Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Tc gi
CHNG 1: M U
1.1. i tng ca ho hc hu c
Ho hc hu c l mn khoa hc nghin cu thnh phn v tnh cht cc
hp cht ca cacbon.Trong thnh phn ca cc hp cht hu c, ngoi cacbon cn
cha nhiu nguyn t khc nh: H, O, N, S, P, halogen Nhng cacbon c coi
l nguyn t c bn cu to nn cc hp cht hu c.
Ho hc hu c nhanh chng tr thnh mt ngnh khoa hc ring v cc
nguyn nhn di y:
- S lng cc hp cht hu c tng ln nhanh chng v t ti con s
khng l khong trn 5 triu cht, trong c nhng cht ng vai tr v cng
quan trng i vi s sng nh protein, axit nucleoic, hocmon
- Nguyn nhn dn n s tn ti mt s lng rt ln cc hp cht hu c
l ch cc nguyn t cacbon c kh nng c bit l va c th lin kt vi cc
nguyn t ca cc nguyn t khc v va c th lin kt vi nhau thnh mch
cacbon cc kiu khc nhau. Do , cc hp cht hu c xut hin cc hin tng
ng ng, ng phn, h bin v nhng biu hin phong ph v ho lp th.
- Cc lin kt ch yu trong ho hu c l lin kt cng ho tr nn c tnh
cht l hc v ho hc khc cc hp cht v c. Cc hp cht hu c mn cm vi
nhit hn, khng bn nhit cao, a s chy c, t tan trong nc, s tan
c thng t hoc khng phn li thnh ion. Cc phn ng thng chm, thun
nghch v theo nhiu hng.
1.2. S lc lch s pht trin ca ho hc hu c
T thi xa xa, ngi ta bit iu ch v s dng mt s cht hu c
trong i sng nh gim, mt s cht mu hu c, ru etylic, Thi k gi kim
thut, cc nh ho hc bit iu ch mt s cht hu c nh ete etylic, ur
Vo khong cui th k XVIII, u th k XIX, cc nh ho hc chit
tch c t ng thc vt nhiu axit hu c nh axit oxalic, axit xitric, axit
lactic v mt s baz hu c. Nm 1806, ln u tin Berzelius dng danh t
ho hc hu c ch ngnh ho hc nghin cu cc hp cht c ngun gc ng
thc vt. Thi im ny c th xem l im mc nh du s ra i ca mn ho
hc hu c.
Nm 1815, Berzelius a ra thuyt lc sng, mt lun thuyt duy tm,
cho rng cc hp cht hu c ch c th to ra trong c th ng, thc vt nh mt
lc sng c bit m bn tay con ngi khng th iu ch c trong cc bnh,
l, ng nghim nh i vi cc cht v c. Thuyt lc sng thng tr ho hc
hu c trong nhiu nm. Sau thuyt ny dn dn b nh nh cc cng trnh
tng hp cc cht hu c t cc cht v c. Nm 1824, Wohler tng hp c
axit oxalic, mt axit hu c in hnh (bng cch thu phn dixian l mt cht v
c). Nm 1828, cng chnh Wohler tng hp c ure (vn c trong nc tiu
ng vt) t amoni xyanat, cng l mt cht v c:
NH4CNO H2N CO NH2
Chnh pht minh ny lm sp bc tng ngn cch trc gia ho
hc v c v ho hc hu c, lm cho cc nh ha hc tin rng c th t tng hp
c cc cht hu c trong phng th nghim m khng cn c s tham gia ca
mt lc sng no c. Tip theo , Bectl tng hp c cht bo nm 1854
v Bulerp tng hp c ng glucoza t formalin nm 1861. Cho n nay,
hng triu cht hu c c tng hp trong cc phng th nghim v trong cng
nghip. Khng nhng con ngi bt chc c thin nhin trong nhiu lnh
vc m con ngi cn sng to ra c nhiu vt liu hu c, nhiu cht hu c
cc k quan trng, qu gi khng c trong t nhin.
Tuy nhin, tn gi hp cht hu c vn c duy tr, nhng khng phi
vi ngha nh trc y l cc cht c ngun gc ng, thc vt m n mang
mt ni dung mi, l cc hp cht ca cacbon.
1.3. Nhng quan im v cu to ca hp cht hu c
Cu to ca hp cht hu c l s phn b ca cc nguyn t hoc nhm
nguyn t trong khng gian ca mt phn t.
1.3.1. Thuyt gc (Radial, k hiu R)
Thuyt cu to ho hc ca cc hp cht hu c c pht trin mnh
u th k XIX. T nhng cng trnh ho hc ca Lavoisier, Berzelius, Wohler,
Liebig cho thy trong nhng phn ng hu c c nhng phn cht c cu trc
khng thay i chuyn t cht u sang cht cui gi l gc. Quan nim ny
cho ra i thuyt cu to ho hc u tin l thuyt gc. Thuyt gc cho rng:
phn t hu c gm 2 phn:
- Gc l phn khng bin i trong cc qu trnh chuyn ha ha hc
V d: Gc axetyl: CH3COGc benzoyl: C6H5CO- Phn kt hp vi gc l cc nguyn t hay nhm nguyn t khc nhau
u im: Phn loi c mt s cc hp cht ha hc hu c theo gc cu
to, t c th d on c tnh cht ca cc nhm hu c.
Nhc im: Ch phn bit c nhng hp cht n gin, khng c
ngha i vi cc hp cht phc tp do phm vi ng dng b.
1.3.2. Thuyt kiu
Thuyt kiu ca Dumas ra i chia ra lm hai dng:
Kiu nc ca Williamson:
H
H
CH3
CH3
CH3
C2H5
CH3
Cl
Cl
Cl
hyrclorua m tylclorua tylclorua
C2H3O
Cl
ax tylclorua
H
H C
O
H
C
H
H
H N+ H
Ion amoni
Ion metoxit
H
H C
Cation metyl
Gc metyl
H
H
Hay
n gin trong cch biu din cng thc, c th n cc gch lin kt, n
mt phn hay ton phn tu thuc vo yu cu cch biu din, ng thi cng b
qua cc cp electron khng lin kt, gi l cng thc rt gn:
CH3CH2CH3 , CH3 CH2 CH3 , CH3CH2CH2 H
Ngoi ra, mt cht c th biu din di nhiu dng cng thc, chng hn:
CH3
CH3
CH2
CH3
CH3
CH2
CH3
CH2
CH3
V d:
H
H
H
OH
Cacbinol
H
OH
C6H5
CH3
OH
CH3
Metyl Cacbinol
TN PHN NH CHC
V d:
CH3CH2 Cl
Etyl clorua
CH3CH2 O COCH3
Etyl axetat
CH3CH2 O CH3
Etyl metyl ete
1.5.4.2. Tn thay th
Tn khng y :
TN PHN TH
(c th khng c)
TN PHN NH CHC
(bt buc phi c)
V d:
H3C CH3
Etan
H3C CH2Cl
Cloetan
* Tn nhm th:
H2C = CH2
Etan
CH2
CH
CH2
CH3
CH 3
CH
CH 2
CH 2
CH 3
2-metylpentan
CH3
3-metylpentan
CH 3
S M
1: mono
met
2: i
CC
et
3: tri
CCC
prop
4: tetra
CCCC
but
5: penta
CCCCC
pent
6: hexa
7: hepta
C C C C C C
CCCCCCC
hex
hep
8: octa
CCCCCCCC
oct
9: nona
CCCCCCCCC
non
10: deca
CCCCCCCCCC
dek
10
CU HI V BI TP
Bi 1. Hy nu nhng quan im v cu to ca hp cht hu c?
Bi 2. Hy trnh by cc cch biu din cng thc cu to hp cht hu c?
Bi 3. Gi tn thay th cc hirocacbon sau theo danh php IUPAC:
CH3 CH2 CH2 C CH2 (C)
CH3 C C CH CH2 CH CH2(D)
CH2 CH3
CH CH2
CH2
CH3 (E)
(F)
NH2 CH2
(Z)
OH
CH2 CH2
OH (T)
NH2 CH3
OH CH3
Cl O
11
12
X2
X1B
X1
Thnh
phn
Hnh 2.1
14
Qua hnh 2.1 nhn thy rng, bng cch lp i lp li nhiu ln qu trnh
bay hi - ngng t, bay hi - ngng t li,... ta dn dn c th thu c cu t A
c nhit si thp hn dng gn nh tinh khit. V vy, ngi ta dng phng
php tinh luyn bng cch lp trn bnh ngng mt ct cao c nhiu a gip cho
vic ti to qu trnh bay hi - ngng t trn. Nh vy, cht lng A d bay hi dn
dn thot ln trn trng thi ngy cng tinh khit, cn cht lng B c nhit si
cao hn, ngng t tr li bnh ct. C th dng loi ct lp y cc ng thu tinh
hay s thay cho ct ni trn v hiu qu ca ct c tnh bng s a l
thuyt.
Trong trng hp c tng tc yu gia hai cht lng (solvat ho hay t
hp) th thu c hai dng th biu din s ph thuc nhit si v ngng t
vo thnh phn hn hp: mt dng vi nhit si ca hn hp ng ph cctiu
(hnh 2.2a) v mt dng vi nhit si cc i (hnh 2.2b).
C
t
tB
t
tB
tA
tA
X0
Thnh phn
X0
Thnh phn
Hnh 2.2a
Hnh 2.2b
16
bit c bng mt thng hoc bng cht ch th. T s Rt gia dch chuyn
ca cht nghin cu v dung mi c gi l hng s sc k, hng s ny l i
lng quan trng c trng cho tng cht.
thu c kt qu tch tt hn, ngi ta c th lp li thao tc trn vi
mt dung mi khc v theo chiu thng gc vi chiu chy ln trc (sc k phn
b hai chiu).
Sc k giy thng dng nh tch cc cht, nhng cng c th dng
nh lng s b da vo m v tit din ca vt cht nghin cu.
2.1.3.4. Sc k lp mng
Phng php ny c Izmailop v Schreiber ngh t nm 1938, c
Stan pht trin v hon thin (1955), khin n c ng dng rt rng ri.
Ngi ta trng mt lp mng cht hp ph (Al2O3, silicagen) ln mt tm
knh kch thc khong 10x12 cm hoc 20x20 cm, chm mt git cht nghin cu
ln mt u bn (cch mp khong 2cm) ri cho dung mi chy nh sc k giy.
Phng php sc k lp mng thng cho hiu qu tch cao, thi gian
ngn, lng cht t, thng c dng nh tnh v tch cc hp cht thin
nhin. N cng c cc nh ho hc tng hp s dng thng xuyn nhanh
chng phn tch cc cht thu c trong phn ng.
2.1.3.5. Sc k kh lng
Nhng nm gn y sc k kh lng c pht trin mnh m, m ra kh
nng ln trong phn tch v tch cc hp cht d bay hi. Phng php thng
thng l cho vi microlit cht lng phn tch vo thit b bay hi ri dng dng
kh mang (thng l He) li cun hi ca chng qua mt ng di nung nng np
y mt cht rn xp (gch chu la tn nh, nhm oxyt, silicagel, than hot
tnh...) c tm bng cht lng kh bay hi nh du silicon, polyetylen glycol,
cc este si cao...Khi xy ra s phn b cc cht gia pha lng v pha kh, ng
thi ch cn c s khc nhau nh trong s phn b ny gia cc cu t trong hn
hp cng phn tch hon ton cc cht lng trong hn hp, v n c lp i
lp li nhiu ln trong ng di. Ngi ta thng nhn bit tng cht thot ra cui
ng bng cch o s thay i dn nhit ca kh thot ra. Tuy nhin vic pht
hin mt pic trong s sc k kh mi l iu kin cn, nhng cha v tinh
khit ca mt cht, phng php sc k kh vn rt hu ch khi phn tch mt
lng nh hn hp cng nh tch v tinh ch cc cht.
Cn nhn mnh rng, trong phng php sc k, ni chung cu trc phn t
ca cc hp cht c nh hng ln n cn bng hp ph, cng nh h s phn b
ca chng gia cc pha, do lin quan cht ch n hng s Rt. V vy kt qu
phn tch sc k cng cho ta thy nhng thng tin b ch v cu trc ca hp cht.
Sau qu trnh tinh ch, ta cn kim tra tinh khit ca hp cht thu c
bng cch o nhit nng chy (i vi cht rn) hoc nhit si (i vi cht
lng) hoc o t khi, ch s khc x, chp ph...Mt cht c coi l tinh khit
nu qua nhiu ln tinh ch, cc hng s vt l ca n khng thay i.
18
19
20
12x + y = 42
Suy ra:
12x < 42
Hay :
x < 3,5
Mt khc CxHy l hydrocacbon nn s nguyn t H trong phn t khng
vt qu 2x + 2, ngha l:
y 2x + 2
42-12x 2x + 2
40 14x
2,8 x
Kt hp vi lp lun trn, ta c 2,8 x <3,5 m x ch tip nhn gi tr
nguyn, vy x = 3, suy ra y = 6.
Cht cho cng thc C3H6.
2.3. Cu trc phn t hp cht hu c
2.3.1. ng phn
2.3.1.1. Khi nim
ng phn l mt khi nim biu th s phn b khc nhau ca cc nguyn
t hoc l nhm nguyn t ca mt phn t trong khng gian; l nhng hp cht
hu c c cng cng thc phn t nhng khc nhau v cu trc, do tnh cht
vt l v ho hc khc nhau.
2.3.1.2. Phn loi
C 3 loi:
- ng phn cu to
- ng phn hnh hc
- ng phn khng gian
a. ng phn cu to (ng phn phng)
Khi nim: ng phn cu to l loi ng phn m trong cu to ca
chng c s khc nhau v th t lin kt gia cc nguyn t vi nhau. Ngi ta
cn gi ng phn ny l ng phn lin kt.
V d: Hp cht hyrocacbon C4H10 c th tn ti di hai dng ng phn
cu to sau y:
H v
H C H
H
H
H
24
H H H H H
H C C
H H H
C C C H
H C
H H H H H
C C
C H
CH3 H
H C
H H CH3 H
C H
CH3 H
H H H H
H
H H
v H
CH 3
ancol n - butylic
ancol isobutylic
CH3CH2CH2CH2OH
OH
Butan-1-ol
Butan-2-ol
CH 3CH 2-O-CH 3
ancol
ete
25
butyrat metyl
axetat n - propyl
Hai cht u thuc este, nhng xut pht t hai cp axit v ancol khc nhau,
axetat n - propyl hnh thnh t CH3COOH + CH3CH2CH2OH, cn este butyrat
metyl hnh thnh t CH3CH2CH2COOH + CH3OH.
b. ng phn hnh hc
Khi nim: L ng phn cu hnh do s sp xp khc nhau ca cc nhm
th 2 bn ni i hay mt phng vng no. S sp xp cc nhm th hai bn ni
i thc cht l hai bn mt phng . Mt phng v mt phng vng l nhng
mt phng c nh. Nu hai nhm th ging nhau hay gn ging nhau cng pha
ca mt phng gi l ng phn cis, khc pha l ng phn trans.
V d:
CH3
H3C
C
H3C
C
CH3
trans-but-2-en
cis-but-2-en
Cl
Cl
Cl
H
H
Cl
H
H
cis-icloxyclopropan
trans-icloxyclopropan
C2H5
H 3C
C
C
H
26
CH3
H3C
C
C2H5
ab
C
cd
b
H 3C
CH 3
CH 3
trans-2-buten
cis-2-buten
Cl
Cl
Cl
Cl
cis
trans
CH3
CH3
HOOC
HOOC
cis
trans
27
Cl
Cl
Cl
Cl
cis
Cl
trans
Cl
cis
trans
Cl
Cl
Xiclopentan c 5 cu trc
cis-1,2
trans-1,2
cis-1,3
trans-1,3
cis-1,4
trans-1,4
28
X
X
X X
X
X X
X
X
X X
X
cis-inosit
alloinosit
epiinosit
mesoinosit
X
X
X=OH; Cl
neoinosit
mucoinosit
X
X
D,L-inosit
spiloinosit
Cc d vng:
H
HOOC
COOH
NH
CO
CO
NH
HOOC
trans
H
NH
CO
CO
NH
COOH
cis
cis-bixyclo(2,1,0)pentan
cis-bixyclo(4,2,0)octan
cis-bixyclo(5,2,0)nonan
trans-bixyclo(5,2,0)nonan
29
cis-bixyclo(3,3,0)octan
trans-bixyclo(3,3,0)octan
cis-hidrindan
trans- hidrindan
Cis-ecalin
trans-ecalin
V d: CH3 - CH = N - OH
OH
H 3C
H3 C
OH
anti-
SynC6H5
C6H5
C6H5
C6H5
syn
anti
- ng phn E - Z
Trong trng hp khng dng c danh php cis - trans th dng danh
php chung gi l danh php E-Z.
30
Br
Br
H3C
Br
H3C
>
CH3
(Z)-2-Brom-1-nitropropen
NO2 >
C
NO2
H
(E)-2-Brom-1-nitropropen
31
cis
3,7A0
1,89D
-80,5 0C
600C
Khong cch 2 Cl
t0nc
t0s
trans
4,7A0
0,0D
-500C
48 0C
RCOOH
C
H
C
H
O
C
cis
CH
SN 2
PR3
CH
C
H
O-
PR3
H
R3PO-
R
O-
R
C
PR3
trans
nh sng thng
nh sng phn cc
nh sng phn cc thu c khi cho nh sng thng i qua lng knh
phn cc:
Phn cc k
nh sng thng
nh sng phn cc
33
trong dung dch. loi cht quang hot va ni, tnh quang hot khng phi do
cu trc tinh th m do cu trc ca nhng phn t ring r.
o kh nng lm quay mt phng phn cc ( quay cc) ca cc cht
quang hot ngi ta dng phn cc k ghi ly gc quay . i vi mt cht
quang hot ngi ta thng dng i lng quay cc ring [ ]. quay cc
ring ca mt cht trong dung dch c tnh theo cng thc sau:
0
.V
L.a
Trong :
: Gc quay quan st c i vi mt dung dch c b dy nh sng i
qua l d (dm) cha a (g) cht quang hot trong V (ml) dung dch. Vic thc
hin t0, vi nh sng c di sng .
Gc quay ca mt cht quang hot khng nhng ph thuc vo bn cht
ho hc ca cht , bc sng ca nh sng phn cc, b dy ca dung dch cht
quang hot, nhit khi o, m cn ph thuc vo nng v bn cht dung mi.
Cho nn khi vit quay cc ring phi ghi c th. V d:
25D 180
(C = 15 nc)
34
b
b
d
Mt phng gng
C*
H 3C
C*
COOH
OH
Cl
C*
SO 3 H
Cl
C*
Br
35
C*
C6H 5
CH 3
C*
H 3C
CD 3
OH
c
a
d
(1)
(2)
(3)
c
(4)
(5)
36
c
b
a
d
-3
*
CHOH
V d: CH3
+1
CH2OH
CHO
CHO
OH
OH
CH3
CH3
CHO
H
OH
CH2OH
Dng D
CH2OH
Dng L
37
OH
H
OCH
CH2OH
Dng D
CHO
H
OH
CH2OH
OH
H
CH2OH
Dng D
Dng D
CHO
H
OH
Quay 900
HOCH2
CH2OH
CHO
CHO
HO
OH
CH2OH
Dng L
Dng D
CHO
CH2OH
Quay 1800
OH
HO
CH2OH
CHO
Dng D
Dng D
38
biu din hai hay nhiu nguyn t cacbon t din k tip nhau ta cng
c dng cng thc t din hay cng thc Fis
V d: Vit ng phn quang hc ca : HOOC-CHOH-CHOH-COOH
COOH
COOH
COOH
OH
HO
OH
HO
HO
COOH
OH
COOH
HO
COOH
COOH
ng phn mz
OH
COOH
CHO
OH
OH
CH2OH
H
CH2OH
39
COOH
HO
HO
OH
OH
COOH
COOH
Axit mztactric
- Bin th Raxemic
V d:
CN
CN
OH
HO
CH3
H
CH3
40
Thng thng cc trng thi kh, lng hay dung dch, bin th raxemic c
th c coi l hn hp ng phn t gn nh l tng ca hai cht i quang cho
nn n c tnh cht vt l ging nh cc cht i quang to nn n nh t0s, t khi,
chit sut, quang ph hng ngoi trng thi lng hay dung dch,...
Ch : H thng k hiu D-L c nhng hn ch nht nh nn hin nay
ngi ta dng ph bin h thng R-S ch cu hnh.
S ng phn quang hc ca mt hp cht l: N = 2n trong n l s
nguyn t C bt i. Tuy nhin i vi cc cht c s i xng ring trong phn t
th s ng phn lp th t hn 2n.
- ng phn cu dng
Khi nim
+ Cu dng l nhng dng cu trc khng gian sinh ra do s quay xung
quanh mt hay vi lin kt n m khng lm t nhng lin kt ny.
+ ng phn cu dng (ng phn quay) l nhng cu dng tng i bn
ca phn t.
iu kin c ng phn cu dng
+ iu kin cn: C lin kt n C - C.
+ iu kin : Phi c m t bng cng thc Niumen hoc biu din
di dng phi cnh.
Phn loi
+ Cu dng ca etan v cc hp cht kiu X3C - CX3
Dng che khut: Dng c th nng cao nht, cu dng ny khng bn.
H H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
S ng phn cu dng: N =
3600
vi n l gc quay. Nh vy ta s c
n
v vn dng hnh hc khc nhau, trong c hai dng ti hn l dng che khut v
dng xen k.
41
E (kcal/mol)
3
2
1
60
120
180
H
H H
H
H
H
H
H
H H
H
H
300
H
H
240
H H
H
H
H
H
H
Gc quay
H
H H
360
H
H
H
H
H
H H
H
H
H
H
H
H
42
CH3
H
CH3
H
CH3
Dng anti
H
Dng syn
H
CH3
Trong iu kin tng t 1,2-ibrom etan cha 89% dng anti v 11% dng
syn. Nu dng syn ca XCH2-CH2Y c lin kt hidro th s khc thm ch dng
syn bn hn dng anti. Cc cu dng tng i bn ca mt cht l nhng ng
phn cu dng ca nhau.
+ Cu dng ca hp cht khng no
Trong phn t nhng hp cht loi ny nguyn t hoc nhm nguyn t
mang ni i thng v tr che khut i vi nguyn t H hay cc nhm th nh
Cl, CH3
H
H
C
O
CH3
Axit fomic
Etyl fomiat
O
CH3
H 2C
+ Cu dng bn ca mt s phn t c ni i
ng ch l cc hp cht c 2 ni i lin hp nh: buta-1,3-ien; 1,3icrolein c hai dng thng bn ch khc nhau v v tr nhm cha no so vi ni
n gia. V c s tng t vi ng phn hnh hc nn y ngi ta phn
bit nhng dng l -cis v -trans. i vi butadien-1,3, dng s-trans bn
hn dng s-cis l 2,3 kcal/mol
H2C
CH2
C
CH2
C
H2C
-trans
-cis
43
3
24064
4
9 044
5
6
0
-5 16 -9033
7
-12046
H
168,7
166,6
164,0
158,7
157,4
158,3
158,6
H-157,4
11,3
9,2
6,5
1,3
0
0,9
1,2
n
9
10
11
12
13
16
17
H
158,8
158,6
157,4
157,7
157,4
157,5
157,2
H-157,4
1,4
1,2
1
0,3
0
0,1
0,2
44
H
H
H
H
H
H
H
H
xiclobutan
xiclopropan
xiclopentan
) Cu dng ca xiclohexan
Hnh dng ca vng xiclohexan
Xiclohexan cng c cu trc khng phng. m bo cho gc ho tr
bnh thng, xiclohexan cng c nhiu dng khc nhau: dng thuyn, dng xon,
dng gh:
C2-C4 ch cch nhau 1,81 A (so vi tng bn knh VanderWalls 2,4 A ) nn chng
y nhau, kt qu dng thuyn km bn hn dng gh khong 7 kcal/mol.
H
H
H
H
H
4H
2,49 A
6
H H
45
H
H3C
H3C
CH3
CH3
H
H
H
H
H
H
H
H
a
e
e
a
a
e
e
4
e
a
3
2
e
6a
e
Cc lin kt a v e trong xiclohexan (a: axial; e: equatorial)
46
) Dn xut th ca xiclohexan
V c 2 kiu lin kt a v e nn cc dn xut th mt ln ca xiclohexan
c 2 cu dng: dng a v dng e.
CH3
e
CH3
3
2
2
4
4
6
CH3
Tng tc anti
Tng tc syn
47
CH3
CH 3
C2H5
CH 3
R 1
2
2
3
4
cis-1,2
6
3
3
2
R
6
4
4
2
3
2
R
trans-1,2
48
5
4
R
3
2
R
cis-1,3
2
6
4
3
2
R
R
1
R
1
4
5
3
2
trans-1,3
cis ( )
allo ( )
pi
( )
muco ( )
(+)
milo ( )
Sillo ( )
neo ( )
(-)
d,l-()
49
C1
1C
HO
H2C OH
CH2OH
HO
OH
O
OH
HO
OH
C1
OH
OH
1C
50
51
CHO
OH
OH
CH2OH
CH2OH
Cl
OH
CH3
D
COOH
Cl
HO
COOH
H
H
Cl
H
CH3
L
H
OH
CH3
D
52
COOH
H
Cl
H
HO
CH3
L
- Cu hnh R-S: Do 3 nh bc hc pht minh ra l: Cahn - Ingold Prelog. Cu hnh R-S c xc nh theo tnh hn cp ca trung tm chiral (C*)
theo th t a > b > c > d, ch yu cn c vo s th t (hoc khi lng nguyn
t) ca cc nguyn t ni vi C*.
V d:
Br > Cl > SH > OH > NH2 > CH3 > H
OH > COOH > CHO > CH2OH > CH3
Nu cc nguyn t ni trc tip vi C* l ng nht th cn xt thm
nguyn t tip theo, khi y cn ch nhn i hoc ba i vi nguyn t mang ni
i hoc ni ba.
Biu din cng thc di dng cng thc phi cnh: t t din sao cho
lin kt vi nguyn t hoc nhm nguyn t tr nht (cp nh nht) i xa pha
ngi quan st th th t phn b ba nhm th cn li s nm trn mt mt phng
pha gn ngi quan st s xc nh cu hnh. Nu s gim tnh hn cp ca cc
nhm th theo chiu kim ng h th trung tm chiral c cu hnh R (rectus quay phi), nu theo chiu ngc kim ng h th trung tm c cu hnh S
(sinister - quay tri).
c
a
b
R
HOH2C
CH2OH
OH
CHO
HO
CHO
ANEHYT R-GLIXERIC
ANEHYT S-GLIXERIC
c
b
53
CH2OH
OH
CHO
OH
H
C
HOH 2 C
CH 2 OH
CHO
(R)
(D)
OH
CHO
OH
OHC
HO
H
CH2OH
HOH 2 C
CHO
CH 2 OH
(S)
(L)
54
CU HI V BI TP
Bi 1. Mt HCHC c CTPT C5H12O khi un nng vi axit axetic c mt mt
lng nh axit sunfuric lm xc tc cho hp cht c thnh phn C7H14O2, oxi ha
giai on th nht cho xeton thnh phn C5H10O, sau oxi ha mnh tip theo
s to thnh hn hp axit axetic v axit propionic. Hy suy ra CTCT ca cht
C5H12O v vit cc phng trnh phn ng xy ra?
Bi 2. Mt HCHC c CTPT C4H8O c kh nng phn ng vi natri bisunfit cho
hp cht cng bisunfit, tc dng vi hiroxylamin cho oxim, tc dng vi dung
dch bc nitrat trong amoniac cho phn ng trng gng v khi oxi ha cho axit
isobutyric. Hy suy ra CTCT ca cht C4H8O v vit cc phng trnh phn ng
xy ra?
Bi 3. Anken A C6H12 c ng phn hnh hc, tc dng vi dd Br2 cho hp cht
ibrom B. B tc dng vi KOH trong ancol un nng cho ien A v 1 ankin C. C
b oxi ho bi KMnO4 c, nng cho axit axetic A v CO2. Hy cho bit cu to
ca A
Bi 4. Hidrocacbon C7H12 khi oxi ho bng axit cromic to thnh axit
xiclopentancacboxylic, khi tc dng vi H2SO4 ri thu phn n chuyn thnh
ancol C7H14O. Ancol ny cho p iodoform. Xc nh CTCT ca hidrocacbon ?
Bi 5. Hp cht A (C7H14O2) phn ng vi (CH3CO)2O to ra B
(C7H13O(OCOCH3)). A khng phn ng vi hiroxylamin. Khi ch ha A bng
HIO4 thu c hp cht C (C7H12O2). C phn ng vi hiroxylamin to ra ioxim.
C kh c dung dch Felinh. 1 mol C phn ng vi 4 mol NaIO to ra ioofom
v mui ca axit aipic. Xc nh CTCT ca A v vit phng trnh phn ng?
Bi 6. Hp cht A c CTPT C3H7O2N c tnh cht lng tnh. A phn ng vi
HNO2 gii phng kh nit, vi etanol/HCl cho hp cht C5H11O2N. Khi un nng
A cho cht c cng thc C6H10O2N2. Xc nh CTCT ca A?
Bi 7. Hp cht A (C5H10O3) d tan trong baz long, c tnh quang hot; khi un
nhit cao thu c cht B (C5H8O2) khng cn tnh quang hot nhng vn
cn lm giy qu xanh. S ozon phn cht B cho etanal v axit 2-fomylaxetic.
A b oxi ha bng axit cromic cho cht C, cht ny cho 2,4-initrophenylhirazon
v phn ng halofom. Vit CTCT ca A, B, C?
Bi 8. Hp cht (A) C5H8O2 c th to ioxim, cho p iodoform, p vi bisunfit
v cng c kh nng chuyn thnh n-pentan. Xc inh A?
Bi 9. Hp cht C7H14O2 (A) p vi anhidrit axetic, to thnh C7H13O(OCOCH3)
(B) khng phn ng vi phenylhidrazin. Khi ch ho bng Pb(OCOCH3)4, hp
cht A chuyn thnh C7H12O2 (C)v C p vi NH2OH to thnh C7H12(=N-OH)2,
kh c dd Felinh v khi ch ho bng NaOI p vi 4 mol tc nhn to thnh
iooform v axit aipic. Gii thch ngn gn cc hin tng quan st thy trn v
a ra kt lun v cu to ca A?
55
56
57
58
y
z
x
2s
1s
2p
2s
2p
900
z
CH
60
1800
120
109028
sp3
sp 2
sp
sp3
y
lai ha
x
z s + 3p
sp3
H
H
H
H
CH4
CH CH CH2CH3
3 2
CH CH
3 3
61
y
+
+
x
+
sp2
s + 2p
1s
2s
2p
lai ha sp
1s
sp
2p
H
H
C
H
C
H
62
- -
sp
s+p
2
1s
2s
2p
Lai ha sp
2
sp
1s
2p
CH
63
+
s
+ -
+
-
S xen ph bn trc:
II
+
-
II *
+
-
+
II
sp - sp
sp - s
64
c im ca lin kt :
+ C s i xng theo trc lin kt.
+ Nng lng lin kt tng i ln (~83 kcal/mol) nn lin kt ny kh
bn vng.
+ Cc nguyn t hay cc nhm nguyn t hai u lin kt c kh nng
quay t do xung quanh trc lin kt m khng lm mt s xen ph (th d H-H,
H3C- CH3), do xut hin vn cu dng hp cht hu c.
- Lin kt
Khi cc obitan xen ph vi nhau v c 2 pha m trc obitan vn song song
vi nhau gi l s xen ph bn ta c obitan phn t , lin kt c to thnh
l lin kt . S xen ph nh vy khng su nn km bn. Hai trc ca 2 obitan
song song, nm trong mt phng .
Tuy nhin cc tiu phn khng th t quay quanh trc lin kt v nu quay
l ph v xen ph, ph v lin kt.
c im ca lin kt :
+ Khng c tnh i xng trc.
+ Cc trc obitan p song song nhau to thnh mt phng gi l mt phng
.
+ Nng lng lin kt tng i nh (~60 kcal/mol) nn km bn hn
lin kt , n d b phn cc ha hn lin kt .
+ Cc nguyn t hay cc nhm nguyn t hai u lin kt khng c kh
nng quay t do nh i vi lin kt v khi quay nh th s vi phm s xen ph
cc i ca hai AO, ph v lin kt; do c kh nng xut hin ng phn hnh
hc cc hp cht c ni i C=C, ni ba CN. . .
3.1.3. c im ca lin kt cng ho tr
- Bn v rt bn (kim cng).
- Cc lin kt cng ho tr c di xc nh. di lin kt ca cacbon vi cc
nguyn t mt phn nhm tng khi s th t tng, vi cc nguyn t ca mt chu
k th gim khi s th t tng, sau na l khi ghp tng th di lin kt gim.
- Hng khng gian ca cc lin kt l xc nh v lin kt cng ho tr c tnh
bo ho.
- Hp cht c lin kt cng ho tr thng to mng tinh th phn t.
- phn cc ca lin kt nh, thng < 1,6D.
65
etan
metan
3.1.4.2. Lin kt i
Trong phn t etilen, lin kt i C=C gm mt lin kt kiu sp - sp v
mt lin kt . Hai nguyn t cacbon trng thi lai ho sp 2. Cc obitan xen ph
to nn nm lin kt . Trc ca nm lin kt ny cng nm trn mt mt phng
. Cn li hai obitan p chng s xen ph vi nhau to thnh lin kt . Trc ca
hai obitan ny song song vi nhau, cng nm trong mt mt phng giao nhau
trc lin kt C - C v vung gc vi nhau.
H
H
C
C
H
3.1.4.3. Lin kt ba
Lin kt ba trong phn t axetilen gm c mt lin kt v hai lin kt .
Hai nguyn t cacbon trng thi lai ho sp. Cc obitan lai ho sp xen ph to nn
ba lin kt , c trc nm trn mt ng thng. Cn hai obitan py v p z xen ph
vi nhau to hai lin kt c mt phng b dc vung gc vi nhau v ct nhau
trc lin kt C-C:
66
3.1.4.4. H lin hp
H lin hp l h c nhiu ni i xen k u n vi ni i nh buta-1,3ien hay vng benzen.
Tng t nh etilen, cc nguyn t cacbon trong cc h u trng thi
lai ho sp2 v h cc lin kt l mt h phng. Cc obitan p xen ph vi nhau
tng i mt to ra hai lin kt nh trong buta-1,3-ien hoc xen ph v c hai
pha to obitan phn t cc lin kt vng kn nh trong benzen:
H
H
buta-1,3-dien
benzen
67
- Tnh thm
Hp cht thm l nhng hp cht vng cha no m tt c nhng nguyn t
mt vng u tham gia to thnh mt h lin hp thng nht, trong cc electron
ca h to nn mt vng electron kn. Nhng hp cht thm c nhng c tnh
m ngi ta gi l tnh thm.
- Cc iu kin ca tnh thm
+ H lin hp hoc p nm trong hp cht vng kn vi s
electron l 4n+2 (bn trng thi c bn): gi l quy tc thm 4n+2 do Hucken
tm ra t nm 1932. Theo quy tc ny th cc polyen vng vi 4n+2 electron
phi bn vng v c tnh thm.
+ Cc lin kt phi nm trn cng mt mt phng (vng thm phi c cu
trc phng). Vng khng nht thit phi ging benzen m c th l vng
cacboxylic khc benzen, d vng hoc vng v c thun tu.
+ Nng lng ca hp cht thm thp hn nng lng ca hp cht c
cng lin hp mch h.
V d: Hp cht c tnh thm l:
benzen
piridin
naphtalen
O
H
xiclo butadien
pentalen
68
69
H3N: + B(CH3)3
H3N B(CH3)3
HO
Vi cc iu kin , X v Y thng l O, N, F.
Quy lut: Lin kt hydro tng t tri qua phi theo chu k v tng t di
ln trn theo nhm.
3.3.1.2. Tnh cht ca cc hp cht c kh nng to nn lin kt hydro
Lin kt hydro nh hng ng k n tnh cht ca hp cht.
- Nhit si v nhit nng chy ca hp cht c lin kt hydro lin
phn t tng nhiu nh so snh nhit si ca ru metylic CH3OH v ru
thiometylic CH3SH l 660C v 6 0C v cc phn t trong cht b rng buc
70
vi nhau thnh nhng phn t ln hn. Nc, ancol, phenol, amoniac, amin bc
mt, amin bc hai, axit cacboxylicl nhng cht chu s chi phi ca quy lut
ny. Cn lu l trong khi lin kt hydro gia cc phn t lm tng nhit si v
nhit nng chy ca cht th lin kt hydro ni phn t li khng gy c nh
hng nh vy. V d cc dn xut hai ln th ca benzen, nu hai nhm th trong
vng khng c kh nng lin kt hydro vi nhau th hai ng phn ct v para ni
chung c nhit si gn nh nhau nhng nu hai nhm th lin kt hydro vi
nhau c th ng phn octo (lin kt hydro ni phn t) lun si nhit
thp hn nhiu so vi ng phn para (c lin kt hydro lin phn t).
- tan ca cc cht c kh nng to lin kt hydro vi dung mi tng ln
nh ancol etylic tan v hc trong nc cn etan tan rt t (4,7%). V vy cc ru,
amin, axit thp cng nh cc cht c phn t lng khng nh nh glucoz,
sacaroz, polyvinylancol, u tan tt trong nc. Tinh bt v protit tuy c phn
t lng rt cao nhng nh c lin kt hydro nn c th to ra nhng dung dch
keo. Cc ancol, amin, axit cacboxylic tan trong nc c th ng vai tr cht cho
hay nhn prton khi to thnh lin kt hydro. Nhng hp cht khc nh anehit,
xeton, ete, este khi y ch c th l cht nhn proton m thi. tan ca cc cht
trong nc cn ph thuc vo kch thc ca gc hydrocacon lin kt vi cc
nhm chc. Gc cng ln th tan cng gim. ng ch l tan ca cc
hp cht thm c hai nhm th v c kh nng lien kt hydro, trong khi cc ng
phn meta v para thng d tan so vi ng phn octo trong cc dung mi m
chng c th to ra lin kt hydro lin phn t nh nc, ru. Cc ng phn
octo vi lin kt hydro ni phn t li d tan tong cc dung mi khng phn cc
nhiu hn.
- Lin kt hydro cn nh hng ti bn cc ng phn (s c mt ca
lin kt hydro ni phn t nht l khi lin kt hydro tham gia vo mt h lin
hp vng (c nng lng lin kt cao hn) c th lm cho mt ng phn ca cht
hu c tr nn bn vng hn) v tnh cht axit, baz ca phn t.
3.3.1.3. ngha ca lin kt hydro
- Dng gii thch tnh cht bt thng v tnh cht vt l v ho hc ca
hp cht.
- L nn tng c bn ca s sng (lin kt peptit).
- C ngha quan trng trong cc cng trnh xy dng.
- Lin kt khng bn nhng quan trng.
3.3.2. Lin kt Vandecvan
3.3.2.1. Khi nim
L lin kt c hnh thnh gia cc phn t vi nhau bng c cc ca
chng. Lin kt ny c tc dng gi cc phn t cng ho tr li vi nhau tp
hp chng trong mt trng thi no ca vt cht: lng, rn, kh.
- Lin kt Vandecvan (V) c bn cht tnh in, lin kt V khng c bn
cht ho hc m c bn cht vt l.
71
Trong :
Uh: Nng lng tng tc ca hai phn t c momen lng cc l .
R: Khong cch gia hai phn t.
T: Nhit tuyt i.
k: Hng s Boltzman
+ Lc cm ng:
Nhng phn t khng c cc cng b phn cc ho di tc dng ca in
trng ca cc phn t c cc hay ca cc ion ln cn, s phn cc ny gi l s
phn cc ho cm ng v tng tc gia cc phn t do hin tng phn cc ho
cm ng trn gi l hiu ng cm ng.
72
2 2
r6
+ Lc khuch tn
Vi hai hiu ng trn, ngi ta vn cha gii thch c lc ht tng h
gia cc phn t, nguyn t khng c mmen lng cc vnh cu, c bit l gia
cc kh tr.
Tng tc V cn c gii thch bng hiu ng ny trn c s ca c hc
lng t c London xy dng nm 1930.
Theo thuyt ny, v cc ht cu to nn phn t, nguyn t lun trng thi
chuyn ng lin tc nn trong qu trnh chuyn ng ny, s phn b in tch
tr nn bt i xng, do lm xut hin nhng lng cc tc thi v s tng
tc gia cc lng cc ny l nguyn nhn th ba ca tng tc V. Hiu ng ny
gi l hiu ng khuch tn.
Hiu ng khuch tn c gii thch bng s phn cc ng ca phn t
hay nguyn t. Nng lng ny c xc nh mt cch gn ng theo h thc:
Ukt = -
3h 0 2
4r 6
Trong :
0 : Tn s dao ng ng vi nng lng im khng, E0 =
h 0
.
2
1
r6
2 4
3 2 h 0
2
2
4
3kT
+ Lc y: Xut hin khi khong cch gia cc phn t < khong cch cn
bng r0
Nng lng y tnh theo h thc:
U = b.e-cr
trong b, c l nhng hng s
73
74
75
CU HI V BI TP
Bi 1. Lin kt cng ha tr l g? Hy cho bit mi lin quan gia s cp electron
dng chung ca mi nguyn t cc nguyn t C, O, H, Cl vi s electron ha tr
ca chng trong phn t hp cht hu c. Gii thch?
Bi 2. Da vo cu to v tnh cht ca nguyn t, hy gii thch v sao
a, Cacbon ch yu to thnh lin kt cng ha tr ch khng phi lin kt ion?
b, Cacbon c ha tr IV trong cc hp cht hu c?
Bi 3. Lin kt n, lin kt bi l g? Khi etilen cng vi brom th lin kt hay
lin kt b ph v? V sao?
Bi 4. S lai ha l g? C my kiu lai ha? Cho v d v gii thch?
Bi 5. Hy trnh by cc loi lin kt yu v cho bit ngha ca cc loi lin kt
?
76
77
1 ( )
3
1
2
C
C
H
Cl
C
78
e. Quy lut
- Cc gc hidrocacbon no c hiu ng +I, hiu ng cng mnh khi bc ca
gc cng tng, cc gc hidrocacbon khng bo c hiu ng I, gc cng khng no
th hiu ng I cng ln.
+I: CH3 - < CH3CH2 - <(CH3)2CH - < (CH3)3C
-I: R2C = CR - <C6H5 - < R C C
- Cc phi kim c hiu ng I, hiu ng cng ln khi nguyn t tng
ng cng bn phi (chu k) v cng pha trn (phn nhm) theo bng h thng
tun hon.
- F > - Cl > - Br > - I
- OR > - SR > -SeR
- F > - OR > - NH2
- Cc nhm mang in dng c hiu ng I, cc nhm mang in m c
hiu ng +I. in tch cng ln hiu ng cng mnh.
+I: - O- < - S- < -Se-I: - O+R2 > - S+ R2 > -Se+R2 ; - N+R3 > - NR2
V d v biu hin cc quy lut trn l tnh cht axit ca cc axit th. Cc
nhm c I cng mnh v cng gn nhm COOH th tnh axit cng mnh.
f. ngha
- Dng gii thch tnh cht bt thng hoc tnh cht ca cc hp cht hu
c nh tnh axit,
- Dng gii thch hng phn ng v c ch xy ra ca phn ng.
4.1.2.2. Hiu ng lin hp (k hiu l C:Ting Anh Conjugation Effect)
a. Khi nim
- H lin hp l cc h cc lin kt i xen k cc lin kt n. Cc electron
p c xem nh lin kt i.
V d:
CH2 = CH CH = CH2 ( )
CH2 =.. CH CH = CH CH = O ( )
CH2 = CH CH = CH OH ( p )
Trong h lin hp, obitan phn t bao trm tt c cc nguyn t c h, ta
gi l obitan gii to.
79
V d:
CH 2
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH 2
H +Br -
80
CH 2
-C
CH 2
Cl
+C
CH
+C
CH
-C
d. c im
- Hiu ng lin hp ch thay i t khi ko di mch lin hp.
- Hiu ng lin hp ch xut hin trn h lin hp phng tc l h obitan
gii to.
- Hiu ng lin hp chu nh hng ca hiu ng khng gian.
e. ngha: Ging hiu ng cm ng.
4.1.2.3. Hiu ng siu lin hp H: Hyperconjugation Effect (ph bin l hiu ng
lin hp )
a. Khi nim
Hiu ng siu lin hp l hiu ng electron do tng tc gia cc electron
ca lin kt C - H hay C - F vi electron ca ni i hoc ba cch nhau mt
lin kt n C - C:
H
CH
CH 2
81
CH2Br
CH2Br
CH3
CH2CH3
CH
CH2Br
CH3 CH3 C
CH3
CH3
CH3
CH
CH 2
H
H
82
CH3
CH
CH
but-1-en
but-2-en
(1)
O
CH3
83
CH2
CH 3
84
H 3C
N
C 6H 5 N 2+
H 3C
H 3C
N
H 3C
H3C
CH3
N
CH3
CH3
85
F
Z
O
C
O
O
86
CU HI V BI TP
Bi 1. Hy so snh s ging nhau v khc nhau gia hiu ng cm ng v hiu
ng lin hp? Cho v d?
Bi 2. Hiu ng khng gian l g? C my loi hiu ng khng gian?
Bi 3. So snh tnh axit ca ankan, anken, v ankin. Gii thch. Tnh axit c lin
quan g vi nng lng phn ly lin kt?
Bi 4. Sp xp cc cht sau theo th t tng dn lc baz v gii thch?
CO(NH2)2, CH3CH2CH2NH2, CH2=CH-CH2-NH2, p-CH3C6H4NH2, analin, pnitroanalin
Bi 5. Sp xp cc cht sau y theo trt t tng dn tnh axit v gii thch?
p-O2N C6H4 COOH (A)
m-O2N C6H4 COOH (B)
p-CH3 C6H4
COOH (C)
m-CH3 C6H4
COOH (D)
87
88
CHNG 5: CC AXIT-BAZ HU C
5.1. Khi nim axit - baz
5.1.1. Thuyt axit, baz
5.1.1.1. Thuyt Arhenius
Axit l nhng hp cht c cha Hydro, khi phn ly trong nc cho ion H+.
HnX nH+ + XnHCl H+ + ClBaz l nhng hp cht c cha ion OH-, khi phn ly trong nc cho ion
OH
Cc cation
Li+ + CH3OH CH - O+Li - H
Ag+ + 2NH3 [H3N:Ag:NH3]
NR 3
NR 3
Cc hp cht c ni kp b phn cc
O-
RCH = O
CN -
CN
90
2F
Si
F
F
2F -
Si
F
F
92
O-
93
Tnh axit ca cc
axit c vng thm
- Khi thay th
nguyn t H trong
HCOOH bng gc
phenyl, tnh axit
gim i v gc
R.
- phn ly ca
ancol
no
nh
CH3OH,
C2H5OH,..yu hn
nc. Nguyn nhn
l ancol c nhm
ankyl th hin hiu
ng +I. Chnh hiu
ng ny lm tng
cng
mt
electron nguyn t
oxy trong ROH v
lm gim bn
vng ca anion RO(so vi OH-).
- C2H5OH < C2H5SH
(?)
- Khi thay th
nguyn t H trong
nhm
CH3
ca
metanol bng nhng
nhm nguyn t
khc nhau s lm
thay i tnh axit ca
ancol.
+ Cc nhm ankyl
lm gim tnh axit
(v c hiu ng +I).
+ Halogen, metoxyl
v cc nhm -I khc
s lm tng tnh axit.
- S nhm hydroxyl
trong ancol tng ln
(polyol) th tnh axit
cng tng tuy khng
nhiu.
- Ch : Tnh axit
ca cc enol. Enol
thuc nhm axit II,
trong ngoi s
phn cc cm ng
trong phn t cn c
v nc
- tiphenol (C6H5SH)
c tnh axit mnh hn
thiancol (C2H5SH),
C6H5OH < C6H5SH
(?)
- Cc nhm th khc
nhau trong vng
benzen ca phenol
lm thay i tnh axit
mt cch r rt. Cc
nhm ht electron
lm tng tnh axit cn
cc
nhm
y
electron lm gim
tnh axit.
- Cc nhm th v
tr oct i vi nhm
OH gy nh hng
khng gian khng ln
lm so vi nh hng
nh th i vi NO2
hoc COOH.
V d:
OH
OH
OH
H3 C
H 3C
CH 3
NO2
NO 2
pKa
CH3
NO2
7,21
8,24
7,16
- So snh:
>
NO2
OH
OH
OH
>
OCH 3
OH
>
CH3
NH 2
- Xt v hiu ng
in t th para c
nh hng mnh hn
so vi oct, meta.
Nhng xt v hiu
ng khng gian th
oct c nh hng
mnh hn p-, m- (tuy
nhin nh hng
khng ln).
94
phenyl mt mt th
hin hiu ng -I,
mt khc cn th
hin hiu ng +C.
- Khi thay th
nguyn t H trong
CH3COOH
bng
gc phenyl th c
axit phenylaxetic c
tnh axit mnh hn
axit axetic v gc
phenyl ch yu ch
th hin hiu ng -I.
V d:
C6H5CH2 - CH2 COOH
<
C6H5CH2COOH.
Ch : C6H5COOH
> C6H5CH2COOH?
(theo l thuyt v
hiu ng l ngc
li:
-C
+C
O
C
-I
+C
-C
CH 2
+C
-I
<
- Khi a cc nhm
th vo gc phenyl
trong phn t cc
axit trn, tnh axit
s bin i tu theo
bn cht v v tr
ca nhm th trong
nhn thm v v
mc nh hng
ca nhm th cn
ph thuc c vo
cu to ca mt
xch trung gian gia
gc phenyl v nhm
cacboxyl.
- nh hng ca
cc nhm th v
s lin hp gia cp
electron
vi
electron
n
ca
nguyn t O lm
gim mt electron
ca nguyn t O.
Chnh v vy m tnh
axit ca enol cao hn
ca ancol no, nht l
khi trong gc R c
nhm cacboxyl lin
hp vi ni i.
V d:
CH 3
C
O
CH
V d:
a, O2N - CH2 COOH > CH3SO2 CH2 - COOH >
CH3O - CH2 - COOH
> HO - CH2 - COOH.
b, Cl3C - COOH > F CH2 - COOH > Cl CH2 - COOH > Br CH2 - COOH.
- Cc nhm th
nhng v tr cng xa
v tr gy nh
hng cng yu do s
tt nhanh hiu ng
khi mch lin kt
ko di.
V d:
F3C - COOH > F3C CH2COOH > F3C CH2 - CH2COOH.
Nhng
axit
cacboxylic cha no
ni chung c tnh axit
mnh hn axit no
tng ng v cc
nhm C=C c hiu
ng -I. V tr ca ni
i
trong
gc
hydrocacbon c khi
cng gy nh hng
ln n tnh axit ca
nhm COOH. Nhm
C=C cng gn
nhm COOH th tnh
axit cng tng, tr
trng hp ni i
v tr , l v tr
thun li cho s lin
hp gia nhm C=C
vi nhm C=O. Hiu
ng ny (+C) gy nh
hng ngc li hiu
CH3
OH
95
tr mta v para:
+ Ankyl: lun lm
gim tnh axit.
+ Cc nhm metoxy
v hydroxy v tr
meta (-I) nn lm
tng
tnh
axit,
nhng v tr para
chng c th pht
huy y nh
hng +C (cng vi
-I) do phn ly
ca axit gim.
+ Cc halogen bt
k v tr no cng
c hiu ng -I mnh
hn +C, nht l
mta nn chng
lun lm tng
phn ly ca axit, khi
y ng phn mta
phn ly mnh hn
ng phn para.
+ Nhm NO2- l
nhm ht e- mnh
c v -C v -I nn
cc axit c nhm
NO2 v tr para
bao gi cng phn
ly mnh hn mta
v tt c u mnh
hn cc axit tng
ung
c
cha
halogen trong nhn
thm.
- Cc nhm th v
tr oct gy nh
hng rt c bit
n tnh axit ca
axit benzoic. Bt k
nhm th thuc loi
no t nhiu cng
u lm tng
ng -I. Do axit
cacboxylic
, cha no khng phi
l axit mnh nht
trong dy cc axit
cha no.
V d:
CH3 - CH=CH - CH2
- COOH > CH2=CH CH2 - CH2 - COOH >
CH3 - CH2 - CH =
CH - COOH.
- Gia hai ng phn
cis - trans ca axit
cacboxylic
, cha no, ng phn
cis thng phn ly
mnh hn. Nguyn
nhn ca hin tng
khc bit ny l do
nhng nhm ankyl v
aryl trong ng phn
cis gn nhm
COOH nn gy
nh hng tng t
nh hng oct.
- Lin kt CC d
v tr , cng lm
tng mnh tnh axit
ca nhm cacboxyl
mt cch t ngt do
nguyn t C trng
thi lai ho sp th
hin hiu ng -I ln
hn cc nguyn t C
khc, mt khc trong
s hai lin kt ca
ni ba ch c mt trc
tip tham gia lin hp
vi -CO-, cn mt
na v c mt phng
thng gc vi mt
96
phn ly ca axit do
hiu ng octo. Khi
ko di qung cch
gia gc phenyl vi
nhm COOH bng
cch a thm cc
nhm trung gian
nh CH2, CH2 CH2 vo th hiu
ng oct khng cn
r na.
- Xt v hiu ng
in t th para c
nh hng mnh
hn so vi octo,
meta. Nhng xt v
hiu ng khng
gian th oct mnh
hn p-, m-. (Nu
ion COO- c kh
nng bn ho bi
hiu ng o- nh lin
kt hidro th lm
tng tnh axit, nu
nhm th o- gy
hiu ng khog
gian loi mt th
lm tng tnh axit?)
C+
OH
97
HO -
HCl
+
C
H
C
C H
HOH
Cl-
HO -
R 3N
H A
h/c amoni
R3N
HA
NH 4+
H+
NH 3
HA
A-
H
h/c oxoni
98
hai tnh cht trn li c mi lin quan nghch vi tnh cht ca dng lin hp ca
n:
Tnh baz: C2H5OH > H2O > C6H5OH
Tnh axit: C6H5OH > H2O > C2H5OH
Tnh baz: C2H5O- > HO- > C6H5O-.
pKa cng ln, tnh baz cng mnh, v ngc li.
5.2.2.2. Tnh baz cc loi
Amin
khng Amin thm
vng thm
- Trong dung - Trong phn t
dch nc, cc anilin, gc phenyl
amin tn ti di khng nhng c
dng t do v nh hng -I m
hydrat,
hydrat cn c nh hng
ny phn ly mt -C lm gim mt
phn thnh cc electron
ion:
nguyn t N. V
R3N + HOH vy anilin c tnh
R3N...HOH [ baz yu hn
R3NH]-HOamin bo v amin
- S bin i lc c vng no tng
baz ca amin ng
ph thuc vo (xyclohexylamin)
cu trc phn t v cng yu hn
amin v iu kin c amoniac.
thc hin php o - Khi thay th
lc baz.
nhng nguyn t
- Khi thay th H cn li trong
nguyn t H nhm NH2 bng
trong NH3 bng cc gc phenyl
cc nhm ankyl khc s lm gim
(c hiu ng -I) mnh tnh baz.
th tnh baz s V
d:
tng.
iphenylamin c
H-NH2 < CH3- th to mui vi
NH2 < CH3-NH- axit mnh nhng
CH3.
mui ny b thu
Tuy nhin amin phn hon ton
bc ba < amin trong nc cn
bc hai, c khi triphenylamin
yu hn c amin khng to mui
Hp cht d vng
cha nit
- Cc d vng khng
thm c tnh baz
tng t amin tung
ng.
- i vi cc d vng
thm trong cp
electron cha s dng
ca d nguyn t ni
chung cn t do th
tnh baz ch gim
mt phn.
V d:
N
N
N
N
PYRIDIN
pKa
5,23
N
H
PYRAZOL
2,53
N
H
IMIDAZO L
7,03
TIAZOL
2,53
N
H
PYRROL
-0,27
- Trong trng hp
cp e- n ca d nguyn
t tham gia to thnh
h lin hp thm th
tnh baz ca nguyn
t thc t coi nh
b mt (v d pyrol).
- Trong pyrazol v
imidazol, trung tm
baz chnh l nguyn
t N mang ni i
=N- ch khng phi
l nguyn t N trong
nhm -NH-. Nhng
nguyn t N ny (=N) tuy cn cp e- cha
s dng nhng tnh
baz th hin yu hn
99
Hp cht cha
oxi
- Cc hp cht
cha oxy nh
ancpl,
ete,
andehyt, xeton,
axit cacboxylic,
este, hp cht
nitro,v.v... c
coi l nhng
baz yu v to
ra sn phm t
bn.
bc mt l do s
khc nhau v kh
nng sonvat ho
cc
ion
ankylamni
tng ng: Trong
dung dch nc,
s hydrat ho cc
ion ankylamoni
lm cho cc ion
tr nn bn
vng hn. Tng
tc
cng
mnh, ion cng
bn v cng d
sinh ra, do lc
baz ca amin
tng ng cng
mnh. So vi ion
iankylamoni
R2NH2+ th ion
triankylamoni
R3NH+ b sonvat
ho yu hn
khng nhng v
s nguyn t
hydro t hn m
cn v hiu ng
khng gian loi
mt gy ra bi ba
nhm ankyl.
Tuy nhin nu
tin hnh xc
nh lc baz ca
amin trong nhng
dung mi khng
c kh nng
sonvat ho th
baz mnh hn
c l amin bc ba.
- Khi thay th
nguyn t H
trong nhm ankyl
ngay c vi nhng
axit mnh.
- Khi thay th
nhng nguyn t
H bng cc gc
ankyl (hiu ng
+I) th tnh baz
s tng ln.
- Cc nhm th
trong vng benzen
ca amin thm
gy nh hng
khc nhau n
tnh baz tu theo
bn cht v v tr
cuat nhm th
trong vng. Ni
chung, cc nhm
y e - lm tng
tnh
baz
v
ngc li.
- nh hng ca
nhm th v tr
p- l mnh nht,
cc nhm th v
tr o- i vi
nhm amino th
hin hiu ng on tnh baz ca
amin. Trong a s
trng hp bt k
bn cht nhm
th, tnh baz u
gim (nh hng
electron, lin kt
hydro, nh hng
khng gian).
V
d:
C6H5NHCH3
>
C6H5N(CH3)2
>
C6H5NH2 (do hiu
ng khng gian).
c NH3 v cp e -
trng thi lai to sp2
li lin kt vi
nguyn t Csp2. Ngoi
ra cn c nh hng
ca cc nguyn t
khc nh N, S trong
trng
hp
ca
pyrazol,
imidazol,
tiazol, ...
- nh hng ca
nhm th n tnh
baz ca d vng th
hin kh r, v d
trng
hp
ca
pyridin. S bin i
tnh baz theo cu
trc dy ni chung
cng tun theo cc
quy lut v nh hng
electron (cc v tr
, tng ng vi
cc v tr o- ,p- trong
vng benzen. V tr
tng ng v tr m).
100
ca amin bng
nhm th c hiu
ng -I (OCH3,
CN, CH=CH2,...)
lm cho tnh baz
gim i r rt.
Nhng nhm th
c hiu ng -I
hoc -C mnh
nh trc tip vo
nguyn t nit c
th lm trit tiu
tnh baz. V d:
(CF3)3N,
CH3CONH2.
101
CU HI V BI TP
102
103
CHNG 6: PHN NG HU C
6.1. nh ngha c ch phn ng hu c
C ch phn ng l s m t ca tt c cc giai on c th xy ra ca mt
phn ng ho hc.
Ngi ta phn bit hai loi c ch phn ng:
- Loi c ch th nht l loi c ch trong xy ra qu trnh gy d ly cc
lin kt ca phn t tham gia phn ng v hnh thnh lin kt mi nh i in t
ch do mt phn t ng gp (ca tc nhn) phn ng hay ca mt phn t tham
gia phn ng. Cc phn ng xy ra theo c ch ny gi l phn ng d ly hay ion.
S phn ng d ly:
X:
Tc nhn
R :Y
R:X
Phn t tham gia phn ng
R:Y
R:Y
Cl
Cl
HO
Cl
Cl
HCl
OH
Cl
104
OH
HOH
Br
HBr
HOH
HCN
OH
OH
CN
105
ng ly
ng hp
A:C
A:C
Phn ng mt giai on
A:B
d ly
A:B
A:C
phi tr
A:C
Phn ng mt giai on
CH3
CN
HCN
(N)
CH3
H
C
CN
106
OH
H
O
O
S
OH
(E)
O
6.3. C ch phn ng hu c
6.3.1. Phn ng th
6.3.1.1. nh ngha
Phn ng th l phn ng trong mt nhm nguyn t (hoc mt nguyn
t) trong phn t c thay th bng mt nhm nguyn t (hoc mt nguyn t)
khc. Thng thng nhm th hai kt hp ngay vo nguyn t cacbon trc kia
lin kt vi nhm th nht, nhng trong mt s trng hp c th sinh ra sn
phm chuyn v, trong nhm th hai li khng nh vo nguyn t cacbon ni
trn.
6.3.1.2. Phn loi
3 loi chnh
- Th nucleophin (SN)
- Th electrophin (SE)
- Th theo c ch gc (SR)
6.3.1.2.1. Phn ng th nucleophin (SN)
a. Khi nim chung
Phn ng th nucleophin SN xy ra bng s tn cng ca tc nhn
nucleophin (Y) vo trung tm thiu electron v s phn ct anionit ca nhm i ra
(X) cng vi cp electron ca mnh (X:):
X:
Tc nhn Y l anion nh C-, H-, O-, S-, N-,hoc l nhng phn t trung
ho nh: HOH, RNH2, PH3
Tc nhn i ra X l nhng nguyn t hay nhm c m in cao i ra
dng anion X- nh Hal, OH, OR, OSO2R, OCOR,hoc nhng nhm cha in
tch dng i ra dng phn t trung ho nh: N+R2, S+R2
Trung tm phn ng l nguyn t cacbon trng thi lai ho sp3, sp 2 hay sp
v nhng nguyn t khc nh O, N, S,
Phn ng in hnh l phn ng SN d xy ra cacbon lai ho sp 3 c mt
e nh nht, ht nhn khng b chn v tc nhn d tip cn.
107
b. Phn loi
- Phn ng SN c s phn ct lin kt C-X trc, tn cng Y- sau: (Phn
ng thuc loi n phn t SN1).
- Phn ng xy ra bng hai giai on tch - cng qua hp cht trung gian
cha ni i:
- HX
C
+ HY
R X
108
+ X: Nhng nguyn t hay nhm c m in cao i ra dng anion Xnh Hal, OH, OR, OSO2R, OCOR,hoc nhng nhm cha in tch dng i ra
dng phn t trung ho nh: N+R2, S+R2
- Tc nhn
+ Anion nh C-, H-, O-, S-, N-
+ Phn t trung ho
Y nh HOH, H-Hal, H-OR, H-NH2,
Y nh Cl : PCl4, Cl : PCl2, Br : PBr2,
d. iu kin phn ng
- Xy ra nhit khng cao.
- Dung mi phn cc.
- Phn ng thng c xc tc (axit, baz tu thuc l xc tc cho cht phn
ng hay tc nhn).
e. Cch vit c ch
C ch SN1
Phn ng xy ra qua hai giai on:
+ Giai on 1:
chm
+ Giai on 2:
nhanh
V d:
CH3
CH3
CH3
OH
HCl
CH3
CH3
C
CH3
+ Giai on 1:
109
Cl
H2O
CH3
CH3
chm
CH3
OH
CH3
CH3
HO
C
CH3
+ Giai on 2:
CH3
CH3
CH3
Cl
nhanh
CH3
CH3
Cl
CH3
Nhn xt
C ch SN1 xy ra qua hai giai on. giai on u, nhm X b tch ra
di dng anion X- to thnh cacbocation, cation ny c solvat ho t nhiu.
Giai on hai thng cacbocation rt km bn nn n phn ng ngay vi bt k
tc nhn nucleophin no xung quanh n. Giai on ny xy ra nhanh, ph thuc
vo tng tc tnh in, l tng tc khng ch in tch, ngha l tng tc ny
c nh gi bng lc Coulomb. Gin phn ng nh sau:
E
C
t hp Ion
Ion ho
C
To phn ng
110
CH
CH3Cl
HCl
CH3
CH3
H OH
C C
CH3
CH3
CH3
H H
2 clo 3 - metylbutan
C CH2
CH3
Cl
Do c s chuyn v cacbocation:
H
H3C
H3C
H
H
CH3
H3C
CH3
CH3
Cation bc 3
Cation bc 2
- Bn cht ca nhm i ra X
Tc phn ng SN1 ph thuc vo bn cht nhm i ra X, nu nhm i ra
X thnh dng X- cng n nh th tc phn ng cng ln. Cc nhm th ht
electron trong nhm i ra lm n nh in tch m anion, lm tng phn ng. S
tng tnh n nh ca nhm i ra c th t c bng xc tc.
V d: Phn ng ca dn xut halogen RX tng khi c xc tc Ag+ c kh nng to
phc vi halogen.
111
Cl
Ag
Cl
Ag
AgCl
Y
C
chm
Br
+ Ynhanh
quay cu hnh
hn hp
raxemic
gi nguyn cu hnh
112
H
Cl
H3C
C6H5
a, H2O
A
C6H5
B Cl
CH3
HO
b, -H
H
OH
CH3
C6H5
51%
H3 C
C6H5
49%
83%
17
113
CH3
CH3
Y
SN1
CH3
CH3
-H
CH3
E1
CH2
CH3
+ S chuyn v
Do bn ca cacbocation nn trong cc phn ng th SN1 c s chuyn v
cacbocation t bc thp sang bc cao v sn phm th thu c cng ph thuc
vo s chuyn v ny.
V d:
CH3
CH3
CH3Cl
CH
HCl
CH3
CH3
H OH
CH3
C C
CH3
CH3
H H
C CH2
Cl
2 clo 3 - metylbutan
Do c s chuyn v cacbocation:
H3C
H3C
CH3
CH3
H
H
CH3
H3C
Cation bc 3
Cation bc 2
R1
CH R
Chuyn v hirua:
114
R
C
R2
R3
CH3
CH
R3
R1
R1
CH CH
CH2 R
C ch SN2
+ C ch: Phn ng xy ra qua mt giai on
CH3
V d:
CH2
Cl
HOH
CH3
Y
CH2
R
OH
X
HCl
CH3
CH3
CH2
Cl
HO
HO
H
Cl
HO
CH2
CH3 Cl
Nhn xt
C ch SN2 xy ra qua mt giai on, l c ch ng b, trc tip khng c
hp cht trung gian m to thnh trng thi chuyn lng phn t xc nh tc
ca phn ng.
Gin nng lng ca phn ng SN2 nh sau:
E
To phn ng
HI
CH3OH2 + I
S N2
CH3OH
nhanh
-
CH3OH2
+
I- - -CH2- - -OH2
+
I - CH3
I
+ H2O
116
[ Y R X ] R Y + X [ Y RX ] RY+ + X-
NO31
CH3COO20
C6H5O400
C2H5O1000
( kt : Hng s tc )
Khi a nhm th cho e, tnh baz ca Y tng lm tng kh nng phn ng
song mi tng quan ny khng c tnh cht chung cho mi Y v ch so snh c
khi cc Y cng c in tch m cng mt nguyn t.
+ Trong phn ng SN2, tc nhn Y tn cng vo trung tm phn ng bng
kh nng ua cp e tham gia vo lin kt vi C hay nguyn t khc c nh hng
ti tc phn ng ( khc vi tnh baz l nh hng ti cn bng). Kh nng
gi l tnh nucleophin. Tnh nucleophin tng i thay i t phn ng ny ti
phn ng khc nn khng c thang tuyt i. C nhiu nhn t nh hng ti tnh
nucleophin nhng ch yu gm cc nhn t sau:
Nng lng solvat ho ca Y cao lm gim nng lng trng thi c bn so
vi trng thi chuyn c in tch gii to hn.
Lc lin kt ca Y vi 2p ca C bng lin kt bn hn th trng thi chuyn
bn hn nn tng tc phn ng th.
Th tch Y ln lm gim tc phn ng.
Nguyn t tn cng vo trung tm phn ng ca Y c m in ln gi
cht hn nn cn phi c nng lng ln hn t trng thi chuyn.
phn cc ho ln lm d dng bin dng m my e ngoi nn tng
tc n nh trong trng thi chuyn hn.
117
+ S lin quan gia tnh nucleophin v tnh baz ph thuc vo dung mi.
Trong dung mi aproton th hai tnh ny trng nhau cn trong dung mi prton th
hu nh ngc nhau.
- nh hng lp th
V mt ho hc lp th, phn ng SN2 l quay cu hnh v hp cht ban u
c tnh hot ng quang hc s i qua phc hot ho c trung tm chiral hay bt
i xng m khi thu phn s cho sn phm hot ng quang hc. Cu hnh ca
sn phm ngc vi cu hnh ca cht ban u, ngha l c s quay cu hnh, gi
l quay Valden.
Y
R1
Y
+ R2
(I)
R1
.... C.... X
R2
R1
Y-C
R2 + X
R3
R3
C- X
R1
R3
R2
(II) R3
X
....
C...
.
Y
R1
C-Y + X
R2
R3
H
C
H3C
Cl
Na I
CH3COCH3
Na Cl
CH3
C2H5
C2H5
- ng hc phn ng
Phn ng SN2 l phn ng bc hai, song nu tc nhn Y va l dung mi th
c bc nht hay gi bc nht.
- nh hng ca dung mi
118
CH2
OH
SN2
H2SO4
CH2
E2
2 CH2
CH2
CH3
H2O
H2O
CH2
119
- SE2: Hp cht trung gian trng thi chuyn mang in tch dng.
Quan trng v ph bin l phn ng SE ca cc aren v ankan c trung tm
hot ho.
c. Nhn dng phn ng
- Cht phn ng: L nhng cht phi c trung tm c mt electron ln
nh nhng hp cht thm aren, hp cht cha no hoc hp cht no c hot ho
bng nhng nhm th cho electron.
- Tc nhn: L nhng tc nhn c obitan trng nh cc ion dng hoc
nhng hp cht c obitan cha cht y nh:
Hal : Hal
X:Y
Hal
NO2
HO
HO
SO3H
Hal
d. iu kin phn ng
- Phn ng xy ra nhit khng cao.
- Dung mi phn cc.
- Phn ng thng c xc tc ( thng l axit Liwis).
e. Vit c ch
Phn ng th SE vo hp cht no (Cacbon no)
Nhng hp cht c lin kt phn cc d dng chu s tn cng ca tc nhn
electrophin, in hnh l cc hp cht c kim, xy ra theo phn ng th SE. Chng
hn nh mt s phn ng sau:
CH3
Mg
C2H5
Hg
CH2
CH
Br
Br
C2H5
CH2
CH3
Br
HgCl2
Li
2 C2H5
HOH
MgBr2
Br
HgCl
CH2
CH
V d:
120
Z
E
CH3
LiOH
CH2
CH
CH2
CH2
CH
CH2
CH2
CH
CH2
Li
HOH
CH2
CH2
Li
H
CH
CH
CH2
CH3
LiOH
Li
CH2
CH
CH3
..
R
R'
Cu hnh cacbanion
C :
R''
C
H
H
S nghch o cacbanion
..
C
H
Cacbanion phng
- Bn cht dung mi
T cacbanion phng c th cho sn phm bo ton cu hnh, quay cu hnh
hay raxemic ho ph thuc ch yu vo dung mi.
+ i vi dung mi phn cc ln nh imetylsunfoxit th thu uc sn
phm raxemic ho.
+ i vi dung mi ion ho thp th cho sn phm u tin bo ton cu
hnh.
+ i vi cc dung mi phn cc axit yu nh etylenglycol, metanol th thu
c sn phm quay cu hnh.
- nh hng lp th
Ni chung, cacbanion c cu trc hnh thp to thnh khi d ly R Z, trong
trng hp chung, ho hc lp th ca trung tm phn ng c bo ton. So vi
SN1, giai on th hai y l s tn cng ca E+ v R- c th xy ra ba trng
hp ph thuc vo mi tng quan vi tc nghch o:
+ Phn ng xy ra nhanh hn tc nghch o hnh thp kp cacbanion,
sn phm c bo ton cu hnh.
+ Phn ng chm hn s nghch o, sn phm l quay cu hnh.
+ Phn ng xy ra cng tc vi s nghch o th thu c sn phm
raxemic hon ton hay mt phn.
- Sn phm
121
CH2 + H
+B
CH2
CH3CH
CH3CH2CHCH3
ArCH
CH
CH2
-BH
+BH
-B
ArCH
CHCH3
CHCH3
C ch SE2
- Vit c ch
C ch xy ra qua mt giai on theo c ch chung:
CH3
V d:
Mg
Br
CH3
Z
Br
Mg
Br
Br
Br
Br
CH3
E
CH3
Mg
Br
R
Br
CH3
Z
MgBr2
BrH
MgBr
122
C6H5
B(OC4H2)2
HgCl2
C6H5
CH3
R(-)
HgCl
Br2
CH3
R(+)
Br
CH3
R(+)
X
H+
X
X
Phc
Phc
Cht u
Sn phm
123
To phn ng
( Mi tn ch th mt ln vo cc v tr )
Th ln 2:
Nhm th trong nhn benzen gy ra s phn b mt electron cc v tr
cn li ca nhn: ortho, meta v para nn kh nng th ca tc nhn electrophin
tip theo vo cc v tr cng khc nhau nn gi l s nh hng ca nhm th.
Hm lng tng i ca sn phm th ortho, meta, para hay kh nng
nh hng ca nhm th c xc nh bng trng thi n nh ca phc cc
v tr khc nhau. Phc cng n nh, tc th cng ln v sn phm
chim u tin.
+ Cc nhm th c hiu ng +I nh cc gc ankyl R - nh hng th vo
v tr ortho v para.
+ Cc nhm th ch c hiu ng I u lm th ng ho nhn v nh
hng vo v tr meta.
124
CH3
CH3
Cl
Cl2
>>>
Cl
NH2
NH2
NH2
OH
Br
Br2
NO2
NO2
125
RX
XY
126
HY
XH
H
X
(1)
n ln
(2)
127
< H3C
CH3
<
H3C
<
H3C
CH3
CH3
Nhit (oC)
25
27
100
127
rI
rII
rIII
1
1
1
1
1,2
3,9
4,3
82
1,4
5,1
7,0
1600
128
rn
i i
100 %
rni i
ai %
ai: % cc ng phn
Cl CH2 CH2 CH
CH3 (A)
CH3
CH3
CH3
CH3
CH2 CH
Cl2
CH
Cl
CH3
CH2
Cl
C CH3
CH3
CH3
CH3
CH
(B)
(C)
CH3
CH3 CH2 CH CH2 Cl (D)
CH3
1.3
100 % = 13,70%
1.3 3,9.2 5,1.1 1.6
3,9.2
%(B) =
100 %= 35,62%
1.3 3,9.2 5,1.1 1.6
%(A) =
%(C) =
5,1.1
100 % = 23,29%
1.3 3,9.2 5,1.1 1.6
%(D) =
1.6
100 % = 27,39%
1.3 3,9.2 5,1.1 1.6
+
+
Cl2
Cl2
129
CH3Cl + HCl
CH2Cl2 + HCl
CH2Cl2
CHCl3
+
+
Cl2
Cl2
CHCl3
CCl4
+
+
HCl
HCl
RCH2
CH2
Hal
RO
RCH
CH2
130
HHal
RCH2
CH2
OH
RCH
RCH
CH2
CH2
HOH
H2 O
NR3
CH2
CH3COOH
CH2
COS
R'SH
131
ChmX
Nhanh
Nhanh
V d:
- Br
(CH3)3C
(CH3)3CBr
H2 O
(CH3)2C
CH2
-H3O
b. Nhn xt
- C ch tch n phn t E1 tng t c ch SN1 v giai on chm to ra
cacbocation, nhng giai on sau th khc v hng ca phn ng. Trong phn
ng E1, cacbocation tch prton to ra sn phm cha no. Phn ng xy ra theo
hng nhm X b tch ra cng vi nguyn t -hidro cacbon bc cao nht v
to ra ni i c nhiu nhm th nht (qui tc Zaixep), ngha l to ra cacbocation
bn.
- Cu trc cacbocation ca cht phn ng, tc nhn:
+ Tc phn ng ph thuc vo bn ca cacbocation. Cacbocation
cng bn, tc phn ng cng cao.
Nhm th c hiu ng +I, +C v tr i vi trung tm phn ng lm n
nh cacbocation, lm tng tc phn ng:
(CH3)3CBr > (CH3)2CHBr > CH3CH2Br > CH3Br
(C6H5)3CBr > (C6H5)2CHBr > C 6H5CH2Br > CH3Br
Nh vy phn ng xy ra d dng vi dn xut bc ba hnh thnh
cacbocation bc ba.
+ Phn ng tch E1 thng dng cho cc hp cht ancol trong mi trng
axit mnh tng hp anken qua cacbocation hn l cc dn xut halogen hay
sunfonat cho hn hp sn phm phc tp:
OH
H3PO4
H 2O
85%
132
CH3
H
CH3
CH3
H
1-Metylxyclohexen
CIS- Cl H
CH3
H Cl
TRANS-
CH3
3-Metylxiclohexen
- S chuyn v
Phn ng E1 cn c s chuyn v ca cacbocation nh SN1, biu hin
trong nhng phn ng xc tc axit. Chng hn, phn ng tch ca 3 metyl 2
butanol khng phi cho 2 m 3 sn phm:
133
CH3
CH3
CH3
CH3
CH3
CH3
OH
CH3
3-metyl-2-butanol
CH3
CH3
CH2
2-metyl-2-buten
CH2
3-metyl-1-buten
2-metyl-1-buten
CH3
C
CH3
CH3
H
H
Cation 3-metyl-2-butyl
H
C
CH3
H
cation 2-metyl-2-butyl
CH3 H
CH3
CH3
H
H
3-metyl-2-butanol
OH2
CH3
- H2O
CH3 H
CH3
C
H
134
CH3
CH3
CH3 H
CH3 H
CH3
- Ha
CH3
CH2
Hb
CH3
CH3 H
- Hb
Ha
3-metyl-2-butanol
CH3
CH2
H
CH3 H
Hx
CH2
CH3
- Hy
CH3
CH3
CH3
CH3
- Hx
Hy
CH2
C
CH2CH3
6.3.2.5.2. C ch E2
a. C ch
-
YH
C
C
H
Trng thi chuyn tip
y:
- X c th l F, Cl, Br, I, OSO2R,.
- Y- l mt anion hay phn t trung ho vi cp electron cha s dng (
baz) nh OH-, C2H5O-, C6H5O-, NR3,
V d:
Phn ng tch HBr t bromua nh tc dng ca etylat natri trong etanol:
135
Br
H
C
H3C H
Br
C
H
H3C H
H
C
H3C
BrH
C2H5OH
C2H5O
b. Nhn xt
- C ch phn ng tch nucleophin lng phn t E2 c nhng nt tng t
c ch phn ng SN2 v cng l phn ng mt giai on v i qua phc hot ng
( trng thi chuyn tip).
Khc vi phn ng SN2, trong phn ng E2, phc hot ng sinh ra do
tng tc gia tc nhn Y- v nguyn t - hydro trong phn t cht phn ng,
phn ng ny tch prton cng vi Y- v nhm X, ng thi to sn phm cha
no.
- nh hng ca cht ban u
+ Phn ng E2 l ng b, giai on quyt nh tc xy ra s phn ct
lin kt C H v C Z ng thi.
+ Trong phn ng tch ca cc ankylhalogenua, tnh cacbanion nh, nn
a thm nhm ankyl vo C hay C u lm tng tc phn ng.
+ Kh nng phn ng ca cht u cng ph thuc vo bn cht ca nhm
i ra. Nhm i ra dng anion cng n nh th tc E2 tng, ngha l nhng
nhm th ht electron trong nhm i ra s lm tng tc phn ng.
+ Trong thc nghim vn tc phn ng E2 ca cc halogenua ankyl bc 1
RCH2CH2Br ph thuc vo bn cht ca nhm th R v tr theo th t
CH3 > CH3CH2 > CH3CH2CH2 > H
+ Khi a mt nhm ankyl vo v tr hoc ca halogenua ankyl bc 2
hoc bc 3 ta cng thy vn tc phn ng E2 tng ln.
- nh hng ca tc nhn nucleophin
Phn ng E2 t l vi nng ca baz trong phng trnh tc , mt
khc E2 cng rt nhy vi tnh baz ca tc nhn. Tnh baz ca tc nhn ln, tc
phn ng cng tng. V thy rng trong phn ng E2 cn dng baz mnh hay
dng tc nhn KOH/C2H5OH.
- ng hc ca phn ng
Phn ng E2 l phn ng bc 2 v vn tc phn ng thng ph thuc c
hai thnh phn tham gia phn ng.
136
X
C
X
C
C
X
Hp cht cha no
Hp cht no
Hp cht cha no
H
Hp cht no
137
CH3
CH
CH2
CH3
KOH/C2H5OH
CH2
CH
CH2
CH3
E1
Cl
(CH3)2CH
CH
CH3
HO
(CH3)2CHCH
CH2
NMe3
6.3.3. Phn ng cng(A)
6.3.3.1. nh ngha
L phn ng trong 2 phn t (hoc ion) kt hp vi nhau thnh 1 phn
t (hoc ion) mi.
6.3.3.2. Phn loi
6.3.3.2.1. Da vo c im ca lin kt
- Phn ng cng cacbon-cacbon (C=C, CC)
- Phn ng cng cacbon-oxy (C=O)
6.3.3.2.2. Da vo hng bin i thnh phn cht phn ng v phn chia tc nhn
phn ng, ta c cc phn ng
- Phn ng cng electrophin
- Phn ng cng nucleophin
- Phn ng gc
6.3.3.3. Phn ng cng electrophin
6.3.3.3.1. Nhn dng phn ng
- Cht phn ng: L nhng hp cht cha no c cha lin kt bi, ch yu
l anken v ankin.
- Tc nhn: L nhng tiu phn c obitan trng dng cation hay phn t
trung ho.
Y: H, RO, Hal..
Y:X
X: - OH, Hal, - NH2....
138
Y:X
Chm
Nhanh
Y
Y
Nhanh
V d
HOH
OH
b. Nhn xt
- Phn ng cng AE gm nhiu giai on, quyt nh tc chung ca phn
ng l giai on cng tiu phn mang in tch dng to thnh sn phm trung
gian R+. Trc khi to thnh R+ c th to thnh phc gia C = C vi XY. C
ch AE vo ni ba ni chung tng t c ch AE vo ni i.
- Tc : v = k [C=C][X Y] nn ng hc phn ng: phn ng bc 2.
- Gin nng lng nh sau:
E
R+
Cht u
Sn phm
139
To phn ng
>
>
transC6H5CH=CHCOOH >
CH2=CHCOOH
NaCl
CH2
CH2
Br2
Br
CH2
CH2
Br
Br
CH2
CH2
Cl
Br
CH2
CH2
ONO2
NaNO3
140
CH
H3 C
H3 C
CH
CH2
HOH
CH3
OH
Sn phm chnh
CH2
H3 C
Sn phm ph
- Trng hp khng tun theo qui tc Maccopnhicop:
+ CH2=CH-A : A l nhm ht e mnh (N+R3, CF3, )
V d:
CH3
OH
(RCH2CH2)3B
(Oxy ho):
RCH2CH2OH + H3BO3
(RCH2CH2)3B + H2O2
- nh hng lp th
+ Cc nguyn t lin kt bi vi nhau khng th quay t do quanh trc ni
gia hai nguyn t c. Nu nh s cng hp xy ra ng thi th phn ng phi
chy theo kiu cis ( kiu syn ) ngha l X v Y cng tn cng t mt pha nht
nh ca ni i:
Y
Y
X
C
141
X
X
Cng trans
C
Y
H
Br
H
COOH
H
COOH
(I)
COOH
Br Br
dmpc
COOH
COOH
H
axit maleic
Br
COOH
(II)
COOH
Br
COOH Br
H
COOH Br
H
H
Br
(1)
COOH Br
(1)
COOH(2)
(I)
H
Br
COOH
COOH
nhanh
(2)
HOOC
H
Br
Br
COOH H
Br
Br
H
COOH
142
CH
CH2
CH
CH2
CH2
CH
CH3
HOH
CH3
CH3
CH
CH3
CH3
Thc t thu c t
OH
CH
CH
CH3
OH
CH3
CH
CH3
CH3
CH2
CH2
CH3
OH
Do c s chuyn v:
CH3
CH
CH2
CH
CH2
HOH
CH3
CH3
CH
CH2
CH
CH3
CH3
CH3
CH
CH
CH2
CH3
Chuyn v CH3
Chuyn v H
143
CH3
( O, N, ...)
L andehit, xeton, axit, dn xut, amin, nitrin. Cc lin kt C=C cng tham
gia phn ng ny khi phn t c nhm th ht electron mnh.
Tc nhn phn ng
X: H, RO, Hal..
+ -
Z:Y
Y: - OH, Hal, - NH2....
+ C
X
+ Z:Y
Chm
Y
X
Nhanh
V d:
HCN
C
OH
b. Nhn xt
144
CN
XZ
HCH
>
CH3
CH
>
CH3
CH3
O
- nh hng ca tc nhn
Tc nhn cng phn cc th kh nng tham gia phn ng cng tt.
- nh hng ca xc tc
+ Xc tc bng baz: Baz lm gim kh nng tham gia phn ng ca cht
phn ng nhng lm tng kh nng phn ng ca tc nhn.
V d:
OR
HO
RO
ROH
OR
ROH
OH
OH
OHR
ROH
OR
-H
OH
OH
+ pH ti u
Kh nng phn ng
Tc nhn
Cht phn ng
pH ti u
145
pH
- nh hng lp th
+ Bnh thng phn ng cng XY vo R1R2C=O khng c tnh c th lp
th v s to ra bin th raxemic R1R2C(OX)Y. Tuy nhin nu nhm C=O ni vi
C* th s u tin to ra mt ng phn quang hc khng i quang no , theo
quy tc Cram: YX cng vo nhm C=O t pha t b n ng khng gian v ng vi
trng thi chuyn tip n nh hn. l hai sn phm ng phn ph thuc kch
thc cc nhm th trong hp cht cacbonyl v tc nhn.
R3
R3 R
R
R2
R3
R
+ ZY
R1
2
R O
1
R2
R1
OZ
V d:
C6H5
C6 H 5
H5C6 CH3
CH3
H
1. C6H5MgBr
2. H2O
C6 H 5
C6H5
CH3
+
H3 C
H3C O
H
OH
83%
H3C
H
OH
17%
- ng hc
Phn ng AN lng phn t, hai giai on. giai on to anion l giai on
chm quyt nh tc phn ng.
6.3.3.5. Phn ng cng gc - AR
6.3.3.5.1. Nhn dng phn ng
- Cht phn ng: Hp cht c lin kt bi C=C
- Tc nhn: XY: Cl2, HBr, HSCH3,.
6.3.3.5.2. iu kin phn ng
- Nhit cao, nh sng
- Dung mi khng phn cc
- Xc tc bng tc nhn to gc t do nh oxi, pexit
- Thc hin phn ng tng kh.
146
6.3.3.5.3. Vit c ch
a. C ch
Ba giai on
Giai on 1: Khi mo: To gc t do hot ng
R
O:O
2RO
RO
H : Br
Br
ROH
Br
Br
C
n ln
Br
HOR
Br
RO
Giai on 3: Tt mch
RO
RO
O:O
b. Nhn xt
- C ch cng AR (Cng hpman) tri vi quy tc cng Maccpnhicp. Nn
sn phm phn ng AR khc vi sn phm phn ng AE, tuy c hai phn ng u
din ra theo hng to sn phm trung gian tng i bn. C ch gc l c ch
dy chuyn.
- nh hng ca cht phn ng
+ Phn ng AR din ra theo hng to thnh gc t do trung gian tng i
bn.
+ Gc t do Y. tn cng vo v tr no thun li v mt e -.
+ Nu Y. c tnh e- nh Cl., Br., CF.,ta xp kh nng phn ng ca anken
theo th t gim vi CF3. nh sau:
Me2C=CHMe > (E)MeCH=CHMe > MeCH=CH2 > CH2=CH2 > CF2=CF2 (1)
+ Nu Y. c tnh nucleophin th trt t v kh nng phn ng s ngc li.
V d khi X. l CH3. th chiu ca (1) ngc li.
V d:
147
Br
CH3CH
CH3CHCH2Br
CH3CHCH2Br
CH2
>
CH3CH2CH2Br
H : Br
CH3CHBrCH2
Br
X
X
Cng trans
C
Y
148
Cl-
Qu trnh nhn electron l qu trnh oxi ho, qu trnh cho electron l qua
trnh kh.
Trong a s trng hp, phn ng oxi ho - kh l phn ng cn bng gia
dng oxi ho v kh. Hai dng ny t hp trong mt phng trnh chung gi l
phn ng oxi ho kh. Quan nim trn khng c dng rng ri trong ho hu c
v:
- Lin kt trong hp cht hu c l lin kt cng ho tr, t c kh nng
chuyn thnh ion.
- Kh o c s chuyn dch electron v cng kh gii thch cc gi tr o
c trong phn ng oxi ho - kh.
- Phn ng oxi ho - kh trong ho hc hu c lin quan cht ch vi c
ch ca phn ng, ngha l lin quan ti cc trng thi chuyn tip hoc cc hp
cht trung gian.
Tuy nhin, trong mt s h oxi - ho kh ca hu c, chng hn nh h
quinon, hidroquinon, bng phng php cc ph c th o v xc nh c cc i
tr ca qu trnh chuyn dch thun nghch .Trong ho hu c, ngi ta dng cc
khi nim khc l s oxi ho v bc oxi ho.
- S oxi ho: S oxi ho thng k hiu l n, l s in tch quy c khi gi
thit rng, phn t hu c gm nhng ion n gin kt hp vi nhau hay l in
tch xut hin nguyn t khi c s dch chuyn electron lin kt v pha nguyn
t c m in cao hn.
V d:
H-H
H-O-H
CH4
CO2
H c n =0
H c n = +1, O c n = -2
H c n = +1, C c n = -4
O c n = -2, C c n = +4
-3
RCH3
-2
-1
0
+1
+2
+3
+4
CH3OH RCH2OH HCHO RCHO HCOOH RCOOH CO2
- Bc oxi ho
149
CH3-Li
CH3-Cl
CH2Cl2
CH2O
HOH
CH3-H
CH3-OH
CH2(OH)2
CH2(OH)2
Bc oxi ho ca C l bc 0
Bc oxi ho ca C l bc 1
Bc oxi ho ca C l bc 2
Bc oxi ho ca C l bc 2
O2
CuCl2
Propen
(CH3)2C - H
C 6H5
Cumen
O2
CH2 = CHCHO
Acrolein
(CH3)2C - OOH
C6H5
Hyopcoxylcumyl
150
(CH3)2CO + C6H5OH
C6H5CH3
(CH3CH)2O
CrO3
C6H5CHO
C6H5CH3
KMnO4
C6H5COOH
C = C
O3
O O
C
Zn
AcOH
C = O + O = C
151
O3
C = C
C - C
O (+)
Alken
O (-)
O
C = C
O O
(+)
O3
O =
O
(-)
(III) O
Ozonit
(IV)
(-)
C
O
(-)
(+)
(III)
C
(V)
OCH3
O - OH
CHR
O
O
RCH
CHR'
O
152
R'CH
O
CHR'
O
OH
OH
HOH
OH OH
OsO2
(I)
C
+
O
(-) H O
MnO4 2
(-)
MnO4
(MnVII)
(-)
H2MnO4
C
C
OH
OH
(-)
+ MnO4
(MnVII)
(MnVII)
(-)
MnO4
MnO42-
(MnV)
(MnV)
C = C
MnO2
(MnV)
Hin nay, tuy cha phn lp c este vng MnV nhng c chng c
khc v c ch trn, c th l khi dng Mn18O(-)4 ngi ta thu c:
H18 O - C - C - 18OH
153
Ngoi ra, chng minh rng phn ng chy theo kiu cis, ngi ta
ihyroxy ho axit d,l-tactric, ng nh d on theo c ch trn.
Mun trans-ihyroxy ho ni i C=C ngi ta dng H2O2 v axit fomic.
Trong trng hp ny, axit pefomic sinh ra t H2O2 v axit fomic poxy ho ni
i theo kiu cng cis, sau pxit sinh ra s b thu phn theo c ch SN2 vi
s quay cu hnh, kt qu xt ton b th phn ng chy theo kiu trans:
H - C - OH + H2O2
H - C - O - OH + H2O
O
Epoxy ho:
O
C
H
C
C
O +
HO
Thu phn:
OH2
(+)
O
C
OH
O - H
H2 O
-H (+)
C
HO
HO
Do c tnh cng trans ca phn ng, khi cho H2O2 v HCOOH tc dng
vi xyclohexen ta c trans-1,2-xyclohexandiol
HCOOH
H2 O2
+ Oxy ho ct mch:
154
H 2O
(+)
H
OH
OH
- C = C -
- C = O + O = C -
H H
- C = C -
OH
OH
- C = O + O = C -
H
- C = C -
OH
- C = O + O = C -
= O
(C6H5)2CHOH
(-)
(-)
(C6H5)2CHO
2-
HMnO4
(-)
+ HO
+ MnO4
(-)
+ MnO4
(-)
+ HO
(C6H5)2CHO
chm
nhanh
(C6H5)2C = O
2-
2MnO4
+ H2O
2-
+ HMnO4
+ H2O
Kho st phn ng oxy ho alcol isopropylic bng axit cromic ngi ta thy
tc phn ng trong dung dch axit axetic ln hn trong dung dch axit v c vi
cng gi tr v H0; khi thay th nguyn t -hydro bng teri 25 0C tc gim
6,6 ln, trong khi thay th cc nguyn t - hydro bng teri hu nh khng
lm thay i tc phn ng:
155
(CH 3)2 CH - OH
Tc :
1,0
0,16
1,0
(+)
(+)
(CH3)2CHOCrO3H2 + H2O
VL
(Cr )
(+)
CH3
CH3
O - CrO3H2
(+)
C = O + BH
C
CH3
(CrIV)
CH3
(+)
+ HCrO3
:B
(+)
Sau :
3Cr
IV
IV
Cr
III
+ 2Cr
Hoc:
IV
IV
+ 2CrV
3Cr + Cr
V
Cr
+ (CH3)2CHOH
III
-H
(+)
Cr
+ (CH3)2 C = O
HIO4 hoc
Pb(CH3COO)4
C - OH
- C - OH
+
C - OH
Khi oxy ho bng HIO4 phn ng i qua mt este vng trung gian:
156
- C - OH
- C - O
- C - OH
IO3H
+ HIO4
C - OH
C- O
C - OH
+ HIO3
Nhng th nghim dng 18O cho thy rng nguyn t oxy cacbonyl sn
phm cng chnh l nguyn t oxy glycol.
C ch to este vng trung gian ca phn ng trn c xc nhn bng
cc d kin ng hc v quang ph, dn chng c bit l cc glycol vi hai nhm
trans-OH th d trans-9,10-ecaliniol khng phn ng vi axit peioic.
OH
+
HIO4
OH
- C - O
+ Pb ( CH3COO)4
C - OH
-2CH3COOH
C- O
Pb(CH3COO)2
Pb(CH3COO)2
- C - OH
+
C - OH
OH
O
+ Pb(CH3 COO)2
Pb(CH3 COO)2
-CH3COOH
OH
-2CH3COOH
O
Pb(CH3COO)2
157
OH
(-)
ArC
+ MnO4
(+)
+ H
Ar - C OMnO3
H
OH
chm
Ar - C - O - MnO3
H
(+)
(+)
ArCOOH + BH + MnO3
:B
OH
O
(-)
RC - H + HCrO4
(+)
+H
OH
RC - H
O - CrO3H
:OH2
(+)
RC + HCrO3 + H3O
O
COOH
COOH
Cr2O3
hay HNO3
Axit aipic
- C = C -
H2CrO4
(+)
- C - C (+)
OH OCrO3 H2
OH
(+)
-H
Oxy ho tip
thu phn
- C - C O
- C - C -
OH
(-)
OCrO3 H2
AeOH
-H2O
- C - C - + Se +H2O
O
Trong phn ng trn, tc nhn oxy ho trc tip c l l axit selen: axit
ny tc dng vi lin kt ca dng enol theo s :
159
- C - CH2 -
- C = CH -
H2SeO3
- C = CH -H2O
OH
O - SeO2H
- C - C O
- Se - C - CH - H2 O
O - SeOH
OH
O
(-)
(-)
R - C - H + HO
HO
R - C - H
R - C - H
(-)
(-)
Sau anion sinh ra s chuyn ion hyrua sang nhm cacbonyl ca phn t
anehit th hai:
OH
OH
O
(-)
R-C -H +C=O
R-C + H-C-O
H2 O
(-)
R - C + H - C - OH
(-)
hoc:
160
(-)
(-)
O
(-)
R-C -H +C=O
R-C + H-C-O
H2 O
(-)
R - C + H - C - OH
(-)
Phn ng trn bc hai i vi anehyt, phn ng ca RCHO trong D2O kim to ra alcol khng cha teri, iu c s chuyn dch trc tip hyro t
phn t anehyt th nht sang phn t anehyt th hai.
Phn ng Cannizaro c th xy ra gia hai nhm C = O ca mt phn t
(V d: C6H5CO CHO) hoc gia hai nhm C = O ca hai phn t khc hn
nhau (V d: (CH3O)2C6H3CHO v HCHO2.
Tt c cc anehit khng c hoc c -hyro ni chung u tc dng
c vi alkoxyt nhm, khi y mt phn t anehit b oxy ho to ra axit
cacboxylic, cn phn t khc b kh to ra alcol, hai sn phm ny dng este
(Phn ng Tisenco):
RCHO + RCHO
Al(OR')3
RCOOCH2R
O
RC
H
O Al(OR')3
Al(OR')2
RC
H
O = CHR
(-)
O Al(OR')3
RC - O - CHR
Al(OR')3
RC - O - CH2R
6.4.3. Phn ng kh
7.3.1. Khi nim: qu trnh kh l qu trnh lm gim s oxy ho cht phn ng
v lm tng s oxy ho tc nhn phn ng.
6.4.3.2. Tc nhn: H0, H2, LiAlH4,
6.4.3.3. Mt s phn ng v c ch
a. Kh lin kt gia cacbon cacbon
- Kh bng hyro trn b mt cht xc tc kim loi
Bt k c nhm th l y electron cc lin kt bi cacbon-cacbon u c
th b hyro ho trn b mt cht xc tc kim loi. Nhng cht xc tc hay dng l
Ni, Pt, Rd, Ru v CuCr2O4. Kh ho v hyro ho l nhng qu trnh thun
nghch i vi nhau. Qa trnh hyro ho pht nhit (28-33kcal/mol), cn qu
161
H2,Pd
C - CH2R
CH2R
C=C
quinlin
H
CH3
COOH
H
H2/Ni
CH3
COOH
COOH
CH3
Axit dimtylfumaric
Mz-
CH3
HOOC
COOH
H
H
H2/Ni
CH3
COOH
CH3
COOH
CH3
COOH
COOH
CH3
HOOC
CH3
D, L -
Cl
162
H2
xt
Benzen
H2
xt
Xyclhexan
Antraxen
9,10- Dihydrantraxen
H2
xt
Napncaten
H2
xt
Tetralin
Phenantren
9,10- Dihydrantraxen
Benzen
(RCH2CH2)3Al
H 3O
RCH2CH3
(RCH 2CH2)3B
RCH2CH3
RCH2C
CC2R
B2H6
RCH2CH = C - B
RCH2
163
H3O
RCH2
CH2R
C=C
RCH2
RCH C = CCH R
2
2Na
(-)
2NH
-2NaNH
C=C
(+)
RCH2
Na
(-)
C=C
H
CH R
Na
H
CH R
2
(+)
Na
Na
NH3
NH3
Na
Nd
OCH3
COOH
COOH
H
H
Naphtalen b hyro ho bi natri-etanol trc tin cho ta 1,4ihyronaphtalen nhng cht ny khng bn, n chuyn ho ngay thnh 1,2ihyronaphtalen (c hai phn ng u to nhit).
Na
C6 HOH
5
Naptalen
1,4-ihyrNaptalen
c. Kh anehit v xtn
- Kh thnh alcol
164
1,2 -ihir
Naptalen
R'
R'
R'
(-)
R - C = O
R - C = OAlH3
RR'C = O
R'
(-) H O
2
R - C = O Al
R - C = OH
(-)
H - AlH3
LiAlH 4
C H CH = CH - CH2OH
ete -100C 6 5
R
C = O + (CH3)2CHOH
(i-C3H7O)3Al
R'
CH - OH + (CH3)2C = O
R'
165
CH3
CH3
CH3
CH3
C
O
CH3
H
+
(i - C3H7O)2Al
C
H
O
+
R
(i - C3H7O)2Al
(i - C3H7O)2Al
C
O
R'
CH3
C
O
R'
HHR
R'
RCH2R'
C = O + NH2 - NH2
R
-H2O
C = N - NH2
C2H5ONa
CH2 + N2
2000C
(-)
C = NNH2
C2H5O
R'
(-)
C - N = NH
C = NNH2
R'
R'
R
(-)
C2H5O
CH2
-N2
CH - N = N
R'
R'
R'
(-)
(-)
CH
Phng php Kizne Vnf c Hong Minh Long ci tin bng cch
un trc tip hp cht cacbonyl vi hyrazin v kim trong etylenglycol di p
sut thng (v th c tn gi phng php Hong Minh Long). Cram li ci tin
thm bng cch dng i-butoxyt kali lm baz v imetylsunfoxyt lm tng dung
mi, do c th thc hin phn ng ngay nhit phng m hiu sut t c
vn cao.
d. Kh axit cacboxylic v cc dn xut ca chng
Axit cacboxylic RCOOH khng b kh bng cc cht kh thng thng,
nhng li d b kh bi LiAlH4, v mt vi cht khc to thnh alcol bc nht:
RCOOH
LiAlH4
RCH2OH
C ch ca phn ng c th nh sau:
(-)
RCOOH + LiAlH4
(+)
H2 + AlH3 + RCOO Li
LiAlH4
H
RCH2OH
1.LiAlH4
(+)
2.H2O
(-)
R - CH = O
Li2O
R - C - OLi
(-)
(+)
(-)
Li
167
R'
R'
R - C = O
R - C - O
H
(-)
H - Al H2
(-)
- RO
R- C = O
(-)
1.LiAlH
2.H2O
R - CH2OH
RCOOCOR
RCOCl
LiAlH4
2RCH2OH
RCH2OH
H2
xt
RCHO
H2
xt
RCH2OH
H2
Pd-BaSO4
RCHO
R
4RCOCl + 4Na
C = C
RCOO
+ 4NaCl
OCOR
168
RCOCl
RCH2OH
+
RCOOR
RCH2OH + +
+
+
ROH
+
RCOOH RCH2OH
(-)
RCOO RCH2OH
THF: tetrahyrofuran, iglime: (CH3OCH2CH2)2O
+
+
+
R
C = NOH
LiAlH4
CHNH2
R'
R'
H2O
(-)
(-)
AlH4
RC - NH
(-)
AlH4
(-)
R - CH - NH
(-)
RCH2 - NH
(-)
(-)
AlH4
R - CH = NH
169
RNO
Hp cht
nitr
RNO
Hp cht
nitrz
Hp cht
hyrxyamino
RNH2
Amin
RNO
RN - NR
OH OH
-HO
2
RN = NR
O
Hp cht
azxy
RNO
RN - NHR
OH
- H 2O
RN = NR
Hp cht az
RNHNHR
Hp cht
Hyrz
170
2Cr+3
2Cr+3
2Cr+3 + 7H2O
+6H 2Cr+3 + 7H2O
* Phn ng oxi ho
RCH2OH RCHO
Khng cn cn bng O, in tch, ch cn bng H
RCH2OH RCHO + 2H
* Kt hp hai phng trnh trn, loi b thnh phn H bng nhn h s c
H gia hai phn ng:
3x RCH2OH RCHO + 2H
Cr2O72- +8H+ +6H 2Cr+3 + 7H2O
3x RCH2OH + Cr2O72- +8H+ RCHO + 2Cr+3 + 7H2O
Bo ho bng gc axit v mui ta c phng trnh:
3RCH2OH + K2Cr2O7 + 4H2SO4 3RCHO + K2SO4 +Cr2(SO4)3 + 7H2O
V d 2: Cn bng phn ng sau:
C6H5CH3 + MnO4- C6H5COOK + MnO2
* Phn ng kh
Cn bng in tch
Cn bng oxi
Cn bng hidro
C6H5CH3 C6H5COOC6H5CH3 + HO- C6H5COOC6H5CH3 + HO- +H2O C6H5COOC6H5CH3 + HO- +H2O C6H5COO- + 6H
Cn bng hidro
* Kt hp hai phng trnh v loi b H:
C6H5CH3 + HO- +H2O C6H5COO- + 6H
3x MnO4- + 3H MnO2 + HO- + H2O
C6H5CH3 + 2KMnO4
172
CU HI V BI TP
SO3H
f. CH2 CH CH2Br + HBr
I + C2H5OK
CH3
Bi 2. Gii thch ti sao butyl bromua phn ng vi NaI trong axeton nhanh hn
tert-butyl bromua nhng khi phn ng vi AgNO3 trong C2H5OH/H2O th chm
hn. Trnh by c ch phn ng.
Bi 3. a. un nng ancol neopentylic vi axit HBr cho ta hn hp 2 anken vi t
l 85%:15%. Cho bit cu to v gii thch s to thnh ca cc anken ny.
b. ng phn neopentyl bromua c th cho phn ng tch E2 c khng?
Nu un nng ng phn ny trong ancol long th thu c 2 sn phm nh cu
(a). Gii thch? Cho bit ti sao phn ng tng t nh trn m khng cn xc tc
axit.
Bi 4. un nng (S)-1-phenyl-1-brompentan trong CH3COOH to hn hp
raxemic, cn trong CH3COONa/axeton to sn phm nghch chuyn cu hnh. Xc
nh c ch phn ng.
FeBr
Bi 5. ngh c ch ca phn ng sau: C6H6 + Br2
C6H5Br + HBr
Bi 6. Tert-butyl peoxit l cht to ra gc t do xc tin cho phn ng SR. Khi un
nng 2-metyl propan v cacbon tetra clorua c mt tert-butyl peoxit n 130 oC thu
c sn phm gm 2-clo-2-metyl propan v clorofrom. Trnh by c ch phn
ng.
Bi 7. Hp cht n chc A c cng thc n gin nht l C3H6O v c tnh quang
hot. un nng 23,2g A vi mt lng d dd NaOH, sau ngui ri lc hh
thu c vi dimetyl ete. Tch ly phn lp trn ri chng ui ete th thu c
14,8gam cht lng c tnh quang hot. Lp bn di khng c tnh quang hot.
Gi s hiu sut phn ng l 100%.
a) Xc nh cu to ca A v vit ptp
b) Cn c vo kt qu th nghim hy xc nh c ch p.
Bi 8. T-Butyl axetat tc dng vi dd natri metylat trong metanol bin thnh metyl
axetat, phn ng chm 10 ln so vi p tng t chuyn etyl axetat thnh metyl
3
173
mt lng nh E v mt lng ln G c cng thc C7H12. Ozon ho G cho xyclohexanon v formadehit. Xc nh cng thc ca E v G.
Bi 18. Xc nh cu to hp cht (A) C10H10 m khi oxi ho ch cho mt axit
CH(CH2COOH)3 (B)
Bi 19. Vit cc phn ng ca furan v thiopen vi iazometan. Ti sao furan cho
hiu sut cao hn.
Bi 20. Chn tc nhn kh RCOOH RCH2OH bng cc tc nhn sau:
a) NaBH4 b) LiAlH4 c) Na/C2H5OH d) H2/xc tc e) BH3/THF ri vi H3O+
Bi 21. Cho bit sn phm oxiho bng peiodat cc hp cht sau
a) CH3COCHO
b) C6H5CHOHCHO
c) CH3CH2CHOHCOCH3
Bi 22. Hp cht A C7H16O vi natri icromat trong dung dch H2SO4 cho B
C7H14O. Khi un nng B vi NaOD 25oC phn tch sau 4 gi th sn phm c 2
deuteri. Hp cht B khng b oxi ho bng Ag2O. Xc nh A v B?
Bi 23. a) Vit c ch kh Wolff Kishner ca anehyt RCHO.
b) Cho bit sn phm kh Wolff Kishner ca cc cht sau:
(1) C6H5COCH2CH3 (2) CH3CH=CHCH2CHO (3) p-CH3OC6H4COCH3
(4) 4,4-dimetylxyclohexanon.
175
176
MC LC
Trang
Li ni u ......................................................................................................... 1
Chng 1. M u ............................................................................................. 2
1.1. i tng ca ho hc hu c ...................................................................
1.2. S lc lch s pht trin ca ho hc hu c ..........................................
1.3. Nhng quan im v cu to ca hp cht hu c...................................
1.3.1. Thuyt gc .........................................................................................
1.3.2. Thuyt kiu........................................................................................
1.3.3. Thuyt Butlerop ................................................................................
1.4. Cch biu din cng thc cu to hp cht hu c ..................................
1.4.1. Cng thc Lewis ...............................................................................
1.4.2. Cng thc Kekul .............................................................................
1.5. Danh php hp cht hu c .......................................................................
1.5.1. Danh php thng thng ..................................................................
1.5.2. Danh php hp l .............................................................................
1.5.3. Danh php thng mi .....................................................................
1.5.4. Danh php IUPAC ............................................................................
1.6. Phn loi cc hp cht hu c ...................................................................
Cu hi v bi tp ........................................................................................
2
2
3
3
3
5
5
5
6
7
7
7
8
8
10
11
12
12
13
16
17
18
20
21
22
23
23
50
50
57
57
57
64
64
67
68
68
70
73
73
73
74
75
75
75
80
80
80
80
81
82
84
85
85
88
88
88
93
98
179