Você está na página 1de 26
Jéréme Baschet A CIVILIZAGAO FEUDAL Do ano mil @ colonizagao da América tradugao Marcelo Rede Professor do Departamento de Histéria dou: iversidade Federal Fluminense pretécio | Jacques Le Goff ‘Taxa apopigqey wns 'epure ‘no ayoyp nas 2p user wa eonyfed 3 [99s gese09 He ‘oqueni ON, eamios9 ep wappd e opusoayuoasep ‘opessg Op ORSeHIsTULwIPe fap op soutare soe wefaini9 98 ont ‘soueusos sojad ypeuss2 OFF ueGIT por ort ap weroult ‘opsuinare ape seus 9 "uuapro9p o2dtHt ‘op epovstar ow cand » oonod wropersuy as anb — eAnknsep 2P' ns wa janpiaoe opssasde> — sooqupiasad sonod 80 '112]9 WOD " osenre ap ‘esouapesap up soya So soupsiaspe snas ap 2 OvSu © euioy ap 224 anb ao[ea ap owaureByaf wn srznpoxdas was afoy op #o2duH9 [> ip wus cuit: a9 30d upumbpe eajeBou opSeouoa w SPW “SourUor oR 5 dap *9 sofoif-oru so souade euBisap exsyed o “wo wo :o10q7g, "9E5I° ajdnp ran v episuon (2149190 op ouewroy ouadws op epand vpad stoapsuodsa: Sepodjnt‘owuotsyeaniow ‘area onb) ,sereqing Sagseau,opsseudko [24OH>}PEN 2 ep orsped esvangapq sagsvast] BLNAGIDO OG OYSVENAWOVEA 2 SOAOd SOAON 30 OYOVIVISNT psotpour vonupurp ep epsunesdui e axed staxpsuodspur ‘ojmi 02 & ots anb > soniye ofuagul ofeu o urezuarpexe9 anb apbequedion ap 2 ovbenued “osap ap stesuousepury sossanoud so res0uBs fons 129 eIpay PePL J ewat sod wa) OUAIT BINSSEEd © US OSI ep oyuauunajoauasap 0 [edt vIdgW aavd] VL1V V yasigo aavas1008 Vd ASaN3D 1 O1nLpavo i { matéria de art do tzabslho com metais, superior & do mundo como, her alguns vantage © Poon ee oe aproveltem das frequezas de um Império em dificuldade. © terma “invasdes nao € mais satisfatério do que o termo “bérbaros ave viiosepisédios san- grentes,confitos militares, incursdesvilentas eocu tamente, aqueles aos q j _ : 2 narratvas dos eronstas deca maior releve stalagso dos povos germanicos deve se a8 lena, dando varios seule, ne uo in 5. me uma imigragdo pro. aressva e muitas venes pacifica durante a qual os tecdmshegadoe ve insola, vam individualmente, aprovetandorse de seus talentos artesanais ou pondo forg fsa a sergo da armada romana; ou também em grupos nurvetosos benelciando-s entio de um acoréo com o Estado romano, que Ihes concedia 0 estatuto de “pow federado". O Império soube, entzo, tm um primelto omen nena niga oucanpos meh ne deere nb fe suas propria contadiges, exacerbadas 3 2 estrangeia se atpliava ee an A hustriograia recente demonstrou-o bem: a ona de fr sorte do Impésioteve um papel matcente, menos imagina com freq ita (limes) ao io sparagt,coms se do gue emo expo 8 Ino romano, a pesenga de excos eonsderaven ea mglaste feo or dio de cidades importantes na retaguarda (Paris, Treves, Cc ne atvidade desses reps aumertam seu peso demopaice sem vida as bases do import ia) estimulam a ingando assim, adquirida pelo Noroeste da Europa ir da Alta Idade Média. Quanto aos grupos getma préximos do Jet eles des de se nates omar se campontacsvhenderlieea ce praticando o pastoreio, o que the: tuutridos que os romans, Devi se camponeses,vvendo em ade ie também serem guereros mats bem sua sedertarzagdo, seu mado de vida @ menos derete do que se pdena eer duel dos pve romaninad, es alls, comercialzam de bom grado com eles, Assim, quando as rarins dos hunos, winds d sta Cental se sbater sobrea Europa vgn ue pee ao eae pa nr no ipso ecules to ngs dant dese novo petgo quanto os préprios zomanos. A fronteia foi eno, o expaye enn romanosendo-romanos habitvarantse ase encontrar ea fate rocae cometars oa dr i ur uma realidad intermedia: ela toma-e "o eh involunite em tn do gual os mus ros ita ever Ptr Bova san nyt 8 ial pel dees dente, ceded 9 Jones, decorer dos sé uma dezena de reins gen 429-35, or vandals insalamse no Nae da Aber ct Cena done 2353.04 ca com 9 extatuto de payo: federado; depois €a ver dos vsgrdos na Espanta ene Aquitnia, dos sted 30. js dos na Itélia (com Teodorico, que reina a partir de 493), dos burgiindios no Leste da Galia, dos francos ao norte desta e na Baixa Rendnia e, Finalmente, a patie de 570, 0s anglos € os saxées, que estabelecem na Gra-Bretanha (com Prcecdo des territérios da Escécia, da Irlanda e do Pats de Gales, que permane: em celta) 05 numerosos reinas gue se dilacerstéo no decorrer da Alta Idade Media (Kent, Wessex, Essex, Anglia Oriental, Mercia, Northumbria). Sem con: seguir, de qualquet modo, inverter a fragmentagdo que caracteriza entdo © Ocidente, um fendmeno notivel desse perfodo € 0 aumento do podetio dos jeranos da dinastia merovingia, fundada por Clévis conduzidos (F511) e ilustrada por Clotéri juem, com efit, expulsaros visigodos da Aquitinia (na betalha de Voullé, em 507), incorporar os teritsrios de outros povos, especialmente aquele dos bur- silndios, em 534, par oan fica celta). Eles adquitem, assim, uma primazia no seio dos reinos germanicos, ‘que reforga ainda mais 0 peso, jé dominante demograficamente, da Gali, Um pouco mais tarde, no decorter do século 10s dos povos germanicos @ hegarem, os lombardos, instalam-se na Ilia, contribuindo para arruinar a reconduista de uma parte do antigo Império do Ocidente, levada a cabo pelo impetador do Oriente, Justiniano (+ 563) ‘Mesmo apés a instalagio dos pavos germanicos, o Ocidente alto-medieval 1 a set marcado pela instabilidade do povoamenco e pela presenga dos 1a submerge a Peninsula Ibérica © poe fim 20 ceino vsigético em 711, enquanto bandos armados mugulmanos avangam até o centro da Galia com a intengio de pilhar Tours, até serem vencidas em Poitiers, em 732, pelo chefe franco Carlos Mattel, 0 que os obriga a bater em ra segunda parte ds Ala dade Média, aros, no século X, ¢, normands conti recém-chegados. A expansdo mugult retiada para a € preciso mencionar as incursbes tumuleuosas dos sobretudo, dos povos escandinavos, também chamados vikings dliteralmente “os homens do Norte"). Guerriros valentes © grandes navegadores, estes ilkimos atacam incessantemente as costas da Inglaterra desde o fim do século Vil e submetem 0s reinos anglo-saxdes ao pagamento de um tributo, até {que o dinamarqués Cut se imponha como rei de toda a Inglaterra (1016-35). continente, 0s homens do Norte apfoveitamrse do enfraquecimento do Inpério Carolingio e, a patir dos anos 840, nio se contentam mais em atacar 2s regites costeras, mas penetram profundamente em todo 0 aeste dos terrtérios francos, evocando suas divindades pagis € semesndo panico © destruigdo Finalmente, os soberanos carolingios sto obrigados a ceder, eo Tratado de Saint: Claie-sur-Epte (911) concede aos normandos a regido que, no Oeste da Franga, ess oqsde ens p soup sop wn nb oe a 298 ey schun apap tn oy 3 3 tpt EAE SOE 1% ae aenn y yurndeteuns apo ob) 5 “APES [OUND 03 wees ee Spepostond» sion epepany spur ur 2pezoeu UL 36 ep ee eae reopss uit mye’ sed wre) an sm Sep ogden # aeudo rye nb sonst 98 OP _wap epure apypisuart sore: 9p 9 ov assy ssuod equ sons uuu" lon 2 “38-wenuare soatupunia’ s2poy> 9 sourtuo3 goisue anus spSusi9y1p se ‘epg BU a eyuedsg eu ayuouuerorut 9 ‘oonod f= oonog ‘ste>o] Souja Sep saqUDUILND soxquiaus as-waznusor ep o1sod B '-— SO% | ‘ago 9 seis3) — puvusos eeanbus ep ued ens uraqadas soreqavg s2jay> $0 9.49 + opSexyato ep sovuaureuyoy Sop wes0U8} opm “so2nqapq,, S059 wo \ ayeaaad assauiuy o sey euCG : fanb ‘s08u0| sofaqe> ap 9 siewiue ap sajpd ap sopnson seypofiou sayp-eisn9 ‘ore 3 “S021 ome) tenes 9 ay anb nopesoidse eg dud ST 0 eas ce mma snes er psu 2) = M>UHBOAUDD ap O82 vase x meron ara arbep sey soos nod sop osdpnd‘opeuedut Satu tao euoy ap sens 9 sooo seman sep eay09 oO8 capt nbgqeie ons peo nb so Our un eos TEEN ay pee sO oy wg aq ag tr 9p DUD so soperg svepiues passa 9 ona! U3 OI Baan errs aaprany weeds ivsupne ataind nb apo 0 Ot “sreiuouryed wn ossip eyjnsayy -opsnyuoo eiajdio> wun e 'sooqupLLI sIa4 SOP. juetaqas op sepeaud sagssass i 1 suauioy snas opurenpudd ‘aasonzout onau0n8 WN 9 soy sod ae ee, sos ean od aptoon on ap 3poH wn ae tua faa wun ap eSioy Y -osseoes} osu wn ejanes a5 oVSeaee| cnaaja [eau 1apod 0 oper ap e[augsne @ apLucdsa1409 0 anf s3u3y ass 2 OURO 9p soup “oH ap S| SOUR SOP EHFs fo} eoyupued woliuo ap sleuorpipen seuunaso> ap sepSe|duoa 2 oun jaulp ap souptyaig weuntsil as apuo soup 2 so8tp9> opuBIpa2 a p09 9p apepano esuotut eum Wp; sooqupusio® sis S025 ‘aus te99] =) ras ags sj apap en si rsoduut o seunensou ap sazedeaut ogs so(q “oebezt}euosfox epunjond ° "rege usanueusnd wnbuoo ays uta] opuenb cusous omctual souiai $0 91s anita ogSeja1 was sapiBea 9p oxinfoo wn ‘in 97N29s OP 198 CB Spied 0 ‘ansapio op 2) yeosy eaMnns9 ep orwawEgesap Q “(WHeXpoIAL $440) axa ap oussu NO se aaqos 2 songu 98 extond] ap sayoyp So wio3 ataweunumun | 3%. a ra ouch z6 .ouaqut op-amed ® opr nud sourwios s9P 10] [easy ewaIsts o anb sojdue om steasy Sor 1apiaudaid S0e se8s03n0 ap 0 $3294 50 ‘umn sod oBed 12s e oSaid o and ap miuod opp as Duisaus Ov “ourwios o2syy op a1L928=19 osad oF uoqaniedsopop se pmo etm 2p nuDd op eles soy) bp ox op os oop satu sed sje exnbang¢ Wasim anh sr) ssp un ‘apps ues oy eis pos 9 toa ee es 1195 "suey 9p apepienv speord zo cry opeasg Ompepin poh 2p eutouraredep © > suaP op ound ep oSrfeteep op rantor o> eang show © se ar-az sno edo we ded oes 2psnq ih op 0 sioinp > Ove ap ined e etapa oled wp etusp eugMeD op 2 wIsdy ep “eYDIS ep sap ofan 0 Ya1go sod auras ssp. uo 5059p orunfueooaputunes ‘i a8oy anb gre ‘290] > ig @ 'sjodap 9 » opueisinbuo> ‘38u0| seu! epuye nue 8 ope] anne sog “opees-ffue ovlar ‘un stnnsuodes sird exeSuojse 25 enb “opjameyy a3gos (9901) sSunsepy wo eongo Supt op ravanbos ou jo eusos as af fend ep eupyeyBul © a1qos ebue} 2s ope -sinbuon 0 “aumaying)‘eipuewizoy ep anbnp o ‘Jeusunuos aseq visap anzed "978106 eupd ogu sSurqu sop ousstuojsuedxa o sey “stuow nes afoy epure wer resto, precacement trada pelo selo de Childerico (+ 4 no qual o rei aparece retratada com os l a caindo sobre as pregas de uma toga pai de Cla romana (Peter Brown) A CONTURBAGAO Das ESTRUTURAS ANTIGAS O declinio comercial e urbano As desordens ligadas aos movimentes migratétios € a0 fim da tem consequéncias econémicas binada a fal idade romana s de primeira importéncia, A insegurange, com- de espécimes monetatios e & auséncia de manutengio seguide a da rede de estradas romanas, engendra o declinio ¢ do grande coméreio, antes tio importante no lmpério. Evidentemente, alguns produtos d a5 casas aristocraticas (especiarias e produtos do Orient Escandinévia, escravos da Gri-Bretanha}, Sem a manutengio, mo de troea de longa disténcia, ndo se poderia ox a tamba ral de Sutton-Hoo (Suffolk, inglaterta), do século vino qual encontrados armas © paramentes escandinavos, pecas de ouro de Fan taria de Ci pla Seda cla Sia, Mas 0 esgotamento afeta o que compu nha oessencial da crculaao de mercadorias no Impéie, ou sea, os prodavey alimentares de base, como es cereas, macigamente importados ds Alfen ara foma € que serviam até mesmo ao abastecimento das tropas concer Frontera norte, ou ainda os produtos artesanais que eirelaname feire as regides. Pode-se mencionar, la, 0 caso da amplamente que tinha invadido todo o mundo 1 a jake lmpério e cuas exporades,embora poupadas pela congu {2 Vandals, declinam ¢ desaparecem em meados do século ti, abrinde eamakg imento de est coin um conheci- rento superior) € 0 fim das ithas de prosperidade econdmica que tinham sido Preservadas até entao. producao realiza-se, ais local, o que acent atividades produtivas, paral racterit doravante, em uma escela cada vez ainds mais o declinio das trocas. A regionalizagao das ‘a fragmentasaio politica, ¢ jastarmente ima das ca. damentais da Alta [dade Média, longos cabelos do chefe de guerta fran. no grande comérci, a cidades, no menos emblems dacs so eanhecem un profundo dein, Sia dmenses rede Roma, que deve ter atingido Imo de habitants, is de10, mas somente 50 0 exerplo, bem tals comms, uma Cteeont que antes se estendin por duzentos hectares, cas ur tern reduzido a tes hectares, Dede 250 tem inicio ad Bedok des consuls ae fa on Siac eesam completamente ups 400 (com a exeeyo dos edits pablicos cue ra em estreitas ios episcopais) equect Slo muitas vezes eus dor am-se para os seus o a curia antiga instancia de governo a 3s bispes. Em suma, as ‘no séo mais do que a sombra delas mesmas. Mas, a despei : x es iderdvel, as cidades do Ocidente jamais desaparecem completament se mesmo dizer que, aproveitando-se da fraqueza fen 1s séculas Vi a vili (Chris Wickham). Seu papel é, por certo, naga, ee es eee a i Jo sentidas também nos: St cores nen ed noe local durante a Alta Idade I, Enteetanto, constata-se também, o para uso loc: {mois a difusdo lenta de certas inovagoes técnicas (1 oe Alico), assim como ume leve expansdo das superficies cultivadas. Trat acca itado ¢ fragil, muitas vezes se, € clao, de um primeiro desenvchimento, renopid © perarente pst em cna por ekeupstncas aden Be ee dea scales ee ee eel Cisas gues afiwarto durante o pred sepune saQS8A0U! Sef soja anb nogeyua as anb osst sd 3 “saigod ayueiseq ovs enb yf ‘seuodns aj rp ops anb ‘sarennus squauje/sodso ‘sopSeuqo uresad so[2 a1qos seu‘ eupiew wa ouauuejonsed “epeifaqusud opSisod pun 9p os-umeaProyouog suauioy $358g “sorpyjD sepeuruousp -apuy sexi01 wanna anb ‘sant sasauodure> souanbad ap ‘eipayq apepy cay e 31 sueunp fe mansuod aja ag “epezrane|al 32s a1ap orujwiop apueiB op vioupuoduin y “eMNDe ‘puronbse ov sopeyusosaioe ‘o1umenua ‘as wiosep samwnodi sogSe>y ‘oougzstaqns ens wesnBasse ‘>puo sejzaied ‘(,:suem,) sosuews so 9 “(euewras 20d sep 5 bau wiasap sopo{nouta sasouadsed so yu & se5e18) soyuas ojed ayuawieras)p epesojda 9 apepyjenp wun sod earsrperea as aja *{sase39a4 Ju Q| opuEiodns ‘sacas apepinfinuy vp saanbe cos osuanea op} sozan seunyy euyjoses e20dp cued ua “9 IpSTA apep] MITY ep esse yess opseatuvdio v opesapisu0 ‘crumop epuess op opSeusoj @ &x9| 2] XI 02 14 o|ND9S 0 axlUS OpeysATE WH9q > In 01n99s ou opesneid pf ‘muawaseyo 2p ossaacad 0 # Je] ephqo wnraujo> wp aued ‘ruin 2p no Joyuas op sexo) seu opeztjeas oujeqen win ap woo.) we “eue%sisqns fans argo aquuad ayj anb o ‘omuswop op suafiew se sopera|s souauia) we C| -pyeasuy zeoyo ste 95-P[psau ‘aqueani0q "seannnpoud opu sogSeyso se ayueAn aa -nyput ‘oue 6 opor a1veanp zewauiye osioerd 9 anb ‘sxe1959 cago-2p-opul ep oFSua1 neu ep osad op 2 o:sna op equ0a agp 98 souparidord sapuri §Q ‘epescepe 195 ‘ap extap oppisesnsa e “ejoopife opSnpoud ep sorajouag sepunid 1aigo canted anh ‘lueiseg, oniuo9 0 opiaasedesap zax ewin :oppiaes232 ‘ep o1uyj29p op seomguods swsneD se augos nusisut “yDoig areyy apsap ‘eyOsT 2 osoiBjau souaruoo soe sepeti sogSeonch se opurioloy ‘sat suey sop wedas 0 anb eiougusip # 2 opSeapesoossap ens stenpas ‘end sje epure inquiuos onb o ‘sours anjua e1ien# ewn ap s9s1022p ou opeam) -oyuas ‘sey enuag edoig eu 2 equrgog eu seiBusoieo serzer sv ‘xi ofnogs ou ‘amb ‘pow ousauu op ‘ns 3 ta sojna9s sop cB oe soquaust2=uI0y sonou ap [eFoUEUELL ‘win ap opSusanueur @ weanBosse ‘(oupiaviosa e soprenpax no vouguuZy et O12 or sopeuapuos ‘sopessesseus ops “seorueyig seq] seu sagres-offiue sop oSuEA OP 9 So) soprozjaqeiss ayuouuoUatue sogdendod se e11409 no Is anu ‘sopjupuua8 soujas sojed oqeo © sepeaa| sazuesszou) seitand se 9 soneiose ap opal 95 p eae eum IMO 08 “ur BTS A o|NIBS Op suaprosEp se sey “son sB1ps9 ap orvouuipeiseqe ap saiu0y se ze92s avamed eystnbuoo ap seucuioa sexianB sep wy 0 Sod ‘sepsoone auow|euorpen oge wpquie) sozeitia sesne} seu aN2Ig) fer1pex OPSErIEIZOSSap Ens 2 OxeIDS2 ‘op euewnu-equy ezaimeu & ‘fas no ‘oepuazicsa vp soaBgjoapt somawepury s0 zodejos w opuay‘sous|-opt > sounyt anuo opSexedas e inunuayp anb ‘eame2d [2], ‘soloyo So s1uemp sazay| suowioy Sop 208ny oulsaus o eyed 2]9 9 (eaqes a6 ‘ome 10d ‘axap eae ens) owsstieg 0 aqanas 2180 owisu9 win 9 ones9s9 0 an ava4j0301 [9 amos e ‘opisu wn ap ogpueeiose @ opSnpaa e acjoxd was8} v ‘owvawous outaus bd uinu ‘9s 031342 wo; “suey epeparsos ep opsnjoxa ens ‘oanod & oaned 'ezt4 ‘ute 9 sonei259 Sop cpSdaorad e a1uawepunyoad eoyipous seisux> seorigzd sep O85 -nyp @ ‘oppyseinsa ¥ equado as ppeu ura efai8y v anb epuye ‘oquEraniuy “(sanesos9 sanou widutoa ‘2ue1p) 0 ‘oup8a15 ows eded wn anb ap ore] 0 reuOroUeWL OFM ‘xed aquauiuis oy 1oyuas win op Sopeinas sos weuapod opt ‘wHSse ‘9 smog sa1 ‘uacuauad soperapisuon ozs exouipu apueid we ynssod anb soneiosa so siod. ‘waxa 0 sp ou eudpad vje seus ‘osopayd oe win 12g] # e1Dp {suo 2fa18j & anb apepaan. ‘ontouresuad 0 ned syeouassa op: ‘et sume) soars9sa sop opSea ‘snag ap oB's°9 win vou wogn [eaaIpaus Inag ap olopIs] 9 oYUNsoBy o3ueS cwN0D sofligat anb ood jes e ‘speprunni@a| ens w zeSuojen exed e8i03sa as a[o ‘oupn 'uo9 O[24 ‘oft O88 ap SomIDsa so uIEISa.e OWOD ‘oEpIARIDS@ # zeLI9pLIDD ap aBuUo} piso owusIuenstiS 0 “oiey aq] “e|na9s oJauL 0p eyesfouorsty ejad ope erouguodw: ens wexaan ‘sepooons anuawyuororpen “sesoyfiyar sesne> sy cower gopuend) canb 10g -ogpiseiaso op owwsK ~jparedesap 0 sapusaiduioo xed sayueunusaiap sagisanb san weweas] 9s anb 9p5ap eure opsose 0 seyy “{sJodap owsaUl 2 “Day apep] EP wy 0-918 ‘BOIL -guaupau edouy ep sapepro seu siuaumepriou ansiya v PnUNtoD ‘epOaEBe ofS -npoid eu jaded winyusu war ogy anb ‘eatispuop oppiser9so v ‘ope] enmno 20d) ‘earinpoid ogpiaeios9 vp omteunsazedesap 0 squaujanrBaul 211020 “Epa apepl ey ep wy 0 9 ee) apepinfury wp wy 0 annua ‘anb opow ap ‘taste ap nossa> “ourwoy oupdwi ou fo0}i82 opSnposd ep aseq w NIRSUOD anb ‘oRpinei282 & ojfo9s 0 aBune as opuenb -epepiumueun soigo ap zed 9 [eyousss9 opScie3su0 win ‘ozunanug “seiioyeduut seoSeuojuy sod seuade sepioaiepasa ops 2 sepia -[ose1 189 ap uo] o¥isa ‘afoy epure ‘onb sagssnosip sejduse nowjasns omisanb ‘essq soaredesap anb — ogpisesoso eudoad ojed opupSauios — opSeziueBi0 op odin asso auauarexsnfs "819 -eista81959 ojusuiop apueaB op cupenb ou apeanBasse 3 pjootife ogénpoid ep Je!suDss9 0 ‘ouBLUOL pun ON] “steam sieisos seam 3 sep sapSewioysuen sepunjaid se ops ‘epianp was 'siueiNui=rap stew C oppravuase vp opounoaundusop Q toriadores associam o primeiro desenw imento dos campos, a pair do século aos grandes dom{nios, outros se perguntam se ele nfo foi, antes, obra dos camponeses alodiais € se estes tiltimos néo constitufam, entio, a maioria da populagdo rural. Em todo caso, a dindmica stinge os grandes dominios, onde ter mina por acentuar 0 proceso de ral ulacao (chasement) dos antigos escravos, a decisivas da decadéncia da escravidio, mas intervém no no contexte de reces- so suposto por Mare Bloch, mas em intera¢o com o relative dosenvel posto em marcha pelo eampesinato alod CCiticas posteriores 8 obra de Mare Bloch sugerem que as causas eco! as nao sao suficientes. Assim, alguns quiser dio era obra dos proprios escravos e se suas Tutas (de class lere Déckes). Pode-se, com efeito, dar relevo & importincia das gucrras bagaudas,' revolsas de escravos que explodem no século i, e, depois, dos do século v (assim como a revolta dos escravos das Astiias, em 770), ou, ds, sublinhar que ex fim pela libertagto n varias outras formas de resistencia, desde a ret tho ou simplesmente sua sabotagem até a fuga que, no deco rer da Aca Idade Média, se faz cada ver. mais maciga, suscitando preocupagéo crescente das camadas dominantes. Entretanto, tendo em vista a cronologia, se céneia ant weayadora—, indispen- dos. Do mesmo modo, quando os fundiétios tiveram cada ‘ver mais dificuldade em manter sua dominagio sebre seus escravos. E verdade Tingia ~ parece propicio a uma defesa a escravidio, mas trata-se sempre de as limitadas e cada vez menos capazes de frear uma evolugio cada ver a, que conduz os senhores a transformar grandes domtaios, que haviam se tornado incontroliveis e pouco ada renuniar progressivamente 2 exploragio direta do rebanko humana 1. Pala de crgem celts ques “combate, “wope de tundidos’ (N. 1) 58h } ‘A cronologia da extngdo da escravidto nao estd menos sujeita a controvérsia Pode-se, entretanto, teninciat 8s teses mais extremas, Assim, a maior parte dos historiadoces mamsistas, obnubilados pelos escritos dos ckissicos do ma histério, associa 0 fim do eseravagismo a crise do Império Romano, que se supde ter marcado, nos séculos ia V, a transigdo decisiva do modo de produgao antigo para 0 modo de producto feudal. Mas as pesquisas realizadas desde hi mais de meio século demonstraram o cardterinsustentavel dessa tese, uma vez que nume= rosas fontes atestam a manutensae maciga, ducance a Alta dade Média, de uma mamas freqlentes mengbes que dele sto feitas nas cubricas consagradas a0 ‘Aim de obter sua obediéncia pelo terror, ele pode ser espencado, mutilado glo do natiz, das orelhas, dos labios, ou escalpo, opgbes que tém a vantagem c= ira sua Forga de trabalho) e mesmo moeto, se necessirio. Ele ¢ privado propriedade piena, néo pode se casare Enfim, a interdigdo das relagdes sewuais do eseravo com uma mulher livre, equiparadas a ‘com a morte dos dois culpados. confirma a segregacao radical de que sio \itimas os escravos, Assim, a manutengao da escravidao produtiva durante a Alta Idade Média é bem otestada, mas nem por isso se potleria pensar em empurcar seu des to para extremo fim do século X, out parao é tadamente Guy Bots, el que, por volta do ano ainda existam escravos nos dominios rurais (denominados, nos textos, sens 0 | mas, além do Fato de podermos discutir sua situasio, sua import cia € doravante limitada, até mesmo marginal, ¢ eles debaram de susteatar © essencial das tarefas produtivas. Admitir-se-6, entdo, com Pierre Bonnassie, que ‘a extingdo do regime escravagista € uma longa histéria que se estende por tod & Alta [dade Média", O esseneiel do processo consuma-se, sem chivida, entre © séculos V e Vil, enquanto os testemunhos dos séculos 1X e X manifestam os inos esfargos para salvar um sistema que se tornara insustentiv te, agoniza e morte defi te “Tendo jd evocade as principaisn ides de extingio da escravid suficientes apenes algumas observagdes complementares sobze esse po das vias € a liberagao dos escraves (mamunissio), que passem a engrossai ras desse pequeno campesinato cimento dos campos de Alta Idade Médio, Enteet se da sem restrigbes, e a prética bustante [re de ‘2g¢ wa “opareoay tat op owsiayjoves oF opszenuo> ep spanate esoiByar opSeaysun esorDipnt essa -as-requn| eyuedss; ep oong8isie oulex 0 ‘0%89d aq ‘soueHTE sopod ua so eriuod saves soquaunpusasduss snes eind sodsiq sop o1ode o “wslsse ‘rango 9 oulod nas ap o72j9 0 9 sogSeynddod se wos opiode wo seysa azruurad ay 91D ap 8yjooss & ‘oveipaun aq “siax snas ap ogSeiBes « exed ougtesUGD jeIP 29 v “sui}24 ap 2 Rowe; einbseuoUL ep somes sapuEs8 sop wn oABuNDY ap FIEy 139 woyunad 0 3p eyyueduoa wa eaeg 25-24 2 (oaypiea) eustUEAsUD ov as saand0o 2p129p itot nas op sods 5 pe wdioy © woq outa aqpoiad ant 3915 ins stuautued sow swuauieDnfod 8409s euin one ‘A (8998 Op wy sorSed epule ‘scaly £0 “rsa 9p oitod a5soq “estoy own OUSIEELE 0 eepIs “eo anb “€00} ofp © wo> ‘opmaiqos ‘9 wepesL! 35 2p “pre sooSencod se woo erouguossp wa ‘oxi osueNUDDUD 59/3 (A “Sued epundas) 626 uo “lgoIN 9p o1jouop vad epmope 195 e1az3 ounE eo wiopono efad ogu 8 suru cusNap aad urea soa seu O19 ou wensusd opuenb sopruaauoo ors gf sojspuea 9 sopoBonso 'sopofsys anb spepion 3 sogfed wpute runrew eu “soaupuin8 sorod sop ‘SIZeN20p 9 “tout 8 opus op iyo euyounu Ope isn ap RSENS @ 95 25-UDIeEpL Sefloys sub ap ewuod e owsizenisun op oBjurut 025 ap owap eupdi 0 2$ soonupuuio’ stax Sop opsiaaxton y st apn, so e899 OH -nowoo suuepnge © on ep canag 9 @ ops ap wry @ ate ado SiMe onsuncne tne ey eo8| ro pre onpda oar ete sep od “aon onmo wip (Sesuana ser way 9 BEY SUA O 501 5 “Ty stur ee ebue vung aor» ape “ny oer 250900 5 21 ctuop apa eu srensaqo sz sapepa ap ope oui tn SS2 srcocnapa.a ng roe ou sope an: ava ogo: 2 cTapbontea ue sevewes Sopp sup enby a s6rans aap eed #7 Moussa yreinpid ano apa esata br onb serazatp stp apay V5 erent sp omanad opvesy sosr eo ¢Yopeaa oj eprBo0 Su ap sapovtd le suos eve sou sop» see sep 08 mp 25-2 fore eda op a nb no eno an OR 9 Sop OUl}>9p wn aqUDWIES ‘epLAnp not 09 ‘aot ep oeseSedoid e avarosey 9 sopista 50: orand 2853 21 Wo ‘sa 2 saghinasied sep wy oe: IW avuod bu orouaxeyy aiqos BoA ens ap cpuend ‘ounueisuo sopevaduat op ogsiosucn v apsap oEst:9 w= orpre oupduly O v{a¥9] Va OLNAWYZIVUNA 3 OWSINVIISI¥9 OV OVSYSANOD, 1x.01N99S op anied s jaandoazed eiuourereyo pros eperyiqersa ewus03 Bind ruses ono win © noaa{‘opSisuen ap seus sesiaatp sens ap sgueste ‘anb “e8fue onuiou 099 op asnq ‘nrsifeacios9 orumwiop apuesS op opSunxa wn ap u 9 [ewuowepuny eoraeuip 2 on pipuaaide 23s ap [1p 2 oxa|éwio> steur onus oustugtiay 0 eusoy anb 0) sapSised sep sedexe sod 9 piua] opSeuuoy sun euun sod anb op (jaapansuaur azowi.2ej eas anb) soariaya sop exreg wun od souaus ze} 28 ogpisei2se ep oxssaiBord oyu: ormausaredesap 0 ‘uISsy saagod sasauodutea srewep sop ajanbep ewsvoude as epia ap opow ofn> sonpia “pur So apepatoos ep a apepiuewiny ep umjoxe sepuayoud jaapateadust steui 299 peo 9 anbiod a feos opsoytuis opal sopiad ap ey wis exuo2u9 os esa ‘sIUaLaY ‘uasede ‘anbuod 9 souay-oFt 9 saint] anus eSuaiayip up apssaudns ejad worantayd Xi 9 lla sojnogs sop soBli9i9 sous> opuengs ~sopsdara pf sosolRijar a sozenytur sonnow soe opuop ‘orSunsip wssap vonpid apepyita ep epiad vjed anusw jen sew “sepeipou Semmts ap ogSeoydujaur ejad seuade opu ‘sain pu 2 saint ox7u ebuazayp ep opSenuage eatssadiond g ‘ogtt9 “95-222431 OMS ‘pnay 0 ered ows(Sesexos9 op ogStsuen ep feiuewepury apepyyepou ew) ‘sopedejos oonod v oonod ops soitsatp sofia 2 a310j ugns ‘ara wa80 ap tu: 3 ‘ouswny Ww op ajanbep aiuowersajiuew! vrseye 9s epla ap epow! aln> “op -njnoutn oa8i289 win syuowese]9 onBunsip 9s soUaWL 23a eprD ‘ore] aC] “oEpIAIaS 9p [eaatpow euofarea ep ogSepyfosuoo 2 ureanSiyaid a sous|-ogu 9 soup anne souprue opSeauyap ¥ epiny weuio) anb seusipauaiuy sagsenais se 95-29 drat ‘ombesqo tro sousqy suowiox ap no sope|nouta soneiosa ap sien 35 sonb "enssy (2asjayerg ap etipaog wIpege ep ose ou ‘aay osuew wan exed 9¢ 2p souaus eiu09) our Jod vipusoo ap SPIp 95 | aA9p fuuias osuEUE wan “x o1n995 ou epute ‘sod ‘zdasedesap ogpiaviosa ap oSexy epos anb “owueia ou “eoxptusis copy oss] ‘sagSeia8 se wanas anb eprpaus g opniaagos ‘onwiosa win siuauresexs syew 9 ogt opejnouis oxeaosa 0 “eoqipid mu ‘95 owssauH ‘oaesDsa tan ayUOUUe%9) soaueuied 2988 opssaud oun & oyuegas opbipues © azuauyeuiey eaxgipout opu ‘oduioy op aued soreur su ‘osst sew ‘orssnanuow ap epeyurduiose waa lns9 ‘soseo soza> Ug ‘soxeIDs9 sop (sHowesDYD) opSeINOULA Bp E.9 BLA BNINO Y No Notte da Europa, o paganismo perdura muito 0, no século v, da missdo pioneira de Pat la (e seu futuro patronc wis tempo. Tem-se io, primeico evangeliza- Entretanto, se o cristianismo finca pé no ia, € preciso esperar o fim do século vi para que ele se t exclusiva dos clis aristocriticas da ilha. Mesmo entio, 0 passado pi petsiste com uma forga que seria inconcebi no continente, dando lugar a u ginal entre uma cultura romeno-crista impottada e a culturs local de ‘um mundo celta que jamais havia sido romanizado (do que sio testemunhos as cruzes de pedra em que se misturam simbolos eristos ¢ o imagindrio celta como visto na figura 1, na p. 36). conversio ao cristianismo é ainda mais lenta ‘as reinos anglo-saxdes, que ainda sto pagios quando Gregorio, © Grande, envia, de Roma, uma primeita missio, em 597. Esta, dirigida pelo monge Agostinho, chega a batizar orei de Kent, Etelberto, assim como uma dezena de rlhares de anglos. © soberano julga a ocasito proveitosae sua conversao sob a égide de Roma, permite-lhe assimilar seu gesto ao de Constantino. ‘missio de Agostinho esbarrs em uma grande desco culdade. Edwin, poderoso rei da Northumbria, converte-se apenas em 628, nia sem antes tomar @ cuidado de dar ao evento um sentido conforme os valores guereitos tradicionas de seut povo (no mais, quando de sua more, quatro anos s tarde, o cristanismo desmerona em seu reino). De fato, & preciso esperar a Historia eclesidsticn do povo inglés, em 731, na qual Beda, o Venerivel, uma das figuras mais eminentes da cultura da lta Idade Média, relata as peripécias sreinos anglo-sandes de sua lenta conversdo, para poder considerar que’ fese movimentada esteja terminada e que a Bretanha insular (que, a partir dai se pode nomear também Inglaterra) seja uma terca crit norte do continente, a progressio do fim do século vi, a partic de Utrecht Echternach, Vilibrordo inicia a conve consolidando ass ft anismo € ainda mais tardia, sobretudo, de seu monastéria de dos fries instalados no Norte da Gita, para grande beneficio dos so- beranos francos. Quanto a Bonifécio (675-754), ele € enviado, com o ap seis francos e do pontifice romano, como bispo missiondtio das igrejas da Ger- ‘mitnia, progredindo ao sabor das incursBes dos francos contra os saxbes do Leste, ainda pagios. Embora de maneira frig, ele consegue estabelecer o cris- anismo na Bavéria e na zona renana {onde ie funda o monastério de Fulda, nado a ter grande influéncia), Isso Ihe vale 0 titulo de Germnia, mesmo se é somente com as conquistas de Carlos Magno que a con versie dos saxdes serd verdadeiramente efe fo da Europa ao exis tlanismo é uma longa aventura que termina por volta do ano mil, cam a canver so da Polénia (966) e da Hungria(batismo do futuro rei Estevio |, em 985), da 62 Jeome Bechet Escai 960: Clavo Trygaveson da Noruege, em 995, € Olavo da Suécia, em 1008) e da no ano mil, pelo voto da assembléia camponesa reunida em Thingvellir smo realizado por seu chefe). Mesrao se as datas indi- cam apenas a canversio dos lideres e nfo uma difwsto geral do cristianismo, doravante 0 Ocidente por inteiro uma cristandade (catslica) e a fronteira ‘mével — mas sempre presente durante a Alta [dade Média — em que cristaos de maneira residual. indvia (batismo dos reis Haroldo Dente Azul, da Dinamare ¢ pagios entravam em contato s6 continua a Poderio dos bispos ¢ florescimento do movimento mondstico © processo de conversdo seria incompreensivel se nBo se considerasse o surgi- mento da instituigo eclesidstica. O tema serd retomado no capitulo tt desta primeira parte, mas devemos sublinhar, desde ja, 0 papel fundamental dos bis- que, no Ocidente cristZo dos séculos Va Vil, séo os pilares incontestaveis da Igreja. Eles captam em seu beneficio o que subsiste das estruturas urbanes romanas, de modo que, eo passo que seu prestigio cresce, « fungio investida pela aristocracia, especialmente a senatorial. Essa aristx Igreja, bastante saliente na Gélia do Sul € na Espana, assegura a manut rede de cidades episcopais nas mos de homens bem formados, esc governar. O bispo €, entdo, a principal cos: ele € juiz “pai” e protetor de sun cidade. E piscopal € gio da 0 rnilias poderosas e que sabe dor, encarnacSo éa lei e da ordem, bispo niu pretence cumprir esse papel apenas com suas forgas humana; ele tem necessidade, nesses tempos conturbados, de uma ajuda sobrenatural, que to constitui urna extrzordindriainvengdo nagao dos corpos dos métires Gervésio e Protésio € 8 sua transferénc basflice episcopal, em 386. Pouco a pouco, @ Europa inteira pée-se @ venerer os santos, “esses mortos muito especiais” (Peter Brown), cuja vida exemplar e # perfeigio herdice transformam os restos corpo: rais (as reliquias) em um depésite de sacralidade, um canal privilegiado de comunicagdo com 2 divindade e uma garantia de protegio celeste, até mesmo reforgo do fast ie ou bispo fundador mais ou menos lendéro, ele é um patronus, no sent ou sea, umn poderoso protetor 1e esta palavra tinha na sociedade ron 8 ap etppy © woo eyjssueyy & 2Ba4yD weno ‘oBSemaLSUL ex orogur nas wa) “esau (uaoug saiag) ,seuu[e Sep owrsr08, o@ urgauo3 anb se Lunue 2 apepatoos e etn ‘2:u2y; © ezed yop ‘@puaiaid anb o1oy9 un od epeospur, fax aqueUwiop ogb1s0d sp 2 so0fe 2 soBUP|2 an1Ua o%eU zas EpeD eTDURISIP ep Oy my ap uuyae ‘sey ‘sfenatidsa soroyasaxa so exed onb smusaasay tun 3081340 O551 op stauoy sop optiewo9 © exed sopeiop stew: waias ap sonadsns ‘sodsig sopevz03 seerporsie sassa exed avjnopued wa ‘S089 so wed aruadve 9 oyspdoad Gwe 1420 $0 anb sot tt Sop so|-pajes owed wnuru anb op Joyjaur wages nb ‘,2unpe ep soaypaus, ap eagienb aja anb ‘opeses op seisyerzadsa ap aya ean jawore1 oupBa1e) “vpedy|ap og ov:sand 2 waquoo 9 sapisud So ‘osu ‘enb F 359 Beg “stlouioy sop outa ou 2 opunul op So; Sou sopefeBua SuDLHOY 50 eed epute souaus 2 ‘e-4nasuoo yopy 9 Ogu “sautiy s0 soporwi8 opuerse oqeip 09 ‘opvoad © ‘sew sep oeSeajs e :jemtownpuns oanalgo win (WwaBlup se anb soe: {aqos so tied ‘e}ougnbasuod Jod '2) g1su9 d1veaciop apepatoos Bead a09]aqes9 yg -odusan nas ap je'sa}29 ogSimaasut ep opSewye ep epipatu e yp “eupp auaw “roynonied ‘wodesuaw tng ‘BuoW 9 orBojoo% #19o ens e‘opniaigos ‘oiap 350881 esoipou wai ep saioteu seinlly sep Pusn 9 a]p ag 's0s920%p sens ap somagou sou auurequt exed zeutdistp zapod tunuou 9p a sodsiq steurep 50 2490s jeuosom apeprotiadns wuinquau ap aedtp ou ougdaip) ‘on sanos sod no eiopaqes 2p 91403 etn ap zjonby auuod “wuoD oUIco ens 2s ‘on aiuepioQ © oper ap septa seonspise[oa no seartesisjunpe s9gis e sendacayes sapSeyfose exsodsas wa SeueD fu OZ ap £>109sfipar eue|22uey> ens anb woo ze} 2 seocupiug seul] se oyUNsOBy 9p oFsstH © ein O1SBAID) ‘aquaptog o ered stew 2an 9p29 95-opweon zeSuopnuu ap steuis sundje ep esade (p09 © 056 2p tae) apueig 0 ‘0198315 ap Sodus sou epuye 312000 aWSOLI C us o4n29s op wots eyuedsy eu ‘opala], we wexasa1u0D" onb so oWN09 « sleuo1oeu, somjouos eed opeooauoa 9 a[9 “Sazoa sod ‘as owsaul “oIUswop Ns 3p soquos 9 odsig 0 9 ewoucane a1uausro(esd p aseD0%p epeD ‘wlan, UApIFO fai8] ep epeainbuesay opSeanaranse euunul optus ‘aispe ony “squnifowu aed raprsuod 98 jenb op ‘2149UQ op oxpduuy 0 e2ed ‘opmiargos ‘soperjon souo SO tura1 ewoy ap odsig 0 "in 3 4 40|n095 Sau “ore 9q|“so>¥Bojo~1 seiegap sou Osed tray oye apuo ‘epdounuersuon sod wsquies seu ‘awepi9g op seized s=4uaiapP sod penn io swuauluia eng ‘supueraly 2 ebony ‘ejdounuersuog ap seateued so anb ojmn ousaur oc ‘opepinduuy ® aps=p opppeyuooas ‘eoyuouay opjpsd win ap seuade ‘opnuo ‘os-e1aysueq (eded a amary Rt 49 ojnan © apie) stew pronsasas as anb} ewoy ap odsiq g “wnbuezony ewnyuou ap ‘wapuadap ogu siod ‘sayuewodui stews epure ops s0dsiq s0 ‘rood wssay, 2189[99 opunus o woo oyeuD9 gp staapsuadstpit sor -uaumsuy so 9 e121 e 21gos stnssou! apod 25 anb sosersaid steur suaq so sem, 92 Sep opuszy ‘21208 ogSeutueBso vp SoqUsuIRpuny Sop Wn as-uL4) sores Sop roo “espayy pep] P nUY ep o8uo] oy sesousaud sen 21 ap souysodap sozmary sop yenautdss omsyouaq o exed sagbuaaiou sens tueofiou anb saxuroyen ap sopSente se wpe opu sfenb sou a sowsapou sieul seza4 seynut ‘sorino sont axiuop oxposide wn seuode 9 2359 sepy “owardns fomnosaa @ 2 ojoquys 0 pueusoy as ayo fenb ep-'apepio ens eed tiers} o 9 ‘77g, wo ‘cupuoxory wa soszeyy enstpBuens op odtoa op wessode as anb‘souerzousn sojad opniowoa 9 eynpa2 ap sognos sauqaja9 steu Sop wiz, “zeeE YoINe4) ay eu operesjeus ousoo opi ‘oxtes op wioq o1sdoad o eied sopeayisnl ‘sosopaid rcidWa O09 seul ‘OwSH|epuEA ap Sore OWED OBL Sopr«jaatdD ‘seinbya2 ‘2p soqmor $0 “o22U9 “9 INIA “Se-pAIUODUE & oUoMd arduos psa as anb sefoi8t sep ejougngur g sieiguasse oi 9 sopeies of soialgo as-wewioy st se ‘onaiq tg ‘so1es sop o1jn> oF supEjoA steqUOWITAaD soxUoD ts sewIO}SUA ‘9s wanazed ‘sefor8i se weinjnd apuo ‘sopepra se a ‘osyeued op soxjsanzay suafet “sowuetmomy soupniues ap arqo> as opouiad assap aquaping © opal, “st9y Sep sn SPU Shas Woo sruoureLajd vypRsed odsiq o anb soaues so8 ofSoxap ew ap erouguodwtt @ 21qos @ voods ens argos ewssoyut sou soouny sop vuipastpy en “bes © EZS ap apepl9 wisap odsiq 'sanoy_ ap oxpax=) Plas oposiad assap sopejatd sapuei® sop win anb oyvapuoaidins 9 o2u a redooside apas sp offjpsaxd 0 373) oo o1ues op auousi & sieroyatioq as wexedsa “ops e epo3 ap sopu ‘sanue1 1 so jonb op ‘onne auduras ouspod tum opueyunuiarsay ‘oyurnepy 40d sopez a saaBeyIUI So opuesysoW sootesous ap EpRUHD “Fo|Yseq BLU EUAN a[9 eled onsuoo a ‘opsapaut opita 98 $0 EULIOJSUEN BS3D0Kp Ep aD Sad -assaons snas ap win anb ‘eiaepor‘Q9p SOUB Sou auauOs Z “eKeD ep SUES] op ojersode a senqy, ap odsiq niouson 2s anb ‘1 o4n23s ou opsizoauaD oueion opep ep OFS ap 0 > zeinseiadse ojduoxa wy soreur za4 epeD oxsmey wan O| uns nas oF sep ap @ suey suas 1eByraip ap ‘sigzay smas ap w1yes2019 # 2229) -aquia a saoa[aqense ap opepino o opn wieyusa soisa anb [asysuseadiuod 9 2 ejop opsSaxzeous odsig op of81said op oxtsto9p cruauaza win 9 ‘odio9 © vatasuo> 2) -upuuper28 jexpazeo e won 2p ‘ost2ouped oyues op opSmndalv ‘orvus apsaq. ‘opbisod ens e sepysap suaSeuauioy 52 wapuas ay] onb somaya sop esayap ua sepetounuoid (wiBaufins) seanered sejed opuapaciaiut \— jeurodus azi09 eu seeiseastie s0 ‘stow “ouo9 — arsajeo ouioo eu awenyur woSeuosied wn jepina ap zede> to epipcio, de quem ele descreve, em suas Instituigdes cenabitas, as vealzacoes into santo Honorato funda, néo longe dé monastério de Lerins, rgida escola onde so formados os filhos meridional destinados 3 carceira episcopal. Mas € sobretudo no século VI que as fundagdes mondsticas se multiplicam, como tantas outras iniciativas partic Fes, assumidas com freqitncia pelos bispos Assim, Cesdrio, bispo de Arles, eria, em $12, um monastério para sua Irma ‘outras duzentas monjas (para as mulheres, muitas vezes orgindrias da aristocra- cia, 0 ideal fundamental é a preservagao da vitgindade). Em meados do século, Cassiodoro (490-580) funda um monastério no Sul da Itélia, o qual busca ser, sobretudo, um lugar de cultura, consagrado a preservagio da retérica da gramtica latinas e & difusto da literatura evista. Um pouco mais tarde, Gregério, 0 Grande, saido de uma familia romana, renuncia & sua carreira de funcionério imperial e decide transformar sua casa no Ave onde leva uma vida de per te severa, Vérias obras que se csforgam para codificar as regras da vide mondstica circulam na Itélia desse tempo, tais como a andnima Regra de senhor ou a Regra de sto Bento, destinada 4 ter um futuro mais glorioso. Morto em 547, este ¢ apenas um fundador den- tre stério do Monte Cassino ¢ desteuido, pouco tempo depois, pelos lombardos. Sem chivida, é Gregério, o Grande, 0 verdadeiro inventor de Figura de Bento, de quem ele conta a vida ¢ os milagres no livo it de seus Dilogos, em $94, preparando, assim, a origem mais tardia do moximento monéstico que serd chamado beneditino, Enfim, mais ao norte, em $90, Colombano, um santo hhomem vindo da Irlanda, funda Luxeuil, nos Vosges, onde a aristacracia franca far educar seus filhos. Por volta de 600, existem, a0 todo, cerca de duzentos rmonastérios na Glia e, um século depois, mais 320, alguns dos queis so imen samente ricos, possuinde por vezes até 20 mail hectares de terra. O conjunto desses estabelecimentos, geralmente fundados em lugares isolados, permite a0 » cristianismo fincar pé nos campos: 20 lado da rede urbana dos bispos, existe agora uma plantago rural de fundagdes mondsticas. sucesso dessa instituigio € considerdvel. A tal ponto que, no século V a palavra “conversio" adquire um novo sentido. Ela néo significa mais apenas a adesio a uma nova fé, mas também a escolha de uma vida resolutamente dis monastétio, Com efeito, se os primeiros dis cfpulos de Cristo eram uma elite cuja escolha érdua podia ser viste como sinal seguro da eleigéo divina, a partir de agora, em uma sociedade tornada inteira- ‘mente crist8, alguns se perguntam se a qualidade de cristio é uma garantia sufi ciente para alcangar a salvagio. Como conseguir, pois, 2 propria salvag8o ieio das atribulagdes do mundo secular? Como se preservar do pecado quar cia extrema 66. Jestme do se participa dos negévios de um tempo tumultuosa? Aos Inicas devotos, 0 ideal de vida cristdo parece cxds vez mais inaces sidstca, esteitemente ligada as preocupagdes munda segura. A exigéncia de uma escola mais rude imple-se: esta seré o monastério, lugar de estudo e de prece, de montificagie de si mesmo pela abediéncia alie: nante ao abade, pela peniténcia e pela privagao. Espiitual e ideologicamente, a aparigto do movimento monéstico 6, entlo, o contragolpe da formagio de uma sociedade que se quer inteiramente crista, mas se admite necessariamente perfelta. Ele € 0 refigio de um ideal ascético em meie a um mundo que a teo- logia moral de Agostinho ¢ de Gregério entrega & onipresenga-do pecado, Mas ele & também o instrumento de urn aprofundamento da eristianizagic do espa: € mesmo a carreira ecle s, parece muito pouco go ocidental e da penetragao da Ipreja nos campos. A luta contra o paganismo Através de que processos ocomreu a conversio do Ocidente ao crstianisma? Ao Je tudo indica, o batismo de um rei e de alguns guerreires nio é suficiente pata n povo cristio. Por volta de 500, 0 eristianismo é ainda essencialmente das cidades (e bastante imperfeita, pois, por exemplo, em 495, ainda sio celebradas em Roma as Luperesis, festas pagis de purificagto, ao longo das quais 0s jovens aristocratas correm nos através de cidade), Pa idea, basta saber que é entdo que a palavra “pogio” ganke o sentido cristio que conhe- ccemos ainda hoje. No entanio, como sublinha a Histéria contra os pagtos de € também o homem do pagus, 0 camponés. Assim, © 9 antigo € considerado uma erenga de homens rurais ai Ble nl é uma ilusio "fora de moda’, como jé 0 havia dito Constantino, mas, além ral, objeto do desprezo dos ci cdeuses antigos existem, mas sdo deménis, que é preciso eagar A expulsso do demdnios encontra-s, entdo, no centro de toda narrativa de propagasio ca Fé eris- '8 contra 0 paganismo. A primeira forma disso € o batismo que, tanto quanto ure adesdo 2 Deus, & uma renincia a Sati e aos dembnios do paganism cio a todas as obras do dit Woten e Saxnot’, diz uma formula para 0 tee nis. $0 Martinho de Tours € o préprio exem| tarefa, como exorcista e ct wl onSrogtun ap w1go eas nonunueD anb ‘aaaag 5 ‘ourdag oyfy nas aiqos nyeoar of@fsoud [ey “siansog Wo sour -uo> eugiya ens ap stodap seyjur orSysaid apues# win opumbpe etsey ‘sooue sop t2r-a0 ap alaps> ‘orogied op ontajaid 0 “uA sope “e>uely eoppIIM ie] en ap sens oBsU ase mp e ‘oISIUl ap ‘9 SOLBUIPSIRD sop euorsTy Y upd op 2 nfoidy vp vsumnpo y in o]n295 op tay o apsop exsayiuous a5 a] — 14K 2 Ax SojnD9S sop offpuNde o +p oyu ‘jeapt assap eougsse @ 9 anb ‘apapmBaury e otio3ou un ap ofasap 0 2 | S02 “uauutasewes, ap or7pso3 oBuo] wn 9 eIpa|NY 9Dep] 2 ‘9s 25 WDD ‘sep "s]eA2IpIUE seaan sep souquios ste sojnays sop opSe109 ouajd uo oyLousloseuaZ wun ¥0%9 eoypiouoisy opSipen wjed epasfiesues aiuowojdwe opssasdxo eum anb 07 -suod 08 o-o5-19pusoicins Epa SPE] ep KISHIUEINOSGO Esta EP SArOSUR;AP SQ (ia OIDNITONYS OLNEW A 8010938) svNau O ‘aiwasaidjuo winyeuaigos un sod epeuBerdust 2 soupiile sow sod epewue ‘fears opunu ou epeziezua opuniar ap ons eu tuo> ossnuoidusa> 09s wn ap oSaid oe ayuauos agdumt as ef syod “ergMs Bratt euin a — saoesp so opuaiaqe sors sop waBeut e— oyunyn wn ‘oduio ouisout oe ‘9 owstuefed o exuod vinj eng -2]UeuIuop ogdisod euIn augnbpe v eSawio cefadl w yonb ep 0128 ou gisio apeporoos umn 9p opdewuOy ep 2 oWsTUETISH9 OF easrpaws a1u9pio0 op ogsuenuoa ep si] O w9quie: eoreKs apeprriqeapeu E59 ‘apepiaa ® iozip bacg “oulstusBed o enuod epsrouss a1dwras “eyn| ens “OwsHyea! ‘ap 2 ossaons ap emistur Bun woo ‘reroT exed opepiyqrojeu javorsdaox Pun Colustuensu9 oF nap soques SOP o2]ND © "Wiss “OUSE N95 ap oDse9 op Ofeti O 2s opuo aio} bun ap no oyureyy ops Zod eprzuaq axoA:9 euun ap Bren as and opueunye ‘suins8a] apopesoes euin ayj-o6-2x0yuoD ‘oBuP o1n> ap seBny wn inaisap anb op seu ‘so88ed Soy seSuaio sesossuinu ap j(993 syawreane|a2 opSequenstis bwin opunjuszod ‘enisio9p jaded o inbe was anb sozues Sop o1n2 © opniaiqos 9 sepy ‘2nio e wanBa1ze9 sa9S9 anb apsap ‘soiojnuwe sop exo.@oid 2P -mya eu eSuaso e221 ‘ojduiaxe sod '2s-apog Pinag souats opot wn ap OW seed o exqnoas oustuenisi2 0 anb ureyuusd anb creo ap sojuod exngozd ‘yeoye souau cpu ‘opSdo epunfas y “cupad o¥s v opeoipap ojspreu0 win 38H Ccursous ou “nasuo> eied sagres sop epeites aioae essap sepein sengy: se vainn ‘siodap ‘2 zoungy, ap oyfeareo 0 eqnaiap ap ‘OE wre “opusnb omgyruog cos sod opezieat oxsa8 0 owo> ‘ogSmmsnsqns eu sod “erougiayaud ap “epequ eduooe 9 wxjaurud y ueyasap 9 umnnsap ‘eypiew wa sexsod off] oes sazetuau 18 S2np "eIPBWY PEP] EI]Y UP So|ND9s SO aUEING| “oMaqoDUD a -wowjroyiadns no ona epute owssiueBed win ap aquoip soBiz9[9 So agd a edueae ‘apepueisio ep esiauoy © anb zan epy euor & HEOR SOpEPINOUTP sessg shaq ap apeiuon ep opssaucko e sepesapisuoo 1as urapod rsnyp apep ees eum ap sapbers9p 35 sowsal smas ap spare ‘an ‘pow 2p ‘apepuewsuo vp sare so sopos ura aruasaud 2H 95 tia1oU0D ogSe eng (snaq 9 suawoy so anua seuprpauusaruy seyougrod sessop owunfuo> 0 1eUsBDUa sojsninsqns ap ‘eau e180 ap ‘epiagp was “twaqure a) soj-pjonuco ap sazode> ‘somes soe sequoo as wanap 2 ‘sunfye uazes 0 owoa ‘sala WD rele 9s e zesn0a1 as wasap sopsua suog so ‘soluguiap sofad sopeuqey urenunueD oxteg ap mbep saz 50 as ‘o1a]9 wor) [axssoduny OYesap asS9p AIUeIp [angade a 22949 OssiuL -oxdoo ootup 0 ‘auraaeyr99 “9 — snag oudord op opeauap zapod nas o wets, ‘efaa8y ep eaynop w opunas ‘anid — soaues sop o¥fn> © wo ‘sou00} ap ‘sepesBes souonsg ap owor we sepojnuinoe seanon sepuaiaye se sefait se exed suaysuen osioaud 9 ‘eyuedsg ‘ur ‘p69 tra epury “sremreuaxqos seo) ap opeuBasdun owos waqeorad sorted 0 anb jermeu opens op esnyp apepyresses g “epranp ures ‘ovadso: zip anes sew apepyrogip Vy seospexia onpssa0au 9 anb sofapsoes soxqpy 2 saunso0 smu somno sowuei oui ‘saztn] $0 s0p0: wo ose (omusiadns euspjed ep OpnUDS © aise 9). sansa, snag “sopesgqanb Sojop4 S0 2 sopsnunsap une sojdhuay so opuenb owisaut ‘aysisied and owstuefed win enuoD inj ens wa soBu9y> sop opSedna -oeud essep eotdh orsias sun op (ZbS-OLb) S@HV 2p OUPSED ap seOLUIES 50 ‘opzet syeu ojnogs wp gsaropoqu soausdso sod sepi@ayogs soso onb ‘oupmuos ov sua ‘oupssa0au euas oF coMequia inbe opunul arsap steanseu a so>tesoud sorop8ou woo adnooaid as aja anb aiuapiaa wipquiey eUas "w9[e Op 2 190 op Sejanbe ‘sax -ouacins srsjoo se euiasc8 ous}ucnst9 op oayun snag] o anb ou 9 2s :oyunsoBy ‘ap saioupne sop sepixpp se wasseyjused wpa} 2pep] BIIy ep SOeIsD sop sor ut anb faagsord 3 ‘atua!oynsur 9 oywaumpacord onautad asse ‘owuemu9 ON ‘ezamueu & algos wauoY op 2 oUIsKE -effed o aaqos oursiuensti9 op supa = aqwauTeRuniuo> opuELeDUa ‘OPED 3 ‘wauojdap pray um ou1o> ‘omua ‘soared ajq aewop anfasuoa orues 0 anb ess -qnsty ezainrau um ap se5i0y Se 0109 oustuRed 0 @ oqeEp o omer ‘epranp was ‘euneouo anb ‘opBexp optuion win axqos zezuns zip epua8ay efno ‘sim ap [2Oreyy pode, em 751, linhagem de Cl deposto tem sua barba raspada ¢ & impedial, que ocorreu nesse dia, desenrola-se em circunsténcias ambiguas e jpouco claras, a tal ponto que alguns histriadores sugerem que o papa teria 0a imperial sobre a cabega de Carlos Magno de surp quase “poder dos chefes francos). Para tan provavel que a coroagdo imperial respondesse mais a Dispo de Roma, que procuta o apoio da p tra 0s lombardos que in ‘uma intengao de Ca Com efeito, além ameagam invadir Roma. O ponttffice renova pessoalmente a coroagao de Pepino de confirmar # alianga jé estabelecida em 751, 0 papa sinaliza ao franco que este em 754, accescent mira dos teis do Antigo tem sua dignidade a part yrs ‘Testamento, conferindo, dessa forma, a0 Soberano franco 0 beneficio de uma trole sobre um poder que se tornot idade divina legitimada pela Igreja, Comeya a se urdi, assim, uma alian- te longe de Roma para 0 se! que reina um ou poderia ter ocortido se Constantinopla ndo se encontrasse enfraquecida, se verd abaito, pela c «pela pressio mugulinana. Mas sto as con x Na base dessa se apenas um fa de Cristo. E ‘speparos e seuapio apuaioud efaify & syenb sejed seifou sup soymus es8 [6p wa epery ‘opiue “9 Bund ap sigy] Y s#20N Sep [904 fond oF opendepe a ee ed reas eyed » aries opeuiy fumes wt opuoduy # ozo ousou op ‘o8uyjo1%> oUpauyy ou as-wieS0gs9 sasoKaysod Sajnags sop [e:s)29 op wo8eyuna y opuerounuat ‘stesaypaus sojna9s so exed eiowgnodust apuei® ap codimnsut ep soben sop somnpy omuag ous zp auBey @ qos wand as anb soupy 5 ‘ore} aq euprouous oxdearueSiod wun @ wed -seuou sop soiniiso so 1ezau¥owioy 2red wS03s9 96 “Bue 2p apege ‘oxog “qo nejsoueo Satuei09 Ek cxupnbua “zonsjuow asenb 9 wana[oo epi ap eal euan v sopnztuqns ‘scB2u99 Se[2 e10gkig ‘SoneurpuEase souyar So 2 seaTUEING SeYI| se “aIUDUNUOD © onUD 2p sep 9 teup sanb * sopige>, wo ‘sososournw eioBe ‘steapoxe9 sep seo0n se wiaDsyaqeaso as apuo ‘edoung ep ouod jedioutid o euro 25 ‘SuON Op 0849) so ezrueSuo mapy ap Bue83poatcy ‘anoug o ‘ouldag sod opeSnsuy -ogsuzts so ou ‘pmsaiog ‘wissy “seuue 2 safad ‘serapous weyrodust onb ‘Soxeuspueas -e8i0 ens sensu 9 eusouine apod wai e ‘yep zed y ora op oeSuaanurus © sensadioutid s91109 se seTUaIz0 soz { opeunsep ‘ouireip 6 oupyeBuqo euion anb ez ap wiBuyjosea GzsI3ep ep sey twas “Jeusdws no [ear zopod op ogSuansaiu ep se-oputengas ‘easy 2 vrwousine ewin eff] ep sexy se urarajues anb apspiuniit 9p sopeoiga 199 20d wpniuese8 “erd} urs opSazord eum ap as-tayouag efs8y © e90n wg *U YP apervon ® su9;u09 opurBe “opIsUD adfouud wn ap Se owOD wxeSazede sop zoel op sagSe sB anb wos 1920) od audwiasas-opueduo}so 2 opSeaBest09 od euadws sopod op eane v saqueUs ap os-xSoareua elo v eau ad opsioop euin ewer outeyy) ugdua] oF sa1ouayea ‘[eouasso ou ‘wedaueuned souopeBaaru so ‘2u0N Ou ‘stetadi -nposd ap wiaganseqe epuse anb ‘sourujnSrut so ‘Ing o¥ soupdiLy oF sazoKa% seiopeououl ap ‘opnaaigos "wsgo 9 aise sey “o[s19W09 spur op epeworar eu 98 $0 apsep o2yp:Souiop oWes wn ap opeyusduione 2p arjauind um ap wapy soSuese seweodua 2 -0a108qo “XI 9 IIA 5 “syesru seuo2 sep orasjons -juizad epenuosuoes apepiun e ‘oupduyj op woryjod ezonbey ep ouedsop y ‘ogbisod ens euuny8a] 2 auyap anb ‘eroeiso1sue o-optewny ‘ep sopod op fewuaurepuny ovuawiaya tum ‘opiua ‘9s-e110} zoperadun oF 449s 3p ‘opSapnu ens = serougradiioo sens oStaias nas e wiagd a auo> ens ap siedi 3 sesuoy sits 1atep ap ow 0 (seroumord sep oBseoua o sejropzed wa) sea suafouosiod so ops soja stod ‘ousosa® ap rago ens ula elanpp Sep aqua} roqun ® opesapisuoo ‘oueraqos oF oonp:2eisie odmB © vurprogns ‘sofitp[a sojad epeynuoy ‘exSusfose> erfoj09p1 @ "ry acy seiousaoad sup sop -aureau seiesDoisu® 80 2 sopeiadurr 0 axiua vompssea oxSepuawionas ead no or “atrem{ win 0d sopeztuajos‘yeossad apeprfapy ap S05] s0 234 ‘asnoda: soupijia1 sop ajonuod 0 “s08ze9 snas ap soquawurpues sop waxy anb 2 zesuiadutoo sob sopesedust 0 anb soma « ‘sozan sod ‘no $7620] $91383001 we se apeluon 9 sefoujsord sep ojonuos op [e{ouasso 0 ‘spepron wt ‘Sey “2S brew no sonbnp sod sepipusjap ops seduyo1ua3j sevoz se ontenbus ‘sopu02 so ofisa stenb sop a1uayy ‘rey ap "9 oupdiny Qe sn “epianp wos ‘9 eyo “(setauinerd se ered sepmmusuen stetiodwa segsinap 5 opep aurou) sazeynuideo se wara8ns owoo ‘epeaienuaa aruouo1 2 epeziueda wo opSenstumupe eun ap wale o1eng; osoisno 9 opesod owaweus, “wn aumbpe exed soypssasau sosinsas sop wagdsip opu ‘saaqod aqueaseg *s23%) | °F suatoy sosoeuina anbiod opmargos ‘oeSe81ugo [et sopor ap spa v ejounuet 2aj2 of) ‘orsar aq “(IW Op 9p wOH—d) seIU9D aruaWLesTIOM apod ropesadut O -. stan so woo suowoy so sopot "zon epeD e ‘wieupas as anb osopranp 9 sem 88 > fl | \emnbuoo sens anap soperoduuy 0 jonb oe oyozaxo 0 ‘eyueduieo ap sasout sure suauoy 50 Sopos ‘ous wpeo ep ove * ‘0 operadust op sazapod 0 -seuoui soxuooor9s ap vo:90 2 stspareo-selsiSt oT ap opat ejdue eum ap agdsp ‘sapege 2 sodstq erawou anb uoperaduti O onno ap a win ep ownfues oquou sjosuasap o‘soode 2 soSuas ap spexqusnbS voor ewn ap spaeie “eun@osse anb ‘forty e 9 onpduy o anua eSueye ew aigos "wise “esnoday ofuyjse> oqusus sro} 950g ens 2p opbeunue> &Ye20n efSuyoe> enseup ep ouspod o eiBesuoa anb eded 0 9 so8e ‘oanpioeisue oda op eaesedas oanb eroupisip © xonzu309 9 seayouoranysuy sxe 2s-op 0459 ea) sopod ou opeiode as ewey ease 'sa)ue ousous ‘8g exuapro0 wi:8] ep 'a3uaUs -ajdute stew ‘9 opeded op opSeanye enawnd en :ofuyore7 oupduy op soyeu E | prog 0 ost epser sage eee 2] euhGUI0S Sp OPS tne 5 seupisy ep sogdeoypsyey sauqejpo slew sep eum ap opSepax @ subei8 sorsuy, -c1e> sousoqos sojad opeuuntia; 9 opxpaaue> uan@y ® ewloy ap [eU99 ep] ® essoueu anb o1pimir) oxpad OFS ap ojuoWeg, op oFssassod ep wayauaq 26 aja “ossiy “sieUapIo6 So}o980U Sot [aupuaprsueD faded urn soouoxa v eBautoD ‘ded 6 oiBuyoueo soperoduut 0 woo eSucy pseSe38 39 019296 op oun oy 9pod onepepiea owioo opeded op ersug@iowa ewn waqule woWUals oWUaA9 "xopon 2 e910 ) sefaiiy se anus $01 ap suis oF purenpuod onssa:Boud owuaureiauEstp ofno “squ9pl99 9 suouC anuo sowed seuunIn sep eum ap eanzdns v “oplUa “TOME “#15 008 oue op oxuaro Q p01 pod ap sodsIp © eSauloo apuo ‘auaprog o exed "jan a5 2p “oupaig 2p odusai ou anb op epue squswepspisap dod “uusse ‘3s-eus04 “a1equio> o eed s: ‘ap squr ou “PD0KUIOD ap 0 “EpIANP WAS “|e ‘1aug sed eotun 0 9 ops efaiye yenb op ‘oupduy oe ‘oxsere ou ‘souu93|9A, (a ojnudes uouupeyoadsa “ES19 puntos) oosaiuased 9p sexmnisso se outadsai zip anb ou : i ie r i mas (50% @ mais que na Antiguidade), com sua divisio em vinte dendrios cada um, que serdo a base da organizacde mor dade Média Prestigio imperial e unificagao crista E no dominio do pensamento, do liveo e da liturgia que o renascimento earolin gio conhece seus sucessos mais duredouros. Seu centro é a corte de Carlos Magno e, depois, a de seu filho Luts, o Piedoso, para onde convergem os gra des letrados que se péem a servigo do imperadar ¢ que continuam a servi-lo quando recebem um importante cargo eclesisstico, E 0 caso de Alcutno, vindo de York e principal inspirador dos circulos de letrados que ceream Carlos Magno até ser nomeado abade de Sio Martinho de Tours, de Teodolfo, nomeado bispo de Orleans, e, um pouco mais tarde, de Agobardo, feito bispo de Lyon, ou de Rabano Mauro, abade de Fulda, cuja obra, destinade a ter enorme sucesso, 44 continuidade & ambigdo enciclopédica de Isidoro de Sevilha, que fora, na Espanha vsigética, o primeiro autor cristo a tentar reunit, sobretudo em suas Etimologics, a totalidade dos eonhecimentos disponiveis. Se lar confere a Carlos Magno o mérito (ou demérito) de ter inventado a escola, a realidade € mais modesta: a Admonitio generalis, de 789, contenta-se em impot 4 cada eatedral ea cada monastério a obrigngio de se dotar de um centro de est dos. De resto, 0 proprio Carlos Magno € o primeira sobereno medieval que aprendeu a ler (mas nto a escrever). No contexto de seu tempo, jd era bastante De fato, 0 objetivo p dos letcados carolingios €o de ler e difundir os textos fundamentais do cristianismo, Trata-se de dispor de exemplares mais rdimerosos e mais confidveis de livros essenciais: em primeira lugar, as Sagradas Escrituras, mas também os manuscritoslittirgicos indispensavels & celebragdo do culto, bem como os eléssicos da literatura cristd. Para tanto, no basta pro ceder, como ordena Carlos Magno, @ uma revisto do texto da Biblia, cuja tradu. ‘fo latina realizade por séo JerSnimo, @ Vulgat,tinha sido alterada ao longo dos séculos. Dois instrumentos so igualmente indispenséveis. O escrita de melhor qualidade. E por isso que os cls “miniscule carolina’, um tipo de letra menor e mais elegante que aque- 8 séculos anteriores, o que torna os livros ao mesmo tempo mais manused- vels e mais legiveis, Por uma bela ironia da historia, essa caligrafia maravilhard ‘os humanistas do século xv, que a tom: por vezes, por uma criagtio da Anti- auidade cléssica e a utilizardo para desenhar os primeitos caracteres de impres Além disso, 6 na época carolingia que os escribas passam a 7 Jerome Basher separar as palavras umas das outras, assim como as frases, grag de pontuacso, 20 contrétio do sistema antigo, que o ignorava tot snovag6es, de aparéncia modesta, constituem, na verdade, gr histéria das técnicas intelectusis Gragas a essas modificagdes e a uma melhor organizagao dos scriptoria, ‘onde os monges que se dedicam as c6pias dos manuseritos trabalham agora em artilhando entre si as diversas segdes de uma mesma obra, a prod ros aumenta de modo considerdvel (estima-se que cerca de $0 mil manuscritos foram copiados na Europa do século ix) O essencial dessas obras responde & necessidade do culto crstao, mas outras, menos numerosas, & ver- dade, pertencem literatura latina clissica. Blas so copiadss porque permitem aprender as regras do bom lati; & por isso que Loup de Ferritres, um abade do séeulo IX, preocupa-se em encontrar os melhores manuscritos de Cicero, Mas cesses livros informam também sobre o passado pagio, que os cristdos tém necessidade de conhecer, certamente para melhor afastarem-se dele, quer se trate do passado de Roma, quer do dos povos germénicos (do qual dé testemu rho, por exemplo, a Histdria de Amiano Marcelino, que ndo conheceriamos hoje se um monge de Fulda ndo a tivesse copiado no século 14). & preciso, entio, relembrar este fato em geral esquecido: 6 aos clérigos copistas da Alta [dade Média e «seu trabalho obstinado, em um meio, nao obstante, pouco favorével, devemos a conservacia do essencial da literatura latina antiga. ‘Outro instrumento decisivo da propagacdo dos textos antigos é a manuten- go de um conhecimenta satisfatério das regras do latim, o que faz. da gram cx.e da retérica as disciplinas mestras do saber carolingio. Er um momento em que a lingua lotina evolui de modo diferente segundo as regides, os clérigos ar istico da Europe. Eles ‘optam por restaurar a lingua latina, nao exatamente em sua pureza cléssica, mas ao menos em sua versdo cortigida, ainda que simplificada. Eles consideram esta escalha indispensével & transmisséo de um texto bfblico correto e & compreen- sio dos fundamentos do pensamento cristo. Mas, ao mesmo tempo, eles 1ec0 ‘nhecem que as linguss faladas pelas populagBes distanciam-se inexoravelmen- te do bom latin, a ponto de recomendarem que os sermbes sejam traduzidos para as diferentes linguas vulgares de suas audincias. Assim, eles abrem a via ingtis caracteriza toda a [dade Média, com, de um lado, uma mul idade de linguas vernéculasfaladas localmente pela populacdo e, de outro, toma lingua erudite, aquela do texto sagrado e da Igreja, tornada incompreensi vel para o comum dos fis. Essa dualidade : aprofunda, entlo, 0 Foss entre 0s clérigos e 0s laicos, ssegurando, 20 mesmo tempo, uma unidade mar cante & Igreja ocidental avangos na \ 2s exsapour onnu ‘eptanp was ‘seul “sanyo oRSeoun =p sour wa jangBaut 3 anb o “aruopiae win owo> ousau are no axaqugued anoxg win oUwoD waqnossd o dnb ‘sazgn{ sootiga stew snas 2 sjeuo(a}puoDUT saxoptaIUIpe sas Wea IPOSICS yossaons win sep ay wa ednooasd as wiprBulu ‘opion ‘Soe xoperadus 0 auour opuenb ‘ggg uly “owougrie Japod uin ap sasea st x65 © wApquier a sor ‘ayse no sauion seudord sens aya v ‘setradum sapSipionu sep owfadsap e "wos ousoo sapuioo so "x! 0[n295 op sopeaus apseq]“fansionai 9 vBnyUUad eouApLON f ‘ouorouiy epeyy “anow ens soe O4y ns s94]09s9 ap ossyuloxTLv09 © nO OH ‘giufip 0 rininsep ogu ap essoutord e ouo9 ‘sanuenodus s2gsseou00 ap oad 8 owsau ‘seuoiuay sepeprun sep sopeBaxeous seresooqste sap _uod 3op 2peprfapy @ semmBosse anBasu09 ogu 1opessddiT Q ‘stonpjonuodut stout aa epe9 wojpAod as sejouysoad selno ‘oupdw] op seurartn sezonbes sep o1UWEA -vifle opidex 0 owo9 wag ‘JuaHO estoy» a1qos ogssard v a sepistsanou sogs “Ht sejad sepeoonosd suapuosap se as-wewos sapeptnoyip seise y "weydiue ds souode anb ‘ef@uyjoses enseurp ep o1as ou sapepifeats se zondtede © eBay ou afp ‘{euges-oueppy oxqo ou seyuaLO sestanuoy se sojnops soups 20d way qwnb op ‘eSueny ep ouras canary op oS0qsa) yesuapiz0 ersupiy v ered aueuodus > opeien ais 9g “Soul $95 shas ana oupdus] O aptatp anb "EBB we “UNpI>A ‘|p eyjiued g znpuos sped op jeruounned ogSdaauoa v “auou! wns B WO “seur ‘(op-18) Sopaig o “sjfr] ap opeurD: o atuemp ‘soxedse Sopa wo ‘3s -oprjosuos 2 as-wpiuew efg ‘oBSemp ed ap 105 eiBuyjore> wroUgHAdK y (cfoi8] op 2 oupduyy op vpectoas swouyeuy apep oj ens exuoous exoupiaja! [21 anb oprpualue opuris2) PwOY ‘9p sazopesadun sop sazossaans soup so ous} nas ap 2 ouBeyy sopsec) ap w9zF] anb 2 (1uodu oncaouas) leuedus) opSeaneises ep seated s9QSeDIpulsias w9q “wor ogs anb steuts so zeoydiyrun ap as-eveay “oispduit op sopuaids> op wood b ‘otougyaoxo sod '9 fe sod apepinnuy # Jasin 12725 ap opeauon ap 95-2110. ‘osnBiny-ouBeyy sopiec 2p OID) WA 2 PUOseY-ATy We ‘sojuOp s0 sopor wo ‘anyurg “O1PIOHY OUInoTy Jod asuauaNe eMDpeDY e opereduiOD 9 ‘o}DU=HEY, Ne onspyog ‘010942 owes ‘seatssppp sesqo uiosynssod Jod sosoynBio “el2adun 21209 "np sopeniay ap ojnos}9 © e1uenbu “oxowoy] 2p seen} 25-2 0212] ojugiang ap ‘ossBiy ap vpra € ojapou owio> opuewie ‘ouBeyy SOU -esBorq ¢ ofipos opreuiiy “uissy ‘oupromy oruyop ou sopdusox9 $0 10: ‘owuauijentt ‘er-26-1apog "(z¢ “d bu “7 e2n8y) euUnp opSertdsus ep apupisuazyt = opunoona ‘esodico ri9ua sue} Pun 9 csorapod oulsyuewip wn ‘so8Y sequose ap oisadse wn woo sooygiq sowosnuew sou soperuasaiday er>uan® aqj wio> “se1s[sBueie sop sendy se wi219]U0D anb ‘sopesyjap sopessid sojad o1s08 0 s1uouijeisadso ‘seatssep> sefougosiuruas ap as-weudaiduut soja ‘sud euut se owen) ‘seinbyjau se si9Y Sop 055990 o weSoioAsj anb seuno}o1 3230952 wa moet 9¢ ep Bprpiay (apepnuasa eu lejas}oraias apisqe eun wo enfueios) eoseg ourjd 0 eaueidns ‘enue ‘anb “suuoyoni> oud op ogdaunije © vxed tnqumuoa 2 onuguios opoyed op 88140 senp sod sepeanbuey sepeyrey sezsnqot se eied 22 “oper enmo sog s995e1q9[99 ap stenue Soffa 50 2 sagsstaoud se siuods ‘sipepino wouIpoo anb ‘epeiogeye stew zan spro effin ewun ap cauowinfoa oo op spp op S020 9p op Fea =I) pears ene pe Tepe 8 “Sjus Sr epesipa eae at ‘eouRvod jap ste Sp ap euos nd a aq omnis op epee uo Sepezzereres Seay fama op £0 roots antes 2-8 enodun ese ped op extrper> © cos or tsp poss ein ap opsdze ‘ons ocouoseua opatg O's] sp ope o os opto; ey ope) 2p a> ed oped] SIUapICO ou vdeo opaaycs eon 0 eed oon © pug: a soap so sop stuns sere st opujuas “uy 9 ny vo oboe ean op spent epeaqen 9a weed xounpunyopsar"o “Bann eas «pos ours oq sopendu ood epexop cadena ‘nds ops spac oan 9 anb rary apotag od eps» Ny ep eeded od opto opus “onary pyaie aurueasngs 9 as Sd coeneor on capita o> ‘stamauy "4 eau ear sep seed op onounnsur 99 pve a eas spor 9 a as ep Oreain onus coupes pea tia yp ob ed oop op ounluca oe spec ap ofa os uD toed sarin ua ‘opt atu says sueaes ap eyooseone “efi seam souumso> sop spopsoup ep gses «roves of eon on Spit operons spe ay mae (27 stad som pda 9 2 oped un sp 9 uo Oe Op "ied ery “pepionp esp noyéaoou wsBeuy oun seu euep Sees m2 eouoqed sumo ny tse on soe SeRSE ete sega op soni sauna pasion opin ope ep se ‘Schon ap spepsionpapuedl urn Fees “in Oops ep sopeou 2p eda Fi-AV 2 uy suo Soren ap eousiionnse yu '> wou etd Op rugs 9 ab ogbenrun 3p open ‘opener oer somes Sl 9 wo ee uo sooamuuna sou Sou Bp vosyp woman nb Fenn Sp olvomoontarp o odor ous: oe "weBinaes "ae ne eB 8° Sty op opis o eeu yeu ab 8 juosd anap 9 2 Yepuanp wras “3, | , | : igBes mais durdveis. Questiona-se, por vezes, se o marca o fim da Antiguidede ou 0 inicio da idade Média, Alguns postulam uma forte continuidade entre © Império Romano e aquele de Carlos Magno ¢ chegam, por vezes, a afitmar que os carolingios dispunham de tum sistema fiscal idéntico ao do Baixo Império e que a Igreja era apenas um agente do govemo imperial. Tais visbes, que romantizam a0 extremo 0 mundo carolingio, repousam sobre uma leitura de fontes que foi seriamente criticada ¢ que parece dificilmente sustentavel. Parece mais razoavel, entio, perceer 0 episédio carolingio como sendo, ao mesmo tempo, o resultado das transforma- ses dos séculos da Alta Idade Média (no mnimo, porque a escolha de Aix-la Chapelle como capital imperial institucionaliza 0 peso adquirido pela Europa do Noroeste) e uma primeira sintese que prepara o despontar dos séculos posterio. tes da [dade Média (retomada da produglo e das trocas, uso do juramento de Fidelidade como base da organiza¢ao politica e, sobretudo, airmnagao da lgreja) ‘través de sua alianga com o reino, depois Império, dos francos, a Igreja conso- a sua onganizacao e langa as bases de sua posigto dominante no seio da socie- dade (dizimo, reforma dos cabidos das catedrais, reforgo dos grandes monasté- Tios, unificacao litirgic, Fixacdo e difusto dos textos de base e dos instrumentos sramaticais indispenséveis para a manutengio de u dita da cristandade, afirmagio da autoridade casamento € do parentesco). mnidade lingustica enw: ana, definicdo das regras do O MEDITERRANEO DAS TRES CIVILIZAGOES ‘Antes de terminar este capitulo, gostara de alargar o campo de visBo, tanto ero- noligica como geograficamente, a fim de situat os amplos espagos no interior dos quais se produzem a formactio e depois o deservalvimento da cristandade ccidental. £ indispensivel evoeat, ao menos sucintamente, 08 poderoses vst f, em meio aos quais esta conquistou seu lugar com grande dificuldade rago Ht, na p. 71), O declinio bizantino Do ponto de vista de Constantinople, 0 pont 0 existe nenhum “Império do Orien «.aferin, sebum “mpéo Bian" (nome que Ihe € dao pels ong cos). Nela, o que estava em questo er2, simplesmente, apenas o 78. frie Boches Império Romano, 0 tnico possivel, o mesmo de Augusto, Diocleciano e Constan- tino, ou seja, a Roma Eterna, transferida para a nova capital fundada por este peito de todas as transformagées, € uma caracteristica decisiva deste Império que chamamos bizantino e que se pretende téo-somente romano. Isto é. ser ado para a época de Leo | (457-527) e Justiniano (527-65), pois té0 um perfoda de esplendor, 0 mesmo tempo que o Ocidente 0 Império vive conhece um de seus momentos de maior confusio. Sua riqueza & considerével e ele conteola toda a bacia oriental da Mediterraneo: 2 Grécia, » Anatlia, @ Palestina e, obretudo,o rico Egito, que envia para Constantinopla um imposto anual de 80 mil toneladas de grics. A reconquista de Justiniano. que recupera temporariamente as costas do Adristico, a itdlia e o Norte da Africa, apbia-se sobre esse poderio e manifesta a intengao de manter 0 Ocidente sob sua tutelae, portanto, de governar o conjunto da cristandade. Mas a epidemia de peste, a patir de 542, dizima o Império ea reconquistafracassa. Em pouco tempo, sobram apenas alguns fragmentos dele: o exarcado de Ravena, “posto avangedo” de Constantinopla no Ocidente, criado em 584 e que ca nus mos dlas lombardos em 751; a laguna de Veneza, onde surgiré uma cidadertefigio antinatucal, mas que goea de vantagens conferidas por sua autonomia ante os poderes ocidentais e por um lago privlegiado com o Império do Oriente: a Sicilia, conquistada pelos mugulmanos ao longo 1 normandos arrancam de Constantinapla em 10 Desde o principio do sécul vi, os ventos mudem devido av avango dos pet $25, que tomam Damasco e Jerusalém, em 613-14, e, depos, da ofensiva do Ila, aque leva & perda da Siria e do Egito. Se acrescentarmos, a norte, a pressdo dos ceslavos e, logo depois, dos btgaros, em face dos qua 1 Nicéforo enconsra a morte em 811, Bizincio aparece como um [mpério siiado, red doravante a ura parte dos BéleBs e 3 Anatslia,e euja populagio agora, essen clalmente grega. E nesse contexto de graves ameacas exteriores que a crise [cor noclasta divide longamenteo Império (730-843). Para os imperadores iconoélasas, 0 culto as imagens é a causa das infelicidades do Impériee o povo dos que foram batizados deve, ta como os hebreus do Antigo Testamento, eencontrar a benevo- lencia de Deus expurgando suas tendéncias ilatras. Mais tarde, depois da vi téria definitiva dos partidérios das imagens, que a tradigfo chama de. “Triunfo da Ortodaxia” (843), assiste-s a uma recuperagdo que se prolanga até o inicio do século 0 E 0 esplendor macedénio, especialmente sob Basilio (867-86), Leo 4 (886-912) e Basilio (976-1025). O poder imperial, poderoso estivel,chegn a recuperar certas teretérios, como Creta e Chipre, e, momentaneamente, a Sita ea Palestina, a Bulgin oriental e, depois, 2 ocidental. Igreia de Cons: est op oftau op eur wa “wi NEIAETE PAV 8g © "269 tH "epaC ccuio> aqexe o uiagdun ‘opessed ov opSejai wa epeuie;voxd exxidns ap eotyjod bun uieiope sofa “esiog 9 ouwuroy 'saiouavue soupduuy Sop seatezISTUIUNpe sta ead se a ste2o] saya se augos as-opwerody -J2apisa oorgis] Ouse] wn w9>9] agesse 2 jeide> outon oaseuieg] wieiope sepestuo Sepe> $0 ‘0Gd ® 199 2 “eanyjod ovunfuoo owssous wn ure sepest “aqut ops opuy o 2 oarugpry 0 asiuo sopi@or se “erapisty eu zaa exourid Fag “S090 2 sosortiyat‘soueyius sazapod so enuaouca anb ‘ouaxdns ajay win 20d op “epurvuico ovipdiuy osuaust wn mjsuo> g\s] 0 ‘exPB9y ep stodsp sorua>9p sure sy ‘U1si9 ep owsyzseosoz op soxdape sop a ea1y Up 2 wy ep saBIsI9 SOP eqlofeus ep est oe opsiaauo9 ep epetfuedwooe 9 ofa ‘oUPIoUE aTUEIsEG ODE? odruf wn ap oxSeutuiop © cyuodisy exsimbuo> e e1oquyz ‘vousdisi« eyuedsa ep ‘IIz we ‘2 eOUJy ep AUN! op ‘oEISINbeg op ‘epMBes wid “> “(95-ze9) stye> sontund spn sop e20d9 wu ‘oxf8g op 2 sepiugsses sop essay olpduy] ‘op ‘eunsojeg ep 2 Pug ep ‘SuOKIOY [wl Op ap PoV9 ap o1ox—xe wn sod ‘2smMb “yoo ayuesniing 01Z¢9 tld ‘viajoig op 2n0u! ep opuenb exa[duzoo aquowoonead -29 w9 ‘29 |N| seUpLIEge # opeBlsgo 7 pwuoEpy opuen} 18 ‘sepeDoas 39s wiopod es] op suaBio Sy ‘igpay ep opSeagiun exifpy e s1ueuenaiq seuade oorupyst sopusydso O oun asp con ep sexde> sejous sep ewn 9 a19p!99 0p 9 awsoHg op aiuaBlanp oBSnous ep SOns09p Saromy sop wn ‘epinp was °9 at6] SHU BUTUOP oF co 3 Sasa pe 9rauouome ans sumbpe andesaea=nopiag op wiv cwvenbu> jnougerg wo anposd 95 ofu efx’ w 9 oupdwy 0 aszu9 opSun(sp ¥ “aBuo¥e> 0d eu ayuapisg OU opealasqo 9 UpuT anb ‘ouIUeIsueD ap ojapoUs 0 28303 “aos “ogisu> oupdiuy 2p el eed epeayiun apepnua oun ap seSaqea senp SP ie ops sopmaciut 02 eseied 0 eiodu pod 0 wos epSerosse wiams9 w> lunj Wa] 8 uyuersq eupisy © pos ap ofuo] oe ‘anb ap omy op 9 epure 2 “pyc sty (soupiseuous sopues8 sev suaustesaésa sopeBio19 soy Sov 2 sogssasuod a9 Episap opsouoo eurn ap resade) rumuEag opSeeue80 ep oye oud yeuadiaensjourd op opSuornaew ¥ opsqine 19s arsp aneUausereP foded wip, “sTeivapioo sopopisianlun sep 3 se[o3s9 sep owvoufoarede 0 aut zd anb oexauas ep» soaisjoasa sogssnosip sep apepyea e woo ebased as 2nb peu vio 2s anu $7 2149p129 ou anb op saxSpepuny sonar soe apepAPPY #P wg amet of fop ayuowoza0y stew exmus aoaued #8 6.2 4 sojma}deo ‘oud epunifas) sua se ‘sindap ‘> apepunay& soar vjausoieqap sapuei so sopessed zaa eum ‘wssy (atss04 oqo) sepmus anap | epeu onb ep e191 v argos esnodas, x89 ‘o‘ouyerg ap eupisy efed epusins om uqueuuiad ap 2 ogpiiia| ap ogssaudia esto ‘eptanp was “eardsa oxen sonbjenb 8 [eapt asse seaiasard ap apeiuoa e “siwowese8izad epunjoade 2s oupdw, op 1p9pr0 2 apepyieas e anua eroueIIp v'so]sa9s sop sessed 0 uiog ‘ag “auCwOUSep orouyzig anb ua oruauiou ou zapine woo weudoade 24x ojnogs op seasnewni, so anb ap “erugay any [al Bu semogied ura ‘anuapr9g ot epurgoud 9 erougnyus ef “ sue 2u restad ewseq :sopessupe soyopou ap 9 openadsor ouapod wn ap sopeuod 9 ‘oduim ox auemmp ‘anb 2 sua8 -uauea ap 290:29 oft o19dw 9 anb apepron z (2aq]2ong jupury) odwar o¥0| sod sojoewur uieoouetcied ‘souqung © atuowieyaydva souaw no stew: sopejmur “ISS “OUaPIDQ Op soRIED 50 5 ouaina op sosod $0 sop01 sod ozaid Susi nas oww09 ass ‘snag sed ou9[@ oupdus| o-RaNSuaD ap 2 BaIOY 3p EOE -1919 soio[ea so zeuzeoue ap opsuataud ens ‘ejdounuesuog ap oyjnBo o ‘opm ap sesady s0o1m 0 9 sojins $0 ‘sone 50 2 faqaap so ‘505 sod so apsop) soiouamye saosseud seydtyypts Se Souau! Zan opeo ays\so4 woanazod 24] onsfoap we seSu0j sens ‘anuausfeqo(® “seus x ofn93s OP O19 nope © sopeaus ap ‘stodap ‘2 ‘ta ojno9s op sopeaua 398 4 o[na36 op sopeaw! op ‘S91 iq suauejnonsed sose senp a2ayuo9 ounuEdg ouput O [e108 ON joing oupduy op yendea “prquessy eus0) 2$ amb \dounuersuen 9p epanb vs 02180 0 :a3eIU0De ongatouto ec Uo ‘opsey sie ‘2 ontpje was uraoaueuniad auapiog oe epnfe ap sojade sO) “oupdas] op ad -ome aured eu ousiioy quel 9 zdounumsuor ewo:U0> ab ‘owewuo39 oSuea8 i ‘sjodsp ‘9 wis etouaiod ypad epnuruup auaurenssaioid “e2939) ep ued sui e9 ‘Sooira sojad opifoBua oanod w oamod ‘epreuyy ep aysaaiou ouson ov oprenpas “oussaus ap exquios e anb op stew 9 oeu oupduay 0 "797 wo ope -20u9 ‘Soune sopmisy Sop asawugind op stodac] “(Jgt | to ‘o‘DuRaig ap atop -tedapar owe8ipq oupducy wn ap opSimnstooo4 4971 9p ntigaa ens sode steut pune ewourne 9 ‘9g9] we ‘ep Ieuy ep aperou e eagns and ‘— uiny op ‘c1ug>] 9p c1eueyins op opSymansuoa} epeBruus ofad ewin owoo mnutunp ouRUEAI Cigna) o ‘sousuuier sup BASeUIp vp saxopesodta soxtaund so qos sepnonaed wo ‘Soupiodwas sossaons ap assady “ss-unzonbequo oupduuy op someayiu 9 sreosy‘seonyjod “seurstur semzanso sy as-eniuaoe ofuyzop o ‘oxuevanUy ‘any wa ‘egos ening ap earpseq ep ogSnzisu03 ejad augota2 24 9nt adlouyid-opiB op ORSvaAUOD © ‘eRe Ww “RIGO OMT ‘xt oNNO9S ou ‘opoiayy 2 715 ap sogssrur sexawd se sody -ogsuedxo ens sorxuy exed oquawio. asso eaaoide “exopouo ap epeurey pr9s anoiq wo anb ‘exdounve 21 e“orsuBzg, i sobre seus dois rivais monoteistas. A revolta de 750 pie fim & dominagzo da dinastia omfada, cujos descendentes so massacrades (com excegtio de Abd al: Rahman, que foge para fundar o emirado omfada de Cérdohe, em 756). Se esse movimento €, de infcia, promovido pelos drabes favoréveis as renovacdes © as tendéncias perses presentes no Império, a heger 0 passa para as maos dos persas e a condugdo do Is passa para os abissidas, que estabelecem sua capital em Bagdé, fundada em 762 por al-Mansur (754-75). No Iraque, corag3o da nova dinastia, desenvolve-se uma agricultura competente e altamente produ: tiva, que aclimata novas culturas de origem subtropical (especialmente arroz, algodio, melo ¢ cana-de-agticar). O Império Islamico, dotado entio de sua fe: 40 definitiva francamente oriental, conhece o seu apogeu, em particular coin Harun al-Rashid, o califa das Mil e ume noites (786-809), Posteriormente, @ partir de meados do século 1 ponderam. As lutas, j4 antigas, avivam-se entre su “Suna’, preceitos posteriores a Maomé, um fundamento da fé, no mesmo nivel que 0 Alcor} © os xitas (partiddrios de Ali, genro do Profeta, que zejeltam a Suna). As revoltas xitas do século i favorecem a fragmentagao do Império, que se cinde em dinastias provincais, das quais certos governantes assumem 0 titulo de califa, «tal ponto que o califado de Bagdé perde, pouco a pouco, su impor- tancia, Distinguem-se, entio, virios conjuntos auténomos: a Mesopotamia e as zonas orientais, cada vez mais fragmentadas; o Egito, onde os fatimidas se im- poem (969-1171), seguidos pela dinastia aitbida, fundada por Saladino, o Norte da Africa, dividido entre diferentes dinastias (dentre as quais, os agltbidas de Kairouan, que conguistam a Sicia a partir de 827), e, em seguida unificada pelos almorévidas (1061-63) e pelos almdades (1147-1269); a Espanha (al-Andalus marcada do dos omfadas de Cordoba. Além das teas conguistadas, 0 Isla obtém igualmente o controle do Meditertineo, Em sua parte cident, pirataria sarracena atua sem resisténcia durante os séculos ike X, a partir da Espanha e do Magreb, tendo entre os seus obj abastecimento de escravos. Razias terrestres também so fetas na Itlis central, inclusive contra os grandes monastérios de Farka e do Monte Cassino, contra Roma, pilhada em 846, assim como nos Alpes, a partir da coldaie sarracena implantada em 890 em La Garde-Fre 08 fatores de divisao pre tas (que consideram a ra costa provengal, e que os eristaos 1002) controla firmemente o terttério e envia terriveis expedigées contra 0s rei- nos critics do Norte; apds a sua morte, porém, os confltos entre as Facgbes levam & divisio ao fim do califado (1031), ¢ os mugulmanos de al idos aos almordvidas berberes (1086-1147) e, em seguida, aos almdades do Megreb. Chega, entio, a vex dos turcos, empurragos do Oriente 82 Jerbue Boe pelo avango dos mon ro Império, onde cles adotam 0 desde cedo, a guarda de todas as cortes mus nas. A primeira dinasti turca impBe-se no Afeganistio, em 962, enquani século X, sfo constituldos o sultanato de Rum, na Anata, e o Impéric Sel cida, na Mesopotamia (1055). Depois, os turcos otomanos assumem com ‘Osman 1 (1281-1326). O Império que se forma entZo se torna uma ameagadora, que termina por tomar Constantinopla, atinge 0 seu apogeu sob Soliman, o Magnifico (1520-66), controla longamente os Baleds, a Mesopotamia ‘¢ 0 Mediterraneo orienta, e perdura até o fim da Primeica Guerra Mundial Apesar da divisto do calfado omiada e, em seguids, do abissida, eda alter: nancia entre fases de poderio e de dificuldade, o Isla constitu, sem nenhuma duvide, @ civilizagao mais brilhante do Mediterraneo na época medieval. El caracteriza-se por um urbanismo plenamente desenvolvido, que retoma parcial mente os modelos romano., completando-os com fundagées e inovagbes impor- tantes. Damasco, capital omiada, cresce sobre uma base romana reformulada, enquanto Bagdi, criagdo abéssida e mais claramente oriental, atinge meio rrilhio de habitantes, tirando o brilho de Constantinople. Como nas demnsis cidades mugulmanas — comesando por Cérdoba, da qu sionar os ocidentais, A prosperidade do Isld e seus sucessos culturais ¢ intelec: ais, por muito tempo claramente superiores aos do Ocidente, manifestam-se com toda a evidéncia quando se salienta a amplitude dos empréstimos que o cristdos da Idade Média tomaram do mundo érabe, Estes $80 parti importantes nas regides conquistadas plo Isl e, em seguids,retomaas pelos ae a Espanha. Na primeira, olera-se uma populacto ‘ugulmana dtl & exploragio agricola da ilha e no funcionamento das engrena- gens da organizagéo administrative e fiscal mugulmana, retomada pelos res nor rmandos em seu proveito, A arte de sua corte é inspirada pelo virtuosismo das téenicas ornamentais mugulmanas (notadamente, a capela Palatina de Palermo, tem torno de 1140). Um pouco mais tarde, 0 imperador Frederico t cerca'se de uma guarda sarracene e corresponde-se com numerosos letrados rabes. Enquanto essa presenca termina na primeira metade do século xt, na Espanha reconquistads as comunidades mugulmanas wndéjares? © ato fim da Hace Média (sbretudo no came, pis. ra cidade, a 3s, sobretu nana na Si = =o jaduey turns onpaowa!) owewoy puioy opuod “ ‘© aiuoweusd opurwnsse “Zog, we suOuL 019 o19u nas ‘Souter segSednooaid sep onuao oupdusy op opdeacuor 2p {ns ap S23te ‘olf N9s 0 OpO1 aTUaUIADNG 212;409 a soups opueurwop euiexdas apepuioane ap oda uin opuufisap ‘opeyuy) 32u29qe tun seuode ajo exed uaa epute [euadimn vippl ¥ ag 796 a9 “twoy Lo ede Djpd oped opeoioa 9 ‘ggg wa soaesa 0 9 soretumy so 2190s sepia sens 10d 3 266 ws opsequio] Slat op EsIABUBS ens Jod oproapen9y ‘amb 1030 9p #390 9 ogseinessou ang “aitepiog ou oUipdut 9p ei9p! ep ty 0 nosyUs OPE IBuyjos09 apsisoduionop e anb ‘oquesasiue ‘euopuau osigoud J mbe afop sausweaq souade zee amtziod anb o ‘oy ausau operean uaulazUatagas #188 BBP! Q anuapiog op pueda ope o3uonasayoan9sop O ‘81 0 a1gos apepuouadns ens soSzogax ezed ‘oquauoyeuy a sowuaroytp siuoUyIOy exMy]ND ELA 2 PEP: seoyrnio; exed ‘aqeap opunut ou sepipungip no sepe(zoj‘syom2a|=nu 2 seajuse1 ap oyunfuoo uin ap ‘opnua ‘as-noudoide auapr9Q Q “souewyndncs sop opsreatioo ep 9 speznio vp o1ua(nata ouyprued a aqeap eunyjno wp wasstsnaue ‘oduiaa oussouu oF ‘9[[n7] opunuey Zod opesisny wraq ,8sjndaz-o1u9803, 9p 219] parquu® o1wowpuas tun equaumadse a1oprag 0 ‘sj 0 ue TeIa8 ONY SORNUE sansaw soe apeplfapy ewin ure 9s-vavsoiaj9s0 ‘as-rexcues ap zedeout ‘aqeay 02 ‘uournsuad 9 anb wo owuourow ewusatu ox *]n w9 saul ab o weserro!99|9s 59] ‘rouaf> ens ap ojtlauuTajonvasap o Bred SolIpSsBDoU soTUDUHIDAyUOD ap O3L—UL roanbuua © epedsa vp e1uod eu reunooud “or3jur ap “ust steuapyso sO “Bisinb: Luosay © noyuedurooe sagSnpen sep olUauUIAoUE o, anb ‘prEyDINS) o1}arg LOI ‘amou ostoaid 9 q “(omsH9 oauauesuid ou sexpenbuo exed wa2v01SIp so8o|991 so anb ‘ouusi[atoisue op wjanbe anb op ‘spe ‘steur oft) epezeBex0 295 ‘opniuo “exap ogu e[p “epeynoo oduion ornur 20d 104 aqua opSinqynuo> W259 9s ‘SE “awwaug op nsaseu 21u9p!9Q 0, "iepidey stew spuye opows ap ‘> ,snepr! soP 2 saqesp sop ogSuipaur © was opeusioy ea as ou je1Uapio0 ORze! Y, 1N]>U09 exogqPT ap Urely ‘2143pI90 op aqRu epsasp F eIoUApIAa Wo I9d wi9 opecnaoasg enuapioo eanyjno op oxSeuzi0y © exed aqexp opSeypau ep erouprodust w 490940 -o0at ‘opus "wpAuon “{e19q"7] ap UIETY) a1UaPIDg o eed ausuoLr2ys0d o:sod “sues ojapour tin opunSas ‘ owisjayouols 0 2 owssiuajay 0 artua opSeu0KU0> orowd ¢ epemaze 9 anb ouswyndnuy opunus ou 9, ‘ove; aq “aquay eamaa| ens ap euisisd op spaesie a1u9p!9Q ou oprptsaadwioa 2 opiqaaau “OFIUD "9 221925 nugje| we Soprznpen saqelp sesieuswOD snas ap sepeyueduiore arduies ‘wjnania seja anb saoanbs> opu ostoeid 9 ‘stewapio0 soupsiontun sojaus SOU muoveu psy mona +9 Jenueo jaded win wiga sojaipasuy ap seago se “His o[n99s ou ‘9g “sojarpisiay ond oid op 2 siguiany ap se stenb se ariusp ‘seaqo sesououinu ‘zg] | ura "2HoU ens p18 mmpen 9 aqui o apuside aja apuo ‘opo|ay wis aooqaqease as anb wou 2p opjeieg 20d openpen 9 opungas Q “wne| wa ympsaz @ anb ‘opysy9 wan 2 ‘oueujaise> wo znpen 0 anb ‘=qeip op iopaoqyueo napnf wn 21149 opSeu0geIO3 99S OU opaja], wie oprenpen 9 onsuUd C “auauUa0Ld opSIsod ‘euin “OlujWop apsaU “WEY —~ R617 UID ORoUL eenjePUE WI9BLO ap ansew ‘SOND 2 “Zg0 we oLoW ‘euaDuy — sojaiprsUTy ap c1gO ep saqer seISUEWUAWIOD sO ‘oUpg] eIMsUURY Pu soiuesaid soquiy seigo SosozouINU ap BUR] OBSNpeN #3 218 ‘aiuopiog 0 ered opsstusuen ons we asap jaded o 9 ourmynSnu opunus ou eave eax exyina ep erougnoduut e zeyuyqns osppoud 9 ‘aquauie;dure sey) OT We 014989 ‘estg ap ‘Toreveqiy opieuoz 9p ‘orgy op opmnsy ojadl upeaniBasse 9 aU9pIIQ o& ‘opSezue8ina vino ‘o1az op 2 (wuetput wo8uo 9p ops anb seu! soatgpze sopeureyD Sowsuelje sop osn or seSeuB jeuoysod opSerounu @ ayu91e00095 euro, so “ulssy “odor nas ap soBuayo so anus euorodooxe eonpuuazetl opbeuuoy etn aimbpe ae apuo ‘equnjreD eu zepnisa 2 “ ansaays eded 02 uy ap onaqio5 ‘026 9p 8204 “ojrumnse anb oss 92 axe aUaLL yeni 9 oweuyndn oSuee o ‘seonguiazew s¥p OINWOP ON| TELUAPIDO JoqeS © ‘soqeiy sexqo ap soune saySnpen se sede auw = oduios xinus sod enusu0> Xx 0]n296 op aperou epunas ep snzed v “owsapeg 2p ejoasy wp ogSeindos ep aseq # '(/80] '2) oulsse> atuoyy wa afluows nolo’ as anb spulBeneo ‘ouesUy © ‘ounuersu9g v seSei# axsouyssodso '2s-ewoy aqasp BURpaU Y sOD}oHED sing soppd epeueig ap epeuos ex ouoo soaumy sojad ejdounuersuer ap epewia eu orues ayuenoduut ort jaded opsay anb a soueuuynSrus soja osraussd sopi20yuo> ‘o8oj ap seus se ‘epranp ws “9 (Ik o[n99S Ou azu9pIo0) ou oprenpasnU 9 [ewowa ta820 2p) zaspex ap ofof o ‘epeyeuse nojupsa> e owo> wuss ‘2IUap}90 ov apse syeu ay ‘sopeyye sop opSensturmpe ead ina o[n998 op sul apsap oper nm ‘jaded “sepejuo so qos eyuedsy eu opeveydust ‘epos-ep-ouaig o epute no “(eonugpe eimuane eu v>i8pyonso eiouguodia sumnbpe e epeunsap) xeanse ‘9p-BtvD ® 9 s0>4n SoAny 50 "UH}OKg eu ‘oU09 STE ‘SeAOU seany|no ap onSeIdepE reuorovaus "wisse ‘as-opog "papiopisuoo wrouguodus ewan ezeyuasazde seofu 391 sogSinquauea su "suo awwouroudoxd opSnposd euun ws sopesBorul steed Sououioye v sopenumy apepsan eu sowmnspiduua so anb op stej] “unc 0195 op auzede “onfeay wo 21 rotted wpa aus © o> ‘sjodap ‘9 suyypuy-to ep sepeSeo sepeaiqere seisuo sagbejndod ureuey dest as ant wo sogiar seu opmiaugos ‘1x ® x1 soynoys 0p ageiydou ane v o> eqwawecio 2 o>tugiayRbze oLujuOp ox 28-woznpesn onus eamyo ep orfnsaid 0 @ saoSerndod sep optexoyurv ye waquiey “(sepre que ele partilha com o papa Silvestre I A idéia de impérie est6, entfo,associa- da aquela de um poder superior e sagrado, recebido diretamente de Deus, eo um principio de universalidade que confere teoricamente wo imperador a vocagdo de tunficar sob a sua dirego o conjunto da cristandade. Ele deve ser seu chefe tem- oral, assim como o papa é seu chefe espiritual (lustragde 7, a segui Mas, desde o infcio, a restauragéo imperial dos otonianos padece de uma forte limitacdo (ilustragao 4). Longe de reconstituir o fmpério de Carlos Magno, seu poder estende-se apenas sobre os reinos da Germania e da Ita (a0s quais. Conrado ut acrescenta 0 reino da Borgonha, em 1033). Eletiva, a Coroa impe- ial passa, a seguir, & familia dos Sélicos, de 1024 a 1125, e, depois, & dos Hohenstaufen, cuja forga se concentra na Suébia e na Francénia (seu castelo de Waibligen dé seu nome aos gibelinos, os partidétios do imperador na lili. Frederico 1 Barba-Ruiva (1155-90) aumenta o prestigio da Coroa, Henrique V1 screscenta aos seus ttulos a Coroa da Sieflia gragas a seu casamen: 1 do rei normando Rogério it; seu filho, Frederice 1! (1220-50), ‘rfG0 educado em uma Palermo cosmopolita ¢ atipica, homem de cultura liga- do a0 mundo rabe, cristo que desafia 0 papa e que é periodicamente exco- mungado, € um dos personagens mais singulares da Idade Média, Depots do fim dos Hohenstaufen, o imperador continua a ser respeitado, mesmo se nfo dispde de nenhum poder temporal real. Apesar disso, a dignidade imperial no deixa de ter um papel notivel nas relagbes européiss, como 0 testemunha ainda Carlos to, 0 imperador em nome do a a conquista do México e a0 qual Cortés deve prestar contas de seus atos, A despeito de brilhantes avangos, a histéria do Império na [dade Média € m1 a0 século xi, 0 iimperador esta envolvide er um conflito incessante com o papa, 0 que enfraquece as bases de seu poder ¢ manifesta, finalmente, asupremacia pontficia. Aids, se, na Germania, © imperador dispoe apenas de uma base terricoralfragmentada e de apoios pol imitados, no sul dos Alpes a dominacéo do imperador € decidida rejeitada e, apesar de séculos de tentativas desgastantes, ele é obrigado a ver a setentrional e a Ilia central emaneiparem-se ¢ governarem-se sob a forma de cidades autnomas. Em breve (mesmo se a expressio “Sacro Império, omano-Germanico" nao € medieval), o Império serd apenas germanico e a dis tncia entre o ideal ¢ a reslidade torna-se flagrante: "O Império Romano com ‘ocaso universal reduz-se, pouco @ pouco, até se confundir com o reing ale rao, mas sem dar a este um verdadeiro soberano” (Michel Parisse). Ao mesi tempo, oreforgo dos reinas ocdentais confirma o carte: od a tal ponto que se impde, no século xl segundo 0 qual °o ei &o imperador em seu reino” © preceito 85 dite Bachet 990 (Enangehor de Leute, Tesouro de sepandoo gt, precede cpa Too dtm Santee foes eis de neu, © Eh rsa Supe feo aur indices eto pen se = Bt Senn fan pc ver comsae sed Ssh conde tv ej erage pls ct woadfica © erm (en mje, no original fy Cato, Deus) ain attude de soberan, gers u sp onsging ewan ‘surilje se rompes opow: wn 9 anb rac] NOS eURS anb ‘PLIORWY ap 50 nosy ap adeiq 0 “099 apsap “9 op! sopisu9 souniarad sop 9} 9p rousjnrus pd 3 opurag, ‘ap ‘wianiias orozpuo> ;9]a1ut no sferaza.io9 sev0n ap 2 seayyoed seitio} se in[oxa ou anb o 'soppuuse souyuon so apuodaid pys] 0 2 ofsupzig “s1UapIIQ © aug so weg 4 opSexruype anb ura eu susBoyyid 'souuoo 9 se001 9 suafieupd se ‘sape sopopriva gay sv 24349 oviggynbo op vSunpnyy jevuapioo apepuessuio vp ogsurdya ® 9 ousweuIp ved ‘e5uesg 8 Bogs saseq sovoyjaut se yenb 2p -uo9 as anb Q ‘oulseismua woo soja @ rwunf as eaImy-uqieg tin vs oUsaLY Ope) at © op a ‘supezrus sep emmyueae eu aIWapiog o eSUe{ wanb aja q -oscIOpOd jjut oue op edoang y AL i i i Gi i e + i enn SRS Nogent, no século idéia de uma idolatria mugulmane). Ume ousra forma da negagao ocidental do isla consiste em ver nele apenas um cisma, um desvio de cristianismo: circulam, assim, diferentes variantes da lenda de um am- biciaso cardeal da Igreja Romana, por vezes chamado Nicolau, que, Frustrado por ro chegar ao pontificado, provoca um ci 2 idolatria paga ou a uma seita ‘bem que € inconcebivel para a cristandade consideré-lo uma fé espectfica e coe- rente. E por isso que aqueles que chamamos de mugulmanos s6 podiam ser designados, na época, como “inf (quer dizer, descendentes de Agar e de seu sobretudo na Espanha d tuma situaglo de coeaistncia e de 5, coabitapbes e con sob ataque. O ImpérioIslimico dispde de uma forca esmagadora comparada & io dex vezes mais extens cinco vezes mais volumoso). Aos mesmo se 0 califa al-Rashid trata com deferéncia Carlos Magno e se do trabalho de enviar para sua corte um elefante como presente. Um pr im rendime mugulmanos da Espanha, Na Peninsula Ibérica, 0s séculos v ‘uma primeira reorganizagdo (a fundagSo do reino das Astras, os condados pi nraicos de Aragio ¢ de Navarra, a “marca hispanica” e, um século mais tarde, 0 ‘A pattir desses bases, 05 cristdos empreendem, sem © repovosmento de espagos desertos até a bacia do q pio entee al-Ardal ino de Fernando Ledo 2 Castela e conquista Lamego, Viseu e Coimbra. No mesmo momento em que 0 papado confia a Roberto Guiscardo 2 missdo de reconquis- tar a Sictia (1059), ele decide também enviar uma “cruzada” para a Espanha Se acrescentarmos que Pisa e Genova comegam a siva ocidental para fazer recuar 0 90. jeine Bucket Uma ver. que Palermo foi retomada, em 1072, a principal frente € 2 ibérica. Suas etapas principais podem ser sumariamente mencio- stragao 5, abaixo). Em 1085, a tomada de To ida dealt ra para atribuir-se o titulo de “imperador de toda a Espanha” (segue-se, porém. uma reagdo dos mugulmanos que, “Tortosa e Lérida em 1148. A tomade de Ourigue perm como reino em 1140, antes de conquistar Lisboa, em famengos. Al-Andalus controla, agora, apenas um tergo da pent tegrag#o eo Império alméade pde novamente os cristBos na defensiva e permite « whima grande vitéria magulmana em Alarcos, em 1195. corpo -/| V. As etapes da Reconquiste Pa ae er oe 9 ogu eSuasaud essa jen 0 a2ueinp ojno9s nags wn “(6601) reaquuos eudoid ens onb op st luin epuye ‘sjodap “9 eiueg exia], eu eure] eSuasaad a0) ap yquuis aquauioluaurwa > esopuonse eLora euun :euuNs wy, ‘Ipay 2Pep] Op wpye ovIsaUL ‘Sopa owen soars ORY oBsO99UeNL BIS] © asqos -aad wesnsaf seworss ap ebusiadsa e a epeznus ap onuydse 0 owuonbus '6ght jou pias diy sevady "sues exzy ep soune| soped 1d sop soso sou opof opg weuos eg op suonyouimu so [621 WO "WILT “9LZT We ‘sun, uD opSipodio epunos en aiurmp sauow ap sa1ue F¢Z] We “YasnsueyY uso oxjauo}sid atuauresoy -oftaa 9f-suiot sew "wiaueg Lo OsouoN aqUOUIDUN 9 ‘ona 0 taou0n Jon ub ‘srry ogg “ppzT 918 SUD plenuRUoD anb “wpfesniaf ap opSesadnoa: & on [fs © Uoo esodau ‘opraunpaooid assap esneo sod oxradsns steer opure opeus04 2 opeBunutooxa of" oouepang ‘6221 we :sosousaje no sopa wasaueutiad sob “10389 smas $0 Sopen a ‘219Y ap OPO 08g 2 ON, “UopIg ‘aIaIag cuIOD ‘seAjrsC2 sopeplo seundje anb op syeu wiejastuo> opu speyu9pt30 50 “un ofna9s © stung ‘ouspeieg wo ofmps|uNNe wn WOUSSe 9 aay ap OFOL OFS WIEYUeB oIsnBOY adijig 9 097 9p o¥Se10c opeony “GIT we opeHoye axiou seu “uinI0>y 2p ELM e wipago “epeanio eu eSue] as eamy-eqreg ooieps14 sopesodust Q uipesruaf euorss ong op oupeyes “zgiT Wg “enFesu>9 epew 9 ae-2pinip seStze2g ep a srr 20d 9 opeau sopesadus oped eps o opscuiog of 20d x98 assop epefeud ‘epeamua v 9 "eo “epeSucar ayusuretssamx9 “essepg ‘po1 W2 Ff ‘nays wn squowos sod epyiys as-wpruew eune opSerue}dus y seus 219K -euidoid jaded wasynbpe 080] ‘SouniBoued so 1a82.oxd 2 224002 ap o[2put ou sop eBousows ‘on — sostuoynay, sorajeae a soupyentdsoyy“Souplduioy — seoul9 -adsa sugpio ap opSeuo ep sede soy oncaqu09 wn wa ‘sopeisinbuo2 sougnusay sop esojap © seyy “2IZeKuq 7 cue] apepuErsLD ep OsS3ONS (8 1-01 1) 92 9 ojnyn 6 auansse anb ‘ounpjeg opus: nase stodap ‘> uoysnog 2p opayopo © aqe> u ‘2p 9 Essapq 9p SOpEpUOD 2d 50 1 ou ‘sundje eied “epuanp wias ‘own wag “seorBina 08S ap UURIqUIE wn wa “uipjesniaf weIsIND -o1e25a viadsa ap © -ssipoid 9 saoasd tod epeate app! yoo soyDupxa so ‘owutnias cus ONY “st mjueg up euagorsap wsojnonmM © apuo ‘R601 wa ‘einbenUY WAWIO ‘eWApY oloygnucd opeBa] op apupuoine e qos ‘owuaie], ap opunuisog 9 asnojno] ap ‘opunuueys ‘uojuog ap opayopos “SeupUE| ap ox:2qoy ‘erpuPULION] ep OUAGOH sod aquaued:oupd sopiBup sosraipxa so “ussy “apepuersio ep ajay ap oxsisod ‘eu eded o sod ap apepiunniodo e epenaiduo eues ersaui gs wpqure ofa "easi2—P eujouoU ap euLIZS as ofaued sapod o anb ule cwuatiow win WO ‘splinp WES reg 0H 26 seuye sens ap deSeaes © pzeznfasse 9 sopeaed snos sod eptap wrouamiod owto> 19[es ep “erun-ep-JEUs 0 WD sOpNsdsas SaqDequioa so ered ‘Mb sn92H]969 2 ‘soqueg sammy So 2 uigresnaa{ amsinbuooas sued ,sraq] 2p eu9r8, oun © pinto app ‘lagu sojad soppauioa sagSinnisap 2 sarsesset 80 sana19s9p wa op exdwioo 19195 so.Ue wos OPN] “oxUeUNsoW o axuauIoNapupI9A Sue] anb ‘¢60] ua “quowuay wa 1 oUBq30) 2p ogbeBoul w 9 sep soxUeg sour] So se 21429 op cup osepnfee eoonuc> tn ounaiN eded 0 1201 we uoYAUEA twa sounteag so alges sepron(ies sop rupIm v sody “swaprout so uD wu ‘Sopepasuy arceusaquapas‘sooun: so anb cyst ‘SoueunSnus So emuo> souufaiad sop eajop e aqusn’ ap ary e eysuau 9 seu ap osn op eisu> opfeu puso # ‘yueanes ep ogezuvsu ap onaqu0D un we ‘eaned v oonog s81qou sop 2 sadrouyd sop © sefnonied wa ‘Soa Sop apepyeiuous @ woq a1ueiseg wpa 109 anb 0 on} apus8 ap epi erougxuad ap euog eum irmnsuod ea anbuod “odussy otsow ob wou! lod woes e anb pogy seu aadusos ‘ansanio 14 fap -nead euro euBunp ep exsmbuoo v siod‘snuaasarp ossaans eoayuoo wa[estsaf 2 opSeuiifasd © "y o]nD9 op ofuo] oy ‘apmydure ens e epos ws 2Ds=I0], onuydsa asa anb sepeerus se woo ‘auawaiuapss9 “9 sEpy op 0 Wa) SOEIsLD 0 9 sopeuio opis sovBed s0,‘apuujoy ap opsuv v seSuens was auiidxo 0 01109 ‘y0qu09 wa au0U ap ose9 io osjered ov ossaze o a Sopedad snas sop oxpiad 6 waastoun ‘oss tod "9 95 eulopepran ep auroU wre warequio> anb ‘somist9 sop apepuouadns ejad 2 sowsoeires, sop sory soyad 9 apepljapyut efad epoumitay “aasnf exan8 euln ouloo ssoasede anap vj “eisinbuo> ap oxugumpuooudaxe said tuts un 338 9p Buoy ‘walter ead 9 opSeBaid vad eprpuny ‘edoxd exforoapr usm ap oedeuzye wp‘: o7ma9s cu souaur oF ‘epryundoae 9 Ba uno) asseUO> sung Buoy, @ ogSap wa opeSuy] orefoud © anb oulsou soe epeznio eum cuo> eprgaauoa opis eyuay e:sinbuosay w anb ‘af “apranp 36 anb owsayy 6941 wa ‘opueviag 2 [ages] ap cusaueses ojed epeleBua “oRBexy 2 pjaisea ap ontun ep siodap oanod osjndxa pres apuo ap “epeuess) 9p ours: ‘ou as-jenal gs] 09 saosa19 ninasuoo seu! ‘Soyuz sosozapod snas anus ep euequeae “exeabyy owenbua [nii9g 9 opBery 'jpseD ‘sonsuD sour sgn sod speunuop 9 eausgy eynsuueg © mK O|799S op Sopeau wg "gEz1 WD “IOUIEA *p ‘6221 twa ‘saueajeg ap exapode as (92-€121) o¥8ery ap ofr] owanbua “3421 ‘ua ‘oypaag 2 “gbT UID “eOMDPY “SET WIP “eqopIED seULORT ‘CET a e[PISED >? iuap eaggunas anb (26-121) ml pueurag & anusad ve ‘tamfepEN) fp a[anuos 0 soeisu9 Sov opuLgyy “Z{Z1 WI "eSO[O] 9p SEAN! Se] WHO [anpZep ado ou 34989 tu 2p ex[s29p Hor & ayuured ‘epeanss vuun ap opSeBaid ead epeauaout ‘ogaao> ens anb opow ap “z< jpuadapu anuauesou ‘oxo 9 epeiseg ‘e1ieaeR 9p SouToa so anua zed ap odsiqaoze op 2 1) o124920u eded op soSioysa 5 dlesesperadamente defendida, As cruzadas so liquidadas com um fracasso, do ‘mesmo modo que as tentativas missionarias das ordens mendicantes (0 préprio S30 Francisco esforsa-se inutilmente para convencer o sultao do Egito, em 1219), Entretanto, elas atestam um evidente recquilfbrio das forgas. Cercado pela for 2s do Isl durante a Ala Idade Média, o Ocidente contra-ataca fazendo-asrecuar 4 pantc do século 3, constrangendovas a defensiva durante 0 século xite, mesmo s€ 6 projeto da Terra Santa & abreviado, a presenga ocidental no Mediterraneo oriental € duravel, a tal ponte que, durante 0 século xi, o Egito depende das frotas criss para seu abastecimento, E certo que o Império Otormano se toma uma poténeia considerdvel, que conquista os Béleds e leva a ameaga até Viena, ‘em 1529, e novamente em 1683. Assim, o Isl nio estd prestes a desaparecer, pois esté presente hoje da Africa Negra até o Casaquistdo e a Indonésia, ¢ alguns insistem em ver nele um dos principais focos de oposigo 20 Ocidente, Entretento, a mudanga de equilibrio operada durante a Idade Média Central, da qual a Reconquista e as cruzedas sio os sinais mais claos, &inegivel.A esse prop6sito, a historiografa dos patses drabes 6, sem divida, pertinente ao ver nas cruzadas um empreendimento injustiticavel de conquistae a primeira manifes smo ocidental. A afirmagdo do Ocidente ante Bizancio ¢ ainda mais notavel. Até 0 inf do século vit, em virtude da universalidade da titulo imperial, Constantinopla tem vocapio para assegurar a tutela sobre © Ocidente, Os soberanos germ: os, em paiticular ostrogodos e francos, esto, em principio, submetides a0 iperacor e Ihe prestam obedigncia e Fidelidade. A Itélia, em particular, € con. siderads uma terra imperial; € 0 priprio papa depende da autoridade do impe- rador € toma @ cuidado de manifestaro respeito que € devido & suo jursdigo Entretanto, pouco a pouco, os lagos distendem-se ¢ 0 Ocidente libera-se da la de Constanrinopla. A primeira ruptura é provocada pela alianca entre apa e Pepino, o Breve, especialmente quando este «timo oferece ao pontifice © exarcado de Ravena, que fore reconquistado dos lombardos. A doagdo de Constantino, forjada nesse momento, segundo a qual este teria cedido 20 papa Silvestre o poder sobze Roma ¢ a Itélia, Funda o poder temporal do papado e solapa os fundamentos das pretensces bizantinas sobre a Itlia. A coroagio de Carlos Magno é uma nova etapa da autonomizagio do Ocidente; masa rl é tao inaceltavel para Bizércio que Carlos Magno deve, finalmente, conceder uum acord pelo qual renuncia 20 titulo de imparator Romanorum, que 0 identi= ficaria com 0 senhor de Constantinopla, ao mesmo tempo que é estabelecida a déia de dois impérios itmaos, procedendo-se a uma partilha terttoral de sua missdo em comum. © conflito € mais frontal ainda com Oto 1, que, pouco depois da restauragdo de 962, se proclama auténtico imperador dos romano. 94. Jerse Bache ‘onstantinopla, entdo, desdenha 0 seu embaixador, Liutprando de Cremon Sonat er 63, mas o ive reso om sel eo caer Ot de Te6fano, parente do imperador de Bizancio. De ambos os lados, as incompreensées acum ainda, uma vez que cada um, agora, ignora a lingua do ou aregos e de latinos para opor orientais e ocidentais}. A crise iconoclasta, na qual 6 papa intervém ativamente — a tal ponto que Gregério it excomunga o impe- rador Ledo ill —, suscita a desconfianga dos latinos em relagdo 2 doutrina dos gregos. A svalidade no empreendimento de conversso das populagdes eslavas, ‘quer dizer, pela definigto das esferas de ccenta-se logo « disputa pelo controle da It 10s velados de "se as discussées doutrinérias, dentre as quais @ questio da pro- Santo no seio da Trindade tor sirgleas (os gregos continuam a utilizar 0 pBo fermen 35 recorrem a0 pao nio fermentado), a rejei- Ho a idéia segundo a qual o Espirito Santo emana, ao mesimo tempo, do Pai e ioque, em latim) torna-se 0 niicleo e © simbolo da ortodoxia que Bizdncio reivindica perante © Ocidente. De fato, é a querela do filioque que dé pretexto da ruptura, consumada em 1054, pelas excomunhées reefprocas patriarca de Constantinopla, Miguel Cerulirio, e dos legados pontificios duas cristandades separadas por um cisma: a ortodoxa, cuja heranga ser re de Constantinopla, pela Ré ha, cuje autoridade supreme, 0 papa, pode afirmar sem entraves 0 ca versal de seu poder, uma ver afastada a tutela oriental ‘As cruzadas s80 a ccasido de uma ruptura e de um afrontamento ainda mais vivos. Desde o inicio, impondo um juramento de fidelidade aos cruzados, 0 ipio do empreendimento ocident cias, especi as héstias, enquanto os ke yerador do Oriente recusa o pr6 dando nenhum apoio e vendo nela um empreendimento ordi no conquista que s6 poderia ter leitimidade sob a condigéo de restituic ao Império {0s territ6rios retomados aos mugulmanos (Michel Balard). Assim, os blzantin ndo ficam surpresos quando a quarta cruzada se desvia de seu objetivo para lan- gar-se de assalto contra sua capital: para eles, era um ato prem data, Do lado ocidental, desde o retorno da primeira cruzada, difunde-se o tema da traigo dos gregos, acusados de nao ter dado nenhuma ajuda aos eruzads, a0 mesmo tempo que, no decorrer do século Xi, sfo suspeits de eriar obstéculos 20s esforgos dos ocidentals e de traté-los com infidelidade. Mesmo as cidades italianas tradicionalmente aliadas de Bizincio, Genova e Veneza, distincias. A ruptura toma-se cada vez mais aberta e denunciam-se de bom A erriuizavay eens 95 “6 sopesedasd a1uswewua 9 somueujasorep sou -awguay o18s nas wo wopoja9 opuenb ‘ayuapiog op aulex9 0 1ewiorer ostoaud 9 | ap euis9 0 a evsinbuoo9y sp crouyo *equapies # jqeitd ep opSewitnta e WoD “pws OUR o RoxeD ant Of sus "exstoap owuenb a1ueyso4 Op) “eougpuar ap opszaNat \82y} a8 ofsugag 2 ws] 0 anb wie owawow owsaus ov 10} sons eawosue9 sueWOX apepURYSHO Y SouLW|NSMA 2 souRuERG sents $9 2 aquaping 0 aniua ougytinba ap eSuepniu & 18>1ui 2s-2pod “=IpaTN PERL op uly ou “uissy -onSautp ons ZeONpuUTA{a: 9p zede> 2 FISD a1U9PIO9 OF opSinsusuy eotun © ooo foi8] © ered axa odwreo o wxrap 2 sueussiop sodeud sop 019s ou e2yjqnd apepiioine up © ewuyyuo> ayo ‘erwep!20 apepuessio ep jeadux eusoy ep 9pepiiqersul e ensuowap o18}y02"9 osse>e} ovwyug ossaons 0 9 soupiseuou: sosoi9pod 2 apai ecm ‘socsg sop Japod o ops anb sazopd s9n so argos 2s-opuepuny) e642 auuenesop apepataos wun ofayou9q nas wo agduso.0s anb ‘efsBy ep ourepod op saseq sep ovuswraojaqeisa 0 ‘eanuguura8-ourwor asoitys & {9890I0N! OP anb onowour assau g epewiorar & 9 eusce: ops ou 9s-weoyd pssap struts 50 “we ues sop Wl 96 edosng e exed couguoypayy op (ervapi90 purus op apepiaes8 ap ou99 op 62 j9iu220 [Sep o ‘sesignpord se5i0j ap apSu[nuinde wyUa| &“sarUsABNs Solno9S sop srerouassa soSena soos unedoqs9 of 2 sioxprousyfdau sas ap aBuoy op3s0 085 odwoaai ap soqwuouio[p so ‘omueyanug “wsifieaci9sa opSupold 9p apou op oa int 9 sepepra sup openquare oWusl>9p joffa1 preg aiedesap 9 euewios apepran ‘exmdns :o1ajur ap weutwopaid ourusos eusoisis op opSisodurooap ap soauau TY ep oPSysuen e aaueingy Jepnay apepatoos ep ogdeur ep o1uesSoqur oped “opiua ‘ogs 2 eur vis9 sopuaaiduion ned 1 OPS uIepyosuoD 96 IIe an sossa00ud so “JPnUaD eIpaIY apeD] nas sieui asoyuss & epure Bune opu ee 3g TeaeIpau fugit ov arusurousjd aouaziad sip9yy| apop] ziry @ anb seu (056 8 018 anu ‘nesB sous wo “2 QgG 9 OSH azIUD 91 radsa “opsia P55 lewd wopuodsauio> “apupiza 9 ‘sopouiad sowag “eroupjors 9 wap -sosap ‘S1apqled 2 oTuy/2ep seuade ea g[au anb “[euofoIpen exyesBoIzONsIy e NOU! -aye 0 anb op epeisesiuoa syeur onus v20dg eusn ap as-vrely, “ojmydv axsap [Pdioud oratqo ‘expayy apepy vxyy ¢ seyfon ostooud 9 1 ‘ogSezyennaiod ess2 znpuad sou anb & eanesreu opSedioosue up oxtadsop Vy upauoa sey, VIONGGN@L aq OySugAay vWa V OYSauIG Wa sOYsnTONOD sop oppuss o anb ‘uspiod ‘apaduss epeny “(6eb -puy aruousjondt sew ‘oonpwojdip stew opowi ap “eprifas wr ‘a (4221 ap o1poueg ou ersodun ayuowopns ‘euney 2 eBar8 sefer8} sep ogiun © woD ga -2dnooaid 2 opeded 0 offo] 2 ‘sassnoual ap orode o wioa “[92| wie oupduyy nas were simbuo2as $0858 so anb opypian y “nag op sep sesorawuMU 2 E915 Ef /o1ua a8 jozaut0d sagSisod sens az9[enoy anb ‘ezauen oquenbua “(erpnby ep opediourd > seuory 9p opvonp ‘woqupressay ep outer ‘jeude> ep ‘ouor wa ‘ourre opdauy) Sopezraa sop sayayp soe sepingine ogs anb sap saiuaiayip wa opeyjrued ‘optus “p ougduty Q jsogIst9 sono ap sopus sejad 2 evorsiy ens wi9 za4 exyowtd ejad ax1oo0 anb 0 — Hz] ua waBeylid a e(>L9] 01s Sapue woo wejonbes w » ejdounuersu0; wens eueizausa eioy aod sopes -roquta sopeznaa so anb o7xoqu09 Dssou 4 “35 Bs9PUpraA Bp sa10SUR}ap so WELas sowie so cwwenbus ‘2tus19 op souyprsed 10d soprt ‘soBai8 sop satu so opr eSuavoig ap '

Você também pode gostar