Você está na página 1de 83

akademikos giorgi CubinaSvilis saxelobis

Telavis saxelmwifo istoriul-eTnografiuli


muzeumi

Tengiz aldamiZe

anCis macxovris xati


(ikonografiul-filologiuri Zieba)

Telavi
2007

1
anotacia

anCis xati erT-erTi uZvelesi da pativcemuli xatia


saqarTveloSi. sayovelTaod miCneulia, rom anCis
macxovris xati xelTuqmnelia. swored am mosazrebis
marTebulobis garkvevas eZRvneba winamdebare narkvevi.

redaqtori: mixeil qavTaria

2
eZRvneba Cemi maswavleblis_
baton aleqsandre gvencaZis
xsovnas

Sesavali

anCis macxovris xatisa da mandilionis anu


xelTuqmnel xatis igiveobis dasabuTebis pirveli
mizanmimarTuli mcdeloba 1840-1841 wlebSi gadaweril
xelnawer krebulSia (H-1242) daculi. igi darTuli aqvs
xelTuqmneli xatis istorias, romlis saTauria
`moTxroba saufloisa misTvis xatisa ÃeliT-uqmnelisa,
romel ars mandili, axlad qmnilis sxuaTa da sxuaTa
saRmrTo werilTa ZvelTa da axalTagan da egreTve
sasulieroTa moTxrobaTagan, da k~d istoriaTagan
nandvilad gamoZiebuli da uwyebuli, da egreTve
somexT saeklesio werilTa svinaksarTagan da
istoriaTa moTxrobaTagan cnobili da aRwerili
qalaqsa Sina tfilissa~.
`moTxroba~ dawerilia qeTevan erekle II-is asulis
`brZanebiT~, magram avtori ucnobia. sainteresoa, rom
igi anCis macxovris xatis saqarTveloSi Camosvenebis
TariRs Tamar dedoflis epoqiT gansazRvravs: `odes
saqarTvelos mefeT mefe Tamari, Rirsi xsovnisa,
gamoCnda da miiRo mefoba saqarTveloÁsa aTas as
samocda Tormetsa welsa mefobasa misisa, misave
brZanebiTa da nivTis mogebiTa, ioane anCels, muneburs
episkopozs, patiosnad moeWeda da klarjeTs
moesvenebinaT, welsa qristesiT aTas as oTxmocda
Tormetsa, viTarca cxad hyofs zeda warwera sauflosa
mis xatisa esreT `adiden R~Tn k~zi patriarxi domenti,
romelman ganaaxla xati ese xeliT uqmneli~. pirvelad
edesiidgan konstantinupoled meesvenebinaT da mun
svenebul iyo da odes leo isavro da sxvani
xatTmbrZolni gamoCndnen, muniT wamoesvenebinaT
saaTabagosa Sina, SiSisaTÂs mwvalebelTasa da
daesvenaT anCeTis qalaqsa Sina saydarsa, vidre
gamoCinebamde saqarTvelos dedofalT dedoflis
Tamarisadmde. xolo misi brZanebiTa da nivTis boZebiTa
ioane anCels patiosnad moeWeda da klarjeTs

3
moesvenebinaT, viTa cxadyofs xatis warwera esreT: `me
ioane anCelman rkinaulman xel vhyav saSinelisa amis
xatisa moWedvad~ (41, 183-185).
aqve xazgasmiT aris ganmartebuli Tu ratom
iwodeba xelTuqmneli xati anCis xatad: xati
`pirveladve svenebul iyo saaTabagosa Sina qalaqsa
anCisasa ekklesiasa. ama mizezisTÂs da mis qalaqis
saxelis debiTa uwodes anCis xati TÂT sauflosa mas
ÃeliT uqmnelsa xatsa~ (iqve, 184).
rogorc vxedavT, `istoria ÃeliT uqmnelisa~ anCis
xatisa da misi karedis warwerebis Tavisebur
interpretacias warmoadgens.
1848 wels gamoqveynda a. muraviovis wigni `Грузия и
Армения~ avtors motanili aqvs anCis macxovris xatis
karedis e.w. domenti kaTalikosis warweris rusuli
Targmani. aRniSnavs, rom xati saberZneTidan
CamousvenebiaT saqarTveloSi da qarTvelebis
gadmocemiT, xelTuqmnelia, magram iqve moaqvs amis
sawinaaRmdego argumenti (49, 21-22).
m. broses vrclad aqvs mimoxiluli anCisxatis
eklesiisa da iq daculi siZveleebis istoria.
gansakuTrebuli yuradReba ki anCis macxovris xatisa
da misi karedis warwerebze aqvs daTmobili. mecnieri
azustebs domenti kaTalikosis vinaobas da warweris
Sesrulebis wels 1715 wliT aTariRebs (52, V, 32-33,
sqolio).
p. ioselianma Tavis naSromSi naSromSi `Описание
древностей города Тифлиса~ vrceli adgili dauTmo
anCisxatis eklesiisa da misi siZveleTa, gansakuTrebiT
ki anCis macxovris xatisa da misi karedis aRwerilobas.
mas Tavisi komentarebiT moaqvs xatisa da karedis
warwerebi. domenti kaTalikosis warweras 1715 wliT
aTariRebs da uaRresad saintereso cnobas gvawvdis
TviT xatze arsebuli ferweris Sesaxeb: `Живопись на
ея доске (anCis macxovris xatze, T. a.) представляет
Спасителя, левою рукою держащаго евангелие, правою-же
благословляющаго по овразцу трёх-перстнаго
благословения, принятого восточною церковью ~ (45, 26).
damowmebuli citatidan Cans, rom p. ioselians anCis
macxovris xatis ferwera domenti kaTalikosis dros
gakeTebuli Weduri perangis gareSe aqvs nanaxi
(SesaZlebelia, anCis macxovris xats Weduri perangi

4
moxsnes maSin, rodesac odesis arqiepiskopos
inoketisaTvis 1852 wels misi `zusti asli~ daamzades
(iqve, sqolio). miuxedavad aRniSnulisa, p, ioseliani
mainc varaudobs, rom, SesaZlebelia, anCis
macxovris xati aris edesis swored is xelTuqmneli
xati, romelsac marTlmadidebeli eklesia daeZebs (iqve,
30, sqolio).
d. baqraZe Tbilisis anCixatis saydrisadmi miZRvnil
statiaSi ZiriTadad aq davanebul anCis macxovris
xatze msjelobs. motanili aqvs xatisa da karedis
warwerebi. domenti kaTalikosis warweras 1715 wliT
aTariRebs da TiTqmis sityvasityviT imeorebs xatis
ferweris p. ioselianiseul aRwerilobas: `Живопись на
ея доске представляет Спасителя, левою рукою держащаго
евангелие, правою-же благословляющаго по овразцу трёх-
перстнаго благословения, принятого восточною церковью~(44,
28). Sesabamisad, swored amiT unda iyos ganpirobebuli
is garemoeba, rom statiaSi d. baqraZe anCis macxovris
xats xelTuqmnelad erTxelac ar ixseniebs. Cans, amave
mizeziT mogvianebiT n. kondakovis TanaavtorobiT
gamocemul naSromSi, romelSic anCis macxovris xatisa
da karedis fotoebic aris dabeWdili, xati ubralod
`anCis macxovrad~ aris moxseniebuli (47, 167,169,172).
i. rostomaSvilis statia `Анча~ arsebiTad anCis
macxovris xatisadmia miZRvnili. masSi anCis saydris,
macxovris xatisa da misi karedis warwerebia motanili,
maT Soris e. w. domenti kaTalikosiseuli warwerac
(warweriseuli daTariRebiT_1685 w.). avtori xats
xelTuqmnelad ar ixseniebs (20, 130-132).
1904 wels `droebaSi~ gamoqveynda m. janaSvilis
werili `anCis-xatis eklesia~, romelSic arsebiTad
anCis macxovris xatsa da mis kareds eZRvneba. aq
motanilia xatisa da karedis warwerebi. avtori
eTanxmeba p. ioselianis mosazrebas xatis
xelTuqmnelobis Taobaze da Tavis mxriv ori
argumentic moaqvs mis sasargeblod. aRniSnavs, rom
`aRdgomis meore dRes sakuTrad xatis(anCis macxovris
xati, T. a.) dReobaa~, xolo domenti kaTalikosiseuli
warweris daTariRebaSi m. broses daTariRebas, 1715
wels, uWers mxars (42). mogvianebiT, 1908 wels,
gamocemul `saeklesio muzeumis xelnawerTa
aRwerilobaSi~, romelSic iovane anCelis `galobani

5
anCisxatisani~ gamoaqveyna, m. janaSvili kidev erTxel
Seexo anCis macxovris xatis xelTuqmnelobis sakiTxs.
igi aq xats `anCis macxovrad~ ixseniebs, Tumca
aRniSnavs, rom iovane anCeli Tavis sagalobelSi andria
pirvelwodebulis mier saqarTveloSi Camosvenebulad
miiCnevs ara RvTismSoblis, aramed macxovris
xelTuqmnel xats (43, 312).
1899 wels jer rusul enaze (46), xolo sami wlis
Semdeg, 1902 wels, qarTulad (16) daibeWda p.
karbelaSvilis `Zveli anCisxatis taZari q. tfilisSi~,
romelic pirveli mecnieruli naSromia anCis macxovris
xatis Sesaxeb. masSi avtors Tavi mouyria Tavisi
droisaTvis xatis Sesaxeb arsebuli yvela cnobisaTvis,
moaqvs argumentebi xatis xelTuqmnelobis
dasasabuTeblad. p. karbelaSvilma 1902 welsve calke
wignakad gamosca `paraklisi xeliT-uqmnelisa anCis-
xatisa~ (18).
S. amiranaSvilma vrceli monografia miuZRvna beqa
opizaris memkvidreobas da, bunebrivia, masSi didi
adgili dauTmo anCis macxovris xats. naSromSi
gamoqveynebulia xatisa da misi karedis warwerebi
komentarebiT. mecnieri xats xelTuqmnelad da
enkaustikuri ferweris nimuSad miiCnevs da VI-VII
saukuneebiT aTariRebs. domenti kaTalikosiseuli
warweris cnobaze ki, rom xati saqarTveloSi lev
isavrelis dros aris Camosvenebuli, aRniSnavs, rom
`SesaZlebelia,.. bizantiaSi xatebis Tayvaniscemis
devnis dros, leon III isavrelis mefobaSi, macxovris
xelTuqmneli xatis ikonografiuli tipis erT-erTi
nimuSi... gadmoetanaT dasavleT saqarTveloSi~ (5, 18).
dasasrul, unda aRiniSnos, rom S. amiranaSvilma
pirvelma miaqcia yuradReba im garemoebas, rom xati,
romelzec qriste yovlismpyrobelia gamosaxuli, e. w.
`domenti kaTalikosiseul warweraSi~ ixsenieba
xelTuqmnelad da scada kidec am Seusabamobis axsna.
anu anCis macxovris xati ikonografiulad pirvelma S.
amiranaSvilma Seiswavla.
TvalSi sacemia is garemoebac, rom S. amiranaSvilis
naSromSi p. karbelaSvilis gamokvleva ubralodac ki
ar aris miTiTebuli, xolo p. karbelaSvilis gvari
mxolod erTxel aris moxseniebuli.
p. ingoroyvam naSromSi `giorgi merCule~ sakmaod

6
mozrdili adgili dauTmo anCis saepiskopos istorias
(14, 376-380). Sesabamisad, mecnieri anCis macxovris xatis
istoriasac Seexo, magram mas xelTuqmnelad ar
ixseniebs (iqve).
g. CubinaSvils anCis macxovris xati specialurad
ar Seuswavlia, Tumca mas xelTuqmnel xats uwodebs
(51, 391 da 617).
v. beriZe anCis macxovris xats beqa opizaris
Semoqmedebis daxasiaTebasTan dakavSirebiT Seexo.
mecnieris azriT, iovane anCel-rkinaelis dros
`miCneuli iyo, rom es xati_macxovrisa, e.w.
xelTuqmneli xatis tipisaa_saqarTveloSi andria
mociqulma Camoitana~ (7, 46).
T. sayvareliZem anCis macxovris xatis istoriasa da
mis karedis moWedilobas safuZvliani gamokvleba
miuZRvna. mogvianebiT es gamokvleva TiTqmis ucvlelad
Sevida calke Tavad avtoris vrcel monografiaSi,
romelic XIV-XIX saukuneebis qarTul oqromWedlobas
Seexeba (25, 8-24). naSromSi T. sayvareliZe ar Sexebia
anCis macxovris xatis ikonografiis garkvevas da
mTlianad iziarebs S. amiranaSvilis mosazrebas misi
xelTuqmnelobis Sesaxeb.
1991 wels gamoqveynda q. miqelaZis `xelTuqmneli
xatis~ gamosaxuleba XII-XIII saukuneebis qarTul
kedlis mxatvrobaSi~. avtoris azriT, anCis macxovris
xati xelTuqmnelia da saqarTveloSi `xelTuqmneli
xatisadmi~ gansakuTrebuli damokidebuleba adreve
arsebobda... amas mowmobs... qarTuli monumenturi
mxatvrobis adreuli Zeglebica da, rac mTavaria, anCis
macxovris xati~ (17, 216). q. miqelaZis meore werili
`macxovris xelTuqmneli xatis legendis asaxva qarTul
xelovnebaSi~ TiTqmis mTlianad anCis macxovris xats
eZRvneba. avtori aRniSnavs, rom xatze qriste
yovlismpyrobelia gamosaxuli, magram iziarebs S.
amiranaSvilis azrs, rom masze Tavdapirvelad
xelTuqmneli saxe unda yofiliyo warmodgenili (48, 90-
95).
anCis macxovris xati xelTuqmnelad miaCnia e.
gedevaniSvilsac. sainteresoa avtoris mosazreba, rom
SesaZlebelia xati Weduri CarCosTan erTad
Tavdapirvelad perangiTac iyo Semkobili (8, 92). e.
gedevaniSvili anCis macxovris xats xelTuqmnelad

7
miiCnevs sakandidato disaertaciaSic da xazgasmiT
aRniSnavs: `raoden ucnauric unda mogveCvenos, qarTul
saxviT xelovnebaSi Cvenamde moRweuli macxovris
xelTuqmneli xatis ikonografiis amsaxveli vercerTi
xati, anCisxatis garda, Cven ver moviZieT~ (9, 5).
m. qavTariam pirvelma dasva da vrcladac ganixila
saqarTveloSi xelTuqmneli xatis kultis damkvidrebis
sakiTxi da igi arsen bulmaisimisZis, saba svingelozisa
da umTavresad abuserisZe tbelis saxels daukavSira.
bunebrivia, mecnierma anCis macxovris xatzec gamoTqva
Tavis azri da miiCnia, rom, marTalia, iovane anCeli
Tavis sagalobelSi xatis Camotanas ukavSirebs andria
pirvelwodebuls, magram `es xati misTvis anCis xatia~
(1, 90).
z. aleqsiZe anCis macxovris xats xelTuqmnelad
miiCnevs naSromSi `mandilioni da keramioni Zvel
qarTul mwerlobaSi~, romelSic ganxilulia
saqarTveloSi xelTuqmneli xatis arsebobis Sesaxeb
arsebuli TiTqmis yvela cnoba. mecnieris azriT,
`ioane anCels saqarTveloSi pirvels dauweria
xelTuqmneli xatis sadideblad sagalobeli. misi
sagalobeli unda CaiTvalos, agreTve pirvel cnobad
macxovris xelTuqmneli xatis saqarTveloSi Semotanis
Sesaxeb~ (4, 10), magram miaCnia, rom ioane anCeli
Secdomas uSvebs, rodesac anCis macxovris xats
ierapolisidan Camosvenebulad miiCnevs.
n. sulava Tavis naSromSi anCis macxovris xatis
istoriisa da tipis sakiTxebsac Seexo da srulad
gaiziara S. amiranaSvilis mosazreba xatis
xelTuqmnelobis Sesaxeb. amasTan erTad, igi arsebiTad
eTanxmeba z. aleqsiZis zemoT damowmebul daskvnas:
`ioane anCeli pirvelia qarTvel himnografTa Soris,
romelmac macxovris xelTuqmneli xatis sadidebeli
sagalobeli Seqmna da, faqtobrivad, misi `galobani
anCisxatisani~ aris pirveli cnoba macxovris
xelTuqmneli xatis saqarTveloSi mobrZanebis Sesaxeb~
(27, 127).
i. yaraulaSvilis werili saqarTveloSi
xelTuqmneli xatis kultis damkvidrebis drois
garkvevas eZRvneba. avtoris azriT, anCis xatis
mandilionTan gaigiveba jer kidev XII saukunis
miwuruls daiwyo. igi anCis macxovris xats

8
ierapolisis xelTuqmnel keramions ukavSirebs mxolod
imitom, rom, iovane anCelis sagaloblis cnobiT, xati
ierapolisidan aris Camosvenebuli: `Tumca ioane anCeli
Tavis sagalobelSi anCisxats arc erTxel kecs ar
uwodebs, mis mier hierapolisis xsenebam xatis
keramidionTan gaigivebas Cauyara safuZveli~ (37, 171).
sabolood, mkvlevaris azriT, `keramidionis
saqarTveloSi gadmosvenebasTan dakavSirebiT XII-XIII
saukuneebis mijnaze ori tradicia Camoyalibda: ioane
anCeliseuli, romlis Tanaxmadac hierapolisis
xelTuqmneli xati(resp. keramidioni) andria
pirvelwodebulma klarjeTSi Camoasvena, da arseni
bulmaisimisZiseuli, romlis Tanaxmad keci qarTlSi
edesidan antoni martyofelma gadmoitana~ (iqve, 176).
n. CxikvaZem ramdenime werili miuZRvna `avgarozis
epistoles~ qarTul versias da maTSi mxolod gakvriT
moixsenia edesis xelTuqmneli xatis istoria. magram
calke wignad dastambul Tavis gamokvlevaSi n. CxikvaZe
anCis macxovris xatis xelTuqmnelobis sakiTxsac
Seexo: `himnografi (iovane anCeli, T. a.) wers, rom
andria pirvelwodebulma xati (anCis macxovris xati, T.
a.) ierapolidan moiyvana, magram aq, vfiqrobT, saqme
exeba ara keramionis Camoyvanas, aramed zogadad
macxovris xelTuqmneli xatis ikonografiuli tipis
damkvidrebas CvenSi~ (2, 112). anu anCis macxovris xati n.
CxikvaZesac xelTuqmneli tipis xatad miaCnia.
anCis macxovris xati xelTuqmnel xatad aris
miCneuli bolo wlebis saeklesio gamocemebSic (40, 145-
147; 10, 26; 22, 288).

xatis istoria

anCis macxovari amave saxelwodebis kaTedralis


sataZro xati iyo da swored aqedan warmosdgeba misi
saxelic. TviT kaTedrali klarjeTSi, Woroxis xeobaSi
mdebareobda. Turqebis mier am kuTxis dapyrobis Semdeg
anCis saepiskoposo gauqmda, xolo XIX saukunis I

9
naxevarSi Turqebma TviT anCis taZaric daangries.
amitom dRes am taZarze msjeloba Cven mxolod
vaxuStis mokle cnobiT SegviZlia: `ispiris mTis
kalTas ars eklesia RuTaebisa anCa, gumbaTiani, did-
Suenierad nagebi, kargs adgils~ (30, 677-678).
ufro Zveli cnoba anCis taZris Sesaxeb grigol
xanZTelis `cxorebaSia~ daculi. aq es taZari ixsenieba,
rogorc `saydari qristÀs RmrTisa cxovelisa xatisa~
(39, 307). aqve pirdapir aris miTiTebuli, rom anCis
taZari iyo `saxelsa zeda wmidisa qristÀs RmrTisa
xatisasa aRSenebuli~ (iqve, 304), e.i. anCis saydari
macxovris xatis saxelze iyo agebuli. grigol
xanZTelis `cxorebaSi~ daculi cnobebi
qronologiurad uZvelesia anCis macxovris xatis
Sesaxeb arsebul cnobaTagan da X saukunis 60-ian wlebs
ganekuTvneba. amitom ar aris marTebuli, rodesac xatis
saqarTveloSi arsebobis istorias, misi Weduri CarCos
warweris Sinaarsidan gamomdinare, XII saukunis
miwurulidan iwyeben. ufro metic, p. ingoroyvam
yuradReba miaqcia grigol xanZTelis `cxorebaSi~
dacul erT cnobas, romlis mixedviTac anCis saydari
VI-VII saukunebSi Cans aSenebuli (14, 377) da,
Sesabamisad, anCis macxovris xati am dros ukve
saqarTveloSia.
samwuxarod, giorgi merCulis zemoT damowmebuli
cnobebi metad mwir informacias Seicavs da raime
konkretulis Tqmis uflebas TviT anCis macxovris
xatis tipis Sesaxeb ar iZleva.
samagierod darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom anCis
macxovris xati saswaulTmoqmedi an romeliRac
saswaulTmoqmedi xatis piria. mxedvelobaSi maqvs is
garemoeba, anCis saydari specialurad am xatis
dasavaneblad iyo agebuli da, rogorc vnaxeT, es
garemoeba pirdapir aris miTiTebuli grigol
xanZTelis `cxorebaSi~. aseT did pativs ki mxolod
saqveynod ganTqmul xatebs miagebdnen xolme
qristianul aRmosavleTSi. gavixsenoT axali SuamTis
monasteri, romelic xaxulis RvTismSoblis xatis (Tu
misi piris) saxelzea aSenebuli (3). aseve zarzmis
cnobil feriscvalebis xats specialurad auges
samyofeli, rodesac igi guriaSi gadaasvenes: ` mas Jamsa
Sina, odes patiosani da didi saTabago saqristiano

10
usjuloTagan da uRmrToTa agarianTa mier ganiryuna,
iwyo moklebad hsjulman CuÀnman da aRorZinebad
sjulma maxmedisagan, maSin mas Jamsa saaTabagos
urwmunoTa da bilwTa TaTarTagan ganiryuna zarzmis
saydari... da zarzmis xati Seni Zlieri mTaborsa
ganbrwyinvebuli aq gurias Camoasvenes. . .mas Jamsa Sina
aRvaSeneT da SevamkveT zarzmis saydari Semoqmeds da
davasveneT saZualesa CuÀnsa wmida xati ese Seni
meoxebad codvilisa sulisa CuÀnisa~ (6, 118).
amrigad, anCis macxovris xati ukve VI-VII saukunidan
saqarTveloSia.
anCis xatis istoriisaTvis qronologiurad
momdevno wyaroa reliefuri asomTavruli warwera,
romelic misi Weduri CarCos qveda nawilzea
gakeTebuli, saidanac irkveva, rom Tamar dedoflis
safasiTa da iniciativiT iovane anCels beqas `ÃeliT~
mouWedavs xati. safiqralia, rom Tamarma swored is
xati moaWedina, romlis saxelzec iyo agebuli anCis
taZari, Tumca pirdapiri cnoba amis Sesaxeb ar
gagvaCnia. TviT warweris Sinaarsi ki aseTia: `q.
brZanebiTa da nivTisa boZebiTa RmrTiv gvirgvinosnisa
didisa dedofalT dedoflisa TamarisaÁTa, me, ioane
anCelman rknaelman Ãelvyav saSinelisa amis xatisa
pativiT moWedad mfarvelmca ars mefobisa maTisa aqa
da saukunesa. moiWeda Ãe(li)Ta beqasiTa. qriste
Seiwyale~ (5, 8).
warweris Sinaarsis gaTvaliswinebiT, gamoTvlilia,
rom xatis Weduri CarCo (da, Sesabamisad, TviT warwera)
1184-1193 (8, 12) an 1184-1189 wlebs (14, 380) Soris unda
iyos Sesrulebuli. CvenTvis ki arsebiTi isaa, rom am
warweris mixedviTac SeuZlebelia anCis macxovris
xatis tipis gansazRvra. aq igi ubralod `saSinelad~
iwodeba da amieridan werilobiT wyaroebSi, rogorc
wesi, xati am zedwodebiT ixsenieba.
iovane anCelis avtorobiT Cvenamde moRweulia erTi
Txzuleba. esaa `galobani anCis xatisani, romelTa
Tavni ityÂan: `saSinelsa anCis xatsa ugalob undoÁ
iovane anCeli~. marTalia, sagalobelSi pirdapiri
miTiTeba ara gvaqvs, rom misi avtori `iovane anCeli~ da
anCis xatis Weduri CarCos zemoT damowmebul
asomTavrul warweraSi moxseniebuli `ioane anCeli
rknaeli~ erTi da igive piria, magram samecniero

11
literaturaSi es ori moRvawe sruliad samarTlianad
unda iyos gaigivebuli. garkveulia sagaloblis
daweris savaraudo TariRic. iovane anCelis
TxzulebaSi saintereso cnobebia daculi anCis
macxovris xatis Sesaxeb. aq pirdapir aris miTiTebuli,
rom xati saswaulTmoqmedi iyo: `odes moviÃsenne
saswaulni Senni, uricxuni da saSinelni, anCis xato
saSinelo~, anda `aha esera moviltviT Senda momarT
mowyalisa, macxovrisa da mkurnalisa, da moqaneni
SegivrdebiT~.
iovane anCeli imasac aRniSnavs, Tu vin da saidan
moasvena anCis macxovris xati saqarTveloSi: `inebe
raÁ moqcevaÁ Cueni, urwmunoTa. sarwmunoebad, qriste
RmerTo saxiero, xati gankacebisa SenisaÁ mociqulisa
andriaÁs mier gamogÂbrwyinve~, `andria, Tavi mociqulTa,
pirvelwodebuli mowafe meufisa didisa, idideboden
yovelTagan uRaRTa RadoTa klarjeTisaTa, ierapoliT
movida da xati ese saSineli Cuen mosavTa misTa
moguaniWa~.
sagaloblidan dasturdeba, rom anCis xatis
zedwodeba yofila `saSineli~. `zeda wodebul ars
saxeli Seni wmida da saSinel~,_mimarTavs xats iovane
anCeli. da, marTlac, sagalobelSi anCis macxovris
xatic Cveulebrivad, am zedwodebiT ixsenieba, Tumca
avtori mas zogjer `gankacebis xatsac~ uwodebs.
niSandoblivia, rom sagalobelSi xati xelTuqmnelad
erTxelac ki ar ixsenieba.
mTavari mainc isaa, rom sagalobelSi gvaqvs
miniSneba, romelic warmodgenas gviqmnis anCis
macxovris xatis ikonografiuli tipis Sesaxeb (amaze
dawvrilebiT qvemoT).
1193-1207 wlebSi (5, 12), xolo p. ingoroyvas mixedviT,
1195 wels (14, 355, sqolio) sofrom mwignobars anCis
kaTedraze Tevdores zeobisas anCis saydrisaTvis
Seuwiravs wyarosTavSi gadawerili saxareba, romelze
darTul anderZSi, sxvaTa Soris, miuTiTebs:
`Semsgavsebulisa Zalisa Cemisa movaWedine (saxareba,
T.a.) RuTisa mier kurTxeuls Rirssa oqroÁs
mqandakebelsa beqasa da dausuÀne xatsa winaSe
RuTaebisasa. . . da amis winaÁT xati RuTisa gankacebisaÁ
Ãelvyav da Sevamkve misive beqaÁsa ÃeliTa da dausuÀne
xatsa Tavadsa guÀrdiT sxuaTave xatTa Tana didaT

12
sasaxeloTa berZnulTa~ (51 ,99). damowmebul citataSi
`xati RuTaebisa~ da `xati Tavadi~ aris anCis saydris
macxovris swored is sataZro xati, romlis saxelzec
iyo daarsebuli es kaTedrali da ara sofrom
mwignobris mier Sewiruli da aseve beqas xeliT
moWedili aqve naxsenebi `xati RuTisa gankacebisaÁ~,
rogorc es anCis xatis mkvlevarebs miaCniaT (Sdr.: 5, 12;
22, 12).
anCis macxovris xatisadmi udidesi pativiscemis
gamomJRavneba iyo misTvis mdidrulad Semkuli
specialuri kubos damzadeba, romelic samcxis aTabagma
da misma ojaxobam ganaxorciela. amaze metyvelebs
istoriuli warwerebi, romlebic xatis kubos
Wedurobas SemorCa. maTgan mTavari warwera aseTi
Sinaarsisaa: `sityÂao RmrTisa mamisao, Seiwire undoÁ
ese mkobaÁ wmidis da saSinelisa gankacebisa Senisa
xatisa kuboÁ. patronsa mandaturTxucessa beqasa da
mianiWe mkÂdrebaÁ, raÁTa senTa Tana da me da Zeni Cemni
gÂÃsnen...~ (5, 9).
warweris Sinaarsidan gamomdinare, garkveulia, rom
anCis macxovris xatis kubo da zemoT motanili warwera
1308-1334 wlebs Soris aris gakeTebuli (iqve, 10).
rogorc vnaxeT, beqaseul warweraSic anCis xati
`saSinel gankacebis xatad~ iwodeba da mis
xelTuqmnelobaze miniSnebac ki ar gvaqvs.
1321 wels Tamar ÃerÃemlis Zis asuls anCis xatisa
da saydrisaTvis Seuwiravs oqromkerdiT naqsovi olari
warweriT: `anCis xats da saydarsa missa movaÃsene da
Sevswire wmida ese olari da daudev anCelsa
episkopozsa me Tamar ÃerÃemlis ZisÁ asulman
salocavad sulisa CemisaÁTÂs...~ (35, 175). motanil
warweraSi, marTalia, xati ubralod anCis xatad
ixsenieba, magram dasturdeba grigol xanZTelis
`cxorebis~ cnoba, rom anCis saydari macxovris xatis
saxelze iyo aSenebuli. aRniSnuli olari T. Jordanias
XIX saukunis miwuruls caiSis eklesiaSi unaxavs da
dReisaTvis xelovnebis saxelmwifo muzeumSia daculi
(24, 12).
caiSis eklesiaSive naxa T. Jordaniam 1358-1360
wlebSi Sekerili Zvirfasi omofori, romelzec
arsebul asomTavruliT Sesrulebul warweraSi anCis
macxovris xati tradiciulad `saSinlad~ iwodeba: `q.

13
saSinelo xato anCisa! Seiwire mcire ese omofori
dedofalT-dedoflisa naTelisi, Zisa didisa
sulkurTxeulisa amirspasalarisa da samcxis
spasalarisa yuaryuaresi aqa da saukunesa~ (iqve, 186).
anCis macxovris xati aseve `saSinelad~ iwodeba
pirobis wignSi, romelic anCel arqimandrit qerobin
abelis Zes 1453 wels miucia `yovlad saSinelisa anCis
xatisa TavsmdebobiTa~ kaTalikos daviTisaTvis.
gvaqvs XVI saukunis miwurulis cnoba xonSi anCis
macxovris xatis piris arsebobis Sesaxeb, romelic aq
wmida giorgis saxelobis eklesiaSi yofila
dasvenebuli (33, 358-373).
1664 wlidan iwyeba axali etapi anCis macxovris
xatis istoriaSi. am wlidan igi ukve
qarTlSia_Turqebis mier dapyrobili teritoriidan
anCis xati sxva cxra qarTul xatTan erTad TbilisSi
Camousvenebia da kaTalikos domenti meorisaTvis 2000
marCilad miuyidia gorel vaWars amirjana
ievengulaSvils (28, 186-187).
domenti kaTalikoss anCis xatis savaned dadeba
Tbilisis wmida marines eklesiaSi gadauwyvetia da am
mizniT taZris ganaxleba dauwyia, rac 1675 wels
dausrulebia kidec (11, 44-45). amis Semdeg domentis
taZris moxatvac dauwyia rac mis momdevno kaTalikos
nikolozs (ioTam amilaxoris Ze) dausrulebia. sanam
anCisxatis taZris ganaxleba mimdinareobda, Cans,
nikoloz kaTalikoss anCis macxovris xati Tavisi Zmis,
givi amilaxoris ojaxSi dausvenebia. amasTan
dazianebuli yofila xatis karedi, rac givis aRudgenia
kidec. amaze metyvelebs mxedruliT Sesrulebuli
vrceli warwera, romelic xatis karedis gare qveda
nawilzea gakeTebuli givi amilaxoris saxeliT da 1686
wliT aris daTariRebuli (5, 10-11).
amis Semdeg domenti III kaTalikoss anCis macxovris
xatis `guli da kubo~ ganuaxlebia da Seumkvia
`TvaliTa da margaritiT~, ris Taobazec Sesabamisi
warwerac gaukeTebia xatis karedisaTvis (am warweris
Taobaze dawvrilebiT ix. qvemoT).
1718 wels ki imave domenti III kaTalikosma Tavisi
redaqciiT Sedgenil sadResaswauloSi anCis macxovris
xats dResaswaulad 16 agvisto, edesidan
konstantinopolSi xelTuqmneli xatis gadasvenebis

14
dRe, daudo (am sakiTxsac qvemoT dawvrilebiT
SevexebiT).
1723 wels SiSianobis gamo sveticxovlis saeklesio
ganZeuli da sakaTalikoso nivTebi SanSe
erisTavisaTvis miubarebiaT: `miebara batons erisTavs
SanSes svetis cxovelis ganZi: q. xati yovlad wmidisa
rusuli arCil mefis Semowiruli. . .q. anCis xati~...da
sx.~ (26, 89-90). marTalia, cnoba arasrulia, magram
CvenTvis imiT aris saintereso, rom masSi anCis
macxovris xati ubralod anCis xatad ixsenieba.
1798 wlis sigelSi qiziyis mouravi svimon
andronikaSvili qronologiurad pirvelad aigivebs
anCis macxovris xats mandilionTan: `Sen, zesTa
sakÂrvelsa da saswaulTa moqmedsa sasosa CuÀnsa anCis
xatsa, mandilsa zeda gamowerilsa pirsa RvTisasa,
SemogwireT...~ (16, 53).
1816 wels farsadan ciciSvils anCisxatisaTvis
Sewirulobis wigni miucia, romelSic anCis macxovris
xati xelTuqmnelad ixsenieba: `Sen, kacTa bunebisa
ÃsnisaTvis gankacebulisa RmrTisa sityvisa saxesa
xatisa macxovrisasa, tfilisis anCis-xatis RmrTis
mSoblisSobis ekklesiasa Sina svenebulsa
ÃeliTuqmnelsa xatsa, pirsa RmrTisasa...~ (iqve, 55).
aseTia anCis macxovris xatis istoria. dReisaTvis
igi qarTuli xelovnebis saxelmwifo muzeumSia
daculi.
amrigad, xati mxolod XVIII s-is miwurulidan
ixsenieba xelTuqmnelad.

xatis ikonografia werilobiTi wyaroebis


mixedviT

dReisaTvis anCis macxovris xatze qriste


,,yovlismpyrobelia~ warmodgenili.
magram Tu asea, ratomRa miiCneven, rom anCis xatze
Tavdapirvelad macxovris xelTuqmneli saxe iyo
gamosaxuli?
p. karbelaSvils axsna ar moucia am ikonografiuli

15
SeusabamobisaTvis. igi mxolod werilobiT cnobebis
monacemebze dayrdnobiT cdilobda anCis macxovris
xatis xelTuqmnelobis dasabuTebas da am
TvalszarisiT ramdenime argumentic moitana. misi
azriT, anCis xatis xelTuqmnelobaze is garemoebac
metyvelebs, ,rom `ZvelTaganve qarTveli eri uwodebs am
xats piri RvTisa xatsa~ (16, 23).
S. amiranaSvilma anCis macxovris xatis
xelTuqmnelobis dasamtkiceblad damatebiT sxva
epiTetebic daasaxela: ,,werilobiTi wyaroebi da xatis
warwerebi erTxmad mowmoben, rom macxovris xati
warmoadgens ,,xelTuqmnel~ xats, romelsac ewodeba
,,xati gankacebisa~, ,,piri RmrTisa~, ,,edesis xati~ da
sxv. gadmocemis Tanaxmad, aRniSnuli xati
,,warmoadgens edesis, macxovris ganTqmul
,,xelTuqmnel~ xats, tiloze anu mandilze daxatulsa,
romelsac ewodeboda ,,xati mandilisa~ (5, 13).
T. sayvareliZem gaiziara S. amiranaSvilis
aRniSnuli mosazreba: ,,werilobiTi wyaroebisa da TviT
xatis warwerebis Tanaxmad, anCis xati macxovris
xelTuqmnel xats warmoadgens (,,xati ese xeliT
uqmneli~, `xati gankacebisa~, `piri RmrTisa~, ,,edesis
xati~)~ (25, 10).
n. sulavam TiTqmis sityva_sityviT gaimeora S.
amiranaSvilis mosazreba: ,,werilobiTi wyaroebi da
xatis warwerebi erTxmad aRniSnaven, rom macxovris
xati warmoadgens ,,xelTuqmnel~ xats, romelsac
ewodeba `xati gankacebisa~, ,,piri RmrTisa~, ,,edesis
xati~, gadmocemis Tanaxmad aRniSnuli xati aris edesis
macxovris ganTqmuli ,,xelTuqmneli~ xati, tiloze anu
mandilze gadatanili xatis tipi, romelsac ,,xati
mandilisa~ (mandilioni) ewodeboda (27, 115).
z. aleqsiZis azriT, marTalia ioane anCelis
teqstSi ,,xelTuqmneli~ an ,,xelTuqmari~ sityvebi
naxsenebi ar aris, magram iseTi gamoTqmebi, rogoric
aris ,,xati gankacebisa Senisa~ da ,,xati ese saSineli~
sxva arafers SeiZleba niSnavdes (4, 10).
axla vnaxoT ramdenad sworea zemoT damowmebuli
mosazrebani.

16
,,xati gankacebisa~

iovane anCelis sagalobelSi, romelic xatisadmi


miZRvnil uZveles Txzulebas warmoadgens, anCis
macxovris xati ramdenjerme ixsenieba gankacebis xatad.
magaliTad, himnografi ase mimarTavs macxovars: ,,inebe
raÁ moqcevaÁ Cueni, urwmunoTaÁ, sarwmunoebad, qriste
RmerTo saxiero, xati gankacebisa SenisaÁ mociqulisa
andrias mier gamogvibrwyinve!~. anCis xati ,,gankacebis
xatad~ ixsenieba misi karedis warweraSic: ,,sityÂao
RmrTisa mamisao, Seiwire undoÁ ese mkobad wmindisa da
saSinelisa gankacebisa Senisa xatisa kuboÁ~ (5, 9).
albaT, am garemoebis gamo, rogorc zemoT aRiniSna,
mkvlevarebi ,,gankacebas~ ,,xelTuqmnelis~ sinonimad
miiCneven, rac mcdaria.
sakiTxze saintereso azri aqvs gamoTqmuli n.
CxikvaZes: `xati gankacebisa~ unda gulisxmobdes
swored macxovars, Ze RmerTis gankacebis, vnebisa da
aRdgomis, rogorc codviT dacemuli adamianis
pirvelsaxesTan dabrunebis winaswargansazRvrul
pirobas da ara konkretulad ierapolisis xelTuqmnel
xats~ (2, 112). es azri zogadad sworea, magram ar aris
swori, TiTqos ioane anCeli am gamoTqmiT Tavis
TxzulebaSi saqarTveloSi macxovris xelTuqmneli
xatis tipis damkvidrebas gulisxmobs (iqve, 113).
saqme isaa, rom Ze RvTisa, ieso qriste, adamianTa
codvebisgan gamosaxsnelad ganxorcielebuli, xiluli
moevlina kacobriobas _ ,,sityuaÁ igi xorcieli iqmna
da daemkÂdra Cven Tana~ (iovane, 1, 14) _ iovane anCelis
sityviT, ,,kacad saxilvel iqmna~. ,,eha Zeo dausabamo da
dausrulebelo dausabamoÁsa mamisa da sulisa
Tanasworo, romeli pirvel JamTa mxoloÁ mxoloÁsa
mamisagan iSev, xolo aw CuenTÂs qalwulisagan
ganhkacen gamouTqmelad~,_mimarTavs iovane anCeli
macxovars. amitom, Sesabamisad, ,,xati gankacebisa~
ewodeboda ara marto xelTuqmnel xats, aramed
zogadad xats, romelzedac ieso qriste Tavisi miwieri,
,,gankacebuli~ saxiT iyo gamosaxuli. ase,
magaliTad, ,,gankacebis xatad~ iwodeba ,,serapion
zarzmelis cxorebaSi~ zarzmis cnobili
saswaulmoqmedi feriscvalebis xati _ miqel parexelma
ase damoZRvra serapion zarzmeli: ,,gulapyrobil iyav,

17
Svilo, rameTu SeuZlebel ars brZanebsa saRmrTosa
mciredca winaganwyobaÁ, da eseca brZanebaÁve ars,..
raÁTa cxoveli xati gankacebisa misisaÁ itÂrTo da
egreT ganxÂdeT, raÁTa aRraÁ-aSenoÁ wmindaÁ eklesiaÁ,
mas Sina aRmarToT da Tayuanis sacemlad da senTa da
uZlurTa ganmdevnelad da sulTa mravalTa
gamosaÃsnelad~ (29, 232). sainteresoa, rom amave
TxzulebaSi ,,xati gankacebisa~-s sinonimad gvaqvs
gamoTqma ,,xati qristes kacebisa~ (iqve, 342).
amrigad, ,,xati gankacebisa~ aucileblad ar niSnavs
,,xelTuqmnel xats~ da, Sesabamisad, es gamoTqma anCis
macxovris xatis xelTuqmnelobis damasabuTebel
argumentad ar gamodgeba.

,,piri RmrTisa~
p. karbelaSvilis azri, rom ,,ZvelTaganve qarTveli
eri uwodebs am xatsa (anCis macxovris xats, T.a.) piri
RvTisa xatsa~, Zlier gazviadebulia. arc iovane
anCelis sagalobelSi, arc anCis macxovris xatisa Tu
misi karedis warwerebSi da istoriul wyaroebSi me-18
saukunis meore meoTxedamde anCisxati ,,piri RmrTisad~
arsad ixsenieba. garda amisa, da, rac mTavaria, Zvel
saqarTveloSi zogadad ,,piri RmrTisad~ iwodeboda is
xatebi, romlebzec macxovari iyo warmodgenili.
magaliTad, ,,piri RmrTisad~ ixseniebdnen kacxis
cnobil saswaulmoqmed xatsac, romelzec, anCisxatis
msgavsad, qriste yovlismpyrobelia gamosaxuli:
,,macxovaro kacxisao, piro RuTisao, mcire ese
Sesawiravi abulaxsarisa abulaxsarisaTÂs da batonis
qeTeonisaTÂs, moiÃsene, Seiwire~ (16, 44). piri RvTisad
ixsenieba Semoqmedis macxovris xatic (maszec aseve
qriste yovlismpyrobelia warmodgenili): `qriste,
yovlad Zliero RmerTo da sityuao, RmrTo Cemo,
RTaebao Tabors gamobrwyinebulo, xato RTaebisao,
macxovaro, piro RvTisao, daicev orTave Sina
cxorebaTa suliT da xorciT~ (6, 109-110). soris
eklesiis sakurTxevlis afsidis konqSi taxtze
aRsaydrebuli qristes freskis qvemoT Semdegi
Sinaarsis mxedruli warweraa: `q. Äi macxovaro, piro
RTisa, me, erisTavi SoSita, Semiwyale~ (13, 25; 41, 5,21).
amitom anCis macxovris xatis arc ,,piri RmrTisad~
moxsenieba adasturebs mis xelTuqmnelobas.

18
,,xati ese saSineli~
rogorc zemoT aRiniSna, anCis macxovris xatis
Cveulebriv ,,saSinelad~ iwodeboda. ,,me ioane anCelman
rknaelman Ãelvyav saSinelisa amisa xatisa moWedvad~,
_ naTqvamia beqa opizris mier Sesrulebuli anCis
xatis Weduri CarCos reliefur warweraSi. iovane
anCelis sagaloblis kidurwerilobaSi ikiTxeba:
,,galobani anCis xatisani, romelTa Tavni ityvian:
saSinelsa anCisa xatsa ugalob undo iovane anCeli~,
TviT sagalobelSic mravalgzis iwodeba xati
,,saSinlad~. beqa mandaturTuxucesis SekveTiT
Sesrulebul karedis moWedilobis asomTavrul
warweraSic xati moxseniebulia, rogorc ,,saSineli~. es
gasakviric ar aris, radgan, rogorc zemoT aRvniSneT,
ioane anCelis cnobiT, ,,saSineli~ anCis macxovris
xatis zedwodeba yofila: ,,Segviwyalen mowyale,
qmulni da didebulni Senni, romelsa zeda wodebul
ars saxeli Seni wmindaÁ da saSineli~. ukve
TavisTavad am garemoebis gamo ,,saSinels~
,,xelTuqmnelis~ sinonimad ver miviCnevT.
amasTan, Zvel saqarTveloSi ,,saSinelad~
ixseniebdnen zemoT xsenebul kacxis macxovris xatsac,
romelzec, rogorc ukve aRiniSna, qriste
yovlismpyrobelia gamosaxuli: ,,SemogwireT da
mogaxseneT Sen... saSinelo macxovaro cxovels
myofelo kacxisaÁ, piro RuTisao~ (21, 45). ufro metic,
`saSinelad~ iwodeboda caiSis RvTismSoblis xatic
ki: `wyalobiTa da SewevniTa RmrTisaTa, saSinelisa da
uxilavisa caiSis RmrTis mSoblisaTa~ (33, 438 da 470).
yovelive es ki imaze metyvelebs, rom saqarTveloSi
zogadad ,,saSinels~ uwodebdnen saswaulmoqmedebiT
ganTqmul xatebs. amitom arc zedwodeba ,,saSineli~
gamodgeba anCis macxovris xatis xelTuqmnelobis
dasasabuTeblad.

,,xati xelTuqmneli~
yvelaze uZvelesi wyaro, romelSic anCis macxovris
xati xelTuqmnelad ixsenieba, aris 1798 wliT
daTariRebuli Bbarbare giorgi XII-is asulis mier
anCisxatisaTvis boZebuli Sewirulobis wigni(16, 53).

19
rac Seexeba e.w. ,,domenti kaTalikosis warweras~,
romelic xatis kuboze damagrebul liTonis
firfitazea Sesrulebuli, rogorc irkveva, domenti
kaTalikosis warweraSi es cnoba, kidev ufro gvian,
1825 wels, aris Camatebuli (dawvrilebiT ix. Tavi
`anCis xatis karedis domenti kaTalikosis Rvawlis
aRmniSvneli warwera~).
amrigad, anCis macxovris xatis xelTuqmneloba misi
zedwodebebis mixedviT ar dasturdeba.

xatisadmi miZRvnili sagaloblebi

p. karbelaSvili anCis macxovris xatis


xelTuqmnelobis damadasturebel erT-erT argumentad
im garemoebas miuTiTebs, rom, TiTqos, `qarTvelT wm.
mamaTa Seudgines sakuTaris sagaloblebi anCis xats,
rogorc piri RvTis, xelTuqmnel xatsa~ (16 ,23) da
aseTTa Soris Tavisi wignis rusul variantSi vaxtang
(almasxan) batoniSvilis mier dawrili sagaloblebi
miuTiTa (47, 33). wignis qarTul variantSi ki anCisxatis
tropari da paraklisic daasaxela (16, 23).
p. karbelaSvili wers, rom vaxtang batoniSvils
1795 wlis seqtemberSi (aRa mahmad xanis Semosevisas)
anCisxatis taZris mdidari biblioTekis gaZarcvis
dros Zveli paraklisis dakargvis gamo 1796 wels anCis
xatisaTvis Seudgenia axali paraklisi (iqve, 33).
marTlac, p. karbelaSvilis mier miTiTebul
xelnawerSi (dReisaTvis krebuli A_516) Setanilia
vaxtang batoniSvilis ori Txzuleba: 1. `TTuesa
agvistosa iv, akoloTia ÃeliT-uqmnelisa da
sakÂrvelT-moqmedisa xatisa, Tqmuli keTil-morwmunisa
da uganaTlebulebisa vaxtang-almasxanisa, yovlisa
saqarTuÀloÁsa mefis Zisa ese igi ars irakli meorisa~.
2. `kanoni xatisa, qmnili misganve anbansa zeda
qarTulsa~.

20
magram vaxtang batoniSvilis sagaloblebi zogadad
xelTuqmneli xatisadmia miZRvnili da maTSi anCis xati
ubralodac ki ar aris naxsenebi.
pol. karbelaSvilis mier damowmebuli anCis xatis
tropari pirvelad domenti kaTalikosis redaqciis
sadResaswaulos 16 agvistos gangebaSi gvxvdeba: `oxiTa
uxwnelisa xatsa Sensa: oxiTa: anCis xatisa: Ãmai: d:
litaniobdiT da galobdiT,
aqebdiT da adidebdiT
yoveli suli da yoveli dabadebuli
yovlsa sulisa mxsnelsa da mfarvelsa
saSinelsa anCis xatsa,
romeli uRaRTa RadoT klarjeTsa
ieropoliT movida xati ese saSineli.
Cuen mosavTa misTa moguaniWebs codvaTa Sendobasa
da didsa wyalobisa~ (A_425, 607r ).
ras warmoadgens anCis xatis tropari?
upirveles yovlisa unda aRiniSnos, rom igi ar
aris originaluri Txzuleba da Sedgenilia ioane
anCelis cnobili `galobani anCisxatisanis~ ori
sxvadasxva galobis troparTa Semoklebis da erT
troparad gaerTienebis gziT.
troparis dasawyisi miRebulia `galobani
anCisxatisanis~ bolos galobis meoTxe troparis
Semoklebisa da umniSvnelo cvlilebebis Sedegad:
`galobani anCisxatisani~ anCis xatis tropari

`litaniobdiT galobdiT da `litaniobdiT galobdiT


adidebdiT yovelni sulni da aqebdiT da adidebdiT yovelni
yovelni dabadebulni sulni da yovelni dabadebulni
yovlsave sulisa morwmunisa yovlsave sulisa mxsnelsa da
meoxsa, zRudesa da mfarvelsa anCis xatsa~
mfarvelsa, mcvelsa da
macxovarsa anCis xatsa
saSinelsa~
troparis
`galobani dasasruli~ ki amoRebulia iovane anCelis
anCisxatisani
sagaloblis boloswina galobis mesame troparidan,
romelic Tavi pirvelwodebulis
`andria, andria mociqulTa, mier xatis
ieropolisidan
anCis tropari
pirvelwodebuli mowame xatis Camosvenebis Sesaxeb
klarjeTSi anCis macxovris
mefisa didisa,
mogviTxrobs: ididebodeT
yoveliTgan uRaRTa klarje
`romeli uRaRTa klarjeTisa
Tisa ieropoliT movida da
ieropoliT movida xati ese
xati ese saSineli Cuen
saSineli, Cuen mosavTa
21 misTa
mosavTa misTa moguaniWa~
moguaniWebs codvaTa Sendobasa da
didsa wyalobasa”
amrigad, sruliad aSkaraa, rom A_425
sadResaswauloSi daculi anCis xatis tropari, iovane
anCelis ,,galobani anCisxatisanis” teqstis
safuZvelzea Sedgenili da, bunebrivia, masSi araferia
naTqvami anCis macxovris xatis xelTuqmnelobis
Taobaze.
p. karbelaSvili anCis macxovris xatis
xelTuqmnelobis dasasabuTeblad ramdenjerme daimowma
`anCis xatis paraklisi~, romelic mis wignis qarTul
variants boloSi, damatebis saxiT aqvs darTuli
saTauriT: `paraklisi xeliT-uqmnelisa anCis-xatisa
Sedgenili ZvelTa xelnawer sagalobelTagan~
`parakliss~ amave mizniT imowmeben xatis Tanamedrove
mkvlevarebic.
`paraklisi~, marTlac kompilaciuria, sxvadasxva
Txzulebidan gamokrebili teqstebisagan da `ZvelTa
xelnawer (Tumca ara yovelTvis, T.a.)~
sagalobelTagan aris Sedgenili. esenia: domenti
kaTalikosis sadResaswauloSi daculi anCis xatis
tropari, xelTuqmneli xatis tropari, romelic
`JamnSia~ dabeWdili(19), vaxtang batoniSvilis zemoT
xsenebuli xelTuqmneli xatisadmi miZRvnili
`akoloTia~, m. sabininis mier `saqarTvelos samoTxeSi~
dabeWdili `paraklisi antonisa (martyofelis, T. a.)~
(24, 296-300) da wmida anton martyofelis mier
saqarTveloSi Camosvenebuli xelTuqmneli xatisadmi
miZRvnili arsen bulmaisimisZis I sagaloblis im
variantis didi nawili, romelic domenti kaTalikosis
sadResaswauloSia daculi. CamoTvlil teqstebs ki,
`anCis xatis troparis~ garda, araviTari kavSiri ar
aqvs anCis macxovris xatTan, miT umetes, mis
xelTuqmnelobasTan.

22
aqve xazgasmiT unda aRiniSnos, rom iovane anCelis
`galobani anCisxatisani~-s arseboba im droisaTvis,
roca p. karbelaSvilis wigni daibeWda, jer kidev ar
iyo cnobili da amitomac mis wignSi es Txzuleba arc
aris moxseniebuli. samagierod, samecniero
literaturaSi iovane anCelis am sagalobels sakmaod
xSirad miuTiTeben, rogorc xelTuqmneli xatisadmi
miZRvnil qronologiurad uZveles Txzulebas qarTul
sinamdvileSi, rac Secdomaa. sagalobelSi anCis
macxovris xati araTu xelTuqmnel xatad ixsenieba,
aramed ubralo miniSnebac ki ar gvaqvs amis Taobaze.
amrigad, pol. karbelaSvilis mtkiceba, rom
`qarTvelT wm. mamaTa Seudgines sakuTaris
sagaloblebi anCis xats, rogorc piri RvTis,
xelTuqmnel xatsa~ sinamdviles ar Seefereba.

1718 wlis sadResaswaulos gangeba


anCis xatis Sesaxeb
p. karbelaSvils anCis macxovris xatisa da edesis
xelTuqmnel xatis igiveobis damasabuTebel erT-erT
argumentad im garemoebebs miuTiTebs, rom
`dResaswauli am xatisa im TaviTve sruldeba yovel
weliwads 16 agvistos, e.i. swored im dRes rodesac
pirvelSive edesidgan konstantinepolSi mosvenebuls
xeliT uqmnels xats dauweses wm. mamebma
sadResaswaulod. . . dRes Cvens saeklesio muzeumSi
daculia ramodenime xelnaweri; romlebSic
moTavsebulia moTxrobani da sagalobelni
xelTuqmneli (anCis) xatisa. erT maTganSi (#425, gv. 625)
pirdapir vkiTxulobT: `iv agvistosa waryvanebaÁ
edesiiTgan konstantinepoled xelTuqmnelisa xatisa,
romelsa Cven anCis xatad saxels vsdebT~ (47, 23-24).
p. karbelaSvilis mier miTiTebul xelnaweri
(dReisaTvis A-425) warmoadgens sadResaswaulos,
gadawerilia 1718 wels (e.i. XVIII saukunis I
meoTxedisaa da ara XVII saukunis, T.a.) da Sedgenilia
domenti kaTalikosis xelmZRvanelobiT, razec masze
darTuli anderZi gvamcnobs: `aRiwera wmidaÁ ese
sulTa ganmanaTlebeli sadResaswaulo brZanebaTa
mefeTa Saravandedisa, qarTvelTa, ranTa, kaxTa, samcxe-

23
saaTabagoTa da yovliTa aRmosavleTisa kaTalikos-
patriarqi domantisaTa... qronikonsa ov indiktionsa
patriarqobisa misisasa id~ (32, ,82)
sainteresoa, rom sadResaswaulos gadamwers
gamorCenia 16 agvistos gangebis qronologiuri
TanmimdevrobiT Setana, gvian mixvedrilia Secdomas da
amitom igi boloSi, 31 agvistos gangebaTa Semdeg
Seutania xelnawerSi.
sizustisaTvis isic unda aRiniSnos, rom am
sadResaswaulos aRwerilobaSi gamorCenilia 16
agvistos gangebis im nawilTa arseboba, romelic
edesis da anCis xatebs Seexeba da TviT anCis xatis
tropari. aq mxolod antonis mier Camosvenebuli
xelTuqmneli xatis gangeba da zemoT xsenebuli
sagalobelia miTiTebuli.
axla ki konkretulad 16 agvistos gangebis Sesaxeb.
p. karbelaSvils gangebis teqsti aseTi saxiT aqvs
damowmebuli: ,,iv. agvistosa waryvanebaÁ edesiidgan
konstantinepoled xeliTuqmnelisa xatisa, romelsa
Cven anCis xatad saxl-vsdebT.~ amis mixedviT ki
gamodis, rom sadResaswaulos 16 agvistos gangebis
cnobiT, edesidan konstantinopolSi gadasvenebul
xelTuqmnel xats qarTvelebi anCis xats uwodebdnen.
16 agvistos gangebis xelnaweriseuli teqsti ki
aseTi daskvnis safuZvels ar iZleva. aq
naTqvamia: ,,Tuesa agvistosa iv: waryvanebaÁ edesiTgan
konstantinepoled xeliTuqmnelisa xatisa uflisa
Cuenisa iesu qristesi da misve xatisa, romelsa aw anCis
xatad saxel-vsdebT~ (A_425, 607r ).
rogorc vxedavT, p. karbelaSvils arazustad aqvs
damowmebuli 16 agvistos gangebis teqsti. Tumca, isic
unda aRiniSnos, rom gangebis xelnaweriseuli teqstis
bundovanobac saxezea–SeuZlebelia gadaWriT mtkiceba,
rom gamoTqmaSi ,,misve xatisa, romelsa aw anCis xatad
saxel-vsdebT~ sityva ,,misve” ,,ufalsa Cuensa iesu
qristes~ gulisxmobs, romelic anCis xatzec aris
gamosaxuli da ara edesis xelTuqmnel xats, anda,
piriqiT.
aseT viTarebaSi yovelgvari eWvis gasafantavad
marTebulia gairkves domenti kaTalikosis
damokidebuleba sakiTxisadmi. marTlac, aigivebda Tu
ara domenti III anCis macxovris xats edesidan

24
konstantinopolSi gadasvenebul xelTuqmnel xatTan?
eWvgareSea, rom anCis xatis dResaswaulad 16
agvistos dadebis sakiTxi TviT domenti kaTalikosis
gadawyvetilia. rac Seexeba anCis xatis tropars, igi
SeiZleba TviT domenti kaTalikosis Sedgenilic iyos,
Tumca amis dabejiTebiT mtkiceba ar SeiZleba. magram
gadaWriT SeiZleba iTqvas, rom domenti kaTalikosis
nebarTvis gareSe am tropars sadResaswauloSi ver
Seitandnen. anu domenti icnobda sadResaswauloSi
Setanil anCis xatis troparis Sinaarss. es momenti
arsebiTia 16 agvistos gangebis im nawilis sworad
gagebisaTvis, romelic anCis xats Seexeba.
saqme isaa, rom 16 agvistos gangebaSi xazgasmiT
aris miTiTebuli konstantinepolSi gadasvenebuli
xelTuqmneli xatis warmomavloba _ qalaqi edesa:
,,Tuesa agvistosa iv: waryvanebaÁ edesiTgan
konstantinepolis ÃeliT uqmnelisa xatisa uflisa
Cvenisa iesu qristesi”. magram gangebaSi araferia
naTqvami anCis xatis Tavdapirveli samyofelis Sesaxeb.
samagierod anCis xatis troparSi xazgasmiT aris
miTiTebuli, rom anCis macxovris xati saqarTveloSi
ierapolisidan aris Camosvenebuli: ,,ieropoliT movida
xati ese saSineli~. es faqti mravlismetyvelia da imaze
miuTiTebs, rom 16 agvistos gangebis damdebs azradac
ar mosvlia anCisa da edesis xatebis gaigiveba. anCis
xatis troparisaTvis ioane anCelis sagalobelidan
specialurad im muxlis SerCeva, romelSic anCis xatis
ierapolisur warmomavlobazea cnoba, imaze metyvelebs,
rom misi Semdgeneli edesis xelTuqmnel xatsa da anCis
xats sxvadasxva xatebad miiCnevda. winaaRmdeg
SemTxvevaSi, anCis xatis troparisaTvis misi Semdgeneli
ioane anCelis sagaloblidan iseT teqsts SearCevda,
romelSic anCis xatis edesis xelTuqmneli xatisagan
gansxvavebuli warmomavloba miTiTebuli ar iqneboda.
yovel SemTxvevaSi, am sakiTxze yuradRebas mainc ar
gaamaxvilebda. magram radganac man troparSi anCis
macxovris xatis Tavdapirvel samyofelad xazgasmiT
miuTiTa qalaqi ierapolisi, Cans, es imitom moimoqmeda,
rom sadResaswaulos mkiTxvels anCis macxovris xati
da edesis xelTuqmneli xati erTmaneTisgan
ganesxvavebina.
vfiqrob, sruliad aSkaraa, rom domenti

25
kaTalikosis redaqciis sadResaswaulos 16 agvistos
gangebaSi anCis macxovris xati ar aris gaigivebuli
edesis xelTuqmnel xatTan.
Tu asea, gasarkvevia, ratom ganawesa domentim anCis
xatis dResaswaulad 16 agvisto, dRe, rodesac
aRmosavleTis marTlmadidebluri eklesiebi
xelTuqmneli xatis edesidan konstantinepolSi
gadasvenebas aRniSnavdnen.
sinamdviles ar Seefereba p. karbelaSvilis
mtkiceba, TiTqos, ,,dResaswauli am xatisa (anCis
macxovris xatis, T.a.) im TaviTve sruldeboda yovel
weliwads 16 agvistos, e.i. swored im dRes, romelic
pirvelSive edesiidgan konstantinepolSi mosvenebuls
xelT uqmnelis xatsa dauweses wm. mamebma
sadResaswaulod” (16, 23). araviTari sabuTi, rom anCis
macxovris xatis xseneba ,,im TaviTve” 16 agvistos
aRiniSneboda, ar arsebobs. sakiTxTan dakavSirebiT
saintereso cnobas gvawvdis m. janaSvili: `aRdgomis
meore dRes sakuTrad xatis (anCis macxovris xatis, T.a.)
dReobaa~ (43), magram igi gviania da ris safuZvelzea
dawesebuli, CvenTvis ucnobia. amrigad, domenti
kaTalikosis redaqciis sadResaswaulo uZvelesi
wyaroa, romliTac anCis xatis xsenebis dRed 16 agvisto
dasturdeba. mogvianebiT, domenti kaTalikosis
redaqciis sadResaswaulos gavleniT, anCis macxovris
xatis dResaswaulad 16 agvisto sxva liturgikul
krebulebSic Cndeba (mag., domenti jandieriSvilis
sadResaswaulo).
Cven viciT, rom sadResaswaulos 16 agvistos
gangebaSi Setanili anCis xatis tropari ioane anCelis
,,galobani anCis xatisani~-s mixedviT aris Sedgenili
1718 w. amitom SeiZleboda gvefiqra, rom domenti
kaTalikosma anCis xatis xsenebis dRis Sesaxeb cnoba
ioane anCelis Txzulebis swored im Zveli
xelnaweridan Seityo, romlis teqstis mixedviTac
Seadgines sadResaswauloSi Setanili anCis xatis
tropari. magram saeWvoa, es ase iyos. saqme isaa, rom
ioane anCelis galobani anCis xatisani” Cvenamde
erTaderTi xelnaweriT (krebuli A_1040) aris
moRweuli, gadawerilia domenti kaTalikosis redaqciis
sadResaswauloze ufro gvian da zustad TariRdeba
1721 wliT (44, 305).

26
safiqralia, rom sadResaswaulos anCis xatis
troparis Semdgenelma da A-1040 krebulis gadamwerma,
romelSic ioane anCelis Txzulebaa Setanili, erTi
,,deda” xelnaweriT isargebles TavianTi saqmianobis
dros. mTavari ki isaa, rom A-1040 krebulSi dacul
ioane anCelis ,,galobani anCis xatisani”-s teqsts
araviTari miTiTeba ar axlavs xatis dResaswaulis
aRniSvnis Taobaze. Cans, igi arc im xelnawerSi iyo
miTiTebuli saidanac am Txzulebis teqsti gadaiweres.
winaaRmdeg SemTxvevaSi A-1040 krebulis Semdgeneli
aseT miTiTebas ar gamotovebda.
amrigad, anCis macxovris xatis dResaswaulad 16
agvistos dadeba domenti kaTalikosis mier aris
gadawyvetili 1718 wels.
aq kidev erTi saintereso momenti unda aRiniSnos.
edesidan konstantinepolSi gadasvenebuli xatis
xsenebis dRe jer kidev giorgi mTawmindels aqvs
aRniSnuli Tavis ,,did svinaqsarSi”. rac Seexeba anton
martyofelis mier Camosvenebuli xelTuqmneli xatis
dResaswauls, igi Tavdapirelad, XIII saukunidan 6
agvistos, feriscvalebis dRes iyo dadebuli. amaze
xazgasmiT miuTiTebs abuserisZe tbeli: ,,Tuesa
agvistosa iv. TayuaniscemaÁ cxovelismyofelisa
saufloisa xatisa ÃelT uqmnelisaÁ, odes miyvanebul
iqmna edesiaiT konstantinepoled, xolo meored
vinaÁaTgan miemadla naTesavTaca Cuensda mowyalebiTa
RmrTisaÁTa Rirsisa mamisa Cuenisa antoni
martyofelisa mier. da dResa feriscvalebasa
vemTxveviT kecsa zeda gardamoxufrulsa tiloÁsa mier”
(1, 92 da 95)
domenti kaTalikosis redaqciis sadResaswaulo
pirveli liturgiuli krebulia, romelSic antonis
mier saqarTveloSi Camosvenebuli xelTuqmneli xati
xsenebis dRed 16 agvistoa dadebuli. gamodis, rom
domenti kaTalikosma ara marto anCis macxovris xatis
dResaswaulad ganawesa 16 agvisto, aramed anton
martyofelis mier Camosvenebul xatsac Seucvala
dResaswaulis dRe da igi 6 agvistodan aseve 16
agvistos gadaitana.
domentis kaTalikosis mier anton martyofelis
Camosvenebuli xatis dResaswaulis 16 agvistos
gadatanis motivi naTelia_marTmadideblur samyaroSi

27
16 agvistos aRiniSneboda edesiidan konstantinepolSi
gadasvenebuli xelTuqmneli xatis dResaswauli. anton
martyofelis ,,cxovrebis” vrceli svinaqsaruli
redaqciis, arsen bulmaisimisZisa da saba svingelozis
sagaloblebis mixedviT, am wmindanis mier
saqarTveloSi Camosvenebuli xati ara marto
xelTuqmneli iyo, aramed Tavdapirvelad edesaSi iyo
davanebuli. Cans, domenti kaTalikosma swored amitom
gadaitana wmida antonis mier Camosvenebuli
xelTuqmneli xatis dResaswauli 6 agvistodan 16
agvistos.
anCis macxovris xati ki arc xelTuqmneli iyo da
arc qalaqi edesa iyo misi Tavdapirveli samyofeli.
rogorc zemoT aRvniSneT, es kargad icoda domenti
kaTalikosma. maS ris safuZvelze ganawesa man anCis
macxovris xatis dResaswaulad aseve 16 agvisto?
`avgarozis epistoles~ cnobiT, mogzaurebi
ierusalimidan edesamde ierapolisis gavliT Cadiodnen.
andria pirvelwodebulis `mimoslvis~ mixedviT, wmida
mociqulebi andria, sÂmon kananeli, mataTa da Tadeoz
erTad Casulan edesaSi, saidanac andria mociquli
saqarTvelosken gamoemarTa: andria `Semdgomad
martÂliisa kualad ganvida saqmesa mas qadagebisasa da
iyvnes mis Tana mogzaur sÂmon, romelsa ewoda kananeli
da mataTa, romeli iwoda iudas wil da Tadeoz maT
Tanave, da miiwivnes ukuÀ edesa qalaqad, sada igi daSTa
Tadeos avgaroz mTavrisa Tana, romlisadaca ÃeliT
uqmneli xati uflisa Cuenisa ieso qristesi, masve
Tadeossa pirvelve mierTva, romlisagan meyseulad
miiRo mTavarman man xorcieli simrTele da sulieri
sarwmunoeba; xolo didebuli andrea sxÂTa maT Tana
movidodes qalaqiTi qalaqad da sofliTi soflad,
aswavebdes ersa da iqmodes saswaulTa da esreT
miiwivnes quÀyanasa qarTlisasa da vidre mdinaredmde
Woroxisa, daucadeblad qadagebdes saxelsa RuTisasa~
(24, 36). amrigad, andria pirvelwodebuli saqarTveloSi
mosvlamde jer edesaSi imyofeboda TadeozTan, im wmida
mociqulTan erTad, romlmac macxovris davalebiT
edesaSi avgarozTan xelTuqmneli xatis Caasvena (rac
aRniSnulia kidec zemoT damowmebul citataSi) da amis
Semdeg movida saqarTveloSi qristianobis
saqadageblad. anu gamodis, rom andria

28
pirvelwodebulis mier ierapolisidan Camosvenebuli
anCis macxovris xatma edesis gavliT daivana
saqarTveloSi. Cans, yovelive es kargad icoda domenti
kaTalikosma da amitomac anCis macxovris xatsac,
romlis dResasawaulic misi droisaTvis daviwyebas
iyo micemuli, Tavisi redaqciis sadResaswauloSi
dResaswaulad 16 agvisto daudo, dRe, rodesac
edesidan xelTuqmneli xatis konstantinopolSi
gadasvenebis dResaswauli aRiniSneboda.
amrigad, anCis xatis dResawaulis TariRi XVIII
saukunis pirvel meoTxedisaTvis dakarguli iyo. amis
gamo domenti kaTalikosma 1718 wels Sedgenil Tavisi
redaqciis sadResaswauloSi xatis dResaswaulad 16
agvisto ganawesa. amasTan, domentim es dRe SearCia ara
anCis xatis xelTuqmnelobis gamo, rogorc es p.
karbelaSvils miaCnda, aramed imitom, rom iziarebda
iovane anCelis cnobas xatis klarjeTSi andria
pirvelwodebulis mier ierapolisidan mosvenebis
Sesaxeb da, ramdenadac es wmida mociquli
saqarTveloSi edesis gavliT movida, anCis xatis
dResaswaulad 16 agvisto dado, dRe, rodesac
xelTuqmneli xatis edesidan konstantinopolSi
gadasvenebisDdResaswauli aRiniSneboda.
ase rom, p. karbelaSvilis cnoba, TiTqos, anCis
macxovris xatis dResaswaulad `im TaviTve~ 16 agvistos
aRiniSneboda sinamdviles ar Seefereba. anCis xatis
dResaswaulad 16 agvisto mxolod XVIII saukunis
dasawyisSi daadgines da es gadawyvetileba araviTari
kavSirSia xatis xelTuqmnelobasTan.

karedis domenti kaTalikosis Rvawlis


aRmniSvneli warwera

dReisaTvis anCis macxovris xatis kubos mTel


siganeze damagrebulia liTonis firfita mxedruliT
Sesrulebuli xuTstriqoniani vrceli warweriT.
warweriani firfita imgvaradaa damagrebuli karedze,
rom misi karebebis daketili mdgomareobisas, pirdapir
mosdevs karebebis qveda nawilze arsebul givi

29
amilaxoris Rvawlis aRmniSvnel warweras. miCneulia,
rom warwera Seicavs cnobas anCis macxovris xatis
xelTuqmnelobis Sesaxeb.
warweris Semcveli liTonis firfitisaTvis karedze
ramdenjerve SeucvliaT adgili. pl. ioseliani wers,
rom warweriani firfita karedze xatis budis qveS anu
im adgilas iyo damagrebuli, sadac dResaa: `Под самым
кивотом иконы, есть...надпись~ (46, 28). 1884 wels m.
janaSvilma warweris adgilsamyofelad kubos zurgi
miuTiTa: `TviT xatis budis ukan grZeli warweraa,
romelic mokled mogviTxrobs mTels istorias
xatisas~(43). magram 1902 wlisaTvis, rogorc p.
karbelaSvili mowmobs, warweriani firfita isev Zvel
adgilas daubrunebiaT `xatis kubos dabla pirze~(16,
17).
warwera ramdenjermea gamoqveynebuli(a. muraviovi, m.
brose, pl. ioseliani, m. janaSvili, p. karbelaSvili, S.
amiranaSvili). maTgan yvelaze zustia S. amiranaSvilis
gamokvlevaSi motanili teqsti. amitom qvemoT mas
vimowmeb swored misi publikaciis mixedviT(qaragmebi
gaxsnilia):
1. `adiden RmerTman kaTalikos-patriarxi
domenti, romelman ganaaxla xati ese ÃeliT
uqmneli. pirvelad edesiidgan konstantinepoled
warmousvenebiaT da odes leo isavari da sxuani
xatTmbrZolni gamoCnden mas, Jamsa muniTgan
warmoesvenaT
2. da daesvenaT klarjeTs saepiskopososa
saydarsa anCisasa. brZanebiTa da nivTis boZebiTa
mefeT mefes TamarisiTa ioane anCels patiosnad
moeWeda da odes gaTaTrda samcxe maSin aRsrul
iyo tФiliss vaWar da eyida fasiTa da
moesvenebina biZis Cvenis patriarxis
3. domentisaTvis da mas Zvirfasad eyida da
daesvena tФiliss saydarsa sakaTalikozsa
mefobasa papis Cuenis mefis vaxtangisasa. mas aqeT
didad daZvelebul iyo xe Tu moWediloba. Cuen
mefeTa Saravandedma, yovlisa saqarTvelos
kaTalikoz-patriatxman domenti, kualad
ganvaaxle da movWede guli da
4. kubo da Sevmate Tvali da margariti. qriste
RmerTo, Semindev yovelni coduani Cemni

30
satanjvelisa da yovelTa mterTa xilulTa da
uxilavTagan. mixsen da Semracxe marjvenaT Sensa
da daicev mefe saqarTuÀlosa pankratovani
vaxtang da
5. meuRle maTi dedofali rusudan, Zeni maTni
baqar da giorgi da asulni maTni. yovelnive
ixsen gansacdelisagan. amin! qronikonis tog.
kualad ganaxlebul iqmna siZvelisa gamo kubo
ese macxovris Cyve welsa qronikonis fig~ (5, 11).
rogorc vxedavT, warwera ori nawilisagan Sedgeba.
Sinaarsidan gamomdinare, misi pirvel da vrcel nawils
mkvlevarebi domenti kaTalikoss (1705-1741 ww.)
miakuTvneben. rac Seexeba meore nawils, igi sul
ramdenime sityvisagan Sedgeba da 1825 wliT TariRdeba.
amasTan SeniSnulia warweris qronologiuri da
faqtobrivi uzustobani, magram warweris avTentikuroba
eWvqveS aravis dauyenebia.
daviwyoT imiT, rom warweraSi arazustad aris
miTiTebuli pirveli nawilis Sesrulebis TariRi. aq
domenti kaTalikosis mier anCis xatisa da misi kubos
ganaxleba-Semkobis TariRad 1685 welia miTiTebuli
(qronikonis tog=1312+373=1685). magram cnobilia, rom
warweraSi miTiTebuli 1685 wlisaTvis kaTalikosi iyo
nikolozi (ioTam amilaxoris Ze) da ara domenti III.
aqve mefed moxseniebuli vaxtangi aris vaxtang VI da
igi mxolod 1705 wlidan flobda qarTlis samefo
taxts, xolo misi Ze giorgi, romelic aseve warweraSia
moxseniebuli, daibada 1712 wels.
aRniSnul qronologiur Seusabamobebs grZnobdnen
warweris publikatorebi da amitomac Sesworeba
SehqondaT mis daTariRebaSi. m. broses azriT, warweris
Semsrulebelma `ar icoda qronikonis gamoyeneba~.
mecniers miaCnda, rom TariRSi 300-is aRmniSvneli aso t
zedmetia da, radgan asomTavrulSi o(70) da u(400)
asoebis aRreva advilia, `TariRi iqneboda 403(ug)-1715~
(52, 31-32, sqolio).
pl. ioselianma aRniSna, rom warweraSi u-s nacvlad,
romelic 400 aRniSnavs, SecdomoT aris amokveTili 300-
is aRmniSvneli aso t. amitom man warweris rusul
TargmanSi qronikonis TariRad warweriseuli 373 wlis
nacvlad 473 weli miuTiTa: `в год хрокикона 473 (1715)~
(46, 31).

31
d. baqraZemac Sesworeba Seitana warweris
daTariRebaSi, da misi Sesrulebis TariRad 1715 weli
miiCnia (45, 29), Tumca amis dasabuTeba ar moucia.
m. janaSvili daeTanxma pl. ioselianis mosazrebas:
`warweras tog magier unda ejdes qoronikoni uog
(1715)~ (43).
p. karbelaSvilma warweriseuli 1685 weli 1705 wliT
Secvala, magram Tavisi mosazreba ar sausabuTebia (16,
17-18).
unda SevniSnoT, rom warweris TariRSi qronikonis
tog-is uog-iT Secvla, rogorc es p. ioselianma da m.
janaSvilma moimoqmedes, miuRebelia. aseTi Sesworebis
Sedegad warweris Sesrulebis TariRad viRebT ara 1715,
aramed 1785 wels (1312+473=1785). dausabuTeblobis gamo
miuRebelia pol. karbelaSviliseuli versiac.
S. amiranaSvilmac warweris Sedgenis TariRad 1715
weli miiCnia da ase axsna warweriseuli Secdomis
mizezi: `warweris Semsrulebels mosvlia Secdoma: man
403 aRniSna ara `ug~ niSniT, aramed t=(300), r=100, g=3;
r(=100) niSnis daweris dros mas daviwyebia zeda xazis
gakeTeba (rac gvaZlevs o=70); erTi sityviT, 400
aRniSvnis dros man erTi niSnis u-s magivrad SecdomiT
aRniSna ori niSniT `t~ 300 da r=100~ (5, 12).
S. amiranaSvilis es mosazreba gaziarebulia
mkvlevarTa mier (25, 15), magram igic miuRebelia. saqme
isaa, rom, rogorc iTqva, warwera mxedruliT aris
Sesrulebuli da `tog~ qronikonis aRniSvnaSi gvaqvs
ara orkbila `o~, razedac `zeda xazis~ dasma mogvcemda
100-is aRmniSvnel aso `r~-s, aramed kuTxovani `o~ (ix.
tabula). amitom mis zeda xazis gakeTebis daviwyeba
gamoricxulia.
amrigad warweriseuli TariRis Secdoma
jerjerobiT logikur axsnas ar eqvemdebareba. amitom
ufro marTebulia warweris Sesrulebis TariRi
ganisazRvros masSi moxseniebuli istoriuli pirebis
moRvaweobis wlebis mixedviT.
giorgi, vaxtang VI-is Ze, daibada 1712 wels (23, 48),
xolo TviT domenti kaTalikosi TurqeTs gaemgzavra
1724 wels (iqve, 58)sadac daapatimres da gadasaxlebaSi
imyofeboda 1738 wlamde. amitom domentis mier anCis
xatisa da misi kubos ganaxleba-Semkobis TariRad 1713-
1723 wlebSi unda miviCnioT.

32
mTavari mainc isaa, rom anCis xatis karedis am
warweris mkvlevarTa yuradRebis miRma darCa
warwerasTan dakavSirebuli erTi arsebiTi momenti.
saqme isaa, rom warweris orive nawili_domenti
kaTalikosis Rvawlis aRmniSvnelica da 1825 wliT
daTariRebulic_xatis kuboze damagrebul liTonis
firfitaze erTi xeliT aris Sesrulebuli (ix.
tabula ). es ki imas niSnavs, rom warwera im saxiT,
rogoriTac Cvenamde moaRwia, gviani naxelavia. igi 1825
wels aris Sesrulebuli da damagrebuli xatis kuboze.

amrigad, anCis macxovris xatis karedis aRniSnuli


warwera misi teqstis pirdapiri cnobiT, 1685 wlisaa,
Sinaarsis mixedviT, 1713-1723 wlebiT TariRdeba, xolo
paleografiulad (realurad) 1825 wels aris
Sesrulebuli, rac safuZvlian eWvs qveS ayenebs mis
avTentikurobas.
riTi aixsneba is garemoeba, rom warwera, romelic
kaTalikos domenti III Rvawlis Sesaxeb gvamcnobs da
misi saxeliT mogviTxrobs, Sesrulebulia warweraSi
aRwerili movlenebidan 100 wlis Semdeg, 1825 wels?
sami SesaZlebloba arsebobs: 1. warwera mTlianad
nayalbevia; 2. xatis karedze arsebuli domenti
kaTalikosis Rvawlis aRmniSvneli warwera droTa
ganmavlobaSi dazianda da amitomac ganaaxles 1825
wels_ucvlelad gadaitanes axal firfitaze da 3. 1825
wels Zveli, domenti kaTalikosiseuli warweris
ganaxlebisas misi teqsti `Seavses~ damatebiTi cnobebiT
anCis macxovris xatis xelTuqmnelobis Sesaxeb. amasTan
warweris ganaxleba masSi swored am damatebiTi
cnobebiT Sevsebis aucileblobiT iyo ganpirobebuli.
vfiqrob, CamoTvlili SesaZleblobebidan
sinamdvilesTan axlos ukanaskneli unda iyos da, ai,
ratom.
Sinaarsis TvalsazrisiT, warweris domenti
kaTalikosis Rvawlis aRmniSvneli nawili Tavis mxriv
or nawilad SeiZleba gaiyos: pirvel nawilSi gvaqvs

33
cnobebi anCis macxovris xatis warmomavlobasa da mis
Tavgadasavalze saqarTveloSi Camosvenebamde. TvalSi
sacemia, rom warweris am nawilis cnobebi anCis xatis
Sesaxeb dokumenturad ar dasturdeba.
marTlac, warweraSi anCis macxovris xati
xelTuqmnelad aris moxseniebuli: `adiden RmerTman
kaTalikos-patriarxi domenti, romelman ganaaxla xati
ese ÃeliT uqmneli~. magram, rogorc aRiniSna, Zvel
qarTul wyaroebSi anCis xati xelTuqmnelad arsad
iwodeba. mxolod XVIII saukunis 90-iani wlebidan iwyeba
anCis xatis xelTuqmnelad moxsenieba, rac domenti
kaTalikosis redaqciis sadResaswaulos 16 agvistos
gangebis araswori interpretaciis Sedegia.
warweris am nawilis mixedviT, anCis macxovris xati
saqarTveloSi, kerZod ki klarjeTSi, edesidan
konstantinopolis gavliT aris Camosvenebuli:
`pirvelad edesiidgan konstantinepoled warmous-
venebiaT da odes leo isavari da sxuani xatTmbrZolni
gamoCnden mas Jamsa muniTgan warmoesvenaT da daesvenaT
klarjeTs saepiskopososa saydarsa anCisasa~. iovane
anCelis cnobiT ki, xati saqarTveloSi pirdapir aris
Camosvenebuli andria pirvelwodebulis mier: `andria,
Tavi mociqulTa, ierapoliT movida da xati ese
saSineli Cuen mosavTa moguaniWa~. amasTan, rogorc
vxedavT, amave avtoris cnobiT, xati ierapolisidan
aris Camosvenebuli da ara edesidan.
T. gewaZem scada axsna moeZebna warweris am
SeusabamobisaTvis: `ioane anCeli wm. andria
pirvelwodebuls imitom ixseniebs, rom man pirvelma
SemoabrZana RvTismSoblisagan boZebuli xelTuqmneli
xati, romelzedac yovladwmindasTan yrma macxovaric
iyo gamosaxuli~ (10, 50). magram aseTi axsna miuRebeli
da usafuZvloa, radgan sagalobelSi odnavi miniSnebac
ki ara gvaqvs, rom iovane anCels andria
pirvelwodebulis mier Camosvenebuli RvTismSoblis
xelTuqmneli xati aqvs mxedvelobaSi.
amasTan, ucnauria, rom warweraSi sruliad
ignorirebulia is Rvawli, romelic andria
pirvelwodebuls miuZRvis saqarTveloSi anCis xatis
CamosvenebiT. arada es wm. mociquli saqarTveloSi
didad popularuli iyo. wmida giorgi mTawmidelmac
xom berZnebis winaSe swored andria pirvelwodebulis

34
saqarTveloSi mimosvlis safuZvelze daicva qarTuli
eklesiis avtokefalia.
ufro metic, warweris cnobiT, xati saqarTveloSi
VIII saukunis bizantiis imperatoris lev isavrelis
dros CamousvenebiaT. arada sayovelTaod cnobilia
cnobilia, rom macxovris xelTuqmneli xati 944 wels
gadaasvenes edesidan konstantinepolSi da am movlenas
mTeli marTlmadidebeli samyaro, maT Soris
saqarTveloc aRniSnavda.
miuxedavad aRniSnulisa, xatis karedis warweris es
Seusabamoba p. karbelaSvilma ase gaamarTla: `539 w.
sparseTis mefe xosro mouxda edesiis qalaqsa da am
gaWirvebis dros edesiis episkoposma naxa sizmrad is
adgili, sadac dakrZaluli iyo piri RvTis xati. maSin
didis locva-vedrebiT gamoangries kedeli da
gadmoasvenes saswaulT moqmedi xati...amis Semdeg ar
gasula asi weliwadi, rom edesia midamoebiT arabebma
daipyres, magram berZnebma gandevnes erT dros arabebi
da piri RvTis xati litaniobiT edesiidgan gadaasvenes
konstantinepolSi da daasvenes wmida sofios taZarSi.
VIII-IX sauk. saberZneTis zogierTi imperatori RvTis
moZuleni iyvnen. leon isavroelma da konstantine
kopronimom, saberZneTis imperatorebma, aRZres saSineli
devnuleba wmida xatTa Tayvaniscemisa...yvela hmalavda
wmida xatebsa miudgomel adgils, zogi zRvaSi agdebda
xatebsa RvTis anabrad. ai, am dros piri RvTis xati
saidumlod gadmoasvenes kapadokiis anCis saepiskopozo
taZarSi, mdinare Woroxis xeobaSi~ (16, 15-16 ). amrigad, p.
karbelaSvilis azriT, macxovris xelTuqmneli xati
edesidan konstantinepolSi VII saukuneSi gadaasvenes,
xolo konstantinepolidan saqarTveloSi VIII-IX
saukuneebSi.
S. amiranaSvilma miiCnia, rom xatis karedis warwera
SesaZlebelia Secdomas arc Seicavs: `SesaZlebelia,
rom, marTlac bizantiaSi xatebis Tayvaniscemis devnis
dros, leon III isavrelis mefobaSi, macxovris
xelTuqmneli xatis ikonografiuli tipis erT-erTi
nimuSi gadmoetanaT dasavleT saqarTveloSi~ (5 ,19).
q. miqelaZis azriT, `Tu mxedvelobaSi miviRebT...
warweris Sesrulebis dros (me-18 saukune) gamoricxuli
ar aris im periodSi efiqraT, rom xelTuqmneli xati
saqarTveloSi Camoitanes xatmebrZoleobis dros,

35
radgan xatmebrZolebi gamodiodnen ra saerTod xatebis
winaaRmdeg, gansakuTrebul Seuwynareblobas
amJRavdnebdnen xelTuqmneli xatis mimarT da mis
Sesaxeb arsebuli cnobebis ganadgurebasac ki
cdilobdnen (48, 92).
karedis warweris Secdoma z. aleqsiZemac aRniSna:
warwera `asaxelebs wyaroebidan kargad cnobil
istorias xelTuqmneli xatis edesidan
konstantinepolSi gadasvenebis Sesaxeb, Tumca: berZnul
wyaroebSi igi X s-iT TariRdeba, minaweri ki VIII s-iT
(leon isavreli-717-741 ww.) aTariRebs~ (4, 12).
sakiTxTan dakavSirebiT saintereso situacia gvaqvs
saeklesio gamocemebSi. T. gewaZem aRiara, warweris
Secdoma: `rac Seexeba anCisxatis karedis gviandel
karze XVIII saukunis dasawyisSi gakeTebul warweras,
rom macxovris xelTuqmneli xati saqarTveloSi
SemoabrZanes bizantiis imperator leon III isavrielis
717-741 ww. zeobisas e.i. xatmebrZolobis periodSi,
rogorc batoni z. aleqsiZe miuTiTebs, marTlac,
Secdomas warmoadgens~ (10, 56). miuxedavad amisa, T.
gewaZem mainc scada axsna moeZebna warweris
SecdomisaTvis. igi CamoTvlis xatebis devnis
magaliTebs xatmebrZolobis periodSi da wers, rom
`swored amgvari gadmocemebi daedo safuZvlad imas,
rom xuTasze meti wlis Semdeg anCisxatis karedis
gviandel karze(Sic!) gakeTebuli warweris avtorma,
konstantinepolidan macxovris xelTuqmneli xatis
klarjeTSi gadasveneba, xatmebrZolobis periods
daukavSira~ (iqve, 57).
p. karbelaSvilis wignis gamosvlidan 100 welze
meti gavida. dRes ukve sabolood aris garkveuli, rom
macxovris xelTuqmneli xati edesidan
konstantinepolSi 944 wels gadaasvenes. anu aSkaraa,
rom anCis xatis karedis CvenTvis saintereso warweris
cnoba, anCis macxovris xati klarjeTSi
xatmebrZolobis dros Camoasvenebis Sesaxeb, mcdaria.
Sesabamisad, mcdaria p. karbelaSvilis analogiuri
mosazrebac. miuxedavad amisa, am cota xnis winad
gamocemuli Jurnalis `siwmideebi gvixmoben~
Semdgenelebi mainc p. karbelaSvilis Secdomis
gamosworebas cdiloben. ufro metic, iqiT
daadanaSaules am sakiTxSi S. amiranaSvili: `b-ni Salva

36
amiranaSvili arc aq aris marTali, rodesac domenti
III-s warweris SinaarsSi da p. karbelaSvilis mowmobaSi
Seaqvs eWvi. naTelia, rom `odes leo isavari da sxuani
xatTmbrZolni gamoCnden mas Jamsa muniTgan warmoesvena
da daesvenaT klarjeTs saepiskopososa saydarsa
anCisasa~. aq domenti kaTalikozi leo isavross
moixsenebs, rogorc xatmebrZolobis aRmZvrels, `xolo
sxvani xatmbrZolni~ moicavs garkveul did periods,
romelic unda vigulisxmoT dawyebuli
xatmebrZoleobis dasawyisidan (717 w.) damTavrebuli
konstantinopolSi jvarosnebis SemosvliT (1204 w.).
radganac xati idumal iyo gadasvenebuli anCaSi, ar
aris gamoricxuli, rom xatis adgilmdebareoba
garkveul periodSi ucnobi iyo, risi magaliTebsac
xatebis istoriaSi xatmebrZolobis Jams mravlad
vxvdebiT~ (26, 44). am sityvebis avtorebi verc ki
grZnoben, rom TviTonve ewinaaRmdegebian p.
karbelaSvils, romelic garkveviT wers, rom anCis xati
VIII-IX saukuneebSi Camoasvenes saqarTveloSi da ara X-
XIII saukuneebSi, rogorc: `VIII-IX sauk. saberZneTis
zogierTa imperatori RvTis moZuleni iyvnen: leon
isavroelma da konstantine kopronimom, saberZneTis
imperatorebma, aRZres saSineli devnuleba wmida xatTa
Tayvaniscemisa...yvela hmalavda wmida xatebsa miudgomel
adgils, zogi zRvaSi agdebda xatebsa RvTis anabrad.
ai, am dros piri RvTis xati saidumlod gadmoasvenes
kapadokiis anCis saepiskopozo taZarSi, mdinare
Woroxis xeobaSi~ (16, 15-16).
dekanoz zaqaria maCitiZis mier Sedgenil `wmindanTa
cxovrebaSi~ anCis macxovris xatis Sesaxeb naTqvamia:
`macxovris (xelTuqmneli, T.a.) xati konstantinopolSi
XIII saukunis damdegamde inaxeboda. am periodisaTvis
tilo_xelTuqmneli xati moaSores ficars, romelzec
macxovris gamosaxuleba saswaulebrivad iyo gadasuli.
XIII saukunis dasawyisSi konstantinopolSi mwvave
politikuri viTareba Seiqmna_mahmadianuri samyaros
garda mas kaTolikuri evropac utevda. 1204 wels
konstantinopoli evropelma jvarosnebma aiRes.
erTerTi gadmocemis Tanaxmad am xanebSi tilos
macxovris xelTuqmneli xati veneciis doJs dondolos
gadaeca...rac Seexeba ficars, romelzec xelTuqmneli
xati iyo dakruli da romelzec gamosaxuleba

37
saswaulebriv gadavida: im mizniT, rom es udidesi
siwminde marTmadideblur samyaros rogorme
SeenarCunebina, igi konstantinopolidan saqarTveloSi,
kerZod, mTian klarjeTSi gadaasvenes da anCis saydarSi
daabrZanes. am periodidan xelTuqmneli xats anCisxati
ewoda. saqarTveloSi mas piri RvTis xatsac uwodeben.
anCelma mTavarepiskoposma ioanem Tamar mefes
xelTuqmneli xatis Zvirfasi TvlebiT Semkobis
nebarTva sTxova. xati didi xelovnebiT moWeda
saxelovanma oqromWedelma beqa opizarma, xolo ioane
anCelma klarjeTSi SemobrZanebul am udides siwmindes
sagalobeli miuZRvna~ (40, 2003).
analogiuri azria gatarebuli gv. koplataZisa da
gr. ruxaZis mier Sedgenil `mcire saeklesio
enciklopediaSi~: `meaTe saukuneSi xelTuqmneli xati
edesidan konstantinepolSi gadaasvenes da wm. sofiis
taZarSi daabrZanes. XIII s. dasawyisSi, SesaZlebelia
jvarosnebis SiSiTac, tiloze gadasuli xelTuqmneli
xati ficars moaSores da gadamales, magram aRmoCnda,
rom xati saswaulebrivad ficarze gadasuliyo. amave
periodSi, roca jvarosnebma bizantiis dedaqalaqi
aiRes, gaZarcves da siwmindeebi daitaces, xelTuqmneli
xati saqarTveloSi Camoasvenes da klarjeTSi, anCis
taZarSi daasvenes. xati didi xelovnebiT moWeda beqa
opizarma, xolo ioane anCelma mas sagalobeli miuZRvna.
me-16 saukuneSi, roca TurqeTis Semosevis Sedegad anCis
saepiskoposo gauqmda, xati jer axalcixeSi
gadmoasvenes, xolo Semdeg erT xans igi sofel WalaSi
ioTam amilaxvris ojaxSi inaxeboda. me-18 s-is
dasawyisSi kaTalikos-patriarqis domenti mesamis
brZanebiT, xelTuqmneli xati TbilisSi Camoasvenes da
me-8 saukuneSi agebuli RmrTismSoblis Sobis
saxelobis taZarSi daasvenes, ris gamoc im dRidan
taZars anCisxatis taZari ewoda.~ (22, 288).
amis sawinaaRmdegod Semdegi unda aRiniSnos:
warweraSi xatis konstantinopolidan saqarTveloSi
Camosvenebis TariRad lev isavralis (717-741 ww.) droa
miTiTebuli, magram am droisaTvis anCis macxovris xati
saqarTveloSi karga xnis Camosvenebuli iyo (ix. zemoT
xatis istoria). amasTan, lev isavralis dros
xelTuqmneli xati, mandilioni, jer kidev edesaSi
imyofeboda da konstantinopolSi mxolod orasi wlis

38
(944 w.) Semdeg gadaasvenes. garda amisa, iovane anCelis
cnobiT, romelic anCis kaTedras marTavda da,
bunebrivia, brwyinvaled ecodineboda xatis
warmomavloba, xati saqarTveloSi ieropolisidan aris
Camosvenebuli andria pirvelwodebulis mier da ara
konstantinopolidan. yovelive es imaze metyvelebs, rom
warwera aSkarad `mZime qronologiuri Secdomebs~
Seicavs da maT araviTari gamarTleba ar moeZebneba.
sruliad sawinaaRmdego viTareba gvaqvs warweris im
nawilSi, romelic kaTalikos domenti III-is
TanamedroveTa Sesaxeb cnobebs Seicavs. es cnobebi
didi sizustiT gamoirCeva da dokumenturadac
dasturdeba. Tamar mefis safasiT anCis xatis moWedvis
Sesaxeb TviT xatis Wedur CarCoze arsebuli warwera
iuwyeba; anCis xati qarTlac samcxis `gaTaTrebis~
Semdeg, 1664 wels Camoasvenes; am dros qarTlSi
mefobda vaxtang V (Sahnavazi), xolo kaTalikosi iyo
domenti II. maTgan pirveli papad, meore ki biZad
ekuTvnoda domenti III-s; rogorc es warweraSia
naTqvami, samcxidan TbilisSi xati Camoasvena
Tbiliselma vaWarma. Tumca warweraSi misi saxeli
miTiTebuli ar aris, magram SemorCenilia dokumenti,
saidanac vigebT am vaWris vinaobas da im safasis
odenobas, rac kaTalikosma domenti II gaiRo anCis
xatis (da sxva cxra qarTuli xatis) SesaZenad_2000
marCili; warweraSi naxsenebi `mefe mefeTa
saqarTuelosa pankratovani vaxtang da meuRle maTi
dedofali rusudan~ iyvnen domenti III-is axlo
naTesavebi da Tanamedroveni, xolo maTTan erTad
naxsenebi `Zeni maTni~ baqar da giorgi marTlac
aRniSnuli qarTlis mefisa da dedoflis Svilebi
iyvnen. aqve naxsenebia `asulni maTni~. vaxtang VI
qaliSvilebic hyavda da maTi saxelebic cnobilia.
CamoTvlili cnobebis sizuste mravlismTqmelia,
magram TavisTavad Seuval sabuTs ar warmoadgens, rom
domenti III-is warweris arseboba 1825 wlamde
vivaraudoT_daxelovnebul yalbismqmnels istoriul
cnobebze dayrdnobiT SeeZlo aseTi SinaarsiT warweris
Sedgena. magram anCis xatis kubos 1825 wlis aRniSnul
warweraSi `damatebiTi cnobebis~ CamrTvels aseTad ver
miviCnevT Tundac imitom, rom mas warweris teqstSi
gaepara iseTi Secdoma, rogoricaa sityva `patriarqis~

39
rusificirebuli forma `patriarxi~ da Tanac araerxel.
es sityva warweraSi samjer gvxvdeba da samivejer am
formiT. amitom swore ar iqneba mas mivaweroT teqstSi
iseTi realiebis arseboba, romelic mxolod domenti III
kaTalikoss SeiZleba ekuTvnodes_igi Tavisi
winamorbedi da momdevno kaTalikosebisagan
gansxvavebiT, Tavs `kaTalikos-patriarqs~ uwodebda da
`mefeTa Saravandedad~ ixseniebda. magaliTad, misi
redaqciis sadResaswaulos anderZSi naTqvamia: `aRiwera
wmidaÁ ese ...sadResaswaulo brZanebiTa mefeTa
Saravandedisa... kaTalikos patriarqis domentisaTa~(32,
82). zustad ase ixsenieba domenti III anCis xatis kubos
warweraSic (Tu mxedvelobaSi ar miviRebT sityva
`patriarqis~ rusificirebul variants): `mefeTa
Saravandedma yovlisa saqarTvelos kaTalikoz-
patriatxman domenti~.
erTaderTi uzustoba, romelsac kubos warweris es
nawili Seicavs isaa, rom masSi mocemuli TariRi
(tog=1685) ar emTxveva domenti III-is kaTalikosobis
wlebs. magram es warweris 1825 wels warweris
Semsruleblis SecdomiT aixsneba.
amrigad, warweris meore nawilis cnobebi
absoluturi sizustiT dasturdeba dokumenturad da
odnavi eWvic ki ar SeiZleba SevitanoT mis
avTentikurobaSi_warweris es nawili udavod domenti
kaTalikoss ekuTvnis.
rac Seexeba warweris pirveli nawilis cnobebs
anCis macxovris xatis xelTuqmnelobisa da misi
saqarTveloSi edesidan konstantinopolis gavliT
Camosvenebis Sesaxeb, rogorc araerTgzis aRvniSneT,
isini Zvel wyaroebSi ar gvxvdeba da, Sesabamisad, arc
dasabuTeba eZebneba. piriqiT, winaaRmdegibaSi modian
maTTan da, aqedan gamomdinare, xatis Sesaxeb domenti III
kaTalikosis cnobasTanac, romelsac miaCnda, rom xati
ierapolisidan iyo Camosvenebuli da ara edesidan
(konstantinopolis gavliT) ix. zemoT Tavi `1718 wlis
sadResaswaulos gangeba anCis xatis Sesaxeb~). ukve amis
safuZvelze SeiZleboda dagveskvna, rom warweris
cnobebi xatis edesuri warmomavlobis Sesaxeb domenti
kaTalikoss ar ekuTvnis. magram am faqts SeiZleba sxva
axsnac moeZebnos_dasaSvebia, rom domenti kaTalikosma
Tavisi redaqciis sadResaswaulos Sedgenis dasrulebis

40
Semdeg (1718 w.) Seicvala Tvalsazrisi anCis xatis
warmomavlobis Sesaxeb, rac aisaxa kidec xatis kubos
warweraSi, romelic cota mogvianebiT, vTqvaT, 1720
wels aris Sesrulebuli.
magram karedis warweraSi dasaxelebuli erTi faqti
ueWvelad adasturebs, rom misi pirveli da meore
nawilebi sxvadasxva pirs ekuTvnis. kerZod, warweris
pirveli nawilis cnoba, rom anCis macxovris xati aris
xelTuqmneli da igi ganaaxla domenti kaTalikosma
(`adiden RmerTman kaTalikos-patriarxi domenti,
romelman ganaaxla xati ese ÃeliT uqmneli~)
Sinaarsobliv winaaRmdegobaSia warweris meore nawilis
cnobasTan, romelic udavod domenti kaTalikoss
ekuTvnis da xatisa da misi kubos ganaxleba-Semkobaze
iuwyeba.
mxedvelobaSi maqvs Semdegi garemoeba: warweraSi
asea aRwerili domenti kaTalikosis Rvawli: `Cuen
mefeTa Saravandedma yovlisa saqarTvelos kaTalikoz-
patriatxman domenti kualad ganvaaxle da movWede
guli da kubo da Sevmate Tvali da margariti~.
warweris im nawilSi ki, romelic 1825 wliT TariRdeba,
naTqvamia, rom `kualad ganaxlebul iqmna siZvelisa
gamo kubo ese macxovris Cyve welsa qronikonis fig~.
dReisaTvis anCis xati Semkulia Weduri CarCoTi da
mTliani Weduri perangiT (macxovris biusti,
Saravandedi da ornamentuli zeda are). amasTan viciT,
rom Weduri CarCo beqa opizris naxelavia, razec TviT
CarCos qveda nawilze arsebuli warawera mogviTxrobs.
xatis karedis warwerebis safuZvelze S.
amiranaSvilma daaskvna, rom `1686 w. mouWedavT karebi
Signidan (givi amilaxors, T.a.), xolo 1825 w. xatis
guli da dausvamT ori angelozis gamosaxuleba kubos
Tavze kuTxeebSi~ (5, 12). mecniers ar dauzustebia, ras
niSnavs `xatis gulis~ moWediloba, magram am
gamoTqmaSi TviT anCis xatis moWedvas rom ar
gulisxmobda, es aSkaraa_xatis `moWedulobaze
mocemuli macxovris nimbi (Saravandedi) da gulmkerdi
Sesrulebulia 1825 w.~ (iqve, 13).
T. sayvareliZem daazusta, rom `1686 wels
(`qronikonsa tod~) givi amilaxoris nebiTa da
TaosnobiT anCis xatis karebi garedanac moWedes~ da
gaiziara S. amiranaSvilis mosazreba domenti

41
kaTalikosisa da 1825 wels anCis xatisa da misi karedis
ganaxleba-Semkobaze gamoTqmuli: `domenti III-m ganaaxla
xatis zeda nawili (kubosi, T.a.)_angelozTa TiTo
figura kuTxeebSi (am figurebs gulisxmobs albaT
warweris `movWede kubo~), am drosve SeumkviaT xati
Zvirfasi TvlebiT (`Sevmate Tvali da margariti~)...
anCis xatis moWedilobis kidev erTi, sul ukanaskneli
qronologiuri fena, romlis Sesaxeb ukve gvqonda
saubari_1825 wels damatebuli vercxlis firfita,
macxovris biustiT, SaravandediTa da ornamentuli
foniT~ (25, 15).
`siwmideebi gvixmoben~-is Semdgenel-redaqtorebi
iziareben S. amiranaSvilis aRniSnul mosazrebas xatze
macxovris biustis, Saravandedisa da ornamentuli
fonis 1825 wels Semkobis Sesaxeb da, Sesabamisad,
miiCneven, rom `1825 wels mefis ruseTis periodSi
uxeSad dairRva ikonografiuli saxe macxovris
xelTuqmneli xatisa~ (26, 44).
magram S. amiranaSvilis mier domenti kaTalikosisa
da 1825 wels anCis xatisa da misi karedis Semkoba-
ganaxlebis Taobaze zemoT damowmebul mosazrebas
ewinaaRmdegeba TviT warweris Sinaarsi. marTlac,
warweris mixedviT, 1825 wels mxolod xatis kubo
ganuaxlebiaT: `kualad ganaxlebul iqmna siZvelisa
gamo kubo ese macxovris Cyke welsa qronikonis fig~.
domenti kaTalikosis dros ki araTu ganuaxlebiaT
kubo, aramed misi `gulic~ SeumkviaT TvlebiTa da
margalitiT: `Cuen, mefeTa Saravandedma, yovlisa
saqarTvelos kaTalikoz-patriatxman domenti, kualad
ganvaaxle da movWede guli da kubo da Sevmate Tvali
da margariti~. aq `gulis moWedva~ xatis Weduri
perangiT Semkobas unda gulisxmobdes da, ai, ratom:
dReisaTvis arc anCis xatze da arc misi kuboze, garda
xatis Weduri perangisa, arsad Tvlebi da margaliti ar
gvaqvs. amasTan, xatsa da karedze Tvlebisa da
margalitebis ararsebobas maTi dakargviT ver avxsniT,
radgan aseT SemTxvevaSi Tvlebis carieli budeebi Tu
ara, am budeebis kvali mainc unda SemorCeniliyo ise,
rogorc xatis perangze (ix. tabula@#), rac aseve ar
gvaqvs. es ki imaze metyvelebs, rom anCis xatis perangi
(macxovris biustiT, SaravandediT, ornamentuli areTi
da TvlebiT) domenti kaTalikosis iniciativiT aris

42
Sesrulebuli da xati Cvenamde moRweulia im saxiT (Tu
mxedvelobaSi ar miviRebT dReisaTvis dakargul
zogierT Tvalsa Tu Tvlis budes), rogoric mas XVIII
saukunis 20-ian wlebSi hqonda. anu domenti kaTalikosis
drosac anCis xatze qriste yovlismpyrobeli
(pantokratori) iyo warmodgenili. marTlac, 1825 wels
gakeTebul xatis perangs 100 wliT adre domenti
kaTalikosi `TvliTa da margaritiT~ ver Seamkobda.
sxvaTa Soris, aseTi gagebiT kiTxulobdnen karedis
warweris am cnobas a. muraviovi, p. ioseliani da TviT
p. karbelaSvilic. am ukanasknelma rusulad ase Targmna
igi: `Мы, потомок всея Грузии царей патриарх Доментий,
опять возобновили и оковали внутр (образ) и кивот
умножил драгоценные камни и жемчуг~ (47, 34).
amrigad, anCis xatis Weduri perangi, romelsac a.
muraviovi `Zalian Zvelad~ miiCnevda (50, 21), n.kondakovi
XIV saukunis nimuSad sTvlida (48, 173), p.
karbelaSvilis azriT, beqasa da misi winamorbedis
naxelavia (16, ), xolo S. amiranaSvili 1825 wliT
aTariRebda da rusuli xelobisad miaCnda (5, 8),
domenti kaTalikosis dakveTiT aris Sesrulebuli 1713-
1723 wlebSi.
p. karbelaSvils miaCnda, rom anCis xati
xelTuqmneli iyo da, sxvaTa Soris, am azris
dasasabuTeblad aseTi argumentis moitana: `kaTalikos-
patriarqi domenti...warweraSi mogviTxrobs, rom
saberZneTSi raki xatTa Tayvanis cemas devna dauwyes
imperator leo isavros droidgan, xelTuqmneli xati
konstantinopolidan klarjeTis saepiskopo taZarSi
gadmoasveneso da iqiTgan aq tfilisSi moasveneso. Tu
rom kaTalikos-patriarqs domentis sabuTi ar hqonda,
raT gabedavda amisTana cnobis Tqmasa? rasakvirvelia,
ara. kaTalikos-patriarqi domenti III friad
ganaTlebuli piri iyo, Zma ganaTlebulis mefis vaxtang
meeqvsisa da mis xelT iyo jer didi sapatriarqo
wignTsacavi. domentis movlili hqonda ierusalimi,
saberZneTi, ruseTi da sxv~ (16, ).
domenti kaTalikosi marTlac didad ganaTlebuli
moRvawe iyo. amitom marTebuli ar iqneba ar
daveTanxmoT misi pirovnebis p. karbelaSviliseul
Sefasebas. magram, Tu asea, warmoudgenelia, rom mas
anCis macxovris xati, romlis ferwerazec qriste

43
yovlismpyrobeli iyo gamosaxuli, ris safuZvelzec
TviTonve Seamkobina igi Weduri perangiT,
ikonografiulad sruliad gansxvavebul xelTuqmneli
xatisagan ver gaerCia da Tavis warweraSi edesidan
konstantinopolSi gadasvenebul ikonografiulad
sruliad gansxvavebul edesis xelTuqmnel xatad
gamoecxadebina.
yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, anCis
macxovris xatis karedze DdReisaTvis arsebuli
warweris istoria ase warmogvidgeba: domenti
kaTalikosma 1713-1724 wlebSi Weduri perangiT Semosa
anCis xati, ganaaxla misi kubo da amis aRmniSvneli
warwerac gaukeTa xatis kareds. savaraudod, warweris
dasawyisSi mokled, ramdenime sityviT, aRniSnuli iyo
anCis xatis is istoria, romelic cnobili iyo qarTuli
wyaroebiT, maT Soris, xatis ierapolisidan
warmomavlobis Sesaxeb (ise, rogorc sadResaswaulos 16
agvistos gangebaSi CarTul anCis xatis troparSi). XVIII
saukunis 90-iani wlebidan domenti kaTalikosis
redaqciis sadResaswaulos 16 agvistos gangebis
bundovnobis wyalobiT qarTul sazogadoebaSi
damkvidrda azri anCis macxovris xatisa da edesidan
konstantinopolSi gadasvenebuli xelTuqmneli xatis
igiveobis Sesaxeb, rac aisaxa kidec im periodis
werilobiT ZeglebSi (16, ). magram TviT anCis macxovris
xatis kuboze damagrebul domenti kaTalikosis
Rvawlis aRmniSvnel warweraSi araferi iyo naTqvami
anCis xatis xelTuqmnelobis Taobaze. amasTan xatis
Tavdapirvel adgilsamyoflad aq miTiTebuli iyo
ierapolisi da ara edesa, sadac, aRmosavluri
qristianuli tradiciis Tanaxmad, xelTuqmneli xati
iyo davanebuli konstantinopolSi gadasvenebamde.
amitom 1825 wels `ganaaxles~ domenti kaTalikosis
Rvawlis aRmniSvneli warwera_Secvales warweris
pirveli nawilis Sinaarsi. nacvlad ierapolisuri
warmomavlobisa, miuTiTes, rom xati Tavdapirvelad
edesaSi inaxeboda, iqidan ki konstantinopolSi iqna
gadasvenebuli (saeklesio tradiciis gaTvaliswinebiT),
Semdeg ki_tao-klarjeTSi, rac mTavaria, miuTiTes
xatis xelTuqmnelobis Sesaxeb da `ganaxlebuli~
warwera isev xatis karedze daamagres.
Zneli saTqmelia, 1825 wels konkretulad visi

44
iniciativiT moxda karedis Zveli warweris `ganaxleba~,
magram es anCisxatSi am droisaTvis moRvawe
aleqsi_mesxiSvilebis saxelovani sagvareulos
romeliRac warmomadgenlis gareSe rom ar moxdeboda,
es eWvgareSea.
amrigad, anCis macxovris xatis karedis warweris
cnoba xatis xelTuqmnelobis Sesaxeb domenti
kaTalikoss ar ekuTvnis da igi gviani, 1825 wlis,
interpolaciaa.

Sejameba
dReisaTvis anCis macxovris xatze mxolod qristes
saxea ferweriT warmodgenili, xolo danarCeni
nawilebi WedurobiT aris dafaruli. xatze macxovri
mkerdamdea gamosaxuli, marcxena xelSi daxuruli
saxareba uWiravs, marjvena ki makurTxevelad aqvs
SemarTuli, anu xatze qriste ,,yovlismpyrobelia~
warmodgenili. macxovris es gamosaxuleba Casmulia
beqa opizaris mier Sesrulebuli ornamentuli CarCoSi,
romelzec erTmaneTs enacvleba ornamenti da wmidanTa
gamosaxulebani.
CarCos zeda nawilis centrSi `saydaria~
warmodgenili, xolo aqeT-iqiT, kuTxeebSi,
mTavarangelozebi_miqaeli da gabrieli. CarCos qveda
nawilze sami mociqulis aseTive naxevarfigurebi
gvaqvs: kuTxeebSi petre da pavle, SuaSi_iovane
maxarebeli. CarCos marcxena nawilze RvTismSobelia
warmodgenili, marjvenaze_iovane naTlismcemeli. orive
wmidani macxovrisken aris Sebrunebili vedrebis
pozaSi da mTeli taniT arian gamosaxuli, anu qriste
yovlismpyrobelis gamosaxuleba beqa opizaris mier
Sesrulebul xatis Weduri CarCoze warmodgenil
wmidanTa gamosaxulebebTan erTad `vedrebis~
kompozicias qmnis. rac Seexeba xatis Weduri perangiT
Semosvas, igi, rogorc ukve gairkva, domenti
kaTalikosis iniciativiT moxda 1713-1723 wlebs Soris.
amrigad, anCis macxovris xatze vedrebis
kompozicia jer kidev Tamar dedoflis dros iyo

45
warmodgenili. gasarkvevi gvrCeba kidev erTi sakiTxi.
kerZod, xatze qriste `yovlis mpyrobeli~ amave
droidan iyo gamosaxuli, Tu igi gviani namoqmedaria.
S. amiranaSvili pirveli qarTveli mecnieri iyo,
romelmac ikonografiuli TvalsazrisiT Seiswavla
anCis macxovris xati, magram xatis karedis e.w. `domenti
kaTalikosiseuli warweris~ Sinaarsis gavleniT,
SecdomiT xatis Weduri perangiT Semosvis TariRad 1825
weli miiCnia. arada, rogorc zemoT gairkva, xatis
Weduri perangiT Semosva domenti kaTalikosis
iniciativiT moxda 1713-1723 wlebs Soris.
magram ris safuZvelze Seamosina domenti
kaTalikosma anCis xati Weduri perangiT?
sabednierod, Cven SegviZlia Tvali gavadevnoT anCis
xatis ikonografias saukuneebis manZilze.
1929 wels Seswavlis mizniT anCis macxovris xats
Weduri perangi moxsnes. S. amiranaSvili ase aRwers
gamovlenili xatis ferweruli Ffenis daculobas:
`xatis mxatvrulsa da Sesrulebis teqnikis analizs
abrkolebs is garemoeba, rom mxatvroba Zlier
dazianebulia, gansakuTrebiT macxovris piris saxis
qveda nawili, sadac mxatvroba TiTqmis sul gadasulia.
macxovris Tma, romelic or nawilad iyofoda, Zlier
dazianebulia. SedarebiT kargad Cans misi marcxena
nawnavi; marjvena nawnavis mxatvrobis feni savsebiT
gadasulia: amJamad igi dafarulia XVII s. meore
naxevris muqi yavisferi saRebaviT, romelzedac Semdeg
wausvamT laqi...
pirvandeli mxatvroba SemorCenia mxolod
macxovris pirisaxes, isic metad dazianebuli saxiT;
gamoirkva, rom macxovris pirisaxes dakavebuli hqonia
ficris TiTqmis mTeli are. macxovris nimbi
ganaxlebulia XVII s. Ria oqriT, konturi moxazulia
agurisferi muqi saRebaviT, foni xatisa dafarulia Ria
mocisfro saRebaviT, rac damaxasiaTebelia XVII-XVIII s.
qarTuli xatweris ZeglebisaTvis. TeTri saRebaviT
xatis marcxena areze Senaxulia warwera q~e; marcxniv
qvemoT moCans wignis (saxarebis) yda, TvlebiT Semkuli,
romelic dawerilia ara uadres XVII s. marcxena xelis
TiTebis gamosaxuleba ar Senaxula, odnav Senaxulia
TiTebis moxazuloba, romelic arkvevs, rom macxovars
wigni eWira qvemodan~ (5, 18-19).

46
rogorc vxedavT, Cvenamde SemorCenili ferweris
mixedviT, anCis macxovris xatze, domenti kaTalikosis
mier perangiT Semosvamde, aseve qriste
yovlismpyrobeli yofila gamosaxuli. amrigad,Ffaqtia,
rom xatis dRevandeli Weduri perangi xatze arsebuli
ferweris safuZvelzea Seqmnili, anu xatze XVII
saukuneSic qriste yovlismpyrobeli iyo gamosaxuli.
aqedan gamomdinare, cxadia, rom domenti kaTalikosma
anCis xatis Weduri perangi TviT xatze SemorCenili
ferweruli fragmentebis safuZvelze gaakeTebina.
am mosazrebis siswores adasturebs Semdegi
garemoebac. zemoT, xatis istoriaSi aRvniSneT, rom
xonis wmida giorgis eklesiaSi davanebuli iyo anCis
xatis piri, romelsac xonis wmida giorgis xatis
zurgis 1636 wlis warweraSi ixseniebs levan II dadiani
(1611-1657 ww.): `q. eha, Svidwil uZlevelo, mowameTa
mTavaro wmidao giorgi xonisao da anCis xato, piro
RmrTisao, SemogwireT da davasveneT taZarsa Tquensa
xati ese Cuen, Ãelmwifeman dadianman patronma levan~
(12, 276-277). TiTqos, es xati besarion kaTalikoss (1742-
1769 wlebSi dasavleT saqarTvelos kaTalikos-
patriarqi) erTxans TavisTan (gelaTSi?) gadausvenebia,
magram, Cans, xati maleve ukan, xonSi, daubrunebiaT,
Tumca dRevandeli adgilsamyofeli ucnobia. XX
saukunis dasawyisSi anCis macxovris xatis es piri
xonis eklesiaSi naxa da aRwera e. TayaiSvilma: `xati
macxovrisa wels zeviTi, vercxlisa, mooqvrili,
anCisxatad wodebuli, dabali xelobisa, eqvsi qviT
Semkobili. macxovars xeli sakurTxad aqvs
gamzadebuli da aweria: I~C X~C~ (iqve, 277). e.
TayaiSvili xats xonis wmida giorgis xatis zurgis
zemoT damowmebuli warweris mixedviT levan II
dadianis droiT aTariRebs: `xati unda ekuTvnodes XVII
saukunes, levan II dadianis dros da misgan unda iyos
Semowiruli~ (iqve). magram es xati xonSi levan II-is
gamefebamde undad daevanebinaT, radgan xonis saydris
gamosavlis davTarSi romelic XVI saukunis boloTi
TariRdeba, anCis xati mravaljer aris naxsenebi (33,
358_373). samwuxarod, am xatis e. TayaiSviliseuli
aRweriloba ar aris srulyofili. miuxedavad amisa, am
aRwerilobiTac ki udavoa, rom xonSi davanebul
`anCisxatad~ wodebul xatzec, romelic yvela

47
monacemebiT amave saxeliT cnobili saswaulTmoqmedi
xatis pirs warmoadgenda, aseve qriste yovlismpyrobeli
yofila gamosaxuli. Sesabamisad, SeiZleba davaskvnaT,
rom XVI saukuneSic anCis xatze macxovris iseTive
ikonografiuli tipi iyo warmodgenili, rogoric dRes
gvaqvs, anu qriste yovlismpyrobeli.
anCis xatze gamosaxuli macxovris ikonografiuli
tipis dasadgenad uaRresad saintereso cnobas Seicavs
iovane anCelis sagalobeli `galobani anCis xatisani~,
romelSic himnografi ase mimarTavs xats: `lomebr
gveqadian mterni Cuenni da guecinian, aramed Sen, xato
saSinelo, mklaviTa SeniTa Semusren~. aq `mklaviTa
SeniTa Semusren~ ubralo, xatovani gamoTqma ar aris da
imaze metyvelebs, rom sagaloblis daweris
droisaTvisac anCis xatze macxovari `mklaviT~ yofila
gamosaxuli (xatze macxovris `mklaviani~ gamosaxuleba
yofila). anu iovane anCelis `galobani anCisxatisanis~
daweris momentisaTvis, rogorc dRes, anCis macxovris
xatze qriste yovlismpyrobeli yofila warmodgenili
da, Sesabamisad, XII saukunidan moyolebuli dRemde
anCis xatze macxovris xelTuqmneli saxe arasodes
yofila gamosaxuli.
aq erTi garemoeba unda aRiniSnos. rogorc
garkveulia, anCis macxovris xatis CarCos reliefuri
warweris mixedviT, xati Tamar dedoflis mier
boZebuli safasiT iovane anCelma beqa opizars
moaWedina. es garemoeba dakavSirebuli unda iyos anCis
saydarze datexil raRac stiqiur ubedurebasTan,
romelic iovane rkinaeli-anCelis dros momxdara. es
movlena ase aqvs aRwerili sofrom mwignobars:
`mlevansa amas sofelsa midamo ecvala da mas Sina
(anCis saydarSi, T. a.) danivTebuli simdidre da
samkauli saydrisaÁ xrwnilebasa daenTqa. da yovlad
Sekninebul iyo~ (51, 99). amitom TviT sofroms
anCisaTvis Seuwiravs saxareba da `Ãati gankacebisaÁ~,
romlebic masac beqasTvis mouWedinebia (iqve).
dabejiTebiT Znelia mtkiceba, magram safiqralia, rom
swored amave mizeziT iyo ganpirobebuli Tamar
dedoflis mier safasis gaReba anCis macxovris xatis
Sesamkobad. yovel SemTxvevaSi, drois mokle monakveTSi,
anCis kaTedraze iovane anCelis saydrobis dros, anCis
saydris sami didi siwmidis Semkoba da Tanac cnobili

48
oqromqandakeblis mier SemTxveviTi ar unda iyos.
aq ki upriania kiTxva: Cvenamde srulad moaRwia beqa
opizris mier Sesrulebulma anCis macxovris xatis
Wedurobam?
am kiTxvaze pasuxis gasacemad saWiroa gairkves Tu
ram gamoiwvia XVII saukuneSi xatis Saravandedisa da
fonis ganaxleba.
xatze XVII saukunis ferweris arseboba S.
amiranaSvilma ase axsna: `Zeglis detaluri ganxilva da
aRweriloba... arkvevs, rom ganaxlebis dros (XVII s.)
mxatvars ukve aRar esmoda macxovris e.w.
`xelTuqmneli~ gamosaxulebis ikonografiuli tipis
raoba da Sinaarsi: man pirvandeli xelTuqmneli
gamosaxulebis ikonografiuli tipi ver gaigo da
gadaakeTa e. w. `pantokratoris~ (`yovlismpyrobelis~)
gamosaxulebad, romelic ufro Cveulebrivia da ufro
xSiria religiur xelovnebaSi. man macxovris pirisaxes
miumata biusti, marcxena xelSi daaWerina saxareba,
xolo marjvena xelis TiTebs kurTxevis niSnis saxe
misca. uxeiro restavraciam sruliad daarRvia
proporciebi macxovris pirvandeli gamosaxulebisa...
amrigad pirvandeli gamosaxulebis fragmentebis
ganxilva saSualebas gvZlevs savsebiT zustad
aRvadginoT gamosaxulebis ikonografiuli tipi,
romelic XVII s. restavraciis dros sworad ar iyo
gagebuli, ris gamoc aRdgenili nawili amaxinjebs
Zeglis pirvandel saxes; magram macxovris pirisaxe
imdenad dazianebulia, rom mravali mniSvnelovani
detali, romelic exeba stilisa da TviT
gamosaxulebis Tavisebur niSnebs, gaurkveveli rCeba~
(iqve, 19).
miuxedad aRniSnulisa, S. amiranaSvilma calsaxad
daaskvna, rom `macxovris tipi, romelic warmodgenilia
aRniSnul Zeglze (anCis macxovris xatze, T. a.),
ekuTvnis e. w. `xelTuqmneli~ gamosaxulebis tips...
macxovris gamosaxuleba ikonografiuli SinaarsiT da
zogi stilistikuri niSnebis mixedviT, warmoadgens,
ueWvelia Zveli xanis Zegls, ara ugvianes VII-VIII s.
romelic mWidrod dakavSirebulia siriuli xelovnebis
wresTan; samwuxarod, Zegli imdenad dazianebulia, rom
ar gvaZlevs saSualebas ufro zustad da konkretulad
gamovTqvaT aRniSnuli debuleba~ (iqve, 19).

49
arada bunebrivia kiTxva: Tu xati Tavdapirvelad
xelTuqmneli iyo, rogor moxda, rom masze ar
SemogvrCa macxovris saxis Tanadrouli da am tipis
xatisaTvis aucilebeli atributikis, vTqvaT, mandilis
umniSvnelo ferweruli fragmenti mainc? S.
amiranaSvilis daskvniT, `macxovris pirisaxe imdenad
dazianebulia, rom mravali mniSvnelovani detali,
romelic exeba stilisa da TviT gamosaxulebis
Tavisebur niSnebs, gaurkveveli rCeba~, magram, Tu asea,
ratom ganaaxles mxolod Saravandedi da xeli ar
daades macxovris aranakleb dazianebul saxes?
niSandoblivia isic, rom S. amiranaSvili zemoT
damowmebul msjelobaSi garkveviT ver asaxelebs, Tu
rodis da ramdenma mxatvarma miiRo monawileoba anCis
macxovris xatis `gadakeTebaSi~. igi erTgan pirdapir
miuTuTebs, rom xatis `ganaxlebis dros (XVII s.)
mxatvars ukve aRar esmoda macxovris e. w.
`xelTuqmneli~ gamosaxulebis ikonografiuli tipis
raoba da Sinaarsi: man pirvandeli xelTuqmneli
gamosaxulebis ikonografiuli tipi ver gaigo da
gadaakeTa e. w. `pantokratoris~ (`yovlismpyrobelis~)
gamosaxulebad... man macxovris pirisaxes miumata
biusti, marcxena xelSi daaWerina saxareba, xolo
marjvena xelis TiTebs kurTxevis niSnis saxe
misca~(iqve, 19). meoregan, xatis aRwerilobisas, ki
miuTiTebs, rom xatze `marcxniv qvemoT moCans wignis
(saxarebis) yda, TvlebiT Semkuli, romelic dawerilia
ara uadres XVII s. marcxena xelis TiTebis
gamosaxuleba ar Senaxula, odnav Senaxulia TiTebis
moxazuloba, romelic arkvevs, rom macxovars wigni
eWira qvemodan~ (iqve), anu gamodis, rom marcxena xelis
TiTebisa da saxarebis gamosaxulebebi makurTxeveli
marjvenis gamosaxulebasTan SedarebiT sxva drosa da
sxva mxatvris mier aris Sesrulebuli. sxvaTa Soris, es
aSkarad Cans xatis fotozec (5, tabula #10). ufro
metic, S. amiranaSvili anCis macxovris xatis
restavraciis sqemaze (ix. aqve), romelzec `Savi
konturiT aRniSnulia pirvandeli mxatvroba, wiTliT_
XVII s. restavracia, xolo punqtiriT_1825 w. moWedilo-
baze datovebuli konturi macxovris pirisaxis
gamosaCenad~, saxarebisa da marcxena xelis TiTebis
moxazulobas saerTod ar miuTiTebs. xolo aqve

50
aRniSnuli ferweris fragmenti, romelsac igi XVII
saukuneSi Sesrulebul makurTxeveli xelis
gamosaxulebad miiCnevs, sqemaze (da fotozec)
srulebiTac ar gavs makurTxeveli xelis
gamosaxulebas da, saxarebisa da marcxena xelis
TiTebis moxazulebasTan erTad, ufro macxovris
samosis gamosaxulebis da Tanac ara XVII saukunis,
aramed Tavdapirveli, saxis Tanadrouli, ferweris
fragmenti unda iyos.
arsebiTi mainc isaa, rom XVII saukuneSi xatze
ganaaxles (Saravandedi, foni da biusti) an ucvlelad
datoves swored is Zveli, macxovris saxis Tanadrouli
ferweruli detalebi (marcxena xelis TiTebis
moxazuloba da saxareba), romlebic dReisaTvis
domenti kaTalikosis dakveTiT damzadebul xatis
perangzea warmodgenili da qriste yovlismpyrobelis
tipis xatisaTvis aris damaxasiaTebeli.
yovelive es imaze metyvelebs, rom Tamar dedoflis
dros beqa opizarma `pativiT moWeda~ anCis macxovris
ferweruli xatis ara marto CarCo, aramed perangiT
Semosa TviT qriste yovlismpyrobelis ferweruli
gamosaxuleba, romelzec warmodgenili iyo macxovris
biustis, xelis da, saerTod, qriste yovlismpyrobelis
tipis xatisaTis damaxasiaTebeli calkeuli detalebi
(garda macxovris saxisa). mogvianebiT, XVII saukuneSi,
beqa opizris xelobis es Weduri perangi daikarga da
xatze SemorCenili dazianebuli ferweruli
fragmentebi gamoCnda. amitom saWiro gaxda xatze
SemorCenili am fragmentebis gacxoveleba-ganaxleba,
romlebic dakarguli Weduri perangis qveS iyo
moqceuli, manam xati gaiZarcveboda, rac, savaraudod,
XVII saukuneSive ganxorcielda.
es daskvna rom litoni fantazia ar aris, sabuTad
cageris macxovris xats davasxeleb, romelic anCis
macxovris xatTan kompoziciurad Zalian axlo dgas. es
xati bagrat III-s dakveTiT aris Sesrulebuli da X-XI
saukuneebiT TariRdeba.
cageris xatze, anCis macxovris xatis msgavsad,
qriste ,,yovlismpyrobelia~ warmodgenili. maszec
mxolod macxovris saxe yofila ferweriT
Sesrulebuli, xolo danarCeni are Weduria. macxovri
aqac mkerdamdea gamosaxuli, marjvena xeli

51
makurTxevelad aqvs SemarTuli, marcxenaSi ki xelSi
daxuruli saxareba uWiravs.
macxovris gamosaxuleba cageris xatzec CarCoSia
Casmuli, romelzec aseve erTmaneTs enacvleba
ornamenti da wmidanTa gamosaxulebani. CarCos zeda
nawilze_kuTxeebSi da centrSi sami medalionia
mTavarangelozTa naxevarfiguriani gamosaxulebebiT.
CarCos qveda nawils pirvandeli saxiT ar mouRwevia
Cvenamde, igi gviania da, g. CubinaSvilis varaudiT, aqac
Tavdapirvelad sami medalioni unda yofiliyo wmida
mxedrebis gamosaxulebiT. CarCos marcxena nawilze
RvTismSobelia warmodgenili, marjvenaze_iovane
naTlismcemeli. orive wmidani macxovrisken aris
Sebrunebili vedrebis pozaSi. mokled, saxvaoba am or
xats Sori mxolod isaa, rom anCis xatis CarCoze
gamosaxulebebi oTxkuTxa AareebSia Casmuli,
cagerisaze_medalionebSi da RvTismSobeli da iovane
naTlismcemeli anCis xatze mTeli taniT arian
gamosaxuli, cageris xatze ki_naxevarfigurebiT.
mTavari ki mainc isaa, rom orive xatze qriste
yovlismpyrobeli Weduri CarCoebze warmodgenil
wmidanTa gamosaxulebebTan erTad `vedrebis~
kompozicias qmnis.
amrigad, imTaviTve anCis macxovris xatze qriste
yovlismpyrobeli iyo gamosaxuli, xolo Tamar
dedoflis droidan mTlianad beqa opizaris xelobis
WedurobiT iyo dafaruli (garda macxovris saxisa).
dasasrul, asaxsneli gvrCeba, Tu rodis da ris
safuZvelze moxda anCis macxovris xatis gaigiveba
edesidan konstantinopolSi gadasvenebul
mandilionTan.
cnobilia, rom anCis macxovris xats TbilisSi
dReisaTvis anCisxatad wodebul eklesiis aRdgenisa da
moxatvis Semdeg daudes bina. p. karbelaSvili
anCisxatis moxatulobis Sesaxeb werda: `Zveli
mxatvroba kedlebzed ganaxlebulia jer nikoloz
kaTalikozisagan 1680 w. da Semdeg 1614 w. samxreTis Sua
TaRzed daxatulia: a) anton martmyofeli sakvivrvelT-
moqmedi (VI sauk.) xeliT umqnelis xatiT (kecze); b)
qalaqis edesis bWeni da mis Tavzed xeliT uqmneli
xati; g) mosvla Tadeoz mociqulisa avgarozTan da d)
avgarozisagan SemTxveva xeliT uqmnelis xatisa~ (16, 25).

52
r. gverdwiTelis xelmZRvanelobiT Catarebuli
anCixatis sarestavracio samuSaoebis Sedegad dazustda
anCisxatis taZris am moxatulobis Qqronologia:
`cnobebi imaze, TiTqos nikoloz amilaxvris, xolo
ganmeorebiT 1814 wels, dekanoz dimitri
aleqsimesxiSvilis dakveTiT, zeTis saRebavebiT
ganaaxles Zveli moxatuloba, mTlad zusti ar
aRmoCnda. gaxsnam gviCvena, rom kedlis moxatulobis
Zveli fena Sesrulebulia, da ara zeTis saRebavebiT
ganaxlebuli, kaTalikos nikoloz amilaxvris dakveTiT
1683 wels da rom mas ganmeorebiTi aRdgenis kvali ar
amCnevia.
taZari axlad iqna moxatuli zeTis saRebavebiT XIX
saukunis 40-ian wlebSi, albaT, marTlac dekanoz
dimitri aleqsi_mesxiSvilis (1778-1862 ww.) dakveTiT...
cnobili qarTvelologis mari broses azriT,
mxatvroba, romelic man anCisxatis taZarSi ixila,
ekuTvnoda erT-erTs or Zma ovnatanovTagan, romlebmac
peterburgis samxatvro akademiaSi miiRes ganaTleba.
magram, vinaidan akademiaSi ovnatanovTagan mxolod
erTi Zma-agafoni swavlobda, (meore Zma-iakobi-asakis
gamo akademiaSi ar miiRes), savaraudoa, rom swavlis
damTavrebisa da TbilisSi dabrunebis Semdeg 1844
w.swored mas SesTavaza dekanozma dimitrim anCis xatis
interieris moxatva.
Tavisi stiliT es moxatuloba kardinalurad
gansxvavdeba Zveli qarTuli kedlis mxatvrobisagan,
maT Soris-1683 w. Sesrulebuli amave taZris
moxatulobisagan da, udavod, ekuTvnis adamians,
romelic icnobs XIX saukunis rusi da evropeli
mxatvrebis namuSevrebs~ ( ,50-51).
amrigad, anCisxati anton martyofelis freskiTa da
edesis xelTuqmneli xatis istoriis amsaxveli scenebiT
gvian, 1844 wels, moixata. dRemde aravis auxsnia, Tu am
taZarSi, sadac anCis macxovris xati iyo davanebuli,
ratom aris gamosaxuli anton martyofeli mis mier
Camosvenebuli xelTuqmneli xatiT xelSi, rodesac
viciT, rom am wmida mamasa da anCis xats Soris
araviTari kavSiri ar arsebobs.
rogorc irkveva, wmida anton martyofelis
freskuli portreti arc Tu usafuZvlod gamouxatavT
anCisxatis taZarSi.

53
ukve aRiniSna, rom anCis macxovris xatis
dResaswaulis dRe XVIII saukunis dasawyisamde ucnobi
iyo. viTareba domenti kaTalikosma gamoaswora da 1718
wels Tavisi redaqciiT Sedgenil sadResaswauloSi
(A_425) xatis dResaswaulad 16 agvisto dado.
domentis sadResaswauloSi edesidan
konstantinopolSi gadasvenebuli mandilionis, anCis
macxovris xatisa da anton martyofelis mier
Camosvenebuli xelTuqmneli xatis 16 agvistos gangeba
xelnawerSi aseTi saxiT aris warmodgenili: ,,Tuesa
agvistosa iv: waryvanebaÁ edesiTgan konstantinepoled
xeliTuqmnelisa xatisa uflisa Cuenisa iesu qristesi
da misve xatisa, romelsa aw anCis xatad saxelvsdebT~.
amas mosdevs anCis macxovris xatis tropari da Semdeg
ki wmida antonis mier Camosvenebul xatis Sesaxeb
gvaqvs miTiTeba: `amasve dResa xatisa marto myofelisa,
kecsa zeda uxeloT gamosaxulisa da wmidisa mamisa
antoni marto myofelisa~, rasac mosdevs anton
martyofelis mier saqarTveloSi Camosvenebuli
xelTuqmneli xatisadmi kaTalikos arsen
bulmaisimisZis mier miZRvili I sagalobelis
Semoklebuli varianti da anton martyofelis
svinaqsaruli cxovreba.
domenti kaTalikosis redaqciis sadResaswaulos 16
agvistos gangebis zemoT ukve aRniSnulma bundovanebam
da im garemoebam, rom masSi anCis xatis xseneba
moqceulia edesuri warmomavlobis macxovris ori
xelTuqmneli xatis, konstantinopolSi gadasvenebuli
mandilionisa da anton martyofelis mier
saqarTveloSi Camosvenebuli xatis, gangebaTa Soris,
didi gaugebroba da dabneuloba gamoiwvia imJamindel
wignier sazogadoebaSi.
saqme isaa, rom 1726 wels moskovSi domenti
jandieriSvils rusuli prolog-svinaqsarisa da
domenti kaTalikosis redaqciis sadResaswaulosagan
ramdenadme gansxvavebuli nusxis, `TumcaRa amave tipisa
da redaqciis~ (29, 89-93. ufro dawvrilebiT, iqve)
mixedviT Seudgenia sadResaswaulo (A_220), romelSic
anton martyofelis mier saqarTveloSi Camosvenebuli
xelTuqmneli xati gaigivebulia anCis-xatTan: `da masve
dResa(16 agvistos, T.a,) xatisa martyofelisa, romelsa
aw anCis xatad saxel-vsdebT da wmindisa mamisa antoni

54
martyofelisa”. rogorc vxedavT, aSkaraa, rom domenti
jandieriSvilis mier anCis macxovris xatis wmida anton
martyofelis mier Camosvenebul xatTan gaigiveba
domenti kaTalikosis sadResaswaulos 16 agvistos
gangebis `wyalobiT~ moxda (Sdr. A_425: ,,Tuesa
agvistosa iv: waryvanebaÁ edesiTgan konstantinepoled
xeliTuqmnelisa xatisa uflisa Cuenisa iesu qristesi
da misve xatisa, romelsa aw anCis xatad saxel-vsdebT~).
domenti jandierisSvilis redaqciis
sadResaswaulom mxolod me-18 s-is miwuruls CamoaRwia
saqarTveloSi da martyofis monasterSi daudes bina
(xelnaweris minawerebis mixedviT). Sedegmac ar daayovna
da 16 agvistos gangebis cnobis gavleniT, rom anCis
macxovris xati da wmida anton martyofelis mier
Camosvenebuli xelTuqmneli xati erTi da igive xatia,
1844 wlis axlo xanebSi anCisxatis taZris samxreTis
navi anton martyofelis portretiTa da edesis
xelTuqmneli xatis istoriis amsaxveli scenebiT
moaxatvines.
magram anCis xatTan dakavSirebuli gaugebrobebi
amiT ar amowurula da analogiuri situacia gvaqvs
edesidan konstantinopolSi gadasvenebul mandilionTan
anCis macxovris xatis gaigivebis TvalsazrisiT.
domenti kaTalikosis redaqciis sadResaswaulo
ispahanSi imyofeboda (Cans, Sahis karze dabarebulma
romeliRac batoniSvilma gaiyola Tan) da mxolod 1784
wels daabrunes saqarTveloSi. amaze metyvelebs
xelnawerze arsebuli Semdegi minaweri: ,,me, codvilman
mgaloblis Svilman glaxam, Semovwire Rvawlis
Semosils mTavarmowames giorgis alaverdis eklesias,
ispanidan warmovgzavne q-ks uob~ (32, 82). Sedegmac ar
daayovna. domenti kaTalikosis sadResaswaulos
saqarTveloSi dabrunebidan maleve, me-18 s-is
miwurulidan, rogorc zemoT xatis istoriaSi iTqva,
werilobiT wyaroebSi anCis macxovris xati
xelTuqmnelad gamocxadda. 1825 wels ki domenti
kaTalikosis Rvawlis aRmniSvneli warwera anCis
macxovris xatis xelTuqmnelobisa da jer edesidan
konstantinopolSi gadasvenebis, Semdeg iqidan
saqarTveloSi Camosvenebis Sesaxeb cnobebiT Seavses da
axal liTonis firfitaze gadaitanes. amis Semdeg,
qeTevan batoniSvilis davalebiT, 1825_1840 wlebs Soris

55
ucdiaT somxuri wyaroebisa da anCis xatisa da misi
karedis warwerebis mixedviT anCis macxovris, rogorc
xelTuqmneli xatis istoriis dawera (42, 183-185).
amrigad, XVIII saukunis miwurulidan XIX saukunis
50-ian wlebamde anCis macxovris xats mandilionTanac
aigivebdnen da wmida antonis mier saqarTveloSi
Camosvenebul xelTuqmnel xatTanac da am orive versias
saerTo mizezi_domenti kaTalikosis redaqciis
sadResaswaulos 16 agvistos gangebis bundovaneba edo
safuZvlad.
sabolood ki anCis macxovris xats mandilionTan
gaigivebis versiam gaimarjva. es, albaT, mas Semdeg
moxda, roca gaacnobieres, rom wmida antonis mier
saqarTveloSi Camosvenebuli xati wyaroebSi kecis
xatad ixsenieba.
sainteresoa, rom XIX saukuni 60-iani wlebis
dasawyisSi anCis macxovris xatis ikonografiiT
dainteresebula (albaT, 1848 wels a. muraviovis `Uhepbz
b Fhvtybz~-s gamoqveynebis Semdeg) odesis
arqiepiskoposi inokenti, Tavisi droisaTvis mTel
ruseTSi ganaTlebiT ganTqmuli RvTismetyveli da
mWermetyveli. misTvis, 1852 wels anCis macxovris xatis
`zusti asli~ daumzadebiaT da gaugzavniaT (xatisa da
misi karedis warwerebis gareSe). pl. ioseliani
reaqciiT Tu vimsjelebT, arqiepiskopos inokentis anCis
macxovris xati xelTuqmnelad ar miuCnevia (46, 26,
sqolio).
da bolos, anCis macxovris xatis xelTuqmnelobis
sawinaaRmdegod yvelaze did arguments is garemoeba
warmoadgens, rac jer kidev a. muraviovma SeniSna (50,
20-21). saqme isaa, rom, saxarebis mixedviT, macxovari
garegnuli proporciebiT Tavisi garemocvisagan
arafriT gamoirCeoda. amitomac iyo, rom geTsaminiis
baRSi iudam amboriT mianiSna macxovris dasaWerad
misul meomrebs misi vinaoba (maTe, XXVI, 47-50). magram
Tu anCis macxovris xats `pirmSo~ xelTuqmnel xatad,
mandilionad, miviCnevT da vaRiarebT, rom masze
gamosaxuleba macxovris saxeze SexebiT aris
warmoqmnili, auxsneli dagvrCeba, ratom aris xatze
gamosaxuli macxovris saxe Cveulebrivze didi.
amrigad, anCis xatze macxovris xelTuqmneli saxe
arasodes yofila gamosaxuli. xatze, dRidan misi

56
dawerisa, yovelTvis qriste yovlismpyrobeli
(`pantokratori~) iyo warmodgenili.

teqstebi

ioane anCeli

57
galobani anCisxatisani

Tavni ityÂan: `saSinelsa anCis xatsa ugalob undo


iovane anCeli~
ugalobdisa ÃmaÁ g guerdi
wamisyofiTa
sibrZneo mamisao, dasabamo da miZezo keTilisao,
RmerTo, RmRtisa sityuao, qriste, mommadle me sityuaÁ
madidebelsa xatsa gankacebisa Senisasa.
aRiZvrian enani pirveladve uwyebulni, adamis tomTa
erTa da enaTani qebad, galobad da didebadqebulsa da
didebulsa macxovrisa xatsa saSinelsa.
SegÂwyalen, mowyale[o], qmnilni da didebulni Senni,
romelsa zeda wodebul ars saxeli Seni wmidaÁ da
saSineli, romelTaTÂs ganhkacen sityuaÁ mamisa
dausabamoÁsa.
ismine vedrebisa Cuenisa Sevrdomisa da nswrafl
gamogÂÃsen yovelTa WirTagan Senni mosavni da moqeneni
da momlodine wyalobisani. xato saSinelo.
netar ars eri igi, romelman icis galobaÁ da didebaÁ
da SesxmaÁ Seni, xato arsTa Ãsnadgankacebulisa Zisa
RmrTisao, meoxo maradis mosavT Sendao.
esaia winaÁswar gÂqadaga gankacebaÁ da vnebaÁ
vnebulTaTÂs da daÃsna Sen mier, naTelo da naTlisa
RmrTisa sityuao RmrTisa mamisao, iesu qriste.
locvaÁ Cveni ismine da moxeden vedrebasa da
sulTqumasa Cuensa da `nu garemiiqcev pirsa
Sensa~Cuengan, aramed wyalobiT moguxeden oxiTa
mSoblisa SenisaÁTa.
ganZlierdasa:.
RmerTo macxovaro
sakÂrvelebaniSenni vin-me miuTxrnes, ufalo, anu vin
sasmenelyvnes qebulebani Senni, rameTu mowylav
TanalmobiTa SemcodeTa da hkurneb wyalobiTa
ganwirulTa.
aha esera miviltviT Senda momarT mowyalisa,
macxovrisa da mkurnalisa, da moqeneni SegivrdebiT da
viTxovT mowyalebiT, SegÂwyalen, anCisxato saSinelo.
amisaTÂsca eri Seni Wirveulni [Segivrdebin] galobiT,
sulTqumiTa da tiriliTa, rameTu uwyiT mowyalebaÁ
Seni, awca moderk mwyalobelad da guacxovnen,

58
macxovaro, monani Senni.
nu gangÂrisxnebi, mÃsnelo, nu guliswyromiT guamxileb,
nu risxÂTa SeniTa guaswavli, aramed risxuasa
Sinawyalobani Senni pirvelnive moiÃsenen, macxovrisa
xato saSinelo.
Cueulebisaebr aRvsZravT, qriste, sityuao RmrTisao,
meoxebad ubiwosa mSobelsa Sensa, gÂÃsnen oxiTa misiTa
WirTa da gansacdelTagan uRirsni ese monani Senni.
mesmasa:.
qriste RmerTo
inebe raÁ moqcevaÁ Cuenni, urwmunoTa, sarwmunoebad,
qriste RmerTo saxiero, xatisa gankacebisa Senisa
mociqulisa andriaÁs mier gamogÂbrwyinve.
smena esma ambaÁkoms pirvel moslvisa Senisa, RmerTo,
sityuao RmrTisao qriste, gankÂrvebiT RaRad-yo,
romlisa Tana Cuenca vÃmobT, didebaÁ Zalsa Sensa,
ufalo.
aravin ars Cuen kacTagani morwmuneTa, xato saSinelo,
romelmanca xada saxelsa Sensa da ara myis miemTxÂa
Sen mier wyalobasadidsa, didebaÁ Senda.
xilulsa RmrTisa sityÂsa, arsTa Ãsnad gankacebulisa,
xato saSinelo, saxiero da mowyaleo, mowyalebiT
moguxeden da dagÂcven mosavni ese Senni.
aRiZrvian yovelni erni, zecisa da queynisani, didebad
da galobad Senda, mSobelo RmrTisao, gÂoxen mosavni
ese Senni da Zisa Senisani.
RamiTgansa:.
Rame bneli
tkbili, saxieri da mowyale piri Seni daatkbe Cem zeda,
xato saSinelo, rameTu Sen xar SuebaÁ da sixaruli da
nugeSinis-mcemeli da Ãelis ampyrobeli.
sityuao RmrTisao, deg Cuen Tana da maradis dRe da
Rame gucevd da gufaravdi yovelTa JamTa, Semwe gueyav,
da gÂÃsen Cuen xilulTa da uxilavTa mterTagan.
adamis tomTa didebaÁ da siqaduli da samkauli Sen
xar, sityuao RmrTisao, Sen mowyale yav Cuen zeda Ze
Seni da ufali yovelTa da Semoqmedi.
RaRadyavisa:.
danTqmuli RelvaTagan
odes igi hyofde gansjasa Cuensa saSinelebiT, iesu
sityuao RmrTisa saxierebisao, mas Jamsa Semewie da
damitkbi, mravalmowyaleo, da nu moixseneb codvaTada

59
bralTa CemTa.
guamovnebiT samo, bunebiT erTo, mxoloo,martio
ucvalebelo, xato mamao da Zeo da sulo wmidao,
dagÂcven Cuen uRirsni ese monani Senni da gÂÃsen
yovelTa gansacdelTagan.
awca Segivardebi da maradis gevedrebi codvili da
uRirsi mona Seni sawyalobeli, da Tana lmobiT
gamomiÃsen yovelTa WirTagan mosavi Seni, xato
saSinelo.
lomebr gueqadian mterni Cuenni da guecinian, aramed
Sen, xato saSinelo,mklaviTa SeniTa Semusren, romel
cnan yovelTa, viTarmed Sen xar Zali Cueni da simtkice
Cueni.
oÂwyebulman pirvel winaÁswarmetyuelman suliTa ixila
gankacebaÁ RmrTisaÁ Cuenisa da esreT RaRad-yo: aha
qalwuli miudges da Sves Ze, ismineT warmarTTa da
iZlieniT.
bagiTa uRirsiTa vikadreb Senda mdabalni ese da
uRononi monani Senni da vadidebT da Tayuans-vscemT
mowyalebaTa SenTa, aRgÂpyar Ãeli, xato saSinelo.
uTeslod mSobeli qalwuli da qalwuladve daculi
adamis tomTgani ara ars TÂnier Sensa, Cuen
codvilTaTÂs mswraflo meoxo, dedao Zisa RmrTisa
mSobelo.
kurTxeularsa:.
yrmaTa SobilTa
nu damiviwyeb mosavsa Sensa da madidebelsa, sityuao
RmrTisao, raTa gaqebde: kurTxeul xar Sen, ufalo,
saukuniTgan ukunisamde.
dRe da Rame eri mgalobeli Seni, da madidebeli Seni,
iÃsnen, raÁTa madlobiT vityodeT, xato saSinelo,
didebaÁ wyalobaTa senTa.
oÂfalo RmerTo, gÂÃsnen WirTagan mosavni Senni da
mgalobelni da Tayuanismcemelni saxesa CuenTÂs
gankacebulisa xatisa Senisa wmidisasa.
ismine Cueni, codvilTa amaT da uRirsTa monaTa SenTa
da moderk wyalobad da mowyalebad, xato saSinelo,
raÁTa gakurTxevdeT ukunisamde.
iyav wyalobaÁ TayuanismcemelTa da madidebelTa
SenTazeda, romelni aRgiareben Sen dedad RmrTisa
Cuenisa, meoxo maradis mosavTa SenTao.
akurTxevdisa:.

60
Seuwvelman:.
odes moviÃsenne saswaulni Senni, uricxuni da
saSinelni, anCis xato saSinelo, gansakrTomelni
gonebiTada gansacÂfrebelni vRaRadebT: yovelni saqmeni
akurTxevdiT dRes RmerTsa da ufalsa ugalobdiT da
amaRlebdiT mas ukunisamde.
viTarca pirvel ninevielni, CuencaSegivrdebiT da
gevedrebiT Sen, mravalmowyaleo da saxiero, wyalobiTa
SegÂwyalen da nu ganguwirav uRirsTa amaT monaTa
SenTa, romelni Tayuanis-vscemT xatsa gankacebisa
Senisasa.
andriaÁ, Tavi mociqulTa, pirvel wodebuli mowafe
meufisa didisa, idideboden yovelTagan uRaRTa RadoTa
klarjeTisaTa, ierapoliT movida da xati ese saSineli
Cuen mosavTa misTa moguaniWa.
netar arian mosavni da madidebelni Senni da
Tayuanismcemelni, macxovrisa xato saSinelo, rameTu
madidebelTa da TayuanismcemelTa adideb da
mavedrebelTa miscem Txovasa da aRusruleb da
sasoebaÁsa maTsa ar arcxuen yovladve.
eha Zeo dausabamoo da dausrulebelo dausabamoÁsa
mamisa da sulisa Tanasworo, romeli pirvel JamTa
mxoloÁ mxoloÁsa mamisagan iSev, xolo Cuen aw CuenTÂs
qalwulisagan ganhkacen gamouTqmelad, didebaÁ
wyalobaTa SenTa.
aRasrulnes aw igavni da saxeni, winaÁswarmetyuelTagan
uwyebulni: qalwulman Sva qriste uTeslod,
romlisaTÂs morwmuneni esreT vRaRadebT da vityÂT:
yovelni saqmeni akurTxevdiT.
adidebdiTsa:.
mtÂRTvelman:.
nebsiT TÂsiT SegcodeT da gangarisxeT da daviviwyeniT
wyalobani Senni, xolo aw Sendave moqceulTa
moguxeden, guacxovnen, SegÂwyalen da gÂÃsenen
borotTagan, macxovrisa xato saSinelo.
CuenTÂs kacqmnilo RmerTo, sityuao mamisao qriste,
gÂÃxsnen yovelTa WirTa da gansacdelTgan mosavni ese
Senni da Tayuanismcemelni xatisa Senisani, mowyaleo,
SegÂwyalen da wyalobani Senni moguaniWen.
esmoden urwmunoTa, romelni ara Tayuaniscemen xatsa
qristes RmrTisasa da yovelTawmidaTa misTaTa,
ityodes raÁ basili, viTarmed ukue pativi xatisa

61
pirmSoÁsa mis saxisad aRiwevis, romelsa Cuen
morwmuneni Tayuanis-vscemT.
litaniobdiT, galobdiT da adidebdiT yoveli sulni
da yoveli dabadebuli yovelsave sulisa morwmunisa
meoxsa, zRudesa da mfarvelsa, mcvelsa da macxovarsa,
anCis xatsa saSinelsa.
ismine, cao da yurad iRe, queyanio, rameTu qalwulman,
asulman adamisman, gÂSva adamianTa iesu macxovari da
gÂoxs mis winaSe da gÂTxovs wyalobasa aw da maradis
da ukuniTi ukunisamde.

anCis xatis tropari

litaniobdiT da galobdiT,
aqebdiT da adidebdiT
yoveli suli da yoveli dabadebuli

62
yovlsa sulisa mxsnelsa da mfarvelsa
saSinelsa anCis xatsa,
romeli uRaRTa RadoT klarjeTsa
ieropoliT movida xati ese saSineli.
Cuen mosavTa misTa moguaniWebs codvaTa
Sendobasa da didsa wyalobisa~.

paraklisi
xeliTuqmnelisa anCis piriRvTis xatisa

mRvdelman kurTxeul ars RmerTi Cveni...meufeo


zecaTao...wmidao RmerTo...yovlad wmidao samebao...mamao

63
Cveno...ufalo Segviwyalen ib. movediT Tayvanis vsceT_g.
ufalo Seismine locvisa Cemisa, yuradiRe vedrebaÁ
Cemi WeSmaritebiTa SeniTa! Seismine Seni simarTliTa
SeniTa da nu Sexval sasjelsa monisa Senisa Tana,
rameTu ara ganmarTldes Sens winaSe yoveli cxoveli.
rameTu sdevna mterman suli Cemi da daamdabla qveynad
cxovrebaÁ Cemi; damsva me bnelsa Sina, viTarca mkvdari
saukuneÁ. da moewyina Cem Tana sulsa Cemsa da Cem Soris
SemiZrwunda guli Cemi. movixsene dReTa pirvelTa da
viwurTid yovelTa mimarT saqmeTa SenTa da qmnulsa
xelTa SenTasa vzraxevd. ganvipyren Sendami xelni Cemni
da suli Cemi, viTarca qveyanaÁ urwyuli, Sendami.
msTvad Seismine Cemi, ufalo! rameTu moaklda sulsa
Cemsa, nu gare miiqcev pirsa Sensa Cemgan, da vehmsgavso
maT, romelni STavlenan mRvimesa. masmine me ganTiad
wyalobaÁ Seni, rameTu me Sen gesav; mauwye me, ufalo,
gzaÁ, romelsaca vidode; rameTu Sendami aRviRe suli
Cemi! mixsen me mterTa CemTagan, ufalo, rameTu Sen
Segevedre! maswave me, raTa vhyo neba Seni, rameTu Sen
xar RmerTi Cemi! suli Seni saxieri miZRodes me qveyanas
wrfelsasaxelisa SenisaTvis; ufalo, macxovno me da
simarTliTa SeniTa gamoiyvani Wirisagan suli Cemi; da
wyalobiTa SeniTa mohsrne mterni Cemni da warhswymidne
yovelni maWirvebelni sulisa Cemisani, rameTu me mona
Seni var.
dideba-awda. aliluia, aliluia, aliluia, dideba
Senda RmerTo g. ufalo Segviwyalen g.
RmerTi ufali da gamogviCnda Cven, kurTxeul ars
momavali saxeliTa uflisaTa.
a. muxli_auarebdiT ufalsa.
b. muxli_yoveli Teslebi gare momadges me...
g. muxli_ara movhkvde, aramed vscxonde da
ganvhsTqvne me saqmeni uflisani.
d. muxli_lodi, romel Seuracxyves maSenebelTa,
ese iqmna TavkideTa; uflisa mier iyo ese da ars
sakvirvel winaSe TvalTa CenTa.

oxiTa anCis-xatisa , xma d.

litaniobdiT da galobdiT, aqebdiT da adidebdiT


yoveli suli da yoveli dabadebuli, yovlisa soflisa
mxsnelsa da mfarvelsa saSinelsa anCis-xatsa, romelsa

64
uRaRadeben klarjeTisani ieropoliT movida xati ese
saSineli! Cven mosavTa misTa mogvaniWebs codvaTa
Sendobasa da didsa wyalobasa.

dideba

...uxrwnelsa xatsa Sensa TayvanisvscemT, qvelmoqmed,


da viTxovT Sendobasa codvaTa CvenTasa! qriste
RmerTo, ganzraxviT saTno iyav aRslva jvarsa zeda,
raTa ixsnne, romelni Sehqmnen, monebisagan mterisa.
vinca madlobiT giRaradebT: sixaruliT aRmavsen
yovelni viTar macxovarman Cvenman, mosrulman
cxovrebad yovlisa soflisa.

awda

Sobaman Senman RvTismSobelo qalwulo, sixaruli


auwya yovelsa sofelsa, rameTu Sengan aRmobrwyinda
mze simarTlisa, qriste RmerTi Cveni. dahxsna wyeva da
mogvmadla kurTxevaÁ da ganqarva sikvdili da mogvaniWa
Cven cxovrebaÁ saukuno.
miwyale me RmerTo...(sruliad).

galoba a. sZlis piri


etlTa mflobeli...
romeli dausabamo ars bunebiTa RvTaebisTa, xolo
qriste RmerTi Cveni, xati da brwyinvalebaÁ mamulisa
mis didebisa, kacqmniTa raÁ gvacnoba, ara Tu natacebad
aRviarebT, egreTve xatsa missa aw Tayvanis vcemT.

dideba Senda, RmerTo Cveno, dideba Senda

sinas RrubliTa da nisliTa, da Tabors didebiTa,


gancxadebuli, Zisa RvTisa xati, TviT ucvalebeli igi
saxe, dRes semovals Cvenda meufe, romelsa mivegebneT
surviliT, da ZrwoliT ambors uyoT.

dideba Senda, RmerTo Cveno, dideba Senda

enasa kacTa zeSTa ars, galobaÁ Seni didebulo


xati! Tayvaniscemulo TviT mis pirmSosa xatisa Tana,
rameTu Sen zeda dahbeWda, Tvisi gamocxadebaÁ, aramed
viTarca kacsa mas RmerTad, egreTve Sen gqadagebT
xatad RvTaebisa misisa.

65
galoba, g. sZlis-piri
ganmaZlierebel...
nu scTebiT RvTis mbrZolno Cvenda momarT.
daRacaTu xeliT uqmnel ars saSineli ese beWedi,
araRvTad Tayvanis mscemT, aramed RvTisa kac-qmnilsa,
ganaTlebulTa maT xorcTa, zeSTa gamoTqmisa Tana
SevarwyuamT.

dideba Senda RmerTo...

viTarca igi pirvel Tabors ganbrwyinvebulman


didebiT, mowafeni Senni aRavsen. qriste, sixaruliTa,
gamoCndin Cven zeda naTeli pirisa Senisa dRes
uxrwnwlisa xatisa Senisa.

dideba Senda RmerTo...

aRvityvelneT xelni qarTvelno, ugalobdeT meufesa


Cvensa RmerTsa ugalobdeT dRes. Semoslvasa wmidisa da
uxrwnelisa xatisa misisasa, romeli mogveniWa
wamisyofiTa zegardmoÁTa.

meufeo qriste RmerTo Seiwyale mona(anu mxevali) ese Seni


gvixsen gansacdelTagan monani Senni, yovlad arso,
mamisa Tanasworo Zeo, rameTu Cven yovelni
marTlmorwmuneni Senda miviltviT, viTarca yovlad
Zlierisa zRudesa da yovlad uZlevelisa.
moixile Cven zeda, yovlad saxiero, da xorcTa
CvenTa wylulebani borotni ganhkurnen da sulisa
Cvenisa sneulebani.
mRvdelman: Segviwyalen Cven RmerTo, didiTa
wyalobiTa SeniTa, kacTmoyvare, gevedrebiT, ismine da
Segviwyalen.
ufalo Segviwyalen, g.

mermeca gevedrebiT mowyalebisa, mSvidobisa,


simrTelisa, dRegrZelobisa, ganaTlebisa, da keTilad
warmarTebisa monisa (anu mxevlisa) amis Senisa (saxeli),
ganamravlen, ufalo, Jamni da welni cxovrebisa
misisani da ixsen igi, ufalo, yovlisagan Zvirisa,
risxvisa, iwroebisa da yovlisagan wylulebisa sulisa
da xorcTasa, da miuteve aamas, ufalo, yovelni

66
Secodebani nebsiTni da uneblieTni.

ufalo Segviwyalen, g.

mermeca gevedrebiT yovelTa ZmaTa da yovelTa


qristianeTaTvis.

ufalo Segviwyalen, g.

rameTu mowyale da kacTmoyvare RmerTi xar da


Senda didebasa aRavlenT mamaisa da Zisa da wmindisa
sulisa awda maradis da ukuniTi ukunisamde.
amin.

wardgoma, xma d

movediT dRes Svilno aRmosavalisa ekklesiisano,


da mwyobrno qarTvelTano, da vixarebdeT erTbamad
mefisa Tana maRlisa! mTavarno mRvdelT-mTavarTa Tama
SemohkrbeT, da aznaurni mRvdelTa Tana vmwyobrobdeT.
da vaqebdeT Zesa RvTisasa, romelman mogvca xati
TvisixeliT-uqmneli, mfarvelad sulTa da xorcTa
CvenTa.
galoba d sZlis piri

mesma ufali gangeba...


qristes RvTad aRmsarebelno, movediT vixiloT
wmindaÁ xati misi, mowafeTa Taborszeda RvTaebisa
didebiTa ixiles.

dideba Senda RmerTo...

igi ars RmerTi Cveni, romeli kacTa Soris iqceoda


viTarca kaci da amaRlda zecad, viTarca RmerTi, da
dagviteva misi uxrwneli xati.

dideba Senda RmerTo...

xati RvTaebisa kacTa bunebisagan uxilav ars da


miuwdomel. aramed RvTisa kac-qmnilisa xatsa xatad
qristes RvTisad aRviarebT.

dideba Senda RmerTo...

67
bunebaÁTa uzeSTaes gamoxatvis RvTismSobelo
qriste Sen Soris da kvalad vixileT RmerTi sruli
Cven Soris da egreTve xatiTa xeliT-uqmneliTa.

galoba e sZlis piri

takukTagan mdidarTa, SenTa Ä cxovelsmyofelo


xato qristeso, aRgvavse eri Seni, romelni
sarwmunoebiT Tayvanis gcemT, da ZrwoliT vadidebT
niSsa Sensa, da fsalmunTa da galobaTa mierSegasxamT.

dideba Senda RmerTo...

swavlulni moZRvrebiTa mamaTaÁTa


RvTismSoblisagan misxmulTa xorcTa qristesTa RvTisa
xorcad TayvanisvcemT da egreTve xatsa amas misTana
xatad RvTisad TayvanivcemT viTarca raÁ misgan
dabeWdulsa ucvalebelad.

dideba Senda RmerTo...

xatsa kacobrivisa arsebisasa, dabeWdulsa Tavadisa


mier meufisa TayvanisvhscemdeT morwmuneno, rameTu
xatisa gamoxatulisa pativi da didebaÁ aRvals pativad
pirvel saxisa.

dideba Senda RmerTo...


momiteven saxier...

RmerTi ara ixilvis bunebiTa RvTaebisaÁTa, aramed


Cven qristeman mamulisa xatsa ravden davitevdiT,
brwyinvalebaÁsa Rirs gvyvna Tabors mxilvelni.

dideba Senda RmerTo...

meufeo maRalo, ra SevwiroT Senda monaTa


romelman xati Seni, ucvalebeli saxe, saufloTa
xeliTa moiRe wmidiT piriT da mogvaniWe igi.

dideba Senda RmerTo...

romelni ara xorcTa RuTisa Tana xatsa amas


Tayvanis-scemen ZrwoliT, Seurwymelad pativiTa, daiyavn

68
piri mati da nuRaramca uxilavs didebaÁ Seni, RmerTo.

meufeo qriste RmerTo, Seiwyale mona ese Seni


gvixsen gansacdelisagan...moixile...
mRvdelman: merme da merme mSvidobiT uflisa mimarT vilocoT
ufalo Segviwyalen

yovlad wmidisa, uxrwnelisa, ufrosad kurTxeulisa


didebulisa dedoflisa Cvenisa RvTismSobelisa da
maradis qalwulisa mariamisa, da yovelTa wmidaTa
momxsenebelTa Tavni Tvisni da urTierTars da yoveli
cxovreba Cveni qristesa RmerTsa Cvensa SevvedroT.

Sen ufalo

rameTu Sen xar meufe mSvidobisa da macxovari


sulTa CvenTa da Senda didebas aRvavlenT mamisa da
Zisa da wmidisa sulisa awda maradis da ukuniTi
ukunisamde.

kondaki, xma d

mzeebr mzisaRmerTi gamogviFnda, viTarca Tabors


egreTve aqa da viTar pirvel tilosa, egreTve kualad
kecsa zeda. macxovrad mRaRadebelTa Sen TayvanisgcemT,
xato saSinelo!

xma a

saSo ra qalwulebrivi...
dRes cxovrebisa Cvenisamacxovrebisa dResa da
qvesknelisa siRrmiT aRmowodebisa Jamsa vixarebdeT,
rameTu RmerTi kac-iqmna CvenTvis da buneba Cveni
RmerThyo da xatisa Cvenisa mimRebelman xati xorcTa
misTa arsebisa mogvaniWa saZlevelad da dasamxobelad
mterTa CvenTa, romlisa momarT vhxmobdeT, daamxven
mterni Cvenni xilulni da uxilavni da daicven
simtkiciT mefe Cveni, romeli Seiyvare mxoloo
kurTxeulo.
wardgoma: ufalo naTliTa pirisa SenisaTa vidodeT
da saxeliTa SeniTa vixarebdeT ukunisamde.
muxli. ixiles yovelTa kideTa qveynisaTa
macxovareba RvTisa Cvenis.

69
mRvdelman: uflisa mimarT vilocoT.
ufalo Segviwyalen

rameTu wmida xar Sen, RmerTo Cveno...


amin
yoveli suli aqebdiT ufalsa...
Rirs yofad Cvenda_smenad wmindisa saxarebisa
ufalisa RmerTsa Cvensa vevedreniT...
ufalo Segviwyalen
sibrZniT aRemarTeniT...

saxareba lukasi

mas Jamsa Sina da iyo Semdgomad aRsrulebisa dReTa


aRsvlisa misisaTa da Tavadman daamtkica piri TÂsi
aRslvad ierusalimad. da waravlinna mociqulni winaSe
missa da igini warvides da Sevides
dabasasamaritelTasa, raTa moraÁmas,da ara Seiwynarnes
igini, rameTu piri misi iyo mislvad ierusalimad.
viTarca ixiles mowafeTa misTa iakob da ioane_hsTquÀs:
ufalo, gnebavsa, raTa vsTquaT da cecxli gardamoxdes
zeciT da aÃocnes igini viTarca elia iyo. mieqca ieso
da Sehrisxna maT da hrqua: ara iciTa, romlisa
sulisani xarT TquÀn, rameTu Ze kacisa ara movida
warwymedad sulisa kacTasa, aramed cxovrebad. da
warvides sxuasa dabasa. da mieqca mowafeTa da hrqua:
yovelive momeca me mamisa Cemisa mier da ara vin
icis_vin ars mamaÁ garna Zeman, da arca vin icis vin ars
Ze garna mamaman, da visa undes Zesa gamocxadebis
gamoucxados. da mieqca mowafeTa misTa Tvisagan da
hrqua:netar arian Tualni, romelni xedven, romelsa
TquÀn xedavT, da esmis, romeli TquÀn gesmis. xolo
gety TquÀn, rameTu mravalTawinaswarmetyuÀlTa da
mefeTa unda xilvaÁ, romelsa TquÀn xedavT da
verixiles, da smenad, romeli TquÀn gesmis da ver esma.

dideba...

mowyalebiTa SeniTa mraval-mowyaleo RmerTo,


aRxocen codvaTa CvenTa simravleni.
awda... meoxebiTa wmindisa RvTis-mSobelisaTa,
mowyaleo, aRxocen codvaTa CvenTa simravleni.

70
miwyale me RmerTo...

xma v

davhberoT nestÂsa saRmRToTa galobaTasa da qebiT


vadidebdeT sityvasa RmerTsa, raTa mohsces Zali
sityvasa Cvensa qebis-metyvelebad xeliT-uqmnelisa
xatisa, da dagvifarnes madliTa misiTa aCrdilsa qveSe
missa Sevedrebulni suliT da xorciT.
mRvdelman: acxovne RmerTo eri Seni...(sruliad)

ufalo Segviwyalen ib

wyalobiTa mowyalebiTa da kacT-moyvarebiTa


mxolod Soblisa Zisa Senisasa...
amin.

galoba z, sZlis piri


saRmrToisa Suris...

elias da mosesgan RvTad aRsarebuli meufe, mamisa


didebiTa ganbrwyinvebuli dRes ucvalebelad, yovlad
uxrwnelsa xatsa Tvissa mogvaniWebs, tilosa zeda
gadmotÂfrebulsa.

dideba Senda RmerTo Cveno...

evlavios netari xatsa raÁ sauflosa gamomaCinebel


iqmna saSinelisa misgan sxvaÁ gardamobeWdul iqmna
kecsa zeda, romeli igi Rirsisa antonisagan
wamisyofiTa RvTisaÁTa mogveniWa saZlevelad mterTa.

dideba Sena RmerT...

masve aRviarebT Rvtis mSoblisa mariamisagan


Sobilsa, romelsa dasabamsa mamisa da sulisa Tana
moqmedebda da yovlad uxrwnelsa xatsa missa misTanve
TayvanisvhscemT RvTisa kacad-qmnilisa xatad.

galoba À. sZlispiri
Svid wil aRagz...

sixaruliT gancxrebodeT. mefeni mRvdelT-mTavarTa


Tana, mTavarni erisani,Wabukni da qalwulni,
moxucebulni, yrmani, da yoveli simravle erisa,

71
viTarca pirvel ierusalimis Seslvasa qristes
meufisasa da osanasa uRaRadebdeT dRes uxrwnelisa
xatisa misisa Cvenda Semoslvasa.

dideba Senda RmerTo...

sakvirvel ars taZari Seni, maRalo RmerTo! savse


simarTliTa da brwyinvalebiTa da SvenierebiTa,
patiosnebiTa da sikeTiTa elvarebiTa, rameTu
Semoslvasa uxrwnelisa xatisasa da yovliTurT
yovelTa morwmuneTa gananaTlebs da zecisa er hyofs
amisTÂs yovelni Sen Tayvanis gcemen...

dideba Senda RmerTo...

aha esera cxorebaÁCveni winaSe Cvensa mdebare ars.


aha gamoxsna Cveni movediT miveaxlneT ganwmedilni
yovliTurT da ZrwoliT ambors uyoT didebulsa,
uxrwnelsa xeliT-uqmnelsa saxesa, xatsa qristes
RvTisasa. da moviRoT bralTa SendobaÁ da kurnebaÁ
senTa, mis mier da didi wyaloba.

galoba T, sZlis piri

daviTis Tana vRaRadebdeT erno yovelTa


qarTvelTa aRityveleniT xelni Tqvenni, sixaruliT
RaRadebiTa brwyinvaled, yrmaTa Tana mivegebvodeT,
vRaRadebdeT: kurTxeul xar Sen ucvalebelo xato
qristes RvTisao Cvenda simdabliT mosrulo
gavacxovnen Cven.

dideba Senda RmerTo...

erno qarTlisano, gixaroden da aRipyreniT xelni


da madlobaÁ SeswireT xatsa amas yovlad uxrwnelsa
xeliT-uqmnelsa, rameTu ese ars samefoÁsa amis
simtkice, Zali da didebaÁ da vxmobdeT: moaniWe mefesa
Cvensa Zleva, qristes RvTisa xato saSinelo.

dideba Senda RmerTo...

saRmrToo xato qristes RvTisa Cvenisao,


angelozTagan Zniad sagalobelo, survili da

72
wadierebaÁ Cveni miiRe. da kadnierebisaTvis nu dagvsji,
garna nacvlad gvixsen gansacdelTagan da bralTa
CvenTa didTa SendobaÁ mogvaniWe undod mgalobelTa
amaT SenTa.

meufeo qriste RmerTo...


Rirs ars WeSmaritad (sruliad). mRvdelman akmios.
xma a

Sen sityva...
Sen gSvenis galoba, RmerTo, mwyobrTagan
bobRaniTa, orRamoÁTa ZnobiTa, romelmanca codvilni
Rirs myven Sven gancdad, romelica ars uxrwneli xati
Seni, RvTiv Svenierisa xatebisa Senisa, romelsa Sen
Tana Tayvanis vhscemT.
Sen gSvenis galobaÁ, RmerTo! winwili ebanTagan
sulisagan morTulTa da mRaTadebelTagan keTilad
xmisada yoveli suli Sen gaqebs, ufalo, romelman xati
Seni Tayvanis-sacemelad mogvmadle.
dRes wyalobaÁ RvTisa gardamoefina Cven zeda
mdidrad dRes ekklesia Seimkvebis brwyinvaled da
mRvdelTmTavarni madlsa Seimosen. dRes mefeni
zegardmo Zalsa moiReben da mTavarni RvTisa mier
ganmdidrdebian, dRes yoveli dabadebuli ganscxrebis
Semoslvasa qristes xatisasa Cvenda da Cven maT Tana
vRaRadebT da vityviT: didebaÁ maRalTa Sina RmerTsa
da qveyanasa zeda mSvidobaÁ.

dideba_awda...
xma v

aha esera dRe sixarulisa da cxorebisa


aRmogvibrwyinda! aha esera iqmna mxiarulebaÁmorwmuneTa
marTlmadidebelTa ekklesiisa SvilTa! xolo ufroÁsRa
erni qarTvelTani ganvhscxrebiT, rameTu
vdResaswaulobT ra RvTisa dedisa daZinebas, viTarca
usakuTresisa mfarvelisa Cvenisasa, amasca RvTiv
didebulsa dResaswaulsa umxiarulesad davhsZinebT,
rameTu xati xeliTuqmneli misgan Sobilisa RuTisa
winaSe Cvensa mdebare ars da Sobilsa mas mSobelisa
Tana sarwmunoebiT vadidebT.
mRdelman: Segviwyalen Cven , RmerTo, didiTa
wyalobiTa SeniTa...

73
ufalo Segviwyalen g.

mermeca gevedrebiT mowyalebisa, sicocxlisa...

ufalo Segviwyalen g.

mermeca vevedrneT, raTa daicvas ufalman RmerTman


Cvenman qalaqi ese da yovelni sofelni da qalaqni
ciymolisagan, srvisa, cecxlisa, dantqmisa, rRvnisa,
ucxo TeslTa zeda moslvisagan da yovlisagan
sikvdidSemosilisa wylulebisa da raTa mowyale
gveqmnas Cven RmerTi keTild cxorebisaTvis da gare
waraqcios risxvaÁ marad dRe Cven zeda momavali da
Segviwyalen Cven.
Seismine Cveni, ufalo FmerTo, macxovaro Cveno.
sasoo yovelTa kideTa qveynisaTao, da romelni arian
zRvaTa Sina Sors da mlxinebel eqmen, meufeo,
SecodebaTa CvenTa da Segviwyalen Cven.
rameTu mowyale da kacTmoyvare RmerTi xar da
Senda didebasa...
amin.
mRvdelman:merme da merme muxlmodrekiT uflisa
mimarT vilocoT.
ufalo Segviwyalen

___

locva muxl-modrekiT savedrebeli

Ä, yovlad saxiero, TviT mamisa Tana arso Zeo,


TualT-Seudgamo wmindaTa angelozTa da mTavar-
angelozTao da yovelTa dabadebulTa Semoqmedo!
SeuwevnelTa semweo, usasoTa sasoo, glaxakTa
Sesavedrebelo, mwuxareTa nugeSinis-mcemelo, mSierTa
gamzrdelo, SiSvelTa samoselo,sneulTa mkurnalo,
codvilTa cxovrebao da yovelTa qristianeTa Semweo
da sesavedrebelo!
Ä, yovlad mowyaleo da saxiero, mowyalebiTa
SeniTa acxovnen da Seiwvalen keTilmsaxuri da
qristesmoyvare mefe Cveni(saxeli), keTil morwmune da
qristes moyvare dedofali(saxeli0, Zeni da asulni
maTni, acxovneni saxiero uwmindesi da umarTebelesi

74
sinodi dayoveli samRvdelo da samonazno wesni da
mona ese(anu mxevali, saxeli) da yoveli
marTlmadidebelni qristianeni samosliTa SeniTa
wmidiTa da mtkiciTa safarveliTa dagvifaren!
gevedrebiT SevrdobiT mTxovelni, Sen mamisa wiaRTa
Soris ganuSorebelsa, uTeslod ganxorcielebulsa
qristes RmerTsa Cvensa, raTa SegvWurne Cven, monani
Senni, , ZaliTa SeniTa uZleveliTa xilulTa da
uxilavTa mTerTa CvenTa zeda.
Ä, yovlad mowyaleo da saxiero, aRmogviyvanen Cven
siRrmeTagan codvaTas da gvixsen Cven siymilisagan,
srvisa da Zrvisgan, cecxlisa, maxvilisa da zeda
moslvisagan ucxo-TeslTa da tomisagan brZolisa da
ucnaurisa sikvdilisagan, da zeda dasxmisgan nterTasa
da ganmxrwnelisagan qarisa da yovlisagan
sikvdilSemosilisa wylulebisa da yovlisagan
borotisa! mogvec, Ä saxiero da kacT moyvareo,
mSvidoba da simrTele monaTa amaT SenTa marTl-
madidebelTa qristianeTa, da gananaTlen gonebani Cvenni
da Tvalni gulisa Cvenisani, raTa vhscxondeT da Rirs
viqmneT codvilni monani Senni sasufevelsa Sensa,
rameTu meufeba Seni kurTxeul ars Tana mamiT da
yovlad wmidiT da cxovels myofeliT suliTurT awda
maradis da ukuniTi ukunisamde.

mRvdelman Camoilocos.

wyaroebi da literatura

75
1. abuserisZe tbeli, Txzulebani, teqsti gamosacemad
moamzades, gamokvleva, leqsikoni da saZiebeli
daurTes: nargiza goguaZem, mixeil qavTariam da
raul Cagunavam, baTumi, 1998
2. `avgarozis epistolis~ Zveli qarTuli redaqciebi,
teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, leqsikoni
da saZiebeli daurTo nestan CxikvaZem, Tb., 2007
3. aldamiZe T., xaxulis RvTismSoblis xatis
istoriisaTvis, Telavi, 1999
4. aleqsiZe z., mandilioni da keramioni Zvel qarTul
mwerlobaSi_AKADEMIA, #1, 2001
5. amiranaSvili S., beqa opizari, Tb., 1956 (meore
gamocema)
6. baqraZe d., arqeologiuri mogzauroba guriasa da
aWaraSi, 1987
7. beriZe v., Zveli qarTveli ostatebi, Tb., 1967
8. gedevaniSvili e., `xelTuqmneli xatis~ Tema
qristianul aRmosavleTsa da dasavleTSi(zogadi
SeniSvnebi)_literatura da xelovneba, # 2, 1999
9. gedevaniSvili e., piri RmrTisa qristianuli
aRmosavleTisa da dasavleTis xelovnebaSi
(mandilioni da wm. veronikas xati), Tb., 2003
10. gewaZe T., anCisxati, Tb., 2002
11. gverdwiTeli r., `wm. mariamis~ eklesia TbilisSi.
anCisxati, Tb., 2001
12. TayaiSvili e., arqeologiuri mogzaurobani da
SeniSvnebi, t. II, Tbilisi, 1914
13. TayaiSvili e., arqeologiuri mogzauroba raWaSi,
Tbilisi, 1963
14. ingoroyva p., giorgi merCule, Tb., 1954
15. kakabaZe s., istoriuli sabuTebi, w. I-V, 1913
16. karbelaSvili p., Zveli anCisxatis taZari q.
tfilisSi, tf., 1902
17. miqelaZe q., `xelTuqmneli xatis~ gamosaxuleba XII-
XIIIsaukuneebis qarTul kedlis mxatvrobaSi_
literatura da xelovneba, #3, 1991
18. paraklisi xeliT-uqmnelisa anCis-xatisa Sedgenili
ZvelTa xelnawer sagalobelTagan, tf., 1902
19. Jamni, Tbilisi, CyJT(1899)
20. rusul-qarTuli leqsikoni iv. rostomaSvilis
redaqciiT, w. I, Tb., 1898
21. saistorio krebuli, w. III, tf., 1928

76
22. saqarTvelos eklesiis kalendari 2005, Tb., 2004
23. saqarTvelos istoriis qronikebi, XVII-XIX ss.,
teqstebi gamosacemad moamzada, gamokvlevebi,
SeniSvnebi da ganmartebebi daurTo prof. avT.
ioselianma, Tb., 1980
24. saqarTvelos samoTxe, peterburRi, 1882
25. sayvareliZe T., XIV-XIX saukuneebis qarTuli
oqromWedloba, nakv. I, Tb., 1987
26. `siwmideebi gvixmoben~ (marTlmadidebelTa krebuli),
2004
27. sulava n., XII-XIII saukuneebis qarTuli H
himnografia, Tbilisi, 2003
28. qarTl-kaxeTis monastrebis istoriuli sabuTebi
Sekrebili T. Jordanias mier, foTi, 1903
29. qavTaria m., Zveli qarTuli poeziis istoriidan(XVII-
XVIII ss.), Tbilisi, 1977
30. qarTlis cxovreba, t. IV(vaxuSti, aRwera samefosa
saqarTvelosa), teqsti dadgenili yvela ZiriTadi
xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, Tb., 1973
31. qarTul xelnawerTa aRweriloba(axali (Q) koleqcia,
t. II, Tbilisi, 1958
32. qarTul xelnawerTa aRweriloba(yofili saeklesio
muzeumis (A) koleqciisa, t. .II1, Tb., 1986
33. qarTuli samarTlis Zeglebi, teqstebi gamosca,
SeniSvnebi da saZiebeli daurTo prof. i. doliZem.
t. III, Tb., 1970
34. qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa
Sekrebili, qronologiurad dawyobili, axsnili da
gamocemuli T. Jordanias mier (w. I), tfilisi, 1892
35. qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa da
mwerlobisa, Sekrebili, qronologiurad dawyobili
da axsnili T. Jordanias mier, w. II (1213 wlidam 1700
wlamde), tfilisi, 1897
36. qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa da
mwerlobisa, Sekrebili, qronologiurad dawyobili
da axsnili T. Jordanias mier, w. III (1700 wlidam
XIX saukunis 60-ian wlebamde), gamosacemad
moamzades givi Jordaniam da SoTa xanTaZem, Tb., 1967
37. yaraulaSvili i., anCisxati: keramidioni
hierapolisidan Tu mandilioni edesidan?
mravalTavi (filologiur-istoriuli Ziebani), XX,
Tb.,2003

77
38. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi,
w., I, (V-X ss.), ilia abulaZis xelmZRvanelobiTa da
redaqciiT, Tb., 1964
39. wmindanTa cxovreba, wigni meore, Tb.,2003
40. WiWinaZe i., soris moxatuloba, Tb., 1985
41. xelnawerTa aRweriloba(H koleqcia), Tb., 1948
42. janaSvili m., anCisxatis eklesia_`droeba~, #83, 1884.
43. Джанашвили, М., Описание рукописей церковнаго
музея,
Книга III. Тифлис, 1908
44. Записки Общества любителей клвказской археологии, Книга I
Тифлис, 1875
45. `Описание древностей города Тифлиса~, Тифлис, 1866
46. Карбелов, П., Древний Анчисхатский собор в г. Тифлисе,
Тифлис, 1899
47. Кондаков, Н., Бакрадзе, Д., Описание памятников
древности в некоторых храмах и монастырях Грузии С-ПБ
1890
48. Микеладзе, К., Отражение легенди о нерукотворном
образе спаса в грузинском исскустве _Чудотворная икона
в Византии и Древней Руси, М., 1996
49. `Грузия и Армения~, Част III, 1848
50. Известия кавказскаго отделения императорскаго московскаго
археологическаго общептва, Выпуск II, Тифлис, 1907
51. Грузинское чеканное исскусство, Текст, тбилиси, 1959
52. M. Brosset Rapports sur un voyage archeologique dans la
Georgie et dans Ľ Armenie, St-Pb., 1849-1850,

saZiebeli

abulaxsarisa abulaxsari _ 18
abuserisZe tbeli _ 8, 27
agarianni _ 11
agafoni, ovnatanovi _ 55
avgarozi _ 9, 28, 54
alaverdis eklesia _ 57

78
aleqsi-mesxiSvilebi _ 46
aleqsiZe z. _ 8, 16, 36-37
amiranaSvili, S. _ 6-8, 16, 30, 32, 36-37, 42-44, 47, 50-52
amirjana ievengulaSvili _ 14
andria, mociquli (pirvelwodebuli) _ 6-7, 9, 12, 17, 22,
29, 35, 39
anton martyofeli _ 9, 22, 24, 27-28, 54-57
anCa _ 5, 7
anCeTi _ 3-4
anCis saydari (taZari) _ 5, 10, 12-13, 15, 26, 31, 35, 37-39
anCisxatis eklesia TbilisSi _ 4
arabebi _ 36
arsen bulmaisimisZe _ 8-9, 23, 28, 55
arCil (mefe) _ 15
aRa-mahmad-xani _ 20
axali SuamTis monasteri _ 10
axalcixe _ 39
barbare, giorgi XII-is asuli _ 20
baqar, vaxtang VI-is Ze _ 31, 40
baqraZe, d. _ 5, 32
besarioni, dasavleT saqarTvelos kaTalikosi _ 48
beqa opizari _ 6, 11, 13, 19, 38-39, 42, 44, 46, 49-50, 54
beqa mandaturTxucesi _ 13, 19
bizantia _ 6, 35-36, 39
brose, m. _ 4, 6, 30, 32, 54
gabriel, mTavarangelozi _ 46
gedevaniSvili, e. _ 8
geTsaminiis baRi _ 58
gelaTi _ 48
gewaZe, T. _ 35-36,
gverdwiTeli, r. _ 54
givi amilaxori _ 14, 30, 42
giorgi, vaxtang VI-is Ze _ 31-33, 40
giorgi merCule _ 10
giorgi mTawmideli _ 27
glaxa, mgaloblis Svili _ 57
gori _ 14
grigol xanZTeli _ 10, 13
guria _ 11
daviT kaTalikosi _ 14
dimitri, aleqsi-mesxiSvili _ 54-55
domenti II, kaTalikosi _ 14, 40

79
domenti III, kaTalikosi _ 3-6, 14-15, 20-34, 37, 39-48, 52, 55-
56-57
domenti (jandierisSvili) _ 26, 56
dondolo, veneciis doJi _ 38,
edesa (edesia) _ 3, 5, 9, 15, 23-230, 35-39, 41, 45, 54-57
evropa _ 38
erekle _ 21
vaxtang (almasxan) batoniSvili _ 20-22
vaxtang V (Sahnavazi) _ 31, 40
vaxtang VI _ 31, 40, 44
vaxuSti batoniSvili _ 10
venecia _ 38
zarzma _ 11, 18
Tabori (mTabori) _ 11, 18
Tadeoz, mociquli _ 28, 54
TaTarni _ 11
Tamar, dedofali _ 3, 4, 11, 31, 38-39, 49, 52, 54
Tamar, ÃerÃemlisZis asuli _ 13
TayaiSvile, e. _ 48
Tbilisi (tfilisi) _ 3-4, 6, 14, 15, 30-31, 40, 44, 54
Teodore anCeli _ 12
TurqeTi _ 33, 39
iakobi, ovnatanovi _ 55
ierapolisi (hierapolisi, ierapoli) _ 8, 9, 12, 21-22, 25-
26, 29, 39, 41, 45
ierusalimi _ 28, 44
ingoroyva p. _ 10, 11, 12
inokenti, odesis arqiepiskoposi _ 4, 58
iovane (ioane) anCeli (rkinaeli) _ 3-4, 6, 8-9, 11-12, 16-17,
18-19, 21-23, 25-27, 29, 31,
35, 38-39, 49
iovane maxarebeli, mociquli _ 46
iovane, naTlismcemeli _ 46, 53
ioTam amilaxori, _ 39
ioseliani, p. _ 4, 5, 30, 32, 44, 58
iuda _ 58
ispahani _ 57
ispiris mTa _ 10,
iuda, mociquli _ 28
kapadokia _ 36, 38
karbelaSvili, p. _ 6-7, 16, 18, 20, 22-24, 26, 29-30, 32, 35-39,
44

80
kacxi _ 18-19
klarjeTi _ 3-4, 9-10, 21-22, 26, 31, 34-35, 37-38, 44
kondakovi, n. _ 5, 44
konstantine kopronimi, bizantiis imperatori _ 36, 38
konstantinopoli _ 3, 15, 23-30, 34-35, 37-39, 41, 44-45, 54-57
koplataZe gv. _ 38
lev isavreli, bizantiis imperatori _ 3, 6, 26, 30, 35-39,
44
levan II, dadiani _ 48
martyofis monasteri _ 56
mataTa, mociquli _ 28
maCitiZe, z. _ 38
mahmadi (muhamedi) _ 11
miqael, mTavarangelozi _ 46
miqel parexeli _ 18
miqelaZe, q. _ 7, 36
moskovi _ 56
muraviovi, a. _ 4, 30, 44, 57-58
naTeli, dedofalT-dedofali _ 14
nikoloz, kaTalikosi (ioTam amilaxoris Ze) _ 14, 31, 54
odesa _ 5, 57
ovnatanovebi, Zmebi _ 54
pavle, mociquli _ 46
petre, mociquli _ 46
Jordania, T. _ 13, 14
rostomaSvili, i. _ 5
ruseTi _ 44
rusudan, dedofali, vaxtang VI-is meuRle _ 31, 40
ruxaZe, gr. _ 38
saaTabago _ 3, 4, 11
saba svingelozi _ 8, 28
saberZneTi _ 4, 36, 38, 44
sabinini m. _ 22
samcxe _ 13, 31, 39-40
saqarTvelo _ 3, 4, 6-10, 12, 19, 28, 34-36, 39, 41, 56-57
sayvareliZe, T. _ 7, 16, 42
serapion zarzmeli _ 18
sveticxoveli _ 15
svimon andronikaSvili _ 15
simon kananeli, mociquli _ 28
siria _ 50
sori _ 18

81
sofias taZari, konstantinopolSi _ 36, 38
sofrom mwignobari _ 12, 13, 49
sulava n. _ 8, 16
tao-klarjeTi _ 45
farsadan ciciSvili _ 15
qavTaria, m. _ 8
qarTli _ 9, 14, 29
qeTevan, erekle II-is asuli _ 3, 57
qeTeoni _ 18
qerobin (abelis Ze) arqimandriti _ 14
qiziyi _ 15
RvTismSobeli _ 6, 35, 46, 53
yaraulaSvili i. _ 8, 9
yuaryuare amirspasalari da samcxis spasalari _ 14
SanSe erisTavi _ 15
SoSita, erisTavi _ 19
Semoqmedi _ 18
CubinaSvili, g. _ 7, 53
CxikvaZe _ 9
caiSi _ 13-14, 19
cageri _ 52
wyarosTavi _ 12
Wala, sofeli _ 39
Woroxi _ 10, 29, 36, 38
xaxuli _ 11
xoni _ 14, 48
xosro, sparseTis mefe _ 35
janaSvili, m. _ 5, 6, 26, 30, 32

82
zanduki

Sesavali . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
xatis istoria . . . . . .. . .. .. . . . . . . . . . . . . . 9
xatis ikonigrafia werilobiTi
wyaroebis mixedviT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
xatisadmi miZRvnili sagaloblebi . . . . . . . 20
1718 wlis sadResaswaulos gangeba
anCis xatis Sesaxeb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
xatis karedis domenti kaTalikosis
Rvawlis aRmniSvneli warwera . . . .. . .. . . . . .30
Sejameba . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 45
teqstebi . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 58
1.iovane anCelis `galobani anCisxatisani~. . 58
2.anCis xatis tropari . . . . . . . . . . .. . . ..... ..63
3. paraklisi xeliTuqmnelisa anCis
piriRvTis xatisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
wyaroebi da literatura . . . . . . . . . . . . . . . .75
pirTa da geografiul saxelTa saZiebeli . . . 79

83

Você também pode gostar