AMERKAN STHBARATI - 2013

Do.Dr.Sait YILMAZ*
Giri
ABD istihbarat denilince akla tek bir istihbarat servisi deil, 16 istihbarat
servisi ile birlikte bu servislerle ibirlii yapan ya da i ilikisi olan tm adreslerin
toplam gelir. Bunlarn hepsine birden stihbarat Toplumu (Intelligence Community)
ad verilir. Amerikan istihbarat toplumunda yer alan servisler uyumlu bir toplumun
paras olmaktan ziyade rakip kabileler gibidir. ABD devlet istihbarat sistemi iindeki
istihbarat tekilleri1; (1) Bamsz CIA, (2) Savunma Bakanl istihbarat tekilleri ve
(3) Dier Bakanlklarn istihbarat tekilleri veya ilevleri olmak zere gruba
ayrlmaktadr. Bakanlk istihbarat servislerinden sekizi Savunma Bakanl, yedisi sivil
politika bakanlklar dhilindedir. ABD istihbarat toplumunda resmi olarak
200.000den fazla kii almaktadr2. lkede gvenlik klerans olan 850.000 kii
bulunduu ve pek ok zel gvenlik irketinin istihbarat iinde olduu gz nne
alnrsa bu rakamn daha da byyecei dikkate alnmaldr. ABDde istihbarat
denince akla nce FBI sonra CIA gelir. 11 Eyll 2001 saldrlar CIA ve FBI gibi pek
ok istihbarat servisinde nemli reformlara neden oldu, yeni kurumlar oluturuldu.
Bunlar arasnda 1947 ylnda kurulan CIAdan beri en kapsaml yaplanmaya sahip
Ulusal stihbarat Direktrl (DNI) ve Anavatan Gvenlik Bakanlnn tekili bata
gelmektedir. DNI, tpk DCI gibi 16 istihbarat rgtnn idarecisi oldu ama bu lafta
kald nk istihbarat rgtleri byk lde otonomilerini devam ettirdiler. Bu
makalede ABD istihbaratnda yaanan deiim ve gelinen aamaya odaklanacaz.
Souk Sava Dneminde ABD stihbarat
kinci Dnya Savann sonuna kadar olan dnemde Amerikal liderler bar
zamannda bir istihbarat tekilatna ihtiya olduunu dnmyorlard. Onlar iin
istihbarat sadece savalar kazanmak iin gerekli idi. 1947 ylnda Trumann bar
korumak iin de istihbarat gereklidir teorisi CIA kanunu ile hayata geti. CIA iin
balangta iki grev belirlenmiti3; stratejik srprizleri haber vermek ve lke dndaki
rtl faaliyetleri gerekletirmek. stihbarat stratejisi ise yeni teknoloji ve gizli
istihbarat ittifaklar ile Sovyet silahlarnn geliimini, bilimsel faaliyetlerini ve daha
nemlisi liderlerinin komu lkelere ilikin niyetlerini ve planlarn ortaya karlmasn
hedeflemekteydi. kinci Dnya Sava esnasnda sinyal ve grnt istihbaratnn
neminin fark edilmesi teknolojik araylar bu yne sevk etti. Sava sonras ksa
zamanda U-2 Keif Uaklar, uzay programlar, bilgisayarlarn en eski rnekleri ve
rtl operasyonlar ile ilgili zel vastalarn geliimi konusunda nemli admlar atld.
4 Haziran 1956da Sovyetler Birlii zerinde yaplan ilk U-2 uuundan iki ay sonra
bir keif uydusu retimi iin operasyonel gerekeler retilmeye baland. CIA retilen
istihbarat ve hassas fotoraflar ABD Bakanna, ekonomi analizcilerine ve askeri
planlamaclara yayacak bir analiz merkezi oluturdu.

*stanbul Aydn niversitesi Uluslararas likiler retim yesi, saityilmaz@aydin.edu.tr Twitter:

@DocDrSaitYilmaz
1
Loch K. Johnson: Handbook of Intelligence Studies, Routledge, (2007), p.4.
2
Amerikan istihbarat ile ilgili geni bilgi iin; Sait Ylmaz: ABD stihbarat (1947-2013), Kripto Yaynlar,
(Ankara, 2013). (Yaym aamasnda).
3
Deborah G. Barger: Toward A Revolution in Intelligence Affairs, National Security Research Division,
Rand Corporation, (Arlington/VA, 2005), p.88.

1947 ylnda CIA kurulduunda sivil bir istihbarat tekilat kurulmasna

askerlerden kuvvetli bir muhalefet gelmiti. nk askerler sava zamannda askeri
istihbarat tekilatn zaten kurmutu ve bir sava ktnda sivil bir tekilatn ok
faydasnn olmayaca dnlyordu4. Bugn hala askerler CIAnn varln deil
ama ayrcalklar ve grevlerini sorgulamaya devam ediyorlar. Bunun altnda yatan
temel neden ise CIAnn sava zamannda askerlerin kontrolne girecei ve ne
zaman savata olup olmadklarnn sk sk tartlmasdr. Ancak resmi bir sava ilan
edilmemi olsa da askerler CIA benzeri gizli operasyonel kabiliyetler oluturmaya
devam etmektedirler. 1947 ylnda karlan Ulusal Gvenlik Kanunu ile CIA, ulusal
gvenliin merkezine yerletirildi. 1964 ylna kadar ABD istihbarat toplumunun CIA,
DIA ve NSAnn da olduu 9 yesi vard. stihbarat toplumu dnya genelinde rtl
operasyonlar dzenliyor, hkmetleri deitiriyor, seimleri etkiliyor, Kongrenin bilgisi
ve Bakann tam kontrol olmadan dilediini yapyordu. Mttefik lkelerde rejim
etkilenmesin diye yabanc yok (no outsider) prensibi uygulanyor, Amerikan gizli
servisi arka planda kontrol elinde tutuyordu5.
ekil : Amerikan stihbarat Toplumu

Kaynak: Loch K. Johnson: Handbook of Intelligence Studies, Routledge, (2007), Appendix A.

4

Miller Center Newsletter, 18, 3 (Summer 2002), p. 22.

Tom Engelhardt: How the US Intelligence Community Came Out of the Shadows, MotherJhones,
(Jan. 2, 2013). http://www.motherjones.com/politics/2013/01/cia-nsa-us-intelligence-shadows
5

Souk Sava boyunca CIA rtl operasyonlarnn ana hedefi ne zaman ve

nerede olursa olsun komnizm idi6. Souk Sava dneminde CIA, Kennedyden
Reagan dnemine, Sovyet muhalifi gruplar silahlandrm ve eitmi, ABD
karlarna uygun olarak dnyay maniple etmi ama bunlarn ounu glgede
tutmay baarmt. CIAnn nde gelen vastalar; arka kaplar, yabanc ajanlar, gizli
banka hesaplar ve dezenformasyon idi7. 1960l yllarda CIA, Domuzlar Krfezi,
zehirli puro, suikastlar, Gney Amerikadaki darbeler ve katliamlar gibi ldrc rtl
faaliyetlerini ancak 1970lerin ortasnda balayan Kongre denetlemeleri ile
duraklatmt. 1975 ylnda Senato ve Kongrede olabilecek istismarlar tespit etmek
zere istihbarat denetleme komiteleri kuruldu. CIAnn suikastlar, rvet ve dier
uursuzluklar bir seri Kongre sorgulamasndan getikten sonra baz snrlamalar
koymak ve denetlemek akla geldi. rtl faaliyetler durmamt ama 1980ler ve
1990larda istihbarat dnyasnn odak noktas ldrc rtl g kullanmak deil,
istihbarat toplama ve analiz idi. Souk Savan 40 yl sresince CIA yzlerce rtl
operasyon yapt ve ou kamuoyuna yansmad8.
El Kaide lideri Usame Bin Ladin 1990larda tehdit olarak belirmeye balad.
ABD hedeflerine ilk saldrs 1993de Mogadiuda oldu. Ayn yl Dnya Ticaret
Merkezine ilk saldr yapld. 7 Austos 1998de Dou Afrikada iki ABD
bykeliliine ve Ekim 2000de Aden Krfezinde ABD gemisi USS Colea
saldrldktan sonra sra 11 Eyll 2001e geldi. O tarihe kadar CIA, hemen her gn
Ladinin yerini biliyordu. Bu bilgiler yabanc hkmetler, CIAnn kendi insan
istihbarat kaynaklar ve teknik kaynaklardan alnyordu. ABD, Ladini Afganistandan
karacak ya da ldrecek kabiliyete kesinlikle sahipti. 11 Eyll 2001 sonras durum
hzla deiti. Afganistana ilk giden Amerikallar CIA elemanlar idi. Onlarn
arkasndan Amerikan zel Kuvvetleri geldi. CIA unsurlar, Afgan Kuzey ttifak
askerleri ile birlikte atmalara girdiler, Tora Bora ve Anakonda Operasyonu gibi
atmalara aktif olarak katldlar. Mteakip yllarda CIA, paramiliter ynn gelitirdi
ve bunun iin ordunun zel kuvvetler mensuplarn ie ald. CIA gittike paramiliter,
askerler ise rtl istihbarat faaliyetlere odaklanrken aralarndaki izginin gittike
kaybolmasnn dier bir sonucu ikisinin tehditleri deimesi, sonularn ve
sorumluluklarn birbirine karmas oldu.
11 Eyll 2001 Sonras ABD stihbarat
ABD, 11 Eyll ncesi en yksek teknolojiye sahip silahlara yatrm yaparken,
askeri komuta merkezindeki telefonlarn alr halde olmasn ve kendi hava sahas
egemenliini korumay unuttu. 11 Eyll 2001 gnne gelindiinde ABD istihbarat
toplumu 90larda maruz kald nemli klmelerle olduka g kaybetmiti.
Dnyann baz yerlerinde ne bir CIA istasyonu ne de kapsama alan vard. Ksaca pek
ok yerde dkkn kapatmlard. Eski CIA Bakan Tenet, 11 Eyll sorgulama
komisyonunda verdii ifadede 1991-1996 yllar arasnda Bin Ladin ve faaliyetlerinin
CIA tarafndan bilinmekte olduunu sylemiti 9. Daha ncesinde El Kaide gibi
6

Tovar, B. Hugh: Strengths and Weaknesses in Past U.S. Covert Action, In Intelligence Requirements
for the 1980s: Covert Action, Roy Godson, ed., National Strategy Information Center, (Washington,
D.C.,1981), pp.194195.
7
Max Fisher: CIA Outsmarted by Hezbollah: Is This the Cost of Counterterrorism?, The Atlantic, (Nov
21, 2011).
8
William J. Daugherty: The Role of Covert Action, in Loch K. Johnson: Handbook of Intelligence
Studies, Routledge, (2007) p.286.
9
DCI Testimony to U.S. Senate Select Committee on Intelligence and U.S. Permanent Select
Committee on Intelligence, (2001), p.3.

gruplarn muhtemelen kitle imha silah kullanarak bu tr bir saldr yapabileceinin

ikaz yaplmt10. 2001 Yazndaki bir telefon dinlemesinden lke iinde bir yere
byk bir terrist saldrs yaplacann yakn olduu anlalmt. 6 Austos 2001
tarihindeki Bakann Gnlk Brifinginde (PDB), Bin Ladinin ABDyi vurma kararll
iinde olduu sylenmiti11. rnein sadece FBI, 2001 ylnda 216 terr saldrs
uyars yapmt ve bunlardan 6 tanesi havaalanlar ve hava yollar ile ilgili idi. FBI ve
CIA arasndaki kltr fark bilgi paylamn engelliyordu. FBI ve CIA elemanlar ayn
olay yerinde yan yana geldiklerinde birbirleri ile konumuyorlard 12. Bunun nedeni
1978 ylnda karlan Yabanc stihbarat Gzetleme Kanunu ile birlikte d ve i
istihbarat arasnda bir duvar rlm olmas, bu nedenle iki tarafn ajanlarnn
birbirleri ile grmemesi idi13. Bylece 11 Eyll 2001e gelindi.
ABD Kongresi, 11 Eyll Komisyonu Raporu ile istihbarat sistemi zerindeki
denetimi artrma ihtiyacn belirlemi olsa da yaplanlar yeterli olmad. 2004 ylnda
nce Kongre komisyonlarnn tavsiyeleri kabul grmedi. 11 Eyll Komisyonunun
yapt 340 tavsiyeden ancak 35i baarl ekilde uyguland, 268i ile ilgili hibir ey
yaplmad14. stihbarat servisleri bunlara ya diren gsterdiler ya da kapasiteleri
dnda olduunu sylediler. Bunun zerine dardan bir denetim mekanizmas
kuruldu ve Silberman-Robb Komisyonunun nerileri uyguland. 2007 ylnda Senato
stihbarat Komitesi, 11 Eyll Komisyonunun bakan yardmcs Lee Hamilton gr
bildirmeye ard. Hamilton, istihbarat komitesi yelerinin ilerini iyi yapmadklarn
syledi. Hamiltonun szleri nemli deiikliklere neden olmad gibi, daha nce
komitelerin denekleri ve yetkilendirme denetleme yetkileri ile ilgili reform nerileri de
rafa kalkt. Ocak 2010da Kitle mha Silahlarnn Yaylmasn ve Terrizmi nleme
Komisyonu, Kongrenin nerdii istihbarat ve anavatan gvenlik reformlarnn
baarsz olduunu rapor ediyordu15. nemli reform konularndan biri de CIAnn
paramiliter operasyon kabiliyetlerinin Afganistan harektnda grlen baarszlk
zerine Silahl Kuvvetlere transfer edilmesi idi 16. CIA, paramiliter operasyon arlk
merkezi olmay kaybederken, Floridada bulunan ABD zel Kuvvetler Komutanl
mevcudu 50.000e kt17.
Bush ynetiminin 7 yllk istihbarat fiyaskosu ABD istihbaratndaki reform
araylarn devam ettirmektedir. ABD istihbarat reform tartmalarnn temelinde
Kongrenin zel (szlemeci) irketlere ar para datmas, istihbarat tekilleri
arasnda ibirlii ve paylam olmamas, zel operasyonlara artan ihtiya, bata
insansz hava aralar olmak zere teknolojinin artan masraflar gibi konular
gelmektedir. Reform araylar en ok istihbarat btesinin % 80ini kontrol eden
Savunma Bakanlnn gndemindedir18. Yaplan reformlar Usame bin Ladinin
ldrlmesi gibi baz nemli baarlar getirmi olsa da baz reformlar sonu getirmedi
ve baarsz oldu. Pek ou ksa srede mrn tamamlad, bazlar tam aksi
10

Richard K. Betts: 9/11 Lessons: Intelligence Reform, CFR, (August 26, 2011).
R.J. Hillhouse: Outsourcing Intelligence, The Nation, (July 24, 2007).
12
Mike Rogers: Intelligence Lessons Learned From the Recent Osama Bin Laden Operation, Council
on Foreign Relations, Washington D.C., (May 11, 2011).
13
Roger Pilon: Listening to the Enemy, The Wall Street Journal, (Jan 28, 2008).
14
Amy B. Zegart: September 11 and the Adaptation Failure of U.S. Intelligence Agencies, International
Security, Vol. 29, No. 4 (Spring 2005), pp.88.
15
Amy B. Zegart: Eyes on Spies, Hoover Institution Press Publication, 2011.
16
Julian Borger: Bush: CIA Must Grow By % 50, The Guardian, (04 Dec 2004).
17
Daniel Smith: Dark Side To US Intelligence Reform, Washington Quarterly, (08 Dec 2004).
18
Tim Shorrock: Revisiting Intelligence Reform Foreign Policy In Focus, Foreign Policy, (December 6,
2007), http://www.fpif.org/fpiftxt/4795
11

sonular verdi ya da sonutan ziyade angarya retti. CIA Terrle Mcadele

Merkezinin giriinde hala u levha bulunmaktadr; Bugn; 12 Eyll 2001.
2006 ylnda ABD dnda CIA tarafndan iletilen hapishaneler kresel
medyann gndemine oturdu. Amerikan istihbarat yetkililerinin zel jet uaklar ile
yapt yolculuklar balamnda ortaya kan hapishane ann arkasnda Pentagonun
szleme yapt ABD irketlerin de yer ald ortaya kt. Bu irketler arasnda
DynCorp, Richmor Aviation Inc., SportsFlight Air bulunmaktadr 19. Jetlerin gittii
yerler arasnda Islamabad, Romea, Djibouti, Frankfurt, Dubai, Shannon, (rlanda),
Glasgow, Tenerife, Sharm el Sheik (Msr), Tripoli (Libya) bulunmaktadr. 2009
ylnda CIA Direktr Panetta, hapishanelerin artk kullanlmadn aklad. Obama
ynetimi CIAnn gizli hapishaneler sistemini bozmu olsa da Somali dhil pek ok
lkede phelileri tutuklamaya devam etmektedir. ounlukla Petunlardan oluan
militanlar Pakistan iinde istihbarat toplamak iin kullanlmaktadr. Irakta yaanan
ikence olaylarndan sonra CIAnn sorgulama yntemleri tartlr hale geldi. Bylece
su tahtas ikencesi (yzne su dkerek boulma hissi yaratma, akcier ve beyine
zarar verme) Amerikan ynetiminin favori ikence uygulamas haline geldi 20. CIAnn
byk apl drone savalar askeri ve diplomatik ikayetlere neden olurken, Beyaz
Saray 2011 yaznda bir denetleme yaptrd ama sonu CIA programna tam destek
idi21. Drone saldrlar yle rutin hale geldi ki yksek dzeyli bir El Kaide lideri
lmedike kamuoyunun dikkatini ekmemektedir. Drone saldrlarnda 2000den fazla
militan ve sivil ldrld.
ABD stihbaratnn Yeni Paradigmas; Drone Savalar
Bush ynetimi ile birlikte rtl operasyonlarn yeni altn a balad. Sadece
terrle savalmayacak, demokrasi de gtrlecekti. Amerikan istihbaratnn (DNI)
Bakan John Negroponte 27 Ekim 2005 tarihinde AFPye yapt aklamada,
demokrasilerin glendirilmesi konusunun bundan byle terrizmle mcadelenin
yannda, Amerikan istihbarat servislerinin yeni stratejisi olacan belirtti 22. Bush
dneminin ilk yllarndan beri Pentagon, CIAnn baz ilerinin kendilerine ait olduunu
iddia etmeye balamt. 11 Eyll 2001den ksa bir sre sonra Savunma Bakan
Donald Rumsfeld, Pentagonu CIA tipi istihbarat faaliyetleri iin zorlamaya balad.
Mays 2006da CIA Direktr General Michael V. Hayden kendilerini gittike askeri
faaliyetler iinde bulduklarn aklad. CIA, Irakta askeri kuvvetleri desteklemek iin
espiyonaj yani taktik istihbarat peinde idi 23. Kk lekli operasyonlar youndu ve
askerler gittike daha fazla CIAya baml hale gelmiti. zel Kuvvetlerin yeni bte
ile rtl operasyonlar iin yerel gruplar kiralama yetkisini almas, CIAnn bir
ayrcaln daha yok etmiti. Rumsfeld ve DNI John Negroponte arasndaki rekabette
Rumsfeld stn gelmiti24. Rumsfeld, zel kuvvetlere terrle mcadele yannda

19

Stephen Braun: Court Case Lifts Lid on Secret Detainee Flights, The Associated Press, (Aug 31,
2011).
20
Adam Blickstein. Un-tortured Past at Root of CIA's Interrogation Problems? Democracy Arsenal,
(November 02, 2005).
21
James Joyner: Defense and State Reining in CIA Drone War, Outside the Beltway, (November 4,
2011). http://www.outsidethebeltway.com/defense-and-state-reining-in-cia-drone-war/drone-wars-wsj/
22
Agence France Presse: Amerikan stihbaratnn Yeni Stratejisi Demokrasiyi Glendirmek, (Oct
28,.2005).
23
Senate Select Committee on Intelligence, Hearing: Nomination of General Michael V. Hayden as
Director of the Central Intelligence Agency, Transcript, (May 18, 2006).
24
Andrew Feickert: US Special Operations Forces (SOF): Background and Issues for Congress,
Congressional Research Service Report RS21048, (April 17, 2006).

espiyonaj grevleri de yklemiti. Bylece kendi balarna gizli sava yapacak hale
geldiler. Sorun bu savan nasl yaplaca idi.
te bylece istihbarat 21. yzyldaki yeni paradigmasn buldu. Belirsiz olan
durumlarda bile hedef nerede olursa olsun bulunacak ve yok edilecekti. Yeni yzyln
istihbarat paradigmas saldrgan avc stratejisi oldu25. Bunun iin istihbarat ve
operasyon kabiliyetleri birletirilecek ve Afganistan ve Irak savalarnda olduu gibi
CIA ve zel Kuvvetler birlikte alacakt. CIA unsurlar zel Kuvvetlere destek oldu.
blmne gre CIA, yerelde para ve istihbarat toplama kaynaklar ile temaslar
kuruyor, zel Kuvvetler ise hava kuvvetlerini de yardma ararak operasyonlar
yapyordu. CIA, Taliban ve El Kaide ile savamak iin gnll olan Kuzey ttifak ve
dier Afgan gruplar ile temas kurmak iin, zel Kuvvetlere destek salyordu 26. te
bu safhada zel kuvvetler ve CIA rtl operasyoncular uzaktan savaa karar
verdiler. Bu hassas gdml fze tayan insansz hava aralar (drone) ile sava
anlamna geliyordu. Silahl dronelar, muharabe amal olarak Afganistan, Irak,
Pakistan ve Yemende kullanlmaya baland. Uzaktan sava operasyonlar bu
kabiliyete sadece ABD sahip olduu iin asker kaybn azaltt ve sava alannda uzak
durma, hedef olmama gibi avantajlar salad. Dier yandan rtl ve konvansiyonel
sava arasndaki fark eridi. ABD iin rtl operasyonlarn geldii son nokta
burasdr.
Resim: Hangisi Terrist?

11 Eyll 2001 sonrasnda CIA, Souk Sava dnemindeki gibi tekrar saldrgan
bir tutum edindi ama bu sefer bir casus tekilatndan daha ok paramiliter bir rgte
dnt. CIA analizcilerinin %20si artk dronelar iin hedef bulmakta ya da yeni
eleman temini iin verileri taramaktadr. Hedef bulmak CIA elemanlar iin bir kariyer,
terfi veya dl faktr haline getirildi. Ancak CIAnn kinetik operasyonlara ynelerek,
geleneksel espiyonaj ve grevlerinden uzaklat, Arap Bahar gibi kresel
gelimelere yeterince younlamad eletirileri yaplmaktadr. CIAnn gittike askeri
bir gce dnmesi insan haklar gruplar tarafndan da ABDyi sorumluluk altnda
brakmakla eletirilmektedir. Obama ile nsansz Hava Aralar (Dronelar) Amerikan
gcnn ve susuz sivilleri de ldrmenin sembol oldu. Bu cinayet sistemi
25

Scott, Jackson: ibid, (2004), pp.157.

Peter Jackson, L.V. Scott: Understanding Intelligence in the Twenty-First Century: Journeys in
Shadows, Taylor Francis, (2004), pp.2.
26

kendilerine de lazm olduundan Rusya ve in durumu izlemekten baka bir ey

yapmadlar. ABD hkmetinin ulusal gvenlik mekanizmasnn iindeki 100den fazla
kii hemen her hafta gvenli telekonferans metodu ile Pentagonun
koordinatrlnde mevcut phelilerin biyografileri zerinden lme sras gelen kiiyi
Obamaya tavsiye ediyor. CIA drone saldrlarna katlmn resmen kabul etmese de
2009da CIA Direktr Panetta, bu ite ok etkili olduklarn ve hatta bu kasabada
baka bir oyun olmadn sylyordu.
Obama dneminde CIA ne isterse ald ve d politikann uygulanmasnda
byk g ve geni bir alan edindi. yle ki istihbarat ve Pentagon arasndaki izgi
belirsiz hale geldi. CIAnn dier bir g gsterisi 2009 ylnda rtl operasyonlar iin
onay almada Ulusal stihbarat Direktrn atlayarak Beyaz Saray ile dorudan bir
hat kurmas oldu. Ayrca CIA istasyon efleri d grevlerde en st istihbarat yetkilisi
konumu edindi. 2010 ylnda Obama, CIA programn 14 drone yrngesine
geniletti. Her yrngede genellikle drone bulunmakta ve Pakistan krsaln srekli
gzetlemektedirler. Dronelar u an ABD ulusal gvenlik politikasnn ana vastas
haline gelmitir27. CIAnn Afganistan zerinde uan dronelar Hava Kuvvetleri
Harekt Merkezi tarafndan izlenmektedir. CIA Analitik Daire alanlarnn %35inin
ii operasyonlar desteklemek iken, %10u lke dnda kullanlmaktadr. Ksaca artk
analizciler rapor yazmyor, olaylara nclk ediyor. CIAnn souk terrle mcadele
konsepti olduka basittir; hedefleri bulmak ve ele geirmek ya da ldrmek. CIA
bugn bir lm makinesi haline geldi, makinenin motoru terrle mcadele
merkezidir. Elde edilen sonular harika olmaya yakn ok iyi olduu iin CIA,
cehenneme gidi iin operasyonel bir alet kutusu olarak tanmlanmaktadr. Ancak
yaplan i yenilerinin ortaya kmasndan daha fazlasn ldrmeye gayret etmektir.
Usame Bin Ladine Yaplan Operasyon
11 Eyll 2001 sonras CIAya getirilen en nemli eletiri El Kaideye insan
kaynaklar ile szmada byk lde baarsz olmas oldu. CIA, El Kaidenin kalbine
yaplacak bir istihbarat operasyonundan hep uzak kald. e sava alanndan insanlar
alnp, sorgulanmas ile baland. Bugn de bu yntem nemini hala korumakta, bu
yzden Guantanamodan ve ikencelerden vazgeememektedirler. Yeni eleman
almak iin harcanan tm paralara, eitli lkelerle yaplan ibirliine hatta AfganistanPakistan snrndaki Haqqani a ile olan sava ilikilerine ramen ilk yllarda elde
edilen istihbaratn %70i sorgulamalar yolu ile elde edilmiti. 11 Eyll 2001den ancak
be yl sonra bir sorgulamada Usame Bin Ladinin kurye a ile ilgili kk bir bilgiye
Arapa takma adl birinin ifadesinden ulald. stihbaratlar uzun zaman sonra
gerekten bir ey elde etmilerdi. ABDnin El Kaide ile mcadelesinde 11 Eylln
planlaycs olarak gsterilen Halid eyh Muhammedin yakalanmas en nemli
baar ve dnm noktas olarak grlmektedir28. 2005 ylnda tutuklanan Abu Faraj
Al-Libbinin sorgusundan Bin Ladinin Afganistandaki Tora Bora maara
kompleksinden ayrld renilmiti. Al-Libbi, baka bir kurye olan Maulawi Abu AlHalit Jan beklerken yakalanmt. Temmuz 2010a kadar kuryelerin takibinden bir
sonu alnamad ama beyaz bir Suzuki ara ile Peavar yaknndaki Abbottabad
kompleksine gelip gitmeye balayan bir ara dikkat ekti. Bu kii Abu Ahmed olarak
bilinen El Kaidenin nemli liderlerinden Halit eyh Muhammed idi.

27

Joyner: ibid, (November 4, 2011).

Michael V. Hayden: CIA Director's Remarks at the INSA Dinner, Celebrating the 60th Anniversary of
the National Security Act of 1947, ( September 18, 2007).
28

stihbarat teknolojisinin her paras ve elde insan istihbarat adna ne varsa

hepsi bu bilginin zerine ina edildi. Grnt istihbarat aadakinin kim olduunu
anlamak iin fiziksel zelliklerine odakland. Sinyal istihbarat ise ok daha iyisini
yapt; kimin kimle, ne zaman, ne konutuunu tespit etti ve bylece zamanla insanlar
tanmlamak kolaylat. rgtn byk bir lider kadrosu emas ortaya karld.
Bunlarn yaam tarzlar ve hareketleri grnt istihbarat ile takibe alnd. CIAda yle
byk bir grup takip iinde idi ki ABDdeki en byk Starbucks CIA merkezinde
ald29. Ancak takip edilen liderler birden kayboldu ve her biri bir delie girdi. Bu
durum Austos 2010a kadar byle devam etti ve ans kapy bir kez daha ald.
Baka bir sorgulamada bir ismin daha ie yarayabilecei itiraf edildi. Bu kii Usame
Bin Ladinin sakland yere giden kurye idi. CIA sonunda bin Ladinin yanna giden
kuryenin ismini renmiti; Ahmed Al-Kuwaiti. Ancak gidilen yer aranan zelliklere
uymuyor, daha ok kasabann kenarndaki bir malikneye benziyordu. Bylece analiz
iin zel bir birim oluturularak, btn istihbarat kaynaklar ile hedefe odaklanld.
Dokuz ay boyunca bu kii takip edildi ama Bin Ladinin orada olduu uydu takibi ile
anlalamyordu. Bu takip sr olarak sakland ve gvenilir bulunmayan Pakistan
hkmeti ile paylalmad. zel tim eitime balad ve ancak Nisan aynda operasyon
ile ilgili bilgileri oldu30.
2 Mays 2011 gecesi 79 Amerikan zel kuvvetler mensubu drt helikopterle
tesise inerek, operasyonu yaptlar. Operasyon olduka baarl oldu ve geriye sadece
Bin Ladinin bana kurun yemi ekilde, kanl yzn gsteren bir resim kald.
Operasyonun atma ksm dakikadan az srd ve Usame Bin Ladin haricinde
El Kaide yesinden kurye olarak bilinen ikisi operasyonda ldrld. Deniz zel
Sava Grubuna bal Seal Timi-6, Eagle Claw denilen operasyonda Bin Ladin,
olunu, iki erkek kuryesini ve yanllkla bir kadn ldrd 31. Sonraki krk dakika
odalarn aranmas kitap, disk, kt ne varsa toplanmas ile geti. Bu operasyonun
detaylar uzun sre daha tartlacak ve ortaya yeni bilgiler daha yaylacaktr. Ama
sorulmas gereken u; gerekten Usame Bin Ladin diye biri var m idi? Bu adam
gerekte kimdi? Neden kimse bulmasn denize atld? Kimden sakland? Usame Bin
Ladinin ldrlmesi operasyonu sinema filmi (Zero Dark Thirty) haline getirilince
senaryo ile ilgili pek ok tartma balad. Bazlarna gre Ahmed Al-Kuwaitinin ismi
ikence srasnda ve bir tutukludan alnmad. Bu bilgi zaten ikence ncesi alnmt.
te yandan CIA direktrlne veklet eden Michael Morelle gre, Abbottabadn
yeri tek bir kaynaktan deil, pek ok kaynaktan gelen bilgiler birletirilerek
belirlenmiti32.
Amerikan istihbarat sistemi, Arap hareketlerinde Tunus ve Msrda olanlar ile
ilgili yeterli taktik istihbarat retemedi. Amerikal analizciler halkn nabzn iyi
lememekle eletirildi33. Hkmet ve oyunun iindeki dier aktrlerin her safhada
hedeflerinin ve bir sonraki hareketlerinin hesaplanmas kolay deildi. CIA Direktr
Panetta, kendisini yle savundu; Tunusta Ben Ali bile uaa binene kadar gidipgitmeyeceini bilmiyordu. Libyadaki savan muhalif kanadnn askeri atsn
oluturan Libya slamc Sava Grubu (LIFG), CIA tarafndan 1990larn ortalarnda
29

Mike Rogers: Intelligence Lessons Learned From the Recent Osama Bin Laden Operation, Council
on Foreign Relations, Washington D.C., (May 11, 2011).
30
Michael Clarke: The Killing of Osama: Easy Operation as a Result of Hard Intelligence, RUSI, (may
06, 2011).
31
Sean D. Naylor: A Triumph for JSOC, Successful Raid Follows 31-Year Effort To Build Elite Force of
Special Operators, Defense News, (9 May 2011).
32
Amy Zegart: Not Just Another Movie, Foreign Policy, (Jan 30, 2013).
33
Abraham N. Shulsky: Another Intelligence Failure?, The Weekly Standard, (February 28, 2011).

Afganistanda El Kaide ann Libya kolu olarak kurulmutu. CIA, 2009 ylnda
Libyada bir istasyon am ve terrle mcadele program balatmt 34. Bu
programdan yararlananlar da tabii ki Kaddafiye kar ayaklanmann lideri olan LIFG
oldu. CIA ve M16 ile isyan provalar yapld ancak medyaya LIFGnin datld
sylenmiti. Haziran 2011e kadar BM GKnn terrist grup listesinde olan LIFG, 21
Haziran 2011de birden listeden kmt. LIFGnin lideri Abdul Hkim Belhhadj
Afganistandaki CIA kampnda eitim alm, uzun yllar CIA vastas olarak alm
ve Libyadaki harekata komuta etmiti 35. Bugn LIFG ve dier pek ok El Kaide
uzants Suriyede zgr Suriye Ordusunda ABD ve mttefikleri iin savayor.
Obama, Libya meselesinde olduu gibi Suriye iin de bu konuda Kongreden izin
almad36.
Karikatr: Suriyedeki El Kaide

Sonu Yerine; ABD stihbarat Baarsz Olduka Geniliyor..

11 Eyll 2001 sonras Amerikan ulusal gvenliinde temel olarak ey
deiti37. ncelikle pek ok ulusal gvenlik konusuna zel szlemeci irketler angaje
oldu. ABD g ve faaliyet konsantrasyonu, deniz ar yerlerden ABD iine, zellikle
Washington blgesine kayd. stihbarat dnyasnn gittike ak faaliyette bulunmas,
gizli dnyada bakalarnn rol kapmasna yol at. Nisan 2012de Pentagon, yeni bir
casusluk tekilat olan Savunma Gizli Servisini (DCS 38) kurmakta olduunu aklad.
Pentagon iinde istihbarat gemii olan st dzey yetkililer terfi ettirilmeye baland.
ou zel Kuvvetler alan ve CIA tarafndan eitilen 1.600 toplayc bylece gizli
servis istihbarat toplaycs oldu. ABD elilikleri bylece diplomasi hakknda hibir ey
34

Michel Chossudovsky: Our Man in Tripoli: US-NATO Sponsored Islamic Terrorists Integrate Libya's
Pro-Democracy Opposition, Global Research, (April 3, 2011).
35
The Globe and Mail: Libyan Rebels at Pains to Distance Themselves From Extremists, (March 12,
2011).
36
Alexandra Valiente: Obamas Order to CIA to Bring Down Assad Violates UN Resolution, Syria360,
(August 2, 2012). http://syria360.wordpress.com/2012/08/02/ obamas-order-to-cia-to-bring-downassad-violates-un-resolution/
37
Dana Priest, Bill Arkin: Top Secret America: A Hidden World, Growing Out of Control, Washington
Post, (July 19, 2010).
38
Defense Clandestine Service.

bilmeyen diplomatlar ile dolmaya balad. Amerikann gizli dnyas gene ulusal
gvenlik adna hayal edilemeyecek kadar byyordu. Bu nedenle ABD, Londradan
Badat ve slamabata dnyann her yerinde kale gibi byk, emperyal saraylar
dikiyor, ilerini birbiri ile paralel almayan diplomatlar ile dolduruyordu 39. Bunlar
byk miktarlarda CIA, DIA, DCS elemanlar ve diplomatik grnt altndaki dier
ajanlard. Bu artk Amerika iin geri dnlmez bir yol oldu ve sonsuz bir emperyal g
olmann gerei olarak kabul edildi. Amerikan halk da bu gce altrlyor ve bilinli
olarak pek ok ey kamuoyuna yanstlyor.
ABD savunmas gibi istihbarat da 11 Eyll sonras zel irketler tarafndan
igal edildi. Mays 2007de yaynlanan ODNInin btesinin %70inin szlemeci
irketlere gittii grld. NSAnn ilerini zel irketler olmadan yapmas mmkn
deildir. Pentagonun yeni istihbarat birimi Terrle Mcadele Sahra Hareketi (CIFA40)
personelinin %70i gene szlemeci irket elemandr. DIAnn 2007deki
alanlarnn %51i ayn durumda idi. CIA i gcnn %50-60, zellikle Ulusal Gizli
Servis (NCS) ve insan istihbarat blm alanlar zel irketlere mensuptu 41. zel
irket alanlar, CIA iindeki ad ile Yeil Porsuklar, tekilat adna insan istihbarat
toplayp, analiz ettiler ve yarattklar rnleri istihbarat toplumu ve hkmetin dier
daireleri ile paylatlar. Lockheed Martin, Raytheon, Booz Allen Hamilton, SAIC ve
dier irketlerin istihbarat profesyonelleri, ODNI ve dier istihbarat servislerinin
analitik blmlerine entegre oldular. Sonu, ABD istihbarat toplumundaki pek ok
servis fazladan ve gereksiz yere ayn ii yapmaktadr. ABD hkmeti 2007 ylnda
istihbarat toplama operasyonlarna 43.5 milyar dolar harcarken, bunun %70i
szlemeci irketlere gitti42. ABDde zel szlemeci irket alan says 7.5
milyondan fazla olup, bu federal igcnden drt kata daha fazladr. Bte ann
10 trilyon dolar getii ABDde, szlemeci irketlere ylda yarm trilyon dolar
verilmektedir43. CIA ise mavi brveli alanlarn hzl bir ekilde yeil brveli
szlemeci irketlere kaptrd. Sonu gizlilik ve brokrasinin harap bir yapda birletii
imi bir istihbarat toplumudur44.
CIAnn gemiini birka cmle ile zetleyecek olursak, parlak ksa sreli
baarlar yannda uzun sren baarszlklar olan bir istihbarat servisi olduunu
syleyebiliriz. Bat medeniyeti tarihinin en gl lkesi, birinci snf casus tekilat
kurmay baaramad. CIAnn en nemli sorunlar, yanl deerlendirmeler, iki
yzllk, dman ajanlarnn szmas ve genel kiisel yetersizlikler olageldi. Yaplan
analizler genellikle tek tarafl ve tek boyutlu idi. CIAnn tm Souk Savata
Sovyetlerle dans ajann etrafnda dnd 45. Bugn CIA, akc Arapa, Petun,
Urdu, Farsa ve dier diller konuan Amerikal eleman peindedir. slamc almalar
ve Ortadounun siyasi, kltrel ve toplumsal yaps ile ilgili daha fazla uzmana
ihtiya vardr. imdi stratejik arlk Gney Asyaya kaydndan bu corafyaya
ynelik yaplanma ile ilgili almalar yaplmaktadr. Ana gayret alanlarndan biri de
fikirler savan kazanmaktr. Bunun iin kltrleri ve toplumlar daha iyi anlama
39

Tom Engelhardt: How the US Intelligence Community Came Out of the Shadows, MotherJones,
(Jan. 2, 2013). http://www.motherjones.com/politics/2013/01/cia-nsa-us-intelligence-shadows
40
Counterintelligence Field Activity.
41
R.J. Hillhouse: Outsourcing Intelligence, The Nation, (July 24, 2007).
42
Scott Shane & Ron Nixon: In Washington, Contractors Take on Biggest Role Ever, New York Times,
(Feb. 4, 2007), available at http://www.nytimes.com/2007/02/04/washington/04contract.html..
43
Shane & Nixon: ibid, (Feb. 4, 2007).
44
David Ignatius: How About a Leaner and Meaner Intelligence System?, Washington Post, (July 21,
2010).
45
Henry E. Mattox (Edit.): Legacy of Ashes: The History of the CIA, Doubleday, (New York, 2007).

10

ihtiyac zerinde durulmaktadr. Bu amala akademik seferberlie tekrar arlk

verilmitir46. Bugn iin CIAnn en ncelikli grevi slamc gruplara szmaktr.
Uluslararas ortamn artk tolerans gstermedii CIAnn gizli savalar, nc
taraflar kullanmakta zorlanmakta ve askerlerin yardmna ihtiya duymaktadr.
Bugnk CIA, yeni direktrn beklerken daha fazla ldrmeye, daha az insan
istihbarat ve analize odaklanm durumdadr.

46

Michael V. Hayden: CIA Director's Remarks at the INSA Dinner, Celebrating the 60th Anniversary of
the National Security Act of 1947, ( September 18, 2007).

11