bilig

BAHAR 2011 / SAYI 57

247-277

Etnomzikoloji Asndan
Ahmed Adnan Saygun
brahim Yavuz Ykselsin

zet
Bu makale, Ahmed Adnan Saygunun (1907-1991) folklor ve
karlatrmal mzikoloji disiplinleri ile ilikilenen bilimsel almalarn incelemeyi ve etnomzikolojiye katklarn tartmay
amalar. Saygunun aratrmalarnn sonularn ieren kitaplarnn yansra, yurtii ve yurtdnda yaymlanm bildiri ve makaleleri de bu incelemenin gerecini olutururlar. almann alt
balklar, makalenin ak ile birlikte Saygunun bilim insan
olarak formasyonunda rol oynayan etkenleri de yanstr.
Anahtar Kelimeler
Adnan Saygun, Bla Bartk, etnomzikoloji, karlatrmal
mzikoloji, folklor, evrimcilik, yaylmaclk.

Giri
Ahmed Adnan Saygunun bilim insan ynn eletirel bir yaklamla ele
almay ve etnomzikolojiye katklarn tartmay amalayan bu makalede1,
Saygunun bilimsel almalarnn sonularn ieren kitaplarnn yan sra,
yurtii ve yurtdnda yaymlanm bildiri ve makaleleri de inceleme gerecini
oluturur.2 ncelemeye konu edilen almalar, Saygunun bilimsel almalara periyodik aralklarla (1931-1939, 1947-1951, 1960-1964, 1976-1982)
ynelmesinde ve mziksel yaratclnda olduu kadar bilimsel formasyonunda da rol oynayan drt ana nedenden hareketle ele alnd. Bunlar srasyla: Fransada ald eitim ve bu eitim ile rten erken Cumhuriyet
dneminin ulusalc mzik politikalar; Paul Hindemithin Trkiyeye gel_____________

Do. Dr., Dokuz Eyll niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Mzik Bilimleri Blm / zmir
iyavuz@deu.edu.tr

247

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

mesinin ardndan 1936da Ankaradaki grevlerinden uzaklatrlarak stanbul Konservatuvarna atanmas; ayn yl Trkiyeye gelen Bla Bartkla
gerekletirdii alan almas srasnda ve sonrasnda, Bartk gibi usta bir
yol gstericinin deneyimlerinden ilk elden yararlanmas; ve uluslararas bilimsel etkinliklerde edindii bilgiler nda kazand yeni bak alardr.
Dolaysyla Saygunun bilim insan ynn bu nedenlerle ilikilenecek bir
tarihsellik iinde deerlendirmek, bilimsel yaklamlarn biimlendiren
etkenleri anlamann yan sra, mzik incelemesindeki yerini belirlemek bakmndan da nem tar ve bu makalenin akn belirler.
Paris: Yerele lginin Ortaya k
yl srecek yurtd eitimini almak zere 1928 Kasmnda Parise giden
Saygunun, yeni Trkiye Cumhuriyetinin mzik reformlarna hizmet edecek
sanat ve aratrmac kimliklerinin zelliklerini burada edindii birok almada vurgulanr (Canal 1987, Arac 2001, Arac 2004, Aydn 2004, Duygulu
2004). Parisdeki renimi srasnda Saygunu etkileyen iki nemli ortam
vardr. Biri, ocukluunun bir dnemi zmirde geen Fransz mzisyen ve
aratrmac Eugne Borrel (1876-1962) ile kurduu dostluk; dieri, eitim
grd Schola Cantorumun yerel mzikleri n planda tutan ulusalc yaps
ve eitim sistemidir. Trk mzii zerine bir dizi makale yaymlayan Borrel
(1922, 1923a, 1923b)3, ulusal mzik kltrnn yaratlmasnda yerel gerelerin kullanlmas gerektii dncesi ile Saygunu ve birlikte kader arkadal
yapt Mahmut Ragp Gazimihali derinden etkiler. Nitekim Saygunun
Trkiyeye dnd yl yaymlanan yazsnda ortaya koyduu gibi (1931: 2),
Acem ve Arap mzikleri ile kartrlan Trk mziinin aratrmalarla kendi
gerek yerine konulmasnn, hem yeni Trk yaptlarnn ortaya kmasn hem
de ulusal kimliin oluturulmasn salayaca ynndeki fikirleri, yerel mziklerin k noktas olarak kabul edilmesi konusunda Saygunu ne derecede
etkilediinin somut gstergesidir. Ayrca, stad olarak tanmlad Borrelle
halk ezgileri zerine yapt yazmalar, Borrelin Saygun zerindeki etkisinin
Paris sonrasnda da srdn gsterir (1936: 8, 1986a: 9-10).
Schola Cantorumda ald eitim, Sayguna bir yandan yaratclk ynnde bat sanat mziinin kaplarn aarken, te yandan kendi lkesinin
mziine kar bir ilginin domasna neden olur ve kendi toprann kltrel gerelerine dayanan yaptlar yazma ynnde bir bilin edinmesini
salar. Emre Arac (2004: 90), Schola Cantorumda ald eitimin
Saygunu en ok drt ana dalda etkilediini syler. Bunlar srasyla:
a) dinsel mzik; Rnesans dnemi polifonik yazm ve Barok karezgi
teknii; b) Gregoryen ezgilerinden yola klarak ulalan modal mzik
248

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

dili; c) Csar Franckn yaptlarnda bulunan dngsel (cyclique) yaz anlay; d) Halk mziidir. zellikle retmeni Amde Gastoue ile Gregoryen arklar zerine yrtt almalar, Sayguna modalite hakknda bir
kuramsal ereve sunarak, kompozisyon tekniini destekleyecek modal
yaklamlarnn temelini oluturdu (Aydn 2004: 29). Schola Cantorumda
ald eitimin en somut sonucu ise, Paristen dnmeden nce yazd ve
kendi kltrel kkenlerini yanstmas nedeni ile bata Eugne Borrel olmak zere Fransz eletirmenlerden olumlu eletiriler alan Op.1
Divertisement Oriental oldu (Arac 2004: 91-93, Aydn 2004: 32). Parise
gidene dek btnyle Bat ii tonal yaptlar yazan Saygun, dndnde
ulusalc olma yolunda ilerleyen ve yerellii hem yaptlarnda hem de bilimsel almalarnda bakeye oturtacak bir besteci ve aratrmacdr artk.4
Yerelin Toplanmas: Folklorcu Saygun
Saygunun Paristeki renimini tamamlayp Trkiyeye dnd yllar,
Batllama abas iindeki ulusalc dnceye hizmet eden folklor disiplinine byk bir coku ile bel baland bir dneme denk gelir. Avrupada
19uncu yzyl sonunda yaygnlaan folklor disiplini Trkiyede ilk olarak
1913 ylnda Ziya Gkalpin Halka Doru dergisindeki yazs ile balad.
Gkalpin dil, bat kltr ve Trklk konularndaki grlerinin Cumhuriyet dnemi ideolojisinin olumasnda oynad stratejik rol, bugne
dek birok almada ele alnd (Hasgl 1996: 28, Oransay 1983: 15191523, stel 1994). Gkalpe gre ulalmak istenen muasr medeniyet
seviyesinin mzii, hasta ve gayrimilli olan Dou mzii (geleneksel
Trk sanat mzii) yerine milli olan halk mzii ile Bat mziinin
kaynamasndan doacaktr. Bunun iin gerekli forml ise olduka basittir: halk mziini toplamak ve Bat mzii biemlerine gre armonize
etmek. Toplamakla ilikili blm btnyle folklorun, sonras ise musikiinaslarn grevidir (Gkalp 1970: 146-147). Dolays ile folklorcu
anlayn, yeni ulusal Trk mziini yaratmak ynnde kendisinden ok
ey beklenen bir musikiinas olarak Saygunu etkilemesinden daha doal
bir ey olamazd. Ancak bununla yetinmeyen ve mziksel almalarnn
hedeflerini yalnzca musikiinaslk ile snrlandrmayan Saygun, bunun
iin gerekli mziksel gerece ilk elden ulamak iin bizzat kaynaa, yani
halka gitmek gerektiini dnyordu. Bu nedenle, Trkiyeye dndkten sonra Musiki Muallim Mektebinde karezgi ve mzik kuram retmeni olarak greve balayan gen Saygun, buradaki grevinin yansra
Trk halk mzii zerine aratrmalarna da balar.

249

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

Bilgi retme Alan: Karlatrmal Mzikoloji

Mzik folklorcusu olarak halk mziinin derlenmesi ve notaya alnmas
almalarna arlk veren Saygunun elde edilen mziksel gerecin analizi
yoluyla bilgi retmek iin baland alan ise etnomzikolojiye nc almalarn yapld karlatrmal mzikoloji olur.
Tarihsel mzikoloji gibi akademik bir aratrma alan olan karlatrmal
mzikolojinin, Viyanal akademisyen Adlerin dnm noktas yayn
(1885) ile balayan bir gemii vardr. Adler almasnda, mzik kuram,
estetik ve mzik psikolojisi ile birlikte sistematik mzikolojinin bir blm olarak, Batl olmayan mziklerin karlatrmal olarak incelenmesini
de dizgeletirdi ve tanmlad.
Karlatrmal mzikolojinin grevi, yeryzndeki eitli halklarn, lkelerin, blgelerin (territories) tonal rnlerini, zellikle de halk arklarn, etnografik amalarla karlatrmak ve karakteristiklerindeki deiikliklere [farkllklara] gre gruplandrmak ve snflandrmaktr
(1885: 14den aktaran Mugglestone 1981: 13).

Karlatrmal mzikoloji terimi, Kunstun 1950li yllarda karlatrmal szcn atp yerine etnoloji szcn koyarak, etno-mzikoloji
teriminin yerlemesini nermesine dek kullanld. Terim, o dnemde hem
Batnn mziksel kavramlar ile bat-d mziksel dnyann aklanmaya
alld, hem de farkl mzik sistemlerinin karlatrlarak aralarndaki
ortaklk ve farkllklarn ele alnd bir alan temsil etmekteydi. ncelenen
mziklerin kltrel balamlar gz nne alnmadan, arlkl olarak tartm (rhythm), perde, at ve ezgi gibi sistemsel zelliklerin Bat
notasyonuna dayal yapsal analizi ortak bir alma modeliydi. Bylece,
yaplan almalarn temel veri kaynan derlenen mziksel gerelere dayal olarak kurulan arivler oluturuyordu. Kltrel balam gzetmeyen ve
derleme almalar yapmak dnda alana kmann ok da gerekli grlmedii bu alma biimi, ayn zamanda karlatrmal mzikoloji alannda uzun sre izlenen yolu da tanmlar.
Karlatrmal mzikolojinin en temel zellii evrimci (evolutionist)
ve/veya yaylmac (diffusionist) yaklamlardan hareket etmesidir. Bu
nedenle hem Batl karlatrmal mzikologlar, hem de onlarn Bat-d
mzikleri incelemek iin gelitirdii yntem ve teknikleri kullanan Batl
olmayan karlatrmal mzikologlar uzun bir dnem ayn yaklamlar
paylatlar (Stone 2007: 24).

250

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Antropoloji ynelimli evrimci yaklam, uygar ve ilkel kltrler arasnda ak bir farklln olduu dncesinin yerlemesini salad. Kltrel
evrimcilie gre, kltrler basitten karmaa doru evrimleirler ve bu
yolla ilkellikten uygarla doru hareket ederler; mzik toplumlarla birlikte
basitten karmaa doru evrimleir; toplumlar biri dieri ile badaan
olduka tutarl ve ilevsel sistemler ina ederler. Evrimci yaklama zg bir
baka varsaym, kimi mzik pratiklerinin, evrimleme srecini yaayan
birok toplumda ayr ayr ortaya kabileceini (polygenesis) savunur.
Yine antropolojiden gelen yaylmac yaklam ise, mzik seslendirilmesini
ieren kltrel alkanlklarn zamann bir blmnde uzun mesafeler kat
ederek bir yerden baka bir yere dalmasn betimler. Yaylmacla gre
tek bir icat noktas vardr ve bu icat zamanla zgn yerinden dar tanr. Kltrel evrimciliin tersine monogenesisi (tek balang) savunan
yaylmaclk, bir kltrel davrann bamsz olarak kefedildii dncesini kabul etmez. Folklor disiplini iindeki yaylmaclk, daha uzun erimli
tarihsel-corafi yntem iinde ekillendi ve kltrel rntlerin zamanla
bir yerden baka bir yere yaylmalarnn incelenmesine odakland. Aratrmalar, kltrel pratiklerin balang noktasn yeniden ina etmeyi amalyordu (Stone 2007: 27).
lk Bilimsel Vaka: Pentatonizm
Avrupal bilginlerin, zellikle de bata Bla Bartk olmak zere Macar
ulusalclarnn almalarn takip eden Saygunun zerinde alt ilk
bilimsel olay (case), karlatrmal mzikolojinin yaylmac yaklam ile
rten Pentatonizm olur. Pentatonizm Trkn mzikteki damgasdr, Nerde pentatonizm varsa oradakiler Trktrler tezini kaleme ald yazlar (1934, 1936), bilgi retmenin yan sra dnemin Trk Tarih
Tezi, G Yollar Haritas ve Gne-Dil Teorisi etrafnda yrtlen rk
merkezli resmi almalarna da kltrel belge salamay amalyordu.
Saygun, daha sonra aceleci ve deneyimsiz olduunu syleyerek yanlgsn kabul edecektir (1962, 1986a, ayrca Refi 1991: 64).
Saygun, iki blmden oluan Trk Msksi Hakknda Raporunun ilk
blmnde Trklk ve Pentatonizm balantsn, mziin bunu ispatlayacak tarihsel bir belge olmasn ve bu nedenle derleme almalarnn nemini ele alr. Sayguna gre: Ana yurttan (Orta Asya) farkl zamanlarda
ayrlarak dnyann her tarafna g etmi olan Trkler, eitli etkiler altnda birok ortak zelliklerini kaybetmi olsalar da mzik yoluyla birbirlerine bal kalmlardr (Refi 1991: 67). Bu nedenle Saygun, tarihsel bir
251

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

belge olarak mziin Trk tarihinin yazlmasnda ve zellikle Trklerin

dnyaya yaylmalarnn anlalmasnda olduka i grebileceini savunur
(Refi 1991: 69).
Raporun ikinci blmnde alaturka denilen msk sisteminin kkenini
tartr ve erken Cumhuriyet dneminin eski Yunan art olarak deerlendirdii geleneksel Trk sanat mziini reddeden Gkalpc mzik politikasnn tersine, bu mzikte de Trklerin damgalarn vurduklarn ve
gelitirdiklerini ne srer. Sayguna gre makamsal mziin uyuturucu
etkisinden kurtulmasnn iki yolu bulunmaktadr: birinci yol, perde blmlenmesini ve makamsall bozmamak kayd ile, oktonluluk
(polytonality) ve oktartmllk (polyrythme) gibi besteleme teknikleri
kullanlarak yaplacak okseslendirme almalardr; ikinci yol, makam
kaygs olmakszn sekizliyi 24 arala blmek ve Batl geleceki
(futuriste) mzikilerinin yolunu izlemektir. Claude Debussy, Alois Haba
ve Jullian Carillo gibi bestecilerin o gne dek yaptklarn rnek veren
Saygun, elinin altnda alaturkann yirmi drt aralkl dizisi bulunan bir
Trk mzisyeninin de ayn yolda yrmesinde bir sorun olmadn ne
srer (Refi 1991: 73-74). lk olarak 1934 ylnda hazrlad ve zsoy
operasnn sahnelenmesinin ardndan Yalovada Atatrke sunma frsatn
bulduu bu rapor, resmi olarak istedii etkiyi yapmaz.5 Saygun, Atatrkn pentatonizm konusuna verdii nemi ve neden istedii etkiyi
yapmad hakkndaki grlerini Atatrk ve Muski: Onunla Birlikte,
Ondan Sonra balkl kitabnda (1981: 46-48) ve 1989 ylnda Glper
Refie gnderdii mektupta (Refi 1991: 63-66) ayrntlaryla ele alr.
Atatrke sunduu raporu daha sonra yeniden ele alan Saygun, 1936 ylnda Trk Halk Musksinde Pentatonism bal ile risale (kitapk)
olarak yaynlar. Tarih Kurumunun karm olduu Trklerin yayl
haritas delilinden yararlanarak, dnyadaki tm pentatonik mziklerin
Trklerle tand, kkeninde Trk olan topluluklar tarafndan yapld,
balang noktasnn Orta Asya olduu ynndeki dncelerinin kkletiini syler (1936: 6) ve pentatonizmin yayl haritasn oluturur (1936:
10). Saygun, daha da ileri giderek daha sonra vazgeecei bir varsaym
daha ortaya atar ve alaturka denilen geleneksel Trk sanat mziinin
kkeninin de pentatonik olduunu ne srer (1936: 9).
Tm bu uzun erimli ngrlerine karn Saygun, tezlerinin ancak bilimsel
yntemlere gre toplanm halk mzii gerelerinin karlatrmal yntemle incelenmesi ile akla kavuturulacann da altn izmeyi unut252

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

maz. Saygun bu almasnda ayrca, daha sonraki almalarnda gelitirecei, halk ezgilerinin derlenmesinde uygulanmasn nerdii alan almas
yntemini ele alr. Hviyet varakas (1936:8) olarak adlandrd gere
kimliinin btn ayrntlar ile saptanmasna ilikin bir soru listesi oluturur.6 Sayguna (1936: 8) gre, bu yoldan derlenmi trkler stnde
yaplan tetkykler (incelemeler) ve elde olunan neticeler hem nazariyeci,
hem tarihi, hem de kompozitr iin faydal olabilirdir. Folklor derlemeleri ancak ilmi yollardan yapld takdirde bir vesika kymetini haizdir
(1943, Refi 1991: 29) grn her frsatta yineleyen Saygun, folklor
almalarnn zellikle teknik tarafna odaklanr.
Saygunun Pentatonizm tezi nce, M. Ragp Gazimihali ardndan Ferruh
Arsunar etkiler (Gazimihal 1936, Arsunar 1937). Gazimihal,
pentatonizm olgusunu Saygundan daha nce ele almakla birlikte ilk balarda ayn tezi paylamaz. 1935deki yazsnda rklarla mzik sistemleri
arasnda herhangi bir ba kurulamayacan, bu tr grlerin geen yzyldan kalma, Belikal mzik tarihisi Franois Joseph Ftisten kaynaklanan, yzylmzda artk rtlm varsaymlara dayal olduunu syleyerek kar kar (1935: 5-11, Bartk 1991: 10). Ancak, bir yl sonra
Saygunun kitapnn hemen ardndan yazd Trk Halk Muskilerinin
Tonal Hususiyetleri Meselesinde dncesini deitirmesi ilgintir.
tiraf edeyim ki bu mesele ile ilgili eski yazlarmda Amerika ve Afrikada rastgelinen pentatoniklerin de Asyadan gelen tesirlerle ilgisini
kabul edemediim halde, bugn inanyorum. Pentatoniin Asyadan
garbe ve teki ktalara doru nasl yaylm olduunu tarihten nceki
glerle izaha imkn bulunduu gibi, bir takm geilerin de sonraki
alara - mesela Hunlarn Avrupaya gei asrlarna dm olmas
mmkndr (1936: 3-4).

Ertesi yl Gazimihalin nszn yazd almas ile Ferruh Arsunar

(1937) da aralarna katlr. Ancak her aratrmacnn bu konudaki almalar, dnemin resmi ideolojisi ile ilikili kltrel tezler gelitirme abasnn -belki de zorunluluunun- rnleri olmaktan teye gidemezler.
Nitekim, Halkevi izgisindeki folklorcu mzik evrelerinin beklentilerinden biri olarak Trk halk mziinin pentatonik temele dayand kansnn Bla Bartk gibi yetkili bir azdan onaylanmas umudu da Bartkun
Trkiyeden ayrldktan sonra kaleme ald yazs ile boa kar. Bartk,
Ankarada verdii nc konferansta bunu destekleyici gibi grnen
ancak belki de beklentileri karlamak zere yalnzca ihtimallerden sz
253

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

ettii Trk pentatonii sylemini (1991: 280-289) alan almasnn

sonularn deerlendirdikten deitirmitir (Bartk 1940: 180den aktaran Bartk 1991: 11). Nitekim Saygun da, Bartkla gerekletirdii almann ardndan ve zellikle de uluslararas etkinliklerdeki deneyimleri
ile edindii bilimsel perspektifin kendisine kazandrd yeni bilgiler nda bu grnden vazgeecektir.
Bla Bartk ile Alan Deneyimi
Saygun ve Gazimihalin pentatonizm zerine almalar srasnda, Macar
mzikolog Bence Szabolscinin ayn olguyu ele ald yazsn Gazimihale
gndermesinin ardndan aralarnda geen akademik tartma, folklor ve
karlatrmal mzikolojinin en nemli isimlerinden biri olan Bla
Bartkun Trkiyeye gelmesi ile sonulanacak nemli bir sreci balatt.
Szabolcsi, ilk nce pentatonizmin Asyadan Avrupaya yayln gsterdii
haritada Anadolu yarmadasn Arap ve ran blgesi ile ayn renk iinde
gsterir ve sz konusu mziksel alan Arap ve ran makamlar mntkas
olarak tanmlar (Saygun 1936: 9). Ancak, Gazimihalin ve Saygunun
Trkiyedeki pentatonikleri gsteren yantlar ile bu grnden vazgeer
ve Trk meslektalarnn Macar halk mzii hakkndaki dncelerini
Bartka da aktarr. Eski Macar ezgilerinin temel zelliinin inici
pentatonik sistemde olduunu saptam olan Bartk, ayn sistemin Trkiyede de olduuna ilikin bu bilgilerden olduka etkilenir ve Ankara
niversitesi Hungaroloji krss profesr Lszl Rsonyinin de araclyla teden beri merak ettii Trkiyeye gelme frsatn elde eder.
Rsonyi, Gazimihal ve Saygunun giriimleri sayesinde Ankara Halkevinin
davetiyle Trkiyeye gelen Bartkun, davet edilmesinin en nemli nedeni,
tecrbeli bir halk mzii derleyicisinden uzman danman olarak yararlanmaktr (Saygun 1951b: 5). Bartkun bilimsel yaklamlarnn, hem
derleme yntemleri hem de alan almalar sonucunda elde edilen mziksel verilerin ilenmesi bakmndan, halk mzii zerine alan birok aratrmac iin model olmas amalanr. Bu nedenle Bartkun Trkiyeyi ksa
ziyareti ve alan aratrmasna dayal model alma, Reinharda gre
Trk mzik folklorunun geliiminde nemi yadsnamayacak bir kilometre tadr (1991: 220). Bununla birlikte, Halkevi tarafndan grevlendirilen Saygunun alan almalar srasnda Bartka elik etmesinin ve sonrasnda verilerin analizi ile ilgili yazmalarnn, kendisine dier mzik folklorcularndan farkl olarak karlatrmal mzikolojiyle ilikili daha analitik bir perspektif kazandrd sylenilebilir. Dolays ile, Yrklerin oka
rastland Adana ovasnn seilmesi; kadnlarn trk sylemeye zendi254

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

rilmesi ve daha pek ok yntemsel zellii olan bu model alma en fazla

Saygun iin yararl olur. 2 Kasm 1936da stanbula gelen Bartokun ilk
gittii yer stanbul Konservatuvar olur ve arivdeki kaytlar dinlemeye
baladklar andan itibaren yapt uyarlar ile Sayguna yol gstericilii
balar (Saygun 1951b, 1976b: 411, 2005a).
Ksa bir sreye (18-25 Kasm 1936) sdrlan alan almasnda Bartk ve
Saygunun yan sra, Milli Eitim Bakanl tarafndan grevlendirilen
Necil Kazm Akses ve Ulvi Cemal Erkin gzlemci olarak bulunuyorlard.7
Saygunun alandaki grevi ise, trklerin kimlik bilgilerini not almak ve
szlerini fonetik olarak yazmak; ayrca kalan zamanda Bartkunkiler ile
karlatrmak iin ezgilerin eviriyazmn (transcription) yapmaktr.

Resim 1: Bartk, Kumarl Aireti, Toprakkale yakn, 24 Kasm 1936

Bu alan almasna ilikin kltrel balama ynelik ayrntlarn ve

etnografik betimlemenin grece zayflndan -zorunlu zaman darl nedeni ile- sz etmek mmkn olsa da, Yrk airetleri ile snrlandrlan
alan almasndan elde edilen verilerin analizi, dnemin yaklam biimlerine ve karlatrmal mzikolojinin alma modeline uygunluu bakmndan olduka baarldr. Saygun, Bartkun Trkiye gezisini ve birlikte
yaad alan deneyiminin kimi ayrntlarn 1951de yaymlanan makalesinde anlatr (1951b: 5-9, 2005a: 277-281). Daha ayrntl ve etnografik
255

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bakmdan doyurucu bilgiler Bartk 1937de (Trkesi 1976) ve 1976da

(Trkesi 1991) grlebilir.
Adana ve evresinde (Adana, Mersin, Osmaniye, ardak ve Toprakkale)
kurulan deneysel denilebilecek bu alma yalnzca sekiz gn (18-25 Kasm 1936) srmesine ve teknik ynden yetersiz, kartular 2 dakika ile
snrl Edison fonografnn kullanlmasna karn, Kurt Reinhard, alma
sonunda tanmlanan ezgi tipolojisinin hayranlk verici olduunun syler
(1991: 220). Nitekim alan almasndan elde edilen mziksel verilerin (93
ezgi) deerlendirilmesi aamasnda Bartk ve Saygunun yazmalar ve
analize ynelik bulgularn paylamalar ge de olsa baslan iki kitap ile
ortaya kt (Bartk 1976, Saygun 1976b).
Karadeniz Mzii zerine ki alma
Saygunun Bartkla gerekletirdii alan almasnn hemen ardndan
Karadeniz yerel mzikleri zerine gerekletirdii iki alma Bartktan
edindii deneyimleri yanstr. 1937 tarihli alma, Rize, Artvin ve Kars
yrelerinde gerekletirdii alan almasndan elde ettii verilere dayanr.
Bu yre arasndaki tn ve davran farkllklar zerinde duran Saygun,
ayrntl olmamakla birlikte kimi etnografik betimlemelere de yer verir.
Alan almasnn kstl zamanda ve olaslkla yalnzca halkevleri merkezli
olarak yaplmasna karn, ayrntl alg ve perde betimlemelerinin yan
sra, toplu syleme gelenei, gen ve yal kuaklar arasndaki mziksel
davran farkll zerinde durmas dikkat ekicidir. Kars yresine ait uzun
hava rneklerinde (ukurova ve Garip) olduu gibi, trklerin notaya
alnmasnda algsal ve vokal kesitleri mziksel dokuyu yanstacak biimde
ayr dizeklerde gstermesi, trklerin szlerinin eviriyazmnda yerel az
zeliklerini yanstan ek simler kullanmas olduka etkileyicidir.
Saygun1938 tarihli ikinci almasn8 stanbul Konservatuvar tarafndan
grevlendirilmesi sonucu kaleme ald. Kurum tarafndan halk mzii alannda gerekletirilen derleme almalar 1924-1931 yllar arasnda yaynlanan 14 defterde toplanmt. Aradan geen 7 yllk bir boluun ardndan ortaya kan defter, konservatuvar arivinde yer alan ve ayn mzisyenin (kemeneci Rizeli Sadk) Sahibinin Sesi stdyolarnda kaydedilmi
drt plann eviriyazmlarn ierir.
Saygun bu almasnda ncelikle, konservatuvar tarafndan o dneme dek
gerekletirilen halk mzii derlemelerinin nasl yapld zerinde durur
ve derleme almalarndaki sorunlar ele alr. 1938e dek yaplan derlemelerin iki aamada ortaya kt grlr. Birinci aamada Trkiyenin eitli
256

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

yerlerine yazlan mektuplarla trklerin notaya alnarak gnderilmesi istenir ve gelenler elden geirilerek yaynlanr.9 kinci aamada ise bu alma
tarzndaki yanlln farkna varlr ve bir heyet ile derleme gezilerine klarak trkler bizzat yerinde notaya alnr.10 Bu saptama aamasnda bir
blm fonografa kaydedilirken, bir blm de yerinde notaya alnarak
derlenir. 1926-1929 yllar arasnda gerekletirilen 4 derleme gezisinin
ardndan halk mziinin toplanmasnda izlenen bir dier yol ise tannm
yerel mzisyenlerin stanbula getirtilerek Sahibinin Sesi ve Columbia gibi
plak firmalarnn stdyolarnda kaydedilmesidir. Saygunun hazrlad
15inci defter de, bu yolla toplanm halk mziinin eviriyazm zerinedir. Bununla birlikte, en doru yntemin fonografla yerinde kaydetme
olduunu vurgulayan Saygun, her trk hakknda bir kimlik belgesi dzenlenmesi gerektiinin de altn izer (1938: vi). Ayrca trklerin metinlerinde Karadeniz aznn telaffuzu iin eitli simlerden ( yerine ts, c
yerine dz vb.) yararlanr (1938: viii-ix). Saygun, trklerin notaya alnmasnda kulland dizgeyi daha sonra uluslarararas bir eviriyazm sistemi
olarak da nerecektir.
Halkevlerinde Msik, Yalan ve Karacaolan
1939 Nisannda stanbul Konservatuvarndaki grevinden ayrlarak Ankaraya dnen Saygun, Cumhuriyet Halk Partisinin mzik danmanl ile
birlikte Halkevlerinde mzik mfettilii grevine atanr. Ertesi yl, Cenap
And ve birka arkada ile birlikte yeniden stanbula dnmesine (1972) dek
srecek Ses ve Tel Birliini kurar, 1942de En tannm almas olan Yunus
Emre Oratoryosunu besteler. Saygunun karlatrmal mzikoloji alanndaki
bilimsel almalardan uzaklat bu yllarda (1939-48) halk mzii ile olan
ilikisi, gazete ve dergi yazlar (Saygun 1943, Refi 1991: 20-61) dnda radyo programlar ve koro dinletileri gibi performansa dayal etkinlikler erevesinde devam eder (Refi 1991: 127-128, Aydn 2004: 49, Duygulu 2004:
79). Ayrca, biri Halkevlerindeki grevi nedeni ile istenmi, dier ikisi ise dn adam ve folklorcu ynlerini yanstan kitap yine bu dnemin rnleridir: Halkevlerinde Msik (1940), Yalan (1945) ve Karacolan (1952).
Halkevlerinde mfettilik grevine balamasnn hemen ardndan
Saygundan halkevlerindeki mzik almalarna yol gsterecek bir
klavuz hazrlamas istenir. Bunun zerine kaleme ald Halkevlerinde
Msk (1940)11 balkl on blmden oluan kitap nasl bir mzik eitimi
verilmesi gerektii ynndeki tavsiyelerini iermektedir. Gazete ve dergilerde yaynlanan kimi yazlarn Yalan: Sanat Konumalar (1945) kitabnda bir araya toplayan Saygun, Mahalli Renk, Ferdiyetilik ve Mahal257

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

li Renk, Folklor ve Sanat balkl yazlarnda yerellik olgusunun sanatsal yaratmdaki gcn tartr.
Saygunun bu dnemdeki nc almas, 1945de tamamlamasna karn Ses ve Tel Birlii tarafndan 1952de yaymlanan Karacaolan: Yeni
Bilgiler, Bir Rivayet, Melodiler balkl kitabdr. Bu kitapta temelde metin
incelemesi yaplarak Karacaolann yaam, yeni bir sylentiden hareketle
ele alnr.12 Saygun, ayrca onbir havadan oluan ezgi rneklerinden yola
karak sz-ezgi ilikisi zerinde durur. ncelenen ezgilerden nn, inceden kalna doru do-la-sol-mi-re sesleri zeri kurulu olmas delilinden hareketle lada karar veren inici pentatonik dizinin Trkiyedeki yerel mziklerin belirgin bir zellii olmasnn altn izer (1952: XXXV).
Yeni Ynelimler
lk kez 25 Mays 1946 ylnda seslendirilen Yunus Emre Oratoryosunun
kazand baar sayesinde yeniden Ankara Hkmetinin gzne giren
Saygun, on iki yl sonra Ankara Devlet Konservatuvarna kompozisyon retmeni olarak atanr (Aydn 2004: 49). Saygunun bu dnemden balayarak
uluslararas etkinliklerde yer almas, hem bilimsel yaklamlarnda ve fikirlerinde etkili olacak bir dnm hem de mziksel retimine yn verecek yeni
bir sreci balatr. Bu srecin balang noktas, etnomzikoloji tarihinde
nemli bir yeri olan ve bugnk Uluslararas Geleneksel Mzik Konseyiin
(International Council for Traditional Music, ICTM) temelini oluturan Uluslararas Halk Mzii Konseyinin (International Folk Music Council, IFMC)
kurulmasdr. UNESCO tarafndan dzenlenen ve yirmisekiz lkeden temsilcilerin katlm ile Eyll 1947de Londrada gerekletirilen kurulu toplantsnda, Saygun da vardr.13 Konseyin kuruluunda hedeflenen amalar: (a) tm
lkelerin halk mziinin korunmasna, datmna ve uygulanmasna yardm
etmek; (b) halk mziinin karlatrmal incelenmesini gelitirmek; ve (c) halk
mziine olan ortak ilgi sayesinde uluslar arasndaki anlayn salanmasna ve
dostlua katkda bulunmaktr. kinci madde, konseyin bilimsel incelemelerin
merkezine karlatrmal mzikolojiyi yerletirdiini gsterir. Toplantya Le
Divers Aspects de la Musique Turque balkl konumas14 ile katlan
Saygundan, ertesi yl yaplacak ilk kongre iin halk mziinin derlenmesi ve
notaya alnmasna ynelik bir bildiri hazrlamas istenir (Saygun 1949b: 3).
Saygun, ynetim kurulu yesi seildii konseyle ilikilerini 1950 ylna dek
srdrr ve konumac olarak katld ilk kongrede sunduu bildiriler,
kuruluun resmi yayn organ olan Journal of the International Folk Music
Councilin ilk saysnda (1949a, 1950a, 1951a) yaynlanr.
258

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

lk Kongre: Derleme ve eviriyazm in Bir Model nerisi

Konseyin, svirenin Basel kentinde gerekletirilen (13-18 Eyll 1948)
ilk kongresine Le Recueil et la Notation de la Musique Folklorique balkl
bildiri (1949a, 1949b, 1950b) ile katlr. Etnomzikolojinin isim babas
Jaap Kuntsla birlikte Walter Wiora, Samuel Baud-Bovy ve Marcel Dubois
gibi tannm bilim insanlarnn da yer ald bu kongrede, Saygunun
bildirisindeki neriler olduka dikkat ekici bulunur.
Saygun bu bildirisinde, ilk bilimsel almalarndan balayarak gelitirdii iki
nokta zerinde durur. Birincisi, ortak bir derleme ynteminin belirlenmesidir.
Saygunun bu konudaki nerisi toplanan mziksel gerecin hviyet kadn
karmaktr. Kimlik kartnn karlmasnda mziksel gerele ilgili bilgilerin
(derlendii yer, tarih, icracnn ad vb.) yan sra, konuulan dil, halkn kkeni,
derleme yaplan mzisyenin profesyonel ya da amatr olmasna gre renme
srecinin saptanmas, mziin ritel ile ilikili olup olmad gibi, tamamlayc
kltrel zellikleri de gz nne alan ayrntl bir soru listesi sunar. Saygunun
yirmi maddelik soru listesi daha nceki almalarnda ortaya koyduu (1936)
ve uygulad (1938) listeden birka ynyle farkldr. Bu farklln temelinde
ise -aka vurgulanmasa da- derlenen mziksel gerecin kltrel evre ile balantlarnn saptanmas vardr. Derlemenin yapld yerde yaayan topluluun
ve evresindeki yerleimcilerin kkenleri ve inan zellikleri; konuulan dil ve
lehe; trknn derleme yerinde yaayanlarn tm tarafndan bilinip bilinmedii, bilinmiyorsa nedeni; seslendirenin profesyonel mzisyen olup olmamas; seslendirenin mimik ve hareketleri vb. sorular derlenen gerecin kltrel
aidiyetini sorgulamaya yneliktir.
Saygunun bildirisinde zerinde durduu ikinci nokta, alan almasndan
elde edilen mziksel gerecin doru biimde saptanmasna ynelik bir nota
yazs gelitirmek ve bunun uluslararas kullanlabilecek ortak bir
eviriyazm modeline zemin oluturmasdr. Tampere olmayan sistemlerle
yaratlm mziklerin notaya alnmasnda Bat notasyonunun yeterli olmadnn farkna varan Saygun, bu gl amak iin Suphi Ezginin geleneksel Trk sanat Mzii iin gelitirdii nota yazm simlerini ok az deitirerek kullanr. Nitekim kongre sonunda yaplan tartmalar nda
Samuel Baud-Bovynin nerisi zerine, Saygun ile baka lkelerdeki aratrmaclarn bir araya gelip ortak bir eviriyazm modeli oluturmalar iin
bir komite kurulmas ve UNESCO tarafndan desteklenmesinin nerilmesi kabul edilir (Saygun 1949a: 33, 1949b: 3, 1974: 11).15

259

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

kinci Kongre: Riteller ve Evrimci Yaklam

Ertesi yl (7-11 Eyll 1949) Venedikde gerekletirilen ikinci kongreye
Des Danses D'anatolie et de Leur Caractre Rituel balkl bildirisi ile katlan Saygun, bu bildirisinde halk danslarnn kkeninde ritellerin bulunduunu ne srer ve Anadoluda oynanan birka dans rneini [sin-sin,
bengi, horon, Timur aa (Erzurum dans), bar (Turna bar, Tavuk bar)] ele
alarak bu danslardaki kimi figrleri eitli mitlerle ilikilendirir (1950a:
10-14, 1975b: 23-27).
Riteli ilkel ve gelimi toplumlar ekseninde incelemesi nedeni ile Saygun,
o dnemde hala evrimci yaklam savunduu ynnde deerlendirilebilir.
Dionisos enlikleri ile Anadoludaki babozumu enlikleri arasnda iliki
kurar ve Alevilerin cem trenlerini ilkel insann dayancasz inancnn
gereklerine gre dzenlenmi olan bir tren, baka inanlarda devam etmektedir diye yorumlar. Ele ald rneklerin ritel zelliini dnemindeki toplumsal/kltrel gereklik yerine, gncel balamdan uzak eski
zamanlar gibi belirsiz ve evrimsellii savunan bir gemile ilikilendirerek
genelletirmesi etkileyici olmakla birlikte sandan teye gitmez. nk,
aksini ispat etmek de dorulamak da gtr.
nc Kongre: Bir Yaklam Biimi Olarak Otantiklik
Saygun, International Folk Music Councilin (IFMC) 1950de 17-21
Temmuz tarihinde Indiana niversitesinde toplanan nc kongresine
Authenticity in Folk Music balkl bildiri ile katlr. Bildirisinde nce bestecinin znellii ile aratrmacnn nesnelliinden hareketle otantiklik kavramnn nemi zerinde duran Saygun, daha sonra halk mziinin otantik olarak nitelendirdii karakteristiklerine, yani zne nasl ulalmas
gerektiini tartr. Sayguna gre, ii yalnzca sanatlk olan bir besteci,
konuya kiisel ve znel bir bak asndan yaklar, aratrmacy ilgilendiren nesnel ve bilimsel ynler kendisini kayglandrmaz ve dn ald halk
ezgilerini istedii gibi kullanabilir. Ancak aratrmacnn daha fazla nesnellie ve daha az hatal sonulara ulamak iin otantik belgelerle almas
gereklidir. Dolaysyla, bilimsel bir inceleme sorunu olan otantiklik, geree ve asl, z ya da sahici kabul edilen mzie ulamann nndeki
en nemli engeldir. Bu nedenle, yerel ezgiler zerine blgesel, blgeleraras ve uluslararas alanlarda yaplacak almalarn temel metodolojisi karlatrmal olmak zorundadr diyerek zmn karlatrmal incelemede
yattn vurgular (1951a: 7, 2005b: 63).

260

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Sayguna (1951a: 7, 2005b: 64) gre, halk mziinin incelenmesi bilimin

eitli dallar ile ilikili evreden olumaktadr: Birincisi halk mziini
insanolunun spontane (kendiliinden gelien) bir dili olarak inceleme,
yani dilbilimsel evredir; ikincisi halk mziini bilinalt inanlar dar
vurma arac olarak inceleme, yani toplumbilimsel evredir; ncs ise
halk mziini tarihsel bir belge olarak inceleme, yani arkeolojik evredir.
Bu kadar ok evresi olan bir incelemenin byk bir zenle yaplmas gerektii iin, mziin belge olarak otantiklii byk bir nem tar.

Resim 2: Yzyl Ortas Folklor Konferans, Indiana, Temmuz 1950.16

Bilimsel almalarnda arlkl olarak nc evreye, yani halk mziini

tarihsel bir belge olarak incelemeye odaklanan Saygunun otantik olana
ulamak ynnde izledii ve nerdii yol, incelenen mzikteki heterojen
gelerin karlatrmal inceleme yoluyla saptanarak elenmesiydi. Sayguna
_____________

Soldan saa yerleim n Sra: Prof. Otto Anderson, Mrs. Lumpkin, Prof. B. Lumpkion, Prof. Erixon, Mr.Jasimoddin, Prof. G.
Herzog, Miss M. Karpeles, Prof. M.Barbeau, Prof. Walter Anderson, Dr. Stith Thompson. kinci sra: Mr. S. OSuillebhain,
Miss S. Poladian, Dr. L. Bdker, Prof. A. Lord, Prof. S.Bayard, Mrs. Saygun, Prof. H. Halpert, Dr. E. Burchenal, Prof. A.
Campbell. nc sra: Dr. J. Balys,. Dr. Duncan Emrich, Miss M. Gadd,.Miss A. Kaufman,. Mr. H. Darington.
Drdnc sra: Mr. J. Mickey, Miss B. Lattimer, Mr. H. Reeves, Mr. L. Austen, Mrs. Sidney Rubertson Cowell,. Dr. G.
Pullen Jackson, Prof. E. Wells, Mrs. La Farge, .. Arka sra: Prof. R. Christiansen, Mr. E. Nadel, Mr. V. Dolan, Mr. S. Eskin,
Prof. A. Saygun, Prof. B. Bronson, Mr. O Sanders, Mr. J. Raben, Mrs. Seeger, Mr. C. Seeger.

261

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

gre, otantiklik sorununun giderilmesi ise yine karlatrmal olarak yaplacak

yatay ve dikey analizlerle mmkndr: Yatay analizde, nce tek bir blgeden,
sonra o lkenin deiik blgelerinden ve en sonunda deiik lkelerden ezgiler
karlatrmal olarak incelenir. Dikey analiz ise tarihsel verilerden yararlanarak
derinlik bakmndan yrtlr ve folklorcunun bir arkeolog gibi almasna
olanak verir. Saygun, her bakmdan km uygarlklarn malzeme krntlarn gizleyen hyklere benzettii folklor gerelerinin, kazlarn gn na
kard arkeolojik gerelerden ok az farkl olduunu dnr. Arkeolojik
bir kaz gibi derinlemesine yaplan aratrma ve st ste gelen tabakalarn yakndan incelenii, her uygarln nasl katkda bulunduunu ve en sonunda
her birinin asl kaynaklarn anlama frsatn verebilir. Bylece, Anadolu Trkleri, Asya eremisleri ve Avrupa Macarlar arasndaki balarn otantiklik abas ile ortaya kabileceine inanan Sayguna (1951a: 8, 2005b: 65) gre, otantiklik, tarihinin bu halklarn muhacereti sorununu yeni bir k altnda incelemesini de mmkn klacaktr.
Saygunun otantiklik yaklam, halk mziinin nsel (a priori) olarak
otantik olmas gerektii ilkesinden hareketle belirli bir kltrel pratiin ya
da deerin zaman iinde yabanc unsurlarla deiiklie uramas ve bozulmas tehlikesine kar direnci de iinde barndrr. Bu yaklamda, deiiklie direnmi ve korunmu olan otantik iken, deimi ve korunamam
olann inotantik olduu varsaylr. Bu nedenle otantikliin bir yaklam
biimi olarak aslnda daha en bandan itibaren Saygunun mzik aratrmaclnn merkezinde yer aldn sylemek mmkndr. Saygun, otantik olan bilimsel inceleme verisi olarak kabul ederken otantik olmayan
kabul etmeyerek dlad ynnde eletirilebilir. Ancak bu eletirinin
yn dorudan Saygun deil, bal olduu iki disiplin -folklor ve karlatrmal mzikoloji- olmaldr. nk otantiklik, her ikisinde de ounlukla gemie ait olan ve asl/sahici kabul edilen eyle -ya da eylerle- ilikili
bir sylem zerine ina ediliyordu. Folklor, derleme ve snflandrma almalar srasnda saf, bozulmam olan bir otantii gzetirken, karlatrmal mzikoloji adn ald ynteme dayal yapsal analizlerle otantik
olan ortaya kartmay hedefliyordu.
Etnomzikolojinin Tanmlanma Dnemi ve Saygun
Adlerden II. Dnya Savana dek yaygn olarak kullanlan, hem mzikolojinin bir daln hem de bu dalda almalarn srdren aratrmaclar ve
paylatklar yaklam ve yntemleri tanmlayan karlatrmal mzikoloji
teriminin eksik ve alan tanmlamaktan uzak olduu, zellikle 1940l
yllardan balayarak birok yazda vurguland. Bununla birlikte
262

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

etnomzikolojinin isim babas Jaap Kunstun balangtaki tanmlamas da

alan ilkel, Batl-olmayan, halk ve Dou mziklerinin incelenmesi ile
zdeletiren karlatrmal mzikolojininkinden pek farkl deildi.
Etnomzikolojinin ya da zgn ad ile karlatrmal mzikolojinin inceleme nesnesi: ilkel halklardan uygarlam uluslara kadar insanolunun
tm kltrel katmanlarndaki geleneksel mzik ve alglardr. Bu nedenle
bizim bilimimiz tm kabile ve halk mzikleri ile Batl-olmayan her tr
sanat mziini aratrr. Yan sra, mziin sosyolojik grnmlerini de
mziksel kltrleme olarak aratrr. Bat sanat ve popler (elence) mzii bu alana dahil deildir. (1959: 1)

II. Dnya Savann ardndan kurulan iki profesyonel dernek ile birlikte bu
eksikliin dzeltilmesinin yan sra, karlatrmal mzikolojinin baskn yaklamlarndan kurtulan bir disiplinleme sreci balad. 22 Eyll 1947de Londrada kurulan ve Saygunun ynetim kurulu yesi olarak grev ald IFMCyi,
1955de Society for Ethnomusicology (SEM) ve 1982de International Council for
Traditional Music (ICTM) izledi. SEMin kurucularndan David McAllester,
Bostondaki kurulu toplantsnda yeni alann incelenen mzik ile deil yeni
ynelim ve yntemlerle tanmlandn vurgulad:
Dernein asl ierii uzun uzadya tartld. Ortaya kan genel uzlama, etno-mzikolojinin artk szde ilkel mzik ile snrlandrlamayaca ve sylemin kat snrlarndan ok rencinin ynelimi ile tanmlanddr etno-mzikoloji terimi, bu disiplin ve onun aratrma alan iin eski karlatrmal mzikoloji terimine gre daha doru
ve tanmlaycdr (1956: 5den aktaran Myers 1992: 7).

1950lerin ortalarndan balayarak geerlilik kazanan etno-mzikoloji

terimi (aradaki tire SEM tarafndan resmi olarak 1957de drld) karlatrmal mzikolojinin yerini ald. Bu tip incelemenin dier tm bilgi
alanlarndan daha fazla karlatrmal olmad gr George Herzog,
Jaap Kunst, Willard Rhodes, George List, Curt Sachs ve Walter Wiora
tarafndan tekrar tekrar ifade edildi:
Fakat bugn karlatrmal mzikoloji kullanlln yitirmitir. Bilginin
her dalnn altnda karlatrma yatar. Mzik tarihinde bile
Palestrinann Missasn Lasso ve Victoriannkilerle ya da kendi motetleri
ile karlatrmadan tartamayz. Gerekte tm dnlerimiz karlatrmann bir biimidir: mavi gkyznden konumak onu gri ya da mor olan
ile karlatrmaktr (Sachs 1961: 15den aktaran Myers 1992: 7).
263

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

Aradaki tirenin drlmesi kesin biimde karlatrmal mzikolojinin

baskn yaklam ve yntemlerinden -tarihsel, evrimci ve yaylmac- kopma
anlamna da geliyordu. Alann kurucular Jaap Kunst, Helen Heffron
Roberts, Curt Sachs, ve Charles Seeger ile rencileri Mantle Hood,
George List, David McAllester, Alan Merriam, Bruno Nettle ve Klaus
Wachsmann tarafndan eitli alternatifler nerildi (Myers 1992: 10).
1950lerin sonunda Amerikal etnomzikologlar iki kampa ayrldlar: Alan
Merriamn ban ektii antropolojik eitimliler ve Mantle Hoodun ban
ektii mzikolojik gemii olanlar. Merriam 1960da etnomzikolojiyi
konu bakmndan deil yntem bakmndan mziin kltr iinde incelenmesi olarak tanmlad. 1973de bu tanm mziin kltr olarak incelenmesi diye deitirdi ve 1975de ise mzik kltrdr, mzisyenlerin yaptklar ise toplumdur diyerek kltrel ve toplumsal etkenlere byk bir
vurgu yapt. Merriam bireysel alan almasn tm etnomzikolojik incelemelerin temel paras olarak dikkate ald ve mzik kltrlerinin incelenmesi
-mzik hakkndaki kavramlarn, mziksel davrann ve mziksel tnnn
aratrlmas- iin bir model nerdi (Myers 1992: 8). Merriamdan bu yana
etnomzikoloji, kuramlar, yaklamlar ve modelleri bakmndan srekli
sorgulanarak gelime gsterse de, bugn tm etnomzikologlarn paylat
en nemli ilke mziin ait olduu kltr iinde ondan koparlmadanincelenmesidir. ncelenen mzik ve ait olduu kltrel balam ile ilgili
etnografik verilerin toplanmasnda uygulanan stratejik yntem olarak alan
almas (fieldwork) ise hala bakededir.
Etnomzikolojinin bir disiplin olarak tartld ve snrlarnn izilmeye
alld yllar Saygunun bilimsel almalardan uzaklat dneme denk
gelir. 1951 ylna dek karlatrmal mzikoloji anlay iindeki bilimsel
yaklamlara bal kalan Saygun, etnomzikoloji terimini ilk kez 1960da
yaynlanan Ethnomusicologie Turque balkl yazsnda kullanr (1960,
2004). Olduka ksa olan bu yaznn z, Trkiyede yaplan
etnomzikolojik almalar anlatmak gibi grnse de, Saygun daha ok
arivcilik zerinde durmaktadr.17 Kendisinin, M. Ragp Gazimihalin ve
Metin Andn almalarn Trkiyedeki etnomzikolojik rnekler olarak
gsterir (1960: 68, 2004: 112). Ayrca, Saygunun terimi hem mzik folkloru hem de karlatrmal mzikoloji alanlarnda alanlar kapsayacak
biimde kullanmas da dikkat ekicidir. 1957de aradaki tireyi (etnomzikoloji) drerek etnomzikolojiyi karlatrmal mzikolojiden ayr
bir alan olarak tanmlayan SEMden ve bu kurulu etrafnda toplanan
etnomzikologlarn almalarndan uzak kalan Saygunun aslnda aradaki
264

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

tireyi drmedii sylenebilir. Alan almasn veri toplama yntemi

olarak kabul etmekle birlikte etnografiye ve kltrel balama odaklanan
bir etnomzikoloji yerine, daha ok folklor ve karlatrmal mzikolojinin yntem ve yaklamlarn srdren bir etno-mzikoloji algs iinde
kald grlr.
nceleme Nesnesindeki Deiim: Tresel Mzik
Saygunun, 1957de yazd Op.35 kinci Yayl alglar Drdl ile balayan makamsal mzie ynelme sreci (Aydn 2004: 51), sonrasndaki bilimsel almalarnda da ayn mziksel yapy inceleme nesnesi olarak setii
grlr. Bylece, Saygunun bilimsel almalarnn (1962, 1964a, 1964b)
merkezine ektii kavramlardan biri de tresel mzik olur. nceki almalarnda krdaki folka ait halk mziine odaklanan Saygun, kentteki
folka ait sanat mziini de -geleneksel Trk sanat mzii- inceleme konusu edinir. zerinde durduu ve ncekilerden pek farkl olmayan sorunlar
ise, mziin balangc, yapsal kken(ler)i ve evrimlemedir.
On yllk bir aradan sonra 1961de (6-12 Nisan) Tahranda dzenlenen
Uluslararas Mzikoloji Kongresine Basic Principles of Musical Expression
as They are to be Found in the Modal Music of the Middle East (1964a;
1975a) balkl almas ile katlr. Saygun bu almasnda, geleneksel
Trk sanat mziinin de aralarnda bulunduu Ortadounun makamsal
mziklerinin, ayn kurama dayanmakla birlikte yaratcln duygusal ve
isel elerine ilikin ynleriyle birbirinden farkl olduklarn vurgular.
Tresel mzik kavramn tm modal mzikleri kapsayacak biimde kullanan Saygun, makamsal mziin znde bulunan ve tm Ortadou kltrlerinde ortak olarak anlamlandrlan kuramsal yapy ele alr. Ayrca Bat
terminolojisindeki mode teriminin, kendisinin tre olarak adlandrd
modal yapy ifade etmekte yetersiz olduunun, nk doulu mzik
kltrlerindeki seyir olgusunun, ayn modun kullanlmasna karn, farkl
makamlar ortaya kardnn altn izer (1964a, 1975a: 4-5). Saygun
yine ayn yl (1961) Budapetede dzenlenen kinci Uluslararas Mzikoloji Konferansna Quelques rflexions sur certaines affinits des musiques
folkloriques Turque et Hongroise balkl bildiri ile katlr. Bildirisinde, Trk
ve Macar ezgilerini perde, tartm ve biim bakmdan karlatrarak kltrel balantlar zerinde durur (1963: 515-524).
1962de yaymlanan La Gense de la Mlodie balkl makalesinde Saygun,
yirmi alt yl (1936) aradan sonra yeniden Pentatonizm problemini ele alr.
Ancak bu sefer hem yaklam farkldr hem de yntem bakmndan izledii
265

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

yolu yeniden tanmlar. En azndan yaylmac yaklamdan uzaklam, tek bir

pentatonik kken olmad varsaymn ortaya atan ve bu varsaym farkl
kltrlerden mziksel rnekleri analiz ederek sorgulayan bir Saygun kar
karmza. Balangta savunduu Pentatonizm, Trkn musikideki damgasdr ve Pentatonizm nerede varsa orada oturanlar Trktrler tezinden
(Saygun 1936, Refi 1991: 69) vazgemi olduunu ilk kez aka ortaya
koyar ve gemite savunduu bu tezi eletirmekten de geri kalmaz.
Saygun bu almasnda yine karlatrmal yntemden yararlanmakla
birlikte karlatrma, kltrel balantlar dorulamada deil, farkllklar
vurgulamada kullanlan analitik bir yntemdir artk. Tek sesten balayp
dek dnyann farkl blgelerinden (Kuzey Amerika, Macaristan, Sibirya,
Finlandiya, Srbistan, Makedonya vb.) be sesli ark ve ezgi rneklerini
analiz eden Saygun, pentatonizmin yaygnln bir kez daha ortaya koymakla birlikte evrimci yaklamn savunduu polygenesis (oklubalang)
varsaymndan hareketle tek bir pentatonik kkenin olmadn vurgular
(1962: 300, 1976a: 22).
Uluslararas Modal Mzik Merkezi Projesi
1964de The Classification of Pre-modal Melodies (1964b) balkl makalesi
yaymlanan Saygun, bu tarihten sonra incelemelerine uzun bir sre ara vermekle birlikte bilimsel alandan uzaklamaz. En nemli hedefi ise, Uluslararas
Halk Mzii Konseyi (IFMC) ve Etnomzikoloji Dernei (SEM) benzeri bir
oluumu Trkiyede gerekletirmektir. Ortadou ve Akdeniz lkeleriyle kltrel ibirlii erevesinde, ortak bilimsel etkinlikler yaplmas nerisinin dileri bakanl tarafndan benimsenmesi sonucu 1966da Ankarada dzenlenen
Ortadou-Akdeniz lkeleri Musk Kolokyumu, bu alandaki btn lkelerden uzmanlarn ilgisini eker (1975b: 9-10). Bu toplantda alnan kararlardan biri de merkezi Trkiye olan Uluslararas Modal Mzik Merkezi kurulmasdr. Ancak bu karar uygulamaya geirilemez.
1972 ylnda Ankara Devlet Konservatuvarndaki grevinden emekli olarak
stanbula yerleen ve ksa sre sonra stanbul Konservatuvarnda greve balayan Saygun, bu karar uygulamaya geirmek zere 1974de yeniden harekete
geer. Balangtan itibaren yerel mziklerin bir toplumun kltrel dinamiklerini yansttn ve bu noktada ayrntl olarak incelenmesi gerektiini vurgulayan Saygun, hayalini kurduu ve kurulmas iin aba harcad Modal Mzik
Merkezinin, mzik incelemesi yapan tm bilim insanlar iin bir ekim merkezi olacan biliyordu. Saygunun abalaryla o yl gerekletirilen 2. stanbul
Festivali kapsamnda Uluslararas Modal Mzik Kongresi dzenlenir. Anka266

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

rada yaplan ilk toplantnn devam olarak gerekletirilen kongrenin ilk amac folklorcu ve etnomzikologlara modal mziin eitli ynlerinin incelenmesi srasnda ortaya kan sorunlara eilme frsat vermek olarak tanmlanr.
Kongrede alnan kararlardan biri de 1966daki toplantda alnan Modal Mzik Merkezi kurulmas konusundaki karar hkmete yeniden hatrlatmak
olur. Saygunun birletirici kiilii sayesinde toplanan aratrmaclarn srarl
basklar sonucunda hkmet, merkezin kurulmas iin gerekli sorumluluu
zerine almay ve finanse etmeyi kabul eder. Ancak bu etkinliin ardndan
verilen szler unutulur ve hem 1966 kararlar, hem Modal Mzik Merkezi
projesi hem de Saygun bir kenara itilir (Folklora Doru 1975b: 9-11).
Saygunun bu istei ynetimin banda kapatlmasna kadar hizmet ettii
Halkevlerinin kurucusu olan CHP olmasna karn bir trl gereklemez.
Kapat: Bla Bartks Folk Music Research in Turkey
Saygunun bilimsel formasyonunda nemli rol olan ve ustam dedii
Bla Bartk ile gerekletirdikleri alan almasnda elde edilen verilere
dayanan son kapsaml bilimsel incelemesi, tarihsel olarak ge kalm olsa
da anlaml bir kapat (Coda) zellii tar. Bu alma, elde edilen verilerin
krk yl sonra gnna kan Bla Bartks Folk Music Research in
Turkeydir. Benjamin Suchoffun yayma hazrlad Turkish Folk Music
from Asia Minor baln tayan ve Bartkun yaymlama frsat bulamad incelemelerine dayanan alma ile ayn tarihte (1976) yaymlanmas
dikkat ekicidir. Saygunun katkda bulunduu ve Lszl Vikrn yayma
hazrlad alma iki blmldr. Birinci blm Bartkun Amerikaya
giderken Budapetede brakt el yazmalarnn tpkbasmdr; ikinci blm ise Saygunun Bartkun aratrmasna ilikin dnce ve eletirilerini ieren uzun incelemesi oluturur. Bla Bartkun almasnn eletirisi,
Kurt Reinhard (Bartk 1976: 217-228) tarafndan yaplrken, Saygunun
katklar Yetkin zer (1987: 34-36) tarafndan ele alnd. Bartok ile yrttkleri almada ortaya kan eksiklikleri tamamlamak iin yeniden alana
(ukurova) giden Saygunun yannda kompozisyon rencisi Ahmet Yrr vardr. Yaln Yreir klavuzluunda gerekletirilen alan almasnda, bu sefer Saygun bilimsel deneyimlerini aktaran bir usta, Ahmet Yrr
ise folka ynelen bir etnomzikoloji adaydr (Saygun 1976b:191).
stanbul Konservatuvarnda greve baladktan sonraki dnemde
Saygunun yurt dnda baslm almalarnn bir blm Trkeye evrilerek (1974, 1975a, 1975b, 1976a) yaymlanr. eviri ya da yeniden basm
olmayan son bilimsel almas ise 1982de Budapetede sunulan ve Trkesi 1986da Orkestra dergisinde yaymlanan Tetrakordal Yap ve
267

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

Mesenin levidir (Sutructure Tetracordale et la Fonction de la Msse).

alma, aslnda daha nce ele ald (1962, 1964a, 1964b) bir bilimsel
sorunu ierir. Eski Yunan modlar ile makam sistemi arasndaki ilikiyi
yine karlatrmal ve yapsal olarak analiz eden Saygun, hem iki
tetrakordun kaynama noktas, hem de ayrk bir dizide hi de merkezde
bulunmayan bir merkezi nota (1986b: 7) olarak tanmlad mesenin
ilevini tartr. Pentatonik dizinin Kk Asyada ve bu yarmadann
dou ve gneyinde yer alan lkelerde, Afrikann kuzeyinde, ksacas Akdenizin btn Orta ve Yakn kesiminde yaayan insan topluluklarnn
ortak igdlerine yant verdii (1986b: 15-16) sonucunu bir kez daha
vurgular. Bununla birlikte Saygun, makamsal mziklerin kkeninde
tetratonizmin yattn, bu nedenle pentakordal deil tetrakordal kurulularla aklanmas gerektiini ne srerek 1936da savunduu her iki mziksel sistemin temelinde de pentatonizm vardr dncesinin artk ok
tesinde olmakla birlikte karlatrmal mzikolojinin yntem ve yaklamlarna balln srdrr.
Sonu
Bir bilim insan olarak Ahmed Adnan Saygunun mzik aratrmalarnn
sonularn ieren yaymlanm almalar zerine yaplan bu incelemenin
de gsterdii gibi, kimi yazlarda (Gedikli 1987: 9-11, Aydn 2004: 53-64)
vurguland zere, yalnzca etnomzikoloji olarak tanmlanan inceleme
alannn rnleri olmadklar grlr. Saygunun bilimsel almalar bir
yandan derleme almalarna verilen nem ile folklorn, te yandan elde
edilen mziksel gerelerin yapsal ve karlatrmal olarak incelenmesi
nedeni ile, etnomzikolojiye nc almalarn yapld bir alan tanmlayan karlatrmal mzikolojinin temel yaklam ve yntemlerini yanstrlar. Nitekim Melih Duygulu (2004: 69, 81-82) da, Ahmed Adnan
Saygunun Folklor ve Etnomzikoloji almalar zerine balkl makalesinde bu iki disiplinin birbirine yaknlndan tr Saygunun bilimsel
almalarn folklor ve etnomzikolojinin kesiim noktasna konumlandrr ve folklor dndaki almalarn btnyle etnomzikoloji ile ilikilendirir. Ancak, Duygulunun ele al biimi de iki bakmdan eksiktir.
Birincisi konumlandrmada, ikincisi btnyle etnomzikoloji ile ilikilendirmede ortaya kar. Saygunun almalarnda bir kesiim noktasndan sz edilebilse bile, bu kesiim noktasnn bir ucunda folklorn
dier ucunda ise etnomzikolojinin deil, etnomzikolojiye nc almalarn yapld bir alan tanmlayan karlatrmal mzikolojinin bulunduunu sylemek daha doru olacaktr. Folklor ile karlatrmal mzikolo268

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

jinin ortak paydas ise ayn bilimsel nesneye odaklanmalar ve ortak yaklamlardan -evrimci ve yaylmac- hareket etmeleridir. Oysa, ele aldklar
folka ait nesne (halk mzii/kyl mzii) ve benzer yaklamlar nedeniyle birbiriyle balantl grnmekle birlikte, bu iki disiplin daha o dnemde bile grev tanmlar bakmndan ayrlyorlard. Ulusalclk anlayna hizmet eden folklor, yerel/halka ait olann toplanp/derlenip snflandrlarak yeniden ilenmek ya da incelenmek zere arivlenmesini grev edinirken; karlatrmal mzikoloji, yine ayn anlaya hizmet etmekle birlikte, folklorun grevinin bittii yerde balyor ve toplanan nesne olarak mziin bilimsel yaklam ve yntemlerle analizini grev ediniyordu.
Saygunun, bu makalenin banda belirtilen drt ana nedenden ivme alan
bilimsel almalar, Trkiye yerel mziklerine odaklanm bir mzik folklorcusunun ve inceleme nesnesi olarak seilen gerelerin -halk mziini
olduu kadar sanat mziini de konu alr- hemen tmnde kken, yayl
ve evrilme nedenlerini saptamay hedefleyen bir karlatrmal mzikologun bilimsel formasyonunu tm akl ile gzler nne serer. Nitekim,
Saygun da kendisini alan almas modeli bakmndan mzik folklorcusu
olarak tanmlarken, toplanan verilerin analizi ve bu analizleri ynlendiren
temel varsaymlar biimlendiren yaklamlar bakmndan karlatrmal
mzikoloji alan iinde konumlandrarak bu iki disiplini birbirinden ayrr.
Etnomzikolojinin, tarihsel-folklorcu yaklamlara dayanan karlatrmal
mzikolojiden ayr bir disiplin olarak tanmland dnemde de,
Saygunun, tartmalara ve yeni kuramlara uzak kald grlr. Gerekte,
aradaki tireyi (etno-mzikoloji) hem yazm (Saygun 1962: 3) hem de yaklam ve yntem bakmndan drmeyerek 1950li yllarn sonunda vurgulanmaya balanan ve antropolojiden beslenen etnomzikolojik ynelimin iine girmez.
Helen Myersn da (1992: 11) belirttii zere, etnomzikoloji almalarnn doas Guido Adlerden (1885) bu yana biim deitirmekle birlikte
alan SEMin (Society for Ethnomusicology) 1980deki 25inci toplantsnda
iddia edildii gibi bugn de hala rtn ispatlama ynnde aba harcamaktadr. Yalnzca mzikologlar ve antropologlar deil, Bat-d halk
sylemlerini kullanan mzik eitimcileri, mzik terapistleri, Bat-d mzik icraclar ve bestecileri de etnomzikolog etiketini kullanyorlar. Koltuk devrilmi durumda: akademisyenler ise kendi alan almalarn ynetiyorlar ve analiz ettikleri mzik kltrlerini ilk elden deneyimleyerek bilgi
retme ynnde aba harcyorlar (Myers 1992: 11). Koltuun devrilmesinin nedeni ise hem yaplan ii (etnomzikoloji) hem de o ii yapan
269

bilig

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

BAHAR 2011 / SAYI 57

(etnomzikolog), yalnzca edimi yaplan ya da inceleme konusu olan mziksel nesnenin zelliine (halk, egzotik, Batl olmayan, geleneksel, etnik
vb.) bakarak tanmlamaktr. Ancak gz nnde bulundurulmas gereken
nemli bir nokta vardr. O da, bir disiplini ve o disipline hizmet edenleri
tanmlayan eyin kullanlan etiketin ya da incelenen nesnenin ne olduunun deil, uygulanan yntembilimsel/metodolojik kuramlar olduudur.
Bu noktada, mzii kltrel balamnda incelemeye odaklanan
etnomzikolojinin, bugn artk inceleme nesnesini yalnzca halk, Batl
olmayan, egzotik, geleneksel ya da etnik olana ait mziklerle ve onlarn bulunduu yerle -kr, ky- snrlandrmad da unutulmamaldr.
Aklamalar
1

Bu makalede ele alnan kimi noktalar, Bursada (9-10 Mart 2007) dzenlenen Doumunun 100. Yl Dnmnde Ahmed Adnan Saygun balkl IV. Mzikoloji Sempozyumunda ve zmirde (7 Aralk 2007) dzenlenen Doumunun 100. Ylnda Besteci,
retmen, Aratrmac, Bilim ve Dnadam Ynyle Ahmed Adnan Saygun balkl
panelde szl olarak sunuldu.

Saygun hakkndaki almalarda (Duygulu 2004: 82, Refi 1991: 126-127) anlan baslmam bildiri metinleri bu almada kullanlmamtr.

Eugne Borrelin makalesinin lhami Gken tarafndan yaplm Trke evirisi iin bk.
Borrel 2004: 203-219, ayrca bk. Gken 2006: 349-384.

Duygulu (2004: 71), Saygunun halk kltrne yaknlnn ocukluk ve ilk genlik
alarna uzandn ne srmesine karn Saygunun Fransaya gitmeden nceki almalarnda bu etki grlmez. Aydn (2004: 27), Saygunun ilk genlik dneminde kaleme
ald yaptlarnn btnyle Orta Avrupa mzii bieminde olduunu, geleneksel Trk
mziklerini ilikin unsurlar iermediini vurgular. Dnemin yaygn Fransz kltr
etkisi iinde yetien ve 31 Ciltlik La Grande Encyclopedienin mzik maddeleri ile Albert
Keimin Richard Wagnerin Hayat ve Eserleri balkl kitabnn evirilerini yapan
Saygunun, 1928de Avrupada eitim almak zere girdii devlet bursu snavnda kendisine etki eden dnrler sorulduunda Pascal, Montaigne ve Baudelaireden sz etmesi,
Orta Avrupa, zellikle de Fransz kltrnn gen Saygun zerindeki baskn etkisini
gsterir (Aydn: 2004: 27).

Saygun (1986a: 3), 1986 ylnda Orkestra dergisinde yaymlanan Trk Halk Musikisinde Pentatonizm Bror zerine balkl yazsnda raporu Milli Eitim Bakanlna
verdiini, ancak Atatrkn ilgisine ramen Bakanln yazsn Trk Tarih Kurumuna
havale etmekle yetindiini belirtir.

Atatrke sunduu raporun ardndan 1935 ylnda, Kltr Bakanl tarafndan stanbul
Belediye Konservatuvarnn trk derlemelerini incelemek zere grevlendirilmi olan
Saygun, derleme yntemine ilikin nerilerini ve soru listesini aslnda ilk kez bu raporda
ortaya koymutur (Saygun 1936).

270

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Yerel derleme almalarnn nasl yapldn yerinde izlemek zere grevlendirilen Akses
ve Erkin, ertesi yl (17 Austos 1937) Hasan Ferit Alnar, Halil Bedi Ynetken, Muzafer
Sarszen ve teknisyen Arif Etikandan oluan ekiple birlikte, Ankara Devlet
Konservatuvarnn balatt ve Sivas, Elaz, Erzincan, Erzurum, Gmhane, Trabzon
ve Rize illerinde yrtlen ilk derleme almasnda yer alacaklardr (Eli 1997: 79).

stanbul Konservatuvar Folklor Klliyatnn 15inci defteri olarak yaymlanan Yedi

Karadeniz Trks ve Bir Horon 1938 ylnda yaymlanmakla birlikte, bu yaynda yer
alan Rizeli Kemeneci Sadkn seslendirdii Horonun (Maka Oyun Havas; 50-55)
eviriyazmnn balang kesiti, 1937 ylnda yaymlanan Rize, Artvin ve Kars Havalisi
Trk Saz ve Halk Oyunlar Hakknda Baz Malmatda (Saygun 1937: 13-14) yer
alr. Saygun, olaslkla Rizeli Sadkn plak kaytlarnn eviriyazmlarn Dou Karadenizdeki alan almasnda toplad verileri deerlendirirken gerekletirmitir.

llere gnderilen mektuplarda, her ilin Milli Eitim Mdrleri aracl ile Anadoludaki
okullarn mzik retmenlerinden ve mzik ile ilgili olan yerli halktan, oralarda alnp
sylenen halk trklerinin notalarnn gnderilmesi isteniyordu. Bu giriim sonucu
konservatuvara bir yl iinde yze yakn trk notas ular.

10

stanbul Konservatuvar tarafndan 1926-1929 yllar arasnda drt derleme gezisi dzenlenmi, Yusufu Ziya Demirciolu bakanlndaki bu gezilerde Rauf Yekta, Muhittin Sadk, M. Ragp Gazimihal, Ferruh Arsunar, Ekrem Besim ve Drr Turan grev almtr
(lktar 1973: 32-33).

11

1939 Nisannda Halkevlerinde mfettilik grevine balayan Saygun, Halkevlerinde

Musik kitabn Haziran 1939da tamamlam 1940da 2000 adet baslarak Halkevlerine datlmtr.

12

Saygunun bu almasnda Karacolan hakkndaki sylentiden yola karak tanmlad

yaambetimine ilikin iddiasnn eletirisi lhan Bagz tarafndan (1982: 297-302) yapld.

13

Melih Duygulu, Saygunun mzik aratrmaclndaki yeni dnemi 1950 ylnda

ABDde gerekletirilen Yzyl Ortas Folklor Konferans ile ilikilendirir. Ancak,
etnomzikolojinin ortaya knda nemli bir yeri olan Uluslararas Halk Mzii Konseyininnin (IFMC) kurulma kararnn alnd 1947deki toplantda bile, Saygun ba
aktrlerden birisidir. lk kongreden (1948) itibaren Saygun, kendisini etkileyici olduu
kadar eletirilen bir bilim insan konumunda bulur (1949a, 1949b).

14

Saygun, bu tarihten nce yurtdnda ilk olarak 1946da Pariste La Musique Anatolie et
se Relation Historique konumay yapt; ertesi yl (1947) Uluslararas Halk Mzii Konseyinin (IFMC) Londradaki kurulu toplantsnda Le Divers Aspects de la Musique
Turque balkl bildirisini sundu.

15

Komite, Saygunun da katlm ile Cenevrede toplanr (Saygun 1949b: 3). Bu alma
grubunun amac, uzmanlarn yanlarnda getirdikleri ve kendi lkelerinin deiik blgelerinden derlenmi halk mzii kaytlarn (plaklar) inceleyerek her eit halk arks derlemesinde uygulanabilecek bir nota yazm yntemi saptamakt. Ancak, incelenen literatrde ortak bir eviriyazm modelinin belirlendiine ilikin bir bilgiye rastlanmamtr.
Bunun nedeni, olaslkla toplant sonunda ortak bir eviriyazm sisteminin mmkn olmad sonucuna varlmasdr. nk, Etnomzikolojinin uzun bir sre -bugn bile271

bilig

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

BAHAR 2011 / SAYI 57

tartma konusunu oluturan eviriyazm sorunu Bat notasyonunun Bat d kltrlerin

mziklerini yanstmadaki yetersizliini kesinletirmitir.
16

Ahmed Adnan Saygun ve ei Nilfer Saygunun da yer ald bu fotoraf Journal of the
International Folk Music Council, Vol. 3, (1951) s.5ten alnd.

17

Bu almadan ayrca Saygunun koleksiyonunda kyller ve ocuklar tarafndan seslendirilmi ezgileri ieren 2830 para olduunu reniyoruz. Saygun, yazsnda ocuklarn
seslendirdii ezgilerin ne Ankara ulusal konservatuvarnda ne de stanbul
konservatuvarnda olmadn koleksiyonunun bu blmnn esiz olduunu belirtmektedir (1960: 67).

Kaynaklar
Adler, Guido (1885). Umfang, Methode und Ziel der Musikwissenschaft. Vierteljahresschrift fr Musikwissenschaft 1: 5-20.
Arac, Emre (2001). Ahmed Adnan Saygun: Dou-Bat Aras Mzik Kprs.
stanbul: Yap Kredi Yay.
_____ (2004). Bartk, dIndy ve Schola Cantorum: Adnan Saygunun Etkisinde Kald
Mzik Adamlar ve Akmlar. Biyografya 5. stanbul: Balam Yay. 85-93.
Arsunar, Ferruh (1937). Anadolunun Pentatonik Melodileri Hakknda Birka Not.
stanbul: Numune Matbaas.
Aydn, Yiit (2004). Ahmed Adnan Saygunun Yaamyks ile Besteci ve Mzikolog Kimlikleri. Biyografya 5. stanbul: Balam Yay. 21-23.
Bartk, Bla (1936). Mirt s Hogyan Gyjtsnk Npzent. Budapete: Ed. Somlo.
_____ (1940). Some Problems of Folk Music Research in East Europe. Bla
Bartk Essays. Ed. Benjamin Suchoff. New York: St. Martin Press. 173-194.
_____ (1976). Trkiyede Yaptm Derlemeler. ev. Gabriella Kalman ve
Ahmet Yrr. Folklora Doru 44: 23-34.
_____ (1991). Kk Asyadan Trk Halk Muskisi. ev. Blent Aksoy. stanbul:
Pan Yay., Turkish Folk Music from Asia Minor. Ed. Benjamin Suchoff.
Princeton: Princeton University Press, 1976dan eviri.
Bagz, lhan (1982). Folklor Yazlar. stanbul: Adam Yay.
Borrel, Eugne (1922). La Musique Turque. Revue de musicologie. T. 3e, No.
4e. (Dec., 1922). 149-161.
_____ (1923a). La Musique Turque 2 (Suite). Revue de musicologie. T. 4e, No.
5e. (Feb., 1923). 26-32.
_____ (1923b). La Musique Turque (Suite et Fin). Les Oussouls. Revue de
musicologie. T. 4e, No. 6e. (May, 1923). 60-70.
_____ (1931). Trk Mzikolojisi Hakknda. ev: M. Ragp. Musiki 5: 1-2.

272

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

_____ (2004). Yirminci Yzylda Trk Musikisi Bibliografyasna Katk. ev:

lhami Gken. Folklor/Edebiyat 38: 203-219.
Canal, Denis-Armand (1987). Ahmed Adnan Saygun Pariste (1928-1931).
Ahmed Adnan Saygun Semineri Bildirileri. Ed. Turul Gg. zmir: zmir
Filarmoni Dernei Yay. 28-30.
Duygulu, Melih. (2004). Ahmed Adnan Saygunun Folklor ve Etnomzikoloji
almalar zerine. Ahmed Adnan Saygun, Biyografya 5. stanbul:
Balam Yay. 69-83.
Eli, Armaan C (1997). Muzaffer Sarszen: Hayat, Eserleri ve almalar. Ankara: Kltr Bakanl Yay.
Folklora Doru (1975a). Uluslararas Tresel Musiki Kongresi. Folklora Doru 35: 3-5.
_____ (1975b). Kongre ve Sonras. Folklora Doru 35: 9-11.
Gazimihal, M. Ragp [Ksemihal] (1928). Anadolu Trkleri ve Muski
stikbalimiz. stanbul: Zaman Kitaphanesi.
_____ (1935). Trk Halk Mziklerinin Kkeni Meselesi. Trk Tarihinin Anahatlar
eserinin msveddeleri. Seri: III. No.8. stanbul: Akam Matbaas.
_____ (1936). Trk Halk Muskilerinin Tonal Hususiyetleri Meselesi. stanbul:
Numune Matbaas.
Gedikli, Necati (1987). Mzik Aratrmacs ve Folklorcu Olarak Ahmed Adnan
Saygun. Ahmed Adnan Saygun Semineri Bildirileri. Ed. Turul G.
zmir: zmir Filarmoni Dernei Yay. 9-11.
Gkalp, Ziya (1970). Trkln Esaslar. stanbul; M. E. Basmevi.
Gken, lhami (2006). Eugne Borrel (jen Borrel): Yaam, Trk Musikicileri
ile likileri, Yazlar/Eserleri, Trk Musikisindeki Yeri. Folklor/Edebiyat
46: 349-384.
Hasgl, Necdet (1996). Cumhuriyet Dnemi Mzik Politikalar. Folklora
Doru: Dans, Mzik, Kltr 62. stanbul: Boazii niversitesi Folklor
Kulb Yay. 27-48.
Kunst, Jaap (1959). Etno-musicology. The Hague: Martinus Nijhoff.
McAllester, David P (1956). The Organizational Meeting in Boston. Ethnomusicology Newsletter 6: 3-5.
Mugglestone, Erica (1981). Guido Adlers The Scope, Method, and Aim of
Musicology (1885): An English Translation with an Historico-Analytical
Commentary. Yearbook for Traditional Music 13: 1-21.
Myers, Helen (1992). Ethnomusicology. Ethnomusicology and Introduction. Ed.
Helen Myers. New York: W.W. Norton & Company. 3-18.

273

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

Oransay, Gltekin (1983). oksesli Musiki. Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi. C. 6. stanbul: letiim Yay. 1517-1530.
zer, Yetkin (1987). Bartokun Trk Halk Ezgileri Aratrmasna Saygunun
Katklar. Ahmed Adnan Saygun Semineri Bildirileri. Ed. Turul Gg.
zmir: zmir Filarmoni Dernei Yay. 34-36.
Reinhard, Kurt (1991). Sonsz. Kk Asyadan Trk Halk Musikisi. ev. Blent Aksoy. stanbul: Pan Yay. 217-228.
Refi, Glper (1991). A. Adnan Saygun ve Gemiten Gelecee Trk Musikisi.
Ankara: Kltr Bakanl Yay.
Sachs, Curt (1961). The Wellsprings of Music. The Hague: Martinus Nijhoff.
Saygun, A. Adnan (1936). Trk Halk Muskisinde Pentatonism. stanbul: Numune
Matbaas.
_____ (1937). Rize Artvin ve Kars Havalisi Trk saz ve halk oyunlar Hakknda
Baz Malmat. stanbul: Nmune Matbaas.
_____ (1938). Halk Trkleri: Yedi Karadeniz Trks ve Bir Horon. stanbul:
stanbul Konservatuvar Folklor Klliyat.
_____ (1940). Halkevlerinde Msk. Ankara: Cumhuriyet Halk Partisi Yay.
_____ (1943). Folklor almalarmz. Millet lim Fikir Sanat Mecmuas 12:
26-32, ayrca Refi 1991:20-30da.
_____ (1945). Yalan: Sanat Konumalar. Ankara: Dou Matbaas.
_____ (1947). Trk Halk Musikisinde Pentatonism. Musiki Ansiklopedisi C.1. 11-15.
_____ (1948). Le Divers Aspects de la Musique Turque. Ankara: Milli Eitim Bakanl Yay.
_____ (1949a). Le Recueil et la Notation de la Musique Folklorique. Journal of
the International Folk Music Council 1: 27-33.
_____ (1949b). Halk Trklerinin Derlenmesi. Mzik Grleri 1: 3-4.
_____ (1950a). Des Danses d'Anatolie et de Leur Caractre Rituel. Journal of
the International Folk Music Council 2: vi+10-14.
_____ (1950b). Halk Trklerinin Notaya Alnmas. Mzik Grleri 8: 4-5,
devam Mzik Grleri 9: 3-5.
_____ (1951a). Authenticity in Folk Music. Journal of the International Folk
Music Council 3: 7-10.
_____ (1951b). Bartk in Turkey. The Musical Quarterly 37(1): 5-9.
_____ (1952). Karacaolan: Yeni Bilgiler, Bir Rivayet, Melodiler. Ankara: Ses ve
Tel Birlii Yay.
_____ (1960). Ethnomusicologie Turque. Acta Musicologica 32(2/3): 67-68.
274

 Ykselsin, Etnomzikoloji Asndan Ahmed Adnan Saygun

bilig
BAHAR 2011 / SAYI 57

_____ (1962). La Gense de la Mlodie. Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae. T. 3. Fasc. . Zoltano Kodlynin 80. Doumgn
Armaan. Budapest: Akdemiai Kiad. 281-300.
_____ (1963). Quelques Rflexions sur Certaines Affinits des Musiques Folkloriques Turque et Hongroise. Studia Musicologica Academiae Scientiarum
Hungaricae. T. 5. Fasc. . 515-524.
_____ (1964a). Basic Principles of Musical Expression as They are to be Found
in the Modal Music of the Middle East. The Preservation of Traditional
Forms of the Learned and Popular Music of the Orient and Occident. Ed.
William Kay Archer. 222-230.
_____ (1964b). The Classification of Pre-modal Melodies. Folk Music Archivist
7(1): 15-28.
_____ (1974). Halk Musikisinin Derlenmesi ve Notaya Geirilmesi. ev: Mahir aul. Folklora Doru 34: 3-11.
_____ (1975a). Ortadou Tresel Musikisinde Musiki Anlatmnn Temel
lkeleri. ev. Ahmet Yrr. Folklora Doru 38: 3-7.
_____ (1975b). Anadolu Danslar ve Bunlarn Ayinsel Nitelii stne. ev.
Vedat Aydnolu. Folklora Doru 39: 23-27.
_____ (1976a). Ezginin Douu. ev: A. Adnan Saygun. Folklora Doru 44: 3-22.
_____ (1976b). Bla Bartks Folk Music Research in Turkey. Ed. Lszl Vikr.
Budapest: Akdemiai Kiad.
_____ (1981). Atatrk ve Musiki: Onunla Birlikte, Ondan Sonra, Ankara: SevdaCenap And Mzik Vakf Yay.
_____ (1986a). Trk Halk Muskisinde Pentatonizm zerine. Orkestra 160: 2-18.
_____ (1986b). Tetrakordal Yap ve Mesenin levi. ev. A. Adnan Saygun.
Orkestra 151: 2-16.
_____ (2004). Trk Etnomzikolojisi. ev: lhami Gken. Folklor/Edebiyat
39: 111-112.
_____ (2005a). Bartk Trkiyede. ev:lhami Gken. Folklor/Edebiyat 42: 277-281.
_____ (2005b). Halk Mziinde Otantiklik. ev: lhami Gken. Folklor/Edebiyat 44: 63-68.
Stone, Ruth M. (2007). Theory for Ethnomusicology. New Jersey: Pearson Prentice Hall.
lktar, M. akir (1973). Cumhuriyetle Birlikte Trkiyede Folklor ve Etnografya
almalar. Ankara: Babakanlk Kltr Mstearl Yay.
stel, Fsun (1994). 1920li ve 30lu Yllarda Mill Musiki ve Msk nklab. Defter 22: 41-44.
275

bilig
SPRING 2011 / NUMBER 57
247-277

Ahmed Adnan Saygun as an

Ethnomusicologist
brahim Yavuz Ykselsin

Abstract
This article aims to investigate the scientific studies of Ahmed
Adnan Saygun, which he performed in the research fields of
Folklore and Comparative Musicology, and to discuss his
contribution to ethnomusicology. The books, papers and articles that reflect the results of Sayguns research are the
sources used in this article. The subtitles of this article, in line
with the general discussion, also reflect the factors that played
a role on Sayguns formation as a scholar.
Key Words
Adnan Saygun, Bla Bartk, ethnomusicology, comparative
musicology, folklore, evolutionism, diffusionism.

_____________

Assoc. Prof., Dokuz Eyll University, Faculty of Fine Arts, Department of Musicology / Izmr
iyavuz@deu.edu.tr

276


2011 / 57
247-277

,
,
. ,
,
,
. ,
.

, , ,
, , , .

_____________

. , , , /
iyavuz@deu.edu.tr

277