Anahtar Tipleri

Elektriksel bir anahtar bir devredeki elektronlarn akn durdurmakta kullanlan herhangi bir
aygttr. Anahtarlar aslnda ikili aygtlardr: Ya tamamen aktrlar ("kapal") ya da tamamen
kapaldrlar ("ak"). Bir ok farkl anahtar tr vardr ve bu blmde bu trlerin bir ksmn
inceleyeceiz.
Bu kitap serisinin geldiimiz bu aamasnda, bu temel elektrik konusunu anlatmak ok garip
grnebilir, fakat takip eden konular kat-hal geit devrelerinde ziyade mekanik anahtar kontana
bal saysal teknolojinin eski alann incelemektedir ve anahtar trlerini anlamak iin gereklidir.
Anahtar-tabanl devrelerin fonksiyonunu renirken ayn zamanda kat-hal mantk geitleri
hakknda rendikleriniz her iki konuyu kolaylkla kavramanz salar ve saysal mantk devrelerinin
arkasndaki matematik olan Boole cebrinde gelimi renme deneyimi iin basamak oluturur.
En basit anahtar tr tahrik mekanizmasnn hareketi araclyla birbiri ile kontaklanm iki
elektriksel iletkenin olduu bir trdr. Bir miktar uyarc (k yada manyetik alan gibi) dnceye
bal olarak elektronik devreleri ama yada kapamay barndran dier anahtarlar daha komplekstir.
Her durumda herhangi bir anahtarn son k, anahtarlarn dahili kontak mekanizmas araclyla
birbirine balanm olacak ("kapal") yada birbirine balanmam olacak ("ak") olan devrebalantl terminal (en az) ifti olacaktr.
Bir kii tarafndan altrlmak iin dizayn edilmi herhangi bir anahtar genellikle el anahtar olarak
adlandrlr ve birok farkl ekilde retilirler:

Eklemli anahtarlar iki yada daha fazla pozisyonun birinde al kol araclyla harekete geirilir. Eve
ait kablolamada kullanlan genel k anahtar eklemli anahtara bir rnektir. ou eklemli anahtarlar
kol pozisyonlarnn herhangi birinde duracak iken kolu kati normal pozisyona dndren dahili yay
mekanizmasna sahip dierleri "geici" alma olarak adlandrlan eye izin verir.

Basma dmeli anahtarlar baslp braklan tula hareket ettirilen iki-pozisyonlu aygtlardr. ou
basma dmeli anahtarlar anlk ilem iin tuu kendisinin "dna" yada "baslmam" pozisyonuna
getiren dahili yay mekanizmasna sahiptir. Baz basma dmeli anahtarlar tua her basta ak
yada kapal mandallanabilecektir. Dier basma dmeli anahtarlar tu dar ekilene kadar "ieri"
yada "basl" durumlarnda kalacaktr. Bu son tr basma dmeli anahtarlar genellikle kolay basmaekme hareketi iin mantar-ekilli tua sahiptir.

Seici anahtarlar iki yada daha fazla pozisyondan birine dner dme yada bir tr seme kolu ile
hareket ettirilir. Eklemli anahtarlar gibi seici anahtarlar, pozisyonlarndan herhangi birinde kalabilir
yada anlk ilem iin yayl-dndrme mekanizmasn barndrr.

Bir joystick anahtar kolsuz tanarak bir eksen hareketinden daha fazla hareket ettirilir. Birka
anahtar mekanizmasndan biri yada bir ka kolun hangi yne basldna ve bazen ne kadar uzun
basldna bal olarak harekete geirilir. Anahtar sembol zerindeki ember-ve-nokta notasyonu
konta harekete geirmek iin gereken joystick kol hareket ynn gsterir. Joystick el anahtarlar
genellikle vin ve robot kontrolnde kullanlr.
Baz anahtarlar insan operatrnn elinden ziyade makinenin hareketi ile altrlmak iin belirli bir
biimde dizayn edilmitir. Bu hareket-etkili anahtarlar genellikle snr anahtarlar olarak adlandrlr
nk onlar, ok uzaa hareket ettiinde bileeni harekete geiren gc kapatarak makinenin
hareketini snrlamak iin sklkla kullanlr. El anahtarlar gibi snr anahtarlar da birka farkllkla
gelir:

Bu snr anahtarlar makine blmesi yanna kaldraca baslmayla sabitlenmi salam basmal yada
semeli el anahtarlarna ok benzemektedir. Sklkla kaldralar makine blmesiyle tekrarlanan
kontak tarafndan manivelann zamanla yok edilmesini nlemek iin kk silindir tayc ile
tutturulmutur.

Yaknlk anahtarlar manyetik yada yksek-frekansl elektromanyetik alan araclyla metalik

makine para yaklamna duyarldr. Basit yaknlk anahtarlar makine ksm ne kadar dar (tipik
olarak 1 in yada daha az) olursa olsun kapal anahtar mekanizmasn harekete geirmek iin kalc

mknats kullanr. Daha kompleks yaknlk anahtar mekanizmas, yksek-frekansl akm ile bobin
teline enerji veren ve bu akmn iddetini elektronik olarak gsteren bir metal detektr gibi alr.
Eer metalik ksm (manyetik olmas gerekli deildir) bobine yeterince yakn olursa akm artacak ve
gsterilen akmda hata yapacaktr. Yaknlk-anahtar iin anahtar evreleyen elmas-eklinde kutu
gibi belirtilerek burada gsterilen sembol elektronik bir trdr. Elektronik olmayan yaknlk anahtar
kol-hareketli snr anahtarna benzer sembol kullanacaktr.
Yaknlk anahtarnn baka bir formu k kayna ve fotoseli kapsayan optik anahtardr. Makine
pozisyonu k nnn kesimesi yada yansmas araclyla alglanr. Optik anahtarlar, k nnn
tehlikeli alana giren kiiyi alglamak iin kullanld gvenlik uygulamalarnda da kullanldr.
Birok endstri srecinde, anahtarlarla eitli fiziksel bykln gsterimi iin o gereklidir. Bu
ekildeki anahtarlar, sesli alarmlar olarak ilem deikeninin normal parametreleri atn
gstermek yada eer deikenler tehlikeli yada zararl seviyelere ulatysa ilemi yada ekipman
kapatmak iin kullanlabilir. lem anahtarlarnn ok farkl trleri vardr:

Bu anahtarlar milin zerine takl merkezka arlk mekanizmas yada bir eit kontak-olmayan
optik yada manyetik gibi mil hareketinin alglanmas araclyla dn hzna duyarldr.

Gaz yada sv basn, basnc mekanik kuvvete dntren basn eer pistona, diyaframa yada
daha aalara uygulanyorsa anahtar mekanizmasn harekete geirmek iin kullanlabilir.

Pahal olmayan scaklk-alglama mekanizmas "bimetalik erit" tir: arka arkaya eklenmi her biri
farkl sl genleme katsaysna sahip iki metalin ince bir eridi. erit stldnda yada
soutulduunda, iki metal arasndaki farkl sl genleme katsaylar bklmeye neden olur. eridin
bklmesi anahtar kontak mekanizmasn harekete geirmek iin kullanlabilir. Dier scaklk
anahtarlar sv yada gazla doldurulmu, basn-alglama anahtarna ince tpn hazneyi
balanmasyla madenden yaplma pirin haznesi kullanr. Hazne stldnda gaz yada sv genleir
ve anahtar mekanizmasn harekete geiren basn artn oluturur.

Kayan bir nesne, tank ierisindeki sv seviyesi malum noktay geecek kadar arttnda anahtar
mekanizmasn harekete geirmek iin kullanlabilir. Eer sv elektriksel iletken ise, svnn kendisi
istenen derinlikte tank ierisine yerletirilmi iki metal ubuk arasnda kpr oluturacak iletken gibi
kullanlabilir. letkenlik teknii genellikle iletken sv boyunca kk bir miktar akm tarafndan
tetiklenmi rlenin zel tasarmyla yerine getirilir. ou durumda sv boyunca devrenin tam akm
yklenecek ekilde anahtarn almas elverisizdir ve tehlikelidir.
Seviye anahtarlar odun krnts, tohumu, kmr veya depolama silosu, selesi yada kutusu
ierisindeki hayvan yemi gibi kat maddelerin seviyesini alglamak iin de dizayn edilebilir. Bu
uygulama iin genel bir tasarm, kk bir elektrik motoru tarafndan yavaa dndrlen sele
ierisine istenilen ykseklikte yerletirilmi kk bir vapur arkdr. Kat malzeme selenin bu
yksekliini hissettiinde, malzeme vapur arknn dnmesini nler. Kk motor tork davran
anahtar mekanizmasn harekete geirir. Dier bir tasarm istenen ykseklikte dardan sele
ierisine yerletirilmi "ses atal" biimli metal sivri u kullanr. atal elektronik devre ve
mknats/elektromknats bobin takm tarafndan kendisinin yanklanan frekansnda titretirilir. Sele
bu ykseklii hissettiinde kat malzeme ataln titreimini azaltr, titreimin iddeti ve/veya
frekansndaki deiim elektronik devre araclyla alglanr.

Borunun ierisine yerletirilmi bir ak anahtar, genellikle ak tarafndan baslan kk bir ark
yada pervaneyle kesin eiin herhangi bir ar gaz yada sv ak orann alglayacaktr. Dier ak
anahtarlar, boru ierisine ina edilmi snrlamaya kar basn dn len basn fark
anahtarlar gibi yaplmtr.
Seviye anahtarnn sv yada kat malzeme iin uygun olan baka bir tr nkleer anahtardr.
Radyoaktif kaynak malzemesi ve radyasyon alglaycsndan oluturulmu ikili kat yada sv
malzeme iin depolama kabnn apna kardan karya monte edilmitir. Kaynak/alglayc
dzenleme seviyesinden tede malzemenin herhangi bir ykseklii alglaycya ulaan radyasyonun
iddetini azaltacaktr. Alglaycdaki radyasyonda meydana gelen bu azal lm, alarm noktas
yada kapak seviyesinin kontrolnde bile anahtar kontan salamak iin rle mekanizmasn
tetiklemekte kullanlabilir.

Kaynak ve alglaycnn her ikisi kendisine radyasyon aks haricinde hibir ekilde etkileme olmadan
kabn darsndadr. Kullanlan radyoaktif kaynaklar olduka zayftr ve ii yada bakm personelinin
saln tehdit etmemektedir.
Her zamanki gibi, fiziksel bir ilemi yada operatr kontrol gibi hizmet eden grntleme iin
anahtarlamay gerekletirmenin birden fazla yolu vardr. Dierlerine gre aka kesin avantaj
sergilese de herhangi bir uygulama iin genellikle "mkemmel" tek bir anahtar yoktur. Anahtarlar
verimli ve gvenilir operasyon iin greve akllca seilmelidir.

ZET:

Bir anahtar iki nokta arasndaki sreklilii kontrol iin kullanlan genellikle elektromekanik bir
elektriksel aygttr.

El anahtarlar insan dokunmas ile harekete geirilir.

Snr anahtarlar makine hareketi ile harekete geirilir.

Sre anahtarlar baz fiziksel sreteki deiimlerle harekete geirilir (scaklk, seviye, ak,
v.b.)