ARJANTN

NSZ
Arjantin gibi bir lke analiz edilirken, tm Latin Amerika iin ifade edilen yerlemi nyargl fikirler de
ele alnmaldr. Blge tarihinin en hayret verici unsuru, srekli iddet, askeri darbeler, istikrarsz
ynetimler, geri kalmlk, byk ekonomik dalgalanmalar, halknn heterojenlii, daha nce grlmemi
siyasal, sosyal ve ekonomik davranlar olarak karakterize edilebilir.
Latin Amerika lkelerinin siyasal tarihinin tarihi ve evriminin analizi, blgedeki ok farkl realiteler ve
yksek orandaki heterojenlik nedeniyle zordur. Bu blge, dnyann en eitsiz ve kartlklarnn yer ald
bir blgedir; gerekte, tarihsel olarak Latin Amerika blgesi, yokslulluu tamamen ortadan kaldrmak ve
ekonomik ve sosyal gelimeyi salamak amacyla nemli politikalar hayata geirilmi olmasna karn,
gnmzde de hala var olan byk bir eitsizlikle tanmlanmaktadr. Gnmzde, Afrika dnyadaki en
fakir kta olarak nitelenirse, Latin Amerika da dnyadaki en eitsiz blge olarak tanmlanabilir. Blgenin
alkantl gemiinin etkileri (spanya Krallklarnn yerli nfus zerindeki kolonizasyonu) gnmzde
hala siyasal, ekonomik ve sosyal alanlarda grlmektedir.
Anahtar Kelimeler: Arjantin, Din, Etnik Nfus, Sivil Toplum, Eitsizlik, Devrim, Siyasal Sistem, Ulusal
Anayasa, Yargu, Yasama, Tarih, Ekonomi, iddet, Demokrasi, Dnm, Siyasi Partiler, Seim Sistemi

Bir uak gri bulutlar kesti,

Bu devrimin muzaffer afayd,
Ve eskiden olduu gibi, lmsz 1810 senesinde
Gururla k saan insanlar sokaklar doldurdular.
Ulusumuz ok yaa! Ve zgr olmann zaferi
Yeni kaderimizin izini srerken, Arjantinli olmaktan gururluyuz. 1

SYASI TARH
Yukarda yaplan betimleme sadece tango melodisinin szlerini yanstmaz; Arjantinn zgrlk
srecinde yaanan koullarn da yanstr. Belediye Bakanl binasnda bir araya gelen yerel halk,
baryor ve meydana gelecek tarihsel deiiklik hakknda bilgi almak istiyordu: nsanlar tm bunlarn
ne hakknda olduunu bilmek istiyor.2 Devrimci Cuntann otoritesini kabul ederek, ilk ulusal hkmet
oluturuldu. Arjantin tarihinde Mays Devrimi, ondan ncesi ve sonras olarak belirtilen ok nemli bir
deiimdir.3 Yerli kabilelerden ve nka mparatorluundan 4 miras, tannma istei, verilen ayrcalklar
veya etnik dahiliyet iin tarihi, sosyal, siyasi ve iktisadi bir geie istekli oldu ve nceden hi olmad
kadar, 21. yzylda kendini demokrasiye bu kadar yakn buldu. 18. ve 19. yzyllarda 5 sren istikrarsz
dnemin sonunda, Arjantin, 9 Temmuz 1816 tarihinde, Kongre, Tucumanda toplandnda zgrlk
Bildirisini ilan etmeye karar verdi ve spanya smrgesi olmaktan karak zgrlne kavutu. Bildiri,
spanya Kralndan ve baka bir yabanc hakimiyetinden zgr ve bamsz bir ulusun oluumunu ilan
ediyordu.6

1 Simon Collier, The Life, Music, and Times of Carlos Gardel, University of Pittsburg, 1986, s. 116.
Francisco Garcia Jimenez ve Anselmo Aieta arky Yrigoyenin dn kutlamak iin yazdlar.
2 http://www.donquijote.org/culture/argentina/history/argentina-independence
3 First National Government of May 25 www.me.gov.ar/efeme/25demayo
4 15. yzylda Arjantin blgesinde farkl rktan insanlar yaam srmtr.: Kabile halklar Arjantinin
merkezi yerlerinde yaarken, nka mparatoluu, blgenin kuzey batnda yaamlarn srdrmlerdir.
5 First National Government of May 25 www.me.gov.ar/efeme/25demayo
2

1853 ylnda Anayasann ortaya konmasyla birlikte, Arjantin hkmetin federal yaps ile urat
ve ulus btnletirmesi ile birlikte byk geliim srecini de tecrbe etti. Bu aama, 1945 ylnda
Arjantinin dnyadaki zenginlik listesinde ilk ona giren bir devlet tarafndan igal edilmesine kadar var
oldu. Sonrasnda, askeri ynetim 1983 ylna kadar sivil hkmetlerin yerini ald. 1980lerin sonlarna
doru, ou Latin Amerika lkelerinde demokrasi rejimine geri dnlmesi ile birlikte, i kaynakl
hareketler oklu etnik ve oklu kltrel toplumlarn tannmas iin daha uygun yasama ve kurumsal bir
yap oluturulmas dorultusunda anayasadakkl deiiklikler gerekletirilmesi iin ar yapmaya
baladlar. Malesef, gnmze kadar gelen, ilgili kurumlar zorlayan ve devamllk arz eden bir sosyal
mesele olarak, sosyal eitsizlik ya da fakirlik gibi unsurlar azalmad.
Sol cepheden olanlara ho gr gsterememe yeteneksizlikleri yznden, lkedeki ekonomiyi ve
politik sistemi byk lde etkileyen Kirli Sava 7 kt. Sonrasnda, 1983 yl, Cunta Sivil hkmetin
geri dn ile birlikte demokratik ideallerin yeniden canlanmasna tank oldu.
Arzu edilen, nceki diktatrlk zaman boyunca ilenen sular cezalandrmak iin bir Hukuk
Devleti yaratmakt, Fakat, Ral Alfonsinin dnemi, demokrasiye dn olarak grlse de yardm
kurulular gerek zmleri salamaz. ikayetleri nedeniyle bunun tersi olduu gsterdi. 8
Sonraki dnemde, hkmeti nlem almaya zorlayan birka enflasyon ile karlald. Ne yazk ki,
bu nlemlerin yanl ynetildii kabul edildi. nk, sadece sonradan ciddi sorunlara yol aan geici
kstlamalar getirdiler. 1989 ylndan sonra, Carlos Menemin yeni ve cesur szleri sayesinde bakan
seilmesine ragmen, ekonomiyi zel sektr kurumlarnn yardm olmadan idare edemedi. Nitekim, Finans
Bakanl lkedeki en geni zel sektr irketi olan Bunge y Bornun 9 liderlerine teslim etti. Bu sreci,
kamu irketlerinin zelletirmesini ngren, mali hesap dengesine ve d borlar demeler dengesini
salamay amalayan neoliberal bir konvertibilite plan takip etti. Tm bunlara karn, Menem dneminde
ekonomik k beklenmedik bir ekilde olutu; ve bu durum Arjantini Washington uzlamas
6 Congreso de Tucumn, http://www.me.gov.ar/efeme/9dejulio/
7 Kirli Sava, Arjantinde 1976-1983 yllar arasnda yaanan ve Arjantin Hkmetinin muhalif ve
dzen bozucu olarak niteledii kiiler acmaszca sert politikalar izledii yedi yllk bask dnemini ifade
etmek iin kullanlr. Komnizme kar sava sylemi ad altnda izlenen bu sert politikalar 30.000den
fazla kiinin lmesi veya kaybolmasna neden olmutur.
http://www.globalsecurity.org/military/world/war/argentina.htm
8 http://html.rincondelvago.com/historia-argentina-1983-1999.html
9 Bunge y Born, Peronismle mcadele eden bir irket olarak bilinir; Ibidem 6
3

economist ve politika yapclar iin bir poster ocuu durumuna sokmutur. 2001 yl boyunca Dnm
Plann yrrle koymak iin yaplan tm mcadelelerle birlikte, bu durum ne ekonomik durumu
iyiletirmi ne de plann kurtarlmasn salamtr. Aksine, bu, byk bunalm olarak adlandrlan daha
byk ke neden olmutur.10
Bununla birlikte 2002 yl boyunca, Arjantin Cumhurbakan olarak Eduardo Duhalde ile tm
lke ekonomik olduu kadar siyasi birliktelie tank oldu. Arjantin hkmeti tarafndan alnan Kamu
harcamalarn kstlayc, lke bankalarnn temizleyici ve babo yarglamalar frenleyici gibi yeni
dzenlemeler, ekonominin iyilemesine izin verdi. 11
Bu koullar iinde, cumhurbakan Nstor Kirchner, yetkisini ald ve vergi sistemlerini
cumhurbakanlna daha bal olacak ekilde yeniden dzenledi, iletmeleri ulusallatrd, kurumlarn
yeterliliini arttrarak devlet iinde vatandalarn dzenini salad ve 2001 ekonomik trajedisinin
sorumlusu olarak grd IMFnin yardmn reddetti,

12

lmnden sonra, Juan Peron tarafndan

geleneksel sol olarak, Kirchnern ei Christina Fernandez bugne kadar devlet bakan olara k insanlarn
sempati ve desteini alarak seildi.
SOSYAL YAPI VE KLTR
Arjantinin devletleme srecinin hareketli tarihinin aksine, lkenin sosyal yaps o kadar basit
deildi.; lkenin ok-etnikli yaps blgede srekli bir mcadelenin olmasna neden olmutur. te yandan,
lkenin demokratik dnm olgusunun ve demokratikleme srecinin analiz edilmesi iin lkenin sosyal
ve kltrel geliiminin gz nnde bulundurulmas olmazsa olmaz bir durumdur. Bu srete, zellikle
tannma ve yerli mlk haklar, bir takm kltrel haklar ve kimlik ve gelenekleri iin mcadele eden yerel
hareketlerin dikkate alnmamas sz konusu deildir.
1880-1914 g hareketleri, Arjantinin geleneksel yapdan modern srece dnmnde ana
faktrlerden biridir. Bu durum, bize ayn zamanda modern Arjantinin ortaya karkenki srete yaad
zorluklar gstermektedir. Tarihin hibir dneminde yetikin yabanc orannn bir blgede bu kadar dikkate
deer olduu baka bir dnem olmamtr: g hareketlerinin balangicn izleyen ilk 17 senede, Bakent
Buenos Airesin nfusunun %60 ve neredeyse tm eyaletlerin nfusunun %30u baka rktan kiilerden
10 Timothy J. Kehoe, What Can We Learn from the 19982002 Depression in Argentina?, Department
of Economics, University of Minnesota and National Bureau of Economic Research, Cambridge,
September 2002, source http://www.econ.umn.edu/~tkehoe/papers/argentina.pdf
11 http://www.economist.com/node/1550975?zid=309&ah=80dcf288b8561b012f603b9fd9577f0e
12 http://www.economist.com/node/17361604
4

olumaktayd. Arjantinn Avrupallamas ve ulusal karakterinin deimesi, Jose C. MoyaNn analizinde,

1880lerde ve 1930lara akdar birka on yl devam eden g tevik ettii ak g politikas
erevesinde anlamlandrlabilir. Aadaki tabloda da grld gibi, 1885- 1890, 1905-1915 and
1923-1927 olmak zere ana sosyal dalga bulunmaktadr. Bu srete, gn zirveye ulat sene
1869 ylnda 1.7 milyon olan nfusun 7.9 milyona ulat 1914 yldr. Kukusuz bunda sz konusu
dnemde tm dnyay kasp kavuran I. Dnya Savann etkisi dikkate alnmaldr.

Tablo: Arjantine spanyol ve talyan Gleri, 1857- 193013

G srecinin bir sonucu olaraki Arjantin sosyal yaps daha kompleks bir hal ald ve ayn
zamanda siyasal kltr popler tabaka ve orta snf sektrlerin, kendilerine salanan Avrupa eitlii
sayesinde, gerek ulusal kimliklerini ortaya koymak amacyla etkin olmalarna yol amtr. Endstri ve
ticaretle uraanlarn saylar artmasna karn, st snf gmenlere bunlar iin yer vermedi. Baka bir
deyile, siyasal ve ekonomik g toprak sahiplerinin elinde kalmaya devam etmitir. Gmenlere kar bu
ktye kullanma durumu, Carl Solberg tarafndan Konstantinopolun kpeklerinden bile daha kt
eklinde nitelenmi; nsan dalgalarnn kir tabakas dier lkeler tarafndan bizim oruspularma
atlmaktadr.14 Sz konusu dnemde snf yaps drte ayrilabilir. lki, st ve aristokratik snf tarafndan
13 Jose C. Moya, Cousins and Strangers: Spanish Immigrants in Buenos Aires, 1850-1930, Berkeley,
University of California Press, 1998, s. 19.

14 Carl Solberg, Immigration and Nationalism: Argentina and Chile, 1890-1914, Lilas Latin
American Monograph, University of Texas Press, 1970.
5

1914 ylna kadar nfusun yzde birini oluturan kesimdir. kincisi, st-orta snf olarak nitelenebilecek
olan ve zenginliklerine karn sosyal prestij asndan az bir deere sahip olan kesim. nc kesim orta
ve alt-orta kesim olarak nitelenebilecek olan ve ne ekonomik ne de sosyal gce sahip olan buna karn
geliim iin baz olanaklar olan kesimdir. Son kesim ise, nfus piramidinin en altnda yer alan ve nfusun
te ikilik ksmn oluturan alt kesimdir.15

lkede baskn snf, sr yetitiricileri, ticaretle uraanlar, toprak sahipleri, avukatlar ve

siyasetilerdi. Alt snflarn okluu lkeyi bir ikileme sokmaktayd. Fakat modern Arjantin ynetmek
iin ulusal btnl tehlikeye atmadan gmenleri bu btnle adapte etmek gerekmekteydi. Dahas,
1902-1910 yllar arasnda, siyasal sistemde lkeyi zor durumlarla kar karya getirecek nemli
deiimler yaanmtr. Birinci Dnya Sava, Avrupadan blgeye, daha iyi bir yaam koulu araynda
olan insanlarn etkisiyle, glerin artmasna neden olmutur. Buna ek olarak, blgeye daha nceden
yerleenlerin akrabalarnn da bu srete blgeye akn etmeleri, lkede 1914-1918 dneminde olumsuz
g dengesinin ortaya kmasna yol amtr. Arjantin, ilk g dalgasnda gelenleri hem sosyal hayata
katlm hem de siyasal hayata katlm noktasnda lkeye adapte etmekte baarlyd. Bunlarn ou,
niversite diplomasna sahip olmu, siyasal hayata aktif olarak katlm, lkenin 20. yzylda karakterini
ekillendiren mcadelesinde yer almtr. ehirde yaayanlarn nfusu iki katna km ve yabanclarn bu
katks ve zel irketlerin ortaya kmas en ok istihdam olana bulan orta snf memnun etmiti.
Arjantinin nemli bir dier karakteristii, rk bakmndan birok Avrupal kltr ile birlikte
Kzlderili ve Afrika kltrn iermesine karn srad bir homojenite oluturmasdr. Buenos Aires
ehri ve dier birok ehir birok etnik grup iin snlacak bir limand. Bu Arjantinin sosyal ve kltrel
manzarasn zenginletiriyordu. Carl Solbergin deyimiyle, talyanlar ve spanyollar 1914 yl boyunca
uzun mesafelerden Gney Amerikann yolunu tutmulardr. Gnmzde, gerek Arjantinin osyal
mobilizasyon avantajndan gerekse Arjantin hkmetinin izledii ak kaplar politikas sayesinde
Paraguay, Bolivya, ili ve Peru gibi lkelerden Arjantine gler gereklemektedir. Sz konusu
halklardan gelen gler, Arjantinin nfusunun %85ini oluturan gmenlerin %4.5ini ifade
etmektedir.16

15 Jonathan C. Brown, A Brief History of Argentina, Second Edition, University of Texas and Austin,
Facts on File, United States of America, 2010, p. 156- 160.
16 http://en.mercopress.com/2013/03/04/argentina-has-1.8-million-foreign-immigrants-mostly-fromneighbouring-countries
6

Tablo: Arjantindeki yabanc yerleimiler, 191417

Arjantinde spanyolcadan baka, Avrupa lkelerinden gelen farkl topluluklara ait ve blgede
var olan ok saydaki topluluklara ait birok etnik dil bulunmaktadr. rnein, lkenin kuzeydousunda
yaayan insanlarn kulland Guarani dili; Bolivyadan gelen gmenlerin kullandii Aymara dili. 18 te
yandan, Arjantinde kolonyalizm dneminden miras kalan eski spanyolcay konumak btn Arjantin
topluluklarnda etki yaratan bir trend olarak grlmektedir.
Arjantinde birliin bir dier unsuru, lkenin dini kimliidir; ve bu Ulusal Anayasada lkenin
uzun sreden beri hkm sren bir gelenei olarak lkenin dini farkl ortaya konmasna karn,
lkenin Katolik kimlii vurgulanr. 19. Yzyln ilk yarsnda blgeye varan gmenler kalabalnn en
farkl kesimleri, Ulusal Mdriyet ve Mezhep tarafdan ulusal hkmetle ilikilendirilmitir. Bununla
alakal olarak, Ulusal Anayasann 14. maddesi, Ulusun btn vatandalar, haklarn dzenleyen yasalar
erevesinde, yasal sektrlerde alma ve faaliyet gsterme, ticaret yapmak, dileke vermek, Arjantin
topraklarna girip kmak ve lke toprakalrnda seyahat etmek, herhangi bir sansre maruz kalmadan
basn-yayn yoluyla fikirlerini ifade etmek, mlk edinmek ve bunu devretmek, yararl amalar iin
kurulular kurmak, dinlerini zgrce yaamak ve ibadetlerini engelsizce yaamak haklarna sahiptirler.
der.19 Dnya Katoliklerinin neredeyse yars bu blgede yaamaktadr. Katoliklik, lkenin kuruluundan
itibaren sanki birlii salayan bir unsur olarak ilev grm; buna karn dini sebebler Avrupada olduu
gibi savalarn nedenleri haline gelmemilerdir.
17 Idem 15, p.38
18 http://www.boliviainfoforum.org.uk/inside-page.asp?page=43&section=2
19 Arjantin Cumhuriyeti Ulusal Anayasas, Genel Anayasa Meclisi, Santa Fe ehri, 22 Austos
1994.

Kltre dnersek, bu alann en nemli sembollerinden biri, Arjantin kltr tarihinde gmenlerin
dans olarak nitelenen tangodur. Tangonun ilk olarak Buenos Airesin genelevlerinde ortaya iktii rivayet
edilir. Kukusuz bir rivayet olarak bu tam anlamyla dorulanamaz olsa da, tango, ilk balarda alt
kesimdeki insanlarn dansyd.20 Tangonun evrimi, yalnza ehirlerin geliimiyle deil; Agustin Remonun
deyimiyle ayn zamanda, ayaklardan dudaklara kadar ykselmitir; dah tutukulu bir ima ifade
etmektedir. Hatta, tango, ksa bir dnem (1917-1925), Viennese waltz olarak bilinmekteydi, Arjantinden
Parise kadar dnyann her yerinde byk bir baar kazanmit.

Tablo: Tango (http://users.telenet.be/Tango-E-Vita/tango/paque.htm)

DEMOKRATK DNM
1980li yllar Latin Amerika ekonomileri ve politikalar iin kayp on yl olarak nitelenecek
olursa, 1990l yllar da Fukuyamann teorize ettii gibi tarihin sonu olarak nitelenebilir; birok Latin
20 http://www.history-of-tango.com
8

Amerika lkesi demokratik rejimlere sahiptiler, parti sistemleri seim srecini glendirici fonksiyonlarda
bulunmaya balad, nemli ekonomik bymeler vuku buldu, Washington Uzlamas siyaseti uyguland
(byk apta ekonomik zelletirme, parasal nlemler enflasyon ve bte an drd, kamu
harcamalar azaltld, yapsal reformlar yapld).
Latin Amerika siyasetine ynelik bir analiz, sol hareketlerin nemini ve siyasal gcn ortaya
koymaldr. Sosyalist model 1990 ncesi nemini kaybetmi gibi grlse ve sol kendini ciddi bir krizin
iinde bulsa da, birok Latin Amerika lkesi sosyalist ynelim hkmetlerine sahipti. Bu trend, Hugo
Chavesin 1998 yilinda Venezuelada seimleri kazanmasyla balad ve gnmze dek gcn
srdrmekte srar etmektedir. Bu trend, 21. yzyln sosyalizmini yaratmaya almaktadr. Arjantinde
demokrasi temelinde kurumsallama yaplar oluturulsa da, Raul Alfonsin hkmeti daha ok
muhafazakar sektrlerin haklar tarafndan kstlanm ve bask altna alnmaya allmtr. 21 On yln
sonunda, baarsz darbe giriiminden sonra, Raul Alfonsinin istifas dolayl olarak lke ynetiminin,
derin bir ekonomik krizi tetikleyen, Souk Savan byk kazanannn etkisi altna girmesine yol at.

21 http://venezuelanalysis.com/analysis/11253
9