Você está na página 1de 5

15/10/2015

Anlise:Aoscem,Houaissseespantariacomamadorismocultural15/10/2015IlustrssimaFolhadeS.Paulo

Anlise

Aoscem,Houaissseespantariacom
amadorismocultural
FELIPEFORTUNA
15/10/201513h00
NumpasculturalmentemaisorganizadodoqueoBrasil,ocentenriodeumintelectual
comoAntnioHouaissseriacelebradocomosedeve:pormeiodapublicaodeao
menosumlivroquerecordasseediscutisseasprincipaisideiasdohomenageado,desdea
filologiacrticaliterriadesdeatraduodiplomaciaepoltica,recordandosequeo
homenageadofoipresidentedaAcademiaBrasileiradeLetras(199596)eMinistroda
Cultura(199293).
Paratratardeumintelectualaltamenteerudito,mascomatraopelodebate,poderiam
serorganizadosseminriosemesasredondassobreosmuitosaspectospresentesem
suaobra:principalmente,sobreoestadoatualdalnguaportuguesa,jqueomaior
dicionriodopas,oHouaiss,tambmresultadodeumapercepopolticadeque
persistenoBrasilumestadodeesvaziamentoculturalcomoquerocomentaradiante.
Sefossebritnico,AntnioHouaissmereceriaartigoseensaiosqueoaproximariamde
SamuelJohnson(170984)epelasrazesmaisbvias:comolexicgrafoacostumadoa
rotinaslongasdetrabalhodurantemuitosanosporseuinteressepelacrticaliterriae,em
especial,pelapoesiacomoensastaeminentee,emmuitasocasies,comoumagudo
moralistadoseutempo.
AmericoVermelho/Folhapress

http://tools.folha.com.br/print?site=emcimadahora&url=http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2015/10/1693913orecadodeantoniohouaiss.shtml

1/5

15/10/2015

Anlise:Aoscem,Houaissseespantariacomamadorismocultural15/10/2015IlustrssimaFolhadeS.Paulo

AntonioHouaissemretratode1995
TivessenascidonaFrana,oelogioaAntnioHouaisspoderiainseriroprofessorna
tradiodeumLouisdeJaucourt(170479),umdosmaisprolficosenciclopedistasdo
Iluminismo.Enoapenaspelavastidodaculturadeambos,maspelovigorcomos
verbetes"conscincia","coragem","escravido","imprensa","guerra","justia","ptria",
"viagem"foramredigidospeloautorfrancsparaa"Enciclopdia"erecordarcomocada
umdaquelesverbeteseracaroaofillogobrasileiro,queteriadadoumaaceponovaa
cadaum.
Todosessesverbetes,evocativosemsimesmos,serviriamdeaberturaparaum
comentriobiogrficosobreoautorcentenrio,capazdetransitar,noseuitinerrio
enciclopdico,deobservaessobreacervejatraduode"Ulysses",deJamesJoyce
dadefesadoacordoortogrficoaosmodelosdeediescrticasdeobrasliterrias.
TudoissocaberiaexplicarnoBrasilatualsobreessefilhodelibanesesmaronitasnascido
emCopacabanaem15deoutubrode1915.Enfrentandoosrevesesfinanceirosdesua
famlia,seuprimeirodiplomafoiode"peritocontador"eseuprimeirodestinoprofissional
seriaocomrcio.PormasaulaseoconvviocomestudiososcomoMattosoCamaraJr.,
AntenorNascenteseClvisMonteirologooatraramparaoestudoprofundodalngua
http://tools.folha.com.br/print?site=emcimadahora&url=http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2015/10/1693913orecadodeantoniohouaiss.shtml

2/5

15/10/2015

Anlise:Aoscem,Houaissseespantariacomamadorismocultural15/10/2015IlustrssimaFolhadeS.Paulo

portuguesae,inevitavelmente,paraafilologiaealingustica.
LNGUACOMUM
Noseucaso,areflexosobreoidiomamanteveseassociadaaumafortssimareflexo
poltica,que,quandodevidamenteanalisada,desvendatantoasuadefesa,jcomo
diplomata,doprocessodedescolonizaonafricaquantoapromoodaComunidade
dosPovosdeLnguaPortuguesaeanecessidadedeuma"lnguacomum".
Otpicodessa"lnguacomum"sabidamentecontrovertido,masmereceudoestudioso
brasileiroumaanlisemagistral,comosepodelernolongoensaiointitulado"OPortugus
noBrasil"(1985):"Tratasedesabersehumalnguabrasileiraprovindadalngua
portuguesa.Noutrostermos,noseresolveessaquestocommerosrtulos:chamandoa
lnguaquesefalacomolnguacomumnoBrasildeidiomanacionalnoseestseno
usandoumaexpressosubstitutiva:mas'idiomanacional'querdizer'lnguabrasileira'ou
'lnguaportuguesa'tornadalnguacomumeoficialdoBrasil?".
Aofinal,avisodeAntnioHouaisspessimistaaindaqueoautorsalientequeapenas
"naaparncia":osesforosparaoempreendimentodeumalnguadeculturanalusofonia
(enoapenasnoBrasil)sofragmentriosesempredependentesdeiniciativas
individuais,jquefaltamcondiespolticasemateriaisparaaformaodeumcolegiado
oudegruposdetrabalhos.
AiltondeFreitas9.jun.1993/Folhapress

ItamarFranco(sentado),eoentoministrodaCultura,AntnioHouaiss(emp),em
solenidadedeinstalaodoConselhoNacionaldePolticaCulturalnoPalciodo
Planalto,emBraslia,em1993
Crticopersistentedas"burocraciazinhaseseusprojetinhosouprojetitosouprojetozinhos
ouprojetozitos"comoescrevericamentenocitado"OPortugusdoBrasil",Antnio
http://tools.folha.com.br/print?site=emcimadahora&url=http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2015/10/1693913orecadodeantoniohouaiss.shtml

3/5

15/10/2015

Anlise:Aoscem,Houaissseespantariacomamadorismocultural15/10/2015IlustrssimaFolhadeS.Paulo

Houaisspassouumavidaintelectualaacusar,alamentareadenunciarotambmporele
chamado"esvaziamentocultural"doBrasil.
Umaentrevistaextensaaojornal"CorreiodaManh",publicadaem27deagostode1971,
foireimpressaem"EstudosVriossobrePalavras,LivroseAutores"(1979)seguramente
porqueoentrevistadoconsiderouquenelasepoderiaencontrarumpunhadodassuas
preocupaes.
EstampadanodiadasuapossenaABL,enoaugedoperododitatorialbrasileiro,a
entrevistaexcepcionalmentegrandenotamanhoenavariedadedostemas.Nela,surge
nooestudiosoespecializadonosmeandrosdaprosdiaedametrificaopotica,maso
intelectualengajado,umafacetaadicionalquefoi,afinal,intensamentecelebradapor
amigoseadmiradoresquenemsempreliamosseuslivros.
RETROCESSO
Nosanos70,AntnioHouaissconsideravaqueocinemabrasileirojtivera"ummomento
muitomaisinteressantequeagora"eaprincipalrazodofenmeno,aseuver,eraode
queamensagemprecisavaserdespistada.Omesmoestariaacontecendocoma
literatura.Porissomesmo,"odesinteressedoleitorestaumentando"e,poruma
extensopermitidaapartirdomesmoraciocnio,aaudinciadosfilmesnacionaistambm
decara.Oentrevistadodiagnosticava,aofinal,umretrocessonaculturadoBrasilpela
"aocastradoraoulimitadora"impostapelascircunstncias.
Umdosassuntostratadosnaentrevistade1971desgraadamenteatualoda
violncia.Contraapercepopropagadadequeexisteumasociedadebrasileira
integrada,harmnicaegenerosa(lembresedo"jingle"dapoca:"90milhesemao"),
AntnioHouaisscomentaque"anossaHistrianoidealizadarevelaquesomosumpas
plantadosobreaviolncia".Violncia,eleressalta,queestnopassadodeluta
permanenteeviolnciapermanentenocotidianodasgrandesmassasdapopulao,uma
"violnciaimplcita,calada",projetadanasmisriasfsicasemoraisdaperiferizao,da
favelizao,dasformasvariadasdeexclusoquecomprometemasade,aeducao,a
infraestrutura.
Porisso,acrescentaele,apareceremnajovemsociedadebrasileirasintomasdeuma
sociedadejvelhaeestagnada,naqualnenhumprogresso,sejarpidooumenosrpido,
parececapazdemodificarestruturalmenteacondiodedesenvolvimentocomamplas
falhas.Osxitossoisoladoseaintegraoeficientedimensoglobalnuncaacontece.
OquepoderiapensarAntnioHouaisssobre"esvaziamentocultural"seobservassea
situaoatualnaqual,semnemsequeroentravededitadurapoltica,onmerode
jornaisdiminuiudrasticamente,noBrasileemoutrospases?Naqualacrticaliterriae,
emseguida,ossuplementosliterriosdespareceram?Omercadopedeinformaessobre
informtica,automveisedecoraoeostextosjornalsticosmaldisfaramo
cumprimentodeumadiretrizfundamentadanoconsumo.
Em"AspectosdaCrticaLiterriaEntreNs",de"CrticaAvulsa"(1960),ointelectual
reclamadaexistnciadeumacrticavoltadaapenasparaomtodoenoparaaobra.E
reclamamaisaindadainexistnciadeediescrticas,quepoderiamresolverproblemas
nostextosdosnossosmaioresescritores,entreelesMachadodeAssiseAugustodos
Anjos.
Umadiscussosobreoassuntofoipossvelnaimprensabrasileiradosanos60em
artigoscopiososdeespecialistasnoassunto,oquepareceagoraimpossveldeacontecer.
Deuse,portanto,oesvaziamentoaindamaiordoquejeraesvaziamentoeesse
fenmenonegativoexplicamuito:explicaatmesmoporqueocentenriodeum
http://tools.folha.com.br/print?site=emcimadahora&url=http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2015/10/1693913orecadodeantoniohouaiss.shtml

4/5

15/10/2015

Anlise:Aoscem,Houaissseespantariacomamadorismocultural15/10/2015IlustrssimaFolhadeS.Paulo

intelectuallcido,especulativoecontundentecomoAntnioHouaisspossamerecer
apenasescassasrefernciasealgumahomenagemintramuros,oquenodeixadedar
razoaosalertastrazidosporelemesmo,opolmata,sobreocontextoculturalaindato
incipienteemqueestamosinseridos.
FELIPEFORTUNA,52,poeta,ensastaediplomata.Publicourecentemente"AMesma
Coisa"e"OMundoSolta",ambosdepoemas,pelaTopbooks.

Endereodapgina:
http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2015/10/1693913orecadodeantoniohouaiss.shtml
CopyrightFolhadeS.Paulo.Todososdireitosreservados.proibidaareproduodocontedodestapgina
emqualquermeiodecomunicaao,eletrnicoouimpresso,semautorizaoescritadaFolhadeS.Paulo.

http://tools.folha.com.br/print?site=emcimadahora&url=http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2015/10/1693913orecadodeantoniohouaiss.shtml

5/5

Você também pode gostar