nxjerr rezultate t prgjithshme. Prmes pyetsorve ne
kemi br nj hulumtim sasior dhe cilsor t mbledhjes s t
dhnave. Pyetsort jan hartuar pr msimdhnsit dhe pr
nxnsit. Pyetjet pr msimdhns kan qen t ndryshme nga
pyetjet q kemi hartuar pr nxnsit. Pyetjet kan qen t
hapura dhe t mbyllura. Metoda prmes pyetsorve ishte
menduar si metoda m e mir pr t nxjerr t dhnat e
nevojshme pr kt studim.

1.5. PROCEDURA E MBLEDHJES S T DHNAVE

Pr realizimin e ktij hulumtimi s pari sht realizuar pilot

studimi me dhjet nxns dhe katr msimdhns. Shkolla pr
pilotimin e pyetsorit sht zgjedhur n Prishtin. Pyetsort e
prgatitur pr shkolln pilot e ktij studimi ishin t ngjashm
me ata t pjesmarrsve t ktij studimi. Synimi i ktij studimi
pilot ishte q t siguroj se struktura e pyetsorit nuk ka asnj
dykuptimsi. Nga pjesmarrsit u njoftuam se nuk ka asnj
paqartsi dhe se orari i anketimit ishte i prshtatshm.

18

Anketimet pilot t prfunduara nuk jan prfshir n analizn e

t dhnave dhe t interpretimit t tyre.
Anketimi prmes pyetsorve ishte parapar pr t mbledhur t
dhna pr kt studim. Pyetsort ishin hartuar me pyetje t
hapura dhe t mbyllura. Prmes pyetjeve t hapura ne kemi
br nj analiz cilsore t t dhnave, ndrsa prmes pyetjeve
t mbyllura ne kemi br analiz statistikore t t dhnave
prmes programit SPSS. Studimi lidhet me hulumtimin e
mnyrave t integrimit t TIK-ut n procesin e msimdhnies
dhe nxnies. Para anketimit kemi hulumtuar literatur
shkencore q ka t bj me mnyrat e integrimit t TIK-ut n
procesin e msimdhnies dhe nxnies dhe pastaj kemi
parashtruar pyetje prmes t s cilave kemi menduar se mund
t marrim t dhna t dobishme q kan t bjn me prfshirjen
e TIK-ut n procesin e msimdhnies dhe t nxnies. Para
fillimit t grumbullimit t t dhnave kemi br przgjedhjen e
shkollave. Pas przgjedhjes s shkollave, n to u organizua nj
seanc e para anketimit me msimdhns dhe nxns. Kjo ishte
pr tu dhn detaje dhe pr ti informuar pjesmarrsit me
qllimin e ktij studimi dhe ka pritet nga ata. Po ashtu ky
takim sht br edhe pr t ndrtuar raporte n mes t
hulumtuesve dhe pjesmarrsve. Pjesmarrsve pr observimin
e t dhnave iu dhan udhzime t shumta pr mnyrn e
plotsimit t pyetsorve dhe qllimin e tij. Gjat plotsimit t
pyetsorve, q ka zgjatur 20-30 minuta, ne kemi vzhguar n
klas deri n prfundimin e anketimit. Msimdhnsit u jan
prgjigjur pyetjeve ndaras nga nxnsit.

19

1.6. PROCEDURA E ANALIZS S T DHNAVE

Pas leximit t shumfisht dhe rileximit, nocionet dhe temat q

jan prmendur nga pjesmarrsit jan identifikuar dhe jan
grupuar s bashku. Pyetsort jan analizuar duke prdorur nj
qasje tematike t analizave. Vmendje parsore e analizave iu
prkushtua prmbajtjes dhe temave q pjesmarrsit
prmendn, si nj mnyr pr t nxjerr rezultatet e ktij
hulumtimi. Kjo mnyr e analizave sht kryer pr t siguruar
besueshmrin n analizat e t dhnave. Pr t arritur deri te
raportimi i gjetjeve kemi prdorur metodn statistikore dhe
metodn prshkruese. Pr t analizuar si duhet kt problem
kemi prdorur metodn statistikore. Metoda statistikore sht
prdorur pr gjetjen e rezultateve q kemi paraqitur prmes
grafikve dhe tabelave t ndryshme. Ndrsa pr t identifikuar
tema t ndryshme dhe pr t paraqitur gjetjet nga ky hulumtim,
kemi prdorur metodn prshkruese. Pra prmes ksaj metode
kemi br edhe prshkrimin e t dhnave, si dhe kemi paraqitur
rekomandimet pr autoritetet relevante prkitazi me
veprimtarit q duhet ndrmarr pr prfshirjen e teknologjis
informative n procesin e msimdhnies dhe t nxnies, si dhe
n prmirsimin e cilsis n arsim. Prpunimi i ktyre t
dhnave sht br me SPSS.

1.7. PJESMARRSIT N HULUMTIM

Pr studim kam prdorur mostra t qllimshme t shkollave t

arsimit t obliguar. M konkretisht, nxnsit ishin t moshs
13-15-vjeare, ndrsa msimdhnsit ishin msimdhns
lndor dhe klasor. Numri i nxnsve q kan qen
pjesmarrs n kt studim kan qen tridhjet nga do shkoll,
si n qytet ashtu edhe n fshat. N hulumtim jan prfshir 187
20

nxns t klasave t nnta dhe 48 t klasave t shtata. Prej tyre

118 femra apo 50.9% dhe 114 meshkuj apo 49.1 %. Ndrsa, sa
i prket msimdhnsve, ata kan qen t msimit klasor dhe
msimdhns lndor. Msimdhns klasor kan qen 19 %,
ndrsa pjesmarrs kan qen edhe msimdhnsit lndor.
Prqindja e tyre n kt studim ishte: 13.5% msimdhns t
gjuhs angleze, t historis me 10.1 %, t teknologjis 9 %, t
biologjis dhe fiziks me nga 7.9%. Ndrsa msimdhns t
kimis, matematiks dhe edukats figurative jan prfshir
6.7% dhe nga gjuha shqipe dhe gjeografia me nga 4.5 %.

21

II. REZULTATET ME MSIMDHNS

Msimdhnsit e prfshir n kt hulumtim jan msimdhns
klasor dhe msimdhns lndor. Nga msimdhnsit e
anketuar, n nj numr pak m t madh t msimdhnsve jan
ata klasor, me 19 %, kurse t tjert kan prqindje m t ult.
Msimdhnsit e gjuhs angleze prfaqsohen me 13.5 %, t
historis me 10.1 %, t teknologjis 9 %, t biologjis dhe
fiziks me nga 7.9 %. Msimdhnsit e kimis, matematiks
dhe t edukats figurative jan prfshir 6.7 %, kurse prqindja
e msimdhnsve t gjuhs shqipe dhe t gjeografis ishte
4.5%.
Msimdhnsit lndor dhe klasor t prfshir n hulumtim
Graf. 1
0.0%

5.0%

Gjuh shqipe

10.0%

7.9%

Gjuh angleze

13.5%

Gjeografi

4.5%

Histori

10.1%

Teknologji

9.0%

Fizik

7.9%

Kimi

6.7%

Klasor

19.1%

Edukat figurative

6.7%

Matematik

6.7%

Edukat fizike

20.0%

4.5%

Biologji

Edukat qytetare

15.0%

2.2%
1.1%

22

25.0%

Arsyeja se pse msimdhnsit lndor jan t prfshir n kt

hulumtim sht q t informohemi pr at se sa po prfshihet
teknologjia informative gjat procesit t msimdhnies dhe t
nxnies n lndt e ndryshme msimore, duke u bazuar n at
se edhe shkencat shoqrore e edhe ato shkencore, q t dyja
jan rndsishme pr integrimin e vazhdueshm t TIK-ut n
fushn e arsimit. Msimdhnsit e ktyre fushave, prmes
integrimit t TIK-ut n msimdhnie, mund t kryejn
aktivitete t ndryshme msimore, duke u bazuar n praktika t
suksesshme me prioritete arsimore. Po ashtu edhe
msimdhnsit klasor jan prfshir n kt studim pr arsye
se kta msimdhns duhet t prgatisin nxnsit pr
prdorimin e drejt t TIK-ut, n mnyr q ata t jen t
gatshm qen klasat n vijim t din t komunikojn dhe ta
zbatojn TIK-un pr msim.
Msimdhnsit q kan qen t prfshir n kt hulumtim,
jan msimdhns t ciklit fillor dhe t ciklit t mesm t ult.
Przgjedhje e ktyre msimdhnsve sht br pr arsye se
shumica e msimdhnsve q japin msim n kt cikl jan t
trajnuar pr prdorimin e teknologjis informative t
komunikimit. Po ashtu kriter i hulumtimit t realizuar ishte
edhe ajo se nxnsit bazn e arsimit e marrin nga shkolla fillore
dhe ajo e ciklit t mesm t ult. Po ashtu msimdhnsit e
ktij niveli q n fillim t fmijris s tyre t hershme duhet ti
prgatisin nxnsit, q ata prdorin sa m drejt ta teknologjin
informative t komunikimit.

23

Klasat e prfshir n hulumtim (msimdhnsit)

Graf. 2
24.4%

23.3%

klasor

18.9%
16.7%

16.7%
Klasa 6
Klasa 7
Klasa 8
Klasa 9

klasor

Klasa 6

Klasa 7

Klasa 8

Klasa 9

Nga kjo q sht paraqitur, shohim se msimdhns klasor q

kan marr pjes n kt studim jan: 18,9%, msimdhns t
klasave gjashta 16,7%, msimdhns t klasave t shtata
23,3%, msimdhns t klasave t teta dhe 24,4% dhe
msimdhns t klasave t nnta 16,7%. Ndrsa, sa i prket
strukturs gjinore t msimdhnsve pjesmarrs n anketim
sht: 66.6% t gjinis femrore dhe 34% t gjinis
mashkullore.
2.1. Pajisja e shkollave me kompjuter
Shum shkolla jan furnizuar me laborator kompjuterik. N
shkollat e mesme mesatarja e laboratorve kompjuterik sht si
vijon: shkollat profesionale 1.52 laborator (35.15 kompjuter);
shkollat e prgjithshme 1.2 laborator (32 kompjuter);
shkollat e prziera 1.4 laborator (24.8 kompjuter); qendrat
e kompetencs 6 laborator (312 kompjuter). Rreth 60% e t
24

gjitha shkollave t nivelit para universitar jan t pajisura me

laborator t teknologjis informative. Pjesa e mbetur do t
pajiset gjat 2-3 viteve n vijimin12. Pyetjes se a sht shkolla
juaj e pajisur me kompjuter, 64.8% prej tyre i jan prgjigjur
se shkolla ku ata punojn ka kompjuter, kurse 35.2% thon se
nuk ka.
Graf. 3
0%
0%
35%
65%

Po
Jo

Prve prgjigjeve q jan cekur m lart, msimdhnsit kan

dhn edhe opinone t ndryshme, duke pohuar se kompjuteri
sht i nevojshm npr shkolla, por nuk kemi kushte pr nj
gj t till, sepse n nj klas jan mbi 30 nxns dhe shkolla
nuk ka asnj kabinet e as laborator, ather si mund t ket
sukses ky lloj msimi. Prve ksaj, prkitazi me kt pyetje,
msimdhnsit jan deklaruar: ,,Ne nuk kemi kushte
elementare n shkoll, nuk kemi uj, mungon higjiena, e pr
teknologji neve nuk jemi t interesuar shum, se a ka shkolla
jon kompjuter apo jo. Kishte qen mir q s pari t na
rregulloni kushtet pr higjien e pr uj, e ather, kur t na
12

http://www.meiks.net/repository/docs/ (par pr her t fundit 12 qershor

2013 )

25

plotsohen kto kushte, ju lirisht mund t vini, e ne ather

jemi t gatshm t bisedojm pr kt tem.

2.3. Njohurit e msimdhnsve pr prdorimin e

kompjuterit
N grafikun e mposhtm sht paraqitur shkalla e njohurive t
msimdhnsve n prdorimin e kompjuterit. Prej tyre 38.9%
deklarohen se kan njohuri t mjaftueshme, 32.2% njohuri
shum t mira, kurse 28.9% shprehen se posedojn njohurit
fillestare n prdorimin e tij.
Graf. 4

Fillestare

28.9%

T mjaftueshme

38.9%

Shum t mira

32.2%

Sipas ktyre t dhnave, shihet se gjendja e msuesve pr

njohurit e prdorimit t kompjuterit sht n nivel t
mjaftueshm, sepse shtje kryesore dhe thelbsore pr
prfshirjen e TIK-ut n msimdhnie dhe nxnie sht m
shum prqendrimi i msimdhnsve n shfrytzimin e TIK-ut
pr qllime arsimore, se sa shfrytzimi praktik i kompjuterve
bashk me mjetet dhe programet e tij. Pr prdorimin sa m
shum t kompjuterit, shkolla duhet t prcaktohet pr nj
26

program. Msuesve u nevojiten (80%) shprehi jo teknike dhe

(20%) shprehi teknike. Thelbsore sht pavarsia dhe puna n
grupe. Shprehit baza t nevojshme (t lexuarit, t shkruarit,
skicimi) dhe shprehi t tjera t nivelit t lart t njohjes jan
kushte paraprake pr nj prdorim t suksesshm t TIK-ut.

2.4. Vijimi i msimdhnsve n trajnime pr TIK

Ministria e Arsimit Shkencs dhe Teknologjis n
bashkpunim me donatort ka punuar n zhvillimin e burimeve
njerzore duke ofruar trajnime n ECDL (European Computer
Driving Licence). ,,Rreth 10,700 msimdhns kan
prfunduar kt trajnim. Gjithashtu, progres i konsiderueshm
sht arritur n investimet infrastrukturore t cilat kan ndikuar
n prmirsimin e situats 13 . Integrimi i TIK-ut, zakonisht
nnkupton trajnimin e msimdhnsve, por gjithashtu krkon
nj vizion m t gjer t zhvillimit t kompetencave dhe t
shrbimeve mbshtetse brenda institucioneve arsimore.
Pyetjes A keni t kryer trajnime pr TIK, 67.8% e
msimdhnsve iu prgjigjen se kan t kryer kurse, ndrsa
32.2% nuk kan t kryer asnj kurs pr TIK. T dhnat jan t
paraqitura n grafikun n vijim.

13

http://www.meiks.net/repository/docs (par pr her t fundit me

9.12.2013)

27

Graf. 5

32.20%
Po
67.80%

Jo

Me qllim t ngritjes s kapaciteteve t msimdhnsve pr

prdorimin e kompjuterit n procesin e msimdhnies dhe t
nxnies, q nga viti 2009 MASHT-i ka kontraktuar me shum
organizata dhe me Universitetin Amerikan t Kosovs (AUK)
pr prgatitjen profesionale t msimdhnsve pr programin:
Patenta Evropiane pr Prdorimin e Kompjuterit (ECDL), q
njihet si standard ndrkombtar pr aftsit kompjuterike.
Prve ktij programi, organizatat dhe institucionet e tjera
kombtare dhe ndrkombtare kan trajnuar msimdhnsit pr
prdorimin e kompjuterit gjat procesit msimor.

2.5. Organizatat q kan ofruar trajnime pr TIK-un

Prgatitja e msimdhnsve pr prdorimin e TIK-ut sht nj
objektiv shum i rndsishm i politikave arsimore. Ktyre
shtjeve i jan drejtuar disa organizata ndrkombtare me
projekte t tilla, si sht: ECDL q e ka realizuar MASHT, s
bashku me AUK-un. Organizatat q kan trajnuar msuesit, t
cilt kan qen pjesmarrs t ktij hulumtimi, sipas
28

opinioneve t msimdhnsve, jan t paraqitura n grafikun

n vijim.
Graf. 6

1%5% 6%
USAID
AUK
Don Bosko
Educ Aid

88%

Prkitazi me ofrimin e trajnimeve nga organizata dhe

institucione t ndryshme, 74.2% shprehen se organizatat kan
ofruar trajnime pr kompjuter, kurse 25.8% prgjigjen se ato
nuk e kan br kt. Organizatat t cilat kan ofruar trajnime
ECDL si kontraktor t MASHT-it, jan AUK-u, USAID-i,
Don Boskoja dhe Educ Aid-i. Pjesn m t madhe t ktyre
trajnimeve apo 87.7% e ka organizuar AUK u. N trajnime te
USAID it dhe Educ Aid it jan prfshir 6.2%, prkatsisht
4.6% t msimdhnsve, si shihet edhe nga grafiku i m
siprm.

2.6. Programet kompjuterike q i zbatojn msimdhnsit

Programet t cilat m s teprmi i prdorin msimdhnsit jan
7 modulet q prfshin ECDL-i. Prej tyre programi me nj
prqindje m t madhe q e prdorin msimdhnsit sht
Word me 85.7 %., Excel-i (program pr tabela dhe kalkulime)
q prdorin 63.1% t msimdhnsve, kurse PowerPoint-in
29

58.3% prej tyre. Interneti dhe Access-i prfaqsohen me nj

prqindje m t vogl, 33.3 prkatsisht 26.2 %. Dy t anketuar
kan deklaruar se nuk prdorin asnjrin prej ktyre
programeve.
Graf. 7

Programet kompjuterike q i prdorin msimdhnsit

Word

85.7%

Excel

63.1%

PowerPoint

58.3%

Internet

33.3%

Acces
Asnj

26.2%
2.4%

Nga rezultatet e paraqitura shohim se msimdhnsit, kan

prfituar nga trajnimi ECDL. Gati n do profil profesional
programi i ECDL ofron nj platform mjaft t prshtatshme pr
fitimin dhe zhvillimin e njohurive dhe t aftsive pr
prdorimin e kompjuterit . Ndr t tjera, prfitimi dhe aftsimi
pr prdorimin e kompjuterit prmes programit t ECDL-s ka
nj njohje t lart internacionale dhe kjo e bn m t veant
kt program. Zbatimi i tij po z vend gjithnj e m shum n
institucionet publike dhe private t do vendi.

30

2.7. Integrimi i teknologjis informative t komunikimit

n msimdhnie
Pyetjes, si e prfshini teknologjin msimore n msimdhnie?
25.6% e msimdhnsve i jan prgjigjur: me ilustrimin dhe
konkretizimin e prmbajtjeve msimore, kurse 17.1% pr
konsultimin e literaturs shkollore pr t ciln thon se u
mungon, pa e dhn opinionin e tyre se pr far lnde. Me nj
prqindje m t ult (13.4) prfaqsohen msimdhnsit t cilt
kt ndihm e shfrytzojn pr prgatitjen dhe prezantimin e
temave t ndryshme me foto, tabela, diagrame etj, kurse me
nga nj prqindje prafrsisht t njjt prej 6 deri n 8.5% kan
deklaruar se atyre kompjuteri u ndihmon pr hulumtime dhe
pr t prcjell metodat e reja n fushn e msimdhnies, pr
hartimin e projekteve t ndryshme, pr pajisjen me informata
shtes, me t cilat tema bhet m interesante. Mnyr tjetr
sht edhe msimi prmes lojrave t ndryshme, q ka pr
qllim pr t br nj msimdhnie m atraktive, si dhe
analizimi i materialeve t marra nga interneti, si tregon edhe
tabela n vijim.

Tabela

Prqindja
Pr ilustrimin dhe konkretizimin e prmbajtjeve
msimore.
Pr prgatitjen dhe prezantimin e temave t
ndryshme me foto, diagrame, tabela etj.
Pr hulumtime dhe pr t prcjell metodat e
reja n fushn e msimdhnies.

31

25.6
13.4
8.5

Pr konsultimin e literaturs shkollore e cila

mungon.
Pr hartimin e projekteve t ndryshme.

17.1

Pr komunikim me e-mail.

6.1

Pr pajisjen me informata shtes me an t

fotove t ndryshme me t cilat tema bhet m
interesante.
Hartimin e testeve.
N hartimin e planeve dhe t programeve dhe t
ushtrimeve t ndryshme.
Pr msimdhnie m atraktive prmes lojrave
t ndryshme apo shikimi i materialeve t marra
nga interneti.
Pr diagrame n statistik dhe pr tabela t
ndryshme.

7.3

7.3
6.1
1.2
6.1
1.2

2.8. Metodat msimore prmes TIK-ut q zbatojn

msimdhnsit gjat procesit msimor

Opinionet e msimdhnsve pr metodat e zhvillimit t

msimit prmes TIK-ut jan t ndryshme. 35.5% t
msimdhnsve kan deklaruar se ata i udhzojn nxnsit,
duke i orientuar n adresa t ndryshme pr t hulumtuar pr
tema msimore. Kto tema pastaj n klas do t diskutohen dhe
do t plotsohen edhe nga nxnsit e tjer. Nj numr i
konsiderueshm i msimdhnsve thon se ata i udhzojn
nxnsit se si t prdorin internetin pr detyra shtpie dhe
mnyrn se si duhet hulumtuar n shtpi. Mnyra t tjera t
zhvillimit t msimit jan: prezantimi i temave t caktuara me
foto, harta, skica, tabela, n PowerPoint, zhvillimi i msimit
32

prmes CDve etj. Tabela n vazhdim paraqet prgjigjet e

msimdhnsve shprehur n prqindje.

Tabela

Prqindja
Prmes CD-s.

11.3

Nxnsit orientohen n adresa t ndryshme pr t

hulumtuar prkitazi me temat msimore e pastaj n
klas bhen pyetje rreth atyre temave.

35.5

Ata prdorin internetin sipas udhzimeve tona q u

japim atyre pr detyr shtpie dhe mnyrn se si
duhet punuar n shtpi.

21.0

Pr tema t caktuara ata marrin informacione t

pavarura plotsuese nga interneti.

17.7

Prezantimi i temave t caktuara me foto, harta, skica,

tabela etj. n PowerPoint.

12.9

Me futjen e teknologjis n sistemin arsimor shum

nxns mund t zhvillojn msimin nga distanca
(online).

1.6

Prqindja e msimdhnsve q i udhzojn nxnsit pr

prdorimin e teknologjis informative pr msim sht si n
vijim: 35%. t msimdhnsve i orientojn nxnsit n adresa
t ndryshme, pr t hulumtuar prkitazi me temat msimore, e
pastaj zhvillimi i ors bhet duke debatuar rreth atyre temave
q jan hulumtuar n internet. Msimdhnsit deklarohen se
11.3% i udhzojn nxnsit q prmes CD-s t msojn, e
veanrisht ky opinion ka qen i msimdhnsve t gjuhs

33

angleze, t cilt prmes CD-s i udhzojn nxnsit t msojn

gjuhn angleze. 21% t msimdhnsve japin detyra t
shtpis, duke i udhzuar q TIK-un ta integrojn pr detyra t
shtpis. 17.7%t msimdhnsve i udhzojn dhe i caktojn
tema pr t cilat duhet t hulumtojn n internet. Prqindja e
msimdhnsve t cilt e integrojn PowerPoint-in gjat
procesit t msimdhnies dhe nxnie sht 12.9%. Ndrkaq
1.6% t msimdhnsve shprehen se me prdorimin e
teknologjis informative n msimdhnie mund t zhvillojn
edhe msimin nga distanca.

2.9. A msojn nxnsit prmes kompjuterit n

klas dhe n shtpi me udhzime t msimdhnsve ?

Pyetjes se a mund t zhvillohet msimi n klas apo n shtpi
nga nxnsit me udhzimet tuaja,78.2% t msimdhnsve i
jan prgjigjur se msimi mund t zhvillohet, kurse 21.8% prej
tyre e kan mohuar kt.
Graf. 8

Po
78,2%

Jo
21,8

100%

Prve ktyre rezultateve q kemi marr nga msimdhnsit, ne

kemi arritur t marrim edhe komentet e tyre. Msimdhnsit
deklaruan se msimi prmes kompjuterit mund t zhvillohet
34

edhe n shtpi me udhzimet e tyre, mirpo krkojn nga

prindrit e nxnsve, q t vzhgohen fmijt e tyre me
vmendje, pr at se sa koh dhe pr far po e prdorin
kompjuterin. Po ashtu krkojm nga prindrit q tiu kufizohet
koha dhe t jen nn kontroll t tyre, pr arsye se kan vn re
ne gjat procesit msimor se ata jan duke e keqprdorur
kompjuterin, sidomos duke e humbur kohn n facebook.
Meqense disa msimdhns jan prgjigjur se nuk jan duke e
integruar Tik-un n procesin e msimdhnies dhe t nxnies,
ather pyetja jon ishte se cilat ishin arsyet q ju nuk e
praktikoni TIK-un gjat msimdhnies. Prgjigjet e tyre jan si
n vijim.
2.10.

Disa arsye t msimdhnsve q nuk e zbatojn TIKun pr msimdhnie dhe nxnie

Pyetjes plotsuese se cilat jan arsyet se pse msimdhnsit

nuk e integrojn TIK-ut n msim, msimdhnsit i jan
prgjigjur me prqindjet si n vijim.
42% t msimdhnsve nuk krkojn nga nxnsit t sjellin
punime fare nga interneti, apo thn ndryshe nuk e integrojn
TIK-un n procesin e msimdhnies. Nga prgjigjet e
msimdhnsve rezulton se nj pjes e konsiderueshme e
msimdhnsve apo 41.7% si arsye kryesore pse nuk e bjn
kt konsiderojn se nxnsit nuk kan kompjuter n shtpit
e tyre, 30.6% deklarojn se libri mjafton n arritjen e
rezultateve t dshiruara, kurse 13.9% shprehen se nxnsit
nuk kan njohuri pr prdorimin e kompjuterit pr nevoja
msimore. Disa nga msimdhnsit prgjigjen se ata nuk
dshirojn ti ngarkojn nxnsit me detyra t shtpis. N
tabeln n vijim jan t paraqitura arsyet kryesore se pse
35

msimdhnsit nuk e integrojn teknologjin informative t

komunikimit gjat procesit t msimdhnies.
Tabela

Prqindja
Nuk e preferoj fare zbatimin e TIK-ut n
msimdhnie dhe nxnie.

2.8

Nuk e zbatoj, sepse un punoj vetm n klas, e

nxnsit punimet i zgjedhin vet, kurse un nuk i
ngarkoj ata me detyra t shtpis.

8.3

Ka nxns q u mungon kompjuteri.

41.7

Mendoj se libri mjafton n arritjen e rezultateve q

dshirojm.

30.6

Puna e kompjuterit ka pak t bj me lndn e

edukats fizike.

2.8

Sepse nxnsit nuk din ta prdorin pr nevoja

msimore.

13.9

Meqense nj numr i konsiderueshm i msimdhnsve nuk e

integrojn TIK-un n msimdhnie, edhe pse roli dhe rndsia
e tij sht shum e madhe, pr arsye se prmes integrimit t
TIK-ut n detyrat e shtpis bhet aktivizimi i drejtprdrejt
dhe i pavarur i nxnsve pr prforcimin e lnds msimore pa
mbikqyrje nga ana e msimdhnsit. Detyrat e shtpis
ndikojn n zgjerimin e njohurive dhe realizohen n mnyr t
pavarur nga puna e planifikuar me plan dhe me program. Roli i
prdorimit t teknologjis informative pr detyrat e shtpis t
nxnsve sht shum i rndsishm, pr arsye se mundson q
nxnsit, prve zgjidhjes s detyrave prmes librave, mund t
prdorin edhe internetin, duke hulumtuar dhe duke zgjeruar
36

njohurit e tyre pr nj shtje apo lnd msimore. Prmes

ksaj ata mund t msohen se si t prdorin burime nga
interneti. Roli i msimdhnsve n kt rast sht orientues, ata
mund t krkojn nga nxnsit hulumtime n internet prtema
t caktuara msimore, n mnyr q ti stimulojn q internetin
ta prdorin pr nevoja pedagogjike. Nga msimdhnsit
krkohet q gjat procesit msimor t prdorin strategji t
ndryshme t msimdhnies dhe nxnies, ata kan nevoj t
prtrijn metodat e tyre tradicionale. Msimdhnia
bashkkohore krkon q t ket llojllojshmri t mnyrave pr
msimnxnie.
N qoftse msimdhnsit i stimulojn nxnsit q ta prdorin
kompjuterin n mnyr edukative edhe n shtpi, duke u
bazuar se sot gati t gjith fmijt jan t pajisur me kompjuter,
ather edhe prindrit do t jen t vetdijshm se pr ka e
prdorin fmijt e tyre at. Pr t integruar TIK-un pr nevoja
pedagogjike n shtpi, gjithnj krkohet orientim dhe vlersim
nga msimdhnsit, si dhe mbikqyrje nga prindrit.

2.11. Prdorimi

i TIK- ut nga fmijt me nevoja t veanta

Pyetjes s parashtruar pr msimdhnsit se a sht TIK-u mjet

stimulues pr nxnsit me aftsi t kufizuar, 87.2% t
msimdhnsve theksojn se po. TIK-u sht mjet stimulues i
cili ndikon n ngritjen e nivelit t nxnsve, mirpo nuk ka
pajisje teknologjike q jan t posame pr kta fmij. Pr t
tjert, kjo shihet si nxitje e kureshtjes dhe nj mnyr m e
prshtatshme se sa shfletimi i burimeve t tjera. Pr nj numr
m t vogl msimdhnsish sht mjet stimulues, por
krkohet ndihma e msimdhnsit, kurse 11.8% mendojn se ai

37

nuk sht mjet stimulues, e madje nj numr i vogl prej tyre

kan deklaruar se paraqet vshtirsi n nxnie.
N tabeln n vijim, jan evidencuar opinionet e
msimdhnsve prkitazi me prdorimin e kompjuterit si mjet
stimulues pr fmijt me nevoja t veanta.
Tabela

Prqindja
Po, sht mjet stimulues dhe m i leht pr
nxnsin dhe ndikon n ngritjen e nivelit t tij.

33.5

sht mjet stimulues q e nxit kureshtjen e

nxnsve dhe e thyen monotonin e rutins duke
shfletuar burime.

28.5

sht mjet stimulues por krkohet ndihma e

msimdhnsit.

10.2

Po, sepse sht m trheqs pr ta.

11.2

Nse prdoret me kufi dhe pr msim.

4.8

Nuk sht mjet stimulues.

11.8

Sipas rezultateve t paraqitura m lart, TIK-u ka kontribuar dhe

mund t kontribuoj, prfshir ktu edhe arsimin e veant, ku
prpjekje t mtejshme duhet t bhen pr arsimimin
gjithprfshirs. Por shum vmendje duhet tu kushtohet
njerzve me arritje t ulta. Gjithprfshirja mund t ket
pengesa pr shkak t kushteve sociale dhe edukative t
shfrytzimit t TIK-ut n procesin arsimor.

38

2.12. Sa

ju ofrojn msimdhnsit material shtes nga

interneti
Pyetjes s shtruar msimdhnsve se a ju ofroni material shtes
nxnsve nga interneti, msimdhnsit jan deklaruar se:27.3%
e tyre ju ofrojn material shtes nga interneti, kurse 72.7%, prej
tyre deklarohen se nuk u kan ofruar kurrfar materialesh nga
interneti nxnsve t tyre.
Graf. 9

27.3%
Po

72.70%

Jo

Nga prgjigjet e msimdhnsve rezulton se 27.3% internetin e

prdorin pr t krkuar t dhna rreth njsive msimore, t cilat
nuk mund t`i gjejn n libra. N kt rast ata jan prgjigjur
varsisht nga lnda e msimdhnies se kan hulumtuar faqe t
caktuara t internetit duke shnuar madje edhe adresat, p.sh.
disa msimdhns t biologjis, gjuhs angleze dhe t
teknologjis. Rreth 20% prej tyre internetin e prdorin pr tu
njoftuar me informacionet m t reja q ndodhin n bot. Pr
teste, pr ushtrime dhe informacione t tjera q lidhen me
39

lndn e caktuar e prdorin 13.3%, t msimdhnsve,

kryesisht msimdhnsit e gjuhs angleze dhe disa t
matematiks, kurse pr hulumtime shkencore n web faqe t
ndryshme 10.1%. Pr komunikim me prindrit dhe me nxnsit
rreth shtjeve msimore e prdorin 11.4%, pr ngritje
profesionale 11.1% dhe me nj prqindje tepr t vogl e
prdorin msimdhnsit pr shfletim t gazetave dhe pr
nevoja personale, ndrsa 12.2% t msimdhnsve nuk kan
dhn fare prgjigje.
2.13. Prdorimi

i internetit nga msimdhnsit

Tabela 5.

Prqindja
Pr hulumtime shkencore n web faqe t
ndryshme.

10.1

Pr t krkuar t dhna rreth njsive msimore, t

cilat nuk mund t gjinden n libra.

25.3

Pr informacionet m t reja q ndodhin n bot

20.3

Pr teste, pr ushtrime dhe pr shum gjra q

lidhen me lndn time.

15.2

Pr ngritje profesionale.

12.7

Pr komunikim me prindrit dhe nxnsit rreth

shtjeve msimore.

11.4

Pr shfletim t gazetave.

2.5

Pr nevoja personale.

2.5

40

Sipas rezultateve t cekura m lart mund t konkludojm se

interneti sht nj mjet lehtsues pr msimdhnie.
Msimdhnsit kan pohuar se interneti na ndihmon dhe na
ofron mnyra t llojllojshme t t nxnit. Nxnsve u
mundson t hulumtojn n mnyr t pavarur pr t gjitha
lndt msimore. Prve tekstit q kan n duar,
msimdhnsit dhe nxnsit, interneti iu mundson edhe
gjetjen e t dhnave t ndryshme me burime plotsuese t
informacioneve. Prve ksaj, msimdhnsit shprehen se
interneti lehtson bashkpunimin nmes t prindrve dhe
nxnsve, duke e zvogluar nevojn q nxnsit t jen n
vendin e njjt. Mirpo msimdhnsit deklarohen se mungon
interesimi i nxnsve pr bashkpunim, sepse shumicn e
kohs e kalojn duke e prdorur internetin pr lojra dhe
bisedime t ndryshme. Duke u bazuar n kt, mund t themi
se roli i msimdhnsve n stimulimin e nxnsve pr
prdorimin e internetit nmsimsht shum i rndsishm. Ka
mnyra t ndryshme q msimdhnsit mund ti stimulojn
nxnsit pr prdorimin e drejt t internetit. Ata duhet t
krkojn nga nxnsit q komunikimin midis tyre ta bjn
prmes e-mail-it. Kjo sht vetm nj mnyr e komunikimit,
q nxnsit, sidomos ata t klasave t ulta, i mson pr
prdorimin e e-mal-it. Prve ksaj, nxnsit duhet t edukohen
pr prdorimin n mnyr pedagogjike t internetit, q do t
ndikoj n msimin e tyre gjat gjith jets.

41

2.14. Sa

i udhzojn msimdhnsit nxnsit pr

hulumtime n internet pr nevoja msimore

Prkitazi me rolin e msimdhnsve n angazhimin e nxnsve
pr hulumtime n internet pr nevoja msimore, 58% e
msimdhnsve kan deklaruar se roli i tyre sht q t
udhzojn nxnsit, q ata t sjellin punime nga interneti,
ndrsa 42% prej tyre thon se ata nuk e bjn nj gj t till.
Graf. 10

42%

Po

58%

Jo

Roli i msimdhnsve n angazhimin e nxnsve pr

hulumtime n internet sht jashtzakonisht i madh.
Msimdhnsit duhet ti stimulojn nxnsit q t jen t
vemendshm ndaj elementve pamor dhe burimeve mediatike
dhe t dallojn informacionin q duhet t msohet dhe
prshtypjet q duhet t krijohen nga imazhet dhe tingujt.
Nga msimdhnsit krkohet q ti nxisin nxnsit pr krkime
n internet pr inforacione rreth nj teme, demonstrime prmes
videove, vjersha, tregime dhe shkrime t shkurtra letrare ose
42

joletrare. Nxnsit t ndar n grupe t vogla mund t lexojn,

t analizojn dhe t diskutojn pr revista, gazeta, artikuj
kontradiktor, pr t cilt kan interesim t gjith dhe q kan
hasur n internet.

2.15. Materialet ndihmse nga

interneti

Pyetjes plotsuese pr msimdhnsit se far materialesh ju

ofroni nxnsve pr ti stimuluar q ata internetin ta prdorin
pr nevoja msimore, 20.6% prej tyre jan shprehur se kan
ofruar tema q lidhen me njsin msimore, 17.5%
informacione t ndryshme q kan t bjn me lndn e tyre,
kurse 9.5% informacione t ndryshme q kan t bjn me
jetn e prditshme. Me nj prqindje prafrsisht t njjt, 6
deri n 8% jan prfaqsuar msimdhnsit t cilt nxnsve u
ofrojn udhzime pr hulumtime, adresa dhe faqe interneti pr
shfrytzim t literaturs, modele t ndryshme t punuara sipas
faqeve t ndryshme t internetit, t cilat shrbejn pr pun
dore nga nxnsit, materiale t ndryshme, vizatime, skica,
fotografi q lidhen me njsit msimore, teste t ndryshme,
detyra dhe ushtrime t paplotsuara lidhur me njsin
msimore, si dhe prezantime me video projektor pr lndn
prkatse .
Tabela

Prqindja
Modele t ndryshme pr pun praktike,q i
prezantojm me video projektor.

43

3.2

Informacione t ndryshme, q kan t bjn me

lndn time.

17.5

N shkoll nuk kemi kushte, por ndonjher u

ofrojm punime t cilat i marrim prej internetit n
shtpi e po ashtu edhe nxnsit angazhohen vet
pr nj gj t ktill.

4.8

Varet nga njsia msimore.

3.2

Tema q lidhen me njsin msimore.

20.6

Modele t ndryshme t punuara sipas faqeve t

ndryshme t internetit, t cilat na shrbejn pr
pun dore nga nxnsit.

6.3

Informacione t ndryshme q kan t bjn me

jetn e prditshme.

9.5

Udhzime pr hulumtime.

7.9

Materiale t ndryshme, vizatime, skica, fotografi

q lidhen me njsit msimore.

6.3

Adresa dhe faqe interneti pr shfrytzim t

literaturs.

7.9

U ofroj detyra dhe ushtrime t paplotsuara lidhur

me njsin msimore.

4.8

Teste t ndryshme.

7.9

Msimdhnsit kan dhn prgjigje t ndryshme, varsisht

prej lnds t ciln e japin. Pr ofrimin e testeve t ndryshme,
detyrave, si dhe ushtrimeve t pa plotsuara, jan deklaruar
kryesisht msimdhnsit e gjuhs angleze dhe t matematiks,
kurse prezantime me video projektor prdorin msimdhnsit e
44

disa lndve, e veanrisht msimdhnsit e gjuhs shqipe.

Msimdhnsit e biologjis u afrojn nxnsve t tyre njsi q
kan t bjn me botn bimore dhe shtazore, t gjeografis
ilustrime nga vende t ndryshme t bots, kurse t historis
ngjarje apo dokumente t ndryshme.

2.16. Sa

jan t informuar msimdhnsit se pr far

arsye nxnsit e prdorin internetin

Pyetjes se pr far e prdorin internetin nxnsit gati gjysma e
msimdhnsve t anketuar kan deklaruar se ata e prdorin
internetin pr lojra dhe Facebook, varsisht se si e kan
specifikuar vet msimdhnsit. 15.6% t msimdhnsve
deklarohen se nxnsit e tyre internetin e prdorin pr qllim t
msimit, kurse 10.6%pr informacione t ndryshme n fusha t
ndryshme. Rreth 8% prej tyre jan prgjigjur se nxnsit e
prdorin internetin pr informacione t reja duke theksuar se
gjat zhvillimit t njsive msimore ata shpesh n ort e
msimit kontribuojn me informacione t reja t cilat i kan
marr nga interneti, kurse 6.7% t msimdhnsve mendojn se
nxnsit e prdorin shum pak internetin pr msim, ata e
prdorin pr komunikim midis tyre dhe pr lojra, ndrsa 9.4%
t msimdhnsve shprehen se nuk kan njohuri se pr far e
prdorin nxnsit e tyre internetin.

45

Tabela

Prqindja
Ata e prdorin pr qllime msimi.

16.5

E prdorin pr informacione t reja, sepse gjat

zhvillimit t tems msimore nxnsit shpesh
gjat ors kontribuojn me informacione t reja
t marra nga interneti.

8.2

Pr informacione t ndryshme n fusha t

ndryshme.

10.6

Nxnsit e prdorin shum pak internetin pr

msim, ata m tepr e prdorin pr komunikim
midis tyre dhe pr lojra.

7.1

Pr Facebook.

28,3

Pr lojra.

20.0

Nuk jam i/e informuar.

9.3

Duke u bazuar n kto t dhna t ktij hulumtimi, apo ne

prgjigjetq kemi marr nga msimdhnsit, ne mund t vijm
n prfundim se te nxnsit mungojn kompetencat pr TIKun. Nxnsit, duke filluar nga klasat e ulta, duhet t jen n
gjendje q t krkojn informacione n mnyr t detajuar dhe
t praktikojn m shum njohurit dhe aftsit e tyre pr t
qen njohs m t mir t specifikave kompjuterike. N klasn
e gjasht nxnsit filloj t njohin edhe prmbajtjen e Excel-it
Ndrkaq n klasn e shtat sht e rndsishme q ti kushtohet
rndsi aftsive baz, si dhe msimdhnsit t krkojn nga
nxnsit t thellojn t kuptuarit e tyre.

46

2.17. Rndsia

e internetit pr msim

Pyetjes plotsuese se ku qndron rndsia n angazhimin e

nxnsve n prdorimin e internetit pr hulumtime dhe nevoja
tjera msimore, msimdhnsit i jan prgjigjur jo njsoj.
Numri m i madh i msimdhnsve (32 %) jan shprehur se ata
krkojn nga nxnsit hulumtime n internet pr detyra t
shtpis, me qllim t zgjerimit t njohurive, lidhur me njsit
msimore, kurse 20% prej tyre e bjn kt pr arsye se n
internet mund t gjenden gjra t cilat e bjn orn edhe m
atraktive. Ndrkaq pr punimin e projekteve t ndryshme jan
deklaruar 12% e msimdhnsve. Me nga nj prqindje prej
10% jan prfaqsuar msimdhnsit t cilt thon se i
angazhojn nxnsit pr hulumtime n internet pr ngritjen e
vetdijes, q t bhen hulumtues prkitazi me at se far
msojn dhe q ora t jet m interesante pr nxns gjat
prezantimit t detyrave t shtpis n klas. N baz t ksaj
msimdhnsit jan shprehur: Ne do t informohemi se pr
far tema jan m shum t interesuar nxnsit,q ne m tutje
t vazhdojm me shtjellimin e atyre temave q ata kan
hulumtuar. Arsye te tjera pr t cilat jan prcaktuar
msimdhnsit n krkim t ktyre detyrave jan angazhimi i
nxnsve q nga interneti t sjellin punime t cilat i prezantojn
n klas me video projektor apo me forma t tjera t
prezantimit. Ndrkaq 8%. e msimdhnsve jan shprehur se i
angazhojn nxnsit pr hulumtime n internet, pr arsye t
stimulimit t atyre nxnsve q jan m pak aktiv. N tabeln
n vijim jan t paraqitura prqindjet e msimdhnsve, q i
jan prgjigjur pyetsorit n pyetjen pr rndsin e angazhimit
t nxnsve pr hulumtime n internet.
47

Tabela

Prqindja
Pr punimin e projekteve t ndryshme.

12.0

N internet mund t gjinden gjra t cilat e

bjn orn edhe m atraktive.

20.0

Pr zgjerimin e njohurive lidhur me njsit

msimore.

32.0

Pr ngritjen e vetdijes q t bhen hulumtues

prkitazi me at se far msojn.

10.0

Q ora t jet m interesante pr nxns, gjat

prezantimit t detyrave t shtpis n klas.
Aty do t vrehet se sa pr ka jan m shum
t interesuar nxnsit n mnyr q ne t
ndalemi m tepr n ato tema.

10.0

Pr angazhimin e tyre q nga interneti ata t

sjellin punime t cilat i prezantojn n klas
me video projektor apo forma tjera t
prezantimit.

8.0

Pr t nxitur angazhimin e nxnsve pasiv.

8.0

48

III. REZULTATET ME NXNS

3.1. Klasat e prfshira n hulumtim
N hulumtim jan prfshir, si shihet edhe nga grafiku i
mposhtm, 187 nxns t klasave t nnta dhe 48 t klasave t
shtata. Prej tyre 118 vajza apo 50.9%, dhe 114 meshkuj apo
49.1 %. Nxnsit kan qen t moshs adoleshente, sepse
adoleshentt jan duke humbur shum or t tra pran
internetit, duke shikuar programe me prmbajtje jo edukative
pr jetn e tyre, ndrsa hulumtimet pr nevoja shkollore n
internet, si dhe libri si esenc pr edukim dhe zhvillim, shum
pak apo aspak po z hapsir n duart e tyre. N vazhdim t
punimit do t paraqesim edhe t dhnat pr prdorimin e TIKut nga nxnsit dhe ndikimin e tij n msimdhnie dhe nxnie.
Graf. 11

20%
Klasa 9
80%

49

Klasa 7

3.2. Pajisja e shkollave me kompjuter

Pyetjes se a sht e pajisur shkolla me kompjuter apo jo,
68.9% t nxnsve jan prgjigjur se shkolla n t ciln ata
vijojn msimin, ka kompjuter, kurse 31.1% thon se nuk ka.
Graf. 12

Po
Jo

Kemi kompjuter
68,9%

Nuk kemi
kompjuter 31,1%

Ndrkaq sa u prket prgjigjeve t msimdhnsve, 64.8% prej

tyre kan thn se shkollat ku punojn ata jan t pajisura me
kompjuter, kurse 35.2% thon se nuk ka.

3.3. Kurset pr prdorimin e kompjuterit

Asnjri prej t anketuarve nuk ka kryer kurse pr prdorimin e
kompjuterit. Prgjigjja e disa nxnsve t deklaruar sht se ata
kan msuar prdorimin e kompjuterit n shtpi pa ndihmn e
askujt.

50

3.4. Njohurit e nxnsve pr ta prdorur kompjuterin

Pyetjes se sa kan njohuri nxnsit n prdorimin e
kompjuterit, m shum se dy t tretat po 69.7% e nxnsve i
jan prgjigjur se kan shum njohuri n prdorimin e tij, kurse
26.5 jan prgjigjur se kan pak njohuri. Vetm 3.8% prej tyre,
si tregon edhe grafiku n vazhdim, nuk din ta prdorin at.
Graf. 13
0

20

40

Shum

80
69.7 %

Pak
Aspak

60

26.5 %
3.8 %

N prqindjet e paraqitura n grafikun m lart, shohim se ka

edhe nxns, q nuk din fare ta prdorin kompjuterin. N
Kornizn e Kurrikuls s Kosovs (2011), nxnsit duhet ti
zhvillojn kompetencat e TIK-ut pr t arritur nj sistem t
integruar dhe koherent t dijeve, t shkathtsive q u nevojiten
pr tu ballafaquar me sfidat e epoks digjitale dhe t
ekonomis s tregut t lir. Gjat intervistimit ton me nxnsit
kemi marr mendime dhe opinione t ndryshme, e sidomos,
krkesa e tyre ishte q t mbajn kurse t ndryshme pr
edukimin e tyre pr prdorimin e drejt t kompjuterit dhe t
mjeteve t tjera audiovizuale.

51

3.5. Koha q shfrytzojn nxnsit pran kompjuterit

N tabeln n vijim jan evidencuar prgjigjet e nxnsve
prkitazi me kohn e prdorimit t internetit gjat dits. Si
shihet edhe nga tabela, 44.8% prej tyre kalojn tri deri n pes
or para kompjuterit, 34.9% nj deri n dy or, 10.3% e
prdorin kompjuterin gjasht deri n 8 or, kurse 2.6% nnt
deri n dhjet or. Vetm 2.2% prej tyre rrin m pak se nj or
n dit para kompjuterit. Prve ksaj, disa nga nxnsit kan
deklaruar se ata e prdorin vetm gjat fundjavs, apo her pas
here pa ndonj orar t caktuar pr arsye se, si shprehen ata, u
duhet m shum koh edhe pr t msuar.
Tabela

Prqindja
M pak se 1 or.

2.2

Nj deri n dy or.

34.9

Tri deri n pes or.

44.8

Gjasht deri n 8 or.

10.3

Nnt deri dhjet or.

2.6

Ndonj her e prdori nga nj or pr shkak se m

nevojitet m shum koh pr shkoll.

3.0

Vetm gjat fundjavs.

1.7

Varet. Nganjher nuk e prdori fare, e nganjher

e prdori tr ditn.

0.4

52

Nga kto rezultate q i kemi paraqitur n kt tabel, ne edhe

m shum po bindemi pr opinionet e nxnsve, t cilt
krkojn ndihm nga msimdhnsit, prindrit dhe e gjith
shoqria, pr tu ndihmuar q t largohen disi nga prdorimi i
kompjuterit pr lojra t ndryshme, pr shkak se ata nuk po
munden t jen t vendosur pr t mos luajtur m. Njri prej
tyre sht shprehur kshtu, nxns i klass s nnt: ,,Un nat
e dit jam n gjendje t rri pran kompjuterit duke luajtur
lojra t ndryshme. Un kam dshir t mos luaj, por nuk po
mundem t hezitoj. Krejt msimin e kam ln anash, prindrit
m brtasin, por un mendjen e kam vetm te lojrat. Lojrat
q i luaj jan lojra me arm dhe lojra t ndryshme. Ky
rezultat tregon se nxnsit e kan humbur interesimin pr
msim dhe kan filluar t largojn vmendjen e tyre nga
shkolla duke u interesuar m shum pr shfrytzimin e kohs
n internet.

3.6. Pr ka

e prdorin nxnsit kompjuterin

Pr t marr informacione sa m t sakta pr at se pr ka e

prdorin nxnsit kompjuterin, nga prgjigjet e nxnsve
rezulton se 71.8% e prdorin pr qllime msimore, 67. 5% pr
biseda dhe komunikim me shok, kurse 40.6% pr lojra.
Graf. 14
0.00%

20.00% 40.00% 60.00% 80.00%

Pr lojra

40.60%

Pr biseda me shok

67.50%

Pr qllime msimore

71.80%

53

Nga rezultatet e msiprme ne shohim se TIK- z nj vend t

rndsishm n procesin e msimdhnies dhe t nxnies. Duke
u bazuar n t dhnat, shohim se nj numr i madh i nxnsve
kompjuterin e prdorin pr t luajtur lojra t ndryshme
digjitale. Sa u prket fmijve n mosh t vogl, ata mund ta
prpunojn vetm nj pjes t sasis t informacioneve.
Psikologt (Basow,Abrami,1997) tregojn se ata fmij q
luajn m tepr me lojra kan prirje m t madhe se ata q
luajn m pak, q t ekzagjerojn me sasin e dhuns n botn
q i rrethon. Prve ksaj, kjo zbuloi se ata fmij q luanin m
shum lojra,kishin prirje m t madhe se ata q luanin m pak,
pr t pranuar frikn se nj person i keq mund tu futej n
shtpi, ose kur t dilnin jasht dikush mund ti dmtonte.
Ata q shohin shum filmat dhe emisionet e tjera ku shfaqet
dhun kriminale e shohin qytetin e tyre si nj vend t
rrezikshm. Ata mendojn se edhe vet qyteti i tyre ku jetojn
sht nj vend i rrezikshm.
Kompjuteri dhe t gjitha mediat e tjera elektronike pr do vit
zvendsojn m shum or nga jeta aktive e njerzve. Lojrat
po ndikojn n sjelljen agresive te fmijt, si dhe n uljen e
motivimit pr msim. Humbja e kohs para kompjuterit dhe
moskujdesi i prindrve pr mbajtjen nn kontroll t fmijve t
tyre lidhur me at se far shohin n televizor, far luajn n
internet dhe me video lojra, si dhe me k komunikojn ndikon
shpesh n sjellje, n stilin e jetess dhe n suksesin e tyre n
shkoll. ,,Varsia e t rinjve ndaj internetit, televizorit dhe
lojrave t ndryshme sht kthyer n shqetsim pr prindrit, t
cilt nuk din si t veprojn. Kshilla q psikologt japin pr
prindrit sht: norma e dgjimit n krahasim me t folurit e

54

prindrve sht pes me nj. Flisni nj minut dhe dgjoni pes

t tjera.

3.7. Programet

kompjuterike q prdoren nga nxnsit

Programet t cilat nxnsit i prdorin m shum, qoft me

qllim msimi apo edhe pr biseda e komunikim dhe lojra,
jan Google me 63.6% dhe Facebook me 54.1%. Programe t
tjera t shfletuara nga nxnsit me nj prqindje pak m t ult
jan You Tube me 34.2%, Messenger me 23.4% dhe Wikipedia
me 14.7%. Twiter dhe Skype prfaqsohen me prqindje m t
ulta: 6.5 %, prkatsisht 5.6 %. Nga programet e Microsoft
Office -it ata prdorin Wordin (20.8 %) dhe Excel-in (11.7%).
Nxnsit shfletojn edhe programe t tjera aplikative apo pr
lojra, por me nj prqindje t vogl, si jan Paint, Adobe
Photoshop, MavieMaker etj.
Graf. 15
Face book
Google
YouTube
Messenger
Twitter
Wikipedia
Mozilla Firefox
Stardall
Paint
Google Translate
Skype
Word
Excel
Adobe Photoshop
Movie Maker

54.10%
63.60%
34.20%
23.40%
6.50%
14.70%
2.60%
0.40%
3.50%
0.40%
5.60%
20.80%
11.70%
4.80%
2.20%

55

Nga rezultatet e msiprme mund t shohim se prqindje m t

madhe kan programet Google dhe Facebook. Mirpo, kur jan
pyetur nxnsit se pr ka prdorni Facebook-un, ata jan
prgjigjur:,,Ne kalojm nj koh t gjat n Facebook dhe
nuk mund t largohemi, sepse gjithmon mendja na rri vetm
aty. Ne mundohemi t largohemi nga ky prdorim jo i drejt,
por nuk mundemi.
Facebook-u po t prdoret drejt nga nxnsit do t jet sinj
ndihm pr ta, sepse ofron ekspozimin ndaj bots s jashtme.
Kjo rezulton n nj shkmbim pikpamjesh nga t rinjt e
komuniteteve t ndryshme, duke pasur nj shkmbim global t
informacionit nga e gjith bota. Efekti social i Facebook-ut
realizohet duke u bashkuar gjithnj e m shum me faqet e
rrjeteve sociale.
T rinjt mund t qndrojn n kontakt me t tjert dhe t ken
qasje me shokt e klass dhe me t afrmit, duke u informuar
pr do rrethan t jets s tyre. Distanca m nuk sht
problem i tyre, vetm nj mesazh privat n Facebook apo
vetm nj cingrim e telefonit, sht sikur ata jan aty, edhe
pse jan me kilometra larg. Jo t gjith prej nxnsve ndjehen
t prkrahur nga miqt e tyre, familja dhe shokt. Nxnsit
kan nevoj pr nj grup mbshtetjeje. Problemet e tyre jan t
shumta, meqense tema t ndryshme, si duhani, droga, alkooli
etj, jan probleme q nxnsit i preokupojn do dit, q
prpara kan qen tabu pr t folur rreth tyre, ndrsa sot t
rinjt mund t gjejn forume n internet, q i mbshtesin pr
zgjedhjen e problemeve t tyre. Prmes internetit nxnsit
rrisin komunikimin dhe krijojn lidhje t forta me t rinjt n
tr botn. T rinjt mund t njoftohen me grupmosha t tyre

56

nga komunitete t ndryshme, si dhe kan mundsin t njihen

me kulturn dhe traditn e tyre.

3.8. Integrimi i TIK-ut gjat procesit t msimdhnies

Nga t gjith nxnsit e anketuar, 62.8%, prgjigjen se
msimdhnsit nuk prdorin metoda msimore duke prfshir
edhe prdorimin e kompjuterit, kurse 37.2% prej tyre jan
deklaruar pozitivisht.

Graf. 16

Msimdhnsit q nuk e
integrojn Tik-un n
msimdhnie 62,8 %

Msimdhnsit q
integrojn tik-un n
msimdhnie 37,2 %

3.9. Prdorimi i metodave msimore prmes TIK-ut nga

msimdhnsit
Prgjigjet nga pyetja plotsuese se far metoda prdorin
msimdhnsit duke e prfshir TIK un n msimdhnie jan
dhn n tabeln n vijim t punimit. Numri m i madh i
nxnsve apo 32.9% shprehen se msimdhnsit nuk e
integrojn kompjuterin pr msim pr shkak se nuk kan
57

njohuri ta prdorin, kurse 17.1% shpjegimin e njsive

msimore e bjn duke krkuar nga nxnsit q t sjellin
hulumtime nga interneti, e pastaj e zhvillojn s bashku.
Krkimi n internet pr tema t caktuara, prezantimi i
msimeve me video projektor, hartimi i testeve t ndryshme
realizohet 15.8 %,demonstrimi i temave t ndryshme,
shpjegimi i njsive msimore n orn e teknologjis jan po
ashtu disa nga mnyrat e msimdhnies me prdorimin e
kompjuterit, t cilat prfaqsohen me nga nj prqindje
prafrsisht t njjt prej 9.2 deri n 15.8 %. N vijim do t
paraqesim prqindjen e t dhnave,

Shpjegimi i njsive
msimore n lndn e
teknologjis 13.2%

Demonstrimi i temave
t ndryshme 11,8%

Prezentimi i temave
msimore me projektor
9,2 %

Nuk din ta pdorin

32.9%

Hartimi i testeve t
ndryshme 15,8%

Krkojn nga ne q t
sjellim hulumtime n
internet 17,1 %

58

Gjat analizs s t dhnave ne kemi vrejtur se pyetjes q u

kemi br msimdhnsve se sa e integrojn teknologjin
digjitale n procesin e msimdhnie, 78.2% t msimdhnsve
jan prgjigjur se e integrojn TIK-un, kurse 21.8% prej tyre e
kan mohuar kt. Nse bjm krahasimin e ksaj prgjigjeje
n mes t msimdhnsve dhe nxnsve, ather mund t kemi
dilema t ndryshme, pr arsye se prqindja e ksaj prgjigjeje
ndryshon shum, derisa nxnsit prgjigjen se 62.2% se nuk e
integrojn TIK-un, dhe 37.2% e msimdhnsve deklarohen se
e prdorin.

3.10. Prdorimi i mjeteve tjera audio-vizuale

( TV, DVD, projektor...)

Pyetjes, nse msimdhnsit prdorin mjete tjera audio-vizuale
(TV, DVD, video projektor etj.), 40.4% t nxnsve i
prgjigjen se ata gjat msimdhnies prdorin edhe mjete t
tjera audio-vizuale, kurse 59.6% shprehen negativisht. 17.9%
nga t gjith nxnsit e anketuar nuk kan dhn fare prgjigje.
Graf. 17

Prdorimi i mjeteve
audio vizuale

40.40%

Mosprdorimi I mjeteve
audiovizuale

T pa deklaruar

59.90%

17.90%

59

Sipas nxnsve, pjesa drmuese e msimdhnsve t tyre

prdorin video projektorin me kompjuter t shkoll se n disa
raste edhe me laptop personal, i-pad si dhe radion. N
prgjigjet e tyre kta nxns kan evidencuar msimdhnsit q
i prdorin m tepr kto mjeta audio-vizuale n lndt
prkatse, si sht msimdhnsi i gjuhs shqipe, gjuhs
angleze, teknologjis, i historis etj. N tabeln n vazhdim
kemi paraqitur prqindjen e msimdhnsve klasor dhe
lndor q kan prdorur TIK-n gjat msimdhnies.
Tabela

Prdorimi i video projektorit nga msimdhnsit

Prqindja
Arsimtart e gjuhs shqipe prdorin n klas
video projektor.

34.3

Arsimtart e gjeografis prdorin n klas video

projektor.

12.9

Arsimtart e historis prdorin video projektorin.

7.1

Arsimtart e gjuhs angleze prdorin radion.

21.4

Msueset e ciklit fillor prdorin video

projektorin.

7.1

Arsimtari i teknologjis prdor n klas video

projektor.

17.1

N prqindjet e msimdhnsve lndor, po ashtu edhe gjat

biseds ton me nxnsit, ata na jan prgjigjur se
msimdhnsit e gjuhs shqipe m s shumti i prdorin mjetet
60

audo-vizuele pr msim, ata kan cekur se ka msimdhns t

cilt nuk e prdorin fare .

3.11. Prdorimi i TIK-ut sipas udhzimeve t

msimdhnsve
Pyetjes se a e prdorni TIK-un n shtpi dhe n shkoll pr
nevoja msimore sipas udhzimeve t msimdhnsve, 74.7%
t nxnsve prgjigjen me jo, kurse 25.3% po. N grafikun e
mposhtm jan t paraqitura prgjigjet e nxnsve.

Graf. 18

25.3
Po
Jo
74.7

50

100

Nxnsit jan shprehur: ,,Ka msimdhns t cilt fare nuk na

udhzojn dhe nuk krkojn nga ne asgj q ka t bj me
teknologjin arsimore, prve ksaj ne nuk kemi kompjuter
n shkoll, po edhe t kishim, ata do t rrinin t pluhurosur
n kabinete sikur rrin n shum shkolla t tjera pa i
prdorur, e kshtu do t vepronim edhe ne, nuk do ti
prdornim pr nevoja msimore. Kjo po ndodh pr arsye se
61

msimdhnsit, edhe prkundr trajnimeve q kan mbajtur

pr prdorimin e TIK-ut, prapseprap nuk na stimulojn pr
t prdorur, por ka msimdhns q edhe fare nuk din ta
prdorin.

3.12. Sa i udhzojn msimdhnsit q prmes integrimit t

TIK-ut t kryejn detyrat e shtpis

Nxnsit jan shprehur se 77.4% t msimdhnsve nuk

krkojn detyra shtpie nga interneti, kurse 21.4% prej tyre
pohojn se kjo ndodh. Nga t gjith nxnsit e anketuar,tre apo
1.3% prgjigjen se msimdhnsit krkojn nganjher detyra.
Graf. 19

1.30%
21.40%

Po
Jo
Nganjher

77.40%

Gjat intervistave me nxns kemi vrejtur se ata krkonin

ndihm nga msimdhnsit, prindrit dhe t gjith t tjert q
ti ndihmonin me metoda t ndryshme pr ti larguar nga
prdorimi i teprt i kompjuterit. ,,Ne jemi n hall t madh,
62

edhe prkundr dshirs ton pr t mos qndruar n

kompjuter, duke luajtur lojra t ndryshme, ne prapseprap
nuk po mund t ndahemi prej tyre. Un, edhe kur dua t
msoj, nuk mundem, sepse mendja m rri gjithmon te lojrat
dhe Facebook- u. thoshte nj nxns i klass s shtat.
Shpenzimi i kohs s nxnsve duke keqprdorur internetin pr
komunikim dhe lojra t ndryshme mund t shndrrohet n
prdorim efektiv t tij n qoftse msimdhnsit i obligojn
nxnsit q t hulumtojn pr nevojat e tyre msimore t
prshtatura n kurrikuln e tyre lndore. Ndrkaqnj numr
tjetr i fmijve jan njohs dhe prdorues t drejt t
teknologjis. Prandaj, meq ky grup i fmijve kalon nj koh
t gjat duke u qasur informatave n kt mnyr, metoda
tradicionale e puns me ta n sistemin e shkollimit sht
vrejtur t mos jetinteresante dhe mjaft stimuluese.

3.13. Msimdhnsit lndor q integrojn TIK- n msim

Msimdhnsit q integrojn TIK-un n msimdhnie me
prqindje m t lart jan msimdhnsit e gjuhs angleze
(40.6%) dhe t teknologjis (38.9%). N nj shkall
prafrsisht t njjt, sipas nxnsve, krkohen detyrat nga
msimdhnsit e historis (29.4%), biologjis (26.7%),
gjeografis (25.6%), dhe gjuhs shqipe (22.8%). Edhe
msimdhnsit e fiziks, kimis dhe t muziks krkojn
detyra pothuajse me nga nj prqindje t barabart 6-8%, si
tregon edhe grafiku n vazhdim.

63

Graf. 20
Teknologji

38.9%

Histori

29.4%

Gjuh shqipe

22.8%

Gjuh angleze

40.6%

Biologji
Lnd zgjedhore

26.7%
1.7%

Gjeografi

25.6%

Muzik

6.7%

Fizik

7.2%

Kimi

5.6%

Ekzistojn dallime t mdha n lndt msimore pr

organizimin e ors msimore, duke br edhe prfshirjen e
teknologjis n msim. N baz t t dhnave q jan paraqitur
n tabel, msimdhnsit e gati t gjitha fushave TIK-un jan
duke e prdorur si mjet pune. TIK sht nj prioritet i
msimdhnies, pr arsye se pjesa m e madhe e kndvshtrimit
ton krijohet nga interneti dhe mesazhet q ai transmeton.
Prania e gjithanshme e teknologjive informative t
komunikimit dhe mediatizmi i shoqris ndikojn para s
gjithash n formimin e identitetit t t rinjve. T rinjt, duke
qen t vetdijshm pr kt rol t teknologjive msimore,
nevojiten t ken disa aftsi t caktuara apo kompetenca
mediatike. Sipas Kornizs s Kurrikuls s Kosovs,
kompetencat prfshijn nj sistem t integruar dhe koherent t
shkathtsive, shprehive, njohurive (dijeve) dhe qndrimeve t
nxnsve, si arritje e t nxnit, pr t ciln kontribuojn t
gjitha fushat ndrkurrikulare.

64

3.14. Ndikimi i kompjuterit n arsimimin e nxnsve

N grafikun e mposhtm jan paraqitur prgjigjet e nxnsve

n prqindje, pr at se sa ndikon kompjuteri n arsimimin e
nxnsve. 72.6% e nxnsve kan deklaruar se kompjuteri
ndikon n arsimimin ton, ndrsa 26.5% deklaruan se
kompjuteri nuk ndikon n arsimimin ton, kurse 0.9 jan
shprehur se nuk e din.
Graf. 21
72.6

Po

26.5

Jo
Nuk e di

0.9
Po, ndikon

Jo, nuk
ndikon

Nuk e di

N pyetjen plotsuese se nse kompjuteri ndikon n arsimimin

e tyre, si manifestohet ai ndikim, nxnsit kan dhn prgjigje
t ndryshme t cilat jan evidentuar n tabeln n vijim.
Ndikimi me prqindjen m t lart sht n t msuarit e
gjrave q ata nuk i din prmes informacioneve q ata i marrin
nga interneti, pr t cilat deklarohen se nuk i marrin nga
msimdhnsit e tyre, por nga burime t ndryshme interneti, si
sht Wikipedia apo t ngjashme, t cilat jan shum t pasura
me materiale nga t gjitha fushat, si histori, biologji, gjuh,
65

teknologji, si dhe nga arti dhe kultura e popujve t ndryshm.

Prve ndikimit pozitiv q ka kompjuteri, ai mund t ket edhe
ndikim negativ. Nse e shfrytzojm pr hulumtime pr
lnd t ndryshme, do t ket ndikim pozitiv, por nse nuk
dim ta prdorim drejt, ndikimi do t jet negativ, shprehen
disa nxns. Kompjuteri na trheq pr lojra dhe argtim, e
kshtu na pengon n msim, thon disa t tjer. Disa, nga
nxnsit madje kan potencuar vetm ndikimin negativ t tij,
duke theksuar se n internet paraqesin materiale t ndryshme,
q jan t ndaluara dhe t paprshtatshme pr moshn e tyre.
N tabeln n vijim, do t paraqesim rndsin e kompjuterit
pr msim.

3.15. Rndsia e TIK-ut pr msim

Pr rndsin e kompjuterit n arsimimin e nxnsve jan

dhn prgjigje t ndryshme. Sipas tyre, rndsia m e madhe e
tij sht se aty gjenden informacione t shumta dhe t
llojllojshme, nga ku mund t msohet pr gjra t ndryshme,
qoft pr ato q msohen n shkoll, qoft pr tema t lira nga
t gjitha fushat. N tabeln vijuese jan paraqitur prgjigjet e
dhna nga nxnsit pr rolin e TIK-ut n arsimim, por edhe pr
ndikimin negativ t tij kur ai shfrytzohet vetm pr lojra dhe
shfletimin e materialeve t paprshtatshme pr moshn e tyre.

66

Tabela

Prqindja
Msojm m shum pr gjrat q nuk i dim.

17.7

Pr gjetjen e informacioneve t ndryshme.

19.5

Pr hulumtime t ndryshme.

9.8

N internet gjejm informacione t cilat arsimtart

nuk na i tregojn.

9.1

Krkimi pr tema t caktuara pr t cilat nuk kam

njohuri.

3.0

Aty ka gjra q n libra nuk prfshihen, si p.sh.

Wikipedia, e cila sht e pasur me materiale nga t
gjitha fushat si histori, biologji, gjuh shqipe etj.

4.9

Aty mund t gjejm t dhna t bollshme mbi do

gj q na nevojitet.

3.0

Pr t hulumtuar pr vende dhe kultura t huaja.

3.7

T edukohemi pr prdorimin e teknologjis

informative.

2.4

Temn q e kemi msuar n shkoll e hulumtojm

n kompjuter.

2.4

Prmes kompjuterit msoj shum gjra t reja.

Kshtu kam msuar gjuhn angleze.

3.0

Prkthime nga anglishtja.

1.2

67

Aty lexojm dhe gjejm lekturat e nevojshme.

Prmes kompjuterit msoj pr astronomin.

1.8

Ndikon mir, por mund t ket edhe ndikim

negativ.

6.1

Nse e shfrytzojm pr hulumtime pr lnd t

ndryshme, do t ket ndikim pozitiv, por nse nuk
dim ta prdorim drejt, ndikimi do t jet negativ.

3.7

Kompjuteri na trheq pr lojra dhe argtim e

kshtu na pengon n msim.

6.7

Ndikon negativisht. N internet paraqesin

materiale t ndryshme q jan t ndaluara dhe t
pa prshtatshme pr moshn ton.

1.2

Nga rezultatet e lartprmendura, shohim se nj ndr mjetet m

t prdorura t komunikimit interaktiv sht interneti. 1.2%t
nxnsve deklarohen se n internet paraqesin materiale t
ndryshme, q jan t ndaluara dhe t paprshtatshme pr
moshn e tyre. Me qindra-mijra adresa, shumica t
pakontrolluara, hedhin materiale nga m t ndryshmet, n t
cilat ka raste kur ekspozohet edhe dhun pr shkak t lojra
vet ndryshme. Adresa t ngjashme kan trhequr nj numr t
madh t t rinjve, q shikojn n kto faqe dhe kjo mund t
ket pasoja t mdha. Interneti sht revolucion elektronik q
krahas anve t veta pozitive, ka edhe ant e veta negative.
Kryesisht, interneti nga t rinjt po prdoret pr qllime
argtuese, q shpesh jan edhe me pasoja t natyrave t
ndryshme.

68

Ndrsa 6.7% t nxnsve deklarohen se internetin po e

prdorin pr lojra t ndryshme,q po ndikojn n shpenzimin
e kohs pr shkaqe argtuese dhe po krijojn edhe varshmri te
fmijt. Videolojrat jan nj lloj m i veant i mediave.
Prdoruesit i krkohet q t arrij nj objektiv t caktuar, duke
ndjekur nj numr rregullash t caktuara. Kto rregulla shpesh i
krkojn lojtarit q t vras persona, apo t shkatrroj dika. E
gjith kjo po shpreh agresivitet te nxnsit, gj q po
reflektohetedhe n shkoll.
Nxnsitme nj prqindje prej 2.4% kan shprehur krkesen e
tyre pr nevojn pr edukimin pr prdorimine TIK- pr
msimdhnie. Edukimi mbi TIK prmban dy dimensione:
edukimin pr ti marr dhe pr ti shfrytzuar mesazhet e mas
mediave, shkollimin mbi mediat dhe edukimin pr zhvillimin e
nj qndrimi kritik ndaj mesazheve t mas mediave. Edukimi
pr teknologjin msimore sht nevoj shum e madhe n
shoqrin moderne. Prmes qarkullimit t shpejt t
informacioneve n gjith botn, nxnsit duhen t prballen me
prparsit dhe joprparsit e qasjes dhe t prdorimit t
mesazheve t mediave dhe duhet t trajnohen q mesazheve t
tyre tu qasen n mnyr m kritike

3.16. Opinionet e nxnsve

Do t ishte mir t kemi t gjitha pajisjet laboratorike

pr lndt shkencore e sidomos pr lndt kimi dhe
fizik. Nga kjo, zhvillimi i arsimit do t ishte shum m
i leht.

Krkojm nga msimdhnsit q t na lejojn t'i marrim

laptopat.

69

Krkoj nga shkolla q t mos i mbajn mbyllur

kompjutert, por t na lejojn t'i prdorim sidomos pr
Facebook.

Kompjuteri nuk m largohet nga mendja, edhe kur

msoj mendjen e kam tek ai.

Kompjuteri nevojitet pr komunikim, pr hulumtime n

msim, por n shkoll asnj arsimtar nuk na udhzon q
kompjuterin ta prdorime dhe pr detyr shtpie.

Arsimtart ta prdorin teknologjin informative, sepse

kshtu zhvillohet m mir msimi praktik,pr t cilin
kemi nevoj.

E di se sht gabim q rri nj koh t gjat pran

kompjuterit dhe kam shum nevoj ta ndryshoj kt
gj.

T mbajm trajnime edhe ne pr t na msuar pr

prdorimin e kompjuterit pr msim.

Msimdhnsit
hulumtimet.

prqendrohen

shum

te

3.17 Opinionet e msimdhnsve

Kam nj porosi pr prindrit q fmijt e tyre t

prcillen me vmendje n at s pr far e prdorin
komjuterin. Tu kufizohet koha dhe t prcjellin se
far po shfletojn ata;

Shkollat duhet t furnizohen edhe me materiale t tjera

t nevojshme. Pr shkolln m me rndsi t madhe
sht higjiena, e pr kt gj duhet t mendoj Ministria
70

e Arsimit. Duhet t vijn t`i vizitojn shkollat e t`i

shohin nxnsit se n far kushtesh punohet.

N qoft se komjuteri, prkatsisht interneti do t

shfrytzohej n mnyr t mirfillt dhe t drejt, do t
ishte shum i nevojshm n zhvillimin e procesit
edukativo-arsimor.

T gjitha shkollat t pajisen me kompjuter, sepse do t

jet shum m leht si pr ne, po ashtu edhe pr
nxnsit.

Shkolla ka nevoj q t ket kabinetin me kompjuter

dhe t shfrytzohet pr do lnd msimore.

sht e nevojshme t bhet kompletimi i shkollave me

pajisje digjitale.

sht shum i nevojshm prdorimi i kompjuterve

npr shkolla, pr arsye se do t na ndihmonte shum
q t kemi nj msimdhnie sa m cilsore.

Meq shkolla nuk ka kompjuter pr nxns, ather ne

nuk e shohim t arsyeshme as t diskutohet pr kt
pun.

Mendoj se sht shum me rndsi pajisja e shkolls

me kompjuter dhe aftsimi i nxnsve pr ta, sepse n
kt mnyr rritet efikasiteti si n msimdhnie, ashtu
edhe msimnxnie nga ana e nxnsve.

sht e nevojshme
kompjuter.

Pr msimdhnsit sht m mir t organizohet ndonj

kurs m i thjesht (e jo ECDL) q msimdhnsit t
mund ta msojn at m t thjeshtn -Word-in, q t
din dhet mund ta prdorin.

kompletimi

71

klasave

me

Gjetjet kryesore nga hulumtimi

Gjat analizave t t dhnave, ne kemi identifikuar kt gjendje
momentale n kto shkolla. N disa shkolla mungon pajisja me
kompjuter, ndrsa disa shkolla kan kompjuter mirpo nuk i
prdorin. N shkolla dominon ende qasja tradicionale e
msimdhnies, edhe prkundr faktit se disa msimdhns e
prdorin Tik-un n nj mas t vogl, duke i kushtuar rndsi
fotografive prmes CD dhe video projektorve, ndrsa afr
40% t tyre nuk kan njohuri ta prdorin, edhe prkundr faktit
se 68% t msimdhnsve kan vijuar trajnime t ndryshme
pr TIK. Tik-u nga msimdhnsit prdoret edhe pr hartimin e
testeve t njohurive. Sipas rezultateve nga ky studim, kto
shkolla nuk kan prfshirje t mjaftueshme t teknologjis
informative t komunkimit n procesin e msimit. Po ashtu n
kto shkolla mungon qndrueshmria ndaj inovacioneve n
msimdhnie dhe nxnie. Sipas deklarimeve t nxnsve, ata
jan pasiv gjat procesit msimor. Planet dhe programet
msimore momentale nuk u kushtojn rndsi t madhe
shkathtsive t nxnsve, kshtu q msimdhnsit jan t
fokusuar n plan dhe program dhe n prmbajtjen e tij, e jo n
nxnsit.
Sipas t dhnave, ekziston prdorim i pamjaftueshm i
teknikave msimore bashkkohore, si dhe shfrytzimi i
pamjaftueshm i teknologjis informative t komunikimit gjat
procesit t msimdhnies. Meqense ekziston mundsia q
prmes TIK-ut t realizohet msimdhnia m praktike, ather
sht vrejtur se shum pak vmendje u kushtohet nxnsve, se
si ata gjat jets s prditshme e shfrytzojn TIK-un. Nxnsit
jan t udhzuar shum pak q TIK-un ta prdorin edhe pr
72

nevoja msimore, edhe prkundr asaj se shkollat nuk jan t

pajisura, prap se prap msimdhnsit shum pak i udhzojn
q t hulumtojn n shtpi dhe ta prdorin edhe si mjet
ndihms pr detyrat e shtpis. Sipas t dhnave nga
msimdhnsit, 78,2% kan pohuar se i udhzojn nxnsit q
ta prdorin TIK-un pr hulumtime dhe qllime t tjera
arsimore, ndrsa sipas nxnsve 62,8% t msimdhnsve nuk
i udhzojn nxnsit q TIK-un ta prdorin edhe pr qllime
arsimore. Nxnsit krkojn udhzime q njohurit, aftsit
dhe qndrimet e tyre ti zbatojn n praktik. Msimdhnsit
q m s shumti e integrojn Tik-un, sipas rezultateve t
paraqitura lart, jan msimdhnsit e gjuhs angleze. Nj
numr i madh i nxnsve afro tet or n dit i kalojn pran
kompjuterit duke e prdorur pr lojra dhe pr argtim, t cilt
jan t vetdijshm pr humbjen e kohs dhe nj prqindje e
tyre ka krkuar edhe edukim pr prdorim t TIK-ut.

73

IV. Prfundim
Pr tu prballur me ndryshimet themelore q po sfidojn
komunitetet arsimore sot, veanrisht me integrimin e TIK-ut,
sht m se i nevojshm hartimi i politikave dhe i strategjive
me synime arsimore afatgjata dhe arritje t reja arsimore. TIKu nuk sht vetm nj mjet pr t prezantuar prmbajtet
ekzistuese prmes mjediseve t reja, por ai sht gjithashtu nj
mjet pr paraqitjen e modeleve t reja t t nxnit. Mirpo gjat
studimit dhe n baz t analizs s rezultateve t paraqitura, ne
kemi nxjerr kto prfundime.
N shkollat tona nuk ekziston mnyra e organizuar e msimit
prmes prdorimit t kompjuterit nga nxnsit dhe
msimdhnsit, n mnyr q nxnsve tu mundsohej qasje
m e leht pr prdorimin e kompjuterit pr qllime arsimore.
Sipas rezultateve, jemi informuar se disa shkolla kan
kompjuter e disa jo, mirpo nuk sht e rndsishme vetm
prania e kompjuterve n shkolla, por krkohet aftsim
pedagogjik pr prdorimin e tyre si pr msimdhns, ashtu
edhe pr nxns. Msimdhnsit vetm jan trajnuar pr
programin ECDL. Sipas rezultateve, ky program ka rezultuar
me sukses te msimdhnsit, mirpo gjat studimit ton ne
kemi t dhna nga msimdhnsit se ata nuk jan t knaqur
me kt program. Kan krkuar programe q kan t bjn me
atraktivitet e jo me ato programe, t cilat sipas opinioneve t
msimdhnsve ishin shum t vshtira pr tu msuar.
Ekzistojn dy kategori kryesore t shfrytzimit t
kompjuterve: msim "nga" kompjutert dhe msim "me"
kompjutert. Pr t realizuar kt, krkohet orientim dhe
udhzim i msimdhnsve pr ti stimuluar nxnsit q TIK74

unta prdorin pr arsim. Shum nxns kan shkathtsi q ta

prdorin kompjuterin, por ekziston nj dallim i dukshm n
mes shkathtsive n TIK dhe prdorimit t TIK-t pr qllime
pedagogjike. Mungesa e udhzimeve t msimdhnsve pr
integrimin e TIK-ut n msim ishte mjaft evidente, kt e
vrejtem gjat analizs s studimit. Te nxnsit mungonte
informimi m konkret lidhur me mundsin e shfrytzimit t
kompjuterit edhe pr qllime edukativo-arsimore. Shumica e
nxnsve kompjuterin e prdorin pr lojra t ndryshme n
internet,q po ndikojn n shpenzimin e kohs pr shkaqe
argtuese dhe po krijojn edhe varshmri te fmijt.
Komunikimi n Facebook nmes t nxnsve ishte shpenzim i
madh i kohs pr biseda me shoqri dhe q nuk rezulton me
kurfar rezultati msimor.Po ashtu edhe mos kujdesi i
prindrve pr mbajtjen nn kontroll t fmijve t tyre lidhur
me at se ka shohin n televizor, ka luajn n internet dhe me
video lojrash, si dhe me k komunikojn ishte shqetsim i
msimdhnsve, t cilt krkonin kujdes m t shtuar ndaj
fmijve t tyre, q kjo po ndikon shpesh n sjellje jo t mira,
n mnyrn e jetess dhe n suksesin e tyre n shkoll.
Gjat studimit ne kemi vrejtur se msimdhnsit n shkolla
nuk i ofrojn njohuri nxnsve pr prdorimin e TIK-ut pr
nevoja pedagogjike, pr shkak se te msimdhnsit mungonte
prqendrimi pr strategjit e msimdhnies edhe prmes TIKut.Po ashtu msimdhnsit nuk i udhzojn nxnsit q t
hulumtojn n internet pr nevoja arsimore, q do t ndikonte
n edukimin e drejt t prdorimit t TIK-ut.
TIK-u te nxnsit kishte krijuar varshmri dhe ata ishin t
vetdijshm pr kt. Prve ksaj, ata e ndjenin nevojn pr
edukim t tyre pr TIK-un. Me nj fjal, ata krkonin ndihm

75

pr ti liruar nga varshmria q kishin ndaj TIK-ut, sidomos

ndaj internetit.

V. Rekomandime
Bazuar n rezultatet e hulumtimit, jemi prpjekur t japim
rekomandime t specifikuara n funksion t ngritjes s cilsis
s msimdhnies s integruar nprmjet TIK-ut.

5.1. Rekomandime pr msimdhns

Msimdhnsit t zbatojn strategji t ndryshme t

msimdhnies, duke aplikuar metoda t ndryshme
vizuale prmes TIK-ut.

Msuesimdhnsit tu kushtojn kujdes nxnsve q

kan probleme me sjelljeje jo t mira, q kjo mund t
jet si rezultat i prdorimit jo t drejt t kompjuterit
duke e shfrytzuar m shum pr lojra sesa pr msim.

Msimdhnsit nevojitet t kombinojn punn e tyre n

klas duke punuar n grupe dhe duke integruar TIK-un
bazuar n t nxnit bashkpunues, duke zhvilluar
veprimtari q zhvillohen n klas dhe veprimtari
individuale n distanc.

Msimdhnsitt vlersojn efektivitetin e TIK-ut n

msimdhnie dhe nxnie dhe n baz t ksaj ata mund
t rrisin produktivitetin n praktikn profesionale t
tyre.

76

Msimdhnsit t planifikojn planin msimor t tyre,

bazuara n msime nprmjet teknologjis msimore,
duke prdorur nj varg strategjish udhzuese pr
nxnsit individualisht dhe n grupe t vogla/mdha.

Msimdhnsit ti udhzojn nxnsit q t sigurojn

informacion pr temn q kan n planin dhe n
programin e tyre msimor, duke prdorur nj larmi
burimesh, si jan: librat, gazetat, revistat, videot
msimore, faqet e internetit etj., duke krahasuar
dobishmrin e mediave t ndryshme dhe duke i
ballafaquar me ato q vijn nga burime t ndryshme.

Msimdhnsit ti inkurajojn nxnsit t shkmbejn

informacione n klas q kan marr nga burime t
ndryshme mediatike (brenda apo jasht klase) dhe
pastaj t komunikojn pr identifikimin e ktyre
burimeve dhe m pastaj t shpjegojn se pse i kan
vlersuar kto burime si t besueshme.

Msimdhnsit tu japin detyra nxnsve dhe tu japin

mundsi q t zgjedhin se cilat mnyra prmes TIK- ut
jan mnyra m efektive pr ta pr t krkuar
informacionin dhepr t prmbushur detyrn e caktuar.

Msimdhnsit ti inkurajojn nxnsit q t shkruajn

detyrat e tyre n nj form sikur t ishte n tekstin
msimor, duke prdorur paragraft, titujt, nntituj,
ilustrimet, tabelat, grafikt etj.

Msimdhnsit ti ndihmojn nxnsit pr prmbajtjen

e internetit q keqinterpreton nj tem apo paraqet
informacion orientues ose t gabuar rreth nj teme.

77

Msimdhnsit t vlersojn nxnsit, duke i br

pyetje nxnsveq t dallojn gjra t veanta kur
shohin video apo audio ilustrime fotografike.

Msimdhnsit t gjejn mundsi bashkpunuese pr

projekte me institucionet e komunitetit,(psh. muzeumet,
biblotekat, galerit, kalat, etj.) q i prfshijn nxnsit
n analizn ose krijimin e mesazheve mediatike.

T ndihmojn nxnsit pr t kontribuar s bashkun

rrjete sociale n adresa t prbashkta t e-emailit pr t
nxjerr nj produkt t prbashkt.

Msimdhnsit ti lejojn nxnsit t arsyetojn prtej

aspekteve dhe shtjeve t kurrikuls dhe t
identifikojn aspekte t ndryshme t mesazheve q i
marrin nga interneti.

Msimdhnsitt diskutojn pr tekste apo dokumente

q i marrin nxnsit nga interneti dhe t bisedojn
prkitazi me to.

Msimdhnsit t mbledhin t dhna, t cilat tregojn

progresin e nxnsve, n do aspekt t msimnxnies.

T bashkpunoj me grupet e caktuara n rrjet me an

t programeve t prbashkta dhe mjeteve produktive
pr t krijuar rezultate msimore.

Msimdhnsit n bashkpunim me nxnsit t

vlersojn informacionin nprmjet hulumtimit dhe
krahasimit t t dhnave nga burime t shumta.

Msimdhnsit ti stimulojn nxnsit q taprdorin

internetin, postn elektronike, tv-n dhe radion pr
nevoja msimore.
78

Msimdhnsit t analizojn rndsin e prdorimit t

teknologjis n jetn e prditshme pr individ t t
gjitha moshave dhe si ndikon prdorimi i ksaj
teknologjie n shoqri;

Msimdhnsit t prdorin mjetet elektronike t

vlersimit online, si dhe portofoliot online;

Msimdhnsit t vlersojn arritjet enxnsve online.

5.2. Rekomandime pr MASHT-in

T gjith nxnsit t edukohen n shkolla pr edukimin

e prdorimit t TIK-ut pr qllime t msimit.

Integrimi i TIK-ut n prmbajtje msimore dhe n

kurrikula.

Nxnsve tu jepet mundsia pr zbatimin e TIK-ut n

shkolla pr nevoja pedagogjike, si dhe mundsia e
prkrahjes s puns s tyre pr t hulumtuar burime t
ndryshme.

Programi i TIK-ut n shkolla nuk duhet t jet vetm

prania e kompjuterve n klasa, por edhe nj rishikim
dhe modernizim i kurrikulave pr teknologjin
informative t komunikimit.

N shkollat e arsimit t obliguar t ekzistoj nj lnd e

veant msimore pr edukimin e nxnsve pr
prdorimin e TIK-ut pr qllime pedagogjike, sepse
nxnsit duhet t pajisen me aftsi dhe dije ideale pr t
qen n dobi t vendit.

79

Krijimi i disa qendrave t ekspertizs arsimore, q

mbshtesin projekte me nisma pr ndryshimin n nivel
shkolle. Ato do t ndikojn n rishikimin e planeve
msimoreekzistuese dhe materialeve t reja t t nxnit
jetsor, veprimtarive dhe platformave bazuar n TIK.

Krijimi i agjensive dhe i qendrave pr zhvillimin e

kompetencave t msimdhnsve pr TIK-un.

Trajnim i msimdhnsve pr prdorimin e TIK- ut pr

nevoja pedagogjike.

Formimi i ekipeve ndihmse pr mbshtetje n

zhvillimet arsimore dhe teknologjike. Shrbime t tillat
t prfshijn trajnime dhe kshilla pr msuesit,
trajnert, drejtort dhe t gjith aktort e sistemit
arsimor.

Prforcimin e kompetencave t msuesve pr TIK-un.

Prforciminekompetencave t nxnsve pr TIK-un.

Vendosjen e objektivave q lvizin n t njjtn koh

me teknologjin informative t komunikimit.

5.3. Rekomandime pr nxns

Mjetet e TIK-ut dhe prakatika e tyre vendosin kompetenca t
reja mbi nxnsit.

Nxnsit t vetdijsohen pr t prdorur TIK-un nga

nj kndvshtrim funksional, nse shprehit baz (t

80

lexuarit, t shkruarit, t vizatuarit) dhe shprehi t tjera

m t larta jan ende pa u zotruar.

Nxnsit t bisedojn n klas n mnyr kritike mbi

rolin e internetit n jetn e tyre.

Nxnsit t komunikojn dhe t diskutojn prmes emailitdhe forumeve t ndryshme pr shtje t msimit.

Nxnsit t krkojn edukim pr teknologji t

informacionit dhe komunikimit.

Nxnsit t gjykojn prkitazi me kndvshtrimet apo

mendimet e prdorura n internet.

Nxnsit t bjn pyetje pr at q lexojn apo shikojn

n internet dhe asaj q sht e shkruar n tekste
shkollore, sepse kjo ndihmon pr t nxjerr paralelen
nmes t t lexuarit n internet dhe n tekste shkollore.

Nxnsit t krkojn informacione pr t gjetur sa m

shum shembuj nga njsia prkatse, por edhe jasht
tems msimore, q ka t bj me aspektin edukativ.

Nxnsit t rrisin komunikimin e tyre me msimdhns

prmes e-mailit;

Nxnsit ta prdorin rrjetin social pr socializim dhe

pr nevoja t tjera msimore.

Nxnsit t jen t vetdijshm se tekstet nga interneti

dhe mediat e tjera prcjellin mesazhe dhe vlera dhe ata
t jen n gjendje t interpretojn dhe t japin
konkluzione.

81

Nxnsit t bisedojn pr burimet q i kan marr nga

interneti dhe pastaj t bisedojn se pse i kan vlersuar
ato burime.

Nxnsit duhet t jen pjesmarrs n projekte

shkollore dhe t ken mundsi t prdorin shprehit
kompjuterike.

Nxnsit t prdorin forume t medias, p.sh. n rrjete

sociale, si p.sh. Facebook apo grupet n adresat e
prbashkta t e-mailit pr t kontribuar s bashku n
razultate t msimit.

5.4. Rekomandime pr prindr

T prcjellin fmijt e tyre pr mnyrn dhe kohn e prdorimit
t TIK-ut n shtpi.

T bisedojn me fmijt e tyre pr pasojat q mund ti sjell

prdorimi jo i drejt i TIK-ut n mnyr q fmijt t jen t
informuar .

T bashkpunojn me shkolla duke u interesuar pr edukatn e

fmijve n shkoll.

Prindrit s bashku me msimdhnsit t komunikojn prmes

e-mailit dhe t kujdesen pr suksesin e fmijve dhe sjelljet e
tyre n shkoll.

82

Literatura
August Vitak Osnovni problemivo rabotata na grupi, Beograd,
1964
Brown, J. D. Computers in language testing: Present research
and some future. 1997
Danilovi, M. Tehnologija uenja i nastave, Institut za
Pedagoka istraivanja, Novi Sad, 1998
Joy Egbert and Elizabeth Hanson-Smith. CALL Environments:
Research, Practice, and Critical Issues.1999
Kostiq, B. Osnove teorije komunikacije i informacije, Beograd,
1986
Lawrence. Johnston, L. Carpenter, L. Assistive technology
access for all students . New Jersey. 2007
Musai, Bardhyl, Godole Tidita, Abdurrahmani Jonila. Edukimi
Mediatik. Tiran. 2011
Muzhiq, V. Kompjuteri u savremenoj nastavi, Skolska knjiga.
Zagreb,1973
Osmani, F. Teknikat dhe teknologjit msimore. Tetov. 2008
Projekt EShkollo. Doracak pr prdorim inovativ t
teknologjis n shkollat fillore. Shkup. 2006

83

Strategjia prZhvillimin e Arsimit Parauniversitar n Kosov,

2007-2017
Sivakova, D. Ndikimi i teknologjis s informacionit dhe
komunikimit n prmirsimin e msimit, Bitola, 2007
Varosanec, Sanja. Zbatimi i kompjuterit n msim. Zagreb,
2007

Burime nga interneti

http://europa.eu.int/comm/education/pol/policy/_en.html#programe
http://europa.eu.int/comm/education/pol/policy/_en.html#programe
http://www.meiks.net/repository/docs/
http://affnet.ucp.org/uploads/Inclusive%20Education.pdf

84

Falnderime
Falnderojm t gjith pjesmarrsit n kt hulumim, t cilt
na mundsuan realizimin e tij. N mnyr t veant
falnderojm drejtort e shkollave, t cilt pa ngurruar na
mundsuan caktimin e orareve pr realizimin me sukses t
hulumtimit. Po ashtu falnderoj mmsimdhnsit dhe
nxnsit, pa kontributin e t cilve studimi nuk do t realizohej.

85

Botues
Instituti Pedagogjik i Kosovs

Shtypi
Shtypshkronja Teknika, Prishtin
Tirazhi:500 cop
Katalogimi n botim (CIP)
Biblioteka Kombtare e Kosovs Pjetr Bogdani
37:004(048)
Mexhuani, Arbnesha
Integrimi i teknologjis informative t komunikimit
n msimdhnie dhe nxnie / Arbnesha Mexhuani. Prishtin: Instituti Pedagogjik i Kosovs, 2014. - 86
f.: ilustr. me ngjyra; 22 cm.
Literatura: f. 83
ISBN 978-9951-591-10-2

86