2. A ARTE BARROCA.

O Barroco foi un perodo na historia cultural de Occidente que abrangueu o sculo XVII e
boa parte do XVIII. Non foi s un movemento artstico, senn que abrangue moitos mbitos da
vida e da cultura (msica, literatura, teatro ...). Nesta poca brillaron todas as ramas da cultura.
Houbo unha extraordinaria producin artstica, en que destacaron artistas como Velzquez,
Rubens e Rembrandt. A literatura alcanzou unha poca de esplendor, con autores como
Shakespeare, Molire e Cervantes. E a msica tamn viviu un momento extraordinario, con
compositores como Vivaldi, Haendel e Bach.
O URBANISMO.
O urbanismo tivo un grande impulso no Barroco. Os gobernantes e os papas decidiron
embelecer as cidades para convertelas nunha manifestacin do seu poder. Moitas cidades
europeas, con Roma cabeza, foron remodeladas seguindo unha coidada planificacin.
O Barroco naceu en Roma. En plena aplicacin da Contrarreforma, os papas decidiron
reestruturar a cidade para reforzar o seu papel como centro da cristiandade. O Papa Sixto V
encargou, en 1585, ao arquitecto Domingo Fontana a conexin dos principais edificios relixiosos
mediante grandes avenidas nas que se destacaban puntos de referencia mediante a presenza
de grandes cpulas e prazas con esculturas (e obeliscos). A idea estendeuse por Europa e
adaptouse s caractersticas de cada pas. As cidades articulronse arredor dunha serie de
prazas e amplas avenidas que unan os principais edificios. Tamn se desenvolveu o gusto polos
xardns, concibidos como unha prolongacin da natureza que reslataba a beleza dos edificios.
Entre os exemplos mis sobresantes atpanse os das Tulleras en Pars e os do palacio de
Versalles.

UNHA ARTE AO SERVICIO DO PODER. ARTE E PROPAGANDA RELIXIOSA

A Igrexa catlica, tras o Concilio de Trento, encontrou nos artistas barrocos eficaces
propagandistas do novo esprito da Contrarreforma. A representacin de milagres, extsis
msticos, martirios ... deban suscitar a piedade nos fieis. As igrexas, fastosas na sa decoracin,
representaban a antesala do ceo. Todo o divino se rodeaba de grandeza e esplendor.
O Barroco tamn a poca das monarquas absolutas. Os pintores e escultores
representaron a magnificencia dos monarcas absolutos (Francia, Italia, Espaa ...). Os arquitectos
desearon suntuosas mansins que eran o reflexo do poder real.

Na Europa protestante e burguesa (Pases Baixos e Alemaa), a esttica e os temas

foron moi diferentes. A burguesa comerciante afianzara o seu poder econmico e encargaba
obras de arte. Os clientes burgueses pedan obras mis intimistas, que reflectan a vida coti
(retratos, temas domsticos, paisaxes ...).

UNHA NOVA ESTTICA. TRAZOS XERAIS.

Fronte ao racionalismo e o clasicismo (equilibrio e simetra) renacentistas, o Barroco
propuxo novos valores estticos:

O predominio do movemento e a complexidade coa utilizacin de formas curvas,

cncavas e convexas que outorgan dinamismo e contrastes de luces e sombras.

Desequilibrio, asimetra.

Profusin decorativa.

Composicins abertas (diagonais, en aspa).

A luz e a cor, mis que o debuxo, para crear formas.

Claroscuro, violentos contrastes de luces e sombras.

O realismo nas representacins, non ao xeito ideal dos renacentistas, senn para exaltar
os sentimentos e emocionar ou sorprender o espectador.

Dramatismo, fantasa, busca da sorpresa e da teatralidade. Moitas veces, a obra de arte

presntase como un decorado teatral que pretende introducir o observador no mundo dos
sentimentos e das sensacins.

ARQUITECTURA.

A caracterstica esencial do novo estilo barroco era o interese por dotar ao edificio de
movemento. Para iso recorreuse ao uso de lias curvas (as cornixas curvronse, os
frontns partronse creando curvas e contracurvas, ...).

A planta dos edificios tamn incorporaba formas elpticas (ex. San Andres do Quirinal, de
Bernini) ou ovais.

Este dinamismo acentouse co uso de columnas en espiral, chamadas columnas

salomnicas, que dan a sensacin de mobilidade.

A creacin de efectos de luz e sombra por medio de entrantes e santes, frontns rotos
(por algn dos seus ngulos ou lados non est pechado).

Exuberancia decorativa.

O uso de materiais ricos e rechamantes, como mrmores de cores, para dar a

sensacin de riqueza.

Os principais arquitectos barrocos foron Gian Lorenzo Bernini e Francesco Borromini

en Roma. Gian Lorenzo Bernini foi o arquitecto elixido polos papas para realizar os seus
proxectos mis importantes. Deseou a praza de San Pedro coa sa gran columnata e o
baldaquino interior da baslica. Francesco Borromini, entre outros edificios, realizou a igrexa de
San Carlo alle Quattro Fontane, galera Spada ou San Ivo alla Sapienza.

ESCULTURA.
A escultura barroca ten as seguintes caractersticas:

Impxose o realismo.

Os personaxes representbanse con sentimentos moi intensos, esaxerando os seus

xestos. Nos pases catlicos, os temas pretendan conomover aos fieis e estender os
principios da Contrarreforma.

Realizronse principalmente temas relixiosos, pero tamn retratos e escenas

mitolxicas.

O mrmore e o bronce foron os principais materiais utilizados. En Espaa, a madeira

policromada.

Creronse efectos luminosos coas dobras da roupa e cos xestos das figuras.

A representacin do movemento. As lias curvas pretendan dar impresin de equilibrio

inestable, coma se os personaxes fosen capturados nun momento fugaz da accin. As
roupaxes con numerosas dobras contribuan a dar maior dinamismo.

As composicins representan movemento, enerxa e vitalidade. Son abertas, con

predominio das lias diagonais ou en aspa.

Ademais de arquitecto, Bernini foi o principal escultor barroco. A sa obra est moi influda
pola expresividade das figuras de Miguel Anxo e polas esculturas helensticas que
formaban a coleccin do Vaticano. Entre as sas obras destacan Apolo e Dafne, a xtase
de Santa Tareixa, o David, a tumba de Urbano VIII, o retrato de Lus XIV e a Ctedra
de San Pedro. En Francia sobresae Girardon.

PINTURA.
A pintura barroca ten as seguintes caractersticas:

Triunfou o realismo. As persoas retratbanse tal como eran, cos seus defectos fsicos e
sen idealizar.

As escenas mostraban movemento e forza. Para iso representronse persoas con xestos
bruscos, lias onduladas e personaxes en movemento.

Composicins disimtricas, con predominio da lia diagonal e ondulada. Gusto tamn

polas posicins forzadas en escorzo.

Os personaxes reflectan os seus sentimentos nos xestos e nos rostros. Os personaxes

manifestan forte tensin dramtica, transmiten sentimentos moi intensos, tanto nos temas
relixiosos (escenas de martirio ou de dor e sufrimento) como nos profanos.

Conquista da terceira dimensin grazas ao dominio da pespectiva.

Predominio da cor sobre o debuxo, de modo que as manchas de cor crear as formas
sen a necesidade de perfilar con lia as figuras.

A preocupacin pola luz. Xogo de luces e sombras (claroscuro).

Os temas foron moi variados: relixiosos, mitolxicos, momentos da vida coti, retratos,
paisaxes, bodegns

AS ESCOLAS PICTRICAS
En Europa desenvolvronse diferentes escolas pictricas:

Na escola italiana destacou Caravaggio. Foi o mestre do claroscuro: empregou unha

tcnica chamada tenebrismo, que se caracterizou polo contraste violento entre os fondos
escuros e os focos de luz. As lograba centrar a mirada do espectador sobre as zonas do
cadro que quera destacar. Deste autor destacan obras como O Santo Enterro, a
Vocacin de San Mateo, Judith e Holofernes, etc.

A escola francesa. Autores como Le Nain desenvolveron unha pintura naturalista na que
predominan personaxes populares (ex., familias campesias), outros como Georges La
Tour desenvolveron os xogos de luz e sombra.

Na escola holandesa, o pintor mis importante foi Rembrandt. Realizou numerosas

composicins relixiosas e escenas cotis (A Rolda de noite, A leccin de anatoma do
profesor Tulp), as como autorretratos. Outro pintor destacado foi Vermeer.

Na escola flamenga, no sur dos Pases Baixos, o artista mis sobresante foi Rubens,
que pintou cadros de rico colorido. Predominio da cor sobre o debuxo, o dinamismo e a
sensualidade nas composicins. As tres Grazas, O xuzo de Pars.

PREGUNTAS:
1) Que cronoloxa ten o Barroco? Ademais da arquitectura, escultura e pintura, que outras
manifestacins artsticas sobresaen?
2) En que consistiu a reforma urbanstica de Roma nesta nova etapa?
3) Que elementos urbansticos destacan nas cidades barrocas?
4) Caractersticas xerais da arte barroca.
5) Caractersticas e autores (e obras) do Barroco italiano.
6) Caractersticas da escultura e obras do Barroco italiano.
7) Compara obras renacentistas e barrocas.

8) Caractersticas da pintura barroca.

9) Explicar que o tenebrismo e relacionalo coa obra de Caravaggio.
10) Autores e obras de cada escola pictrica.