9.

ARUS TERUS DAN ULANG ALIK

(a)Pengertian a.t. dan a.u.

A.t. ialah arus yang mempunyai magnitud yang tetap
atau berubah tetapi arahnya adalah tetap.

(c) Kesaman a.t. dan a.u.

(1) Kedua-duanya boleh menghasilkan kesan
pemanasan
(2) Kedua-dua menghasilkan kesan kemagnetan
Tetapi magnet bagi a.t adalah tetap manakala
bagi a.u. berubah.
(3) Kedua-dua boleh disukat dengan meter dawai
panas dan meter besi bergerak.
(d)Perbezaan a.t. dan a.u.
A.t.
1.Arah adalah tetap
2.Diukur berdasarkan nilai
Diu
mantapnya
3.Voltanya tidakboleh
diubah oleh
transformer
4.Tidak boleh
direaktifikasikan
dengan diod
5.Tidak dibenarkan melalui
kapasitor

A.u.ialah arus yang mempunyai magnitud tetap atau

berubah tetapi arahnya berubah-ubah.

A.u
Sentiasa berubah arah
DiukurBerdasarkan nilai p.m.k.d.
Voltanya boleh diubah oleh transformer
Boleh direaktifikasikan dengan diod
Dibenarkan melalui kapasitor

(d)Istilah-istilah a.u.
Frekuensi (f):
Bilangan kitaran lengkap sesaat. Unitnya Hz
Tempoh(T):
Masa untuk satu kitaran lengkap. Unitnya Saat(S)
f = 1
T
Voltan Puncak(Vo):
Voltan maksimum bagi suatu a.u. Unitnya Volt(V)
Arus Puncak(Io):
Arus maksimum bagi suatu a.u. Unitnya Ampere(A)

(b) Sumber a.t. dan a.u.

Sumber a.t ialah sel kering,bateri ,solar sel dan
penjana a.t.
Sumber a.u ialah bekalan sesalur,transformer dan
penjana a.u.

Voltan Punca Min Kuasa Dua ( Vp.m.k.d.) :

Vp.m.k.d. bagi suatu a.u. ialah sama dengan voltan
arus terus yang menghasilkan kuasa haba
sama
banyak dalam suatu perintang yang dihasilkan oleh
voltan a.u. Unitnya Volt(V)
Vp.m.k.d. = Vo

(f) Meter Gegelung Bergerak

Arus Punca Min Kuasa Dua ( I p.m.k.d.) :

I p.m.k.d. bagi suatu a.u. ialah sama dengan nilai
arus terus yang menghasilkan kuasa haba
sama
banyak dalam suatu perintang yang dihasilkan oleh
a.u. Unitnya Ampere(A)
I p.m.k.d. = I o
2
Contoh 1

Rajah di atas merupakan graf voltan-masa bagi a.u.

berdasarkan graf tentukan,
(a) Tempoh
(b) Frekuensi
(c) Bilangan pertukaran arah dalam masa satu saat
(d) Voltan purata
(e) Voltan puncak
(f) Voltan Punca min kuasa dua
(g)Tenaga haba yang dihasilkan apabila arus ini
mengalir dalam sebuah perintang 12 selama 4
minit.
Penyelesaian
(e)Alat-alat Pengukur a.t dan a.u.
Alat
Prinsip Kerja
Kegunaan
meter
Kesan Saling
Menyukat
gegelung
Tindakan konduktor
a.t. sahaja
bergerak
berarus dengan medan
magnet kekal (medan
lastik)
Meter
Kesan pemanasan arus
Menyukat a.t dan a.u.
dawai
elektrik
panas
Meter besi Kesan kemagnetan suatu Menyukat a.t dana.u.
bergerak
arus

Prinsip digunakan ialah daya saling tindakan

antarakonduktor berarus dengan medan
magnet kekal (medan lastik)
Apabila a.t. mengalir melalui gegelung,medan magnet
terhasil. Medan magnet ini bersaling tindak
dengan medan
Magnet melengkung menghasilkan medan lastik dan
sepasang daya yang bertentangan arah.
Arah daya ditentukan oleh Hukum Tangan Kiri
Fleming. Gegelung akan berputar. Spring pengawal
dimampatkan dan penunjuk terpesong. Saiz
pesongan berubah secara langsung dengan arus.
Jika a.u. digunakan, penunjuk akan bergetar dengan
amplitud kecil disebabkan inersia penunjuk
dan gegelung.
(g)Penukaran Meter Gegelung Bergerak
Disebabkan meter-meter gegelung bergerak seperti
ammeter gegelung bergerak,miliammeter
gegelung
bergerak,voltmeter gegelung bergerak dan
galvanometer gegelung bergerak mempunyai struktur
yang sama cuma berbeza skalanya sahaja maka
meter-meter tersebut boleh bertukar antara satu
sama lain.
(i) Penukaran miliameter kepada ammeter
Katakan terdapat sebuah miliammeter yang
mempunyai skala penuh Io dan rintangan
dalam Ro .
Kita ingin menukarkannya menjadi sebuah ammeter
yang mempunyai skala penuh I

B.U.merentasi miliameter + B.U. merentasi R = V

Caranya ialah kita mesti meyambungkan suatu

perintang R secara selari dengan
miliammeter tersebut.

Contoh 2
Sebuah miliammeter gegelung bergerak mempunyai
skala penuh 10 mA dan rintangan dalam 5
Bagaimanakah anda mengubahsuaikannya menjadi
sebuah
(a) ammeter dengan skala penuh 20 A
(b) voltmeter dengan skala penuh 50 V
Penyelesaian:

Beza keupayaan merentasi R = Beza keupayaan

merentasi
miliammeter

(g) Meter Dawai Panas

(ii)Penukaran miliameter kepada
Voltmeter
Katakan terdapat sebuah miliammeter yang
mempunyai skala penuh I o dan rintangan
dalam R o .
Kita ingin menukarkannya menjadi sebuah voltmeter
yang mempunyai skala penuh V.

Caranya ialah kita mesti meyambungkan suatu

perintang R secara sesiri dengan
miliammeter tersebut.

Prinsip digunakan ialah kesan pemanasan suatu arus

elektrik.Apabila a.t. atau a.u. mengalir
melalui dawai
platinum halus dawai menjadi panas dan
mengembang. Seterusnya dawai
mengendur
Pengenduran dawai ditarik semula oleh spring
supaya menjadi tegang semula.
Dalam masa yang sama gerakan spring memutarkan
penunjuk yang dipangsikan pada satu takal.

Skala tak linear kerana haba berubah secara

langsung dengan kuasa dua arus.
2
(h) Meter Besi Bergerak

Sebuah meter dawai panas mencatatkan

bacaan 4.0 A apabila digunakan untuk
mengukur suatu arus terus
melalui satu dawai perintang. Apakah nilai arus
p.m.k.d bagi arus ulangalik menerusi perintang yang
sama
menghasilkan haba yang sama yang akan
dicatat oleh meter itu ?
A
C
3

Meter besi bergerak berdasarkan kesan kemagnetan

Yang dihasilkan oleh konduktor berarus.
Apabila a.t. atau a.u. mengalir melalui
solenoid,medan magnet terhasil.
Besi tetap dan besi bergerak juga dimagnetkan.
Disebabkan hujung besi bergerak dan besi tetap
pada hujung solenoid yang sama kutub
keduaduanya adalah sentiasa sama jenis walaupun arah
arus adalah berubah.
Daya tolakan dihasilkan kerana kutub yang sama
menolak. Penunjuk akan terpesong.
Skala tak linear kerana daya tolakan berubah secara
langsung dengan kuasa dua arus.

0A
2.8 A

B
D

2.0 A
4.0 A

Sebuah pemanas elektrik dikenakan voltan

dengan arus terus 240 V selama 5 minit untuk
memanaskan 2kg air. Berapakah voltan punca
min kuasadua bagi bekalan voltan arus
ulangalik yang perlu dikenakan merentasi
pemanas itu untuk memanaskan 2 kg air dalam
masa 5 minit juga.

A
C

2402 V
1202 V

B
D

240 V
120 V

Soalan Latihan
1

Graf arus,I lawan masa,t yang berikut yang

manakah mewakili sebuah sel kering?
4.

Rajah menunjukkan graf voltan-masa bagi satu

sumber arus ulangalik. Berapakah nilai voltan
punca min kuasa dua bagi sumber arus ulangalik ini?
A
C

0V
2V

B
D

2 V
22 V

5.

Rajah di atas menunjukkan graf suatu arus

ulangalik yang mengalir suatu perintang
3 . Kuasa yang akan dilesapkan dalam
perintang itu adalah
A
C

18 W
108 W

B
D

40 W
500 W

B
D

Sebuah galvanometer mempunyai rintangan

10 galvanometer ini diubahsuaikan
menjadi satu ammeter. Antara rajah-rajah
berikut yang manakah menunjukkan
sambungan yang betul?

9.

Rajah menunjukkan sebuah ammeter yang

mempunyai rintangan dalam 5 dan skala
pesongan penuh 1 mA disambungkan
secara sesiri dengan perintang R.Jika
sambungan ini digunakan sebagai voltmeter
yang mempunyai skala penuh 5 V,nilai R
adalah

54 W
216 W

Satu sumber kuasa arus ulangalik

membekalkan arus puncak dan voltan
puncak masing-masing 5 A dan 200 V pada
sebuah perintang. Kuasa yang terhasil
pada perintang adalah
A
C

100 W
1000 W

A
C
E

4995
6225
8225

B
D

5095
7115

Rajah menunjukkan graf bagi sejenis a.u.

yang mengalir dalam sebuah perintang 4
selama 2 minit. Tenaga haba yang
dibebaskan adalah

A
C

250 J
1000 J

B
D

800 J
1500 J

10
Rajah menunjukkan sebuah ammeter yang
mempunyai rintangan dalam 10 dengan skala
pesongan penuh
1 mA.Meter ini disambungkan bersiri dengan
satu perintang P. Jika susunan ini hendak digunakan
sebagai
voltmeter yang mempunyai skala pesongan
penuh 3 V,berapakah nilai P?
A
C
E

2.90 x 103
2.95 x 103
3.00 x 103

B
D

2.92 x 103
2.99 x 103

13 Graf voltan-masa di atas merupakan graf bagi

sejenis arus.Berdasarkan graf di atas pernyataan
yang manakah benar kecuali ?

11

Rajah menunjukkan tiga buah meter P,Q dan R

disambung kepada sebuah transformer.Metermeter itu digunakan untuk menentukan arus dan
beza keupayaan.Apabila suis dihidupkan
mentol akan menyala.Antara berikut apakah
meter yang sesuai bagi P,Q dan R?
P
Voltmeter dawai panas
Voltmeter gegelung bergerak
Ammeter dawai panas
Ammeter dawai panas

A
B
C
D

A
B
C
D
14

Graf tersebut mewakili graf arus ulangalik.

Frekuensi arus adalah 50 Hz
Voltan punca min kuasa dua adalah 230 V
Arah arus bertukar 50 kali dalam masa 1
saat

Nilai arus punca min kuasa dua bagi arus ulangalik sama dengan

A Nilai maksimum arus itu

B Nilai purata arus maksimum
Q
C Nilai setara bagi arus terus yang
Ammeter gegelung bergerak
menghasilkan kesan pemanasan yang
Voltmeter dawai panas
sama
Voltmeter besi bergerak
Voltmetrer gegelung bergerak
15

Antara alat-alat berikut yang manakah boleh

digunakan untuk mengukur voltan kedua-dua
arus terus dan voltan arus ulangalik kecuali ?
A
B
C
D

Voltmeter gegelung bergerak

Voltmeter besi bergerak
Voltmeter dawai panas
Osiloskop sinar katod

12 Rajah menunjukkan graf arus-masa bagi arus

ulangalik.Pernyatan yang manakah benar?
A
B
C
D

Arus purata adalah 10 A

Tempoh kitarannya adalah 0.01 saat
Frekuensi getarannya adalah 50 Hz
Arus punca min kuasa dua dalah 102 A

16

(a) Rajah menunjukkan graf voltan-masa bagi

arus ulangalik dari bekalan sealur.Berdasarkan
graf tentukan
(i)

Frekuensi bekalan a.u.

(ii)

Voltan punca min kuasadua

(b) Nyatakan dua jenis meter yang boleh

menyukat a.u. tersebut.

(a) Pada rajah 2 ,lukiskan pola medan magnet

yang wujud di antara U dan S sebelum arus
dialirkan.
(b) Satu arus kemudian dialirkan melalui
gegelung galvanometer itu.

(c) Penghantaran tenaga elektrik jarak jauh

menggunakan bekalan a.u.Jelaskan
jawapan anda.

(i)

Apakah jenis arus yang digunakan?

(ii) Terangkan bagaimana gegelung

galvanometer itu berputar?

(iii) Apakah yang menyebabkan

gegelung berhenti berputar?

Rajah 3

Rajah 1
17 Rajah 1 menunjukkan bahagian-bahagian
utama sebuah galvanometer gegelung bergerak. U
adalah kutub
Utara dan S adalah kutub Selatan.

(c) (i) Rajah 3 menunjukkan sebuah

miliammeter yang mempunyai rintangan
dalam 6 dan mempunyai skala
pesongan penuh 10 mA. Hitungkan nilai
beza keupayaan V merentasi terminal E
dan F yang menghasilkan skala pesongan
penuh pada skala miliammeter itu.

Rajah 2
Rajah 4

(ii)

(iii) arus ulang-alik digunakan mengganti

arus terus

Satu perintang Z kemudian disambungkan

bersiri dengan miliammeter itu dan beza
keupayaan merentasi terminal D dan
terminal F adalah 20V seperti rajah 4. Jika
miliammeter menunjukkan skala pesongan
penuh, berapakah nilai Z?

(c) Cadangkan dua kaedah untuk

meningkatkan kepekaan alat ini.

(d)
a.t.

20 Rajah menunjukkan satu model meter besi

bergerak.Di dalam gegelung,rod besi lembut P dan
rod besi lembut Q,diletakkan berdekatan antara satu
sama lain.Rod besi lembut diikat tetap manakala rod
besi lembut Q disokong oleh straw.Apabila suis
dihidupkan,straw penunjuk terpesong.
(a) Terangkan mengapa straw penunjuk
terpesong?

(b) Apakah perubahan yang berlaku kepada

pesongan straw penunjuk jika
(i) arah arus terus diterbalikkan

(ii) bilangan sel ditambah

Berikan empat perbezaan antara a.u dan