Arhitektonsko Nasledje Basena Skadarskog Jezera

commissioned by:
Njemaka tehnika saradnja | German Technical Cooperation
preporuke za ouvanje i graenje

recommendations for preservation and building
Republika Crna Gora

Ministarstvo za ekonomski razvoj
Ministarstvo turizma i zatite ivotne sredine
arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera

architectural heritage of the skadar lake basin
Mart | 2008 | March
arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje
Sl. 1 Izomterija Skadarskog bazena (crte V. Vukoti)
Naslovna strana: Aerofoto snimak sela Vranjine iz 1998. godine (Direkcija za nekretnine Crne Gore)
strana | 2 | page
architectural heritage of the skadar lake basin | recommendations for preservation and building
doc. mr Svetislav G. Popovi

architectural heritage of the skadar lake basin
strana | 3 | page
Sl. 2.1 Satelitski snimak Skadarskog jezera iz 2005. godine
strana | 4 | page
Sl. 2.2 Naselja u Rijekoj nahiji

Naselja u okviru Rijeke nahije: 1. Rijeka Crnojevia; 2. inon; 3. Prevlaka; 4. Dodoi; 5. abljak; 6. Vranjina; 7. Donje selo
strana | 5 | page
strana | 6 | page
SADRAJ
TABLE OF CONTENTS
Uvod
Introduction
1.0.
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.0.
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
Basen Skadarskog jezera

Geografski poloaj
Naselja jezera
Tipovi naselja
Opis tipinih prijezerskih naselja sa svim odlikama
ambijentalnih vrijednosti
Razmjetaj naselja po visinskim zonama
1.5.
Skadar Lake Basin

Geographic Position
Lake Settlements
Types of Settlements
Description of Typical Lake Settlements of Environmental
Importance
Distribution of Settlements According to Altitude
2.0.
2.1.
2.2.
2.3.
2.3.1.
2.3.2.
2.4.
2.5.
2.6.
2.7.
Karakteristike tradicionalne arhitekture

Lokacija
Kuite
Tipologija kua
Seoske kue
Varoke kue
Konstrukcija, materijali i obrada
Funkcionalna organizacija kue
Oblikovanje, oblikovni elementi, proporcije
Unutranje ureenje
2.0.
2.1.
2.2.
2.3.
2.3.1.
2.3.2.
2.4.
2.5.
2.6.
2.7.
Characteristics of Traditional Architecture

Location
Housing
House Typology
Houses in Villages
Houses in Small Towns
Construction, Materials and Layout
Functional Organization of the House
Design, Elements of Design, and Proportions
Interior Layout
3.0.
3.1.
3.2.
3.0.
3.1.
3.2.
3.4.
3.5.
Preporuke za graenje
Revitalizacija naseljskih struktura
Smjernice za rekonstrukciju ostataka objekata (kuita)
na osnovu hronolokog kontinuiteta
Smjernice za rekonstrukciju i adaptaciju postojeih
objekata
Smjernice za izgradnju novih objekata
Ostale preporuke
3.4.
3.5.
Recommendations For Building

Revitalization of Settlement Structures
Guidelines for Reconstruction of Ruins (Kuita)
According to Historic Continuity
Guidelines for Reconstruction and Alteration of Existing
Structures
Guidelines for New Construction
Other Recommendations
4.0.
Pozitivni i negativni primjeri
4.0.
Positive and Negative Examples
3.3.
Literatura
Izvori ilustracija
Rjenik manje poznatih rijei i izraza
3.3.
Text Credits
Photo Credits
Glossary
strana | 7 | page
strana | 8 | page
Sl. 3 (1-4) Prirodni ambijent
strana | 9 | page
strana | 10 | page
Uvod
Introduction
Drevni spomenici, tradicionalna seoska arhitektura i srednjovjekovni

manastiri zajedno sa impresivnim mozaikom planinskih vrhova,
povrine jezera, rijeka pritoka, plavnih podruja i malih ostrva ine da
od ljepote Skadarskog jezera zastaje dah i ine ga jedinstvenim predjelom. Obaveza je nacionalnog i meunarodnog karaktera da se
ouva ovaj jedinstveni habitat. Uz to, ovaj potencijal je osnova za
razvoj bilo koje vrste turistike djelatnosti. Zatita prirodnog i kulturnog
nasljea je kljuna komponenta i vodilja razvoja podruja Skadarskog
jezera. Prirodni i kulturni pejza s autentinim tradicionalnom arhitekturom ine temeljne turistike resurse.
Crnogorska strana obale Skadarskog jezera postaje sve ineresantnija
za razvoj turizma kao i za gradnju objekata. Evidentan je nedostatak
prostorno-planske dokumentacije nieg reda koja proizilazi iz smjernica Prostornog plana posebne namjene za Nacionalni park
Skadarsko jezero. Rastui pritisak na razvoj ovog podruja moe
dovesti do nekontrolisane gradnje i, time, naruavanje prirodnih
resursa, ime bi se ugrozila vrijednost i kvalitet prirodne i kulturne
batine.
Stoga smo u okviru projekata koje sprovodi GTZ u Crnoj Gori uz podrku njemakog Ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj (BMZ),
Optinska zemljina politika i Prekogranino prostorno planiranje
u regionu Skadarskog jezera, Albanija i Crna Gora, pokrenuli izradu
publikacije Arhitektonsko nasljedje basena Skadarskog jezera.
Valorizacija objekata tradicionalne arhitekture u svrhu specifinog
razvoja turizma sprovodi se uspjenom medjuresornom saradnjom.
Zajedniki ciljevi su stvaranje novih radnih mjesta i dodatnih izvora
prihoda, uz nuno ouvanje prirodne i kulturne batine. Pritom su i
dravna vlast i lokalna zajednica, obavezni da svoje aktivnosti
sprovode uz najvee uvaavanje postojeih vrijednosti i naela
odrivog razvoja. Stanovnitvo sela u basenu Skadarskog jezera
pokazuje veliki interes za obnovu svojih kua, jer im ukljuenje u turistiku djelatnost omoguuje nove perspektive za ekonomski razvoj.
Ova publikacija je pomo vlasnicima kua, kao i buduim investitorima pri obnovi i ureenju objekata kako bi se tradicionalna arhitektura i njihova vrijedna prirodna okolina sauvali.
Ancient monuments, traditional rural architecture and medieval

monasteries, together with impressive mosaic of mountain tops, lake
surfaces, river confluences, flood land and small islands make the
Skadar Lake breathtaking and a unique area. Preservation of this
habitat is of national and international importance. Besides, this potential is the base for development of any type of tourism activities.
Protection of natural and cultural heritage is a key component and
guideline for development of the Skadar Lake area. Natural and cultural landscape, with authentic traditional architecture, is fundamental
tourism resource.
Montenegrin part of the Skadar Lake is becoming more attractive for
tourism development as well as for construction. Lack of lower ranked
spatial-planning documentation directed by the Special Purpose Spatial Plan for the National Park Skadar Lake is evident. Growing pressure on development of this area can lead to uncontrolled
development, devastating thus natural resources, what would pose a
threat to the value and quality of natural and cultural heritage.
Therefore, in scope of GTZ projects commissioned by BMZ in Montenegro: Municipal Land Management and Cross-Boundary Spatial
Planning Skadar Lake Region, Albania and Montenegro, elaboration
of the handbook Architectural Heritage in the Skadar Lake Basin has
been initiated.
Valorization of traditional architecture objects, for purpose of specific
tourism development is conducted through successful inter-sectoral
cooperation. Joint goals are creation of new working places and additional income sources, duly preserving natural and cultural heritage.
Thereat, both national government and local community are obliged
to conduct their activities properly respecting existing values and sustainable development principles. Rural population in the Skadar Lake
basin is very interested in renewing their houses, because involvement in tourism activities provides new perspectives for economic development.
This Handbook supports house owners, as well as future investors in
renewal and development of objects, so as to preserve traditional architecture and their valuable environment.
Thomas Waldraff
Direktor GTZ-a za Crnu Goru
Thomas Waldraff
GTZ Country Director, Montenegro
strana | 11 | page
strana | 12 | page
1.0.
Basen Skadarskog jezera
1.0.
Skadar Lake Basin
1.1.
Geografski poloaj
1.1.
Geographic Position
Skadarsko jezero je smjeteno u zetsko - skadarskoj kotlini. Njegov

poloaj definisan je koordinatama 19 03 i 19 30 istone geografske duine i 42 03 i 42 21 sjeverne geografske irine. Sa
Jadranskim morem povezuje ga rijeka Bojana. To je podruje
nekadanjeg morskog zaliva koje se nakon probijanja Taraboa i
stvaranja otoke Bojane smanjilo i povuklo u najdublji dio kotline, te
nadolaenjem rijene vode pretvoreno je u jezero. Ono je oivieno
Zetskom ravnicom na sjeveru i padinama planina Loven, Sutormana, Rumije i Taraboa. Teritorijalno jezero pripada optinama
Podgorica (glavni grad Podgorica i gradske optine Tuzi i Golubovci), Bar i Cetinje u Crnoj Gori i okruzima Malesia i Madhe i
Skadar u Albaniji.
Skadar Lake is situated in the Zeta-Skadar Valley. Its position is defined by the following coordinates: 19 03 and 19 30 eastern longitude and 42 03 and 42 21 northern latitude. The Bojana River
links it with the Adriatic Sea. (This is the area of an old gulf which
receded into the deepest part of the basin after the Tarabo Mountain surfaced and the Bojana River formed. It emerged as a lake
from surging river waters). Skadar Lake is bordered by Zeta valley
on the north and the mountains: Loven, Sutorman, Rumija and
Tarabo, to the south. Territorially, the Lake belongs to the municipalities of Podgorica (the capital Podgorica and town municipalities
Tuzi and Golubovci), Bar and Cetinje (of Montenegro) and Malesia,
Madhe, and Skadar (of Albania).
Skadarsko jezero je najvee jezero na Balkanu. Povrina

Skadarskog jezera varira od 354 km2 pri vodostaju od 4.71 mnm,
do 505,8 km2 pri vodostaju od 10 mnm. Pri najveem vodostaju dubina jezera je preko 12 m, dok je pri najmanjem vodostaju oko 8 m.
Skadar Lake is the largest lake in the Balkans. The surface of the
lake varies from 354 km2 when the water level is 4.71 meters of altitude, to 505.8 km2 when the waters reach 10 mnm. At the highest
level, lake depth is over 12 meters, while at the lowest, 8 meters.
Obala Skadarskog jezera se odlikuje izuzetnom razuenou, sa

mnogobrojnim zalivima i ostrvima.
The shores of Skadar Lake are characterized by unique indentations, with many bays and islands.
Kroz istoriju jezero je mijenjalo svoje ime u zavisnosti od civilizacija

koje su nastanjivale ovaj jedinstven hidrografski objekt. Za vrijeme
Ilira zvalo se Lacus Labeatis, u XII vijeku zvalo se Balta, u srednjem
vijeku Dioklitsko jezero ili jezerite od Skutari, u narodu poznato
kao Blato, zbog svoje male dubine. U XVI vijeku putopisac Evlija
elebija nazivao ga je Bojansko jezero. Dananje ime nosi po
gradu Skadru.
Throughout history, the lakes name was changed by those civilizations which inhabited this unique hydrographic area. In the time of
the Illyrians it was called Lacus Labeatis, in the 12th Century it was
called Balta, during the Middle Ages Dioclte Lake or Skutari, and
local peoples called it Blato (Mud), due to its low depth. In the 16th
Century, travel writer Evlija elebija, called it Bojana Lake. Today, it
is named after the city Skadar.
1.2.
1.2.
Naselja jezera
U basenu Skadarskog jezera prisutna su tri prostorna segmenta

odnosno tri prostorne cjeline koje gravitiraju razliitim optinama i
to: Krajina i Crmnica koje pripadaju Barskoj optini; Rijeka nahija
koja pripada Cetinjskoj optini; i Ljeanska nahija, Zeta i Malesija,
koje se nalaze u Podgorickoj optini.
Lake Settlements
Three subdivisions gravitating towards the Skadar Lake Basin are:

Krajina and Crmnica of Bar; Rijeka Nahija of Cetinje, and Ljeanska Nahija, Zeta and Malesija, all of Podgorica.
Krajina
Krajina extends along the southern shores of Skadar Lake. It consists of 22 rural settlements. As for access to transportation, the
strana | 13 | page
Krajina
Krajina se prostire uz junu padinu obale Jezera. Nju sainjavaju 22
ruralna naselja. Naselja su saobraajno relativno izolovana od
optinskog centra Bara. Mjesni centar Krajine je Mali Ostros, sa
drutvenim i privrednim sadrajima. Znatno manji gravitacioni uticaj
ima mjesni centar Donji Murii, u estanima.
Naselja Ckla, Martii, Bobovite, Besi, Donji Murii i Draevica
imaju neposredni kontakt sa Jezerom, koje je znaajan oslonac njihove egzistencije.
Crmnica
Crmnika udolina predstavlja sponu izmeu primorskog i kontinentalnog dijela Crne Gore. Obuhvata 24 mala naselja. Crmnica je uvijek koristila Jezero kao prirodni resurs, od koga su dolazile
blagodeti i nedae (gubitak zemljita u polju) i kao vodeni put, koji
je povezivao sa kontinentalnim dijelom Crne Gore.
Na Jezero se oslanjaju: Krnjice, Seoca, Godinje, Boljevii, Vir, Orahovo, Braeni, Kruevica i Komarno. Virpazar je, kao mjesni centar
gradskog karaktera, vani saobracajni vor, sa drutvenim institucijama i turistikim sadrajima.
Rijeka nahija
Rijeka nahija oiviava zapadni - Limanski prostor Skadarskog
jezera, sa naseljenim ostrvima. Formirane su zajednice: Ceklin,
Ljubotinj, Graani, Kosijeri i Dobrsko selo.
Rijeka Crnojevia je svojevremeno bila znaajan centar, luka i
vaan pazar. Danas je saobraajno izolovana novom trasom magistralnog puta Cetinje - Podgorica i nalazi se u stagnaciji.
Ima 37 seoskih naselja. Tijesnu vezu sa jezerom imaju: Donja Sela,
Dujeva, Rijeani, Oevici, inon, Druii i Bobija, a posebno Rijeka, Prevlaka, Dodoi, abljak i Vranjina, iji je osnovni izvor egzistencije ribolov i prerada ribe.
Zetska ravnica
Zetska ravnica obuhvata podruje na sjevernoj obali Skadarskog
jezera, sa 28 naselja smjetenih u ravnici. Poloaj podruja, u gravitacionoj zoni Podgorice, dovoljno govori koliko je njegov socioekonomski razvoj bio permanentno izloen uticaju ovog centra,
strana | 14 | page
settlements are relatively isolated from the municipal center Bar.

The main center of Krajina, Mali Ostros, has an existing economic
and social framework. The main center of Donji Murii, estani, is
less influential, however.
The settlements Ckla, Martii, Bobovite, Besi, Donji Murii and
Draevica are directly linked to the Lake; the lake acts as an anchor
for the sustained existence of these communities.
Crmnica
Crmnica trough connects the coastal and continental regions of
Montenegro. It is comprised of 24 minor settlements. Crmnica has
utilized the lakes natural resources effectively. This has been both
beneficial and detrimental to local residents (rising lake waters reduce the amount of usable land).
The following settlements rely on Skadar Lake: Krnjice, Seoca,
Godinje, Boljevii, Vir, Orahovo, Braeni, Kruevica and Komarno.
Virpazar, an urban center, is an important crossroads with public
buildings and tourist amenities.
Rijeka Nahija
Rijeka Nahija frames the western Limani area of Skadar Lake,
with numerous islands. The following communities have been established: Ceklin, Ljubotinj, Graani, Kosijeri and Dobrsko Selo.
Rijeka Crnojevia was once an important center, port and marketplace. Today, it is isolated from the main roads (from Cetinje to Podgorica) and is largely neglected.
There are 37 rural settlements. The following villages are closely
tied to the Lake: Donja Sela, Dujeva, Rijeani, Oevici, inon,
Druii and Bobija. The villages Rijeka, Prevlaka, Dodoi, abljak
and Vranjina, where the main source of survival is fishing (and fish
processing), are dependant upon Skadar for survival.
Zeta Valley
Zeta Valley stretches out over the northern shores of Skadar Lake,
with 28 settlements. A neighbor to Podgorica, Zeta was largely affected (both socially and economically) by urbanization and industrialization of the city.
The areas around Zeta (the farms and meadows) always have de-
odnosno procesima urbanizacije i industrijalizacije, koji su iz njega

podsticani.
pended on Skadar for its natural resources. They are susceptible,

however, to flooding.
Naselja u pojasu Zetskih lugova, ukljuujui i obradivo zemljite,

ugroena su plavljenjem Jezera, a istovremeno i tijesno povezana
za korienje njegovih resursa.
The settlements belonging to this group are: Ponari, Vukovci,

Kurilo, Bistrice, Bijelo Polje, Berislavci, Gostilj, Balabani, Goii
(Golubovci), Matagui, Vranj, Sukuru, Kotrabudan, Podhum,
Dreaj and Drume.
Ovom grupom naselja obuhvaeni su: Ponari, Vukovci, Kurilo,

Bistrice, Bijelo Polje, Berislavci, Gostilj, Balabani, Goii (Golubovci), Matagui, Vranj, Sukuru, Kotrabudan, Podhum, Dreaj i
Drume.
1.3.
Tipovi naselja
U okviru analiziranog prostora mrea naselja se karakterie postojanjem naselja zbijenog i razbijenog tipa, kao i prelaznog - razrijeenog tipa.
1.3.
Types of Settlements
The following categories are determined by looking closely at the

communities: dense-type (concentrated), scattered-type, and
sparse-type (transitional).
Settlements of Dense-Type (Concentrated)
This type is widespread on Skadar Lake. Houses are placed on a
hill or at the foot of a hill. Houses are detached, allowing for walkways. In some cases, houses lean on each other.
Naselja zbijenog tipa

Ovaj tip je najvie rasprostranjen na Skadarskom jezeru, kue su
smjetene na brdu ili u podnoju brda. Kue su slobodne sa svih
strana tako da je omoguen prolaz izmeu njih, a imamo i sluaj da
se kue naslanjaju jedna na drugu.
This type of village has been influenced greatly by the morphology

of the terrain, as well as climate conditions (steep hills have always
provided shelter and protection from wind and southern rainfall).
Na ovaj tip sela mnogo je uticala morfologija terena, kao i klimatski

uslovi. Padine brda naselju su davale zatitu i zaklon od vjetra i
junih padavina.
Settlements of Scattered-Type
Scattered-type villages consist of houses distanced 400 to 800 meters. This type of village is influenced by the morphology of the terrain; houses are scattered upon irregular terrain patterns, as seen
in the villages Jankovii, inovii, Bobija etc.
Naselja razbijenog tipa

Sela razbijenog tipa su sela u kojima su grupacije kua udaljene od
400 do 800 m.
Na ovaj tip najvie je uticala morfologija terena jer kod ovakvog tipa
sela zemlja nije grupisana u jednoj cjelini (Jankovii, inovii, Bobija i dr.).
Naselja prelaznog - razrijeenog tipa
Ovaj tip sela karakterie vei prostor sa manjim ili veim grupacijama kua zbijenog tipa na udaljenosti 300 do 400 m (Ceklin koji se
dijeli na Donji kraj i Gornji kraj, Dobrsko selo i dr.).
Settlements of Sparse-Type (Transitional)

This type of village is characterized by small to large houses, distanced 300 to 400 meters (a concentrated dense-type), arranged
on a large parcel of land (i.e. Ceklin, which is divided into Donji and
Gornji Kraj, Dobrsko Selo, and others).
1.4.
Description of Typical Lake Settlements of Environmental Importance
VRANJINA Settlement
Vranjina is located on the northern shore of Skadar Lake, at the
eastern part of the island (of the same name). Due to the construcstrana | 15 | page
tion of the main road (Bar-Petrovac-Podgorica-Beograd), Vranjina

became a peninsula.
Vranjina settlement is of the dense-type (concentrated) housing, influenced by the configuration of the terrain and lifestyle of the residents. Generally, houses are positioned vertically on contours (this
position allows for a from a small lot of arable land, from which
houses benefit). Houses are located parallel to contours as well
(this is true, usually, of one-story houses).
Houses are dense, grouped at the foot of a hill, and close to the
water. Houses are distanced 30 meters apart and reach a height of
25 meters. The village spreads out over 200 meters; the streets descend to the water, in an unplanned way.
RIJEKA CRNOJEVIA Settlement
Rijeka Crnojevia is a more recent settlement founded as the last
sanctuary of Crnojevii, before the historic founding of Cetinje, the
medieval capital. Significant for its geographic position and historic
monuments, Rijeka Crnojevia is distinct among surrounding areas.
Rijeka Crnojevia represents a small town of mixed influences,
emerging from Dalmatian and Arbanas styles. The marketplace,
with a length close to 350 meters, and a width 20 to 30 meters, ex-
Sl. 4 Naselje Vranjina
1.4.
Opis tipinih prijezerskih naselja sa svim odlikama
ambijentalnih vrijednosti
Naselje VRANJINA
Naselje Vranjina se nalazi na padini istonog dijela istoimenog ostrva, na sjevernom pojasu Skadarskog jezera. Izgradnjom magistralnog puta Bar Petrovac Podgorica Beograd, Vranjina
postaje poluostrvo.
Samo naselje je zbijenog tipa, to je nametnuto kako terenom, tako
strana | 16 | page
Sl. 5 Krovovi naselja Vranjine (2006. g.)
Sl. 6 Aerofoto snimak sela Vranjina iz 1998. godine

strana | 17 | page
Sl. 7 Arhitektonika sela Vranjina

strana | 18 | page
Sl. 8 Vranjina iz 1948. godine
strana | 19 | page
tends before the entire town.

Houses within the town are usually two or three floors high, and
others are only one floor high pozemljue.
ABLJAK CRNOJEVIA Settlement
Upon a rocky peak on the southern rim of Malo blato, in the center
of a swampy field surrounded by waters (Moraa, Karatuna, Segrtnica and Sjerava) stands the most famous historic monument in the
area ABLJAK CRNOJEVIA.
Sl. 9 Obodski mlinovi
i obiajnim ivotom mjetana. Kue su uglavnom postavljene upravno na izohipse, ime se maksimalno tedi prostor i ono malo
obradivog zemljita. Postoje i kue koje su locirane paralelno sa
izohipsama to je obino sluaj kod prizemnih kua.
Vrlo zbijenog tipa, kue su grupisane u podnoju brda pri samoj
vodi ili na udaljenosti od 30 m gdje se penju na visinu od 25 m. Selo
se protee u duini od 200 m. Ulice su nepravilne i svaka silazi
prema vodi.
Sl. 10 Naselje Rijeka Crnojevia

strana | 20 | page
Sl. 11.1 Varo Virpazar, avionski snimak (arhiv SO Bar)
strana | 21 | page
Sl. 11.2 Varo Rijeka Crnojevia
strana | 22 | page
Naselje RIJEKA CRNOJEVIA

Rijeka Crnojevia je mlae naselje nastalo na mjestu poslednjeg
utoita Crnojevia pred istorijsko osnivanje Cetinja kao prestonice
ove srednjovjekovne drave. Sa svojim poloajem i istorijskim
spomenicima zauzima svakako znaajno mjesto, koji ovaj dio
Skadarskog jezera odvaja od ostalog ambijentalnog fonda.
Rijeka Crnojevia predstavlja mjeoviti tip varoi koji je nastao
mjeavinom dalmatinskog i arbanakog tipa. Ispred cijele varoi
prostire se pjaca duine do 350 m i irine 20 do 30 m.
Kue su u varoi obino dvospratne i trospratne, a ostale su jednospratne pozemljue.
Historic data regarding the towns date of establishment is scarce.

Most certainly it existed by the second half of the 15th century. At
this time, and during the course of its long history, it was the capital
of Zeta, the residence of the Sandzak realm, and a Turkish settlement and fortification. A typical medieval town, abljak Crnojevia
possessed a palace, a small church (the church of St. ore), a
water tank, strong ramparts, and residential/commercial facilities
(required for housing local residents and staff).
At the foothills of abljak Crnojevia, on the slopes of a major peak
(of the same name) a rural settlement, 29 metres high, was developed. It changed in shape, size, and importance several times during the course of its long and turbulent history.
Sl. 12 Naselje abljak Crnojevia

strana | 23 | page
Sl. 13 Gornje Krnjice
strana | 24 | page
Naselje ABLJAK CRNOJEVIA

Na kupastom kamenitom breuljku, na junom obodu Malog Blata
usred movarnog polja koje je okrueno vodotocima Morae,
Karatune, Segrtnice i Sjerave, nalazi se najpoznatiji istorijski
spomenik itavog ovog kraja ABLJAK CRNOJEVIA.
to se tie nastanka samog grada istorijski izvori su veoma
skromni. Mogue je da su ga osnovali Vojislavljevii u X vijeku. Sigurno je nastao u drugoj polovini XV vijeka i kao takav, tokom svoje
duge istorije je bio zetska prestonica, sjedite Sandakata, tursko
Sl. 15 Naselje Dodoi
Because of flooding, houses were built on two levels (boj), and

tightly spaced.
Separated from major communications and geographically isolated,
this settlement deteriorated over time (unjustifiably so, due to its importance and value).
PREVLAKA Settlement
Prevlaka Village is a typical lake settlement. It is located on a peninsula (of the same name) in the direction of Druii going towards
Skadar Lake.
This is a settlement of dense-type (concentrated) housing where
two-story houses (dvobojne) are built; solid construction, outdoor
terraces, and pleasing appearances, are evident.
To some degree, this is a unique settlement due to dense housing
(within a relatively small area) and total land use.
Fishing cottages on Ranj are built to readily prepare and dry fish,
and store fishing equipment. Cottages here have main and subsidiary docks.
Sl. 14 Naselje Prevlaka

strana | 25 | page
utvrdjenje i naselje. Kao tipian srednjovjekovni grad imao je dvor,

crkvicu Svetog ora, cistijernu za vodu, jake bedeme i druge
stambeno-ekonomske objekte potrebne za smjetaj stanovnitva i
posade.
U podnoju istorijskog abljaka Crnojevia, na padinama istoimenog kupastog i dominantnog brda (129 m visine) razvilo se ruralno naselje, koje je tokom svoje duge i burne prolosti mnogo
puta mijenjalo svoj oblik, veliinu i znaaj.
Zbog vodoplavnosti i ovdje su kue na dva boja, dok je komunikacioni prostor izmedju njih jako tjeskoban.
DODOI Settlement
Dodoi is located on a knoll in the foothills of Bobija,
This settlement (of dense-type housing) is located within easy access to communications. With regards to overall natural beauty, this
part of the lake is outstanding for its vivid landscape and change of
seasons.
Houses are densely built and unplanned; furthermore, houses lean
on each other, sometimes overlapping.
KARU Settlement
Zbog geografske i komunikacijske izolovanosti ovo naselje je vremenom degradirano, to u svakom sluaju, zbog svoga znaaja i
vrijednosti ne zasluuje.
Naselje PREVLAKA
Selo Prevlaka je tipino prijezersko naselje. Nalazi se na istoimenom poluostrvu, na pravcu Druia prema Skadarskom
jezeru.
To je naselje zbijenog tipa, gdje su kue, a posebno dvobojne, najveim dijelom graene u vrstoj konstrukciji i sa terasama i dosta
su lijepog izgleda.
Karu possesses both typical and unique architecture, a desirable

location, and access to communications. Additional features are:
the Tower of St. Petar, and Volako and Karuko oko (springs).
Karu deserves special standing in the future plans for renewal due
to its environmental importance.
The fishing village of Karu is located on the outer northeastern region of the Lakes bay (also called Karu). It belongs to those settlements of dense-type (concentrated) housing.
LESENDRO Settlement
U izvjesnoj mjeri to je specifino naselje, prije svega zbog guste

naseljenosti na relativno maloj povrini, kao i maksimalne isko-
Sl. 20 Naselje Radu

strana | 26 | page
Sl. 19 Naselje Dodoi
Sl. 17 (1-3) Karu
strana | 27 | page
ritenosti zemljanih povrina.

Posjeduje glavne i pomone pristane. Na Ranju se nalaze ribarske
kue, namijenjene spremanju i suenju ribe i ostavi ribolovnog pribora.
Naselje DODOI
This fortress, established in 1843 during the time of Petar II Petrovi Njego, is situated on a former island (now a peninsula) nearby
Vranjina (where the main road Podgorica-Virpazar-Bar passes).
This complex covers a surface area of 3000 square meters. It is a
monument unique to this area, representing military architecture of
the 19th Century.
Nalazi se na humu - rtu u podnoju Bobije.

Naselje je zbijenog tipa sa formiranim prirodnim komunikacijama, a
sa slikovitim i promjenjivim sezonskim pejzaima u sklopu itavog
prirodnog kompleksa tog dijela jezera. Zajedno sa abljakom Crnojevia i Karuom, predstavlja posebnu ambijentalnu kategoriju.
Kue su zbijene i bez reda poreane, ima kua koje se naslanjaju
jedna na drugu i koje se penju jedna iznad druge.
Naselje KARU
Mjesto s tipinom i sebi samo svojstvenom arhitekturom, dominantnim poloajem i Kulom svetog Petra, Volakim i Karukim okom i
sa povoljnim komunikacijama naselje Karu po svim elementima
valorizacija i kategorizacija ambijentalnih vrijednosti odreene regije
zasluuje prioritetno mjesto u planiranju i sprovoenju urbane
Sl. 18 Tvrava Lesendro

strana | 28 | page
Sl. 16 Karu
Sl. 21 Naselje Virpazar, geneza razvoja i izgled arhitekture naselja

strana | 29 | page
Sl. 22 Naselje Virpazar, presjeci: postojee stanje (crte gore); projektovano (crte dolje)
strana | 30 | page
rekonstrukcije i revitalizacije.
Settlement VIRPAZAR
Ribarsko naselje Karu se nalazi na krajnjem sjeveroistonom kraju

istoimenog rukavca Skadarskog jezera. Naselje je zbijenog tipa.
VIR (a historical toponym first mentioned in 1242 in the treaty of

King Vladislav) is located at the mouth of two rivers: Crmnica-flowing southeast from Limljani; and Oraovtica flowing northwest.
The Virtica flows into Skadar Lake from behind.
Naselje LESENDRO
Na nekadanjem ostrvu, sada poluostrvu pored koga prolazi magistralni put Podgorica Virpazar Bar, u blizini Vranjine se nalazi
utvrenje podignuto 1843. godine u vrijeme Petra II Petrovia Njegoa. Kompleks zahvata povrinu od oko 3000 m2 i predstavlja
jedinstven spomenik vojne arhitekture XIX vijeka, nastao na ovim
prostorima.
Naselje VIRPAZAR
VIR istorijski toponim (prvo pominjanje 1242. godine u povelji
Kralja Vladislava). Nalazi se na uu dvije rijeke, Crmnice koja sa
jugoistoka dolazi iz Limljana i Oraovtice iz pravca sjeverozapada.
Iza njihovog ua tee u Skadarsko jezero rijeka Virtica.
Godine 1888. Vir postaje mjesto intenzivne robne i novane razmjene. U Viru na pazar roba pristie iz udaljenih krajeva Vranjine,
Zete, Skadra, Krajine, Bara, Patrovia itd.
Kue u Virpazaru su od kamena od kojih svaka u podrumu ima trgovinu, sprat se koristi za stanovanje. Pored ovih kua nailazimo na
objekte namijenjene samo trgovini, to su objekti od drveta - bondruare i doganje (mletaki-trgovine) graene po uzoru na turske
epenke (otvorene i zatvorene fasade - izlog).
1.5.
Razmjetaj naselja po visinskim zonama
Poloaj naselja u odnosu na Skadarsko jezero moe se analizirati i

na osnovu njihovog razmjetaja po pojedinim visinskim zonama.
Ovom analizom se dobijaju podaci o razmjetaju mree naselja u
reljefu kao i zakljuci o stepenu sigurnosti pojedinih naselja od visokih voda Skadarskog jezera.
Analizom razmjetaja naselja u prostoru izmeu donje i gornje
granice naseljenosti uslovno se moe izdvojiti nekoliko visinskih
In the year 1888, Vir was a center where intensive goods and cash
exchanged. Goods entered Vir from distant places like: Vranjina,
Zeta, Skadar, Krajina, Bar, Patrovii, etc.
Houses in Virpazar are made of stone. Each house has a shop in
the basement, and a first-floor living space. Additionally are structures built solely for trade. For example, the bondrucare and doganje (Venetian trades), are modeled after the Turkish cepenak
or store window (they are made of wood). These front-facing windows are diplayed open and closed.
1.5.
Distribution of Settlements According to Altitude
Settlements located around Skadar Lake should be viewed in accordance with altitude populations.
By viewing this data, safety measurements are provided for those
villages subject to Skadars high waters.
While studying the range of settlements, within the low and high altitude populations, few groups are excluded:
I
zone on terrains up to 15 m of absolute height;
II
zone on terrains from 15 to 50 m of absolute height;
III
IV
V
VI
VII
VIII
zone on terrains above 500 m of absolute height.
2.0.
Characteristics of Traditional Architecture
2.1.
Location
Generally, houses are positioned vertically on contours. There are

strana | 31 | page
Sl. 23 Arhitektonika naselja Radu
houses located parallel to contours as well (for example, one- story

houses).
2.2.
Housing (Kuite)
Most villages on Skadar Lake contain abandoned houses or ruins.

As villages are abandoned, architectural heritage is destroyed.
Sl. 24 Arhitektonika naselja Vranjine
zona naseljenosti i to:

zona na terenima do 15 m apsolutne visine;
zona na terenima od 15 do 50 m apsolutne visine;
zona na terenima do 300 do 400 m apsolutne visine;
zona na terenima do 400 do 500 m apsolutne visine;
zona na terenima preko 500 m apsolutne visine.
2.0.
Karakteristike tradicionalne arhitekture
2.1.
Lokacija
Kue su uglavnom postavljene upravno na izohipse. Postoje i kue

strana | 32 | page
Besides ruins, houses with foundations and intact outer walls exist.
It is possible to determine that a structure once existed from these
foundations. As for those with outer walls, it is possible to determine
the structures purpose as well
(for example, a residence).
2.3.
House Typology
2.3.1.
Houses in Villages
Architecture on Skadar Lake includes houses with tavern, arcade

(volot), and yard. Each unit works together as a unique and functional whole. Existing examples are the pastrovska house (or pastrovska kuca) with its notable single-sloped roof. Also, in contrast, is
the lake house (or jezerska kuca), with a double-sloped roof. (both
types represent Dalmatian style architecture). Fishing cottages are
also apparent.
koje su locirane paralelno sa izohipsama to je obino sluaj kod

prizemnih kua.
2.2.
Kuite
U veini naselja na Skadarskom jezeru mogue je pronai naputena kuita, odnosno parcele na kojima se nalaze samo ostaci
nekadanjih domova. Sela su se praznila i jedan dio starog graditeljskog naslea je postepeno propadao.
Pored ovih naputenih kuita moemo naii na kuita samo sa
temeljima i kuita sa temeljima i ouvanim zidovima. Kod kuita
sa temeljima moe se izvriti samo identifikacija temelja, dok kod
kua sa temeljima i ouvanim zidovima su potpuno ouvani konstruktivni zidovi, tako da bi se spolja moglo rei da je rije o
kuama. U veini sluajeva ova kuita nemaju ni krovnu ni meuspratnu konstrukciju.
2.3.
Tipologija kua
2.3.1.
Seoske kue
Arhitektura kue na Skadarskom jezeru ini kua sa konobom,

voltom i dvoritem kao jedinstvenom cjelinom sa strogo odreenom
namjenom. Za razliku od patrovske kue ija je bitna odlika jednovodni krov, kua jezera je dvovodnog krova, ali se obje uklapaju
u zajedniki dalmatinski tip. U naseljima uz samu obalu jezera
seoskoj aglomeraciji se dodaje i ribarska kua.
Prizemljua je najjednostavniji i najstariji tip kue to potvruju relativno brojna kuita koja su ostala. Gradile su se obino pri nekoj
strani stijene tako da tek jedan mali dio listre viri iz zemlje. Kod varijeteta ovog tipa, zavisno od duine kue srijee se po jedan, dva i
veoma rijetko vie manjih prozora i najvie po dvoje vrata, ili dvije
pregrade napravljene od prua, kojima je dio kue sa ognjitem
odvojen od dijela za spavanje, a esto koriten za stoku.
Kua na izbi, moe se smatrati relativno starim tipom. Donji boj
to poiva na zemlji, prestaje biti stanite ljudi, jer je za njih gornji
boj suvlji i zraniji. Zato se on ustupa stoci i pretvara u magazu
koja slui kao ostava za raznu kabastu robu. Da bi gornji boj bio
vre povezan sa donjim, ovaj drugi se nerijetko gradi u obliku
Sl. 25 Arhitektonika naselja Karu
Prizemljua (or ground-level house) is the simplest and oldest

housing type confirmed by the relatively large number of houses
still standing. They usually lean against rocks with only a small portion of listra appearing. Many of these houses exhibit one to two
small windows (seldom more); depending on the length of the
house, a minimum of two doors exist, and two dividers made of
brushwood. Kept separate from sleeping quarters is the area of the
house where the hearth exists (and where cattle are housed).
Kua na izbi (house on den) is considered a relatively old style of
housing. The ground level (boj), once residential, was vacated for
dry and airy upper levels. The ground level was then used to house
cattle and store a variety of dry goods. In order to unify the floors,
the lower floor was built using an arcade (voltovi) design (which according to locals was the work of coastal artisans). Often these designs- arcade-style balconies- were called kuca na volot.
Dvospratnica (two-story house) is classified as a newer design.
This type is seen less and resembles styles previously described.
All houses classified above are at least 1.5 to 2x long as they are
wide. The length is measured from listra to listra, while the width
is from rebo to rebo (the walls along the length of the house are
called rebo or rib, and the walls at the edges are calledlistra).
strana | 33 | page
Sl. 26 (1-4) Kuita u Dodoima i Karuu
strana | 34 | page
Sl. 27 Kulica, kuite u selu Vranjini

strana | 35 | page
Sl. 28-1 Tipologija seoskih kua, osnove

strana | 36 | page
Sl. 28-2 Tipologija seoskih kua, oblici

strana | 37 | page
Sl. 29 (1-3) Arhitektonski crtei izgleda tipinih kua na jezeru
strana | 38 | page
voltova, koje su prema iskazu mjetana gradili primorski majstori.

Na takvim voltovima su relativno esto graeni i balkoni, pa se ovaj
tip kue esto zove i kua na Volot.
Dvospratnica pripada novijem tipu kue. Relativno je malo zastupljen i fizionomski se mnogo ne razlikuje od drugog tipa.
Sve kue iz ova tri tipa su due nego ire za 1 (1/2):2 puta. Duina
se rauna od listre do listre, a irina od rebra do rebra. Zidovi uz
duinu kue zovu se rebra, a zidovi na krajevima listre. Listra se
uzdie nad visinom rebra i gore se zavrava u vidu ugla. To se zove
lastavica. Kue su zidane na tvrdom temelju. Kad se zid debljine 62
cm podigne, na rebrima se uini prorez u zidu na koji se oslanjaju
grede.
Pred ulaznim vratima gornjeg sprata obino su napravljene terase,
prigodne za privremenu ostavu za ribolovni pribor, sjedenje i za
spavanje u vrijeme ljetnjih vruina.
2.3.2.
Varoke kue
Kua u Rijeci Crnojevia i Virpazaru je karakteristian tip kue

mediteransko-orijentalne arhitekture.
To je kua koja ima odlike sojenice jer je postavljena blizu vode i
prizemlje kue plavi kada je veliki vodostaj jezera.
Listra goes up over rebro and ends up in the form of an angle.

This is called lastavica (pediment). Houses were built on a firm
foundation. When a wall of 62 cm thick is built, an opening in
rebro is made in the wall (and supported by girders).
Usually, terraces were built at the front entrance providing temporary but suitable storage for fishing equipment, as well as seating
and sleeping (in summer).
2.3.2.
Houses in Small Towns
Houses in Rijeka Crnojevia and Virpazar represent Mediterranean

and Oriental Architecture.
These houses represent the Stilt House (sojenica) because they
are located close to the water (the ground floor floods when the
lake water rises).
The main features of this house are steep, outside stairs (skale),
and a ground floor with wide, impressive stones pillars (the ground
floor was commercial space and the upper, residential).
Each house had at least one bedroom, and some had additional
space around the house (a yard). Most people had no choice but to
store firewood inside.
An enlarged porch was on the first floor, providing valuable outdoor
living space.
Glavne odlike kue su strme, spoljnje skale (stepenice), prizemlje

sa debelim markantnim kamenim stubovima. Prizemlje je uglavnom
imalo ekonomski karakter dok su spratovi bili predvieni za
stanovanje.
Stores existed on the ground floor and were kept closed with
wooden shutters. Deep within the house was storage space accessed from the store.
Svaka kua ima sobu za spavanje a neke imaju i vie soba. Malo je
kua koje imaju slobodan prostor okolo dvorite, te su mnogi prinueni da unutar kue dre drva.
Houses were built of stone and thick, massive walls. Stairs, also,
were made of stone. Porches were arched and floors covered with
boards (apparent on all levels).
Na spratu se nalazi izuzetno prostrani trijem to ini kuu posebno

vrijednim ambijentalnim mikroprostorom.
The roof incline was 20 to 30 degrees and covered by tiles.

2.4.
Duani se nalaze u prizemlju i zatvaraju se drvenim kapcima, a

dublje pod kuom je magaza u koju se ulazi kroz duane.
Construction, Materials and Layout
The roof is constructed of wood. In older houses the roof is built entirely of beams lying directly upon the interior wall perimeter. These
strana | 39 | page
Sl. 30 Arhitektonska tabla I

strana | 40 | page
Sl. 31 Arhitektonska tabla II

strana | 41 | page
Sl. 32 Arhitektonska tabla III
strana | 42 | page
Sl. 34 Kua na volat, Vranjina

Sl. 33 Pozemljua, Karu
Sl. 36 Krovovi naselja Vranjine (1978. godina)
Sl. 35 Remodelacija kue na volat

strana | 43 | page
Sl. 37 Arhitektonska tabla IV

strana | 44 | page
Sl. 38 Fragmenti ambijenta

strana | 45 | page
Sl. 39 Arhitektonska tabla V

strana | 46 | page
Sl. 40 Arhitektonska tabla VI

strana | 47 | page
Sl. 41 Karakteristini tipovi kua
strana | 48 | page
Sl. 42 Profili strukture gradskog jezgra R. Crnojevia

strana | 49 | page
Sl. 43 Rijeka Crnojevia, fragmenti arhitekture gradskog jezgra

strana | 50 | page
Kue su raene od kamena sa debelim masivnim zidovima, skale

su takoe pravljene od kamena, trijemovi su natkriveni i potpatoeni
daanim podom, kao i sve prostorije na spratu.
rafters meet and join at the ridge. The spacing between rafters depends on the roof cover. In general, the spacing is 50 cm. All combinations of sill plate, ridge beam, diagonal bracing, and cap appear
later.
Krov je nagiba od 20-30 stepeni, a pokrivanje je eramidom.

2.4.
Konstrukcija, materijali i obrada
Krovna konstrukcija je od drvenog materijala. Kod starijih objekata

cijela krovna konstrukcija se sastoji od rogova, koji direktno nalijeu
na unutranji rub konstruktivnog zida. Na slemenu, rogovi se ili
sueljavaju ili uljebljuju jedan u drugi. U zavisnosti od vrste
krovnog pokrivaa, kree se i razmak rogova - okvirno uzevi, razmak se kree oko 50 cm. Kasnije se javljaju i vjenanica, slemenjaa, makaze, tavanjae u svim moguim meusobnim
kombinacijama.
Small supports are riveted over the rafters with various roofing materials, i.e. straw, stone slabs, tile tigla, and gravanje. Roofing is
constructed from the base to the ridge. One layer of tile is angled
upwards to protect against heavy rains. When tiles are used the
ridge is covered by eramida. Usually when the roof is covered,
joints are sealed (at the exterior) with lime mortar.
When made of straw, the roof is reinforced to prevent wind damage;
the roof is secured, either with stone placed on the edge or
arranged in rectangles over the entire surface.
The roof is pitched at 20 to 30 degrees.
Preko rogova se prikivaju letvice, koje nose krovni pokriva, koji je

raznovrstan od slame, kamenih ploa, crijepa tigla, gravanje itd.
Polaganje se vri odozdo do slemena preko koga se preputa
jedan sloj ploa, u pravcu suprotnom od smjera padanja kie, radi
zatite od nje. Kod crijepa sleme se oblae eramidom. Kad se zavri polaganje krovnog pokrivaa, spojnice se spolja, a rjee iznutra, zamau krenim malterom.
The sole building material is stone. However it was necessary to excavate and haul stone to the site, as stone was used heavily by
neighboring villages.
Walls are built by randomly placing stones; this results in compositions that vary in appearance.
Kod pokrivanja krova slamom, za pritiskivanje slame, da je vjetar ne

odnese, koristi se kamenje sloeno po obodu krova, ili u nekom
pravougaonom rasteru na cijeloj povrini krova.
Zid u suvo (dry wall) is made of stone pieces of varying size and
shape (sharp-edged, roughly-fitted, rounded). Space between individual stones is filled with tiny pieces of washed stone.
Nagib krovne ravni je od 20 do 30 stepeni.
Zid sa zemljanim spojnicama (a wall with soil joints or lime for

grouting), describes a method which calls for uniform composition
within the wall structure, so to have joints as level as possible.
Kamen je jedino i osnovno sredstvo graenja. Meutim, zbog intenzivnog korienja kamena u naseljima i njegovoj blizini, kamen je
morao da se vadi i prebacuje do mjesta graenja.
Zidovi od kamena, naizgled svi isti, uglavnom se razlikuju po
veznom materijalu, usljed ega dolazi i do razliitih naina slaganja.
Zid u suvo se zida sa komadima kamena razliitim po veliini i obliku (otrih ivica, ploast, zaobljen), koji se slau jedan na drugi sa
manjim ili veim upljinama. Izmeu pojedinih komada prostor se
popunjava sa manjim, prethodno opranim komadima i to sve bez
Beneath the terrace is space to store boats and fishing equipment.

The space is spanned by vault construction (made of stone, usually
several pieces of roughly treated or finished stone grouted with
lime).
Interior walls (of new structures, in particular) are plastered,
whereas exterior walls are left natural.
There is no special horizontal insulation because houses, generally,
strana | 51 | page
Sl. 44 Arhitektonski detalji, Tabla VIII

strana | 52 | page
Sl. 45 Arhitektonski detalji, Tabla IX

strana | 53 | page
were built on dry rocky soil.

Houses by the shore are plagued by wet, damp basements
(prompting a rise in two-story houses).
Windows are built small in size, to retain heat in winter and cold in
summer.
Generally, lintel beams and door jambs are made of one single
stone or several large stones.
The method for bridging doors is identical to that of windows. Door
jambs are made of one type of stone, of natural edging. Fitted
stones (of complete, precise shape) are also used. Side facades
are generally clad with several kinds of stone.
Sl. 46 Kameni slog I
2.5.
Functional Organization of the House
Usually living space is customized according to lifestyle needs (resulting in simple and functional living areas). Rooms are consolidated, while allowing for normal operations of daily living. This type
of dense building is usually the by-product of the surrounding environs (i.e. a terrain of varying levels; and arable land).
Common to older houses are unique spaces in which all daily
chores are performed. Generally, as rooms (with separate entrances) were added to the original house, the widespread house
appeared. This new type of house had two additional spaces. The
first space, a kitchen (kuzina) had a fireplace (crepina or sac) in
the very center. The second space was a bedroom (kamara or
odaja).
Newer houses are characterized by complex designs. For example,
newer houses have an increased number of rooms. In some instances a hallway separates the kitchen from the bedroom (here
everyday items such as clothes and shoes are stored). Additions,
which alter the capacity of the house, are seen also.
Sl. 47 Kameni slog II
ikakvog veznog materijala.

Zid sa zemljanim spojnicama ili sa krenim malterom kao veznim
materijalom, daje pravilniju kompoziciju strukture zida. Naime, tei
se da spojnice budu koliko je to mogue horizontalne.
strana | 54 | page
On each level of the two-story house identical characteristics appear. The ground floor (a small area) is used to house cattle and
store equipment, such as fishing tools and dried goods.
Entry here is narrow. In most cases access is possible from a stair
Prostor ispod terase gdje se obino nalazi spremite za amce i ribolovni pribor premoava se svodastom konstrukcijom od kamena,
koji je oformljen iz vie komada grubo obraenog ili potpuno
obraenog kamena sa krenim malterom kao vezivom.
U unutranjosti, zid se, naroito kod novijih objekata, omalterie,
dok spolja pokazuje svu svoju prirodnost.
Neke posebne horizontalne izolacije nema zbog toga to se objekti
uglavnom podiu na kamenitom tlu, na stijeni koja ne vlai, mada u
priobalnom pojasu dosta objekata ima vlane podrumske prostorije
(ujedno i to bi bio razlog spratne gradnje objekata).
Otvori su malih dimenzija i to zbog maksimalnog zadravanja
toplote zimi i hlada ljeti.
Dovratnici i nadprozornici se obino rade iz jednog ili vie veih komada kamena.
Princip premoavanja otvora vrata je identian kao i kod prozora.
Nadvratnik je iz jednog komada kamena sa ve postojeom ravnom
ivicom. U zadnje vrijeme se upotrebljavaju tesanici potpuno
pravilnog oblika. Bone strane su iz vie komada kamena.
2.5.
Funkcionalna organizacija kue
Karakteristika svih objekata je to to dispoziciju prostora, u osnovi

namee ivotno iskustvo iz koga proistiu jednostavnost i
funkcionalnost. Sve je maksimalno mogue zbijeno i stijenjeno,
onoliko koliko to dozvoljava normalno zadovoljenje ivotnih potreba.
Ovakav zbijeni tip gradnje uveliko namee i prirodni lokalitet,
izrazita nepogodnost terena sa velikim padom, kao i imperativ za
najveom moguom utedom obradivog tla.
Objekte starijeg datuma karakterie jedinstvenost prostora u kome
se obavljaju sve egzistencijalne funkcije. Kasnije dograivanjem
novih prostorija sa zasebnim ulazom, na prvobitni prostor, dobija
se najrasprostranjeniji tip kua sa dvije prostorije, kuhinjom ili
kuinom, u okviru koje se nalazi ognjite (crepina, sa) kao
sredite kue i spavaom sobom, odnosno kamarom ili odajom.
Sl. 48 Kameni slog III
at the entrance. Typically the stair leads to the main entrance or

balatura (the small terrace is also the roof of the basement).
Customarily, family life centered around the kitchen or kuina.
Family members would sit, talk, drink rakija (or coffee), and eat.
Sometimes family members slept in the kitchen (this was common
during winter when the kitchen was the warmest part of the house).
The bedroom (kamara or odaja) often indicated a families economic standing; other indicators were valuable family belongings. In
addition to beds (numbering two to three, usually), possessions
were displayed to mark wealth. The bedroom, much larger than the
kitchen, was rarely used (the balatura or living room was where
family members slept in the summer).
strana | 55 | page
Sl. 49 Karakteristini fragmenti seoskog naselja (1978. g.)

strana | 56 | page
Sl. 50.1 Arhitektonska plastika otvora za vrata (1978. g.)

strana | 57 | page
Sl. 50.2 Arhitektonska plastika otvora (1978. g.)

strana | 58 | page
Sl. 51 Arhitektonski detalji

strana | 59 | page
Sl. 52 Arhitektonski detalji

strana | 60 | page
Sl. 53 Arhitektonska tabla X

strana | 61 | page
Sl. 54 Arhitektonska tabla XI

strana | 62 | page
Objekti novijeg datuma se karakteriu neto sloenijim sadrajem.

Broj prostorija se poveava. Najei sluajevi su pojava ulaznog
predsoblja, koje pored razdvajanja kuhinje i spavae sobe, ima i
ulogu ostave svakodnevnih odjevnih predmeta i obue i dogradnja
novog dijela kue na postojei, sa izmjenom namjena prostorija.
Spratni objekti zadravaju istovjetne karakteristike na spratu, dok
prizemlje, znatno manje povrine slui uglavnom za smjetaj stoke,
ribarskog alata, uvanje i suenje namirnica.
Pristup kuama je dosta stijenjen. Najee uz pomo stepenica,
koje vode do samog ulaza, ili na balature malu terasu, koja u
stvari predstavlja krov podrumske prostorije.
U kuhinji ili kuini, se odvija cio dnevni ivot jedne porodice. Tu se
sjedi, pria, piju rakija i kafa, objeduje, pa ak i spava, naroito zimi,
iz prostog razloga to je tada kuhinja najtopliji dio kue.
Kamara ili odaja, odnosno spavaa soba, predstavlja neku vrstu
pokazatelja standarda porodice. Pored kreveta, kojih ima obino
dva ili tri, tu se uvaju i izlau stvari od vrijednosti koje porodica
posjeduje. Iako se rijetko koristi, naroito preko ljeta, kada balatura preuzima funkciju ne samo dnevnog boravka, ve i spavanja,
dimenzije su vee od kuhinje.
Podrum, ostava, spremite za amce sve su to primjeri korienja
prostorije ispod gore pomenutih primarnih dijelova objekta.
Zadravajui istu irinu objekta, sa znatno manjom dubinom, prostorija u zavisnosti od zanimanja lanova porodice poprima i svoju
funkciju.
Sl. 55 Alka za vezivanje amca
The space beneath the main part of the house, as mentioned earlier, was used primarily as a basement or storage area (or storage
for boats). As wide as the house, but with less capacity, this area
functioned according to a familys occupation.
As stated earlier, the terrace or balatura (a term taken from the
coast) functioned as a living area, a reception area for guests, and
a sleeping area (during the summer). Whats more, economic-related activities took place here (for example, the drying of nets and
food; and storage of food and tools).
At houses with yards are outdoor bathrooms (an outhouse).
2.6.
Design, Elements of Design, and Proportions
Typical house design on Skadar Lake exhibits well-proportioned

window recesses called panjega. These window recesses serve
as storage for water jugs (kaca) which are offered as refreshments
to those passing by. They also signal that someone is house.
Noticeable design features are: a vault, a canopy, an aperture (used
as a loop-hole), and an aperture on the roof (for smoke to vent).
Materials used in the design are stones of various shape and color.
House proportions at the foundation are 1:2 and 1.5:2. Window proportions are 1:1, 1:1.25. Door proportions are 1:2:3.
2.7.
Interior Layout
As for the interior of the house, the design is modest and simple.
Roof construction is exposed, providing useful storage in kitchens
(tools and dried food are hung on wooden beams). The attic space
above the bedroom uses exposed beams this way also. Wealthier
houses make full use of exposed ceilings. Throughout, floor boards
are unfinished. In bedrooms, floors are covered partially by carpets
and rugs.
Within almost every house is a tronozac (a three-legged chair with
back) and a stolovak (a three-legged table), a unique device for
hanging food, a boiler, and weaponry. A semi-circular stone hearth
(sac), and a traditional boiler hanging on a joist, are also evident.
Displayed are icons: a small icon usually in the corner and another
strana | 63 | page
Sl. 56 Detalj ulaza u tipinu jezersku kuu

strana | 64 | page
Sl. 57.1 Tipini detalji enterijera jezerske kue
Sl. 57.2 Tipini detalji enterijera jezerske kue

strana | 65 | page
Sl. 58 Enterijer, Pjeaac
Terasa ili balatura, naziv oigledno prenijet iz primorskog argona,

kao to je ve reeno, preuzima funkciju boravka, primanja gostiju,
spavanja, to se naroito odnosi na ljetnje mjesece. Pored toga, na
njoj se obavljaju i neki poslovi ekonomskog karaktera suenje
mrea, suenje hrane, odlaganje alata.
Sanitarni ureaji se javljaju u vidu poljskih WC-a, koji su locirani unutar malog dvorita, ukoliko ga domainstvo posjeduje.
2.6.
Oblikovanje, oblikovni elementi, proporcije
Najei oblikovni elementi kue na Skadarskom jezeru su skladno
strana | 66 | page
Sl. 59 Tabla XII
Sl. 60 Tabla XIII (1978. g.)

strana | 67 | page
obraeni slijepi prozor na fasadi koji se zovu panjega, a slue kao

ostava za odlaganje posuda sa vodom - kaca da bi se, kako mjetani kau, putnik namjernik okrijepio, a to je ujedno i znak da nekog
ima u kui.
Drugi oblikovni elementi koji se pojavljuju su svod, trijem, otvor koji
slui kao pukarnica i otvor koji se nalazi pri vrhu kue kroz koji
izlazi dim.
Materijal koji se koristi za izradu oblikovnih elemenata je kamen razliitog oblika i boje.
Proporcija objekta u osnovi je 1:2 i 1/2:2. Proporcija prozora je 1:1,
1:1,25, a proporcija vrata je 1:2,3.
2.7.
Unutranje ureenje
to se unutranjosti tie, ona je prilino skromna i jednostavna.

Krovna konstrukcija je obino vidna, naroito se koristi u kuhinji,
gdje se o drvene grede kae kako pribor tako i hrana koja se sui.
Ponegdje, ee samo iznad spavae sobe, se daskama pravi
potkrovlje koje zadrava istu funkciju. Bogatije kue prave daani
plafon iznad svih prostorija. Pod je takoe od neobraenih dasaka,
kroz sve prostorije, koje se u spavaim sobama prekrivaju mjestimino ilimima i prostirkama.
Primjerci elemenata enterijera u gotovo svakoj kui na jezeru su
neizbjeni tronoac, stolovak kao neto vei tronoac koji slui
kao sto, svojevrstan element koji slui za kaenje hrane, kotao, u
staro vrijeme oruje. Kameno ognjite polukrunog oblika (sa) i
tradicionalan kotao na lancu okaen o krovnu gredu, su takoe
neizostavni elementi svake kue na jezeru. U veini kua negdje u
uglu se nalazi mala ikona sa kandilom.
3.0.
Preporuke za graenje
3.1.
Revitalizacija naseljskih struktura
Urbanizacija i osnovne karakteristike modernog razvoja nisu zaobile ni basen Skadraskog jezera, te se u njemu odvijaju brojni negativni procesi koji dovode do ugroavanja i devastacije prirodne
sredine.
strana | 68 | page
positioned behind the cresset (icon lamp).

3.0.
Recommendations for Building
3.1.
Revitalization of Settlement Structures
The Skadar Lake basin has avoided the effects of urbanization and
modern development. Nonetheless, many negative factors leading
to the destruction of the environment continue to occur.
The aim for preservation of historic buildings should be to respect
the original design, and aesthetic qualities, as well as the environment.
Design of new developments should compliment those proportions
of traditional communities (combining new and old materials appropriately). Historic reproductions, and local or regional building
styles, should be avoided.
Designs which diminish and devalue the community should be
avoided. Desirable designs (to be encouraged) are those which
compliment a contemporary lifestyle.
Certain rural agglomerations can be protected if treated as ethnological entities (for example, Dodoi and Karu.).
New construction should be built for long-term use; it should reflect
good construction practices and contemporary design.
All new construction around Skadar Lake should respect the original architectural features of historic buildings, by proportion and design, and pay careful attention to proper use of new material.
3.2.
Guidelines for Reconstruction of Ruins (Kuita)
According to Historic Continuity
Significant numbers of environmentally valuable structures (ruins
with foundations only or foundations with exterior walls) exist in the
area of Skadar Lake. These ruins are reconstructed by using existing materials or remnants (most structures were one time residences).
Adekvatan pristup zatiti istorijskog graditeljskog naslea namee

potrebu za revitalizacijom naseljskih struktura sa ciljem da se sauvaju njihove autentine urbanistiko - arhitektonske, likovno - estetske i ambijentalne vrijednosti.
Oblikovanje novih djelova naselja treba uskladiti sa gabaritima
naslijeenih struktura, izbjegavati nesklad izmeu starih i novih materijala i posebno u arhitektonskom oblikovanju, izbjegavati elemente lanog istoricizma ili elemente karakteristine za praksu
iroko prihvaenih lokalnih ili regionalnih stilova graenja.
U ovim naseljima treba izbjegavati sadraje koji bi mogli doprinijeti
njihovoj degradaciji, a razvijati sve one sadraje koji omoguavaju
puno ukljuivanje u savremene ivotne tokove.
Odreene ruralne aglomeracije je mogue ouvati u neizmijenjenom obliku tretirajui ih kao etnoloke cjeline (npr. Dodoi, Karu i
dr.).
Objekte, koji sainjavaju ove naseljske strukture, u konstruktivnom i
funkcionalnom smislu treba osposobiti za trajno korienje i prilagoditi savremenim potrebama stanovanja.
Svi novoplanirani objekti u okviru Skadarskog jezera naelno treba
da slijede autentine arhitektonske odlike naslijeene strukture,
kako u pogledu karakteristika gabarita i njihovog sklopa, tako i u
pogledu upotrebe materijala.
3.2.
Smjernice za rekonstrukciju ostataka objekata
(kuita) na osnovu hronolokog kontinuiteta
Na podruju Skadarskog jezera prisutan je znaajan broj objekata
ambijentalne vrijednosti (kuita samo sa temeljom i kuita sa
temeljom i ouvanim zidovima), koji se mogu obnoviti na osnovu
sauvanih materijalnih ostataka. Veina ovih objekata koriena je
za stanovanje.
Objekte ove grupe treba rekonstruisati na osnovu hronolokog kontinuiteta, kao i metodom analogije. Ova metoda podrazumijeva
primjenu istih ili slinih elemenata prisutnih na drugim objektima, za
koje se moe utvrditi da po svim karakteristikama (konstrukciji,
Structures belonging to this group should be reconstructed based

on historic continuity and the analogy methodology. This methodology suggests using resembling elements of other structures (so
long as these characteristics, i.e. construction, material, design, design of facades, proportions, etc., are identical).
3.3.
Guidelines for Reconstruction and Alteration of Existing Structures
Many structures have been destroyed by inappropriate modifications and additions. Few structures are worth saving in their current
condition; although certain features are able to be recovered
through reconstruction and partial adaptation. This degree of architectonic intervention requires the complete removal of inappropriate
elements.
All structures are built of stone, single or double-sloped roofs, a
ground floor, or ground floor and first floor. Sections of the ground
floor are used for storing various goods, while the first floor is used
as housing. Depending on the faade (if mortared), stone is more or
less worked. It is not uncommon for the ground floor to be finished
in stone or the floor to be grouted. This alludes to the dual function
of the structure; the space is visually defined and separated from
other areas. Remaining accents on the faade are: a stone door,
stone window frames, and panjega (wall niches).
These structure types should be reconstructed and adapted following strict principles, paying full respect to individual features.
3.4.
Guidelines for New Construction
Introducing new construction to the present environment is possible

so long as it compliments the architectonic appearance. A mistake
is to view these additions as separate entities to those surrounding
them.
Newer houses should follow the dimensions of traditional morphological building. As such, they should have a ground floor, a ground
floor with upper level, or a ground floor with two upper levels (roofs
are pitched).
strana | 69 | page
izboru materijala, nainu njegove obrade i obradi fasada, veliini

otvora, itd.) najvie odgovaraju onima koji se rekonstruiu.
3.3.
Smjernice za rekonstrukciju i adaptaciju postojeih
objekata
Veliki dio objekata je nestrunim adaptacijama i dogradnjama izgubio svoje izvorne vrijednosti. Meutim, manji broj objekata mogue
je zadrati u zateenom stanju, s tim da im se sanacijom i djeliminom adaptacijom vrate odreene vrijednosti. Ovaj stepen arhitektonske intervencije podrazumjeva uklanjanje svih novonastalih
elemenata stranih ovoj arhitekturi, kao i poseban tretman u smislu
obrade fasade, otvora i sl. to e rei pokuaj vizuelnog povezivanja sa objektima ambijentalne vrijednosti.
Svi objekti izvedeni su u kamenu, sa jednostavnom jednovodnom ili
dvovodnom krovnom konstrukcijom, spratnosti prizemlja ili prizemlja
i jednog sprata, pri emu je prizemlje ili jedan njegov dio sluio za
razne prirune ostave, a sprat uvijek bio rezervisan za stanovanje.
U zavisnosti od toga da li je fasada malterisana ili ne, javlja se
manji ili vei stepen obrade kamena, a nije rijedak sluaj da je
prizemlje rjeeno u kamenu, a sprat malterisan. Time se jo vie
potencira dvojna funkcija objekta i vizuelno definie i odvaja stambeni prostor od prateih prostorija. Jedine akcente na fasadi predstavljaju kameni okviri vrata i prozora i zidnih nia (panjega).
Sa takvim svojim karakteristikama objekte ove grupe treba rekonstruisati i adaptirati pod strogim principima, uz puno potovanje osobenosti svakog pojedinano.
3.5.
Other Recommendations
New buildings should not exceed a height which obstructs

views or conflicts with overall landscape.
Architectonic volumes of structures must be carefully designed. For each addition, the goal is to enhance the overall appearance (thereby producing a single homogenous unit).
For each new building faade, durable materials and
quality design should be used.
Interiors must compliment the exterior while emphasizing
unique features of the unit.
All new construction must be built with a single or doublesloped roof. The roof incline should be 18 - 25 (preferably 22);
height of superstruction of the attic, 0 cm.
The roof should be covered with tile (kanalica) or similar
tile of reddish brown patina.
The front of the house should be made of stone. Old
stone facades should be restored by addressing joints while leaving
stone surfaces visible.
Width ratios, for new window openings, are recommended at 45, 50, and 75 cm. Heights should be 45, 75, and 100
cm.
Wood is recommended for doors and windows (stained or
treated naturally). Wood is also recommended for shutters (which
provide added protection).
Lintel beams, door jambs, and windows should be made
of finely cut stone.
4.0.
Positive and Negative Examples
Izgradnja novih objekata mogua je uz pretpostavku da se isti po

svom arhitektonskom izrazu uklapaju u postojei ambijent.
Pogreno bi bilo ovo uklapanje shvatiti kao jednostavno podravanje okolnih objekata, ve se prije radi o izvjesnoj asocijaciji na
staro graditeljstvo ovog kraja, pretoeno u novu formu, nove volumene i njihove prostorne odnose.
Recent building practices stifle Skadars spirit of warmth and imagination.

Conspicuous building detracts from aesthetic qualities of the lake.
Expansive growth of Podgorica and Cetinje subsequently reduces
distances between town and village. In places near and far a distinct locality (urban-rural) is emerging. This is a mix of urban and
rural influences - a social-cultural movement based on a growing
standard of living and increased economic power of individuals.
Novi stambeni objekti svojim dimenzijama prate naslijeenu morfoloku strukturu. Spratnost objekata kree se od prizemlja,
prizemlja i jednog sprata do prizemlja i dva sprata sa kosim krovnim
The main road, from Podgorica to Petrovac, passes over Skadar

Lake, disrupting the balance of the ecosystem and hindering the
natural and spontaneous process of nature (as well as the au-
3.4.
Smjernice za izgradnju novih objekata
strana | 70 | page
povrinama.
3.5.
Ostale preporuke
Visinu objekata uskladiti sa optom slikom naselja i nesmetanim vizurama.

Arhitektonski volumeni objekata moraju biti paljivo projektovani, s ciljem da se svakom intervencijom doprinese postizanju
preferiranog izgleda jedne homogene cjeline.
Fasade objekata kao i krovni pokriva predvidjeti od trajnih materijala, koji moraju biti kvalitetno ugraeni.
Enterijeri moraju biti u odgovarajuem odnosu sa objektom u kome se nalaze, uz maksimalno naglaavanje individualnosti
svakog od ovih prostora.
Za sve objekte obavezni su kosi krovovi, jednovodni i
dvovodni, nagiba krovnih ravni od 18 - 25 (poeljno 22).Visina
nadzidtka potkrovlja je 0 cm.
Krovni pokriva je eramida (kanalica) ili slian crijep patinaste crvenkaste boje peene zemlje.
Obradu fasade prema jezeru ili ulici, odnosno njen vidni
dio, je obavezno uraditi od kamena. Stare fasade od kamena sanirati obradom spojnica, ostavljajui vidno lice kamena.
Preporuuje se, na novim objektima, izrada prozorskih
otvora u sledeem odnosu irina 45, 50 i 75 cm, visina 45, 75, 100
cm.
Preporuuje se izrada vrata i prozora od drveta (natur
obrada ili bojeno drvo) sa drvenim kurama koje ujedno slue kao
fizika zatita.
Preporuuje se obrada nadvratnika, natprozornika,
dovratnika i doprozornika od pravilno obraenog kamena.
4.0.
tochthonous character of the area). Here exist new physical structures: commercial buildings (with many customers), i.e., cafes,
restaurants, motels, and residences. This intrusion upon open
space, by new buildings, disturbs the perfect balance between
urban, rural, and natural environments. Noticeable buildings (and
practices) which arise on the scene forever change the image of
surrounding villages.
Urban forms of rural settlements are deteriorating on a daily basis.
Neglect towards historic villages is more obvious by the day. Traditional architectural designs are forgotten, while new, mass-produced materials are introduced. Ultimately, extraordinary qualities
and customs of local peoples are forsaken and destroyed.
Pozitivni i negativni primjeri
Poslednjih godina evidentna je intenzivna graevinska djelatnost

koja u mnogim detaljima i cjelinama naruava intimnost i ekspresivnost cjelokupnog ambijenta.
Izgraenou fizikih stuktura jezera mijenja se njegov vizuelni i pejzani kvalitet. Ekspanzijom irenja Podgorice i Cetinja smanjuje se
razlika izmeu sela i grada. U blioj i daljoj okolini formira se specifian ruralno-urbani prostor, koji je mjeavina urbanih i ruralnih uticaja nastalih kao kulturno socijalni moment, koji se temelji na
strana | 71 | page
rastuem ivotnom standardu i ekonomskoj moi pojedinaca.

Trasa magistralnog pravca Podgorica Petrovac koja dijeli
Skadarsko jezero remeti ravnoteu eko-sistema i naruava spontani
razvoj prirode i autohtonosti podruja. Ovdje nekontrolisano niu
nove fizike strukture uglavnom raznih komercijalnih sadraja,
prometni objekti (lokali, restorani, moteli itd.) i stambeni objekti
stvarajui neuredan i neugledan krajolik okoline. Okupiranjem slobodnih prostora unoenjem urbanih struktura u okolnu prirodu gubi
se kontakt izmeu urbanog, ruralnog i prirodnog ambijenta. Procesi
se materijalizuju u obliku snanih vizuelnih efekata u okolnom prostoru naselja, mijenjajui njegovu dosadanju sliku.
Urbane forme ruralnih naselja izloene su svakodnevnoj
degradaciji. Iz dana u dan sve vie prisustvujemo nemarnom
odnosu prema istorijskoj folklornoj seoskoj kui. Naputaju se tradicionalni arhitektonski oblici, uvode se novi materijali masovne
proizvodnje, uz unitavanje i naputanje specifinosti lokalnog
kolorita.
Sl. 61 Vranjina, Motel Venecija

strana | 72 | page
Sl. 62 Plavnica, restoran
Sl. 64 Jezerska kua
Sl. 63 Vranjina
Sl. 65 Motel, Rijeka Crnojevia
strana | 73 | page
Sl. 66 Izletite Pjeaac
Sl. 68 Plavnica
Sl. 67 Dodoi
strana | 74 | page
Sl. 69 Karu
strana | 75 | page
Sl. 70 Projekat rekonstrukcije kue Bukovia Vranjina (S. G. Popovi)
Sl. 71.1 Projekat Virpazar (M. Lojanica)

strana | 76 | page
Sl. 72.2 Projekat Virpazar (M. Lojanica)

strana | 77 | page
Sl. 73 Rekonstrukcija kue Dajkovia na Bazagur (S. G. Popovi)

strana | 78 | page
Sl. 74 Projekat otvaranja Vranjine prema jezeru (V. Vukoti)

strana | 79 | page
strana | 80 | page
RJENIK MANJE POZNATIH RIJEI I IZRAZA
GLOSSARY
Balatura = terasa
Blato = leea voda
Boj = sprat
Crepina, sa = kameno ognjite
Gravanje = velike tigle
Izba = konoba
Kaca = posuda za vodu
Kamara = spavaa soba
Kopanja = kada za soljenje ribe
Kuina =kuhinja
Oko = izvor
Odaja = spavaa soba
Panjega = slijepi prozor
Pozemljua = prizemna kua
Rebro = zid uz duinu kue
Radu = ribolov
Skale = stepenice
Stolovak = sto
Suhomea = kua od kamena bez krea
Suhota = ognjite, kamara, trijem konoba i magacin
Tronoac = stolica
Upretnjak, pepeljak = pe za hleb
Vodnik = panjega za vodu
Balatura = terrace
Blato = mud
Boj = story
Crepina, sa = stone fireplace
Gravanje = large tiles
Izba = cottage
Kaca = water bin
Kamara = bedroom
Kopanja = table for salting fish
Kuina =kitchen
Oko = spring
Odaja = bedroom
Panjega = window blind
Pozemljua = ground-level house
Rebro = wall along the length of the house
Radu = fishing
Skale = stairs
Stolovak = three-legged table
Suhomea =stone house built without lime
Suhota = firelace, bedroom, lobby, tavern and storage
Tronoac = three-legged chair with back
Upretnjak, pepeljak = stove for bread
Vodnik = window recess for water
strana | 81 | page
strana | 82 | page
IZVORI FOTOGRAFIJA I CRTEA/PHOTO CREDITS

S.G. Popovi
fotografije: 3, 5, 7, 13, 17-20, 23-27, 33, 34, 38, 46-50, 58, 62.
crtei: 4, 28, 29, 35-37, 39, 41, 43, 44, 51-54, 57, 59-70, 73.
Vukota Vukoti
crtei: 1, 8, 10, 12, 14-16, 42, 43, 74.
Milan Lojanica
crtei: 21, 22, 71, 72.
Borko Pjani
crtei: 30-32, 40.
Vlasnitvo porodice Bukovi
fotografija: 8
1. S.G. Popovi, Maintenance of architectural origins of settlement Vranjina on Skadar Lake, IACIA Beograd, 2002. god.
2. Studentski radovi iz Arhitekture prolosti u Jugoslaviji,
Stara kua u Vranjini, AF, Beograd, S.G. Popovi i B.Z. Pjani iz
1978 i 1975.god.
3. Lainovi, Kratak pogled na prolost Titograda, Narodna
knjiga, Cetinje, 1950. god.
4. P. Radusinovi, Skadarsko jezero i obodni pojas, Grafiki
zavod, Titograd, 1964. god.
5. Studija mree naselja NP Skadarsko jezero, IDEI,
Titograd 1987. god.
6. V. Vukoti, PPPPN Skadarsko jezero, RZUP, Podgorica
1999. god.
7. A. Deroko, Folklorna arhitektura Jugoslavije, Nauna knjiga, Beograd, 1964. god.
8. A. Freudenreich, Narod gradi na ogoljenom krasu, Zagreb, Beograd, 1962. god.
9. Skadarsko jezero, Zbornik radova, Titograd 1983. god.
10. A. Jovievi, Rijeka nahija, CID, Podgorica 1999. god.
11. Tradicionalna narodna kultura u Crnoj Gori, CANU, br.
24, Podgorica 2000. god.
12. A. Jovievi, Zeta i Ljekopolje, Skadarsko jezero, CID,
Podgorica 1999. god.
13. M. Lojanica, Virpazar, planovi ureenja i izgradnje,
IAUS, Beograd 1985. god.
strana | 83 | page
strana | 84 | page
Izletite Pjeaac - kola (S.G. Popovi)
strana | 85 | page
CIP -
,
72.017:556.55(497.16 )
, .
Arhitektonsko nasljee basena Skadarskog jezera
Architectural Heritage of the Skadar Lake Basin /
Svetislav G. Popovi. - Podgorica : Ministarstvo
turizma i zatite ivotne sredine : Ministarstvo za
ekonomski razvoj : GTZ - Njemaka tehnika saradnja
= German Technical Cooperation, 2008 (Podgorica :
Atel). - 87 str. : ilustr. ; 21 x 21 cm
Tekst uporedo na crnogorskom i engl. jeziku. Tira 1000. - Rjenik manje poznatih rijei i
izraza: str. 81. - Bibliografija: str. 83.
ISBN 978-9940-520-04-5 (Ministarstvo turizma i
zatite ivotne sredine)
a) -
COBISS.CG-ID 12561936
strana | 86 | page

Izdava: Ministarstvo turizma i zatite ivotne sredine;
Ministarstvo za ekonomski razvoj;
GTZ Njemaka tehnika saradnja.
Autor: Doc. mr Svetislav G. Popovi, dipl. ing. arh.
Saradnik: Marko Martinovi
Urednik: Sanja Ljekovi Mitrovi, dipl. ing. pejz. arh.,
projekt ininjer za prostorno i urbanistiko planiranje
GTZ Podgorica
GTZ tim: Tijana Durkovi, Slavica Stojkovi, Aleksandra
Kikovi, Marija Markovi
Naslovna strana, dizajn i kompjuterska obrada:
Dejan Mitrovi
tampa: Atel, Podgorica
Kontakt:
Belvederska 5, 81000 Podgorica, Montenegro
Telefon: +382 (0)81 208 295; +382 (0)81 208 296
Zadnja strana - Ljeto u Dodoima 2006. godina (S.G. Popovi)

strana | 87 | page
commissioned by:
Republika Crna Gora

Ministarstvo za ekonomski razvoj
Ministarstvo turizma i zatite ivotne sredine
Njemaka tehnika saradnja | German Technical Cooperation
izvod iz recenzije:
................ Publikacija mr arh. Svetislava Popovia svjedoi o autoru koji se problemom basena Skadarskog jezera bavi vie godina. Sa
druge strane ona ima svoj fokusirani smjer najelementarnijeg pedagokog oblika.
................ U cjelini publikacija predstavlja VADE MECUM za uvoenje discipline u podruje graenja i eksploatacije ovog podruja. Ona
otvara vrata za nove aktivnosti na tom planu i produbljavljanja sloenih procesa na relaciji svijeta prirode i svijeta arhitekture na izuzetno
znaajnom djelu prostora Crne Gore.
prof. arh. Aleksandar Kekovi, Redovni profesor Univerziteta u Beogradu
arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera architectural heritage of the skadar lake basin
Mart | 2008 | March

Arhitektonsko Nasledje Basena Skadarskog Jezera

Enviado por

Dados do documento

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Arhitektonsko Nasledje Basena Skadarskog Jezera

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

commissioned by:

Njemaka tehnika saradnja | German Technical Cooperation

preporuke za ouvanje i graenje

Republika Crna Gora

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

Sl. 1 Izomterija Skadarskog bazena (crte V. Vukoti)

doc. mr Svetislav G. Popovi

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

Sl. 2.1 Satelitski snimak Skadarskog jezera iz 2005. godine

Sl. 2.2 Naselja u Rijekoj nahiji

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

Basen Skadarskog jezera

Skadar Lake Basin

Karakteristike tradicionalne arhitekture

Characteristics of Traditional Architecture

Recommendations For Building

Pozitivni i negativni primjeri

Positive and Negative Examples

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

Sl. 3 (1-4) Prirodni ambijent

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

Drevni spomenici, tradicionalna seoska arhitektura i srednjovjekovni

Ancient monuments, traditional rural architecture and medieval

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

Basen Skadarskog jezera

Skadar Lake Basin

Skadarsko jezero je smjeteno u zetsko - skadarskoj kotlini. Njegov

Skadarsko jezero je najvee jezero na Balkanu. Povrina

Obala Skadarskog jezera se odlikuje izuzetnom razuenou, sa

Kroz istoriju jezero je mijenjalo svoje ime u zavisnosti od civilizacija

U basenu Skadarskog jezera prisutna su tri prostorna segmenta

Three subdivisions gravitating towards the Skadar Lake Basin are:

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

settlements are relatively isolated from the municipal center Bar.

odnosno procesima urbanizacije i industrijalizacije, koji su iz njega

pended on Skadar for its natural resources. They are susceptible,

Naselja u pojasu Zetskih lugova, ukljuujui i obradivo zemljite,

The settlements belonging to this group are: Ponari, Vukovci,

Ovom grupom naselja obuhvaeni su: Ponari, Vukovci, Kurilo,

The following categories are determined by looking closely at the

Naselja zbijenog tipa

This type of village has been influenced greatly by the morphology

Na ovaj tip sela mnogo je uticala morfologija terena, kao i klimatski

Naselja razbijenog tipa

Settlements of Sparse-Type (Transitional)

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

tion of the main road (Bar-Petrovac-Podgorica-Beograd), Vranjina

Sl. 4 Naselje Vranjina

Sl. 5 Krovovi naselja Vranjine (2006. g.)

Sl. 6 Aerofoto snimak sela Vranjina iz 1998. godine

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

Sl. 7 Arhitektonika sela Vranjina

Sl. 8 Vranjina iz 1948. godine

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

tends before the entire town.

Sl. 9 Obodski mlinovi

Sl. 10 Naselje Rijeka Crnojevia

Sl. 11.1 Varo Virpazar, avionski snimak (arhiv SO Bar)

arhitektonsko nasljee basena skadarskog jezera | preporuke za ouvanje i graenje

Sl. 11.2 Varo Rijeka Crnojevia

Naselje RIJEKA CRNOJEVIA

Historic data regarding the towns date of establishment is scarce.